straategie Dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding
Nr 9 - juni 2008
Herkenbaar Hengelo
Alleen al 28 km betonband
Straatwerk domineert op N309
Interview
“Voortekenen wijzen op machinaal straten”
Beton, oneindig veelzijdig!
straategie 1 www.straategie.nl
straategie Ingetogenheid voor grootste binnenstedelijke Vinex-wijk
Simpele en toch chique bestrating bindt architectuur
pag 04
Herkenbaar Hengelo
pag 08
Voortekenen wijzen op machinaal straten
Aanmelden van projecten: U kunt projectsuggesties aanmelden via de website www.straategie.nl. De redactie zal uw project beoordelen voor publicatie op de website en/of in het magazine.
pag 10
Column Ineke Spapé
En Plein Public
pag 12
Reductie van snelheid en geluid
pag 13
Secretariaat Straategie: Postbus 194 3440 AD Woerden Telefoon: 0348 - 484 484 Fax: 0348 - 484 450 Internet: www.straategie.nl E-mail: secretariaat@straategie.nl ISSN 1388 - 3682
Redactie-adres: Straategie Postbus 194 3440 AD Woerden
Hoofdredacteur:
Alleen al 28 km betonband
Straatwerk domineert op N309
Straategie, dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding, is een periodieke uitgave van de gezamenlijke Nederlandse producenten van betonnen bestratingselementen. Straategie wordt 4 x per jaar (gratis) in een oplage van 7.500 exemplaren in controlled circulation verzonden aan branchegerelateerde bedrijven. U kunt zich aanmelden via www.straategie.nl
pag 14
Paul Engels, Reeuwijk E-mail: hoofdredactie@straategie.nl
Redactiecommissie: Rubriek
Van formaat
pag 17
Job Aalbers, Robert Bakker (voorzitter), Dick van Brussel, Dick van Gilst, Harold Piet, Mark Swinkels en John van der Wurf (secretaris)
Vormgeving, pre-press: PRACHT reclame, Dongen www.prachtreclame.nl
Rubriek
Terug naar...
pag 18
Fotografie: Hans Hebbink Picture Productions, en anderen
Productie:
Logischer structuur voor De Gagels
pag 22
Giel Nijssen Grafisch Adviesburo bv, Veldhoven
Rubriek
Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming
Highlights projecten naar kleur, formaat en toepassing
van de uitgever worden gekopieerd en/of gebruikt.
pag 23
©straategie 2008
Beton, oneindig veelzijdig! 2
straategie
www.straategie.nl
Eerlijk en gedurfd et mag best feest zijn op het moment dat een gloednieuwe inrichting gereed is, het lint officieel wordt doorgeknipt en de champagne vloeit. Een bestrating ziet er natuurlijk ook prachtig uit net na de oplevering (als het zand tenminste goed is ingeveegd en men dit niet overlaat aan de weergoden). Bestratingen worden echter aangelegd voor vele jaren. Daarom moet in de totstandkoming van het project sprake zijn van een duurzaam ontwerp, een hoogwaardige fundering, technische uitwerking en uitvoering en een doordacht materiaalgebruik, afgestemd op de functies. En ook nog fraai en als het even kan met extra functies zoals geluidreducerend, reflecterend, waterpasserend en noem verder maar op wat je er met beton ‘bij krijgt’. Een doordacht project beklijft. Dan is er ook nog champagne na 15 jaar als de bewoners en gebruikers nog steeds tevreden zijn. Juist om dat beklijven onder de aandacht te brengen introduceren wij in deze Straategie de rubriek ‘Terug naar...’ We gaan met een landschapsarchitect, stedenbouwer of opdrachtgever terug naar oudere projecten waarbij gebruik is gemaakt met betonnen bestratingsmaterialen. Eerlijk en gedurfd, zo reageerde landschapsarchitect Pieter Kromwijk die het spits afbijt. Hij toont ons drie projecten ‘op leeftijd’. Maar dankzij het sterke concept nog fier overeind gebleven. Eerlijk en gedurfd is ook de keuze van Hengelo om in de binnenstad de destijds gekozen luxe, groengetinte betonstraatstenen te handhaven. Natuurlijk gaan er bij reconstructies stemmen op om voor bijvoorbeeld natuursteen te kiezen. Maar waarom een modieus en veelsproken materiaal als blijkt dat de betonverharding het in de praktijk prima doet en veel goedkoper is voor uiteindelijk de belasting betalende burgers? Bovendien houdt men zo de beoogde eenheid in het centrum. Eerlijk en gedurfd is ook de stelling dat machinaal straten - eindelijk - zal doorbreken. De onderzoekcijfers uit de Gemeentewerken Scan liegen er niet om: de overgrote meerderheid van gemeenten en aannemers verwacht een stijging van machinaal bestrate projecten. U treft deze artikelen in deze gevarieerde uitgave aan, die vanzelfsprekend ook weer nieuwe projecten beschrijft. Projecten waar best het glas op mag worden geheven. Dan durven wij er na 10 à 15 jaar best terug te keren voor een nieuwe reportage. Veel leesplezier. Paul Engels Hoofdredacteur Straategie
voorwoord
H
100!!!
De databank van voorbeeldprojecten op www.straategie.nl is de afgelopen maanden - mede dankzij de door u ingevoerde projecten - gestaag gegroeid. We zijn de 100 projecten inmiddels gepasseerd. We houden ons nog altijd warm aanbevolen voor het toevoegen van extra projecten, omdat wij op die manier de goede zoekstructuren beter vorm kunnen geven. Plaats daarom uw bestratingsproject met goeddeels betonnen materialen in deze databank. straategie
3
[project]
Thiemsland is een wijk in Hengelo waar het goed wonen is. Dat vinden de bewoners in elk geval getuige enquêtes. Er is ook alles aan gedaan om de grootste binnenstedelijke Vinexlocatie van Nederland tot een aangename wijk te maken, onder andere met gevarieerde woningbouw, veel groen en een fraaie bestrating waarin flink is geïnvesteerd, aldus projectleider Kees van ’t Hoff. Echter zonder tierlantijntjes. Juist de ingetogenheid met zwarte betonstraatstenen voor de trottoirs en een donkere grijstint voor de rijbanen zorgt voor een openbare ruimte die de uiteenlopende architectuur bindt. “Keuzes en details zijn zeker niet standaard, maar toch heel simpel, doeltreffend en mooi,” benadrukt landschapsarchitect Joost de Natris.
4
straategie
Ingetogenheid voor grootste binnenstedelijke Vinex-wijk
Simpele en toch chique bestrating bindt architectuur O
p een voormalige, gesaneerde fabriekslocatie, tegen het centrum van de stad aangelegen, zijn binnen het stedenbouwkundige plan van Döll Atelier voor Bouwkunst en Karres en Brands landschapsarchitecten in totaal zo’n kleine 650 woningen gebouwd. In uiteenlopende ontwerpen van zes architectenbureaus. De wijk bestaat uit hoog- en
laagbouw en enkele duizenden vierkante meters kantoorruimte. Karakteristiek onderdeel is Stadspark Thiemsland dat de Vinexlocatie extra kwaliteit geeft, temeer daar de structuren van het historische Huys Hengel, een kasteel dat in 1870 is gesloopt, zijn ingepast. Parkeren geschiedt hoofdzakelijk in ondergrondse en halfverdiepte parkeergarages, waarbij een ruime parkeernorm van 1,8 is aangehouden. Ondanks de hoge woningdichtheid oogt de wijk ruim van opzet en komt de diversiteit aan architectuur goed tot zijn recht. “Juist die gevarieerde, uitbundige architectuur vraagt om terughoudendheid qua openbare inrichting,” benadrukt Joost de Natris van Karres en Brands landschaparchitecten bv uit Hilversum. “Je moet de openbare ruimte in zo’n wijk niet nog eens modieuzer willen maken bovenop de architectuur. We hebben gekozen voor een eenvoudige, ietwat
stoere basis met zwarte betonstraatstenen en brede betonbanden, ook in het zwart. Door betonstraatstenen te kiezen met een glanskies en Bretons graniet in de deklaag ontstaan frisse kleuraccenten. Voor de rijbaan is een lichtere grijstint betonstraatstenen gekozen. Het beeld is met die zwarte en grijze bestratingsproducten ingetogen. De kleur zwart sluit bovendien mooi aan bij de veelal roodbruine gevels van de woningen/woongebouwen en haalt ook de kleur van de vele grasvelden omhoog.”
Chique Ook gemeentelijk projectleider Kees van ’t Hoff van Stedelijke Plannen en Projecten van de gemeente Hengelo kon zich goed vinden in de donkere tinten. “Die geven rust, zien er chique uit en reflecteren het zonlicht minder, wat vaak aangenaam is in een verblijfsgebied. We hebben in gezamenlijkheid gezocht naar een afstemming in kleuren tussen gebouwen en bestrating en in het beeldkwaliteitplan vastgelegd. Vervolgens hebben wij vele monsters stenen opgevraagd om aan deze uitgangspunten te voldoen. Uiteindelijk vind je zwarte betonstraatstenen met de juiste toeslagmaterialen in de deklaag. Uiteraard kleurvaste betonstraatstenen, want we kiezen niet anders meer. Dan wil je ook de betonbanden en bijpassende hoekstukken in diezelfde kleurstelling hebben. Op die manier ontstaat een mooie harmonie in het straatbeeld.”
Er is dus bewust gezocht naar speciale bestratingsproducten voor Thiemsland. “Dat mag met zo’n grote wijk waarin je in kwaliteit wilt investeren,” vervolgt Kees van ’t Hoff. “Maar tegelijkertijd proberen wij uit beheeroogpunt teveel variëteiten te beteugelen. Het is verleidelijk om steeds iets nieuws te bedenken, maar we kunnen beter terug van 100 soorten stenen naar een stuk of 10 hoogwaardige soorten. Zo kiezen wij bijvoorbeeld al consequent voor brede betonbanden, omdat die fraai ogen en stabieler in de wegconstructie zijn.” Uit oogpunt van beheer zijn de oorspronkelijk bedachte halfverhardingen in elk geval niet doorgegaan. “Veel beheerders vinden halfverhardingen een ramp.” >
straategie
5
gewaardeerd. De openbare ruimte is sterk van karakter. Juist door die ingetogenheid.”
Zorgvuldige detaillering
Grijs- en zwarttinten zorgen voor een harmonieus straatbeeld dat rust brengt tussen de veelzijdige architectuur van de binnenstedelijke Vinex-wijk.
Meer beeldmateriaal is te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: gemeente Hengelo en Thiemsland V.O.F. (Koopmans Projekten en HBG Vastgoed) Ontwerp: Döll Atelier voor Bouwkunst, Mecanoo, Karres en Brands landschapsarchitecten
www. straategie.nl 6
straategie
De projectleider tekent aan dat zeker niet alleen de uiteindelijk gekozen bestrating bepalend is voor het beeld van Thiemsland, maar ook het vele groen en de waterpartijen. En als er naar het gevoel van de bewoners meer groen bij moet, dan komt dat er ook, zoals bomenrijen langs een langgerekte strip door de wijk. “Mensen letten nauwlettend op groenvoorzieningen en bomen. Ze kijken wat minder naar de bestrating, hoewel wij daar veel geld in stoppen. Toch wordt de inrichting goed
Ook de detaillering bepaalt de kwaliteit. Joost de Natris legt uit: “We hebben voor de woonstraten een paar typologieën uitgetekend. Rustige straatjes, waarin je via de detaillering praktische zaken zoals hoogteverschil of afwatering aanpakt. Zo hebben wij de straten bol gelegd, waarbij de brede betonband niet alleen als trottoirband dient, maar ook de straat afsluit precies op het niveau van de tonrondte. Op deze manier beëindig je een straat heel simpel en strak, zonder een speciale drempelconstructie. Dit soort details zie je veel in Thiemsland. Het aardige is dat de gemeentelijke en externe stedenbouwkundigen dat ook allemaal inzagen. Er is soms nogal wat spanning tussen stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten, maar bij dit project liep alles op rolletjes, ook al was sprake van een zeer gefaseerde aanleg die vanaf 1992 tot nu loopt. Kees van ’t Hoff geeft aan dat Thiemsland feitelijk gereed is, maar dat aangrenzend nog enkele woningen in dezelfde architectuurstijl worden gebouwd. “Het resultaat is een hoogwaardige wijk, vlak bij het centrum. Het voelt als wonen in een park, terwijl wij toch over een dichtheid van 100 woningen per hectare en over de nodige vierkante meters bestrating praten.” Zo ziet men dat een doordachte openbare ruimte niet prominent op de voorgrond hoeft te treden, maar bekwaam en minder spectaculair gewoon zijn werk doet. Of zoals Joost de Natris het zegt: “Het kan soms heel simpel en tegelijkertijd heel mooi en goed.” •
[project]
Zwart
is een blijvertje I
n Tilburg Noord heeft Karres en Brands landschapsarchitecten de inrichting bepaald voor zowel een park rond de invalsweg als de aangrenzende nieuwbouwwijken en bestaande woonbuurten. Voor het park zijn diverse opvallende betonnen elementen ontworpen. Net als bij de wijk Thiemsland in Hengelo is voor de bestrating van de nieuwbouwwijk gekozen voor zwarte dikformaat betonstraatstenen als ingetogen beeld van de openbare ruimte. Joost de Natris: “Het is niet goed als men een openbare ruimte één jaar bijzonder leuk vindt door een bijzondere inrichting en daarna niet meer. Een openbare ruimte mag best expressief zijn, maar moet na verschillende jaren nog steeds niet vervelen door allerlei frutseltjes en trucjes. We hebben
ook in deze wijk met de gemêleerde zwarte betonstraatstenen, brede zwarte betonbanden en zorgvuldige detailleringen een verzorgde openbare ruimte gemaakt. Bij de trottoirs zijn speciale zwarte betonelementen toegepast, waarbij het hemelwater door openingen kan afstromen. Veel zwart. Maar ook licht- en donkergrijs voor bijvoorbeeld de paden in het park. Het is een openbare ruimte die over een x-aantal jaren nog helder en doeltreffend is. Ook dat is een aspect van duurzaamheid. Dat is een belangrijk uitgangspunt in onze ontwerpfilosofie.” •
straategie
7
[project]
Herkenbaar
8
straategie
C
irca tien jaar geleden is de binnenstad van Hengelo opgeknapt. Daarbij is ook de bestrating onder handen genomen. Destijds is gekozen voor luxe betonstraatstenen met een speciaal ontwikkelde, gestraalde en gepolijste deklaag in een groene tint. Projectleider Kees van ’t Hoff herinnert zich dat er toen twijfels waren of men voor beton moest kiezen. Was dit wel een duurzame oplossing? “Ik draai al heel wat jaartjes mee, eerst als groenontwerper en later als projectleider bij projecten in groen, wegen en water, en had ervaren dat de kwaliteit van beton stukken is verbeterd. De combinatie met minerale toeslagstoffen leidt in mijn beleving tot duurzame oplossingen. En je kunt veel met beton. Zo heeft de deklaag van de betonstraatsteen in de binnenstad veel verschillende fracties granulaten, zodat een zeer compacte steen ontstaat, bestand tegen de invloeden van een druk centrumgebied. Nu er recent delen moesten worden herstraat, riepen enkelen om natuursteen of gebakken materiaal. Dat is onzin, want als je een hoogwaardige bestrating
hebt die goed functioneert, kun je daar prima op voortborduren. Bovendien is het voor de herkenbaarheid van de binnenstad van groot belang dat je uniformiteit in de bestrating houdt en er geen allegaartje van maakt. Vandaar dat wij bij de recente reconstructies dezelfde luxe betonstraatstenen weer hebben toegepast. Die straten zien er weer geweldig uit. Een genot voor het winkelend publiek in de binnenstad van Hengelo.” •
Speciaal ontwikkelde groengrijze betonstraatstenen tekenen het centrum van Hengelo.
Hengelo
straategie
9
[interview]
Voortekenen wijzen op machinaal straten
zal niet meteen morgen zijn, maar op termijn is een behoorlijke stijging te verwachten.”
Verrassend hoog zijn de toekomstverwachtingen voor machinaal straten: maar liefst 80% van de gemeenten en 87% van de aannemers verwacht een stijging in het aantal machinale bestratingsprojecten. Dit blijkt uit de Gemeentewerken Scan 2008, een onderzoek van USP Marketing Consultancy en BouwKennis. “Ons gevoel en onze ervaring achter zulke hoge percentages wijzen erop dat machinaal straten daadwerkelijk gaat toenemen. Het besef is er. Machinaal straten is geen ver van mijn bed show,” aldus Jacco Ridderhof en Henri Busker.
H
Jacco Ridderhof (l.) en Henri Busker (r.) constateren dat machinaal straten leeft; in elk geval in de bewustwording bij gemeenten en aannemers. 10
straategie
et is in het verleden vaker uitgesproken: ‘machinaal straten zal nu écht een rol van betekenis gaan spelen’. Toch wordt machinaal straten thans nog slechts in 10-15% van de projecten toegepast. Ondanks vele stimulansen, zoals congressen ‘Straatwerk in Gezonde Banen’, praktijkdemonstraties met machines, nieuwe technische ontwikkelingen en de inspanningen van de fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen, zoals robots voor de gewenste pakketten betonstraatstenen en betontegels. De richtlijn van de bestratingsbranche en Arbeidsinspectie betekende in 2007 een nieuwe stimulans. Met de onderzoekcijfers in de hand stelt drs. Jacco Ridderhof, commercieel directeur van BouwKennis: “Er is nu voldoende draagvlak om van machinaal straten een succes te maken. De bestratingsmarkt lijkt op het punt te staan om deze methode massaal te gaan toepassen. Dat
Vanzelfsprekend kunnen ook gerenommeerde kennis- en onderzoeksbureaus de toekomst niet in de glazen bol zien. Maar nu voor het eerst machinaal straten uitgebreid in de vraagstelling van de scan is meegenomen en er meteen zulke hoge percentages uitkomen, dan mag daar zeker een verwachtingpatroon aan worden gekoppeld. Tenslotte is dat ook de opzet van de Gemeentewerken Scan, waarbij men trends signaleert om daarop in te spelen. Dat kan uiteenlopen van tekorten aan personeel tot aandacht voor arbeidsomstandigheden en van initiatieven van citymarketing tot hemelwaterafvoer via waterpasserende bestratingen. Drs. Henri Busker, projectmanager Ruwbouw en GWW van USP Marketing Consultancy: “Informatie kun je benutten. Daarom zijn ook deze cijfers interessant voor alle partijen die met machinaal straten te maken hebben. Want na het besef komt de vraag hoe je vraagstukken kunt tackelen. Er zijn allerlei manieren en op basis van de informatie kun je per organisatie aan de meest geëigende manier werken. Dat maatwerk is ook de rol van USP. BouwKennis zorgt meer voor de ‘multiscoop’, waarbij we de markt met informatie helpen sturen.”
Iedereen praat erover “Misschien kunnen wij de markt ook in machinaal straten helpen opvoeden,” haakt Jacco Ridderhof in. “De bedoelingen zijn goed,
maar de uitvoering blijft achter bij machinaal straten. Je ziet het ook aan de cijfers: het percentage gemeenten en aannemers dat tot dusverre geen enkel project machinaal bestraat heeft, is met respectievelijk 45% en 35% hoog te noemen. Daartegenover staat dat 81% van de gemeenten aangeeft in het bestek altijd rekening te houden met veiligheid en gezondheid. Daar zit ook arbo bij. Het grote pluspunt is dan ook dat iedereen erover praat. Vandaar die hoge verwachtingscijfers. Mogelijk is dit besef een nieuwe katalysator. Mits we antwoord geven op de vraag wat er moet gebeuren om dit verwachtingspatroon waar te maken.” Omdat in het onderzoek ook werd gevraagd naar de voor- en nadelen van machinaal straten, ligt het voor de hand eerst aan het wegwerken van de nadelen (alsook de perceptie van de nadelen) te werken. Zo achten
straten,” constateert Jacco Ridderhof. “Dat komt duidelijk uit het onderzoek naar voren. Als die samenwerking slaagt, wordt machinaal straten de toekomst. Dat is het gevoel achter deze eerste cijfers. In 2009 nemen wij machinaal straten wederom mee in het onderzoek en dan kun je ook zien of er meer gemeenten en aannemers mee aan de slag zijn gegaan. Verwacht echter geen spectaculaire stijgingen. De ervaring leert dat zoiets langzaam groeit en meerdere jaren nodig heeft voor een significante stijging. Dat is karakteristiek voor de bouw- en gww-sector. Maar gelet op de zeer hoge percentages die zich uitspreken over die verwachte groei, zou het mij verbazen als machinaal straten zou blijven steken op die 10-15%. De voortekenen zijn goed. Ook al omdat de ondervraagden de voordelen van machinaal straten stuk voor stuk onderschrijven: minder fysieke belasting
“Samenwerking tussen fabrikant, opdrachtgever en aannemer is essentieel voor het succes van machinaal straten” veel van de geïnterviewden de methode niet of minder geschikt voor kleinere projecten. De aannemers zien daarbij op tegen de hoge investeringskosten. Henri Busker: “Daar zul je oplossingen voor moeten bedenken. Bijvoorbeeld vanuit de toeleverende industrie. Want 66% van de gemeenten en 75% van de aannemers zegt dat de rol van de fabrikanten essentieel is bij machinaal straten. Een mogelijkheid voor fabrikanten zou kunnen zijn om niet producten maar complete concepten te leveren. Je ziet het al bij de innoverende fabrikanten van betonnen bestratingsproducten. Ze richten zich op een totaalproces van machinaal straten. Niet alleen een pakket stenen leveren, maar misschien ook wel de machine erbij verhuren. Daarnaast zullen bestratingsbedrijven maatregelen moeten treffen en iedereen binnen het bedrijf moeten enthousiasmeren. Op hun beurt vragen aannemers van gemeenten om machinaal straten te verplichten, zodat het voor iedereen geldt.”
van de straatmakers en een snellere realisatie van een bestratingsproject. Die voordelen moeten vroegtijdig aan tafel worden besproken met alle betrokken partijen. Zo’n 70% van de gemeenten en aannemers geeft namelijk aan dat het slagen van een project reeds in de voorbereidingsfase wordt bepaald. Wees pro-actief en ga uit van datgene wat wél kan en niet van de (vermeende) nadelen.” •
Ontwikkeling aandeel machinaal straten komende drie jaren ( gemeente in %)
Aannemers (in %)
Voordelen De gegevens uit het onderzoek geven handvatten waarop de bestratingssector haar koers kan bepalen. “Samenwerking tussen fabrikant, opdrachtgever en aannemer is essentieel voor het succes van machinaal straategie 11
En Plein Public
column
Ineke Spapé is lector Verkeer en Stedenbouw. Dit lectoraat is een gezamenlijk initiatief van CROW en NHTV internationale hogeschool Breda. Het lectoraat richt zich op kennisontwikkeling, onderwijs en onderzoek op het raakvlak tussen verkeer en stedenbouw. Daarnaast is Ineke directielid van SOAB Adviseurs voor Woning en Leefomgeving, een adviesbureau dat de leefomgeving en daarbinnen de wisselwerking tussen mens, mobiliteit en ruimte centraal stelt.
12
straategie
Wat maakt een plein een plein? Waarom zit ik te genieten op het Plaza Mayor in Madrid (het centrale plein van de stad), maar drink ik nog geen kop koffie op een plein in een gemiddelde Nederlandse zestiger of zeventiger jaren wijk? En waarom kennen onze twintiger jaren wijken wel, maar onze VINEX-wijken geen leuke pleinen? Wat vinden we eigenlijk goede pleinen? Dat is een vraag, die ik in het kader van mijn lectoraat Verkeer en Stedenbouw gesteld heb. Ik vroeg het de toehoorders van mijn lectorale rede. Zij konden in een mini-onderzoekje aangeven wat ze de beste en slechtste pleinen vonden en waarom. Het antwoord was verrassend… Ik houd de spanning erin: we verwerken dit onderzoek momenteel. Ik vroeg het twee van mijn studenten. Zij gingen ermee aan de slag in het kader van hun afstudeerscriptie Stedenbouw. Zij raakten verstrikt in definities, doelen, gevoelens, historie, typologieën en nog veel meer theorie. Zij hopen dezer dagen wel een antwoord te hebben gevonden op de vraag wat een goed plein een goed plein maakt. Ik vroeg het mijn vriendinnen, met wie ik op dat mooie Madrileense plein zat. Zij prezen de sfeer, de entourage, de gezellige groepen van muzikanten en andere acts, die als wolken opkwamen en weer verdampten. Ze voorzagen me het hele weekend bij elke leuke plek gevraagd en ongevraagd van commentaar over waarom die zo leuk was. Ik vroeg het ook mijn man en kinderen, op onze vakantiereizen. Bij hen scoorden plekken als de mooie oude Toscaanse stadjes en de Grote Markt in Breda, onze woonplaats, erg hoog. Al deden Duitse steden als Freiburg, Karsruhe en Trier het ook goed. Ik vroeg het ook mezelf en dacht na over wat al die mensen me toevertrouwd hadden. De maakbaarheid van pleinen blijkt meer dan alleen een goed ontwerp. Het gaat bij pleinen om zaken als de juiste verhoudingen, kleuren, materialen, maar vooral ook de juiste ligging in de stad, een palet aan functies en allerlei activiteiten. Het moet een plek zijn, waar je heen wilt, maar waar je vooral ook wil blijven: ‘Places to Be’ dus. Ik ben nog lang niet klaar met mijn pleinenonderzoek. En dat is eigenlijk wel prettig: zo kan ik over de hele wereld ‘echte’ pleinen blijven bezoeken. Al was het maar om een argument te hebben om op zo’n echt plein met vrienden mensen te kijken en een lekker glas wijn te drinken… Da’s pas onderzoek!
Ineke Spapé
[reportage]
Reductie
van snelheid en geluid I
n ’t Harde, gemeente Elburg, zijn de Houtrustweg en de Bovendwarsweg veranderd van saaie asfaltwegen in vriendelijke woonstraten. Beide wegen zijn bestraat met kleurvaste en geluidreducerende betonstraatstenen. Op het moment dat de Bovendwarsweg toe was aan onderhoud, werd de gelegenheid gegrepen om iets aan de verkeerssnelheid te doen. Gerard Riezebos van de gemeente: “Het gaat om een doorgaande weg in de dorpskern die behoorlijk druk wordt bereden, ook door vrachtverkeer. Door de straat een andere uitstraling te geven met in plaats van asfalt een versmalde rijbaan in betonstraatstenen, geflankeerd door fietsstroken, is niet alleen sprake van een vriendelijker beeld, tevens wordt de snelheid van het verkeer geremd. Het was voorheen ook 50 km, nu een 30 km weg. Er is gemeten dat het verkeer daadwerkelijk gas terugneemt, waarschijnlijk dankzij de inrichting. De geluidreducerende stenen zorgen ook nog eens voor minder lawaai van al dat verkeer. Niet verwonderlijk dat de bewoners enthousiast zijn.” Ook de Houtrustweg was oorspronkelijk van asfalt voorzien, maar omdat dit van origine
een woonstraat is, gold hier al een 30 km regime. Door de weg echter eveneens een vriendelijke bestrating met rode betonstraatstenen te geven, ontstaat een beeld dat beter past bij een woonstraat. Ook is de rijbaan versmald en zorgen de geluidreducerende betonstraatstenen voor een stillere woonstraat. De gemeente wil op dezelfde voet verder gaan bij de reconstructie/onderhoud van straten, waarbij bijvoorbeeld ook de gehele wijk ‘De Oosthoek’ met dit type bestratingsproducten wordt bestraat. •
straategie 13
[reportage]
De reconstructie van de provinciale weg N309 door plaatsen als Oostendorp en ’t Harde (gemeente Elburg) betekent in de eerste plaats dat de verkeersveiligheid flink is vergroot. Door tal van maatregelen wordt de snelheid geremd. Tegelijkertijd heeft het wegentracé binnen de bebouwde kom een vriendelijker karakter gekregen, omdat de weg duidelijk een ‘straatwerk uiterlijk’ heeft gekregen. De rijbaan blijft asfalt op een provinciale weg. Maar door de parkeerplekken in straatwerk en trottoirs in visbektegels, alsmede door de middengeleiders, rotondes en busperrons een ‘bestratingsuiterlijk’ te geven, ontstaat een geheel ander karakter op de N309.
14
straategie
Alleen al 28 km betonband
Straatwerk domineert op
N309 J
uist daar waar de N309 dwars door de kernen van Elburg, Oostendorp en ’t Harde snijdt, daar was de noodzaak tot aanpassing van de druk bereden verkeersweg groot. Niet alleen om de veiligheid voor verkeersdeelnemers, omwonenden en inwoners te verhogen, maar ook om de doorstroming te verbeteren. Zo stokte het verkeer op de snelweg A28 bij de afrit ’t Harde, wanneer de provinciale weg de drukte niet aankon. Reden genoeg voor de provincie Gelderland voor een grootscheepse aanpak, waarbij tevens de betrokken gemeente participeerde. Op die manier konden bijvoorbeeld ook de parkeerstroken, de trottoirs en vele aansluitingen en inritten in één keer worden meegenomen.
Ing. Roberto Ovaa, projectleider realisatie van de Dienst Wegen, Verkeer en Vervoer van de provincie Gelderland, legt uit: “Ruim 18.000 voertuigen per etmaal door de dorpen vraagt om evenwichtige maatregelen. Het gaat om verbindingroutes, maar je praat ook over de bebouwde kommen, met vele aangrenzende woningen met inritten en een flink aantal kruisende straten en fietspaden. In de plannen - die tijdens twee informatieavonden met de bewoners zijn besproken - hebben wij de rijbaan versmald van 6,60 tot 6,00 meter. De vrijliggende fietspaden zijn versmald tot 2,00 meter. Hierdoor zijn de parkeerstroken op de juiste maat gebracht. Voorheen parkeerde men de auto’s half op een smalle strook van ruim een meter breedte en half op het fietspad. Dat leidde tot onoverzichtelijke en gevaarlijke situaties.”
Visbektegels Voorts is het hele scala aan extra maatregelen genomen, zoals verkeersgeleiders, duidelijke komingangen, uitvoegstroken, rotondes, verlegging van fietspaden et cetera. Benny Brueker, hoofduitvoerder van KWS: “Het leitmotiv is de snelheid eruit halen. Dat lukt met al die maatregelen, maar tevens met dat straatwerk karakter. Er zijn zoveel bestratingsproducten rond de rijbaan verwerkt, dat de weg ook visueel niet langer als een provinciale weg oogt. Neem alleen al de 28 km betonbanden die zijn verwerkt. Dat had nog 4 km meer geweest als we ze ook langs de voetpaden hadden gelegd. Door voor betonnen visbektegels te kiezen, hoefden wij deze smalle trottoirs niet aan de woningenkant op te sluiten. Dat was ook lastig met de vele inritten, muurtjes en andere aansluitingen van die woningen. Nu konden we ze tegen de erfgrens paszagen. Juist de gemeente heeft voor dit type betontegels gepleit, ook om in de dorpskernen eenheid te krijgen in de trottoirs langs de provinciale weg. De betontegels zijn gelet op de vele inritten overal 6 cm dik.”
straategie 15
Duurzaam, veilig én fraai De provinciale weg heeft binnen de bebouwde kom een vriendelijk karakter dankzij de betonnen visbektegels, straatstenen en witte en antracietkleurige betonbanden.
Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Provincie Gelderland, gemeente Elburg Ontwerp: Projectbureau Provincie Gelderland, ing. Roberto Ovaa
www. straategie.nl 16
straategie
De parkeerstroken langs de weg zijn qua maatvoering verruimd, echter in aantal iets afgenomen. Deze zijn in een zwart en donkerrode straatsteen uitgevoerd en liggen iets verhoogd ten opzichte van de rijbaan, met behulp van een betonband. De parkeerplekken zijn opgesloten met een geleideband (5/20). De druk bereden bochten bij de geleiders zijn voorzien van grijze betonstraatstenen. De combinatie van geleiders, parkeervakken en trottoirs zorgt voor een flinke portie straatwerk. Roberto Ovaa: “En dan niet overal standaard materiaal, maar we hebben als opdrachtgever ingezet op extra kwaliteit die de verkeersveiligheid en het uiteindelijke beeld zou dienen. Zo zijn alle betonbanden met een verkeersfunctie in het wit uitgevoerd. De betonbanden aan de straatzijde zijn juist in een fraaie antracietkleur uitgevoerd. Ook bij de rotonde is gekozen voor heidepaarse betonelementen in plaats van een grijze uitvoering. Voor een duurzame inrichting zijn herkenbare kleuren belangrijk. In dit project hebben we in elk geval doelbewust gezocht naar een link tussen functies en kleuren. We hebben de materialen als projectbureau gekozen en het blijkt nu dat iedereen blij is met die keuze. Het ziet er ook heel mooi uit.” Het kleurgebruik zal waarschijnlijk niet de gewoonte worden bij provinciale wegen, maar juist in de dorpskernen zijn veiligheid en uitstraling natuurlijk van extra groot belang. “En we investeren liever wat meer in kwaliteitsproducten om het onderhoud in de toekomst te beperken.”
Niet alleen qua eindbeeld, ook in de uitvoering zelf is het straatwerk leading geweest. Het asfalt ligt er snel in, maar het vele straatwerk bepaalde de planning van het werk. Nadat eerder de bebouwde kom van Oostendorp was gerealiseerd, is eind mei 2008 de kom van ‘t Harde afgerond. Roberto Ovaa besluit: “We hebben als provincie de provinciale wegen in verschillende dorpskernen gereconstrueerd. De manier waarop hangt af van de functies van de weg, de verkeersintensiteit en de situatie in de bebouwde kom. De reconstructie van de N309 in de dorpen heeft echter duidelijk een rode draad gekregen, met de parkeerplekken in straatwerk en de betonbanden als duidelijke belijning. Het is een oplossing die niet alleen onder de norm duurzaamheid valt, maar ook nog eens de dorpskernen een vriendelijk straatbeeld verschaft.” •
[van formaat]
Houvast bij ontwerp
In de reeks verschenen publicaties en hulpmiddelen van CROW noemen wij er enkele: Publicatie 247 ‘Stroefheid van (weg)verhardingen’ behandelt de vraag hoe gevaarlijke situaties en stroefheidsproblemen kunnen worden voorkomen. Met de nieuwe ‘Kwaliteitscatalogus voor beeldbestekken’ kunt u voortaan de kwaliteitsniveau’s voor projecten Openbare Ruimte opnemen in uw RAW-bestek. Bus- en tramhaltes worden geclassificeerd volgens een vijfsterrensysteem waarmee een reiziger kan zien hoe toegankelijk een halte is. Vanaf 1 januari 2008 mogen sommige chemische bestrijdingsmiddelen niet meer worden gebruikt. CROW-publicatie 258 ‘Onkruidbeheer op verharding’ wordt hét technische handboek, van beleid tot uitvoering. CROW-publicatie 257 ‘Turborotonde’. Een turborotonde is verkeersveiliger dan een ‘gewone’ tweestrooksrotonde, terwijl de capaciteit vergelijkbaar of hoger is. Meer informatie: www.crow.nl en www.straategie.nl
De stelling
De resultaten van het stemmen op de maandelijkse Stelling op de website www. straategie.nl: De bewoners moeten actief kunnen meepraten over de inrichting van de openbare ruimte in hun wijk. eens 63% oneens 37% Ik verwacht dat machinaal straten dit jaar gaat doorbreken in de praktijk. eens 80% oneens 20% De Arbeidsinspectie heeft gelijk als zij stelt dat gemeenten de straatmakers in de arbeidsongeschiktheid helpen door te eisen dat straatwerk handmatig wordt aangebracht. eens 67% oneens 33%
Nieuwe stelling maand juli 2008 op www.straategie.nl: De kwaliteit van een goed gefundeerd en opgesloten fietspad met strakke tegelbestrating biedt voldoende comfort voor fietsers. De voorkeur voor asfalt is misplaatst.
Handboek verkeersveiligheid Wat kunt u doen om het gedrag van weggebruikers te beïnvloeden? Welke rol spelen omgeving en infrastructuur hierbij? Welk samenspel van maatregelen levert het juiste resultaat? Het ‘Handboek verkeersveiligheid’ biedt een gedegen theoretische kennis. Voorts hebben de vakschrijvers hun ervaringen toegevoegd. Met die kennis kunt u straks gelijk aan de slag, wanneer het handboek deze zomer verschijnt. Nadere informatie: www.crow.nl
Arbeidsinspectie grijpt in De Arbeidsinspectie controleert vanaf medio mei 2008 of straatmakers wel gezond en veilig werken. In totaal wil de Arbeidsinspectie op 500 locaties controles uitvoeren. De dienst zal streng toezien of bij grotere projecten machinaal wordt bestraat. Ook wordt gelet op blootstelling aan kwartsstof en werkhouding. Controles zijn ook nodig omdat eenderde van al onze straatmakers gezondheidsproblemen heeft. (bron: Cobouw 14 mei)
Medeverantwoordelijk De Arbeidsinspectie stelt dat opdrachtgevers straatmakers de arbeidsongeschiktheid in helpen, omdat opdrachtgevers eisen dat de straat met de hand wordt gelegd. Vooral gemeenten, die de meeste opdrachten verlenen, frustreren de doorbraak van bestratingsmachines en blokkeren de oplossing voor de fysieke overbelasting van de straatmaker. Opdrachtgevers eisen veelal dat een straat handmatig wordt gelegd, omdat dat een betere kwaliteit zou opleveren. De Arbeidsinspectie bestrijdt dat en wijst erop dat opdrachtgevers volgens de wet moeten letten op de gezondheid en veiligheid bij het werk. (bron: De Stem 15 mei)
[Beton geknipt] • Op 2 oktober 2008 vindt in het Euretco Expo Center in Houten voor de vijfde keer de Dag van de Openbare Ruimte plaats. • De vakbeurs Verkeer & Mobiliteit 2008 volgt 11 december, eveneens in het Euretco Expo Center in Houten • De Bouw Informatie Raad en CROW hebben een convenant ondertekend voor verdere ontwikkeling en introductie van één objectenbibliotheek voor de gww-sector. De sector grond-, weg- en waterbouw heeft grote behoefte aan een nationaal aanvaard, helder en eenduidig begrippenkader van gww-objecten. • De Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netwerken (WION) zal in etappes in werking treden. Deze wet, ook bekend als de Grondroerdersregeling, beoogt het aantal graafincidenten aanzienlijk terug te dringen, door verplicht zorgvuldiger graven en door verplichte informatie-uitwisseling tussen grondroerders (gravers) en de kabel- en leidingbeheerders. • De nieuwe versie van de ‘Arbouw V&G-Planner’ nu ook geschikt voor de GWW-sector en gratis te downloaden via: www.arbouw.nl. (onderdeel ‘Tools’). • Ondernemersvereniging Bestratingsbedrijven Nederland (OBN) en het Energiecentrum Nederland hebben een convenant ondertekend om voor de bestratingsbranche stappen in energiebeperking te zetten. • In de volgende Straategie is het thema duurzaamheid, inclusief een technisch katern met de resultaten van een objectief onderzoek naar de duurzaamheid van betonnen bestratingsproducten •
straategie 17
[terug naar...] In de Rubriek ‘Terug naar...’ worden ontwerpers en opdrachtgevers uitgenodigd om terug te keren naar een bestratingsproject van meerdere jaren oud. Op die manier kan een betrouwbare indruk worden gegeven of visie en ontwerp van destijds in de praktijk goed uitpakken, of de bestrating beklijft en adequaat wordt beheerd en of de materiaalkeuze nog immer te rechtvaardigen is. In de eerste editie van deze rubriek blikt landschapsarchitect Pieter Kromwijk terug op drie Limburgse projecten van tussen de 10 en 16 jaar oud. “Het toegepaste betonnen bestratingsmateriaal ligt er in elk geval nog prima bij.”
Het zijn drie uiteenlopende projecten die Pieter Kromwijk bvtl van bureau Vandehoek Coenegracht Kromwijk architectuur stedenbouw landschap uit Maastricht bezoekt. De terreininrichting van het Academisch Ziekenhuis Maastricht, de entree en parkinrichting rond Thermae 2000 en het Casino in Valkenburg en een binnentuin tussen flatgebouwen in Roermond.
“Concept moet tegen druk bestand zijn” S
terk bepalend voor de kwaliteit en het aanzien anno 2008 is de druk die er op zo’n project zit. Het academisch ziekenhuis bijvoorbeeld is gigantisch uitgebreid. Op bijna elke vrije plek tussen de gebouwen is sinds begin jaren ‘90 extra nieuwbouw gekomen.
18
straategie
Toch herken je nog steeds de oorspronkelijke structuur van het terreinontwerp. We hebben indertijd samen met Van den Eerenbeemt gekozen voor een heldere basisstructuur met gescheiden functies voor rijverkeer, parkeren, fietsers en voetgangers. Voorts was er bewust ingezet op een contrast tussen grijze betonnen bestratingmaterialen en het ruime groen. Mooie grasheuvels te midden van functionele bestrating, met oog voor detaillering. Een rustige inrichting en een egale bestrating met grijstinten, omdat er al genoeg te beleven valt op zo’n terrein. Dat is ook nu nog mijn filosofie: houd de ondergrond herkenbaar, want er gebeurt al genoeg op het ‘dienblad’. De bestrating moet niet gaan strijden met alles wat er op en rondom dat dienblad plaatsvindt, van fietsers tot karakteristieke woningen en van veel en opvallende mensen tot het autoverkeer dat zijn weg zoekt. Maak het dienblad neutraal en grijs, dan krijgen alle elementen de gelegenheid om zich beter te tonen.”
Academisch Ziekenhuis Maastricht Veelal grijze betonstraatstenen en betontegels zorgen op het ziekenhuisterrein voor dit rustige beeld. Wel met de nodige details in de bestrating en gecompleteerd met groen. “De druk op dit project is enorm en bedreigt de structuur. Alles op dit terrein wordt vol getimmerd. Desondanks zie je dat het concept met de gescheiden functies en het contrast tussen bestrating en groenvoorzieningen nog behoorlijk goed functioneert.” Het project Academisch Ziekenhuis Maastricht is in 1992 genomineerd geweest voor de Omgevingsarchitectuurprijs. Bij die prijs werd niet alleen gelet op het ontwerp, maar ook op de houdbaarheid, de mogelijkheden tot beheer en de rol van de opdrachtgever. Pieter Kromwijk haakt in: “De kwaliteit van een inrichtingsproject door de jaren heen hangt in grote mate af van het beheer. Niet alleen of er goed wordt schoongehouden, of men de groenvoorzieningen en bomen niet kapot laat gaan en of de bestrating bij verzakking of beschadiging wordt hersteld, maar ook of het concept niet teniet wordt gedaan door eigengereide ingrepen. Natuurlijk verandert er het nodige in één of twee decennia. Ook in
de openbare ruimte. Maar een goed concept gekoppeld aan goed beheer doet heel veel. Kijk naar de binnenstad van Maastricht hoe zorgvuldig daarmee wordt omgegaan. Het zou niet alleen voor de binnenstad moeten gelden, maar voor elke openbare ruimte die met verve een keer is ingericht.” > straategie 19
Cauberg Valkenburg Bij het bezoek aan de Cauberg in Valkenburg valt op dat de boulevard tussen Thermae 2000 en het Casino en het aangrenzende park er zeer acceptabel bijliggen. De structuur is ook nagenoeg onveranderd in meer dan 10 jaar tijd. “Uiteraard zie je de sporen van het gebruik door tienduizenden, misschien wel honderdduizenden mensen. Natuurlijk is er ook vervuiling. Ook van de lichtgetinte betontegels die we destijds hebben gekozen. Toch voelt het nog steeds als een boulevard, waarbij de bomen nog nadrukkelijker aanwezig zijn dan 10 jaar geleden. Het park ligt er fraai bij met z’n min of meer
volwassen beplanting. De heldere lijnen, geaccentueerd door elementen zoals brede betonbanden, trappartijen en betonnen banken geven het park nog steeds een overzichtelijke en herkenbare structuur.” Roze grootformaat betontegels met bijpassend gekleurde brede betonbanden, accenten door banen antracietkleurige betontegels, antracietkleurige trappartijen en een zandkleurige bestrating op de trappartijen richting het park en de paden in het park zorgen voor een rustige, warme sfeer op de Cauberg. “Als kleuren iets teruglopen door vervuiling et cetera, is dat voor mij geen probleem. De structuur blijft altijd. Die moet vanaf het begin sterk aanwezig zijn.”
Gedurfd en eerlijk Pieter Kromwijk vindt het een goed initiatief van Straategie om op deze wijze eens naar oudere projecten te kijken. “Het is gedurfd en eerlijk. Bij de oplevering is alles mooi en strak, maar een project moet vele jaren meegaan. Dan telt of het concept goed is, of je een sterke structuur hebt weten te bereiken en last but not least of de materiaalkeuze goed is geweest. Ik heb begrepen dat de gemiddelde houdbaarheid van een inrichtingsproject tussen de 15 en 18 jaar ligt. In die tijd gaan de nodige mechanismen over de openbare inrichting heen. Een gebouw is van een opdrachtgever, maar de openbare ruimte is van iedereen. Dat maakt sowieso de druk al groter.” Qua materialisatie heeft Pieter Kromwijk vaak een voorkeur voor betonnen materiaal, mits het uiteraard in de context van het ontwerp en bij de locatie past. “Ik ben blij met een modern materiaal als beton, zeker
20
straategie
met wat ik de ‘beton+ variant’ noem. Mooie, duurzame bestratingsproducten. Dan kun je ook met de toplaag iets moois doen, zoals een combinatie van geslepen en gestraald. Maar ook het omkeren van de vertrouwde betontegels pas ik nog regelmatig toe. Dan heb je een prachtig basic grijs betonproduct. Als je nagaat dat hier in Zuid-Limburg vlak bij de plek waar ik woon ‘historisch beton’ voorkomt, omdat een rivierarm ooit leem, kiezels en kalk heeft afgezet, dan betekent dit beton als natuurproduct. Men mag denken aan natuursteen, maar als ik de groeven daarvan zie, dan opteer ik voor goed beton; iets mooiers is haast niet denkbaar. Zeker omdat het recyclevolume van beton zeer groot is. Maar nogmaals, de materiaalkeuze hangt af van de context. In menig project passen betonnen bestratingmaterialen. Als ik dan zie hoe ze zich na 10 tot 15 jaar houden, dan verrijken ze mijn concepten.”
tand des tijds goed zou moeten doorstaan,” meent de landschapsarchitect. “Desalniettemin praat je ook hier over een kwetsbaar concept met veel groen, dat vanzelfsprekend om een adequaat beheer vraagt. Het is een geslaagd project als je ziet hoe keurig het erbij ligt. Natuurlijk zegt dat nog weinig over de waardering van de bewoners, maar als die waardering er niet was geweest had ik het niet in die staat aangetroffen.”
Daktuin Roermond Eveneens meer dan 10 jaar oud is de daktuin op een parkeergarage in Roermond. Te midden van appartementencomplexen ligt een semi-openbare ruimte die is ingericht als een schouwspel van groen en bestrating. Betonnen opsluitbanden zonder vellingkant zijn plat gestraat in een strak ritme met om en om gras. Op die manier ontstaat een afwisselend zebra-effect dat de groenvoorzieningen een extra dimensie geeft. Plantvakken doorbreken het zebrapatroon. De wandelgedeelten zijn eveneens met de vlak bestrate opsluitbanden ingericht. “Dit project is dermate besloten en introvert, dat het per definitie de
Integratie
Pieter Kromwijk is sinds begin 2006 deelgenoot in VandeHoek Coenegracht Kromwijk, waarbij de disciplines architectuur, stedenbouw en landschap zijn geïntegreerd. “Vroeger kon je in het open weiland bouwen en inrichten, thans is sprake van veel complexere situaties in binnensteden en in bestaande stedenbouw. Dan moet je zeker beginnen vanuit de situatie, het stedelijke landschap, en zo stedenbouw en architectuur invullen. Niet andersom iets bouwen en dan aan het eind van de rit nog even het landschap toevoegen. Dat werkt niet. Vanuit onze krachtenbundeling willen wij inzetten om maximale integratie. Hoe bedenk je scenario’s voor een bouw- en/of inrichtingsopgave? We proberen daarin vooruitstrevend te zijn. Gaan bewust symposia af om op de jongste ontwikkelingen te kunnen inspelen. Als je dan de snelle veranderingen ziet, is het de vraag of menige inrichting straks nog gemiddeld 18 jaar meegaat. Tenzij je een helder concept en sterke structuur bedenkt. Die overleeft, getuige het rondje langs oudere inrichtingprojecten.”
straategie 21
[reportage]
Logischer structuur voor De Gagels
D
Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Gemeente Steenwijkerland Ontwerp: Stedenbouwkundig bureau Witpaard-partners, Zwolle en buro Hollema tuin- en landschapsarchitecten Rolde
www. straategie.nl 22
straategie
e bestaande wijk De Gagels in Steenwijk krijgt niet alleen vervangende nieuwbouw en extra wijkvoorzieningen, ook de stedenbouwkundige structuur is onder handen genomen. Voorheen was sprake van veel doodlopende straatjes in de wijk, die dateert uit de jaren ’60. De gemeente Steenwijkerland, corporatie Woonconcept, Stedenbouwkundig bureau Witpaard-partners uit Zwolle en buro Hollema tuin- en landschapsarchitecten uit Rolde hebben gezamenlijk getekend voor een nieuwe structuur in de wijk. “Logischer van opzet met meer onderlinge verbinding,” aldus Wiek de Kleine-Riemersma van buro Hollema. “En met meer ruimte voor de jeugd om te spelen. Er is altijd vraag naar extra parkeerruimte, maar die is nu bij het spoor gesitueerd. Op deze manier ontstond ruimte om de woonstraten te verbreden. Voor deze kernmerkende wijk met z’n platte daken hebben wij gekozen voor een eenheid met rode, kleurvaste betonstraatstenen met fraaie toevoegingen in de deklaag. Banen van zwarte stenen, onder andere in de vorm van molgoten, doorbreken de rode vlakken.” Jan ter Wal van de gemeente Steenwijkerland haakt
in: “Door consequent die rode betonstraatsteen toe te passen, ontstaat die beoogde eenheid in het straatbeeld. De wijk wordt nog verder ontwikkeld, waarbij nog vervangende nieuwbouw wordt gepleegd. Er is sprake van een totale facelift, compleet met extra voorzieningen voor de wijkbewoners. Ook de straten die de komende jaren nog worden aangepast, zullen met dezelfde bestrating worden gerealiseerd. We zijn heel tevreden hoe het er nu uitziet.” •
[highlights]
Highlights projecten naar kleur, formaat en toepassing Thiemsland, Hengelo Kleur: zwarttinten betonstraatstenen en betonbanden om een rustige, chique eenheid in de wijk te creëren. Formaat: dikformaat betonstraatstenen (trottoirs), keiformaat (rijbaan) en 30 cm brede betonbanden. Toepassing: grootste binnenstedelijke Vinex-locatie zorgvuldig vormgegeven met doordachte keuzes en details bestratingen.
Woonwijk Tilburg Noord Kleur: zwarte betonstraatstenen en zwarte betonbanden. Formaat: dikformaat betonstraatstenen en 30 cm brede betonbanden. Toepassing: eveneens simpel doch chique basis voor karakteristieke architectuur.
Binnenstad, Hengelo Kleur: speciaal ontwikkelde lichtgroene betonstraatstenen en betonbanden met natuurlijke granulaten in wit, grijs en groen. Formaat: 33 x 11 cm betonstraatstenen voor de fietsgedeelten, 40 x 20 cm voor de wandelgedeelten, terrazzo betonplaten 1,20 x 2,40 m voor de Markt. Toepassing: herkenbaar centrumgebied waar na 10 jaar nog hetzelfde materiaal wordt toegepast bij reconstructies om die eenheid te waarborgen.
Reconstructie N309 Kleur: veel aandacht voor kleurgebruik, om duidelijkheid verkeersfuncties en straatwerk te benadrukken, zoals witte betonbanden aan verkeerszijde en zwarte betonbanden aan woonkant. Formaat: diverse formaten betonbanden en opsluitbanden, visbektegels 30 x 30 cm, keiformaat betonstraatstenen. Toepassing: in plaats van een asfaltbaan heeft de provinciale weg door de dorpkernen van gemeente Elburg een vriendelijk bestratingkarakter gekregen.
Woonstraten, ‘t Harde Kleur: Formaat: Toepassing:
combinatie van verschillende kleuren (rood, geel, zwart, bruine) kleurvaste betonstraatstenen voor een vriendelijke woonstraat in plaats van de asfaltwegen die er eerst lagen. veel keiformaat betonstraatstenen, 30 x 30 cm betontegels voor de trottoirs. dankzij de vriendelijk ogende bestrating en het 30 km regime wordt de verkeerssnelheid geremd. Tevens wordt het geluid beteugeld omdat de betonstraatstenen geluidreducerend zijn.
De Gagels, Steenwijk Kleur: Formaat: Toepassing:
rood met een nuancering in de vorm van contrasterende granulaten in de deklaag van de betonstraatstenen, in zwarte betonstraatstenen uitgevoerde plateaus en banen. keiformaat en dikformaat betonstraatstenen. stedenbouwkundige reconstructie van een oudere wijk, waarbij bredere (speel)straten zijn gecreëerd. In dezelfde stijl voor eenheid in de wijk.
straategie 23