Straategie 10 by Straategie.nl

straategie DĂŠ informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding

Nr 10 - december 2008

Avond op Avans

voor betonstraatstenen en betontegels R

Inclusief

uitneembaar binnenkatern! straategie

duurzaam Interview met Wim Visser en JĂśrgen Kalkhoven

PotentiĂŤle energieen CO2-winst uit reflectie bestrating

Betonnen bestrating, oneindig veelzijdig!

straategie 1 www.straategie.nl

inhoud voor betonstraatstenen en betontegels

pag 04

Waterpasserende bestrating Ede kan tegen buitje én stootje

pag 06

straategie Straategie, dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding, is een periodieke uitgave van de gezamenlijke Nederlandse producenten van betonnen bestratingselementen. Straategie wordt 4 x per jaar (gratis) in een oplage van 7.500 exemplaren in controlled circulation verzonden aan branchegerelateerde bedrijven. U kunt zich aanmelden via www.straategie.nl

Aanmelden van projecten: Duurzame ambitie

Centrumplan Breskens: parel aan Zeeuwse kust

pag 09

U kunt projectsuggesties aanmelden via de website www.straategie.nl. De redactie zal uw project beoordelen voor publicatie op de website en/of in het magazine.

Secretariaat Straategie: Column Reinier Smit

Brede blik op duurzaamheid

Straategie duurzaam

pag 12

uitneembaar binnenkatern

Postbus 194 3440 AD Woerden Telefoon: 0348 - 484 484 Fax: 0348 - 484 450 Internet: www.straategie.nl E-mail: secretariaat@straategie.nl ISSN 1388 - 3682

Redactie-adres: Straategie Postbus 194 3440 AD Woerden

Avond op Avans

pag 13

Hoofdredacteur: Paul Engels, Reeuwijk E-mail: hoofdredactie@straategie.nl

Redactiecommissie:

Rubriek

Van formaat

pag 14

Job Aalbers, Dick van Brussel, Dick van Gilst, Harold Piet (voorzitter) en John van der Wurf (secretaris)

Vormgeving, pre-press:

Dansend verkeersplateau

pag 15

PRACHT reclame, Dongen www.prachtreclame.nl

Fotografie: Hans Hebbink Picture Productions, Henk Snaterse en anderen

Interview

Potentiële energieen CO2-winst uit reflectie bestrating

pag 16

Productie:

Achter helder ontwerpconcept zit ook duurzame beheergedachte

pag 19

Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van de uitgever worden gekopieerd en/of gebruikt. ©straategie 2008

Rubriek

Highlights 2

straategie

Giel Nijssen Grafisch Adviesburo bv, Veldhoven

pag 23

Beton, oneindig veelzijdig!

www.straategie.nl

Oog voor feitelijke duurzaamheid eiten. Daar draait het om bij het maken van keuzes en het afleggen van verantwoording. De juiste feiten wel te verstaan. Nu speelt bij de keuze van bestratingsmaterialen ook emotie een belangrijke rol. Prima, het maakt de uiteindelijke openbare ruimte alleen maar gevarieerder, maar als samen met criteria als functionaliteit, kwaliteit, esthetica en kosten ook de thema’s milieubelasting en duurzaamheid worden meegewogen, dan moet men wel van de juiste feiten uitgaan. Er werd recent nog eens gesteld dat de straatbaksteen het meest duurzame bestratingsmateriaal is. Laten wij er geen doekjes om winden: voor het gevoel van veel opdrachtgevers, architecten en aannemers is dat ook zo. Maar zie hier de feiten: de betonstraatsteen en betontegel blijken op basis van een levenscyclusanalyse (LCA) over 75 jaar in hun functionele eenheid duurzamer dan die straatbaksteen. En beduidend duurzamer dan natuursteen. Maar liefst 18 milieueffecten worden in de LCA-analyse meegewogen door een onafhankelijk instituut als het NIBE. We hebben in Nederland veel prachtige bestratingsproducten, maar (ook) op milieutechnisch gebied is beton baas boven baas. Nogmaals, de keuze van bestratingsmaterialen wordt via een breed scala aan argumenten bepaald. Vanaf 2010 komt daar het verplichte duurzaam inkopen door overheden bij. Een extra criterium, waarbij geen emotie maar de feiten zouden moeten tellen. Als men een duurzame keuze wil maken, dient dat ook écht een duurzame keuze te zijn. Niet gebaseerd op imago, maar op realiteit. Het gaat niet om ‘oog voor duurzaamheid’, maar om ‘oog voor feitelijke duurzaamheid’. Iedereen weet dat duurzaamheid een veelomvattend begrip is en daarom op verschillende manieren uit te leggen en te interpreteren is. Zo bezitten betonnen bestratingsproducten naast hun milieutechnische kwaliteit tal van extra functies, zoals waterpasserendheid, geluidsabsorptie, veiligheidsfuncties en machinale verwerking, die men terecht óók als duurzame aspecten van het bestratingsmateriaal kan bestempelen. Het zijn dus uitdagende keuzes voor u. Soms is het voor u van belang dat een betonnen bestratingsproduct geheel gerecycled kan worden in eenzelfde betonproduct. De meest hoogwaardige vorm van hergebruik: een gloednieuw product gemaakt van het oude product. Soms weegt machinale verwerking zwaar. In die mix van argumenten is het prettig om te weten dat betonstraatstenen en betontegels zeer milieuvriendelijk zijn. Zeer, meer, meest... Laat de feiten maar spreken, want feiten hebben altijd gelijk. Veel leesplezier en informatie! Paul Engels Hoofdredacteur Straategie

voorwoord

De levenscyclusanalyse van betonstraatstenen en betontegels heeft geleid tot de hoogste scores in het vergelijkende milieuclassificatiesysteem. Om die reden zijn aan de fabrikanten van betonnen bestratingsproducten DUBOkeur certificaten uitgereikt. Het bewijs dat deze producten op voorhand een duurzame keuze vertegenwoordigen. straategie

[nieuws]

voor betonstraatstenen en betontegels De individuele lidfabrikanten van de Vereniging van Fabrikanten van Bestratingsmaterialen en Straataankleding (BeST) hebben tijdens de Nationale Dubodag 2008 het DUBOkeurÂŽ voor betonnen bestratingsmaterialen ontvangen. Het certificaat werd in het WTC in Rotterdam uitgereikt door Michiel Haas, directeur van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE), dat het onderzoek naar de duurzaamheid van betonnen bestratingsmaterialen heeft uitgevoerd. 4

straategie

Alle onderzochte betonproducten voldoen aan DUBOkeur criteria en zijn daarmee bestempeld als milieuvriendelijk. Uit de scan komt naar voren dat zowel de betonstraatsteen als de betontegel, in vergelijking met de baksteen, asfalt en een aantal soorten natuursteen, in hun toepassing de meest milieuvriendelijke producten zijn. Het DUBOkeur wordt uitsluitend uitgegeven voor producten in de officiĂŤle milieuklasse 1 en 2. Daarbij worden criteria gehanteerd volgens de wetenschappelijk erkende Levens Cyclus Analyse (LCA) methodiek. Criteria zijn onder andere energieverbruik, afmetingen, transportkosten en grondstoffenverbruik. Omdat overheden (rijk, provincie en gemeente) vanaf 2010 duurzaam dienen te gaan inkopen, is een juiste interpretatie van het begrip duurzaamheid van groot belang. Vaak wordt duurzaamheid gekoppeld aan levensduur. Veel wezenlijker is de gehele Levens Cyclus

Analyse van een product, tegen het licht van een milieuclassificatiesysteem. Bovendien tellen voor het begrip duurzame bestrating ook andere aspecten mee. Zo zijn arbovriendelijke verwerking, geluidsreductie en waterbeheer eveneens bepalend bij de keuze voor duurzame bestrating. De fabrikanten nodigen u uit om bij de keuze van het bestratingsmateriaal naast zaken als functionaliteit, esthetica en kosten ook de beoordeling op milieutechnisch vlak mee te wegen. Het DUBOkeur op betonnen bestratingsmaterialen bewijst dat deze producten het meest milieuvriendelijk zijn en daarmee een extra verantwoorde keuze voor uw bestratingsopgave.

Extra unique selling point voor beton De fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen wilden aan de vooravond van duurzaam inkopen weten waar ze milieutechnisch stonden. Daarom is het NIBE gevraagd de producten objectief te onderzoeken. Gert Haas, voorzitter Technische Commissie: “Dan blijkt dat we er prachtig uitkomen. De hoogste scores qua milieuvriendelijkheid voor beton. Beter dan baksteen en veel beter dan natuursteen. We zullen echter de laatste zijn om ons daardoor in slaap te laten sussen. Ten eerste zullen wij onze producten nog verder ontwikkelen en verbeteren. Ten tweede moet je het materiaal nog altijd tot constructief goede en fraaie elementenverhardingen verwerken. Op basis van een juiste productkeuze, maar te midden van allerlei keuzecriteria zoals functionaliteit, esthetica, kwaliteit, draagvermogen en prijs is er nu een nieuw, aanvullend criterium bij: duurzaamheid. Duurzaamheid speelde natuurlijk al lang, maar wordt nu als wegingscriterium meegenomen. En dan blijkt beton met de hoogste scores er een extra unique selling point bij te hebben.” Het DUBOkeur label op betonnen bestratingsproducten is een belangrijk signaal aan de markt. “Verschillende fabrikanten bezitten al sinds jaar en dag het MilieuKeur label. Dit verwijst met name naar een verantwoord grondstoffenverbruik, waarbij gerecyclede grondstoffen (betongranulaat) in de betonstraatstenen, betontegels en betonbanden wordt opgenomen en zo een primaire grondstof als grind vervangt. Nog altijd is het een nuttige aanwijzing voor opdrachtgevers die eisen stellen aan afval/ grondstoffenbeperking en hergebruik. Het DUBOkeur® label is echter veel breder. Alle lifecycle aspecten zijn daarin meegewogen. Duidelijker kunnen wij het niet maken.”

rijk heeft dat in tegenstelling tot de vrijwilligheid bij duurzaam bouwen gewoon besloten voor u en mij,” stelt dr. ir. Michiel Haas eth/ onri, directeur van het NIBE, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie. “Betonnen bestratingsmaterialen scoren nu het hoogste in hun functionele eenheid ten opzichte van andere producten. Daarmee voldoen ze aan de maatstaven van duurzaam inkopen. De rangorde ligt echter niet eeuwig vast. Sterker, het verkregen DUBOkeur® op de betonstraatsteen en betontegel geldt voor twee jaar. Producten zullen zich milieutechnisch blijven verbeteren. Het DUBOkeur kan ook nooit het enige criterium voor duurzaam inkopen zijn. Opdrachtgevers hanteren soms eigen systemen en beleidsregels omtrent granulaatpercentages en dergelijke. Dat neemt niet weg dat het verkregen DUBOkeur op de betonnen bestratingsmaterialen natuurlijk wel naar de markt toe duidelijkheid verschaft inzake duurzaam inkopen. Als je op 18 verschillende milieueffecten het hoogste scoort, is dat glashelder.” Uiteraard is de score belangrijk, maar Michiel Haas vindt het ook van belang dat marktpartijen actie ondernemen om voorbereid te zijn op duurzaam inkopen. “Ik kan zeggen dat de betonindustrie tot de koplopers behoort. Het is goed om vooruit te kijken. Het programma duurzaam inkopen zal een enorme boost geven aan het meewegen van milieueffecten. Dan is het knap dat je nu al kunt aantonen dat je producten voldoen. Nog los van zaken als arbeidsomstandigheden, waterbeheer, geluidbeperking, kosten van je materiaal, want dat zit niet in het DUBOkeur. We hebben materialen uiterst reëel vergeleken op milieutechnische gronden en de uitkomst is veelzeggend.” •

Foto links onder: Michiel Haas, directeur NIBE, reikte op de Nationale Dubodag de DUBOkeur certificaten uit aan de fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen.

Hoogste scores en koploper “Alle marktpartijen zullen moeten zorgen dat ze klaar zijn voor duurzaam inkopen, want het straategie

[project]

Waterpasserende bestrating Ede kan tegen

buitje ĂŠn stootje

straategie

Duurzamer kunnen wij het niet maken. Het zou de slogan voor de gemeente Ede kunnen zijn. In elk geval voor wat betreft de nieuwe bestrating in de Componistenwijk. Een afkoppelproject zorgt daar voor een slimmere aanpak van het regenwater. Minder overlast voor bewoners, minder schoon water onnodig naar de zuivering, minder overstorten, vernatting van de bodem, een natuurlijk grondwatersysteem en geen dubbel en kostbaar rioolstelsel. Een duurzame oplossing, met ook nog eens een duurzaam betonnen bestratingsproduct: waterpasserend, kleurvast, goed gefixeerd en stabiel dankzij het profiel en bovendien machinaal bestraat.

efaseerd wordt de hele wijk afgekoppeld. Niet alleen de 3,2 ha aan openbare ruimte, maar liefst ook de 2,5 ha aan particuliere ruimte, compleet met een subsidieregeling. Wim Versloot, beleidsmedewerker Water, hoofdafdeling Beheer van Ede, legt uit: “De woonkern Ede ligt op de helling van een stuwwal met een hoogteverschil van circa 30 m. De Componistenwijk ligt bovenop de stuwwal en belast daardoor met afstromend regenwater het lager gelegen benedenstroomse gebied. In de helling, maar ook in de wijk zelf bevinden zich ook nog een aantal ingesloten laagtes. Regelmatig was sprake van hinder voor de bewoners door wateroverlast en het wordt met de toenemende intensiteit van regenbuien alleen, maar van kwaad tot erger. Daarnaast willen wij duurzamere natuurlijke en klimaatbestendige riool- en watersystemen in de bestaande stad. Het is onwenselijk om het regenwater via onze grotendeels gemengde rioolstelsels af te voeren; de riool-waterzuiveringsinstallatie zou alleen écht vuilwater moeten behandelen. Dus geen schoon regenwater samen met afvalwater over grote afstanden afvoeren, maar liever ter plekke verwerken, mede omdat transport van water cumulatie van ellende betekent. Zoals overvloed en overstromingen, verstoppingen in

stelsels, verzakkingen, noem verder de mogelijke gevolgen van watertransport maar op.” Vandaar de keuze om het hemelwater ter plekke te verwerken, wat ook nog eens goed uitpakt voor de bomen. In totaal wil de gemeente 124 ha afkoppelen, waarvan nu zo’n 24 ha is verwezenlijkt. Gemeentelijke projectrealisator Jos Soethof van de gemeente Ede: “We hebben in overleg met de bewoners een integraal plan opgesteld met aandacht voor verkeersveiligheid (smallere straten, eenzijdig parkeren, verkeersplateaus) en waterontwerp (waterpasserende bestratingen). Voor dit laatste is het essentieel dat de ondergrond kan draineren. Dat is hier prima het geval. Voorts moet je een goede bufferende fundering onder de betonstraatstenen leggen, in dit geval 5 cm split en 30 cm lava. Tevens zijn enkele kolken op strategische plekken gekomen, is de bestaande riolering opgeknapt en zijn er gootjes in de voortuinen van particulieren gelegd. Het

De waterpasserende bestrating is machinaal bestraat; de gemeente had deze voorwaarde in het bestek opgenomen.

is een afgewogen pakket maatregelen, waarbij ook verder is gekeken naar andere werkzaamheden zoals het vervangen van gasleidingen. Als de straat open moet voor de bewoners, dan in één keer voor alle werkzaamheden.”

Goed infiltratiepakket Bij de keuze voor waterpasserende bestrating had de gemeente Ede de nodige ervaring. Zo liggen op een andere locatie waterdoorlatende betonstraatstenen en infiltrerende betonbuizen. Die functioneren na verschillende jaren nog altijd goed. Wim Versloot: “Daar waar we de particulieren 20 mm regenwater op eigen terrein willen laten vasthouden, is dat in de openbare ruimte 40 mm. Daar moet je een goed infiltratiepakket voor hebben, dat het water snel kan verwerken en ook vasthoudt om het vervolgens geleidelijk af te geven. Voorts moet je nauwkeurig kijken naar de geografi-

De betrokken bestuurders en beleidsmedewerkers van de gemeente Ede zijn evenals de bewoners blij met het resultaat.

> straategie

sche ligging van het gebied en evenwijdig aan de hoogtelijnen trachten een overvloed aan water vast te houden. Anders stroomt het alsnog de helling af naar lager gelegen gebied. We hebben voor de Componistenwijk gekozen voor een waterpasserende betonstraatsteen met relatief grote voegen. Door de gekartelde vorm van de stenen is echter toch sprake van een stevige bestrating. De brede voeg valt daardoor ook visueel wat minder op. De plannen zijn goed doorgesproken met de bewoners en die hebben ook zeggenschap gehad over de kleur van de waterpasserende stenen. Zij konden uit drie kleuren kiezen. De duurzame top-laag zorgt voor kleurvastheid, zodat de stenen hun fraaie rode kleur behouden.” Jos Soethof vult aan: “We hebben de nodige leermomenten met betrekking tot waterpasserende bestratingen opgedaan. Je weet dat de autobanden split uit de voegen kunnen zuigen. Je weet ook dat het bezanden van het bestrate

Projectgegevens: Meer foto’s van aanleg en resultaat van de waterpasserende bestrating zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: gemeente Ede Ontwerp: gemeente Ede, Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer

www. straategie.nl

straategie

trottoir met zorg moet plaatsvinden. Onze ervaring is ook dat blad en bloesem van bomen over een bepaalde afstand uitspoelen. Als er door nutsbedrijven is gegraven, moeten ook zij het overtollige zand niet laten liggen, zodat het de voegen vervuilt. Welke tonrondte is voldoende, want je wilt visueel ook een strakke straat maken? Allemaal zaken die ertoe leiden dat je een goede constructie ontwerpt en dat je gericht onderhoud moet plegen. Wij passen bijvoorbeeld mede op grond van eigen proefnemingen geen doek toe, omdat de constructie dan kan gaan schuiven of kan dichtslaan. Geef ons maar een robuust pakket van lava of betongranulaat en een splitlaag. Wat onderhoud betreft kun je bij een waterpasserende bestrating niet zeggen: standaard om de zoveel jaar. Het hangt van het aantal buien, de intensiteit ervan en zaken als vervuiling af. Er

moet gewoon een goed onderhoudsysteem op. Een combinatie van preventief, periodiek en correctief onderhoud. En uiteraard een goede monitoring, zodat je weet of het systeem functioneert en blijft functioneren.”

Machinaal bestraat Vanwege de werking en het correctief onderhoud inspecteert de gemeente regelmatig en rekent bovendien op de signaalfunctie van de bewoners. Die zijn zodanig bij de planvorming betrokken en weten hoe de bestrating werkt, dat zij dat signaal ook kunnen afgeven. De bewoners zijn overigens dik tevreden over de aanleg van de nieuwe bestrating. Waar eerst asfalt lag en men verschillende keren per jaar wateroverlast had, ligt er nu een vriendelijke bestrating die het water prima reguleert, zo blijkt na de eerste stevige buien deze zomer en dit najaar. Ook zijn de straten in rap tempo bestraat om de overlast te beperken.

Jos Soethof: “We hebben het bestek zo opgesteld, dat de bestrating machinaal kon worden aangelegd. Goed voor de snelheid van werken en uiteraard goed voor de arbeidsomstandigheden. We hebben controle van de Arbeidsinspectie op het werk gehad en die was zeer te spreken over hoe wij dit project hebben opgezet en laten uitvoeren.” De combinatie van riolering, bestrating, machinaal straten en bewonersparticipatie werpt zijn vruchten af in de Componistenwijk. Van het totaal te ontkoppelen oppervlak is ruim driekwart uitgevoerd. Nu rest nog een deel van de grotere particuliere daken. De gemeente is ervan overtuigd dat als mensen zien hoe het systeem voor hun huis werkt, dat zij dan ook sneller rondom hun huis infiltratiesystemen een plek geven. En... hoe meer buien, hoe meer overtuigingskracht. •

[project]

Duurzame ambitie

Centrumplan Breskens: parel aan Zeeuwse kust

Het is als een boek waarin men halverwege is, maar dat zo beeldend en spannend leest dat men zelf al een mooi slot bedenkt. De laatste fases van de herinrichting van het centrum van Breskens vinden komende maanden plaats, maar hetgeen er nu al ligt doet beseffen dat het een prachtig totaalbeeld wordt. Een openbare ruimte als parel aan de Zeeuwse kust.

en groot deel van de centruminrichting is gerealiseerd. Met name de wandelbestrating van de chique grijswitgetinte, langwerpige betonstraatstenen (60x20x10 cm) laat zien dat het centrumgebied een metamorfose ondergaat. Brede wandelzones langs winkels, boulevard en de looproute tussen centrum en haven. Als onderdeel van een veelomvattend plan met verblijfspleinen, waterplein, groengebieden, verpoosplekken, horecaterrassen, parkeerplaatsen, een veilige doorgaande

verkeersroute, verbindende looplijnen et cetera. “Eén centrumgebied dat tal van functies vervult en dat door de hoge kwaliteit van inrichting zowel de inwoners als de toeristen een attractieve openbare ruimte biedt.” Ir. Ans Meerding bnsp bi van SpellerCo Meerding heeft met een totaalplan het centrum van Breskens veranderd. Daarbij zorgt projectmanager ing. Erik van den Bergen van InfraDEM dat het ontwerp zowel in details als technisch correct wordt uitgewerkt. Voorheen

> straategie

liep het dijktalud met de weg naar de haven dwars door het centrum. Er zijn nu damwanden geslagen voor een waterkerende wand. Hierdoor is voor het Spuiplein een zeer forse openbare ruimte vrijgekomen. Er is nieuwbouw op de kop gekomen en een scheidingswand in de vorm van schanskorven. Dit mede om de doorgaande weg een duidelijke plek te geven. In eerdere fasen zijn het Oranjeplein en andere straten van het centrum uitgevoerd volgens dit plan. Het grote Spuiplein vormt de apotheose. Te midden van brede wandelzones met de lichtgetinte betonstraatstenen komt een parkachtig gebied met muziektent, zitbanken, jeu de boules banen, speciale led-verlichting, een kunstobject met vissen en een havenlicht op speciale betonnen platen in ellipsvorm. De eyecatcher is het Waterplein met fontein, bestaande uit vijf betongoten in waaiervorm, voorzien van golfroosters en waterstralers die de brekende golven aan het strand symboliseren.

Hoogwaardige materialen Een reeks van functies en objecten die elk met een specifieke materiaalinvulling cachet krijgen. Ans Meerding legt uit: “Je zou bij een centrumgebied misschien geneigd zijn de eenheid te creëren met een beperkt aantal materiaalsoorten, maar het kan evengoed door elke plek een eigen gezicht en een eigen materiaal te geven. Van hout tot natuursteen en van met epoxy gebonden granulaat tot cortenstaal. Mits dat maar hoogwaardige materialen zijn die stuk voor stuk het ontwerp versterken en samen een harmonieuze, tijdloze inrichting vormen. 10

straategie

Duurzaamheid betekent ook een zodanig mooie inrichting, dat deze niet over tien jaar op de schop hoeft, maar vele jaren langer meegaat.” Bovendien geldt bij dit plan een ambitieniveau van de gemeente Sluis, dat steevast wordt vastgehouden. Duurzame ambitie. “Vaak wordt een ontwerp om wat voor reden dan ook versoberd, maar bij dit project is de kwaliteit en veelzijdigheid behouden. Natuurlijk wijzigt in het uitvoeringsproces een detail, maar de grote lijnen van het ontwerp worden consequent gevolgd.” Het ontwerp moest in luttele weken op tafel liggen, toen het bureau werd gevraagd een plan te maken, nadat eerdere plannen waren vastgelopen. “Belangrijk voor ons bureau was om geledingen te maken in de ruimte, zeker op dat grote Spuiplein. De menselijke maat moet er zijn. Bij de havenkom is een ronde, groene dijk gelegd in combinatie met een amfitheater. Het Spuiplein heeft een spannende ovale vorm met lange gebogen gevellijnen. Ook hier is gebruik gemaakt van groene taluds met bomen en beplanting om geleding aan te brengen in de ruimte en de verkeersweg af te scheiden van het verblijfsplein. De verschillende elementen op het plein en het groene dak van rijen bomen zorgen voor die menselijke maat. Het plein grenst aan één kant aan detailhandel en horecazaken. Door het als één ruimte in te richten, kan het Spuiplein ook voor evenementen zoals de Visserijfeesten of kermis worden gebruikt.”

Jong centrum Zowel voor de route tussen het centrum en de haven als voor de zones voor de winkels en langs de woningen was het van belang om brede trottoirzones te maken. Met name voor de toeristenstromen. Gekozen is voor langwerpige betonstraatstenen, die juist die lange lijnen accentueren. “We wilden een lichte kleur met daarin een rood kleuraccent, passend bij de klinkers in de doorgaande weg en donker kleuraccent passend bij de hardsteenkleurige betonbanden. Geel wordt wat schreeuwerig naast rood, vandaar de keuze voor een witgrijze basis van de betonstraatstenen met bruine en rozerode kleuraccenten. Dit in combinatie met dezelfde betonstraatsteen, maar dan in een donkergrijze uitvoering. Het materiaal en de kleuren passen goed bij Breskens, dat na de verwoestingen in de oorlog opnieuw werd opgebouwd. Het is geen historisch maar een jong centrum. De kleuren zijn mooi en blijven mooi bij dit type betonnen bestratingsmateriaal. Duurzame kleuren.” Bij de horecazaken is een winter- en groter zomerterras gemaakt, waarbij de doorgaande looplijn van 2,40 m breedte duidelijk zicht-

baar is. Als overgang naar het middenplein wordt een verkeersweg en parkeerzone aangelegd in dezelfde soort en afmeting betonstraatstenen. Erik van den Bergen: “Daarvoor worden de donkere stenen gebruikt, dwars op de rijrichting. Als je bestratingsmaterialen in de lengte van een lange boog legt, krijgt je vaak geen mooi strak wegprofiel. Bovendien is de donkere versie beter geschikt voor het vervuilende (banden) autoverkeer. Er werd gedacht om in het gras te parkeren, maar dat heb ik afgeraden. Ook hiervoor worden nu de betonstraatstenen toegepast. Door te kiezen voor hetzelfde bestratingsmateriaal als in de trottoirs heb je het idee dat de verharde gedeelten allemaal bij elkaar horen en mooi aansluiten op de andere pleinelementen. De weg vormt beslist geen fysieke en visuele barrière. De verkeersweg aan de andere kant van het plein is dat wel, maar die heeft met een ander bestratingsmateriaal en de halfhoge wanden ook een ander karakter gekregen.” Met hardsteenkleurige betonbanden van 50

Het Spuiplein vormt de apotheose van de centruminrichting; daar worden de brede wandelzones, rijweg en parkeerplaatsen bestraat met de luxe witgrijze en donkergrijze langformaat betonstraatstenen.

cm breed zijn de trottoirs gescheiden van de rijwegen. Die kleur komt terug in de donkere betonstraatstenen. Ans Meerding: “Met zulke brede betonbanden wordt een inrichting ook monumentaler qua uitstraling.” De zorgvuldige opbouw van het plein laat zich al goed ‘lezen’. De geleding geeft een plezierig gevoel op het grote plein. De karakteristieke elementen zullen straks jong en oud vermaken. Erik van den Bergen: “Er zitten heel veel bijzondere elementen in dit ontwerp. Daar passen verschillende materialen bij. Maar het wordt geen allegaartje. Er is sprake van synergie. De vele vierkante meters betonstraatsteen passen perfect bij de andere materialen. Het is een ‘open tuin’ geworden, waar alles op natuurlijke wijze in elkaar vloeit en groeit.” Ans Meerding besluit: “Er zit overal connectie in. Veel elementen, veel materialen, maar desondanks een centrum als één geheel. Met een parelplein als slagroom op de taart.” •

Projectgegevens: Meer tekeningen en foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: gemeente Sluis Ontwerp: SpellerCo Meerding, Ruimtelijke visies, planning en inrichting, uit Waalre Projectmanagement: InfraDEM, Hulst

www. straategie.nl straategie 11

Brede blik op duurzaamheid Reinier Smit is directeur Marketing & Communicatie van Douwe Egberts.

De Nederlandse overheid heeft als ambitie om in 2010 duurzaam inkopen over de hele linie in te voeren. Ze wil een bredere markt voor duurzame producten en diensten creëren. Een hot issue ook voor de bestratingswereld, want daarin zal steeds meer aandacht komen voor duurzame initiatieven. Dat brengt kansen met zich mee, maar ook bedreigingen. Want de vraag ‘wat is duurzaam nu precies?’ wordt nog niet door iedereen op dezelfde manier beantwoord. Ook het beeld van duurzame producten is veelal eenzijdig, mede als gevolg van onvoldoende kennis.

column

Zo is er kennelijk vanuit de duurzaamheidgedachte steeds meer vraag naar baksteen. Beton heeft een minder duurzaam imago, maar juist wel een DUBOkeur-certificaat voor duurzaamheid. Het is dus klaarblijkelijk een prima product in het licht van duurzaam inkopen. Zie hier de parallel naar de koffiemarkt. Het beeld in de markt leidt wellicht naar Max Havelaar/Fair Trade, terwijl er meerdere gelijkwaardige initiatieven zijn die succesvol bijdragen aan verduurzaming van de koffiemarkt, zoals Rainforest Alliance, Utz Certified en Organic.

straategie

Of dat nu in ons geval de overheid is die alternatieve initiatieven zou moeten erkennen of in het geval van de bestratingsector de opdrachtgevers, architecten en aannemers die zich niet op imago maar op feiten zouden moeten baseren bij hun keuze, een bredere blik op duurzaamheid is essentieel. Juist om de verduurzaming op een hoger peil te tillen en naar een breder plan te trekken. Een te eenzijdige invulling of het opleggen van een te strak keurslijf dreigt de bestaande dynamiek in de sector af te remmen en de groei van een duurzame koffiemarkt negatief te beïnvloeden. Verschillende initiatieven en certificeringsystemen dragen bij aan de verduurzaming. Deze hebben allemaal tot doel de omstandigheden waaronder koffie wordt verbouwd, te verbeteren. Er zijn nuanceverschillen in de benadering. Zij leggen andere accenten en maken andere keuzes, zonder dat die gekwalificeerd kunnen worden als ‘goed’, ‘beter’, ‘best’. Meerdere wegen leiden naar Rome. Het zou onterecht zijn wanneer de overheid één enkel duurzaamheidinitiatief extra steun of een bevoorrechte positie zou geven. Alleen door het stimuleren van een zo breed mogelijke vraag en aanbod van duurzame koffie zal een duurzame koffiemarkt en dus ook de doelstelling van de overheid worden gehaald. Het is belangrijk dat de overheid zich realiseert dat de antwoorden op het gebied van duurzaamheid soms te vinden zijn door een iets bredere blik op het onderwerp te hebben. En dat geldt uiteraard niet alleen voor koffie, maar ook voor bestratingsmaterialen en beton.

Reinier Smit

[project]

Avond op Avans

ok ‘s avonds worden de cursisten, studenten en onderwijzend personeel keurig naar de entree van de Avans Hogeschool Breda geleid. De led-verlichting in de betonplaten op het voorplein wordt naarmate men de voordeur nadert, steeds uitbundiger. Overdag zorgen bomen en een wigvormige ‘scherf’ van natuursteen in de betonplaatbestrating voor de verwijzing naar de teruggelegde entree van de nieuwbouw. Dit voorplein vormt de voorbode van meer elementen van de aangename buiteninrichting van de school, zoals een parkruimte, een patio als plezierige binnentuin en een vriendelijk ogend parkeerterrein. Vier elementen met elk hun eigen karakter en functie in een coherent inrichtingsplan van Pouderoyen Compagnons uit Nijmegen.

Bij de forse oppervlakte van het voorplein past qua schaal een groter verhardingsproduct. Gekozen is voor esthetische betonplaten van 1 x 2 meter. In de platen is behalve de ledverlichting ook gewerkt met een mooie detaillering in de vorm van een veegstructuur. Langs één gevel zijn in de betonplaten stalen noppen aangebracht, waarmee enkele parkeerplaatsen zijn aangeven. Het robuuste, duurzame bestratingsmateriaal geeft karakter aan het plein en is tegelijkertijd bestand tegen de duizenden mensen die er dagelijks komen. Het plein vormt een knooppunt van activiteiten. Het is daarom enerzijds functioneel en zakelijk en anderzijds door verlichting, detaillering van de betonplaten en de scherf van gebouchardeerd natuursteen ook chique. •

Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Avans Hogeschool Breda Ontwerp: Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land bv, Nijmegen

www. straategie.nl straategie 13

[van formaat] OOR Ontwerpsessies Openbare Ruimte (OOR) is een traject waarbij studenten onder leiding van jonge professionals in driedaagse sessies kennis maken met hun toekomstig werkveld. OOR geeft studenten van opleidingen als stedenbouw, landschapsarchitectuur en verkeerskunde de kans om een multidisciplinair ontwerpresultaat neer te zetten en hun oplossing voor een concrete en actuele gemeentelijke opgave over de inrichting van de openbare ruimte te presenteren. De professionals die optreden als projectleider, kunnen zo hun vaardigheden uitbreiden met het leiden van een ontwerpteam. Ook zij worden hierin begeleid. Het project OOR gaat begin 2009 opnieuw van start. Gezocht wordt naar professionals werkzaam bij een gemeente of bureau, die een multidisciplinair team willen leiden. Meer informatie: www.stadswerk.nl

Samenspel Een circa 400 meter lang trottoir langs de Parkkade in Rotterdam is in no time bestraat door een combinatie van bestratingsmachines en handkracht. Als onderdeel van de Dag van de Straatmaker werd eind september de wandelroute langs de Maas voorzien van nieuwe, chique betontegels. Omdat de dag mede in het teken stond van gezond werken en re-integratie was ervoor gekozen om het nodige aan hulpmiddelen en mechanisatie te tonen. Zo waren tegelijkertijd verschillende machinale ploegen aan de slag om een deel van het tracé te bestraten, afgewisseld met handmatige ploegen. Na luttele uren resteerde een hoogwaardig, strak trottoir. Het (jeugdige) publiek kreeg tevens veel informatie over machinaal straten als vak van de toekomst.

[Beton geknipt] • Stoeptegels met een sms-nummer daarop van

Panel Deurbeleid moeten meehelpen om discriminatie bij de ingang van uitgaansgelegenheden in Rotterdam te voorkomen. Men kan direct het nummer bellen. • De gemeente Groningen gaat de spekgladde straatbakstenen stroever maken. Na onderzoek bleek dat de stroefheid van de gele bakstenen op zestien van de zeventien kruispunten onvoldoende was. • De vakbeurs Verkeer & Mobiliteit 2008 vindt plaats op 11 december in het Euretco Expo Center in Houten. • Het magazine Henk is verschenen, waarin de Stichting Arbouw onder andere straatmakers en de straatmakerij als geheel wijst op een gezonde en veilige lifestyle. • De Stichting Arbouw heeft tevens de brochure ‘Veilig werken aan de weg’ uitgegeven met aanwijzingen en tips voor het verantwoord afzetten van werklocaties op de openbare weg. •

straategie

Website Vereniging Mechanisatie Straattechniek De Vereniging Mechanisatie Straattechniek (VMS) zet zich in voor een moderne en gezonde manier van (her)bestraten. De VMS helpt om de bestratingsbranche te verbeteren en innovaties van de grond te krijgen. Daarnaast is er aandacht voor veiligheid- en kwaliteitseisen, voor certificering van bedrijven en voor de uitwisseling van kennis en materieel. Deze maanden loopt een campagne om met name gemeenten te bewegen zich aan te sluiten bij de VMS, zodat zij - gesteund door expertise - adequaat kunnen omgaan met de eisen voor het machinaal straten van projecten groter dan 1500 m2. De vernieuwde website www.vmsnet.nl zet u op het spoor van een gezonde toekomst.

De stelling

De resultaten van het stemmen op de maandelijkse Stelling op de website www.straategie.nl: De kwaliteit van een goed gefundeerd en opgesloten fietspad met strakke tegelbestrating biedt voldoende comfort voor fietsers. De voorkeur voor asfalt is misplaatst. eens 54% oneens 46% De steeds heviger regenbuien hebben invloed op mijn keuze voor straatprofiel en type verharding. eens 67% oneens 33% De continuïteit van de bestratingsbranche is in gevaar als het vak van straatmaker niet aantrekkelijker en gezonder wordt. eens 87% oneens 13% Nu uit NIBE-onderzoek blijkt dat de betonstraatsteen en betontegel de meest milieuvriendelijke bestratingsproducten zijn, ga ik daar bij mijn materiaalkeuze rekening mee houden. eens 84% oneens 16%

Nieuwe stelling maand november 2008 op www.straategie.nl: Ik verwacht dat het progamma duurzaam inkopen door overheden duidelijke gevolgen gaat hebben voor mijn materiaalkeuzes.

[project]

Dansend

verkeersplateau

n Amersfoort is op de T-splitsing in de Chirurgijnsgilde een nuttig alsmede vrolijk verkeersplateau gekomen. In de eerste plaats bedoeld om het verkeer door de straat af te remmen. Een vurige wens van de bewoners, maar buurtbewoonster en kunstenares Annemarie Waanders zag hierin meteen een kans om iets van haar werk aan de buurt te laten zien. Zij had al eerder een bijzondere verkeersdrempel ontworpen met huisjes met karakteristieke Hollandse gevels, uitgevoerd in betonstraatstenen. In haar nieuwe buurt kon zij aan deze bijzondere vorm van straatontwerp een vervolg geven. Ze koos voor een dansend figuurtje dat vrolijkheid uitstraalt. De gemeente heeft de wens van

de buurt en het initiatief van de kunstenares gehonoreerd en het verkeersplateau als sluitstuk van de realisatie van de 30 km zone in het Gildenkwartier laten uitvoeren. Daarbij zijn verschillende kleuren betonstraatstenen verwerkt door een ervaren straatmaker. De buurt is blij met het bijzondere verkeersplateau. In dubbel opzicht: de duurzame verkeersveiligheid is toegenomen en het beeld van de straat is duurzaam opgevrolijkt. â&#x20AC;˘

Meer fotoâ&#x20AC;&#x2122;s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Gemeente Amersfoort Ontwerp: Annemarie Waanders

www. straategie.nl straategie 15

[interview]

Gaat er straks een lichtje op bij gemeenten?

PotentiĂŤle energieen CO2-winst uit reflectie bestrating Het is een onontgonnen gebied: het benutten van reflectie van openbare verlichting via een lichtgetinte bestrating. Op basis van hun vakkennis durven drs. Wim Visser en JĂśrgen Kalkhoven te stellen dat er kansen liggen. Hoe serieus, hoe groot, hoe praktisch, dat zou allemaal wetenschappelijk kunnen en moeten worden uitgezocht. Op het moment dat men dankzij lichtreflectie van een bestrating met minder wattage uit de voeten kan, begint de teller meteen flink op te lopen als het om besparing van energie en geringere uitstoot van CO2 gaat. Er geldt immers de wet van de grote getallen met tienduizenden armaturen in een gemiddelde gemeente, duizenden branduren per jaar en een levensduur van verlichting en bestrating van tientallen jaren.

In de ketenaanpak van verlichting hoort ook de bestrating thuis, vinden Wim Visser (l) en JĂśrgen Kalkhoven (r).

straategie

rs. Wim Visser en Jörgen Kalkhoven zijn werkzaam als productmanagers bij de Indal Groep met Industria Technische Verlichting B.V. als Nederlandse dochtermaatschappij. Jörgen Kalkhoven, Productmanager Amenity Lighting (vooral functioneel-decoratieve verlichting voor woon-/verblijfsgebieden), wil in elk geval een aanzet geven tot een discussie over reflectie via bestrating. Al filosoferend verwacht hij dat dit onontgonnen gebied wel eens tot veelbetekenende resultaten zou kunnen leiden. “Dat heeft er mede mee te maken dat we eigenlijk naar de hele keten zouden moeten kijken en niet naar afzonderlijke schakels in die keten. Wij hebben alle aandacht voor het lichtplan met alle normen voor de wegdekverlichting, voor de masten en armaturen, voor de technische installatie, maar bij de keuze van een wegdek speelt verlichting meestal niet mee. Ik beschouw dat als een gemiste kans. We moeten dat bijvoorbeeld onder regie van de NSVV, Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde, eens uitzoeken, want als ik naga dat wij vreselijk veel moeite doen om op afzonderlijke componenten een vermindering van 1 Watt te bereiken, omdat dit per lichtpunt 4000 Watt op jaarbasis scheelt, dan kan het niet zo zijn dat men de zaken daaromheen laat liggen. Optimalisatie in de breedte. Precies zoals de NSVV ook voorstaat, gelet op hun initiatieven voor integraal ontwerpen.”

Balans Het huidige werken met deelgebieden voorkomt dat er een evenwichtige balans ontstaat in de keuze, meent Wim Visser, Productma-

schrikt als je weet hoeveel meer verlichting er bij nodig is. Bomen koesteren wij, maar als je ze te dicht op lichtpunten plaatst, nemen ze na een aantal jaren veel verlichting weg. Er wordt wel gebruik gemaakt van reflectietabellen bij lichtberekeningen, echter, de bestaande reflectietabellen zijn vrij oud. Terwijl de ontwikkeling in bestratingen toch ook niet stil zal staan. De vraag is of daarbij ook het effect op de verlichtingskwaliteit wordt meegewogen. Als wij erin slagen om hier goed naar te kijken, dan zouden wij inderdaad misschien wel een sprong in energiereductie kunnen maken. Kun je van een 24 Watt naar een 22 Watt armatuur dan praat je over ruim 8% besparing: heel veel kilogram CO2 reductie, energiereductie en kostenbesparing, in de wetenschap dat een gemeente als Amsterdam zo’n 150.000 lichtpunten heeft...” Dat reflectie een interessant instrument kan zijn, blijkt reeds uit studies naar lichtgekleurd asfalt en uit een recent onderzoek van Rijkswaterstaat naar reflectie van wegdekken in tunnels. Ook contrastwerking bij overgangen tussen donker en licht wordt daarbij onder de loep genomen. Jörgen Kalkhoven: “Het is absoluut de moeite waard om reflectie van bestratingen eveneens nader te bekijken. Reflectie heeft ook een sociale component, omdat men gemakkelijker in het donker personen en voorwerpen kan waarnemen. Natuurlijk moet alles nog helder op een rij worden gezet, maar het kan geen kwaad dat gemeenten zich er nu al van bewust worden. Ik denk ook dat fabrikanten van betonnen bestratingsproducten hierin het voortouw kunnen nemen. Het zou toch een uitkomst zijn als zij straks

Reflectie van bestrating zou in het verlichtingsontwerp een plek moeten krijgen, en omgekeerd: bij het ontwerp van bestratingen kan men energieverbruik en CO2 uitstoot waarschijnlijk verminderen.

“We zouden misschien wel een sprong in energiereductie kunnen maken voor straatverlichting” nager Road Lighting (met name wegverlichting). “Voor alles geldt een afweging van belangen. Zo werken wij zelf naar de klant toe met ons kwaliteitslabel Triple-C, waarbij onze relaties zelf de juiste balans kunnen bepalen in Comfort (lichtcomfort), Costs (totale kostenbesparing) en CO2 (energiebesparing) om optimale duurzaamheid en rendement te realiseren, maar ook daarbuiten zouden wij de belangen meer moeten afwegen. ZOAB asfalt is bijvoorbeeld door de open structuur waterabsorberend en verkeersveiliger, maar je

producten kunnen leveren met een reflectietabel erbij, zodat inrichters van de openbare ruimte en verlichtingsmensen precies kunnen zien hoeveel minder verlichting ze nodig hebben?”

Denkrichting De heren Visser en Kalkhoven tekenen aan dat ze niet voldoende kennis hebben van bestratingen om op voorhand te voorspellen hoeveel de winst kan bedragen. Wim Visser: “Wij hebben ook geen idee welke problemen

> straategie 17

je verder tegenkomt. Dat neemt niet weg dat wij toch deze denkrichting willen aangeven. Er zijn veel aspecten van verlichting in relatie tot het gebruik van de openbare ruimte. Als je ziet hoeveel extra verlichting het op straat scheelt als mensen ‘s avonds de gordijnen open hebben en hoeveel de combinatie van verticaal en horizontaal licht scheelt op de herkenbaarheid van mensen in het donker of iets banaals als het zien van hondenpoep op straat, dan kunnen wij niet langer met die fysiek gescheiden eilanden tussen verlichtingstechniek en bestrating blijven opereren. Dan zullen wij naar die ketenaanpak toe moeten.” Fietspaden die van rood beter wit kunnen worden. Trottoirs van donkergrijs naar lichtgrijs. Woonstraten die vrolijk geel worden. De toepassing op veel meer plekken van speciale betonnen bestratingsproducten met reflecterend materiaal in de toplaag. Of producten met een extra witte deklaag. Het zou het beeld kunnen zijn, wanneer het fenomeen reflectie van bestrating wordt meegenomen in het ontwerp en keuze. Jörgen Kalkhoven besluit: “Je kunt met betonnen bestratingsproducten denk ik heel veel doen aan kleur en reflectie. Daarin liggen mogelijkheden. Zolang de gemeentelijke opdrachtgever sec naar verlichting kijkt, wordt de bestrating daarin echter niet meegenomen. Wij zouden als verlichtingsindustrie hierin kunnen adviseren. Wellicht moeten we voortaan als verlichtingsmensen niet alleen naar boven kijken als we ergens rondlopen, maar ook meer naar beneden. Het zou een mooie, vruchtbare combinatie kunnen zijn.” • 18

straategie

[project]

Businesspark Meerdijk in Emmen

Achter helder ontwerpconcept zit ook duurzame beheergedachte Een ruimte zo groot als enkele voetbalvelden tezamen. Zo’n groot plein moet met zijn uiteenlopende functies robuust zijn, maar tegelijkertijd ook aangenaam. Het vraagt volgens ontwerper Maren Süphke een helder ontwerpconcept om het gebruik van die ruimte op natuurlijke wijze te sturen. Het vraagt tevens om een fors bestratingsmateriaal, in dit geval ondermeer grijze en groene betonplaten van 2 x 2 meter en grootformaat betonstraatstenen 15 x 40 cm in klezoorverband.

oor ing. Maren Süphke, ontwerper stedelijk gebied en landschap van de gemeente Emmen, was de materiaalkeuze van meet af aan vastomlijnd. Of het moest een heel klein formaat bestratingsproduct worden - als een soort contrast met die grote ruimte - of een heel groot materiaal. “We vonden dat in dit ontwerp een moderne, grote tegel of plaat die schaalgrootte benadrukt en het beste aansluit op de verschillende functies. Het plein moet de toeschouwers voor de wedstrijden van FC Emmen ontvangen en dienst doen als parkeerterrein, als evenemententerrein. Tevens is het een stedenbouwkundig knooppunt, strak

omgeven door de wanden van de in ontwikkeling zijnde kantoorgebouwen. Je hebt enerzijds ruimte nodig en anderzijds heb je gezelligheid op dat plein nodig. Het moet bestand zijn tegen grote (televisie)vrachtwagens met hun aggregaten en moet toch ook comfortabel zijn voor die eenzame fietser die het plein oversteekt op zijn of haar tocht door de wijk.”

Duurzaam materiaal en dito beheer Het leidde al vroeg in het ontwerpstadium tot een materiaalkeuze waarbij de grote betonplaten van 16 cm dikte een belangrijke rol spelen. Niet alleen omdat ze ontwerptechnisch

straategie 19

de schaalgrootte van het plein onderstrepen, maar ook om dat het vrachtverkeer bij evenementen en voetbalwedstrijden te kunnen dragen. “De 16 cm dikke betonplaten vormen een duurzame bestrating,” stelt gemeentelijk projectleider Paul Blaauwgeers. “Ze zijn tegen het één en ander bestand, maar er zit ook een zorgvuldige beheergedachte achter. Er zal op zo’n bedrijvenpark regelmatig door nutsbedrijven worden gegraven voor kabels en leidingen. Nu kunnen we veel sneller de grote platen met een kraan en vacuümklem laten oppakken en weer netjes terugleggen. Dat zal gemakkelijker gaan dan een kleinschalige en arbeidsintensieve bestrating als bijvoorbeeld cobblestones.” Er is sowieso vooraf veel overleg geweest, zowel tussen de verschillende afdelingen bij de Dienst Gebied waartoe de afdeling Inrichting en Beheer behoort, als met de diverse sportverenigingen en het voetbalbedrijf FC Emmen. Maren Süphke: “Het aardige is dat je beheer meteen kunt meenemen in

straategie

je ontwerp. Niet alleen in materiaalkeuzes en aankleding en verlichting, maar ook door samen naar het inrichtingsplan te kijken. Neem de verbindingsweg en het fietspad die het plein in het midden doorsnijden en verdelen in een deel als parkeerterrein en het voorplein voor het stadion. De rijbaan is herkenbaar in asfalt aangelegd, opgesloten tussen brede betonbanden, maar wel op één niveau zodat mensen comfortabel van pleindeel naar pleindeel kunnen oversteken. Rijen bollen markeren die weg. Om niet óók nog het fietspad apart als wegprofiel daarnaast aan te leggen, is gekozen voor een plek op de pleinverharding, aangegeven met een markering van led-verlichting in de betonstraatstenen. Daarvoor zijn speciale kapjes voor lichtval naar de zijkanten ontwikkeld. Je houdt op die manier een homogeen, robuust ontwerp, met niet teveel versnippering en dus goed te beheren.”

Opdeling zonder tweedeling Het totale plein omvat een parkeerdeel, bestraat met grijze betonstraatstenen en het voorportaal van het stadion met antracietkleurige betonstraatstenen en donkergrijze betonplaten. “Een opdeling, maar geen tweedeling. Bovendien een opdeling die visueel teniet wordt gedaan door twee lopers van groene betonplaten en rijen eiken daarlangs. Eigenlijk is dat de kern van het ontwerpconcept,” verklaart Maren Süphke. “Het is een groot plein van pakweg 225 lengte en 130 meter breedte. Als mensen vooraan parkeren en allemaal rechtstreeks naar de ingang van het > Twee groene lopers van betonplaten leiden naar de ingang van het voetbalstadion.

Een omvangrijke openbare ruimte die één geheel vormt.

straategie 21

stadion lopen, krijg je chaotische verkeersbewegingen. Vandaar onze keuze voor een sturing van die stromen publiek door de groene lopers.” De groene lopers zijn eveneens uitgevoerd in die grote betonplaten van 2 x 2 meter, als letterlijk en figuurlijk verbindende factor met het voorplein met hetzelfde type betonplaten. Om een goede kleur groen te krijgen verwijzend naar de grasmat - zijn door de fabrikant diverse proeven genomen in overleg met de gemeente Emmen. De lopers zorgen er ook voor dat de pleindelen visueel één geheel vormen. “Je hebt echt het idee dat het om één plein gaat. Een groot, bijzonder plein.”

Projectgegevens: Meer beeldmateriaal en illustraties zijn te vinden op www.straategie.nl

Opdrachtgever: gemeente Emmen

Ontwerp: Afdeling Inrichting & Beheer, Dienst Gebied, gemeente Emmen

www. straategie.nl

straategie

Dat is mede bereikt door het plein als geheel op te tillen en te markeren met brede betonbanden. Paul Blaauwgeers: “Ook het plein is omlijst met rijen bomen. Als de gebouwen er later omheen staan, komt de centrale positie van het plein nog meer tot zijn recht.”

Maren Süphke haakt in: “Voor de gevels wordt veel gebruik gemaakt van rode stenen. Vandaar dat wij voor het plein een terughoudende, neutrale tint bestrating hebben gekozen. Combinaties van grijstinten. Saai is het niet, temeer daar je met de variëteit tussen betonplaten en grootformaat betonstraatstenen speelt. Bovendien zijn de betonstraatstenen in een opvallend klezoorverband gelegd. Zo krijg je een mooie lijnwerking dwars op het plein. De betonplaten hebben een veegstructuur in diezelfde dwarsrichting. Het sluit allemaal mooi en doordacht op elkaar aan. Van brede betonbanden tot de wat eigenwijs geplaatste banken op het voorplein. Het plein heeft ook een goede mix van obstakelvrijheid en voldoende aankleding, zodat het niet te ongezellig wordt.” Een groot en groots plein, waarbij het ontwerp zorgt voor een natuurlijke routing. Verspreid parkeren, maar via de groene lopers richting stadion. Of richting een ander evenement, want er is meer in businesspark Meerdijk dan Koning Voetbal. •

Sport, educatie en kantoren Sportpark Meerdijk aan de oostelijke Rondweg van Emmen wordt fasegewijs (her)ontwikkeld. Zo is eerst een deel van het bestaande sportcomplex verplaatst naar een nieuw complex, inclusief nieuw clubgebouw en kleedruimtes. In fase B wordt het Businesspark Meerdijk ontwikkeld, waarbij het plein als knooppunt fungeert. In fase C wordt de hoofdontsluiting van het gebied met de Rondweg verbonden. Het Businesspark Meerdijk zal veel sport- en educatievoorzieningen gaan herbergen, waaronder scholen. De ontwikkeling wordt mede gefinancierd vanuit Europese subsidies en subsidies van Stichting Noord Nederland.

[highlights]

Highlights projecten naar kleur, formaat, toepassing en duurzaamheid Businesspark Meerdijk met stadion, Emmen Kleur: Formaat: Toepassing: Duurzaamheid:

antracietkleurige betonstraatstenen en betonbanden in combinatie met groene en donkergrijze betonplaten. de ruimte vraagt om een fors bestratingsmateriaal: betonplaten van 2 x 2 meter en grootformaat betonstraatstenen 15 x 40 cm, in klezoorverband gelegd, en 30 cm brede betonbanden. centrumplein van kantorenpark annex voorplein van voetbalstadion dat tegelijkertijd ruimte en sfeer moet bieden. de 16 cm dikke betonplaten zijn bestand tegen het zware verkeer (televisiewagens). Tevens een duurzame inrichting door afstemming tussen ontwerp en beheer.

Componistenwijk, Ede Kleur: Formaat: Toepassing: Duurzaamheid:

kleurvaste rode betonstraatstenen, waarbij rode kleur is bepaald door de bewoners. keiformaat betonstraatstenen met speciaal open voeg/randprofiel. waterpasserende bestrating voor een modern waterbeheer en minder wateroverlast voor de bewoners. duurzaam waterbeheer (waterpasserende bestrating, minder afdracht naar zuivering, minder overstorten), machinaal bestraat, kleurvast materiaal, stabiele bestrating.

Centrum, Breskens Kleur: Formaat: Toepassing: Duurzaamheid:

speciaal ontwikkelde witgrijze betonstraatstenen met rozerode en hardsteenkleurige accenten en donkergrijze variant met witgrijze accenten, hardsteenkleurige betonbanden. speciale langformaat betonstraatstenen (60 x 20 x 10 cm) en 50 cm brede betonbanden. Sfeervolle, brede wandelzones voor inwoners en toeristen als onderdeel van een centruminrichting met bijzondere elementen. duurzaam ontwerp dat vele jaren kan meegaan, duurzame ambitie van opdrachtgever die rijke ontwerp niet versoberd, duurzaam materiaalgebruik.

[project]

Golven in

Lelystad

m de heringerichte Houtribweg in Lelystad veiliger te kunnen oversteken zijn twee wig- en pleinvormige oversteken gemaakt, opvallend bestraat met een golvenpatroon van drie grijstinten betonstraatstenen, niveauverschillen en keermuurtjes. Genoeg accenten om niet klakkeloos of in volle vaart de weg over te steken. De gemeente Lelystad heeft samen met VHP Rotterdam het ontwerp gemaakt. In de volgende uitgave van Straategie wordt het project ruim belicht. â&#x20AC;˘ straategie 23

n o o w e g t n Beton, je be de allerbeste!

Beton is het meest duurzame bestratingsmateriaal. Een puur en eerlijk product. Dit blijkt uit de wetenschappelijk erkende LCA (Levens Cyclus Analyse) methodiek, toegepast bij de certificering van DUBOkeurÂŽ. Het maakt beton tot het meest milieuvriendelijke ĂŠn meest veelzijdige bestratingsproduct. Kiest u voor beton, dan kiest u voor een duurzame leefomgeving. Voor nu en voor later.

Betonnen bestrating, oneindig veelzijdig! www.straategie.nl