WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 16. LENTE 2013
Garanties van oorsprong voor warmte Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013 Wordt warmtenet van Kiel opslag voor windstroom? Grote warmtemanifestatie in Rotterdam
Inhoud 3
Column
4
Introductie nieuwe deelnemers
5
Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013
6
Garanties van oorsprong voor warmte
8
Sterke groei warmtesector in Oostenrijk
10
Spectaculaire klus in hart van Rotterdam
11
Grote warmtemanifestatie in Rotterdam
12
Wordt warmtenet Kiel opslag voor windstroom?
14
Vernieuwde warmtewet van Tweede naar Eerste Kamer
16
Feestelijke inbedrijfname Green Well Westland
17
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk op 25 september
18
Overzicht deelnemers
19
Agenda en colofon
Omslagfoto: Een leiding met een lengte van 1,5 kilometer en een gewicht van 295 ton is door Visser & Smit Hanab in ĂŠĂŠn keer met een boormachine onder Katendrecht door getrokken. Deze leiding is een onderdeel van De Nieuwe WarmteWeg van Warmtebedrijf Rotterdam. Deze warmteweg verbindt AVR Rozenburg met de warmtenetten van Eneco en NUON in Rotterdam (foto: Carel Kramer)
2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte-‐ en koudevoorziening in Nederland
WARMTENETWERK
en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte-‐ en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
Wakker geschud en weer ingedut Vier aardbevingen in vijf dagen? Waarschuwingen moet je niet in de wind slaan, maar benutten. Begin februari heerste grote paniek in de provincie
van het opvoeren van deze productie.
Groningen. In vijf dagen tijd ondervonden de Groningers
Om de staatskas te spekken is een jaar of wat geleden
vier ‘echte’ aardbevingen. Voor iedereen was het
de kraan van Slochteren een stuk verder opengedraaid.
inmiddels duidelijk dat de winning van aardgas de
In een interview in het Dagblad van het Noorden geeft
oorzaak van deze bevingen was.
de Groningse hoogleraar geo-‐energie Rien Herber, zelf
Eind vorig jaar waarschuwde de dienst Staatstoezicht
voormalig geoloog bij NAM, dat ook aan.
op de Mijnen (SodM) van het ministerie van EZ al voor toename van aardbevingen. Niet alleen in aantal, maar ook in kracht; dodelijke ongevallen door deze bevingen waren mogelijk, zo meldde SodM. De staatsdienst wilde dan ook de winning van aardgas uit het Groningenveld
‘Geleidelijk de kraan terugdraaien is niet moeilijk.’
terugschroeven. Maar Henk Kamp, de minister van EZ, wil vooralsnog niet aan de oproep van zijn eigen dienst
Geleidelijk de kraan weer terugdraaien is technisch
gevolg geven.
gezien niet moeilijk. Maar het is een probleem voor de
Rust
staatskas en voor de lopende exportcontracten. Toch zullen we er nu of over een jaar of wat aan moeten
Een week of wat waren de aardbevingen groot nieuws
geloven. De aardschokken zijn ook een teken dat de
en werd er een kamerdebat aan gewijd. Maar nu houdt
enorme gasbel van Groningen echt uitgeput begint te
de Groningse bodem zich al een tijdje stil en is het
raken. Onze aardgasinkomsten verdwijnen en er ontstaat
onderwerp al weer uit de belangstelling verdwenen. De
een omgekeerde geldstroom naar landen buiten de EU.
waarschuwing lijkt vergeten en niemand maakt zich druk
Komt Nederland nog verder in de wurggreep van de
over de toekomst van ons aardgas.
internationale energiemarkt?
Het is typerend voor de mens om een waarschuwing snel te vergeten als er daarna even niets gebeurt. We
Boren naar warmte
gebruiken de periode van rust niet om maatregelen te
Of kunnen we de waarschuwing van de aardschokken ook
nemen. Pas als het echt mis gaat, komen we in actie.
gebruiken om alternatieven voor aardgas te vinden? We
Dichtdraaien
zijn al een beetje op weg met de winning van aardwarmte op dezelfde diepte als olie en gas. Het potentieel voor
Nu kun je voor de aardschokken in Groningen natuurlijk
geothermie is groot in Nederland. En ook andere bronnen
de vraag stellen of we nog wat kunnen doen. Het is zeker
als biomassa kunnen hun steentje bijdragen.
dat Groningen meer en wellicht zwaardere schokken zal
Maar natuurlijk mogen we ook de kraan bij onszelf niet
krijgen. Maar het is ook waarschijnlijk, dat het geleidelijk
vergeten. Door restwarmte uit de industrie te benutten
terugschroeven van de productie de schade zal beperken.
in plaats van weg te gooien, kunnen we een enorme
De toenemende frequentie van de schokken is het gevolg
gasbesparing halen. Klaas de Jong
NR 16. LENTE 2013
3
Introductie nieuwe deelnemers SOP Installatietechniek/Infra
Robot Vloerverwarming
Aanleg warmtenetten, bestrating, riolering en binneninstallatie
Speciale verdeelunit voor warmtenetten
Aannemer en installateur SOP heeft voor warmteleve-�
warming sinds 1988 verdeelunits voor vloerverwarming.
ranciers een aantrekkelijke combinatie van disciplines
Robot heeft een speciale stadsverwarming-�verdeelunit
in huis. SOP verzorgt van begin tot eind projecten op
ontwikkeld Alle verdeelunits kunnnen worden geleverd
het gebied van rioolreiniging, infrastructuur en lood-�
met een energiezuinige circulatiepomp met A-�label.
gieters-� en installatietechniek. Voor warmtenetten kan
Daarnaast is Robot Vloerverwarming leverancier van
dat een mooie combinatie opleveren van aanleg van
vloerverwarmingsbuis,
warmteleidingen met eventuele aanleg of renovatie
Ă RZPHWHUV LVRODWLHSODWHQ HQ ZDSHQLQJVQHWWHQ YRRU
van riolering, bestrating of herbestrating en installa-�
vloerverwarming.
tiewerk bij afnemers van het warmtenet.
Uiteraard heeft het bedrijf in haar eigen bedrijfspand
SOP heeft de afgelopen tijd gewerkt voor Warmtenet
vloerverwarming en vloerkoeling. De warmte wordt ge-�
Hengelo en voor de uitbreiding van het warmtenet in
leverd door een warmtepomp op een gesloten systeem
Alkmaar van HVCenergie. Het bedrijf is zelf gevestigd
voor opslag van warmte en koude in de bodem.
in Zaandam.
www.robot-�vloerverwarming.nl
In haar fabriek in Papendrecht maakt Robot Vloerver-�
draadloze
regelapparatuur,
www.sopbv.nl
IVM Milieubeheer Van afval naar energie In 1980 is de intercommunale afvalinzamelaar en af-â€? valverwerker IVM opgericht. Negentien Vlaamse ge-â€? meentes nemen hieraan deel. IVM vervult voor haar deelnemers een aantal taken: inzamelen van huishou-â€? delijk afval en herbruikbare materialen als glas en pa-â€? pier, compostering van gft en verbranding van afval. Daarnaast ondersteunt de organisatie de deelnemende gemeentes bij het beleid ten aanzien van afval en her-â€? gebruik en voert campagnes om de hoeveelheden afval te verminderen bij huishoudens en bedrijven. De afvalenergiecentrale van IVM in Eekloo levert on-â€? geveer 8 MW elektrisch vermogen. IVM is lid van de Belgische organisatie Waste-â€?to-â€?Energy (BW2E). Door de organisatie CoĂśperatief Ondernemen in Ratio-â€? neel Energiegebruik (CORE) is van 2011 tot 2013 onder-â€? zoek gedaan naar warmtelevering van IVM aan Eekloo. De studie heeft de naam ‘Samsø in Eeklø’ gekregen. www.ivmmilieubeheer.be www.thinkcore.be
Global District Energy Award 2013 Wie staat er op podium in New York? De International District Energy Association en Euroheat & Power organiseren met steun van het IEA te Parijs een wedstrijd voor de best preste-� rende warmte-� en koudenetten in verschillende categorieÍn. De daadwerkelijke reductie van CO2 in de afgelopen twee jaar en innovatie zijn de belangrijkste criteria voor beoordeling. In 2011 won Essent met haar groene warmtenet in Zeewolde een eerste prijs in de categorie nieuwe warmtenetten. U kunt tot 17 mei uw inzending insturen op
www.districtenergyaward.org
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013 Wie heeft het beste idee voor de promotie van warmte-� en koudenetten? Doe mee en win 5.000 Euro.
Duurzaamheid, lokale energievoorziening, minder af-�
en realiseerbaarheid van het project.
hankelijkheid van aardgas, stabiele prijzen, werkgele-�
Het gaat bij de inzending dus zowel om al uitgevoerde
genheid en schonere lucht. Het zijn allemaal pluspun-�
acties, als om uitgewerkte ideeÍn, die nog niet zijn gere-�
ten van warmte-� en koudenetten, die we in de toekomst
aliseerd. In het laatste geval zou u dan als u wint het geld
hard nodig hebben. Maar kennen onze klanten, de be-�
kunnen besteden om de ideeĂŤn te realiseren.
leidsmakers en de consument al die pluspunten ook? Of worstelen ze nog met beelden en problemen uit het
Jury
verleden en zijn ze daarom afhoudend?
Een onafhankelijke jury beoordeelt alle inzendingen en
Een goede beeldvorming met verantwoorde toekomst-�
nominaties. De jury is samengesteld op basis van kennis
perspectieven hebben we hard nodig in de warmte-� en
en visie. De leden nemen deel op persoonlijke titel.
koudesector willen we onze doelen realiseren. Het be-� stuur van Stichting Warmtenetwerk heeft daarom een
Prijzen
prijs van 5.000 Euro beschikbaar gesteld voor het beste
Voor de winnaar is de prijs een bedrag van 5.000 Euro.
idee om koude-� en warmtenetten te promoten. Innove-�
'DDUQDDVW SURÀWHUHQ GH ZLQQDDUV YDQ GH SXEOLFLWHLW URQG-�
ren door een betere positionering van warmte. Schrijf
om de prijsuitreiking. Dat laatste geldt ook voor de inzen-�
uw idee of een campagne die u positief verraste in en
ders die een eervolle vermelding krijgen. Er is bovendien
doe mee!
een publieksprijs van 1.000 euro.
Ook voor uitgewerkte ideeĂŤn
Inzenden voor 1 augustus
Of je nu werkt bij een energiebedrijf, een adviesbureau,
Meedoen is niet ingewikkeld. Op de website
een gemeente of docent of student bent, het maakt niet
www.warmtenetwerkaward.net
uit. Iedereen kan als privÊpersoon of namens een organi-�
mulieren beschikbaar waarop u de projectgegevens kunt
satie meedoen aan de wedstrijd om de Warmtenetwerk
invullen en uw motivatie waarom uw inzending een po-�
Maatschappijprijs 2013.
tentiĂŤle prijswinnaar is. Meerdere inzendingen door ĂŠĂŠn
Het kan gaan om activiteiten die u al ondernomen heeft
persoon of organisatie zijn mogelijk. Tijdens de Jaarbij-�
om het maatschappelijk nut en de maatschappelijke ac-�
eenkomst op 25 september in Den Bosch krijgt u de kans
ceptatie van warmte-� en koudenetten in Nederland en/
om uw idee neer te zetten in een korte presentatie.
of Vlaanderen te verbeteren. De activiteiten, die in aan-�
Zie voor meer informatie en het wedstrijdreglement:
merking komen, kunnen variÍren van een feestelijke ope-�
www.warmtenetwerkaward.net
staan
deelnamefor-�
ning tot een feestje voor vaste klanten, een artikel in een krant, een onderzoeksrapport, de introductie van nieuwe producten zoals groene warmte, milieujaarverslag voor
Praktijkvoorbeelden promotie bij klanten:
afnemers van warmte en koude, enzovoorts.
Bij de opening van de Eco
Het kan echter ook zijn dat u een goed idee heeft om
Zathe met warmte vers van
de positionering van warmte positief te beĂŻnvloeden dat
de koe gaf Essent aan haar
nog moet worden uitgevoerd. Is dat het benadrukken van
warmteklanten in Techum
de prestaties, de duurzaamheid, het comfort of juist iets
een boerenkaas cadeau
anders? Is dat een campagne via vakbladen, brancheorga-� nisaties, congressen of juist een bredere mediacampagne? Werk voor de inzending uw idee uit in een opzet voor een
Het warmtebedrijf van Wenen heeft
FDPSDJQH HHQ NRUW ÀOPSMH IRWR¡V EURFKXUH RI DQGHUH
voor haar klanten een pasje waarmee
creatieve vorm. Let erop dat duidelijk is voor welke doel-�
ze korting krijgen op concerten
groep de campagne is bedoeld en geef duidelijk aan wat u
en op diensten. De kunst van
hoopt te bereiken. Maak ook een schatting van de kosten
Hundertwasser is het visitekaartje van dit warmtebedrijf.
NR 16. LENTE 2013
5
Garanties van oorsprong voor warmte Wie groene stroom of groen gas verhandelt, doet dat PHW JDUDQWLHV YDQ RRUVSURQJ *92 YDQ RIÀFLsOH FHU-� WLÀFHULQJEXUHDXV ,Q 1HGHUODQG LV GDW YRRU HOHNWULFL-� teit CertiQ, een dochter van Tennet, en voor groen
e rd ‘G e g a ra n de mte’ g ro e n e w a r
‘ E c ht bl a w a r m u we te? ’
gas is dat Vertogas, een dochter van Gasunie. 9DQDI LV LQ 1HGHUODQG RRN FHUWLÀFHULQJ YDQ warmte mogelijk. Het ministerie van EZ heeft CertiQ met deze taak belast. In eerste instantie is de cer-� WLÀFHULQJ YRRUDO EHGRHOG YRRU GH VWHXQUHJHOLQJ YRRU duurzame energie SDE+ van dit ministerie. Maar het systeem biedt ook mogelijkheden voor handel en kan gebruikt worden bij een mogelijke invoering van een leveranciersverplichting voor duurzame energie.
&HUWLĂ€FHULQJ QRGLJ YRRU VWHXQ LQ 6'(
Correcte meting is belangrijk
De toevoeging van de categorie duurzame warmte aan
Bij de steun voor de productie van duurzame energie
de SDE+ in 2012 was een regelrecht succes. Vrijwel het
heeft de Nederlandse overheid door de jaren heen
hele budget voor dat jaar werd ingevuld met aanvra-�
een wisselend beleid gevoerd voor wat betreft eigen
gen voor projecten met geothermie en warmtekracht
verbruik. Aanvankelijk gold de steun voor de volledi-�
uit biomassa. In 2013 worden weer veel aanvragen voor
ge productie van elektriciteit, maar later alleen voor
projecten met groene warmte verwacht.
aan het net geleverde energie. Met de introductie van
Wie nu een beschikking krijgt in de SDE+ voor subsidie
duurzame warmte in de SDE+ wordt weer steun voor de
op de productie van duurzame warmte, zal zich moe-�
volledige productie gegeven.
ten inschrijven bij CertiQ en een meetprotocol moeten
Voor warmte is er subsidie ongeacht of de warmte aan
afgeven. Net als bij duurzame elektriciteit, is de maan-�
een warmtenet wordt geleverd of door de producent
delijkse opgave van de productie van warmte de basis
zelf wordt gebruikt. Alleen warmte voor het produc-�
voor het uitkeren van subsidie door Agentschap NL.
tieproces zelf en de voorbehandeling van brandstoffen
CertiQ registreert de productie en geeft hiervoor cer-�
zijn uitgezonderd. De warmte voor verwarming van
WLĂ€FDWHQ DI 3HU GXL]HQG NLORZDWWXXU ZDUPWH ZRUGW QHW
vergisters voor biogaswinning en het drogen van stook-�
DOV ELM JURHQH VWURRP ppQ FHUWLĂ€FDDW DIJHJHYHQ DDQ GH
hout is daarom uitgezonderd van steun.
producent.
Bij installaties, die zowel fossiele als duurzame brand-� stoffen gebruiken, is het nodig om met meters vast te stellen wat het aandeel duurzame warmte is. Een juiste meetopstelling is wezenlijk voor de registra-� tie bij CertiQ. Op de website van CertiQ zijn voorbeel-� den van meetprotocol en meetrapport beschikbaar. De goedkeuring van het meetprotocol mag alleen door goedgekeurde meetbedrijven zoals Liander, Enexis Meetbedrijf en Cogas Meetdiensten worden gedaan.
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
Niet alleen groene maar ook blauwe warmte
Handel in groene en blauwe warmte
'H FHUWLÀFHULQJ YDQ ZDUPWH LV QLHW EHSHUNW WRW GXXU-‐
Momenteel zijn er twee redenen waarom afnemers
zame warmte. CertiQ kan ook garanties van oorsprong
JHFHUWLÀFHHUGH ZDUPWH ZLOOHQ NRSHQ 'H HHUVWH LV RP
afgeven voor bijvoorbeeld warmte uit warmtekracht-‐
voor de door hun gesloten convenanten cq. meerja-‐
centrales op aardgas of voor restwarmte uit de indu-‐
renafspraken hun besparing vast te leggen. De tweede
strie. De registratie kan belangrijk zijn om aan te to-‐
reden is dat bedrijven, overheden en huishoudens net
nen hoeveel energiebesparing en/of reductie aan CO2
als bij de inkoop van groene stroom hun duurzaamhei-‐
een warmtenet oplevert. Zo kan een exploitant van
dambities willen concretiseren.
een warmtenet aan afnemers of gemeenten laten zien
Groene en blauwe ofwel klimaatneutrale warmte kan
wat het effect is van een project.
op dezelfde manier worden verhandeld als groene
Afnemers, die in convenanten afspraken hebben ge-‐
VWURRP &HUWL4 NHQW GH FHUWLÀFDWHQ WRH DDQ GH SURGX-‐
maakt voor reductie van CO2 of energiebesparing, kun-‐
cent, maar schrijft af uit het register wat de producent
QHQ PHW GH DDQNRRS YDQ ZDUPWH PHW FHUWLÀFDWHQ DDQ-‐
verkoopt. Dubbelverkoop is onmogelijk.
tonen wat ze bereikt hebben met hun aansluiting op
Er is wel een belangrijk verschil in de handel in certi-‐
het warmtenet.
ÀFDWHQ WXVVHQ ZDUPWH HQ HOHNWULFLWHLW %LM HOHNWULFLWHLW LV HU HHQ (XURSHHV KDQGHOVV\VWHHP &HUWLÀFDWHQ XLW ELM-‐ voorbeeld Noorwegen kunnen worden verkocht in Ne-‐ derland. Bij warmte is geen sprake van internationale handel. Wie groene of blauwe warmte koopt, weet dat het in Nederland is gemaakt.
'Bij warmte is geen sprake van internationale handel'
Op dit moment is er nog geen sprake van handel in ZDUPWHFHUWLÀFDWHQ LQ 1HGHUODQG 'LH PDUNW ZDFKW QRJ op ontwikkeling. Een interessant praktijkproject loopt in Bazel. Klanten van IWB kunnen tegen meerprijs 100 procent groene warmte uit een houtcentrale kopen. Nu afwachten wie de eerste aanbieder in Nederland wordt.
NR 16. LENTE 2013
7
Sterke groei warmtesector in Oostenrijk Meer dan twintig procent van de woningen in Oosten-‐ rijk is aangesloten op een warmtenet. In de afgelopen jaren zagen de Oostenrijkse warmteleveranciers hun afzet jaarlijks met gemiddeld elf procent groeien. Ten opzichte van 1990 is de warmtelevering inmid-‐ dels verdrievoudigd. Wolfgang Dopf van het vakverbond van aardgas-‐ en warmteleveranciers FGW stelt, dat dit succes te dan-‐ ken is aan de toegenomen concurrentiekracht van het product warmte. ‘Op basis van koopkracht is warmte 26 procent goedkoper dan in 1986’, aldus Dopf. De belangrijkste warmtenetten zijn te vinden in Wenen, Linz, Graz, St Pölten en Salzburg. De totale lengte van de Oostenrijkse warmtenetten bedraagt nu ongeveer 4.400 kilometer, zes procent meer dan een jaar geleden.
Graz volgt voorbeeld Maastricht met warmte van Sappi
Wenen haalt warmte op diepte van 5 km
Al een jaar of vijf levert papierfabriek Sappi in Maas-‐
staat in de Weense wijk Aspern. Midden juli vorig jaar
tricht restwarmte aan Essent Local Energy Solutions.
is men hier gestart met boren naar aardwarmte. De bo-‐
De fabriek van Sappi nabij Graz gaat dit voorbeeld vol-‐
ring moet een diepte van maar liefst vijf kilometer be-‐
gen. Een uitdaging, want het warmtenet van Energie
reiken. Het verwachte vermogen aan warmte op deze
Graz is wel fors groter dan dat van Essent in Maastricht.
diepte is 40 Megawatt. Fernwärme Wien hoopt dat er
Energie Graz bedient ongeveer 46.000 huishoudens met
in het begin van 2015 de eerste warmte beschikbaar
warmte. En het bedrijf heeft grootse groeiplannen. In
komt. Het project moet warmte voor 40.000 woningen
2030 moeten er 80.000 woningen op het warmtenet
opleveren.
zijn aangesloten.
De stad Wenen wil met geothermie haar enorme warm-‐
Het restwarmteproject met papierfabriek Sappi vergt
WHQHW VWHUN YHUGXXU]DPHQ 2P PD[LPDDO WH SURÀWHUHQ
een investering van 30 miljoen euro. Er moet een
van de verschillende duurzame warmteproducenten op
warmtetransportleiding worden aangelegd van Sappi in
de warmtering van Wenen, wordt nu een unieke opslag
Gratkorn naar het net in Graz. De lengte van dit tracé
voor warmte gerealiseerd.
Het grootste geothermieproject van Oostenrijk ont-‐
bedraagt negen kilometer. In 2016 zal Sappi warmte gaan leveren voor 18.000 woningen. Voor Energie Graz is het gebruik van industriewarmte niet nieuw. Stahl-‐ und Walzwerk Marienhütte levert al restwarmte aan het net van Graz. Ook voor Sappi in Gratkorn is warmtelevering niet nieuw. Al dertig jaar
stookolie
levert het bedrijf warmte in de gemeente Gratkorn.
houtpellets warmte aardgas
Ontwikkeling brandstofprijzen en warmteprijs in Oostenrijk
8
WARMTENETWERK MAGAZINE
226 passiefhuizen zijn door Fernwärme Wien rendabel aangesloten op het warmtenet
Opslag onder hoge druk
Klagenfurt gaat over op groene warmte
Het energiebedrijf van Wenen bouwt in Simmering
Groeien is het motto voor het warmtenet van het Oos-‐
een opslagvat voor warmte met een waterinhoud van
tenrijkse Klagenfurt. De Karinthische gemeente Kla-‐
11.000 m3. Dat is groot, maar zeker niet de grootste ter
genfurt had in 2006 als doel om 11.000 nieuwe klanten
wereld. Wat wel uniek is, dat dit gigantische vat heet
te winnen voor 2020. De groei wordt door Stadtwerke
water met een temperatuur van 150 °C kan opslaan.
Klagenfurt gestimuleerd met een subsidie voor nieuwe
Dat betekent, dat dit vat de combinatie van hoge tem-‐
klanten. Het marktaandeel van het warmtenet is 30 pro-‐
peratuur en een hoge druk moet kunnen weerstaan.
cent.
Normaal werken dergelijke warmtebuffers drukloos,
Met de beslissing tot een investering van 60 miljoen euro
maar met de hoge watertemperatuur is ook een hoge
in een duurzame warmtekrachtcentrale zette Klagen-‐
druk nodig.
furt in december 2012 een belangrijke stap naar meer
Het opslagsysteem vergt een investering van 20 mil-‐
duurzaamheid en zekerheid bij de warmtevoorziening.
joen euro. Het systeem kan op jaarbasis voor 20.000
De centrale gaat houtsnippers als brandstof gebruiken
woningen warmte opslaan. De ingebruikname is ge-‐
en zal worden gebouwd en geëxploiteerd door Bioener-‐
pland voor eind 2013.
giezentrum GmbH. Deze onderneming bedrijft al 11 bio-‐ massacentrales en is de grootste fabrikant van houtpel-‐ lets in Oostenrijk. De oude warmtekrachtcentrale in Klagenfurt zal straks alleen nog voor pieken in de vraag worden ingezet. warmteverkoop
eindenergieverbruik
Groei afzet van warmte versus eindverbruik energie in Oostenrijk
NR 16. LENTE 2013
9
Spectaculaire klus in hart van Rotterdam
Een warmtetransportleiding over een tracé van 26 kilome-‐ ter vanaf AVR Rozenburg naar hartje Rotterdam is al een sterk staaltje. Maar bij de aanleg van De Nieuwe Warm-‐ teWeg door aannemer Visser & Smit Hanab is niet alleen de afstand uitzonderlijk. Onderweg moeten ook enorme hindernissen worden overwonnen. In maart van dit jaar werd een spectaculaire klus uitgevoerd. Om de warmte-‐ hub Brielselaan aan te sluiten, moesten er met een ge-‐ stuurde horizontale boring twee leidingstukken van elk 1.500 meter onder Maashaven, Katendrecht en Rijnhaven door worden gelegd. Voorafgaand aan deze operatie werden in de Poortersha-‐ ven leidingen aan elkaar gelast tot een lengte van 750 meter. De vier leidingstukken werden drijvend over water naar de Koningshaven getrokken door sleepboten. In de Koningshaven werden er op een ponton twee stukken van elk 1.500 meter van gemaakt. De leiding werd daarna aan één uiteinde vastgemaakt een trekhaak, die via het boorgat verbonden was met een boorinstallatie. Bedenk even dat zo’n leidingstuk een ge-‐ wicht van 295.000 kilogram heeft en over een lengte van anderhalve kilometer door het boorgat moest worden ge-‐ trokken. De gigantische klus werd met een minimum aan overlast gerealiseerd. De Erasmusbrug was een weekeind gesloten voor autoverkeer; de scheepvaart lag een nacht stil. Filmpjes van de werkzaamheden en meer informatie over Warmtebedrijf Rotterdam en De Nieuwe WarmteWeg zijn beschikbaar op de website www.dnww.nl
10
WARMTENETWERK MAGAZINE
Grote warmtemanifestatie in Rotterdam op 16 mei 2013
foto: Visser & Smit Hanab – Leen van Blois
De aanleg van De Nieuwe WarmteWeg van de afvalenergiecentrale AVR naar het hart van Rotterdam is een groots gebeuren met een investering van meer dan honderd miljoen Euro. De stad Rotterdam is ook een topper als het gaat om aantallen op een warmtenet aangesloten woningen. Eneco en NUON wer-‐ ken hier aan uitbreiding van hun netten. De omvang en complexiteit van de activiteiten in Rotterdam zijn meer dan genoeg reden voor een feestje. Het Buisleiding Industrie Gilde (BIG), een Nederlands-‐Belgische vereniging met 250 leden, houdt samen met de stichting Warmtenetwerk en bij het Rotterdamse warmtenet betrokken partijen op 16 mei een grote warmtemanifestatie in het Luxor theater.
Voorlopig programma: 12.00 -‐ 13.00 uur
Inloop met lunch vanaf een eilandbuffet
13.00 -‐ 13.10 uur
Opening door voorzitters Gijs de Man, Warmtenetwerk en Gert Dijkstra, BIG
13.10 -‐ 13.30 uur 13.30 -‐ 13.55 uur
Mystery guest CO2-‐reductie, waarom het wel kan Co Hamers, Directeur Warmtebedrijf Rotterdam
13.55 -‐ 14.20 uur
Leiding over Noord Wietze Fabriek, Eneco
14.20 -‐ 14.45 uur
Warmtenet op Zuid Rick van Diest, Nuon
14.45 -‐ 15.15 uur
Energy break
15.15 -‐ 15.40 uur
Rotterdam is HOT!
15.40 -‐ 16.05 uur
De Nieuwe Warmteweg Rotterdam: warmte als belangrijkste schakel voor duurzaam Nederland
Carl Berg, Directeur Strategie en Investeringen Stadsontwikkeling Gemeente Rotterdam Guy Konings, Market Manager Business Development Stedin 16.05 -‐ 16.30 uur
District Heating -‐ a key element in a CO2 neutral future Peter Anderberg, Founder Springnet / The Climate Bridge
16.30 -‐ 16.45 uur
Afsluiting door Gijs de Man en Gert Dijkstra
16.45 -‐ 18.00 uur
Netwerkborrel
Inschrijven op www.warmtenetwerk.nl of www.warmtenetwerk.be
NR 16. LENTE 2013
11
Wordt warmtenet Kiel opslag voor windstroom?
De deelstaat Sleeswijk-‐Holstein heeft een overvloed aan duurzame elektriciteit. Als het hard waait moe-‐ ten er af en toe windturbines en warmtekrachtinstal-‐ laties worden afgeschakeld door de beheerder van het elektriciteitsnet. Op dat moment is de stroom op de Duitse spotmarkt gratis of krijg je zelfs geld toe! Duitse ingenieurs werken aan een ingewikkelde oplossing voor dit probleem met de onduitse naam ‘Power to Gas’. Dat houdt in, dat je door elektro-‐ lyse waterstofgas wint uit water en dat gas met CO2 omvormt tot methaangas voor het aardgasnet. Het is een complexe oplossing met veel energieverlies. In de havenstad Kiel in Sleeswijk-‐Holstein werkt men aan een veel simpeler oplossing, die nauwelijks energieverlies heeft.
Het warmtenet van Kiel
Ontwikkeling van een hybride centrale
Kiel telt ruim 240.000 inwoners. Met een aantal van
De ervaringen met de ‘Energiewende’ hebben de Duit-‐
68.000 aangesloten wooneenheden is het warmtenet
sers pijnlijk met de neus op de feiten gedrukt. Het aan-‐
heel duidelijk de dominante warmtevoorziening. Een
ERG YDQ HOHNWULFLWHLW XLW ZLQG HQ ]RQ ÁXFWXHHUW HQRUP
begaanbare warmtetunnel met een lengte van 1.368
sterk en valt niet te sturen. Er kan een overmatig aan-‐
meter onder de Kieler Förde verbindt het net in het
bod zijn, maar bij weinig wind en donker weer blijft
westelijk deel met het oostelijk deel van de stad.
alleen groene stroom uit biogasinstallaties over. Het
De belangrijkste warmteproducenten zijn een afval-‐
WRYHUZRRUG YRRU HOHNWULFLWHLWVFHQWUDOHV LV ÁH[DELOLWHLW
energiecentrale en een kolencentrale van 300 MW. De
Stadtwerke Kiel wil een warmtekrachtcentrale bou-‐
kolencentrale dateert uit 1970 en zal worden vervan-‐
wen, die afgestemd is op een toekomst met sterk
JHQ GRRU HHQ XLWHUVW PRGHUQH HQ ÁH[LEHOH K\EULGH FHQ-‐
ÁXFWXHUHQG DDQERG 'H QLHXZH FHQWUDOH PRHW PHW
trale.
aardgas als brandstof warmte en stroom opwekken. Razendsnel op-‐ en afschakelen van elektrisch vermo-‐ gen is een noodzakelijke eigenschap om de pieken en dalen in de vraag te kunnen volgen. De ingenieurs van het stadsenergiebedrijf denken aan vier gasturbines met stoomturbine, maar twintig gasmotoren met elk een generator van 10 MW elektrisch vermogen lijkt nog aantrekkelijker. Maar als er al overaanbod op het stroomnet is, dan stapt men over van aardgas naar stroom voor de ener-‐ gieproductie. Daarmee wordt het een echte hybride centrale.
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
Een elektrische ketel van 30.000 kW Het afschakelen van windturbines bij overaanbod is na-‐ tuurlijk een noodoplossing. Het concept Power to Gas is duur en heeft een slecht energetisch rendement. De oplossing van Stadtwerke Kiel heeft het voordeel van de eenvoud en verliest nauwelijks energie. Als de stroomprijs op de spotmarkt laag is of zelfs negatief wordt, zal men in de nieuwe centrale straks warmte voor het warmtenet produceren met een elektrische ketel, die maximaal 30 MW vermogen van het elektrici-‐ teitsnet kan afnemen. Uiteraard is het niet zeker, dat bij harde wind al die warmte nodig is. Evenmin is het zeker, dat alle warmte gebruikt kan worden als de gasmotoren piekbelasting moeten leveren als het windstil is. Daarom bouwt men twee grote voorraadvaten voor warmte. Elk vat kan maar liefst 15.000 m3 heet water bevatten. Hiermee wordt straks het warmtenet van Kiel een vir-‐ tuele opslag van elektriciteit. Kiel staat niet alleen met dit concept; ook andere Duitse warmtebedrijven werken aan de ontwikkeling van virtuele opslag van stroom.
NR 16. LENTE 2013
13
Vernieuwde warmtewet van Tweede naar Eerste Kamer Met algemene stemmen nam de Tweede Kamer op 5 februari de vernieuwde Nederlandse warmtewet (num-‐ mer 32.839) aan. De eerste versie van de wet bleek in de praktijk niet goed uitvoerbaar. De vernieuwde warmtewet is aanzienlijk eenvoudiger geworden dan de oorspronkelijke. De doelstelling om de consumen-‐ ten te beschermen is niet veranderd. De warmtewet stelt maximum prijzen voor warmte en voor vastrecht. Daardoor zijn de kosten voor een huishouden niet ho-‐ ger dan bij een individuele verwarming met een gaske-‐ tel. De wet geldt ook voor kleinzakelijke aansluitingen tot een maximum vermogen van 100 kW. Verder regelt de wet ook hoe er bij faillisement van een warmteleverancier moet worden gezorgd voor een doorgang van de warmtelevering. Helaas is de mogelijkheid om het gebruik van over-‐ schotten aan warmte uit industrie, centrales, afvalver-‐ branders en dergelijke evenmin als in de eerste versie met concrete maatregelen ingevuld. De motie van Pau-‐ OXV -DQVHQ 63 RP HHQ KHIÀQJ LQ WH YRHUHQ RS OR]LQJ van warmte haalde het niet Bij de behandeling van het wetsvoorstel van het mi-‐ nisterie van EZ door de Tweede Kamer werden wel een aantal amendementen opgenomen.
Eigendom meter en warmtewisselaar Volgens de warmtewet moeten warmtemeter en warm-‐ tewisselaar eigendom zijn van de warmteleverancier. Om onteigeningskwesties te vermijden, dienden René Leegte (VVD) en Stientje van Veldhoven (D66) een amendement in. Het artikel geldt voor nieuwe aanslui-‐ tingen en bij vervanging van een bestaande warmte-‐
Warmtemeting in appartementencomplexen De warmtewet geldt niet alleen voor grotere warm-‐ tenetten met leidingen onder de straat, maar ook voor blokverwarmingen.
Veel
appartementencomplexen
hebben een gezamenlijke ketel en vallen daarmee onder de warmtewet. Maar bij oudere gebouwen zijn geen individuele warmtemeters maar werkt men met verdeling van kosten met zogenaamde verbruiksme-‐ ters. De warmtewet verplicht plaatsen van individuele warmtemeters als dat kostendekkend kan. Met het amendement van Jan Vos (PvdA) wordt de consument de mogelijkheid geboden om een onafhankelijk onder-‐ zoek te laten doen naar de juistheid van het gehan-‐ teerde systeem voor kostenverdeling.
Duurzame noodvoorziening Met het amendement van Stientje van Veldhoven (D66) wordt geregeld, dat bij een falende warmtevoorziening niet automatisch wordt overgeschakeld op een gasnet. Duurzame opties zoals zonneboilers en het aanbrengen van extra isolatie moeten op haalbaarheid worden on-‐ derzocht. Paulus Jansen (SP):
'Het ontbreken van een paragraaf over het bevorderen van het benutten van industriële restwarmte is een regelrechte misser.'
wisselaar.
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
Behandeling in Eerste Kamer
Koudelevering blijft ongereguleerd
Op 12 maart heeft de vaste commissie voor Economi-�
De warmtewet zal alleen de levering van warmte aan
sche Zaken van de Eerste Kamer verslag uitgebracht
huishoudelijke en kleinzakelijke klanten reguleren. De
van de bespreking van de vernieuwde warmtewet. Dat
warmtewet geldt ook voor deze bewoners in gebouwen
leverde een aantal vragen op.
met een opslag in de bodem voor warmte en koude
Het CDA wil te zijner tijd informatie ontvangen over
(WKO). In dergelijke projecten wordt gewoonlijk zowel
de ontwikkelingen van de kosten voor warmte. Eerder
warmte als ook koude geleverd. De tarieven voor kou-�
heeft de minister van EZ toegezegd, dat het Nationaal
delevering en vastrecht voor koude blijven vooralsnog
Expertisecentrum Warmte van Agentschap NL deze ont-�
vrij. Bij de behandeling in de Tweede Kamer is wel ge-�
wikkeling zal monitoren.
wezen op de mogelijkheid dat leveranciers te hoge ta-�
Een aandachtspunt voor het CDA is verder de kritiek
rieven rekenen voor dit product. De warmteleverancier
van Aedes, de overkoepelende organisatie van woning-�
dient een apart overzicht bij te houden van de kosten
corporaties, en van kenniscentrum voor studentenhuis-�
voor de koudelevering en deze op verzoek aan de NMa
vesting Kences op de geplande invoering van de wet
ter beschikking te stellen.
per 1 juli. Deze belangenbehartigers hebben voor blok-� verwarming uitstel gevraagd tot 1 januari 2014 voor
Vergunning nodig voor leveranciers
invoering van de warmtewet.
De Energiekamer van de NMa wordt de toezichthouder
De PVV heeft vragen over de rendementsmonitor van
op de warmteleveranciers evenals bij elektriciteit en
GH 10D ZDDUPHH GLW LQVWLWXXW GH ÀQDQFLsOH UHQGHPHQ-�
aardgas. Leveranciers van warmte vanaf WKO-�projec-�
ten van warmtenetten volgt. Sommige groepen worden
ten met meerdere afnemers en blokverwarmingen tot
niet meegenomen in het onderzoek. De vraag van de
en met de exploitanten van de grote warmtenetten in
PVV is welke groepen wel en welke niet worden mee-�
de steden moeten voor hun activiteiten een vergunning
genomen in de monitor.
aanvragen bij de Energiekamer.
CDA en PVV stelden ook vragen over de veiligheid van warmtenetten. Daarbij doelde men op de lekkage van
Bijeenkomst over de warmtewet
warm water vanuit een warmtenet in een woning. De
De stichting Warmtenetwerk organiseert later dit jaar
aanleiding was een concreet geval in Ypenburg in het
een voorlichtingsbijeenkomst voor haar deelnemers.
afgelopen jaar. Overigens komen ongevallen door lek-�
Een uitnodiging met het programma wordt per digitale
kage van aardgas en koolmonoxide uit gastoestellen
nieuwsbrief gestuurd aan de deelnemers.
jaarlijks meerdere malen voor. www.nma.nl/regulering/energie
NR 16. LENTE 2013
15
Feestelijke inbedrijfname Green Well Westland Met 3 km diepste warmtebron van Nederland Op 1 februari werd de diepste aardwarmteboring YDQ 1HGHUODQG IHHVWHOLMN LQ JHEUXLN JHQRPHQ +HW project Green Well Westland in Honselersdijk is het ]HVGH JHRWKHUPLHSURMHFW LQ 1HGHUODQG GDW IHHVWHOLMN is geopend. Het is bovendien een nieuwe mijlpaal in de snelle ontwikkeling van diepe aardwarmte in 1HGHUODQG %LM GH YRULJH SURMHFWHQ JLQJ GH ERRU QLHW verder dan 2 kilometer diepte, maar in Honselers-‐ dijk boorde men tot bijna 3 kilometer diep.
Sterke toename vermogen bij grotere diepte
Warmtenet groeit nu al van vijf naar acht afnemers
Hoe dieper hoe warmer. Een hogere brontemperatuur
In eerste instantie is het project opgezet voor vijf-‐
zorgt ervoor dat het warmtevermogen sterk toeneemt.
tuinbouwbedrijven met een totaal van 20 hectare kas-‐
Tenminste als de temperatuur van het water dat in de
sen. Inmiddels hebben nog een drietal bedrijven zich
bodem terug gaat gelijk. Dat is bij Green Well West-‐
aangesloten bij het project. De initiatiefnemers zijn
land zeker het geval. De afnemers van de warmte zijn
Zwingrow, G Verkade, Zeurniet, Valstar (Shadow Plant)
tuinders. Die kunnen in hun kassen me lage watertem-‐
en Mulder. De tuinbouwbedrijven Endhoven, Van Velde
peraturen werken. Geothermie is ideaal voor de glas-‐
en Ten Have Plant worden nu ook aangesloten op het
tuinbouw.
warmtenet van Green Well Westland.
Het thermisch vermogen van Green Well Westland is 10 MW. Dat is het dubbele van het vermogen van de put-‐
Grote inbreng leden Warmtenetwerk
ten op een diepte van ongeveer 2 km.
Het project Green WellWestland was een van de ge-‐
De bron levert 180 m3 water van 84 °C. De hogere tem-‐
nomineerde inzendingen voor de Warmtenetwerk Inno-‐
peratuur dankzij de grotere diepte heeft een leuk ne-‐
vation Award 2012. Onze leden VB Projects uit De Lier
venvoordeel. Je haalt meer warmte uit een kubieke
en Agro Adviesburo uit Naaldwijk waren de indieners
meter water dan bij de tot nu toe gebruikelijke 70 °C.
van deze inzending. VB Projects realiseerde het warm-‐
Het elektriciteitsverbruik van de pompen is daardoor
tenet en de aansluitingen, terwijl Agro Adviesbureau
lager. De COP is voor het project in Honselersdijk 33,
ontwerp en begeleiding van het project verzorgde.
wat betekent dat er 33 kWh warmte gewonnen wordt
Andere leden van Warmtenetwerk, die bij de realisa-‐
per kWh elektriciteit voor de pompen.
tie van Green Well Westland zijn betrokken, zijn T&A
Overigens is er nog een extraatje in de vorm van me-‐
Survey en Xylem. De laatste heeft de pomp ontwikkeld
thaangas dat vrijkomt uit het bronwater. Per uur komt
en gebouwd voor het herinjecteren van het bronwater.
er 180 m3 aardgas vrij, dat in een ketel wordt verstookt.
Die pomp moet een extreem hoge druk leveren en be-‐ stand zijn tegen het agressieve bronwater.
16
WARMTENETWERK MAGAZINE
Jaarbijeenkomst WARMTENETWERK op 25 september in Den Bosch Van 24 t/m 26 september is de energievakbeurs Energie 2013 LQ GH %UDEDQWKDOOHQ WH ·V +HUWRJHQERVFK 'H VWLFKWLQJ :DUP-‐ tenetwerk houdt haar jaarbijeenkomst tijdens deze beurs in het naastgelegen congrescentrum. U kunt op deze dag ’s och-‐ tends de vakbeurs bezoeken en een middag inclusief lunch en borrel warmtenetten.
Uitreiking Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013 Evenals vorig jaar zullen de genomineerden voor de Maatschap-‐ pijprijs hun inzending presenteren. Daarna kunnen de deelnemers aan de jaarbijeenkomst stemmen voor de publieksprijs. De vak-‐ jury zal de uitslag bekend maken en de winnaar een cheque van vijfduizend Euro overhandigen.
Voorlopig programma: 12.30-‐13.00
Ontvangst met broodjes
13.00-‐13.20
Jaaroverzicht en plannen Nederland Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk
13.20-‐13.30
Jaaroverzicht en plannen Vlaanderen Koen van Overberghe, voorzitter Warmtenetwerk Vlaanderen
13.30-‐14.00
Financieel jaarverslag Hendrik Jan Kors, penningmeester Warmtenetwerk
14.00-‐14.30
Mystery
14.30-‐15.00
Pauze
15.00-‐15.30
Presentatie inzendingen Maatschappijprijs 2013
15.30-‐15.45
Uitslag vakjury en stemming voor publieksprijs
16.00-‐16.30
Netwerken met een drankje en hapje
Uitreiking van de Warmtenetwerk Innovation Award en de Best Practice Award op de jaarbijeenkomst van 2012
NR 16. LENTE 2013
17
Deelnemersoverzicht ([SORLWDQWHQ HQ ÀQDQFLHUV YDQ warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam AVR Van Gansewinkel Attero Bionerga Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam Dalkia E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude Essent Local Energy Solutions GETEC GMB Beheer HVCenergie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer Milieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM) Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie WarmCO2 Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-‐Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra Feenstra Warmte Totaal Zorg GMB Beheer A. Hak West Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Joulz Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding-‐ Montageprojecten SOP Van Gelder KLM VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG Bioliquids Carnoy Carrier Airconditioning Danfoss Energie Systemen Dyka Ecompany Ecoon Exergy Solutions Geveke Technical Solutions Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF Isoplus Benelux Kamstrup Kapp Nederland
1 april 2013
Korex Air-‐Sep Landis+Gyr LOGSTOR Nederland Lowara Nathan Group NIBE Energietechniek 3URÀOSODVW 3LSHV\VWHPV Redenko Rehau Robot Vloerverwarming Samson Regeltechniek Spirotech SWEP TCB 7KHUPDÁH[ Timmerman EHS Van Marcke Projects :DWWV 0LFURÁH[ Weijers Waalwijk WILO Pompen WMS Warmtemeterservice Adviseurs en ingenieursbureaus Adviesbureau Wognum Agro Adviesburo Antea ARN Remondis Consulting Banning Advocaten Bird & Bird CarbonMatters CCS Cornelissen Consulting Services Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting De Klik DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA installatie-‐ en energieadvies 3E Ecofys Ekwadraat Advies EnergyMatters Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland HDM Pipelines HoSt IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs Liandon Lievense RebelGroup Rotterdam Engineering Roukema Roos + Bijl Royal Haskoning RTB De Beijer T&A Survey Tauw Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering
Universiteiten en kennisinstituten Avans Hogescholen Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool Hogeschool Zuyd KWR Water Cycle Research TNO TU Delft Universiteit van Gent Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-‐)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Leeuwarden Gemeente Nijmegen Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax ISVAG POM West-‐Vlaanderen Provincie Gelderland Provincie Noord-‐Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-‐Holland Stad Antwerpen Stadsgewest Haaglanden Waterbedrijf Groningen %UDQFKHRUJDQLVDWLHV HQ YHUHQLJLQJHQ Cogen Nederland Cogen Vlaanderen Stichting Duurzaam Oosterhout Koninklijke VNP Vereniging Afvalbedrijven
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
18
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda 18 april in Brugge Workshop restwarmte (FR 3URÀW HQ Warmtenetwerk
25 april in Nootdorp Forum Geothermie Duits-‐Nederlandse Handelskamer
16 mei in Luxor Theater Warmtemanifestatie Rotterdam
17 mei 2013 Einddatum inschrijving Global District Energy Award IDEA en Euroheat & Power
27-28 mei in Wenen Jaarcongres Euroheat & Power
23 september in New York Uitreiking Global District Energy Awards
24-26 september in Den Bosch vakbeurs Energie 2013
25 september in Den Bosch Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk
Colofon Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl Redactie Klaas de Jong Tjitske Ypma Jet Ceelen Willeke Brandsma e-‐mail: info@warmtenetwerk.nl Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL -‐ 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk %HVWXXU :DUPWHQHWZHUN Secretaris: Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam (Waternet) Voorzitter: Gijs de Man, Essent Local Energy Solutions Penningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor Nederland Hans Buitenhuis, DWA installatie-‐ en energieadvies Leo Wartna, Visser & Smit Hanab Jan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris Vlaanderen: Francies van Gijzeghem 6HFUHWDULDDW :DUPWHQHWZHUN 1HGHUODQG Postbus 77 NL -‐ 1200 AB Hilversum Tel. 0031-‐35-‐6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-‐2-‐2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 16. LENTE 2013
19
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie