WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 24. LENTE 2016
Warmteleiding onder het Noordzeekanaal Minister Kamp presenteert Energierapport in Pijnacker De visie van Stientje van Veldhoven op warmtenetten
Inhoud 3
Column: De stand bij Nederland-BelgiĂŤ is nu 5-8
4
Nieuwe deelnemers
5
Kamp presenteert Energierapport in Pijnacker
6
Wat zegt het Energierapport over warmte?
8
Wereldprimeur voor Pijnacker
12
Warmtenetwerk Vlaanderen onafhankelijk
14
Noorderwarmte kruist Noorzeekanaal
16
Ontwikkeling warmtenetten vraagt om krachtige maatregelen
18
Precariobelasting op ondergrondse nutsnetwerken
20
Internationale belangstelling voor Nederlandse warmtenetten
21
Jaarbijeenkomst 2016
22 Deelnemersoverzicht 23
Agenda en colofon
Omslagfoto: De boorlocatie aan het Noordzeekanaal vlakbij de Coentunnel voor de warmtetransportleiding naar Amsterdam-Noord (foto Jorrit Lousberg, NUON)
 2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie WARMTENETWERK
Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmteen koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan tweehonderd organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
_
De stand bij Nederland-België is nu 5-8 Als je in een Amsterdamse kroeg aan de borreltafel zit,
de EU ruimschoots gepasseerd. Ze zaten in 2014 op 8%
dan is de situatie met Europa zo helder als jenever: ‘Wij,
tegenover de Hollandse 5,5%. Hoe hebben ze dat toch
Hollanders, zijn het braafste jongetje van de klas.’ Helaas,
voor elkaar gekregen?
als het gaat om duurzame energie dan zijn we helemaal
De Europese statistieken geven geen uitsluitsel maar
niet het braafste jongetje van de klas. Sterker nog: het
er is iets meer detail beschikbaar. In België wekte
schoolhoofd heeft op ons rapport een vette onvoldoende
men in 2004 1,7% van de verbruikte elektriciteit op uit
gezet en ons een waarschuwing gegeven. Als geheel is de
duurzame bronnen en in 2014 was dat 13,4%, terwijl
EU keurig onderweg naar het doel om in 2020 20% van
Nederland in dezelfde periode van 4,4 naar 10 ging.
het energieverbruik uit hernieuwbare bronnen te halen.
Bij warmte en koude gingen de Belgen van 2,9 naar
Maar wij blijven heel erg achter en het is onwaarschijn-
7,8 en de Nederlanders van 2,2 naar 5,2%. Alleen bij
lijk dat we een diploma krijgen. De braafste jongetjes
de transportbrandstoffen deed Nederland het een tikje
van de klas zijn Finland, Zweden, Bulgarije, Tsjechië,
beter dan België.
Italië, Estland, Litouwen en Roemenië. Die hebben hun afspraak voor 2020 nu al gehaald, terwijl Denemarken
De burgers zien duurzame energie als
en Oostenrijk nog maar één procentpuntje hoeven toe
taak van de overheid maar die ziet voor
te voegen. In Zweden komt volgens de statistieken van de EU nu
zichzelf slechts een faciliterende rol
al 52,6% van het energieverbruik uit hernieuwbare
In het kader van haar Energierapport liet het Nederlandse
bronnen. Deze Europese koploper is door niemand in te
ministerie van EZ een publieksonderzoek doen. Hieruit
halen. Luxemburg bungelt met 4,5% helemaal onderaan
bleek dat Nederlanders het aandeel duurzaam in het
in de ranglijst, dan komen Malta met 4,7%, Nederland
totale energieverbruik zwaar overschatten. Uit de
met 5,5% en het Verenigd Koninkrijk met 7,0%. Omdat
enquête blijkt verder dat de bevolking de rijksoverheid
Nederland bij het maken van de afspraken destijds al
en de energiebedrijven als hoofdverantwoordelijken ziet
heel weinig duurzame energie produceerde, hoefde
voor de productie van duurzame energie. Maar in het
ons land niet te voldoen aan het gemiddelde van 20%
Energierapport geeft de rijksoverheid zich vooral een
maar was Brussel tevreden met 14 % in 2020. We keken
faciliterende rol. Voor de energiebedrijven kan ik het
een beetje besmuikt naar de afspraak van buurland
wel invullen: als de klant niet extra betaalt voor groen
België met de EU, want dat hoefde maar 13% in 2020 te
dan moet de overheid de onrendabele top subsidiëren.
bereiken. Nu moeten we afscheid nemen van nog zo’n
Misschien is het een idee om eens in Pijnacker te kijken
borreltafelidee. De Belgen zijn ons in de statistiek van
wat samenwerking oplevert.
_ Klaas de Jong
NR 24. LENTE 2016
3
Nieuwe deelnemers Gemeente Lingewaard De gemeente Lingewaard is een middelgrote gemeente tussen Arnhem en Nijmegen. In het kader van het
In het eerste kwartaal van 2016 zijn de
recent geactualiseerde duurzaamheidsbeleid en de
volgende organisaties deelnemer geworden van
aanwezigheid van een groot provinciaal glastuinbouw-
Warmtenetwerk Nederland en/of Vlaanderen:
ontwikkelingsgebied
(NEXTGarden)
wordt
onder
andere volop ingestoken op het tot stand brengen van een regionaal warmtenet. Hierbij zullen de bestaande stadswarmtenetten in Arnhem en Nijmegen gekoppeld worden via de gemeenten Lingewaard en
Casquo
Overbetuwe, met het tuinbouwgebied NEXTGarden als
Studiebureau Casquo heeft als hoofdactiviteiten energie-
belangrijke afnemer, leverancier en buffer van warmte.
verslaglegging en veiligheidscoördinatie in de bouwsector.
Door te investeren in duurzame energieproductie en
Studiebureau Casquo maakt energieprestatiecertificaten
energietransport kan het tuinbouwgebied NEXTGarden
voor bestaande woningen, nieuwbouw en publieke gebou-
economisch worden versterkt. De provincie Gelderland,
wen in Vlaanderen. Naast deze energieverslaglegging
NUON en Alliander zijn bereid in deze regionale
verzorgt het bureau veiligheidscoördinatie in de bouw,
warmte-infrastructuur te investeren.
bouwbegeleiding, landmeten, plaatsbeschrijvingen en
www.lingewaard.nl
visualisatie van gebouwen in 3D. Casquo is gevestigd in Waregem. www.casquo.be
Roseboom Ede Het aannemersbedrijf Roseboom Ede is actief in grond- weg- en waterbouw, sloop en bodemsanering; het transportbedrijf doet verticaal transport, zwaar
Eco Ketelservice Verhuur
transport en industriële verhuizingen.
Eco Ketelservice Verhuur, opgericht in 1983, is
In 2013 startte Roseboom Ede met de aanleg van
inmiddels uitgegroeid tot één van de grootste
warmtenetten. Samen met Nijkamp heeft men voor
leveranciers van tijdelijke energievoorzieningen
Bio Warmte De Vallei over een tracé met een lengte
in Europa. De verhuurvloot omvat op dit moment
van vijf kilometer warmteleidingen gelegd in de wijken
meer
Veldhuizen en Kernhem. Op YouTube is een film van dit
dan
380
moderne,
CE-gecertificeerde
installaties in een groot aantal uitvoeringen.
project te zien.
De
en
Roseboom Ede maakt deel uit van Warmte Service
warmwaterinstallaties, ontgassers, automatische
Ede dat het onderhoud en beheer verzorgt van het
expansie-inrichtingen, olietankcontainers, voeding-
warmtenet in Ede.
watertanks, waterontharders alsmede economisers.
www.roseboomede.nl
huurvloot
omvat
stoom-,
heetwater-
De gezamenlijke capaciteit van de verhuurinstallaties bedraagt 590 ton stoom per uur en 640 MW warm- en/of heetwaterketels. De verhuur van tijdelijke ketels bij de ontwikkeling van het warmtenet in de bestaande bouw in
Steun duurzame warmte
Dordrecht is een mooi voorbeeld van wat het
Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten
Tilburgse familiebedrijf aan warmtebedrijven kan
en/of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve
bieden.
infrastructuur voor warmte en koude? Neem dan
www.eco-steamandheating.com
deel aan Warmtenetwerk. Stuur voor meer informatie over inschrijven, contributie en overige voordelen een e-mail naar info@warmtenetwerk.nl of jo.neyens@ode.be
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Kamp presenteert Energierapport in Pijnacker
Eind januari stuurde minister Henk Kamp een belangrijk document naar de Tweede Kamer: het Energierapport. Kamp presenteerde dit rapport over de transitie naar een duurzame energievoorziening in de kassen van potplantenkwekerij Ammerlaan The Green Innovator (TGI)
te Pijnacker. Hernieuwbare
warmte speelt een hoofdrol in het Energierapport en de keus voor deze locatie sloot daar perfect bij aan. De gebroeders Ammerlaan zijn ware pioniers op het gebied van groene warmte met hun geothermiebron. En wat heel belangrijk is: ze delen die warmte met hun omgeving! Kamp kon dan ook zien en voelen hoe de levering van aardwarmte van een kas naar een zestiental appartementenflats in Pijnacker-Noord werkt. De gemeente Pijnacker-Nootdorp en het Programmabureau Warmte Koude Zuid-Holland zijn ook voorbeelden van hoe je op regionaal niveau de ontwikkelingen naar duurzaamheid beleidsmatig kunt ondersteunen.
NR 24. LENTE 2016
 5
Wat zegt het Energierapport over warmte? Het Energierapport behandelt alle aspecten van
Elke regio een warmteplan
energie in Nederland. Warmte is een belangrijk
De verwarming van gebouwen in Nederland moet
onderdeel dat is gesplitst in ruimteverwarming
overschakelen van aardgas naar duurzame energie. In
en proceswarmte in de industrie.
het Energierapport worden drie opties aangegeven. Ten eerste zijn er individuele oplossingen met warmtepompen, zonnecollectoren en houtketels. Ten tweede is
Vier energiefunctie
er de collectieve oplossing in de vorm van warmtenetten met duurzame bronnen en ten derde is er groen gas. Bij
Het Energierapport maakt een onderscheid in hoe
de laatste optie blijft de aardgasinfrastructuur in stand.
wij energie gebruiken in vier zogenoemde energie-
Bij het ministerie van EZ maakt men geen keuzes. Dat
functies: energie wordt gebruikt voor ruimtever-
past in het beleid om alle opties open te houden. De
warming, voor proces-warmte in de industrie, voor
oplossingen moeten op lokaal niveau worden bedacht,
vervoer en voor kracht en licht. ‘Dit maakt onze
stelt men in het rapport. Door regionale warmteplannen
energievraag inzichtelijk en helpt ons focus te houden
te maken, kunnen die keuzes onderbouwd worden
in de energietransitie. Zo kunnen we bepalen op welk
genomen.
vlak actie nodig is om de transitie naar een duurzame energievoorziening te realiseren. Per energiefunctie zal de reductie van CO2 – het zogenoemde transitiepad – verschillend verlopen. Verwarming van huizen vraagt
EZ maakt in het Energierapport geen keuzes maar houdt alle opties open
bijvoorbeeld om andere duurzame oplossingen dan vervoer. Dit heeft te maken met de beschikbaarheid
Hoe de Europese verplichtingen om tot een energie-
van noodzakelijke innovaties, de mate van afhanke-
neutrale gebouwde omgeving in 2050 wordt bereikt,
lijkheid van het buitenland en het aantal en soort
maakt het Energierapport nog niet duidelijk. In het
partijen dat een rol speelt. Per energiefunctie is dus
rapport beperkt men zich tot de opmerkingen dat de
een andere aanpak gewenst.’
overheid faciliteert en bewaakt.
Resultaten van het publieksonderzoek dat EZ liet doen
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
Minister Henk Kamp feliciteert wethouder José van Egmond van gemeente Pijnacker-Nootdorp
Geen innovatie bij warmtenetten?
zij ook de vraag voorgelegd welke stappen nodig zijn, in
Uiteraard besteedt men in het Energierapport aandacht
het bijzonder binnen de verschillende energiefuncties,
aan innovatie en is er aandacht voor Nederlandse
en wie welke inzet daarvoor pleegt. Op die manier zal
bedrijven. Maar men is ook niet vies van buitenlandse
de Energiedialoog bijdragen aan de vormgeving van de
technologie. Onder het kopje Innovatieve kansen voor
energietransitie. De dialoog zorgt voor essentiële inbreng
Nederland benutten staat: ‘Voor de energietransitie
voor een beleidsagenda. Het kabinet zal bij de formu-
binnen Nederland willen we zowel gebruik maken van
lering van de agenda de ideeën, stappen en aanscher-
technieken die in Nederland ontwikkeld worden als
pingen steeds toetsen aan de mate waarin zij bijdragen
profiteren van buitenlandse technologische ontwikke-
aan de CO2-arme energievoorziening in 2050, waarin zij
lingen. Het kabinet wil versterkt inzetten op innovatie
passen binnen een betaalbare, betrouwbare en veilige
op die terreinen waar Nederlandse kennisinstellingen en
energievoorziening, waarin zij een bijdrage leveren aan
bedrijven een belangrijke toegevoegde waarde kunnen
de versterking van de economische structuur en waarin
leveren.’
zij inpasbaar zijn in de omgeving. Daarnaast is de dialoog
Als voorbeelden van toegevoegde waarde vanuit het
gericht op bewustwording van de energie¬transitie. Het
Nederlandse bedrijfsleven noemt men de fundatie- en
kabinet brengt de beleidsagenda tegelijkertijd met de
bouwtechniek bij windparken op zee en de fabricage
evaluatie van het Energieakkoord in het najaar van 2016
van machines voor de productie van onderdelen van
uit. De Energiedialoog zal zoveel mogelijk aansluiten op
zonnepanelen. Helaas lijkt EZ nog niet veel zicht te
reeds bestaande initiatieven.’
hebben op de toegevoegde waarde van Nederlandse
wel te bescheiden om zich in Den Haag te profileren.
EZ kent de innovatieve ondernemers in de warmtesector niet; zijn onze leden te bescheiden?
Ministerie zoekt de dialoog
Meedoen aan de dialoog
In het rapport wordt een dialoog over het bereiken van
Op de website www.rijksoverheid.nl is onder de knop
de doelen aangekondigd:
Doe mee de dialoog Energie Duurzaam 2050 te vinden.
‘Burgers, bedrijven, andere overheden en maatschap-
Op deze pagina kunt u zich aanmelden voor deelname
pelijke organisaties worden met het Energierapport uitge-
aan de dialoog en kunt u de basisdocumenten van het
nodigd om deel te nemen aan een dialoog. Deze dialoog
SER-Energieakkoord en het advies van de Raad voor de
biedt de deelnemers volop gelegenheid hun visie op de
Leefomgeving vinden. Het Energierapport zelf is ook
toekomstige energievoorziening te geven. Daarbij krijgen
beschikbaar op deze site.
bedrijven bij warmtenetten. Hadden ze maar steeds ons Warmtenetwerk Magazine gelezen. Daar staan mooie voorbeelden in. Maar misschien zijn onze deelnemers
_ Aandeel duurzame energie in 2014 en doel 2020 per lidstaat; Nederland is derde van rechts en Zweden helemaal links is de koploper
NR 24. LENTE 2016
7
Wereldprimeur voor Pijnacker Potplantenkweker als innovatieve warmteleverancier
In 2011 stond in ons magazine een artikel over de ontwikkeling van een warmtebeleid van de gemeente Pijnacker-Nootdorp. Deze gemeente liep daarmee voorop in Nederland. Met het warmtenet PijnackerNoord heeft men nu een echte wereldprimeur. Sinds het begin van dit jaar levert Ammerlaan TGI
De warmtebuffer bij Ammerlaan TGI met
warmte aan bestaande woningbouw. Ammerlaan
daarvoor de tanks voor het afscheiden van
exploiteert een diepe aardwarmtebron waaraan een
aardolie en methaangas uit het bronwater
wkk op geogas en een industriĂŤle warmtepomp zijn toegevoegd. De potplantenkweker levert warmte aan collega-tuinders, aan een zwembad, een school en nu via een woningcorporatie ook aan particulieren.
Pioniersmentaliteit Het glastuinbouwbedrijf Ammerlaan TGI bestaat al
een warmtekrachtinstallatie en in 2009 ook weer met
een halve eeuw. De gebroeders Ammerlaan maakten
het besluit om te gaan boren naar diepe aardwarmte.
bijzondere keuzes bij de ontwikkeling van hun bedrijf,
Als pionier krijg je ook te maken met tegenvallers. De
dat nu ongeveer vijfendertig medewerkers heeft.
geothermiebron met een diepte van meer dan twee
In plaats van de gebruikelijke teelten als tomaten,
kilometer leverde in 2011 inderdaad warm water zoals
komkommers of rozen koos men voor het pionieren in een
men verwachtte. Maar met het bronwater kwamen ook
niche: groene planten uit tropische gebieden. In de ruim
aardolie en methaangas mee omhoog. De winning moest
vier hectare kassen heeft men nu al 147 verschillende
worden stilgelegd van de dienst Staatstoezicht op de
soorten potplanten beschikbaar voor afnemers uit heel
Mijnen. Er volgde grote verwarring waarbij zelfs een
Europa en het Midden-Oosten.
discussie ontstond over de rechten van de NAM op het dat
methaangas. Uiteindelijk werden alle problemen opgelost
duurzaamheid centraal moet staan. Dat is voor hun
en nu weet iedereen die actief is met geothermie welke
bedrijf een lange en brede keten die begint bij de
voorzorgsmaatregelen genomen moeten geworden. Maar
leveranciers in de tropen en eindigt bij de levering aan
je hebt wel mensen met een pioniersmentaliteit nodig
de afnemers, bedrijven en consumenten.
om niet de moed op te geven maar door te zetten.
Energie is in de glastuinbouw een heel belangrijk item.
Het vrijkomende methaangas is nu niet meer een
Ammerlaan was destijds een van de eerste tuinders met
probleem maar een brandstof die elektriciteit en warmte
De
Ammerlaans
beseften
al
lang
geleden
8
WARMTENETWERK MAGAZINE
oplossing voor het geogas. Deze werd gevonden in de
Warmtebeleid gemeente PijnackerNootdorp
vorm van een warmtekrachtinstallatie die elektriciteit
De ontwikkeling naar tuinders die warmte leveren
en warmte opwekt met het methaangas uit geothermie-
aan woonwijken was al voorzien in het warmtebeleid
bronnen. Deze WKK werd door Adegeest uit Berkel in de
dat in 2011 onder wethouder José van Egmond werd
door Ammerlaan zelf ontwikkelde installatie ingepast.
vastgesteld.
Het was een wereldprimeur, die nu ook door andere
Voor Van Egmond is het opstellen van een warmtebeleid
tuinders met een geothermiebron is overgenomen.
een logische zaak ook als je dorpsgemeente bent.
oplevert. Ammerlaan TGI ging zoek naar een duurzame
Vanouds draait de economie in deze gemeente om de
Ammerlaan TGI gebruikt het gas in het bronwater om elektriciteit én warmte op te wekken met een wkk
glastuinbouw en die sector heeft een grote warmtevraag. Maar Pijnacker-Nootdorp heeft ook een proces van verstedelijking doorgemaakt. Een warmtetransitie is zowel een noodzaak als een kans volgens Van Egmond. Voor zowel de glastuinbouw als de bewoners is het van
Al bij de plannen voor geothermie had men bij
groot belang om voor de toekomst energie betaalbaar
Ammerlaan een bredere visie dan alleen gebruik
te houden. Geothermie biedt de kans om duurzamer te
van de aardwarmte voor eigen gebruik. Direct na de
worden en tegelijk de energiekosten te beheersen.
boring van de bron werd er een warmteleiding gelegd
Doel van de gemeente is om in 2020 twintig tot dertig
naar zwembad De Viergang en het Stanislascollege.
procent minder CO2 uit te stoten en geothermie moet
Later volgden leidingen naar een tiental glastuinbouw-
een groot deel van de reductie verzorgen. De gemeente
bedrijven in de buurt en in 2015 naar 470 apparte-
participeert niet in projecten maar faciliteert actief
menten van de woningcorporatie Rondom Wonen. Het
vooral in de initiatieffase. Overigens ziet Van Egmond
leveren en factureren van de warmte doet Ammerlaan
nu wel voordelen in participatie want dat maakt meer
TGI zelf, opnieuw pionierswerk voor deze tuinder.
sturing mogelijk en kan mislukken van particuliere initia-
Warmteverdeler in de kas van Ammerlaan
NR 24. LENTE 2016
9
tieven voorkomen. Maar participatie betekent ook grote financiële risico’s. Wezenlijk voor succes is dat partners elkaar vertrouwen, stelt Van Egmond. Bij het geothermieproject van Ammerlaan TGI was dat het geval. De gemeente heeft in dit project niet alleen een faciliterende rol gespeeld maar is ook afnemer van warmte. Het gemeentelijk zwembad is vanaf het begin aangesloten op het warmtenet van Ammerlaan TGI. Om maximaal gebruik te maken van deze duurzame warmte heeft de gemeente extra investeringen gedaan in de technische installatie van het zwembad. Dat levert nu een grote reductie van de emissie van CO2 op. Een fraai bijkomend voordeel is dat het zwembad twintig procent minder energie verbruikt doordat de verwarmingsinstallatie beter is ingeregeld.
het warmtevermogen met meer dan dertig procent toe! Bij Ammerlaan TGI is dat gerealiseerd door een grote
Gemeente Pijnacker-Nootdorp was met haar zwembad de eerste warmteklant van Ammerlaan TGI
warmtepomp te plaatsen die het bronwater afkoelt van 35 naar 20 °C. Het vermogen van de warmtepomp is 3 MW; de machine levert warm water van 60 °C. De warmte uit de geothermiebron wordt met een temperatuur van 65 °C via het warmtenet geleverd aan de
Met de aansluiting van 470 appartementen op de
flats. Dat is een lagere temperatuur dan het originele
warmte van Ammerlaan TGI is een grote stap voorwaarts
ontwerp van de verwarmingsinstallatie. In de bestaande
gemaakt. De visie op langere termijn is een koppeling
flats zou vloerverwarming een te grote ingreep zijn. In
van lokale warmtenetten met de warmterotonde van de
plaats daarvan heeft men de bestaande radiatoren in
provincie Zuid-Holland.
woonkamer en keuken vervangen door modellen met
Extra warmte uit geothermiebron Met de al aanwezige leveringen aan tuinders, zwembad en scholen waren er al veel afnemers van warmte uit
een betere warmteafgifte die het bijkomend voordeel hebben dat de retourtemperatuur van het cv-water lager wordt, wat de benutting van de bron ten goede komt.
ook nog eens 470 woningen bedienen? Bij geothermie
Aansluiting op bestaande appartementenflats
gaat het om grote vermogens; er was nog overcapaciteit
Om aan 470 appartementen warmte kunnen leveren,
en die wordt aangevuld met een innovatieve oplossing
moest Ammerlaan TGI zestien flatgebouwen aansluiten
die door Ammerlaan TGI en VB Projects is bedacht. Bij
op haar warmtenet. Woningcorporatie Rondom Wonen
geothermie wordt het warmtevermogen bepaald door de
had deze flats in 2008 gerenoveerd, waarbij men bij elke
hoeveelheid water, die je op kunt pompen, en het verschil
flat een nieuwe hr-ketel voor de blokverwarming had
in temperatuur tussen winningsbron en injectiebron. Bij
geplaatst. Dat maakte aan de ene kant de aansluiting
Ammerlaan TGI is de temperatuur van het bronwater 70 °C;
makkelijk maar aan de andere kant kon geen aansluit-
het water wordt afgekoeld tot 35 °C en dan weer
bijdrage worden gevraagd want de ketels waren nog niet
geïnjecteerd in de bodem. Dat is op zich al heel knap en
afgeschreven. In de appartementen hoefde men alleen
alleen mogelijk dankzij het verwarmingssysteem in de
de radiatoren in woonkamer en keuken te vervangen.
kassen dat met heel lage watertemperaturen kan werken.
Voor de bewoners verandert verder eigenlijk niets. Ze
Maar als je het water kunt afkoelen tot 20 °C dan neemt
kunnen blijven koken op gas.
de geothermiebron van Ammerlaan TGI. Hoe kun je dan
10
WARMTENETWERK MAGAZINE
Een delegatie van de gemeente Groningen bezocht Pijnacker vanwege haar plannen voor geothermie
Het wamtenet is aangelegd door VB Projects. Op
installatie en warmtebuffer van Ammerlaan zijn groot
verschillende plekken is gebruik gemaakt van horizontale
genoeg om daar in te voorzien.
boringen om obstakels te overbruggen en overlast te
Uiteraard moest de warmteprijs voldoen aan de
vermijden. Dat specialistische werk is verzorgd door
Warmtewet en wilde Rondom Wonen niet, dat de
Welvreugd uit Maasland terwijl het bedrijf Alsemgeest
bewoners hogere stookkosten zouden krijgen door haar
uit De Lier het laswerk verzorgde.
eigen duurzaamheidsambities. Om dat te bereiken was een subsidie nodig van ĂŠĂŠn miljoen euro. Stadsgewest
Het warmtenet van Ammerlaan TGI levert voor de verwarming van de 470 woningen een vermindering van CO2 op van 95% Duurzame ruimteverwarming zonder meerprijs
Haaglanden en Kansen voor West maakten met hun bijdrage het project mogelijk. Als de renovatie gelijktijdig met de aansluiting op warmte was uitgevoerd, dan had men dit project zonder subsidie kunnen realiseren. De ruimteverwarming in de 470 appartementen is energieneutraal en duurzaam voor slechts 4.255 euro per woning. Door de aardwarmtelevering wordt de uitstoot van het broeikasgas CO2 met 622 ton per jaar verminderd.
De totale investering in het het warmtenet in Pijnacker-
Dit is een reductie van 95%. Naast de verlaging van de
Noord is twee miljoen euro, waarvan 560.000 voor de
primaire fossiele energie levert het warmtenet een
warmtepomp, 900.000 voor het warmtedistributienet en
verbetering van de luchtkwaliteit in Pijnacker-Noord op.
540.000 voor de koppelingen aan de gebouwinstallaties
De NOx-emissies van de aardwarmtelevering is 54% lager
en radiatorvervanging. Er waren geen investeringen
dan met de hr-ketels op aardgas. Het energieverlies over
nodig voor reservevermogen of opvang van pieken in
de warmteleidingen in de grond bedraagt slechts enkele
de warmtevraag. De bestaande ketels, warmtekracht-
procenten.
_
Het warmtenet in Pijnacker
NR 24. LENTE 2016
11
Warmtenetwerk Vlaanderen onafhankelijk Vanaf 2016 is Warmtenetwerk Vlaanderen van een
Regelgeving totaal anders
werkgroep onder de paraplu van de Nederlandse
Bij de eerste vergaderingen met de Nederlandse
stichting Warmtenetwerk een onafhankelijke
bestuursleden bleek al snel dat er grote verschillen in
organisatie geworden. In de korte geschiedenis van
regelgeving zijn tussen Nederland en Vlaanderen. De
Warmtenetwerk is er veel bereikt.
eerste verrassing was de Belgische verplichting om in elk nieuwbouwgebied een aardgasnet aan te leggen. Dat maakte de aanleg van een warmtenet voor nieuwe
Geschiedenis
wijken wel erg lastig. De verplichting was ontstaan
In het Provinciehuis van Zuid-Holland werd op 1 juli
vanuit de gedachte dat stookolie verdrongen moest
2008
worden door het milieuvriendelijker aardgas. De optie
de
oprichtingsbijeenkomst
van
de
stichting puur
warmtenet was bij de beleidsmakers onbekend. Gelukkig
Nederlandse aangelegenheid; aan Vlaanderen dacht men
lukte het in goed overleg vlot om deze onvolkomenheid
niet direct. Maar al vrij spoedig meldde MIROM, een
op te lossen. Een andere moeilijkheid was de berekening
afvalverwerker met een warmtenet in Roeselare, zich aan
van de energieprestatienormen voor gebouwen. In de
als deelnemer. In Vlaanderen waren warmtenetten toen
Vlaamse regeling werd externe warmtelevering niet
nog vrijwel onbekend. Behalve in Roeselare kwamen ze
beloond zelfs niet als 100 % hernieuwbare warmte werd
alleen in Brugge en Gent voor. Stad Antwerpen was een
geleverd. Inmiddels werkt Warmtenetwerk Vlaanderen
van de eerste partijen die zich met veel belangstelling
samen met het Vlaams energie agentschap (VEA) aan
oriënteerde op het onderwerp.
een regeling die recht doet aan de milieuprestaties van
Warmtenetwerk
gehouden.
Het
was
een
warmtenetten.
Het Vlaams parlement en de Vlaamse minister voor energie steunden vanaf 2012 de ontwikkeling van warmtenetten
Veel nieuwe initiatieven De inspanningen van bestuur en leden van Warmtenetwerk Vlaanderen hebben geleid tot opmerkelijke resultaten. De eerste warmtelevering aan woningen in de Antwerpse wijk Nieuw Zuid aan de Schelde kwam begin van dit jaar
In 2010 kwam er een werkgroep Vlaanderen tot stand
tot stand. In Gent krijgt de wijk Tondelier een warmtenet,
die intensief contact had met enkele bestuursleden uit
VITO realiseert in Mol een geothermieproject, Volvo
Nederland. Heel belangrijk was de steun die de trekkers
Cars in Gent krijgt straks via een leiding restwarmte
van de werkgroep Vlaanderen bij de Vlaamse politici
van papierfabriek Stora Enso, Turnhout sloot een
wisten te verwerven. Dat resulteerde op 27 januari 2012 tot een bijeenkomst in het Vlaams parlement te Brussel. De parlementsleden Michèle Hostekint en Bart Martens presenteerden daar een voorstel met dertien punten om een doorbraak te realiseren bij de ontwikkeling van warmtenetten. De bijeenkomst werd afgesloten met een warm pleidooi van Freya Van den Bossche, de toenmalige minister voor economie, energie en wonen. Het aantal Vlaamse leden groeide snel en er werden verschillende activiteiten ontwikkeld om knelpunten weg te nemen. Die bleken vooral in de regelgeving te zitten.
Minister Annemie Turtelboom opent de uitbreiding van de warmtecentrale van EDF Luminus voor het warmtenet in Gent
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
Minister Freya Van den Bossche maakte in 2012 de eerste koppeling voor de uitbreiding van het warmtenet van MIROM in Roeselare
Op de jaarbijeenkomst van 2011 overhandigde auteur Klaas de Jong het eerste exemplaar van ‘Warmte in de overeenkomst voor een warmtenet in de wijk Niefhout
Nederlanden’ aan Jean-Luc Bonte, directeur van MIROM
en uiteraard wordt het net in Roeselare fors uitgebreid. Daarnaast is er nog een flink aantal projecten in verschillende stadia van ontwikkeling.
Vlaamse netwerkbedrijven nemen actief deel aan ontwikkeling, realisatie en beheer van warmtenetten
Binnen Vlaanderen blijkt samenwerking tussen partijen ook goed te lopen. Een mooi voorbeeld is het warmtenet warmte@zuid.
Netwerkbedrijf
Infrax,
waterbedrijf
water-link, energiebedrijf Veolia en afvalverwerker Indaver bundelen hun krachten in het consortium concessie binnen waarvoor de stad Antwerpen een
Samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen blijft
aanbesteding had uitgeschreven. Infrax treedt op voor
Warmtenetwerk
dit consortium en staat in voor de investering. De andere
Vlaanderen volgen ieder hun eigen weg als het gaat
partners brengen vooral expertise in. Veolia exploiteert
om werkzaamheden op het gebied van wet- en
de warmtecentrale.
regelgeving en contacten met landelijke en regionale
warmte@zuid. Ze haalden in september 2014 de
Warmteplatform ODE Vlaanderen
Nederland
en
Warmtenetwerk
overheden. Uiteraard blijven we samenwerken als het gaat om algemene promotie, techniek en innovatie en
Al enkele jaren was het secretariaat voor Vlaanderen
kennisoverdracht. De jaarlijkse studiereis is gezamenlijk
ondergebracht bij de Vlaamse organisatie voor duurzame
en het Warmtenetwerk Magazine blijft ook in beide
energie ODE te Brussel. Deze organisatie telt nu zes
gebieden als middel voor promotie en kennisoverdracht.
platforms: bio-energie, warmtepompen, windenergie,
Dit jaar zal bovendien een herdruk van het boek Warmte
zonnestroom, zonnewarmte en warmtenetten. Via www.
in de Nederlanden worden gemaakt waarin ook de
warmtenetwerk.be komt u terecht op het onderdeel
ontwikkelingen en projecten in Vlaanderen worden
warmtenetten van de website van ODE.
ondergebracht.
_
NR 24. LENTE 2016
13
Noorderwarmte kruist Noorzeekanaal Op 16 februari werd een achthonderd meter lange warmteleiding onder het Noordzeekanaal getrokken nadat eerst met een horizontaal gestuurde boring een boorgat was gemaakt op een diepte van veertig meter: een spectaculaire klus waar de Nederlandse aannemers meesters in zijn. Deze leiding brengt de aansluiting van Amsterdam-Noord op het net van Westpoort Warmte een grote stap dichterbij.
Een spectaculaire klus Zes hijskranen die vlak naast de Tweede Coentunnel een achthonderd meter lange leiding in de lucht houden. Waarna de leiding tijdens een acht uur durende operatie onder de drukke vaarroute van het Noordzeekanaal door een boorgat wordt getrokken. Het is de eerste fase van een cruciale boring die op 16 februari plaatsvond in het kader van de aanleg van een stadswarmtenet in Amsterdam-Noord. De vervolgstap is het aanbrengen van een tweede pijpleiding op veertig meter diepte tussen het Westerhoofd en de Noorder-IJpolder. Met de twee leidingen ontstaat een aan- en afvoerroute voor het warmtenet tussen afvalenergiecentrale AEB Amsterdam en Amsterdam-Noord.
‘Meet in the middle’
tot aan het midden van het kanaal. Daarna wordt vanaf
“In de kades naast de Coentunnels zijn veranke-
de overzijde een tweede boring gestart. De beide
ringen en andere infrastructurele voorzieningen
boorgaten komen midden onder het kanaal bij elkaar.”
aanwezig om de stabiliteit van de kade en tunnels te
Hierna wordt het gat verder verruimd tot ongeveer
garanderen. We hebben voor onze boringen tussen
negentig centimeter. Een vulling van bentoniet — een
al die ondergrondse constructies een veilige route
vloeibare, kleiachtige substantie — zorgt ervoor dat
moeten vinden. Dat maakt de aanpak uniek: er is
het gat niet in elkaar stort en dat de leiding er soepel
ontzettend veel onderzoek gedaan om aan te tonen
doorheen kan worden getrokken.
dat de veiligheid niet in het geding is,” vertelt Jamal Ghabri, die als projecteider bij Nuon betrokken is bij de ontwikkeling van het warmtenet in AmsterdamNoord. De boringen veroorzaken bovendien geen enkele hinder voor het verkeer door de tunnel en
Van 4.000 naar 20.000 woningen op warmte in Amsterdam-Noord
over het kanaal.
Langlopende ambitie
Bij de aanleg van de nieuwe warmtetransportlei-
Het netwerk voor stadswarmte in Amsterdam-Noord
dingen maakt Nuon gebruik van een boortechniek die
is eind 2016 volledig operationeel. Dan kunnen direct
met ‘meet in the middle’ wordt aangeduid. Ghabri:
vierduizend woningen gebruik maken van de restwarmte
“Om te voorkomen dat er teveel druk ontstaat aan
die AEB Amsterdam levert voor verwarming en warm
één kant van de oever, boren we van het Westerhoofd
tapwater. Op dit moment heeft het warmtenet ongeveer
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
Boortechniek ‘Meet in the Middle’
kleine bedrijven overcapaciteit uit biomassa aan het net. Stadswarmte vermindert de lokale CO2-uitstoot met zeventig tot tachtig procent.
Energieakkoord realiseren
.....
De Nederlandse energievraag bestaat voor zestig procent uit warmte. Om de doelstellingen van het Energieakkoord te realiseren is een grootschalige inzet van stadswarmte essentieel, zeggen betrokkenen. “En dan heb je zeker ook aansluitingen nodig in de bestaande bouw: daar
2500 aansluitingen in het stadsdeel.
wordt relatief veel gas verstookt, omdat de isolatie
In 2008 ondertekenden Nuon, de gemeente Amsterdam
minder goed is dan bij nieuwbouw”, aldus Van Beek.
en een aantal projectontwikkelaars een overeenkomst
Met
om de aansluiting van 15.000 woningen (of bedrijfs-
Amsterdam-Noord vertakt het stadswarmtenet zich
panden) in Amsterdam-Noord op het warmtenet te
steeds verder door de gemeente. Die ervaringen kunnen
realiseren. Daarom worden alle nieuwbouwprojecten in
zeker van pas komen bij de doorontwikkeling van
het stadsdeel voorzien van stadswarmte. De verwachting
stadswarmte in Nederland, denkt Ghabri. “De aanleg
is dat in 2030 zo’n 20.000 woningen zijn aangesloten.
van warmtetransportleidingen vindt hier plaats in een
Het project Noorderwarmte past bij een langlopende
omgeving die continu in beweging is. We komen letterlijk
ambitie om het stadswarmtenet in de hoofdstad uit te
langs speeltuinen, scholen, sportvelden, kantoren...
breiden, vertelt Bram van Beek van stadsdeel Noord.
Die dynamiek en interactie zijn heel intensief en
“Sinds 2005 voert de gemeente Amsterdam een ‘stads-
vragen veel aandacht. Op het vlak van bereikbaarheid,
warmte, tenzij’-beleid. Het beleid komt voort uit het
leefbaarheid,
besef dat er in de regio zoveel restwarmte beschikbaar
werkzaamheden in de openbare ruimte hebben we heel
is, dat de hele stad ermee verwarmd kan worden.”
veel kennis en ervaring opgedaan. Daar kunnen ook
De warmte is afkomstig van een warmtekrachtcentrale
andere wijken en gemeenten hun voordeel mee doen.”
de
gloednieuwe
warmtetransportleiding
veiligheid
en
communicatie
naar
rond
_
in Diemen en van AEB Amsterdam, waar warmte wordt geproduceerd door onder meer afvalverbranders en
Tekst door: Lynsey Dubbeld
rioolzuiveringsinstallaties. Daarnaast levert een aantal
Foto door: Jorrit Lousberg / Nuon
NR 24. LENTE 2016
15
Ontwikkeling warmtenetten vraagt om krachtige maatregelen Interview met Stientje van Veldhoven (D66)
Op 18 februari vergaderde de Vaste Kamercommissie
zijn, heeft EZ gekozen voor een ‘dialoog’ die na de
voor EZ over wijzigingen van de Elektriciteitswet
zomer input voor keuzes moet leveren. In het plenair
van 1998. Dat lijkt niet een interessant onderwerp
debat over energie gister (23 maart) heb ik de minister
voor ons magazine, maar Stientje van Veldhoven,
met klem gevraagd om realisme bij het opstellen van een
kamerlid voor D66, wist in het debat de aandacht
intensiveringspakket voor het SER-Energieakkoord. Als
te vestigen op warmtenetten. Het debat ging over
EZ veel te optimistische berekeningen maakt, dan blijkt
het betalen van de infrastructuur voor windparken
straks uiteindelijk weer dat we ver achter blijven bij de
op zee vanuit de steunregeling voor opwekking
doelstellingen. Op de duurzaamheidsranglijst hebben
van duurzame energie SDE+. Van Veldhoven stelde:
we nu alleen Malta en Luxemburg onder ons. Een paar
“Netten en gasleidingen op land gaan via de
stappen stijgen op de ranglijst is leuk maar het gaat
tarieven, het net voor windmolens op zee gaat via
erom dat we de afgesproken doelen halen.
de SDE+ en warmte-netten worden überhaupt niet gefinancierd, in ieder geval niet de infrastructuur
Uw collega Agnes Mulder (CDA) vroeg in januari Kamp
daarvoor. Wat is de visie van de Minister hierop?
om iets te doen aan het vervangen van ketels voor
Is hij het met D66 eens dat het voor warmtenetten in
blokverwarming door individuele gasketels. Wat vindt
ieder geval goed zou zijn om ook een MKBA te doen
u van het antwoord van Kamp dat hij deze ontwik-
om te kijken of ze maatschappelijk rendabel zijn
keling onwenselijk vindt maar niet kan tegenhouden?
voor het geval ze ook gesocialiseerd zouden kunnen
Verketeling in appartementenflats is inderdaad slecht
worden?”
voor de ontwikkeling van warmtenetten. Het antwoord
Van Veldhoven blijkt daadwerkelijk investeringen in
van Kamp, dat hij dat niet kan tegenhouden, is onzin. Er
warmtenetten krachtig te willen bevorderen.
zijn immers overeenkomsten tussen overheid en woning-
Op 24 maart gaf ze de redactie antwoord op een
corporaties gesloten voor meer duurzame energie. Via
viertal vragen.
die overeenkomsten kan de minister druk uitoefenen op de corporaties, als hij dat wil.
Hoe moeten investeringen in de infrastructuur voor warmte worden aangepakt? De infrastructuur voor aardgas en elektriciteit zijn gesocialiseerd. We betalen allemaal mee aan de investeringen in gas- en stroomnetten. Het is niet eerlijk dat we dat wel doen voor gas en niet voor warmte. Overal zijn nu gasnetten vijftig jaar oud en is vervanging
Net als bij gas moet de infrastructuur voor warmte bij maatschappelijk verantwoorde projecten uit algemene middelen komen
nodig. Wethouders en netwerkbedrijven moeten samen overleggen waar een infrastructuur voor warmte zinnig
Welke van de huidige warmteprojecten zijn voor u
is. De investeringen in die infrastructuur hoeven dan
een voorbeeld voor de toekomst?
niet direct uit het specifieke project te komen maar uit
Daar hoef ik niet lang over na te denken. Het project
algemene middelen evenals bij gas.
met geothermie van Ammerlaan in Pijnacker is voor mij nummer één. Ik vind het knap dat een particuliere on-
Vindt u in het Energierapport de noodzakelijke acties
derneming zo’n project aandurft en niet alleen warmte
al terug?
gebruikt voor zichzelf maar ook aan zijn omgeving le-
In het Energierapport vind je de kansen voor een
vert. Het laat ook zien dat warmtenetten niet alleen ge-
duurzamer Nederland prachtig in beeld gebracht. De
schikt zijn voor grote steden en grote energiebedrijven
grote zwakte van het rapport is dat men veel te weinig
maar ook voor dorpen en voor innovatieve ondernemers
keuzes maakt. Terwijl er juist nu stevige keuzes nodig
uit het MKB.
_
16
WARMTENETWERK MAGAZINE
Stientje van Veldhoven werd in 2011, 2012 en 2014 verkozen tot de groenste politicus van het jaar
NR 24. LENTE 2016
  17
Precariobelasting op ondergrondse nutsnetwerken De gemeentelijke onroerendezaakbelastingen en hondenbelasting kent iedereen. Dat Nederlandse gemeenten ook precariobelasting kunnen heffen, is minder bekend. Toch bestaat deze mogelijkheid al in de Gemeentewet sinds 1929. Deze belasting, een vergoeding voor gebruik van gemeentegrond, is de laatste jaren bij gemeenten in populariteit gestegen. Vooral voor nutsbedrijven roept deze heffing steeds meer maatschappelijke weerstand op. Waar het kenmerk van gemeentelijke belastingen als hoofdregel is dat deze zich niet kunnen uitstrekken buiten het grondgebied van de gemeente, gebeurt dit in zekere zin wel bij het belasten van nutsbedrijven. De precariobelasting wordt immers verhaald op de totale klantenkring van die bedrijven, die zich doorgaans in meerdere gemeenten bevinden. Ook de landelijke politiek vindt dit een onwenselijke situatie. Al in 2010 is een motie in de Tweede Kamer aangenomen voor afschaffing van de mogelijkheid tot het heffen van precariobelasting van nutsbedrijven. Onlangs is een wetsvoorstel aangekondigd die uitvoering gaat geven aan die motie. Daarbij is tegelijkertijd aangegeven dat gemeenten nog tien jaar deze vorm van precariobelasting mogen heffen.
Voorwaarden voor de heffing van precariobelasting Uit de wetsgeschiedenis en jurisprudentie over de precariobelasting kunnen de volgende voorwaarden worden afgeleid om deze belasting te kunnen heffen: 1.
De grond waarop, -onder of –boven zich de
voorwerpen bevinden, is eigendom van de gemeente. 2.
De grond is voor openbare dienst bestemd.
Dat wil zeggen: voor een ieder toegankelijk en voor algemeen gebruik (zoals een trottoir). Vrije toegankelijkheid is niet vereist als door beperking van de toegankelijkheid de realisatie van de (publieke) functie van de desbetreffende gemeentegrond is gewaarborgd. Dit geldt bijvoorbeeld voor zogenoemde ‘leidingstraten’ in het Rotterdamse havengebied. 3.
De gemeente heeft zeggenschap over de grond
en het gebruik daarvan in die zin dat de gemeente de aanwezigheid van de particuliere voorwerpen moet kunnen verbieden. Een gemeente kan het hebben van voorwerpen op, onder of boven de gemeentegrond bijvoorbeeld niet verbieden als zij een gedoogplicht heeft. Voor sommige voorwerpen geldt een gedoogplicht op basis van een wettelijk voorschrift zoals de Telecommunicatiewet. Ook kan een gedoogplicht voortvloeien uit een privaatrechtelijke overeenkomst. Zo is in het verleden toen gemeentelijke energiebedrijven werden geprivatiseerd, vaak privaatrechtelijk overeengekomen dat geen gemeentelijke heffingen verschuldigd zijn over het nutsnetwerk. De gemeente moet in al die gevallen het hebben van die voorwerpen dan dulden en kan ter zake van die voorwerpen ook geen precariobelasting heffen.
Mogelijkheden om netwerken van duurzame energienetwerken te ontzien Een gemeente kan in haar belastingverordening kiezen welke voorwerpen op, onder of boven de gemeentegrond zij wil belasten met precariobelasting. Niet elke gemeente die precariobelasting heft, belast ook ondergrondse voorwerpen. Kiest een gemeente er echter voor om ook ondergrondse voorwerpen zoals kabels, buizen en leidingen te belasten, dan zullen in beginsel alle kabels en leidingen gelegen in openbare gemeentegrond in de belastingheffing moeten worden betrokken. Doet een gemeente dat niet dan zou willekeurige of onredelijke belastingheffing kunnen plaatsvinden doordat het
18 WARMTENETWERK MAGAZINE
.... gelijkheidsbeginsel wordt geschonden. In een procedure
Verder is nog denkbaar dat een gemeente een privaat-
toetst de belastingrechter dan of de gemeenteraad op
rechtelijke overeenkomst aangaat met een leverancier
voorhand heeft kunnen voorzien dat de gemaakte keuze
van duurzame energie waarin een gedoogplicht voor de
zou leiden tot ongelijkheid en derhalve tot onredelijke
gemeente is opgenomen. Zoals hiervoor aangegeven,
en willekeurige belastingheffing (marginale toetsing).
is immers volgens vaste jurisprudentie geen heffing van precariobelasting mogelijk wanneer een gemeente
Niet elke ongelijke behandeling levert strijd met het gelijkheidsbeginsel op. Voor een ongelijke behan-
voorwerpen verplicht moet gedogen.
redelijke rechtvaardiging aanwezig zijn. Een objec-
Wetsvoorstel afschaffing precariobelasting nutsnetwerken
tieve en redelijke rechtvaardigingsgrond kan bijvoor-
In een brief aan de Tweede Kamer van 10 februari 2016
beeld gelegen zijn in een doelmatige belastingheffing
kondigde de Minister van Binnenlandse Zaken wetgeving
en het onnodig rondpompen van (gemeenschaps)geld.
aan die precariobelastingheffing van nutsnetwerken op
Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan een vrijstelling
termijn afschaft. Er komt dit jaar nog een wetsvoor-
voor de gemeentelijke rioleringsbuizen. Een precario-
stel dat ervoor moet zorgen dat per 1 januari 2017 de
belastingverordening van een gemeente bevat voor die
tarieven voor precariobelasting op nutsnetwerken niet
voorwerpen dan doorgaans een vrijstellingsbepaling.
verder oplopen en dat ook het aantal gemeenten dat
Ook gemeentelijk beleid kan soms een objectieve en
deze vorm van precario heft, niet verder stijgt. Wel
redelijke rechtvaardiging opleveren voor het opnemen
krijgen gemeenten nog tien jaar de mogelijkheid om te
van een vrijstelling voor bepaalde voorwerpen. Zo is
blijven heffen, alvorens deze vorm van precarioheffing
denkbaar dat kabels, buizen en leidingen die worden
definitief wordt afgeschaft.
deling van gelijke gevallen kan een objectieve en
gebruikt in het kader van duurzame energielevering worden vrijgesteld of dat bij de tarifering onderscheid
Conclusie
wordt gemaakt tussen kabels en leidingen die wel en
Gemeenten die precariobelasting heffen en daarbij
niet worden ingezet voor duurzame energielevering.
duurzame
Gemeenten zullen dit beleid dan wel helder moeten
ontzien, hebben daarvoor diverse mogelijkheden. In
formuleren in de toelichting bij de belastingverordening
deze bijdrage heb ik daar een aantal van beschreven.
zodat een belastingrechter kan toetsen of sprake is van
Duurzaamheidsbeleid van een gemeente kan mijns inziens
een objectieve en redelijke rechtvaardiging voor deze
een rechtvaardiging opleveren voor tariefonderscheid of
vrijstelling of verlaagd tarief.
vrijstelling evenals verminderd profijt van gebruik van
initiatieven
van
energielevering
willen
de gemeentegrond wegens hoge kosten. Ten slotte is een
Duurzaamheidsbeleid van een gemeente kan tariefonderscheid of vrijstelling rechtvaardigen
privaatrechtelijke overeenkomst met een gedoogplicht voor de gemeente nog mogelijk om precariobelasting te voorkomen. Nu het einde van precariobelastingheffing van nutsnetwerken in zicht is, zijn gemeenten wellicht bereid om deze mogelijkheden met betrokken partijen
De precariobelasting is gebaseerd op het profijt-
te bespreken.
_
beginsel: er kan door een bepaald individu, of rechtspersoon
exclusief
worden
geprofiteerd
van
openbare gemeentegrond. De mate waarin kan worden geprofiteerd,
kan
eveneens
een
rechtvaardiging
Onderzoek voor Drechtsteden
opleveren voor tariefdifferentiatie of vrijstelling in
Dit artikel is gebaseerd op onderzoek voor Drechtsteden in
de belastingverordening. Zo kan ik mij voorstellen dat
2015 naar precariobelasting door de auteur, mr. dr. A.W.
bepaalde vormen van duurzame energie duurder zijn dan
Schep van het Erasmus Studiecentrum voor Belastingen
conventionele. Er kan dan minder worden geprofiteerd
van Lokale Overheden aan de Erasmus Universiteit. Het
van de gemeentegrond. Een verlaagd tarief is dan vanuit
rapport van dit onderzoek is te vinden op www.esbl.nl
fiscaaljuridisch oogpunt verdedigbaar.
onder informatie.
NR 24. LENTE 2016
 19
Internationale belangstelling voor Nederlandse warmtenetten In het eerste nummer van 2016 van het internationale vakblad Decentralized Energy, prijken De Rotterdam en de Erasmusbrug op de voorkant. Het hoofdartikel van deze uitgave van PennWell wordt op de omslag aangekondigd met How renewables are revitalizing district heating en is gewijd aan de ontwikkelingen op het gebied van warmtenetten in Nederland. De titel van het artikel is: Times are changing for District Heating. De veranderingen in overheidsbeleidbeleid en de groei van duurzame warmte staan centraal. Onder het kopje Masters in horizontal drilling worden de recente huzarenstukjes van de Nederlandse aannemers zoals Noorderwarmte en De Nieuwe Warmteweg beschreven. Het imposante gebouw De Rotterdam staat ook in het eerste nummer van 2016 van Euroheat & Power bij het artikel Energy for a vertical city. De tekst is een door RVO NL vertaalde versie van het artikel in het herfstnummer van 2015 van dit magazine. Voor promotiedoeleinden is een vrij beschikbare versie in het Engels van dit artikel op onze website te vinden. Buitenlandse vakbladen mogen dit artikel overnemen onder voorwaarde van bronvermelding.
_
20
WARMTENETWERK MAGAZINE
Jaarbijeenkomst 2016 12 mei in De Munt te Utrecht
Op 12 mei houdt de stichting Warmtenetwerk haar jaarbijeenkomst in De Munt te Utrecht. De bijeenkomst is vrij toegankelijk. Opgave vooraf is verplicht via het inschrijfformulier op de website www.warmtenetwerk.nl.
Programma 13.00-13.30
Ontvangst met koffie
13.30-13.35
Opening door dagvoorzitter
13.35-13.55
Ontwikkelingen bij het warmtebeleid
Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk
13.55-14.05
Financiële rapportage
Jannis van Zanten, penningmeester Warmtenetwerk
14.05-14.30
Message House
Danieck Meere
14.30-14.45
Social marketing
Astrid Madsen, secretaris Warmtenetwerk
Schrijf u snel in Op onze website www.warmtenetwerk.nl vindt u een inschrijfformulier voor de jaarbijeenkomst.
14.45-15.00
Pauze
15.00-15.30
Ontwikkelingen bij warmte in Utrecht
Het Muntgebouw aan de Leidseweg 90 ligt op
Stan de Ranitz, Eneco Warmte & Koude
ruim tien minuten lopen van het CS Utrecht.
Het Muntgebouw Het Muntgebouw stamt uit 1911 en is één
15.30-16.00
Ronde door Nederland
van bijzondere projecten
Viertal korte presentaties
16.00-16.15
Campagne Van Gas Los
Maya van der Steenhoven,
Programmabureau Warmte Koude
Zuid-Holland
16.15-17.30
van de indrukwekkendste Rijksmonumenten van Utrecht. Het pand van de Rijks Munt is volledig gerestaureerd en omgebouwd tot evenementencentrum.
_
WARMTENETWERK
Napraten met hapje en drankje meer comfort met minder fossiele energie
NR 24. LENTE 2016
21
Deelnemersoverzicht Exploitanten en financiers van warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam Alliander Attero AVR Afvalverwerking Bio-energie De Vallei Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam EDF Luminus E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude EnNatuurlijk GETEC Benelux HVCenergie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer MIROM Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Veolia Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra A. Hak Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Roseboom Ede Siers Leiding- Montageprojecten SOP VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten Albrand APV Benelux Bosch Thermotechnology Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Danfoss Dyka Ecompany Fortes-Import FW-Fernwärme-Technik Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF Isoplus Benelux Itron Kamstrup Kapp Nederland
1 april 2016
Klinger-Sogefiltres Landis+Gyr LOGSTOR Nederland NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Rombouts Kunststof Techniek Samson Regeltechniek SAX Sanitair Sentiunt Siemens SolarFreezer Spirotech TCB Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk Xylem (Lowara) Dienstverlening AAB Antea ARN Remondis Consulting Balance Ervaring op Projectbasis Banning Advocaten Bee NV Bird & Bird Boydens CarbonMatters Casquo Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA 3E Eco Ketelservice Verhuur EES Holland Ekwadraat Advies EnergyMatters Energy Networks Grant@vice Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs LBITA Liandon LievenseCSO Infra Over Morgen RebelGroup Roos + Bijl Rotterdam Engineering Roukema Royal HaskoningDHV RTB De Beijer Sentiunt Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering
Wagenborg Nedlift Witteveen+Bos Universiteiten en kennisinstituten Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool KWR Water Cycle Research ROC Rijn IJssel Thomas More KCE Universiteit Antwerpen Universiteit van Gent UGent Campus Kortrijk Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Den Haag Gemeente Dordrecht Gemeente Ede Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Lingewaard Gemeente Maastricht Gemeente Nijmegen Gemeente Purmerend Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax IOK (Ontw.mij De Kempen) ISVAG Omgevingsdienst Haaglanden Pidpa POM West-Vlaanderen Provincie Antwerpen Provincie Drenthe Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Antwerpen Stad Roeselare Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Bedrijventerrein Helmond Cogen Vlaanderen Vereniging Afvalbedrijven Vlaamse Confederatie Bouw Overige Janssen Pharmaceutica
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
22
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda 2016
Colofon
19-21 april in Frankfurt am Main
Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl
Congress Heating, Cooling & CHP Euroheat&Power, AGFW en En+Eff www.eneff-messe.de
12 mei in Utrecht
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk www.warmtenetwerk.nl
Redactie Klaas de Jong Jet Ceelen Willeke Brandsma Anique de Kruijf Artikel Noorderwarmte: Lynsey Dubbeld Artikel Precario: Mr.dr. Arjen Schep (Erasmus Universiteit)
www.eusew.eu
e-mail: info@warmtenetwerk.nl Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr
19-24 sept. in Straatsburg
Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk
13-17 juni Brussel
EU Sustainable Energy Week
EGC 2016 Europees congres geothermie www.europeangeothermalcongress.eu 4-6 oktober Brabanthallen Den Bosch
Vakbeurs Energie www.energievakbeurs.nl 24 november
Nationaal warmtecongres 2016 www.euroforum.nl/energie/warmtecongres
Bestuur Warmtenetwerk Nederland Voorzitter: Gijs de Man, Stadsverwarming Purmerend Secretaris: Astrid Madsen, gemeente Rotterdam Penningmeester: Jannis van Zanten, Vereniging Afvalbedrijven Hans Buitenhuis, DWA Peter Odermatt Berno Kastelijns, Nijkamp Pieter de Jong, Ymere Bestuur Warmtenetwerk Vlaanderen Voorzitter: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris: Jo Neyens, ODE Tom Prinzie, Van Marcke Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Postbus 77 NL - 1200 AB Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl voor Nederland en jo.neyens@ode.be voor Vlaanderen. Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 24. LENTE 2016
23
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie