WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 18. WINTER 2014
Vijf jaren stichting Warmtenetwerk Zuiver water voor Muziekwijk Zwolle Warmtesector sterk veranderd sinds 2008
Inhoud 3 Column 4
Introductie nieuwe deelnemers
5
Programma Lustrum Warmtenetwerk
6
5 jaar een warm netwerk
12
Groene groei: trends in de warmtesector
13
Aankondiging: 60 jaar Euroheat & Power
14
Beleid: EU steunt innovatie met Horizon 2020
17
Groene warmte dominant in SDE+
18
Zuivere noten in Zwolle
21
Koeling uit het warmtenet
24
Interview: Maya van der Steenhoven
28
Nieuwegein naar 65 procent
28
Aanleg warmtenet Nijmegen van start
29
Harelbeekse afvalverwerker verwarmt betonfabriek
30
Overzicht deelnemers Warmtenetwerk
31
Agenda en colofon
Omslagfoto: Al 5 jaren lang stimuleert Stichting Warmtenetwerk een duurzame warmteen koudevoorziening en dat vieren we met een lustrumbijeenkomst in Filmmuseum Eye. Dit museum ligt op Overhoeks waar Cofely een warmteen koudenet exploiteert.
foto: Š shutterstock.com/devy
 2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie WARMTENETWERK
Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
_
Kopenhagen als voorbeeld Warmtenetter van het eerste uur Rob Kemmeren neemt afscheid als bestuurslid. De afgelopen 7 jaren ben ik projectleider stadswarmte
publiciteit en een steunregeling voor duurzame energie
Amsterdam geweest en sinds 5 jaren was ik ook als be-
die nu ook naar warmte kijkt. Ook kleine successen
stuurslid van Stichting Warmtenetwerk actief. Dit lustrum
mogen we niet vergeten, zoals aangename en nuttige
is voor mij het afscheid als bestuurslid. Met weemoed
studiereizen naar andere Europese warmtesteden en een
kijk ik naar het verleden, en met hoop naar de toekomst.
keur aan goedbezochte congressen.
Allereerst wil ik mijn collega-bestuursleden bedanken voor de prettige samenwerking. Namen noemen is altijd
Ideologie
wat problematisch, maar volgens mij doe ik niemand
Ondanks de successen blijft er aandacht nodig voor de
tekort als ik onze voorzitter Gijs de Man in het bijzon-
missie van Warmtenetwerk in de komende 5 jaar. Deze
der vermeld. En natuurlijk Klaas de Jong, formeel geen
zal niet gemakkelijk zijn. Het politieke debat wordt im-
bestuurslid, maar de motor achter Warmtenetwerk. De
mers overheerst door ideologie, en niet door feiten.
bestuursvergaderingen
effectief
Veertig procent van de energievraag bestaat uit warm-
én stimulerend. In het dagelijkse geploeter van het
te. Willen we daadwerkelijk verduurzamen dan zal
Amsterdamse beleid vormde Warmtenetwerk het ‘thuis-
Nederland echt meer op warmte moeten inzetten. Toch
honk’.
is mijn ervaring dat de meeste aandacht naar elektri-
waren
informatief,
citeit uit blijft gaan, zon en wind in het bijzonder. Het
Eendracht maakt macht!
energieakkoord voor duurzame groei SER zet bijvoorbeeld vooral in op grootschalige wind op zee. Volgens sommige experts leidt deze keuze tot energieontsparing.
Oerwoud
Meer elektriciteit in een oververzadigde markt maakt kolen aantrekkelijker en brengt schone gascentrales met
Als beginnend projectleider stadswarmte had ik erg veel
stadswarmte in de problemen. Die ontwikkelingen moet
moeite mijn weg te vinden. Er is een oerwoud aan in-
Warmtenetwerk in goede banen proberen te leiden.
stanties, regels, wetten, meningen en vooral heel veel
Ik zie Denemarken daarbij als het grote voorbeeld. Heel
sentimenten en ideologie. Warmtenetwerk heeft in dit
Kopenhagen is al aangesloten op warmtenetten. De Denen
proces voor mij een belangrijke functie gehad. Het heeft
vervangen overal in het land gasnetten door warmte-
ervoor gezorgd dat de warmtewereld elkaar leerde ken-
netten, sluiten bestaande bouw en nieuwbouw aan,
nen, en één positief gezicht naar buiten kreeg. Eendracht
voegen duurzame bronnen — waaronder restwarmte —
maakt macht!
toe en proberen met power-to-heat op termijn een
En er zijn heel veel successen te melden sinds de op-
samenwerking tussen warmtenetten en windenergie te
richting: er is nu een alleszins redelijke Warmtewet, de
bereiken.
_ Rob Kemmeren
aansluitplicht is in stand gehouden, er is veel positieve
NR 18. WINTER 2014
3
Introductie nieuwe deelnemers EDF Luminus: warmtenet Gent EDF Luminus is een belangrijke speler op de Belgische energiemarkt met een marktaandeel
Bee: opgewekte energie
van 20 procent bij elektriciteit en 17 procent bij
De Belgische onderneming Bee staat voor een
aardgas. EDF Luminus is daarnaast in Vlaanderen
netwerk van lokaal opgewekte energie. Bee
ook een belangrijke warmteleverancier.
werkt zowel voor lokale producenten van duur-
In Gent heeft het bedrijf een warmtenet voor de
zame energie als voor bedrijven die deze energie
universiteit, het justitiepaleis en woonwijken.
uit eigen omgeving willen afnemen. Het bedrijf
Een stoomleiding voorziet in de stoombehoefte
verzorgt oplossingen op maat en heeft als visie
van het academisch ziekenhuis Sint-Lucas
lokale energie in een honingraatstructuur. Bee
in Gent. Warmte en stoom worden door EDF
werkt verder aan de ontwikkeling van Bee Power
Luminus geleverd vanuit haar warmtekracht-
Gent, een biomassacentrale die groene stroom
centrale aan De Ham in Gent, die een elektrisch
en groene warmte in de omgeving moet leveren.
vermogen van 55 MW heeft.
www.bee.eu
Het stroomproductiepark van EDF Luminus heeft een totaal vermogen van 1.950 MW. Het aandeel duurzaam groeit snel. EDF Luminus is marktleider bij windenergie in België en
TEI – Campus Kortrijk: restwarmteonderzoek
produceert daarnaast met zeven waterkracht-
De vakgroep Thermal Energy in Industry (TEI) op de Campus
centrales elektriciteit.
Kortrijk van de Universiteit Gent doet onderzoek naar rest-
http://edfluminus.edf.com
warmtegebruik, rendementsverbetering van thermische systemen, Organische Rankine Cyclus (ORC), compressoren, pompen, ventilatoren en warmtenetwerken. Lopende projecten zijn onder meer een studie met Electrabel naar gebruik van
Grant@vice: subsidiespecialist Grant@vice is opgericht door dr.ir. Danielle
restwarmte, ontwikkeling van warmtepompen voor restwarmte uit de industrie en het Cornet-project W2PHeat.
_
www.ugent.be/ea/isp/en/research/tei
Baetens. Haar adviesbureau is gespecialiseerd in subsidies voor onderzoek en ontwikkeling, investeringsprojecten en opleidingstrajecten in Vlaanderen, Brussel en Wallonië, maar ook op Europees niveau. Naast subsidies is het tevens mogelijk om fiscale maatregelen in het advies te betrekken die zijn gekoppeld aan activiteiten op het gebied van onderzoek en ontwikkeling. Grant@vice is gevestigd in Schilde nabij Antwerpen.
www.grantadvice.be
Steun duurzame warmte Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve infrastructuur voor warmte en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk. Naast een vermelding op de website en in het magazine, kunnen deelnemers kosteloos naar onze congressen en met korting op studiereis. Ook kunnen ze actief meepraten over warmtebeleid en is er een actief verenigingsnetwerk met innovators, financiers, warmteproducenten, aannemers en beleidsmedewerkers. Stuur voor meer informatie over inschrijven, contributie en overige voordelen een e-mail naar info@warmtenetwerk.nl
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Lustrum Warmtenetwerk 13 februari – EYE Amsterdam Warmtenetwerk is in 2008 opgericht. We vieren op 13 februari 2014 ons lustrum in Amsterdam, waarbij we vooruitkijken op de toekomst van warmte en koude.
Excursie Voor een beperkte groep is er ’s ochtends een excursie naar het Afval Energie Bedrijf Amsterdam. Deze afvalcentrale ligt direct naast de rioolzuivering van Waternet. Dat levert voordelen op voor de slibverwerking, maar zorgt ook voor extra groene warmte voor Westpoort Warmte, een samenwerking van de gemeente Amsterdam met Nuon Warmte die de eerste Warmtenetwerk Best Practice Award in de wacht sleepte.
foto: © canstockphoto.com/cbomers
Programma Het middagprogramma begint met een inlooplunch van 12.30-13.30 uur, waarna diverse presentaties worden gegeven: •
Warmte en koude 2008-2013
Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk
•
Groene warmte:gunstig prijskaartje
Frans Rooijers, directeur CE Delft
•
Uitdagingen bij aanleg warmtenet in de stad
Frank de Vries, Nuon
•
Houthaven, een klimaatneutrale wijk door stadswarmte
Co Stor, gemeente Amsterdam
•
Vlaanderen komt op stoom
Koen van Overberghe, voorzitter Warmtenetwerk Vlaanderen
•
Warmtevisie van Amsterdam
Maarten van Poelgeest, wethouder Ruimtelijke Ordening in
Amsterdam Dagvoorzitter: Leen van Dijke. Aansluitend aan de presentaties is er gelegenheid tot netwerken met drankje en hapje tot 17.30 uur.
Presentaties De presentaties op de lustrumbijeenkomst komen naderhand beschikbaar op de websites www.warmtenetwerk.nl en
foto: © wikimedia.org/jvanhertum
www.warmtenetwerk.be
NR 18. WINTER 2014
5
5 jaar een warm netwerk Al 5 jaar lang zorgt Stichting Warmtenetwerk voor de verbinding tussen overheid, investeerders en technici die zich met warmte- en koudenetwerken bezighouden. Op 13 februari kijken we tijdens de lustrumbijeenkomst naar de toekomst van de warmtewereld, hier blikken we terug op de geschiedenis van Warmtenetwerk.
Deelnemers
Het is lastig te bepalen wanneer Stichting Warmtenetwerk
Al tijdens de oprichtingsbijeenkomst gaven veertien
exact is ontstaan. Al in april 2008 verscheen de eerste
Nederlandse organisaties, uiteenlopend van overheid
nieuwsbrief, op 1 juli was de oprichtingsbijeenkomst en
tot ingenieursbureau en aannemer, zich op als deelne-
pas op 8 september volgde de officiële inschrijving van de
mer: gemeente Amsterdam, Innoforte, Stadsverwarming
stichting bij de notaris in Steenwijk. De gekozen datum
Purmerend,
voor de lustrumbijeenkomst in Amsterdam, 13 februari, is
Kamstrup, Visser & Smit Hanab, Essent Warmte, Heijmans
dan ook vrij willekeurig.
Infratechniek, Logstor Nederland, A. Hak, HoSt, NUON
Oprichtingsbijeenkomst
Cogas
Duurzaam,
Royal
Haskoning,
Warmte en TCB (Technisch Centrum Van der Bijl). Ook een eerste Vlaamse lid was er vanaf het begin bij: Watts
Al voor de oprichting kwam er de nodige steun voor het
Microflex.
initiatief. Dat gold zeker voor de provincie Zuid-Holland.
Slechts 15 maanden na de oprichtingsbijeenkomst was
De oprichtingsbijeenkomst op 1 juli is geopend door de
de honderdste deelnemer een feit. Warmtenetwerk-
Zuid-Hollandse Gedeputeerde Erik van Heijningen in het
voorzitter Gijs de Man en Jan Terlouw mochten deze
provinciehuis in Den Haag ten overstaan van ongeveer vijf-
deelnemer, de gemeente Utrecht, feestelijk begroeten.
tig bezoekers.
Voor Arno Harting van de gemeente Utrecht was deelname
Anderen bevolen het initiatief aan in de uitnodiging
aan Warmtenetwerk een logisch besluit. Utrecht heeft al
voor de oprichtingbijeenkomst: Sabine Froning (di-
sinds 1923 een warmtenet en was daarmee de eerste in
recteur Euroheat & Power), Tweede Kamer-lid Esmé
Nederland.
Wiegman (ChristenUnie), Gijs de Man (directeur Essent Warmte), manager thermal systems Pieter Bach (ECN), Guus Willemsen (voorzitter Platform Geothermie) en de Leeuwarder wethouder Yvonne Bleize.
Aanleg van het eerste Nederlandse warmtenet in 1923 in Utrecht.
Warmtenetwerk-voorzitter Gijs de Man.
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
Tweede Kamer-lid Paulus Jansen (SP, links aan tafel) debatteerde mee tijdens een congres in Nieuwspoort.
Politiek: Manifest 2020 woord op te wekken uit duurzame bronnen, zo berekende
overheid in feite een synoniem voor elektriciteit uit
CE Delft. De 2x200 staat voor 200 Petajoule (PJ) besparing
duurzame bronnen; zonne-energie en windenergie kregen
op warmteverbruik en de realisatie van 200 PJ duurzame
het leeuwendeel van de duurzaamheidssubsidies, warmte
warmte in 2020. Een andere opvallende conclusie was dat
werd veelal vergeten. Daarom besloot het bestuur van
de kosten van windenergie en zon-pv boven 80 PJ expo-
Warmtenetwerk om CE Delft een onderzoek te laten doen
nentieel stijgen, terwijl dat bij warmte pas boven 300 PJ
naar het potentieel van duurzame warmte en koude.
gebeurt.
Op 11 maart 2010 presenteerden Warmtenetwerk en CE
In 2011 besloot het Ministerie van Economische Zaken om
Delft het hieruit voortgekomen Manifest 2020: 2x200 PJ.
duurzame warmte op te nemen in haar steunprogramma
20 procent van de warmtebehoefte is economisch verant-
voor de opwekking van duurzame energie (SDE).
Overhandiging Warmte in Nederland aan Erik Eijkelberg (links).
‘En wij
sta an er
ook in!’
d in nederl an Warmente Kti JK Kou den ett en in de pra
Klaas de Jong
Wa rm te-
‘De mooiste proje Innovatieve oplos cten! singe n! Veel achte rgron dinfo rmatie over energ ie! Warm te in Europa! Visie op de toeko mst! En nog veel meer !’
Klaas de Jong
is voor warmte. ruik van Nederland het brandstoffenverb auto’s en Maar liefst 40% van elektriciteit en voor voor opwekking van in ons Dat is veel meer dan uitstek, maar we hebben d is aardgasland bij oplossingen vrachtverkeer. Nederlan waar we heel creatieve aantal projecten, levensduur te geven. land ook een groot langere een onze aardgasvoorraad maar hebben gevonden om afhankelijk van aardgas, minder alleen niet ons op. Deze projecten maken minder broeikasgassen schonere lucht en associaties het levert ons ook Nederland nog vaak warming roept in de moderne Het woord stadsver Oost-Europa. Maar istisch tijdperk in van zich tegenover die op met het commun verhoudt m en bijvoorbeeld Stockhol stadsverwarming in r een Trabant. Vergelek model van Volvo tegenove etten, Moskou als het nieuwste kabouter bij warmten ken is Nederland een ve warmte- en met Zweden en Denemar aantal uiterst innovatie we in ons land een den, waar voorbeel maar toch hebben aantal een met boek maakt u kennis . koudenetten. In dit aan hebben geleverd bijdrage een Warmtenetwerk hoeveelheid deelnemers aan het dit boek een grote oorbeelden geeft in Europa, Naast de praktijkv Nederland, warmte over energie in en de achtergrondinformatie tige ontwikkelingen ing en koeling, toekoms innovaties bij verwarm 2020. Warmtenetwerk op visie van de stichting
Warmte in nederland
Duurzame energie was tot 2010 voor de Nederlandse
Boek: Warmte in Nederland Tijdens de jaarbijeenkomst van Warmtenetwerk
ISBN 978-90-78171-12-6
geeft boeken en brochures n. tot duurzame oplossinge
op 13 oktober 2010 presenteerde Klaas de Jong zijn voor Warmtenetwerk samengestelde boek
uit die inspireren www.mgmc.nl
Warmte in Nederland aan Eric Eijkelberg, plaatsvervangend directeur energie en duurzaamheid bij het Ministerie van Economische Zaken. Dit kleurrijke overzicht van warmtenetten heeft sterk bijgedragen aan een betere beeldvorming. Op 2 november 2010 bood De Jong het boek namens het bestuur van Warmtenetwerk ook aan de vaste Kamercommissie voor Economische Zaken aan. Onder anderen Boris van der Ham (D66) nam een exemplaar in ontvangst als voorzitter van de commissie. De eerste oplage van 7.000 stuks was vlot uitverkocht. In overleg met het bestuur en uitgever Maurits Groen is een jaar later een tweede versie gedrukt met als titel Warmte in de Nederlanden. In deze tweede druk met een oplage van 6.000 stuks zijn ook Vlaamse netten en statistische gegevens opgenomen. Warmte in de Nederlanden werd op 27 januari 2012 in Brussel door de auteur aangeboden aan Ook de leden van de vaste Kamercommissie voor
minister Freya van den Bossche.
Economische Zaken ontvingen Warmte in Nederland.
NR 18. WINTER 2014
7
Vlaams Minister Freya Van den Bossche zet zich in Roeselare eigenhandig in voor warmtenetten.
Vlaanderen: congres in parlement De grote belangstelling vanuit Vlaanderen leidde in 2011 tot het ontstaan van zusterorganisatie Warmtenetwerk Vlaanderen met een eigen secretariaat in Brussel. Onder anderen de Vlaamse minister Freya Van den Bossche (sp.a) en de parlementsleden Michèle Hostekint (sp.a) en Bart Martens (sp.a) toonden warme belangstelling voor Stichting Warmtenetwerk. Martens nam bovendien het initiatief voor de organisatie van een wamtecongres in het Vlaams Parlement op 27 januari 2012. Op dit congres presenteerde Martens een voorstel met dertien punten voor een doorbraak van warmtenetten in Vlaanderen. Minister Van den Bossche stelde dat warmtenetten noodzakelijk zijn om de afspraak met de EU voor 13 procent duurzame energie te halen. Ze noemde verschillende Europese steden als voorbeeld, waaronder Leeuwarden met het bijzondere project ‘warmte van de koe’.
Warmtecongres in Vlaams Parlement met minister Van den Bossche (midden) en sp.a-parlementsleden Michèle Hostekint (rechts) en Bart Martens (links).
Installatietechniek Stichting Warmtenetwerk heeft de afgelopen 5 jaar ook bijgedragen aan betere standaardwerken voor de installatiesector. Hoewel er bij kennisinstituut Isso al een publicatie aanwezig was over de aanleg van grondleidingen voor koude- en warmtetransport, was deze sterk verouderd. Dankzij financiële bijdragen van Otib, Uneto-VNI, stichting PIT en Warmtenetwerk was het mogelijk om deze uitgave volledig te vernieuwen. Vanuit Warmtenetwerk werd ook inhoudelijk hard meegewerkt aan deze publicatie, die op 10 oktober 2012 door Rob van Bergen, directeur van Isso, is overhandigd aan Warmtenetwerk-voorzitter Gijs de Man. Isso-directeur Rob van Bergen (rechts) overhandigt het eerste exemplaar van de publicatie warmteleidingen aan Gijs de Man.
Samenwerking Zoals je van een netwerk mag verwachten, werkt Warmtenetwerk nauw samen met brancheorganisaties. De brancheorganisaties Vereniging Afvalbedrijven (VA), Cogen Nederland, Cogen Vlaanderen en de Vereniging van Nederlandse Papierfabrikanten nemen deel aan Warmtenetwerk. Daarnaast heeft Warmtenetwerk met verschillende organisaties zoals Agentschap NL, Bodemenergie NL Projectgroep Biomassa & WKK, SKB, Waternetwerk en Buisleiding Industrie Gilde congressen georganiseerd.
8
WARMTENETWERK MAGAZINE
Dresden
Europa Omdat het marktaandeel van warmtenetten in Nederland klein is en in Vlaanderen nog kleiner, kijkt de stichting ook veel naar het buitenland voor samenwerking en kennisoverdracht. Al in 2009 organiseerde Warmtenetwerk een studiereis naar Wenen. Het succes van deze reis was aanleiding om er een jaarlijkse traditie van te maken. Inmiddels zijn naast Wenen ook Kopenhagen, Malmö, Karslruhe, München, Dresden en Parijs bezocht. Maar ook al is de warmtesector hier klein, toch bestaat er vanwege een groot aantal innovaties en onze onorthodoxe promotieactiviteiten internationale belangstelling voor Warmtenetwerk. Dat heeft geresulteerd in presentaties op internationale congressen en artikelen in vakbladen. In 2012 is warmtenetwerk bovendien lid geworden van het Europees technologieplatform voor warmte- en koudenetten DHC+.
Dresden
Malmö
NR 18. WINTER 2014
9
Best Practice Award 2012 voor Westpoort Warmte.
Warmtenetwerk Awards In 2012 schreef het bestuur van Warmtenetwerk voor het eerst een wedstrijd uit om innovatie en duurzaamheid te Maatschappijprijs 2013 voor Stadsverwarming Purmerend.
bevorderen. Een groot aantal organisaties pakte de uitdaging op. De vakjury kende aan Thermaflex de allereerste Warmtenetwerk Innovation Award toe en aan Westpoort Warmte de eerste Warmtenetwerk Best Practice Award. Op de jaarbijeenkomst konden de inzenders met een pitch van 2 minuten meedoen aan de verkiezing voor de publieksprijzen. Dat leverde bij de Best Practice een klinkende overwinning op voor maatschap Van Beek, die groene warmte produceert voor Zeewolde en een gelijkstand bij innovatie voor Martijn Bos van Ecoon Exergy en Radboud Vorage van Greenhouse GeoPower. In 2013 werd een wedstrijd om de Warmtenetwerk Maatschappijprijs georganiseerd. Het doel was om de beeldvorming van warmte- en koudenetten te verbeteren en de bedrijven bewust te maken van het belang van een goede relatie met klanten en stakeholders. De vakjury koos de inzending van Stadsverwarming Purmerend als winnaar. Na vijftient pitches door de inzenders kreeg Martijn van Lier van dit bedrijf ook van het publiek de meeste stemmen. Van Lier speelde de rol van een installateur, die dankzij het trainingsproject van Purmerend de
Innovation award 2012 voor
kwaliteit van zijn werk kon verbeteren.
Thermaflex Isolatie.
 10
WARMTENETWERK MAGAZINE
Stabiel op koers De huidige bestuursleden Rob Kemmeren (Amsterdam), Gijs de Man (Stadsverwarming Purmerend), Leo Wartna (Visser & Smit Hanab), Jan Rooijakkers (VA) en Hendrik Jan Kors (Logstor) zaten ook in het eerste jaar al in het bestuur. Meer dan 5 jaren nauwe samenwerking is een teken van eensgezindheid en betrokkenheid. In 2014 gaat er wel wat veranderen want Rob Kemmeren gaat na 7 jaren gewerkt te hebben aan warmtebeleid binnen Amsterdam naar een andere functie binnen duurzaamheid. Jan Rooijakkers neemt afscheid van zijn bestuursfuncties bij VA, SWN en Warmtenetwerk. Hij heeft dan meer vrije tijd voor ontspanning en voor zijn commissariaten. Gelukkig hebben zij de afgelopen jaren Warmtenetwerk stevig op koers gezet, waardoor een goede toekomst is verzekerd.
_
een f ja a r r k! j i v l A n et we wa rm
WARMTENETWERK
Be da n kt vo o r de s a m e n we r kin g !
meer comfort met minder fossiele energie
NR 18. WINTER 2014
 11
Groene groei
Centrale van Warmtebedrijf Eneco Delft.
Warmtesector sterk veranderd sinds 2008.
In Purmerend zetten ze echter grootschalig in op houtketels. Momenteel is Stadsverwarming Purmerend bezig
In de maanden rond de jaarwisseling kwamen zeven pers-
met de bouw van de grootste houtketel van Nederland.
berichten binnen die een goed beeld schetsen van de ver-
In totaal wil het warmtebedrijf vier 11 MWth-ketels in
anderingen binnen het spelersveld van de warmtenetten
één warmtecentrale plaatsen. Jaarlijks zal deze centrale
richting warmte uit afval, aardwarmte en biomassa. Ook
100.000 ton houtsnippers gaan verwerken.
blijkt dat warmtenetten duidelijk aan een opmars bezig zijn. Zelfs de pensioenfondsen investeerden via PGGM in
Geothermie
warmte door samen met de Franse warmtenetspecialist
Een opmerkelijke ontwikkeling is de winning van diepe
Dalkia de netten van Essent over te nemen.
aardwarmte. Daarmee heeft Nederland binnen Europa
Afvalverbranders
aandacht gekregen. Eind vorig jaar meldde de gemeente Groningen nog 33 miljoen Euro subsidie te krijgen voor de
Warmtenetten op afval maken een sterke groei door. Zo
aanleg van een warmtenet op diepe geothermie voor het
was er de start van het warmtenet in Dordrecht, een sa-
Zernike sciencepark en 4.000 woningen.
menwerking van stad, afvalverwerker HVC en wooncorpo-
Trekker bij geothermie is echter de glastuinbouw. Deze
raties Trivium en Woonbron. Ook de gemeente Nijmegen
duurzame warmtebron heeft al geleid tot realisatie van
is gestart met de aanleg van een warmtetransportleiding
warmtenetten in het Westland, IJsselmuiden en Pijnacker.
van Afvalverwerking Regio Nijmegen in Weurt naar het
In Pijnacker is een integratie van warmte tussen glas-
pas opgerichte warmtebedrijf Warmtenet Nijmegen, een
tuinbouw en gebouwde omgeving tot stand gekomen, een
publiek-private samenwerking tussen de gemeente en net-
veelbelovende ontwikkeling.
_
beheerder Alliander. In Vlaanderen kondigde de grote Vlaamse netbeheerder Eandis de bouw van een warmtenet in Roeselare en Hooglede aan; warmteproducent is de afvalenergie-
Persberichten december-januari
centrale van Mirom, die reeds warmte aan een net in
1. Gemeente Groningen krijgt subsidie voor geothermie
Roeselare leverde. Andere recente voorbeelden zijn de dubbele aansluiting van AVR op Rotterdam, de aansluiting van Twence op Enschede en de stoomlevering van E.ON aan het net van Groningen Seaports.
Snippers Eind vorig jaar is Waterschap Brabantse Delta begonnen
voor sciencepark Zernike en 4.000 woningen. 2. PGGM neemt voor pensioenfondsen samen met Dalkia de warmtenetten van Essent over. 3. De grote Vlaamse netbeheerder Eandis kondigt de bouw van een warmtenet in Roeselare en Hooglede aan; warmteproducent is de afvalenergiecentrale van MIROM.
met de warmtelevering aan een woonwijk in Breda. Toch
4. Warmtebedrijf Nijmegen, een samenwerking van
lijkt bij biomassa de aandacht zich te verleggen van biogas
gemeente en Alliander, start met de aanleg van
uit vergisters en waterzuiveringen richting houtsnippers.
de warmtetransportleiding van ARN in Weurt naar
Het bio-energieproject De Vallei in Ede is een mooi voorbeeld van de snelle groei van groene warmte uit hout. Onlangs is de eerste warmte aan woonwijken in Ede geleverd. Indrukwekkend is ook de biomassacentrale van de gemeente Eindhoven. Daarnaast zijn er diverse kleinere warmtenetten met houtketel gerealiseerd.
Nijmegen. 5. Waterschap Brabantse Delta begint met warmtelevering aan een woonwijk in Breda. 6. Bio-energie De Vallei produceert eerste warmte voor woonwijken in Ede. 7. Warmtenet Dordrecht, een samenwerking van stad, afvalverwerker HVC en wooncorporaties Trivium en Woonbron, gaat daadwerkelijk van start.
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
60 jaar Euroheat & Power Gezamenlijke visie op Europa’s veranderende energiemarkt.
Programma: 60 years of HOT and COOL stories
De Europese organisatie voor warmte- en koudenetten
28 april
Euroheat & Power viert dit jaar haar jubileum. 60 jaren oud is deze Europese belangenbehartiger, maar
Informele avond
19.00-23.00
ze is bepaald nog niet ingedut. Vorig jaar presenteerde de organisatie een visie op de toekomst met
29 april
de Heat Roadmap Europe 2050.
10.00-10.30
Opening
Deze routekaart maakt duidelijk dat de Europese
Frederic Hug, president van Euroheat & Power
energiemarkt in verandering is. Ook de Europese Unie ziet ondertussen het strategisch belang van warmte-
Keynote-spreker van Europees parlement Paneldebat: bijsturen van de Europese energiemarkt
10.30-12.00
en koudenetten.
Paul Hodson, hoofd van de Europese Commissie Energy
Het jubileumcongres op 29 april in Brussel staat in
Efficiency Paul Voss, directeur van Euroheat & Power
het teken van de grote veranderingen op de Europese energiemarkt
en
interactie
met
het
Europese
Parlement.
Lunch
12.00-13.30 13.30-15.00
De stichting Warmtenetwerk is lid van het Europees
Parallelsessies: Hoe publieke en private secoren kunnen samenwerken
technologieplatform DHC+ van Euroheat & Power. Het
Moderator Birger Lauersen, Deense vereniging van
bestuur van Warmtenetwerk feliciteert Euroheat &
warmtenetten
Power met haar jubileum en steunt van harte de initi-
EU-steun voor innovatie en warmtemarkt
atieven om Europa duurzamer en minder afhankelijk
Moderator Monika Kuusela, Fortum
van fossiele energie te maken. www.euroheat.org
15.00-16.00
Evaluatie en afsluiting
_
NR 18. WINTER 2014
 13
Innovatie aan de Horizon
De Europese Unie pakt innovatie stevig aan met het programma Horizon 2020: tot 2020 is er 70 miljard Euro beschikbaar. Alleen dit jaar al gaat daarvan bijna 700 miljoen naar energieonderzoek en -innovatie.
2014 is het startjaar van het ambitieuze Europese
Energy Efficiency
programma Horizon 2020. Het Europese fonds heeft
Bij het onderdeel Energy Efficiency gaat het om ont-
voor de periode tot 2020 70 miljard Euro beschikbaar
wikkeling van technologie in gebouwen, bij consu-
om de concurrentiekracht van de EU te versterken door
menten, warmteterugwinning in de industrie (EE 18),
wetenschap en innovatie te stimuleren. Van dit enorme
financiering van duurzame energie, market uptake en
budget gaat circa 5,5 miljard naar de ontwikkeling
er wordt specifiek aandacht besteed aan warmte- en
van energiesystemen en niet-technologische oplos-
koudenetten met call EE 13.
singen voor het energieprobleem. Deze moeten de EU duurzamer en minder afhankelijk maken van externe
EE 13 Technologie voor warmte- en koudenetten
energieleveranciers.
In 2014 en 2015 doet de EU via deze call een oproep
Horizon 2020 mikt op netten met meerdere en diverse warmtebronnen
voor projectvoorstellen die zorgen voor verlaging van kosten en verhoging van het energetisch rendement van warmte- en koudenetten. Er is zowel aandacht voor de klant, onder meer door de introductie van
Het energieprogramma Secure, Clean &
Efficient
slimme meters, als voor warmte- en koudeproductie
Energy binnen Horizon 2020 bestaat uit drie werk-
en intelligente besturing van netten. Bij het laatste is
programma’s: Smart Cities and Communities (SSC),
ook een koppeling met de besturing van elektriciteits-
Energy Efficiency (EE) en Competitive Low-Carbon
netten expliciet vermeld.
Energy (LCE). Daarbij ondersteunt de EU de projecten
Voor de productie van warmte mikt Horizon 2020 op
over de hele breedte: vanaf ontwikkeling tot en
netten met meerdere en diverse warmtebronnen en
met marktvoorbereiding en beleidsaanpassing van
integratie met duurzame energie. Projectvoorstellen
overheden. De Europese Commissie houdt er daarbij
moeten één of meer van de volgende elementen be-
rekening mee dat nieuwe energiesystemen moeten
vatten:
concurreren met systemen die de markt beheersen en
•
met infrastructuur die al afgeschreven is.
ontwikkeling, demonstratie en ingebruikname van een nieuwe generatie warmte- en koudenetten;
Voor 2014 is voor Secure, Clean & Efficient Energy een
•
methode om warmteverliezen te verminderen;
call-budget van 607 miljoen Euro beschikbaar en daar-
•
slim netbeheer;
bovenop komt nog 60 miljoen Euro voor het programma
•
nieuwe oplossingen voor warmterugwinning op
Fuel Cell and Hydrogen JTI. Voor 2015 is dit 647 miljoen met 70,5 miljoen voor het programma Fuel Cell
lage temperatuur. De calldata zijn 5 juni 2014 en 10 juni 2015.
and Hydrogen JTI.
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
EE 14 Wegnemen van marktbarrières voor warmte en koude Bij oproep EE 14 – 2014/2015 is het de uitdaging om de niet-technische belemmeringen voor ontwikkeling van
LCE wil ook de positie en concurrentiekracht van groene warmte en koude verbeteren
effectieve warmte- en koudesystemen weg te nemen. Ook wettelijke belemmeringen komen voor deze call
LCE 2 Ontwikkeling nieuwe technologie
in aanmerking.
duurzame energie
EE 14 behandelt zowel individuele oplossingen als
Deze call staat open voor projecten voor de ontwikkeling
warmte- en koudenetten. Wel moeten de aanvra-
van een nieuwe generatie van opwekkingstechnieken
gende consortia betrokkenheid hebben met relevante
voor hernieuwbare elektriciteit en warmte en koude.
marktpartijen. Voor de industrie tot slot is gebruik van
Bij warmte/koude staan ontwikkelingsprojecten voor
hernieuwbare warmte en koude en benutting van rest-
koeling op zonnewarmte genoemd en projecten om het
warmte specifiek genoemd.
rendement te verhogen van warmtekrachtinstallaties
De calldata zijn 5 juni 2014 en 10 juni 2015.
op biomassa en verwarming met biomassa.
Competitive Low-Carbon Energy
In de categorie diepe geothermie gaat het om de ontwikkeling van nieuwe boortechnieken en concepten
Het onderdeel Low-Carbon Energy omvat de ontwikke-
voor opwekking van stroom en warmte/koude.
ling van duurzame energie, energieopslag, smart grids,
Calldata voor de eerste fase van LCE 2 zijn 1 april en 3
CO2-opslag, transportbrandstoffen, Europese organisa-
september 2014.
tie van energieresearch en sociale aspecten van verduurzaming van de energievoorziening.
LCE 3 Demonstratie nieuwe technologie
LCE mikt op een verlaging van de kostprijs van duurza-
duurzame energie
me energie. Voor duurzame elektriciteit is onder meer
In 2014 gaat call LCE 3 op zoek naar demonstratie-
gedacht aan meer voorspelbaarheid en minder weers-
projecten voor onder meer seizoenopslag van warmte
afhankelijkheid bij de opwekking.
en koude op geringe diepte (WKO) met verbeterde
De aandacht is bij duurzame energie niet beperkt tot
verticale boortechnieken. In 2015 zijn in het kader van
elektriciteit. Een belangrijk doel is ook de positie en
warmte oproepen gepland voor de demonstratie van
concurrentiekracht van groene warmte en koude ver-
enhanced diepe geothermie en zonnewarmte.
beteren. Daaronder vallen ook een aantal interessante
Calldata voor LCE 3 zijn 10 september 2014 en 3 maart
oproepen voor Warmtenetwerk-leden.
2015.
NR 18. WINTER 2014
15
LCE 4 Marktaanpak duurzame stroom
partijen kunnen aantonen met als voorwaarde dat
en warmte/koude
enkele partners uit het lokale midden- en kleinbedrijf
Bij deze oproep gaat het om publieksacceptatie, vlotte
komen. Om de herhaalbaarheid van de concepten te
procedures voor vergunningen, overheidsbeleid en ont-
verzekeren, moet een voorstel in tenminste twee of
wikkeling van business modellen. Projectvoorstellen
drie verschillende gemeentes worden gerealiseerd en
moeten naadloos aansluiten bij de Europese richtlijnen
moeten er gemeentes zijn die als volgers deelnemen
voor energie EED en energie in gebouwen EPBD.
in het proces.
Calldata voor LCE 4 zijn 7 mei 2014 en 3 maart 2015.
De calls SCC 2 tot en met 5 zijn bedoeld voor faciliterende activiteiten.
LCE 8 Lokale opslag van energie LCE 8 is een oproep voor voorstellen die moeten hel-
Calldata voor SCC1 zijn 7 mei 2014 en 3 maart 2015.
pen om de belasting van elektriciteitsnetten beter te
Expertisecentrum EiOI
beheersen. Uiteraard zitten hier kansen voor opslag
De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, RVO.NL,
van elektriciteit zelf, maar de Europese commissie
voorheen Agentschap NL, helpt Nederlandse organisa-
denkt ook nadrukkelijk aan indirecte systemen. Een in
ties en individuele wetenschappers bij het zoeken naar
Denemarken en Duitsland al bekend concept is power-
de mogelijkheden van Horizon 2020. Kathrin Braun is de
to-heat, waarbij overschotten aan elektriciteit omge-
contactpersoon voor Secure, Clean & Efficient Energy.
zet worden in warmte, die vervolgens is op te slaan.
RVO.NL heeft voor de calls in 2014 en 2015 een weg-
Een soortgelijk concept voor koude is ook een moge-
wijzer gepubliceerd op www.rvo.nl/horizon2020.
_
lijke optie in LCE 8. Calldatum voor LCE 8 is 7 mei 2014.
Smart Cities and Communities Energieneutrale wijken, integratie van infrastructuren
Workshop Horizon 2020
en duurzame mobiliteit in stedelijk gebied vormen de
Op 20 maart organiseert de projectgroep
kernpunten van Smart Cities en Communities. In dit
Biomassa & WKK een workshop over Horizon
programma wil de EU samenwerking tussen gemeentes,
2020 en over nationale en provinciale subsidie
universiteiten en bedrijfsleven bevorderen en tevens
op het gebied van duurzame energie.
de participatie van burgers vergroten. Voorstellen in
www.biowkk.eu
de call SSC 1 moeten dan ook participatie van deze
  16
WARMTENETWERK MAGAZINE
Groene warmte dominant in SDE+ 2013 goed jaar voor duurzame warmte, 2014 hoopvol.
tieregel leidde er dan ook toe dat in 2012 meer dan 90 procent van het budget werd toegewezen aan projecten voor opwekking van groene warmte en aan
Net als in 2012 ging ook in 2013 het grootste deel van het budget voor de Nederlandse steunregeling voor
warmtekrachtkoppeling op biobrandstoffen.
duurzame energie SDE+ naar warmteprojecten; voor
Hoger budget
2014 zien de vooruitzichten er ook goed uit met een
Voor 2014 blijft de systematiek van de SDE+ ongewij-
hoger totaalbudget. Weliswaar waren er in 2013 duide-
zigd, zo valt te lezen in de brief over de steunregeling
lijk minder aanvragen voor projecten met geothermie,
van Minister Kamp aan de Tweede Kamer op 31 oktober.
maar met 16 projecten en een toegewezen budget van
De openstelling van de eerste fase is op 1 april 2014.
424 miljoen Euro is de belangstelling voor deze vorm
Het budget is verhoogd tot 3,5 miljard Euro ten op-
van groene warmte nog steeds uitzonderlijk groot.
zichte van de 3 miljard Euro in 2013.
Dat geldt ook voor warmteproductie met biomassa-
Een belangrijk verschil met de regeling van 2013 is
ketels; 36 projecten kregen samen ruim 474 miljoen
dat deze in 2014 niet langer is te combineren met de
Euro steun toegezegd. Opmerkelijk daarbij is dat de
Energie Investeringsaftrek (EIA). Daarnaast zal de be-
8 projecten met vloeibare biomassa driekwart van het
oordeling van de aanvragen scherper zijn. Een haal-
budget kregen terwijl een kwart van het budget naar
baarheidsstudie is nu vereist en bij warmteprojecten
28 projecten met vaste biomassa ging.
is een onderbouwing van de afzet verplicht. Daarnaast
De beschikkingen voor warmtekrachtkoppeling met
is de categorie diepe geothermie gewijzigd: deze geldt
biomassa bedroegen volgens de stand van 27 december
nu vanaf een diepte van 3.300 m, waar eerder 2.700
644 miljoen Euro.
m volstond.
De dominantie van warmte binnen SDE+ is vrij recent. Pas in 2012 is de categorie duurzame warmte voor deze
2015: Forse veranderingen
steunregeling ingevoerd. Tot 2011 was er alleen steun
Het Energieakkoord leidt voor 2015 tot grote wijzi-
voor opwekking van duurzame elektriciteit en groen
gingen, zo blijkt uit de brief van minister Kamp. Een
gas. De SDE+ van 2012 bevatte nog een noviteit: de
deel van het budget is gereserveerd voor tenders van
verschillende opties moesten met elkaar concurreren
windparken op zee. Verder komt er steun voor bijstook
op basis van benodigde financiĂŤle steun per eenheid
van biomassa in kolencentrales en zijn er plannen aan-
energie en dat is in het voordeel van duurzame warmte.
gekondigd om projecten in het buitenland te steunen
Per eenheid energie vergt dit minder productiesteun
via een te ontwikkelen samenwerkingsmechanisme.
_
dan duurzame elektriciteit en groen gas. De concurren-
NR 18. WINTER 2014
 17
Zuivere noten in Zwolle
De duurzame warmtecentrale met pv-panelen op zuidzijde.
In de Zwolse Muziekwijk beknibbelen ze niet op duurzame warmte. Hoogwaardige componenten en een goed geregelde waterkwaliteit houden de bedrijfskosten laag.
Op de parkeerplek bij de nieuwe warmtecentrale van de
beter zijn dan standaard. Wij wonnen de aanbesteding
Muziekwijk in Zwolle staat een elektrische auto met het
met een warmtenet, dat aan die eisen voldeed.”
logo van Cogas. Zo’n auto is een statement, maar de duur-
Het moderne warmtenet heeft stalen hoofdleidingen van
zaamheid gaat bij het Twentse netwerkbedrijf veel verder
Logstor en kunststof distributieleidingen van Thermaflex.
dan de keus voor milieuvriendelijke auto’s. De warmte-
Die lopen in de kruipruimte van de woningen. Elke woning
centrale voor de Muziekwijk laat zien, dat de ontwerpers
heeft een afleverset van Danfoss (AGH) en een Kamstrup
bij duurzaamheid over alle aspecten van duurzaamheid
warmtemeter. Het net is aangelegd door Siers.
hebben nagedacht.
Het is een mooi voorbeeldproject
geworden, waaraan veel deelnemers van Warmtenetwerk
Gekookt hout
hebben meegewerkt. Operationeel directeur Michiel Kirch
Naast een haventje voor de binnenvaart staat een vrien-
stelt: “Als netbeheerder zijn we gewend aan afschrijvin-
delijk gebouw met een mooie houten gevel. Architect
gen over 30 jaar en we kunnen investeren in duurdere,
Jeroen Bezuijen van bureau Bou vertelt dat het om
hoogwaardiger componenten als die op de lange termijn
gekookt hout gaat. Het koken is een milieuvriendelijke
tot lagere bedrijfskosten leiden.”
conserveringstechniek die de gevel onderhoudsvrij maakt. Aan de noordkant is er een grasdak, terwijl Cogas het dak
“Als netbeheerder kunnen we voor de lange termijn investeren in componenten” Zonder extra kosten
op het zuiden heeft volgelegd met zonnepanelen. Deze wekken op jaarbasis evenveel stroom op als de pompen in de warmtecentrale verbruiken. In het gebouw staan twee gasgestookte piekketels en een grote houtketel. Die laatste is in Almelo gebouwd door het
De Muziekwijk ligt heel mooi aan de rivier het Zwarte
bedrijf Kara, dat al een eeuw ervaring heeft met hout-
Water, die even verderop de stad Zwolle verlaat richting
ketels.
Hasselt. “De woningstichting SWZ had bij de bouw van 330
De houtketel produceert bijna 80 procent van de warmte
woningen in dit gebied een paar wensen”, vertelt Marcel
voor de Muziekwijk. “We hebben een voorraadvat voor
Gehrels, projectleider bij Cogas Duurzaam. “Er moest
warmte op hoge temperatuur om de pieken in de warmte-
duurzame energie komen zonder extra kosten voor de
vraag ’s ochtends op te vangen”, vertelt Gehrels. “De
bewoners en de energieprestatie van de woningen moest
houtketel kan dan rustig doorbranden.”
18
WARMTENETWERK MAGAZINE
Watermonster uit het warmtenet (links) en uit de afvoer van het filter (rechts).
Schoon water Topkwaliteit van de waterbehandeling is in een moderne verwarmingsinstallatie een vereiste om ook over langere tijd het hoge energetisch rendement van het ontwerp te bereiken. Het is ook noodzakelijk voor een lange levensduur van de kostbare componenten in het systeem. “Mensen beseffen het niet zo, maar de moderne installaties stellen veel hogere eisen aan de waterkwaliteit dan vroeger”, vertelt Marcel Wullink van Spirotech, dat voor Cogas de waterbehandeling verzorgt in de Muziekwijk.
“Moderne installaties stellen veel hogere eisen aan de waterkwaliteit”
Allereerst zit er door de lagere watertemperatuur veel meer lucht in het cv-water dan bij hooggestookte instal-
Wullink vult aan: “Slechte beheersing van de water-
laties. Zuurstof veroorzaakt corrosie en daardoor ontstaat
kwaliteit kan problemen zoals ketelsteenvorming, corro-
magnetiet. Dat is slecht voor de pompen, want om het
sievervuiling en microbiologische verontreiniging van
elektriciteitsverbruik te verlagen beschikken moderne
de installatie opleveren. Een goed ontwerp, goed gedi-
pompen over permanente magneten. Dit maakt ze erg
mensioneerde componenten op de juiste plek in de
gevoelig voor magnetiet. Bovendien zitten in moderne
installatie en de juiste waterbehandeling zorgen voor
systemen warmtewisselaars die veel meer oppervlak heb-
maximale prestaties, minder storingen, minder slijtage en
ben voor uitwisseling van warmte dankzij kleine structu-
eenvoudiger onderhoud.”
ren, maar dat zorgt er ook voor dat ze veel makkelijker
Hij tapt twee watermonsters af om te laten zien hoe goed
vervuild raken. Dan slaat het rendementsvoordeel om in
zijn Spiro Trap vuilafscheider magnetiet verwijdert. Het
een nadeel.
water in het warmtenet is helder, maar de afvoer van het
Artist impresson Muziekwijk Zwolle.
NR 18. WINTER 2014
19
magnetietfilter is zwart, zoals we dat ook van de cv thuis kennen. Voor de ontgassing van het water wordt de Spirovent Superior gebruikt, die onder vacuüm lucht uit het water haalt. Beide producten worden in de eigen fabriek in Helmond gemaakt. Spirotech ondersteunt ook de installateurs bij berekeningen voor de waterbehandeling en — sinds kort — expansievaten. Een goede samenwerking is van wezenlijk belang, vertelt Wullink. In dit project gaat de samenwerking met installateur Loohuis voortreffelijk. Dat maakte het project geschikt om een nieuwe ontwikkeling toe te passen. De grote expansievaten en het filter voor het warmtenet.
Monitoring Het project Muziekwijk is voor Spirotech een uniek proefproject. Voor het eerst bewaakt het bedrijf de waterkwaliteit op afstand via internet. Dat maakt het mogelijk om tegen lage kosten de kwaliteit op hoog niveau te houden omdat je tijdig kunt ingrijpen bij problemen. De waterdruk in het warmtenet wordt gemeten op de hoogste plek in het net en op de locatie die het verst verwijderd is van de warmtecentrale. Ook deze meting verschijnt via internet bij de beheerder. Daarmee voorkom je een te lage druk in het net waarbij lucht kan intreden. Maar het maakt het eveneens mogelijk om een onnodig hoge druk te voorkomen door de pomp tijdig terug te regelen. Ook zo bespaart de Muziekwijk dankzij hoogwaardige componenten op het energieverbruik.
_ Warmtecentrale met grasdak aan de noordzijde.
20
WARMTENETWERK MAGAZINE
Koeling uit het warmtenet SolabCool ontwikkelt en produceert de eerste koeling op warmte voor gebruik in huishoudens. Deze SolabChiller is bovendien eenvoudig achteraf aan te brengen en kan de rentabiliteit van warmtenetten in de zomer verhogen. “Wanneer komen ze weer terug?” Dat vroegen
De 5 kW SolabChiller zou volstaan
de Nijmeegse inwoners na afloop van de veldtest
voor een villa of hoekwoning.
van SolabCool, een ‘airconditioner’ die koelt met warmte van het lokale warmtenet. Lang hoeven ze waarschijnlijk niet te wachten. Vanaf mei hoopt
zijn keuze. “Bij de omzetting hebben vaste stoffen het
SolabCool de SolabChillers in serie te produceren.
voordeel dat je lagere temperaturen kunt gebruiken.”
Met een investering vanuit het innovatiefonds van de
Je kunt ook koude uit warmte maken met absorptie-
Participatiemaatschappij Oost-Nederland (PPM-Oost)
koeling. Het proces van de bestaande vloeistofab-
kon het bedrijf afgelopen september een fabriek voor
sorptiemachines vereist echter aandrijftemperaturen
preproductie openen. Het doel is om nog dit jaar een
tussen 95-120 °C, terwijl bij vaste stoffen koelmiddel
paar honderd machines te leveren. Directeur Henk De
en adsorptiemiddel zich bij atmosferische druk al bij
Beijer: “De matrijzen zijn al besteld. Daarmee kunnen
80-90 °C scheiden.
we per jaar 3.000 stuks produceren.”
Het is dan ook niet verwonderlijk dat Nuon Warmte zich in 2000 tot De Beijer RTB wendde. “Zij wilden
“Om een ruimte te koelen hoef je alleen de radiator open te draaien”
de warmtenetten ook in de zomer beter benutten. 70 °C is voldoende voor douche en bad, maar meer kon je er nog niet mee.” Zodoende daalde de afname van het warmtenet van de Duivense AVR in de zomer
Bijzonder aan deze machine is niet alleen dat hij koelt
van 70 naar 7 MW. “Maar het branderbed van de afval-
met warmte vanaf 65 °C en dus op het warmtenet
energiecentrale van AVR moet in de zomer evengoed
is aan te sluiten, maar ook dat hij eenvoudig is te
gekoeld worden, dus moet je die warmte kwijt met
integreren in bestaande woningen. “Het apparaat
een kostbare koeltoren.”
levert gekoeld water en niet gekoelde lucht zoals een conventionele airconditioner”, vertelt De Beijer. “Je
Onderdruk
kunt ze op de normale verwarmingsradiatoren of op de
Omdat de werktemperatuur van 80-90 °C van
vloerverwarming aansluiten. Om een ruimte te koelen
meeste vaste stoffenparen nog steeds een te hoge
hoef je dan alleen maar de radiator open te draaien,
temperatuur is voor het warmtenet in de zomer, volgde
terwijl een klassieke airconditioner luchtkanalen nodig
een lange zoektocht waaruit uiteindelijk een systeem
heeft en elke ruimte een aparte airconditioner vergt.
met een gemodificeerd silicaat en water als natuurlijk
Ik verwacht dan ook dat mensen dit als ‘na-isolatie’
koudemiddel ontstond (zie kader op p. 22). Maar zelfs
— maar dan na-koeling — zullen kopen.”
dan is een tweede truc nodig. De Beijer: “De silicagel
Zomerafname
de
neemt heel graag water op en als je een onderdruk creëert kun je dat er bij 70 °C prima uitdampen. Je
Het Ingenieursbureau De Beijer RTB werkt al jaren
simuleert door de onderdruk als het ware een hogere
aan duurzame energiesystemen voor energieomzetting
temperatuur.”
en -opslag op basis van vaste-stof-thermochemie. “In 120 liter water kun je bijvoorbeeld 10 kWh energie opslaan van 80°C, maar in een zelfde volume vaste stof kun je veel meer energie opslaan”, verklaart De Beijer
“Met onze koelers kunnen warmtenetten ’s zomers 15 tot 20 procent meer verkopen”
NR 18. WINTER 2014
21
Een van de SolabChillers tijdens de
De Gelderse gedeputeerde Annemieke Traag, directeur Henk de Beijer
bezichtiging van de fabriek.
(midden) en de ceo van het Europese duurzame innovatiebedrijf KIC-InnoEnergy tijdens de opening van de preproductiefaciliteit.
Door de inzet van zijn koelers is volgens De Beijer de
nodig die onderhoud vergen. “Kleppen en ventilatoren
rentabiliteit van het warmtenet in de zomermaanden
zijn eigenlijk het enige wat stuk kan gaan aan deze
te verhogen. “Met onze koelers kunnen warmtenetten
machine. Een levensduur van 10 jaar is geen enkel
in de zomer 15 tot 20 procent meer warmte verkopen.
probleem.”
Voor de consument kan de prijs van de warmte in de
Niet onbelangrijk voor de consumentenmarkt is ook
zomer bovendien lager zijn dan in de winter.”
de vormgeving, aangezien het apparaat bij een huis
Consument
veel duidelijker aanwezig zal zijn dan op het dak van een kantoor. “We hebben heel specifiek voor een ovale
Bijzonder aan de SolabCool is ook de grootte. Niet
designvorm gekozen”, vertelt De Beijer, die even
alleen qua volume, maar ook qua vermogen: de
later een andere tekening aanwijst: “en dit wordt nog
machine is leverbaar in 2,5 kW voor tussenwoningen
donkerder blauw. Een product moet ook mooi zijn.”
en 5 kW voor villa’s en grote woningen. “De tweede stap in het ontwikkelproces was een hele hoge energie-
AVR
dichtheid behalen en een compacte koeler maken. Dat
Marketingmanager Carola Keesom wijst erop dat de
hebben we gedaan door alle componenten te stapelen.
SolabChiller niet alleen voor kleine toepassingen
In een buisconstructie van 50 dm³ halen we nu 5 kW
geschikt is: door cascades te bouwen kun je vrijwel
koude. Dat is met vloeistofadsorptie onmogelijk. Voor
elk vermogen leveren. “Een mooie business case is het
vergelijkbare vermogens is meer dan tienmaal zoveel
kantoor van AVR Duiven”, vertelt ze. “AVR is niet alleen
volume nodig.”
als warmteleverancier geïnteresseerd, maar ook als
Vanaf het begin is duidelijk op de consumentenmarkt
klant. Zij hebben een van hun compressiekoelmachines
ingezet. Om de kostprijs laag te houden is bijvoorbeeld
al vervangen door een cascade van 15 kW. Die koel-
de dikte van de tanks met onderdruk niet uitgevoerd in
machine moest sowieso vervangen worden vanwege de
3 mm dik staal, maar in 1 mm dik verstevigd staal. Dat
uitfasering van het synthetische koudemiddel R22 in
kan als je het staaloppervlak vergroot door structuren
deze machine.”
aan te brengen. Als je naar het COP kijkt — 0,6 — is
Keesom en De Beijer verwachten onder meer vanwege
de machine relatief onzuinig, maar dat is inherent aan
de steeds strengere regelgeving veel vraag naar hun
absorptiekoelers. “Je koelt echter met restwarmte
koelmachine met water als koudemiddel. Maar ook
die je anders moet wegkoelen, wat ook energie kost.”
andere factoren helpen een handje mee. “Vanuit
Het verbruik van de koeler bedraagt ongeveer 7 tot 8
Brussel
GJ per jaar, wat neerkomt op 100 tot 200 Euro als de
sterk als mogelijkheid om de CO2-uitstoot drastisch
warmteprijs op winterniveau blijft. Bij een verlaagde
terug te dringen. En vanuit de consument neemt de
zomerprijs is het nog minder.
vraag naar koeling sterk toe. De verbetering van de
Ook ontwikkelde SolabCool een speciale elektronische
woningisolatie heeft ertoe geleid dat we in de zomer
klep, die acht driewegkleppen vervangt. Dat scheelt
temperaturen van meer dan 30 °C in de slaapkamers
veel koper en er zijn minder individuele motoren
krijgen. Daar kunnen wij niet bij slapen. Nieuwbouw
stimuleren
22
ze
warmtenetten
momenteel
WARMTENETWERK MAGAZINE
Adsorptiekoeling De SolabCool werkt in twee stappen, net als een batterij: eerst heb je een laadproces en vervolgens een ontlaadproces. In het laadproces (1) beschik je over een gemodificeerd silicagel, erg poreus materiaal dat water aan zijn oppervlak kan binden. Met warmte van de stadsverwarming verbreek je Cascade van drie SolabChillers op
die bindingen en komt het water als damp vrij
het kantoor van AVR in Duiven.
bij een temperatuur van 70 °C en een zeer lage druk van 4-30 mbar. De damp stroomt vervolgens door naar een condensor die werkt bij een lage
heeft echt last van oververhitting.” Nu al wordt 3 tot 4 procent van de 7 miljoen Nederlandse woningen met compressie-airconditioning gekoeld en er zijn zo’n 800.000 woningen aangesloten op een warmtenet of blokverwarming, dus er is een grote potentiële markt voor SolabChillers.
temperatuur; de condensatiewarmte wordt via een hydraulisch systeem zelf weggekoeld aan de buitenlucht van bijvoorbeeld 30 °C. Als de silicagel helemaal droog is, start het ontlaadproces (2). Door de verlaagde temperatuur bij de condensor ontstaat een verminderde dampdruk, waardoor het condenswater om het evenwicht te herstellen weer begint te verdampen en warmte aan de omgeving
“Je kunt 1-op-1 opschakelen met de vraag naar koeling”
onttrekt. Die warmte komt uit het binnencircuit dat in verbinding staat met de radiatoren. Hierdoor koelen deze af van kamertemperatuur, bijvoorbeeld 28 °C, naar een temperatuur van ongeveer 21 °C.
Zonnekoeling
Aangezien de silicagel het water wegvangt blijft de
Uiteindelijk zal SolabCool ook internationaal gaan. Nu al zijn er orders uit Spanje en Trinidad, waar niet een warmtenet, maar een zonneboiler de aandrijfwarmte zal leveren. De Beijer: “Daar is een hele grote vraag naar koeling en er is veel warmte van de zon aanwezig. Dankzij onze machines hoeft voor die koeling niet een hele infrastructuur voor energie te worden aangelegd, je kunt de machine in principe autarkisch gebruiken.”
dampdruk laag en stopt de verdamping pas als de silicagel is verzadigd. Anders dan bij de meer bekende absorptiekoelmachines
is er dus geen continu proces. In
een SolabChiller zitten dan ook minimaal twee eenheden, die steeds omschakelen. 1) Laden
2) Ontladen
Toch focust hij voorlopig eerst nog even op Nederland. “We willen ze nog even dichtbijhouden. Dit is al mijn vierde fabriek en ik weet dat je altijd dingen zult tegenkomen die je niet voorziet. We zullen ongetwijfeld nog het een en ander bij moeten regelen. En je wilt ook dingen uitproberen, bijvoorbeeld een Chiller achter een wkk hangen.” Keesom: “Maar het is nu eerst belangrijk om samen met de warmtebedrijven goede business cases op te zetten om de rentabiliteit voor hun netten te verhogen. Ons systeem heeft als groot voordeel dat je dit binnen bestaande netten kunt doen en dat je 1-op-1 kunt opschakelen met de vraag naar koeling.”
_
NR 18. WINTER 2014
23
Zuid-Holland bundelt krachten De Provincie Zuid-Holland heeft al lange tijd een ambitieus warmtebeleid. Met de Green Deal van 2011 is dat beleid verankerd. Maya van der Steenhoven mag nu het daaruit voortgekomen Programmabureau warmte koude Zuid-Holland leiden om te zorgen dat alle
foto: winand stut fotografie
neuzen dezelfde kant opwijzen: voorwaarts.
24
WARMTENETWERK MAGAZINE
Op 11 oktober 2013 was Madurodam het toneel van de
een overheidsprogramma van zo’n 100 miljoen euro.
ondertekening
Samenwerkingsovereenkomst
Daarin zat de stimulering van onder meer wind- en
duurzame warmte- en koude Zuid-Holland. Waar het
van
de
zonne-energie. Verder hielden we ons beleidsmatig
park normaal alle bijzondere gebouwen van Nederland
bezig met het wegnemen van knelpunten en het
dichter bij elkaar brengt, verkortte het nu de onderlinge
stimuleren van biomassa, het gebruik van afval voor
afstanden tussen de Zuid-Hollandse warmteleveranciers,
energie en waterkracht. Ook kwamen toen soms dingen
-producenten en –afnemers en de lokale politiek. 23
bovenborrelen als getijdencentrales. Maar stadswarmte,
publieke en private organisaties — waaronder ook
dat waren voor ons echt de bakstenen, daar had niemand
Warmtenetwerk — onderschreven hun intenties voor een
het over.”
gezamenlijk warmtebeleid in stijl op een warmteleiding.
“We gaan ervoor zorgen dat we niet de volgende ‘praatclub’ worden”
Waarom is die aandacht voor warmte er nu wel? “Mijn gevoel is dat het misgaat als we nu niet investeren in warmte door de kansen met warmtenetten te laten
Deze samenwerkingsovereenkomst is eigenlijk een voort-
liggen en aardwarmte in de tuinbouw niet van de grond
zetting van de 2 jaar eerder ingezette Green Deal, die
te laten komen terwijl straks warmtekrachtcentrales
de gezamenlijke warmtestrategie tot 2020 omvatte
sluiten. Aangezien de vraag naar energie blijft stijgen,
met afspraken over de benutting van restwarmte, de
komen we dan in 2020/2023 voor een heel naar kosten-
benodigde infrastructuur, geothermie en marktstrategie.
plaatje te staan.
Een concreet gevolg is de oprichting van het Programma-
De energiewereld is bovendien nog nooit zo onzeker
bureau duurzame warmte en koude Zuid-Holland dat de
geweest. Dat heeft te maken met decentralisatie van
samenwerkende partijen de komende 3 jaar zal onder-
energie, verduurzaming, de lage energieprijs, de posities
steunen.
van de grote energiebedrijven, hoe banken het doen…
“We gaan ervoor zorgen dat we niet de volgende
alles is onzeker. Terwijl je weet dat energievraag alleen
‘praatclub’ worden, maar resultaten neerzetten”, aldus
maar groeit, kun je nu vrijwel geen business case rond-
kersvers directeur Maya van der Steenhoven bij de
krijgen met nieuwe energieproductie.”
oprichting. 3 dagen in de week zal zij zich inzetten voor het programmabureau en daarnaast is zij ook directeur van EnergiekLeiden, een non-profit organisatie die de inwoners
Wat gaat het projectbureau daaraan doen?
van de gemeente Leiden wil helpen verduurzamen. Van
“Er is behoefte aan een langetermijnvisie bij de
die 3 dagen is Van der Steenhoven overigens 1,5 op pad.
overheid en bedrijven. Veel partijen kijken op dit
“Veel bedrijven nodigen me uit. Waar bedrijven mee
moment niet verder dan morgen. Dat zie je ook in het
bezig zijn, kun je niet verzinnen achter je bureau. Ik ben
SER-energieakkoord. Van de SER verwacht je juist een
al bij Thermaflex geweest, een typisch voorbeeld van
toekomstbeeld: hoe moet het zijn in 2023? Van daaruit
Nederlandse innovatie. En naar kassen waar ze met laag-
moet je terugrekenen naar hoe het nu zou moeten. De
waardige warmte tomaten willen kweken. Daar gebeurt
problemen van nu kun je makkelijker oplossen als je
het echt.”
weet waar je samen naar toe werkt. Anders zet er altijd wel iemand zijn hakken in het zand.
Je hebt al jaren ervaring met voornamelijk gas en elektriciteit. Hoe ben je zo in de grootschalige warmte terechtgekomen?
Een van de speerpunten van het programmabureau is daarom een maatschappelijke kosten- en batenanalyse voor warmte: wat is nodig en hoe verdelen we de kosten. Dat toekomstbeeld geeft ook de ruimte voor
“Warmte is echt nieuw voor me, maar ik kan gelukkig
nulwoningen, goede duurzame stadsverwarming en
veel over warmte verklaren vanuit mijn achtergrond met
innovatieve aardwarmteprojecten.”
energie. Ik begin dus niet helemaal vanuit het niets. Hiervoor heb ik onder meer 13 jaar bij de overheid gewerkt, voor een groot deel op het gebied van
Schort het nu aan die ruimte?
duurzame energie. In mijn eerste baan was ik
“Wat me vooral opvalt als ik op mijn begintijd bij
medeverantwoordelijk voor het opzetten van het
Economische zaken terugkijk, was de enorme stam-
DEN-programma (red. Duurzame Energie Nederland),
menstrijd tussen duurzame opties als zonnepanelen,
NR 18. WINTER 2014
25
wind, wind-op-zee en biomassa. Was iets nu wel of niet
netbeheerders wisten hoe vaak dat gebeurde. Opdracht
groen?
aan ons was om deze data openbaar te krijgen. In het
Het was een onderlinge oorlog waardoor je als overheid
begin leek het erop dat de individuele bedrijfsbelangen
niet vooruitkwam. Bij alles was wel een probleem te
en behoefte aan geheimhouding dit zouden tegenhouden,
bedenken: de productie van zonnepanelen en windmolens
maar uiteindelijk wisten we het op te lossen en hebben
kost meer energie dan het oplevert, biomassa moet weer
we met het project zelfs de Europese transparantieprijs
overal vandaan komen. Zo werd tegen elkaar gelobbyd
gewonnen.”
bij dezelfde ambtenaren en Kamerleden. De realiteit is dat we al die opties keihard nodig hebben om ons doel te bereiken. En zelfs in de meest duurzame scenario’s zit
Hoe heb je die partijen bij elkaar gekregen?
nog een flink aandeel conventionele bronnen.
“Natuurlijk staat of valt het met het helder benoemen
Een dergelijke stammenstrijd merk ik nu ook een beetje
van een gezamenlijk doel en het duidelijk maken van
in de warmtesector, bijvoorbeeld tussen energienul-
elkaars rollen. Maar ik heb ook gezien dat er veel
woningen en warmtenetten. Je bevecht elkaar en houdt
verandert als je regelmatig bij elkaar komt en elkaar af
elkaar zo in een houdgreep.”
en toe in een andere setting leert kennen. Zo gingen we na dagen vergaderen over gezamenlijke doelen en acties
“We hebben alle duurzame opties keihard nodig om ons doel te bereiken”
met elkaar de kroeg in. Van ministeriemedewerkers en netbeheerders tot aan de ceo’s van de grote gasbedrijven en stroomproducenten stonden tot half zes aan de pianobar bij Crazy Piano’s in Scheveningen.
Bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM) bracht je de gaswereld in beeld. In hoeverre lijkt dat op je huidige functie?
“Dat was deels vergelijkbaar, maar daar ging het om de
Op een gegeven moment ontstond de wil om het gezamenlijk te laten lukken en het elkaar te gunnen. Die wil moet er echt zijn, want niet iedereen heeft op dezelfde wijze baat bij veranderingen.”
gasdistributie in de negen Noordwest-Europese landen. Hoe krijg je de producenten, distribiteurs, ministeries en toezichthouders van de negen landen op een lijn om samen de marktomstandigheden te verbeteren?
Hebben de leden van het programmabureau verplichtingen?
Die markt had een groot probleem: de gasleveringen bij
“Er zijn afspraken en er is een samenwerkingsover-
de grenspunten waren jaren van tevoren uitverkocht,
eenkomst, maar we gaan niet afstrepen van ‘jij had dit
maar het gas zelf werd niet gebruikt. In een heel strenge
doel moeten halen.’ Dan zou het ook vrij snel afgelopen
winter ging het in Engeland mis. Er kwam niet genoeg
zijn. Ik denk dat de programmaraad vooral sturend moet
gas het land binnen om de woningen te verwarmen
zijn bij het bepalen wat nodig is om die 20 PJ in 2020 te
terwijl alle grenspunten waren ‘uitverkocht’. De Engelse
halen. De programmaraad is ook bedoeld om te zorgen
overheid was woedend. Hoe kon dat nu toch mogelijk
dat de leden elkaar kunnen vragen van ‘hé, dit werkt
zijn dat de grenspunten niet optimaal werden gebruikt
niet en hoe komt dat’ of ‘hoe heb je dat gedaan?’
om in de behoeften te voorzien?”
Verder leveren de leden niet alleen geld, maar ook mankracht. In dit kantoor zitten dan ook mensen van
Hoe ontstond dan een tekort? “Doordat alle capaciteit op de grenspunten lang vooruit was uitverkocht, konden er geen nieuwe handelscon-
leden die samen een projectgroep vormen.”
Hoe zijn de leden geworven?
tracten worden afgesloten. De overheden vermoedden
“Eigenlijk is het vooral een voortzetting vanuit de Green
dat bestaande partijen probeerden de markt af te
Deals. Het aardige vind ik dat alle partijen betrokken
schermen. De oplossing was om een tweedehands markt
waren bij de oprichting. Zij hebben ook echt al een idee
in gascapaciteit te creëren. Er was echter geen inzicht
van ‘dit willen we allemaal gaan doen.’
in historisch gebruik van de grenspunten, wat die markt
En er zijn nog bedrijven die lid willen worden. Ik denk
onaantrekkelijk maakte omdat je niet wist of je het
dat we binnenkort uitbreiden naar 25. We willen ook de
gas kon transporteren. Via een interruptie kon eerste-
vraagzijde meer betrekken. Ik zou Woonbron en Portaal
handscapaciteit immers voorrang eisen en alleen de
heel graag in mijn programmaraad hebben.
26
WARMTENETWERK MAGAZINE
De Zuid-Hollandse samenwerkingsovereenkomst is ondertekend op een echte warmteleiding.
Los daarvan is er natuurlijk geen enkele belemmering om op projectbasis in ontwikkelgroepen samen te werken.”
Waarom is dit programma juist in Zuid-Holland opgezet?
Vanwaar de extra aandacht voor Leiden binnen het programma? “Leiden is één van de eerste projecten waar we daadwerkelijk op projectniveau participeren. De vraag
“De provincie Zuid-Holland is heel vooruitstrevend en
daarvoor kwam voornamelijk vanuit Nuon, provincie en
heeft gedreven mensen zitten op energiegebied. Maar
gemeente. Met een mooi netwerk als het Leidse moet je
dat komt misschien ook omdat Zuid-Holland het niet
denken over verduurzamen, vernieuwen en uitbreiden
met geld kan doen. Zij hebben geen potjes van een paar
zodat iedereen er wat aan heeft en daarbij kunnen wij
honderd miljoen zoals Gelderland en Noord-Brabant. Zij
helpen. Deze rol pakken wij tijdelijk voor de gemeente
moeten daarom wel innovatief kijken naar welke rol ze
op, maar ik hoop natuurlijk dat er een wethouder komt
kunnen spelen en waar ze het verschil kunnen maken.
die zo enthousiast raakt door onze plannen dat hij het
Overheidsgeld is niet altijd de echte bottleneck.
zelf verder wil oppakken en van ons overnemen.”
Daarnaast is Zuid-Holland natuurlijk de ideale plek voor een goed warmtenet. Er is een grote vraag naar warmte die niet eenvoudig anders duurzaam is in te vullen, denk aan gestapelde bouw en oude binnensteden, maar ook de glastuinbouw en een enorm aanbod van restwarmte.”
“De wil om het gezamenlijk te laten lukken moet er echt zijn” Hoe past een provinciebreed netwerk in het plaatje?
Tot slot de eindgebruiker. Eerder zei je dat bij EZ eind jaren 90 warmtenetten nog als bakstenen werden gezien. Uit de diverse deelnemers aan het programmabureau blijkt dat dit grotendeels toch wel is veranderd. Hoe zit het echter bij het gewone publiek, de bewoner? “Ik vind het altijd heel raar hoe de beeldvorming bij het publiek is. Bij EnergiekLeiden werken ook een paar mensen die zijn aangesloten op stadsverwarming en zij
“Een ringleiding is een van de mogelijke manieren om
hebben het er altijd over hoe goed het functioneert en
vraag en aanbod bij warmte en koude in dit gebied
hoe laag de kosten zijn. Ze hebben nooit problemen
optimaal af te stemmen. Dat is een groot netwerk
terwijl ik zelf met mijn nieuwe hr-ketel soms wel twee
over de gehele provincie die de leveringszekerheid,
keer per jaar een mannetje over de vloer heb.
financiering en mogelijkheden voor verduurzaming
Mensen roepen ook snel: stadsverwarming is duur. Maar
vergroot. Je kunt dan bijvoorbeeld beginnen op basis
de meesten weten niet wat ze betalen voor individuele
van restwarmte en op termijn aanvullen met duurzame
verwarming of elektriciteit. Veel mensen stappen voor
bronnen die nu op zichzelf nog geen haalbare casus
elektriciteit nooit over en betalen zomaar 300 Euro
vormen voor een eigen warmtenet.
teveel. Er zit dus naast het gebrek aan vrijheid ook
Bovendien proberen we de projecten te bundelen. In
iets anders achter. Ook dat willen we aanpakken. Door
sommige fondsen Is ruimte genoeg voor investeringen in
serieus te luisteren hopen we erachter te komen hoe we
infrastructuur. Die zijn echter niet geïnteresseerd in een
voor hen het imago van warmte kunnen verbeteren.”
_
project van een aantal miljoenen, maar wel in een groot gebundeld project van een miljard.”
NR 18. WINTER 2014
27
Aanleg Warmtenet Nijmegen van start 6,1 km nieuw warmtenet bij de Waal. Op 15 januari is aannemer A. Hak gestart met de aanleg van een warmteleiding van de afvalenergiecentrale van ARN in Weurt naar de Waalsprong in Nijmegen. De aannemer werkt in opdracht van Warmtenet Nijmegen, een samenwerkingsverband van gemeente Nijmegen en netwerkbedrijf Alliander. Bij de aanleg zijn ook de bedrijven Liandon en Cofely GDF-Suez betrokken. De warmteleiding zal 9.000 nieuwe en 3.000 bestaande woningen in de Waalsprong van duurzame warmte voorzien. Daarnaast krijgen via een tweede leiding 2.000 woningen in Waalfront een aansluiting op het warmtenet.
Nieuwegein naar 65 procent
De warmteleiding moet uiterlijk 1 januari 2015 in bedrijf zijn. Het leidingtracé heeft een lengte van 6,1 km en telt twee grote waterkruisingen. Het project vermindert de uitstoot van het broeikasgas
17.500 woningen aangesloten op stadswarmte.
CO2 met 21 miljoen kg.
_
Met de aansluiting van vier bestaande flatgebouwen aan het Nijpelsplantsoen en de torenflats aan het Wenkebachcarré wordt nu ongeveer 65 procent van de woningen in Nieuwegein verwarmd met stadswarmte. Het gaat dan om ongeveer 17.500 woningen van de in totaal 27.185 woningen in deze gemeente. Eigenaar van de flatgebouwen is wooncorporatie Jutphaas wonen, die dit jaar genomineerd is voor de Nederlandse Duurzaam Bouwen Awards. Directeur Margaret Zeeman is blij met de groei van het Nieuwegeinse warmtenet, dat zichzelf volgens haar terugverdient door de lagere onderhoudskosten: “We hoeven nu geen verwarmingsketels meer te vervangen. Bovendien is het stadsverwarmingsnet veel minder gevoelig voor storingen dan de oude verwarmingsketels.” In 2011 waren er nog 15.274 woningen aangesloten. Het net groeit dus stevig en dankzij de aanleg van een net in de nieuwbouwwijk Blokhoeve zal het aandeel stadswarmte in Nieuwegein de komende tijd verder toenemen. Het net in Nieuwegein is onderdeel van het grote regionale warmtenet van Eneco Warmte & Koude.
_
28
WARMTENETWERK MAGAZINE
Imog verwarmt betonfabriek
Vlaamse afvalverwerker begint met
andere interne processen bleek vervolgens nog meer
warmtelevering buurman.
dan 500 kWth over voor levering aan een warmtenet, waarvan 220 kWth voor Nerva is gereserveerd.
De intergemeentelijke afvalverwerker Imog heeft
Imog ziet ook mogelijkheden om haar beschikbare
in het stadje Harelbeke, vlakbij Kortrijk, de eerste
warmte in de omgeving in te zetten. De gemeente
stap gezet naar externe warmtelevering. Vanaf de
Kuurne wil voor een nieuwe ontwikkeling van 500
afvalenergiecentrale van Imog in deze plaats is eind
woningen op de grens met Harelbeke duurzame warmte
2013 een warmteleiding gelegd naar de naburige
gebruiken. Daarvoor is een leiding onder de rivier
betonfabriek Nerva.
de Leie nodig. Ook de gemeente Harelbeke (26.000
Tot de warmtekoppeling verstookte Nerva jaarlijks
inwoners) ziet mogelijkheden, evenals het naastgele-
ongeveer 130.000 liter olie voor het drogen van
gen Kortrijk.
_
voorgespannen vloerelementen met warm water van 60 째C. Nu gebruikt de fabriek daarvoor restwarmte van de afvalenergiecentrale. Dat is duurzaam en ook economisch interessant. Nerva heeft op dit moment acht productielijnen, maar wil gaan uitbreiden naar tien lijnen. Daardoor zal de warmtebehoefte nog verder stijgen.
Meer warmteprojecten De levering aan de betonfabriek is een eerste begin voor Imog. De afvalenergiecentrale van Imog verwerkt 65.000 ton afval per jaar en zelfs met de uitbreiding van Nerva is er voldoende warmte beschikbaar op verschillende niveaus. Al in de jaren 80 begon het bedrijf met opwekking van energie uit afval. Recenter heeft de afvalverwerker voor 11 miljoen Euro haar rookgasinstallatie uitgebreid met een economiser en een grotere stoomdrum en de stoomturbine gereviseerd. Na voorverwarming van de verbrandingslucht en
NR 18. WINTER 2014
29
Deelnemersoverzicht Exploitanten en financiers van warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam Attero AVR Afvalverwerking Bionerga Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam Dalkia EDF Luminus E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude Essent Local Energy Solutions GETEC Benelux GMB Beheer HVC Energie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer Milieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM) Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra GMB Beheer A. Hak West Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Joulz Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding- Montageprojecten SOP VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG Bioliquids Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Danfoss District Energy Dyka Ecompany Ecoon Exergy Solutions Geveke Technical Solutions Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF Isoplus Benelux Kamstrup Kapp Nederland Korex Air-Sep Landis+Gyr
1 januari 2014
LOGSTOR Nederland Nathan Group NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Rehau Robot Vloerverwarming Samson Regeltechniek Siemens Spirotech SWEP TCB Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk WILO Pompen WMS Warmtemeterservice Xylem (Lowara) Adviseurs en ingenieursbureaus Adviesbureau Wognum Agro Adviesburo Antea ARN Remondis Consulting Banning Advocaten Bee NV Bird & Bird Boydens CarbonMatters CCS Cornelissen Consulting Services Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting De Klik DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA 3E Ecofys EES Holland Ekwadraat Advies EnergyMatters Grant@vice Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland HDM Pipelines IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs Liandon Lievense RebelGroup Roos + Bijl Rotterdam Engineering Roukema Royal Haskoning RTB De Beijer T&A Survey Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering
Universiteiten en kennisinstituten Avans Hogescholen Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool KWR Water Cycle Research TNO TU Delft Universiteit van Gent UGent Campus Kortrijk Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Leeuwarden Gemeente Nijmegen Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax ISVAG Omgevingsdienst Haaglanden POM West-Vlaanderen Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Antwerpen Stadsgewest Haaglanden Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Cogen Nederland Cogen Vlaanderen Koninklijke VNP Vereniging Afvalbedrijven
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
 30
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda
Colofon
18 maart
Voorlichtingsbijeenkomst SDE+ en Horizon 2020
www.biowkk.eu
Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl
18-19 maart Nationaal Buisleidingen Platform
Congres over wet- en regelgeving bij
ondergrondse leidingen
www.iir.nl
3-4 april
Annual Conference Cogen Europe
Jaarcongres in Brussel van Europese
warmtekrachtorganisatie
16 april
Seminar energie voor verandering
KIVI NIRIA seminar in Nijmegen over het
Energieakkoord www.kiviniria.net
28-29 april 60 Years of HOT and COOL Stories
Jaarcongres Euroheat & Power in Brussel
www.euroheat.org
30 april
Congres Warmtenetwerk Vlaanderen
Leuven
www.warmtenetwerk.be
12-14 mei
European Bioenergy Conference 2014
5e Europese congeres van AEBIOM te Brussel
www.aebiom.org
Internationaal Geothermie Congres 2014 Freiburg (D) 14-16 mei
www.geothermiekonferenz.de
23-27 juni
EU Sustainable Energy Week 2014
www.eusew.eu
7-9 sept
14th International Symposium on District Heating & Cooling
Internationaal congres verzorgd door de
Zweedse warmtevereniging Svensk
Fjärrvärme
svenskfjarrvarme.se
Redactie Klaas de Jong Tjitske Ypma Jet Ceelen Willeke Brandsma Rutger de Jong e-mail: info@warmtenetwerk.nl Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk Bestuur Warmtenetwerk Secretaris: Voorzitter: Gijs de Man, Stadsverwarming Purmerend Penningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor Nederland Hans Buitenhuis, DWA Leo Wartna, Visser & Smit Hanab Jan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris Vlaanderen: Jo Neyens, ODE Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Postbus 77 NL - 1200 AB Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 17. HERFST 2013
31
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie