WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 17. HERFST 2013
Vierde generatie warmtenetten op komst Purmerend wint Warmtenetwerk Maatschappijprijs Rotterdam bouwt warmtering met 42 km nieuwe leiding
Inhoud 3
Column
4
Introductie nieuwe deelnemers
5
Workshop over de warmtewet
6
Feest van de warmte in Rotterdam
9
Verslag studiereis: Warmte en koude gaan diep in Parijs
12
Innovatie en klantgerichtheid in Purmerend
14
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk
15
Overhandiging Europees handboek door Sven Werner
16
Platform IndustriĂŤle Warmte
17
Wind en warmte hebben elkaar nodig
18
Twence wint Global District Energy Award
19
Grote belangstelling voor Maatschappijprijs
20
Nationaal warmtecongres en Geo Heat & Cool Global
21
Tevredenheidsonderzoek Warmtenetwerk
22
Overzicht deelnemers Warmtenetwerk
23
Agenda en colofon
Omslagfoto: De nieuwe biomassacentrale De Purmer in aanbouw. Deze centrale zorgt ervoor dat in 2014 80 procent van de warmte in het net van Stadsverwarming Purmerend duurzaam wordt opgewekt.
2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en
WARMTENETWERK
Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
_
Rondje om Rotterdam De Nederlandse warmtewereld bewijst zijn kracht met de Rotterdamse warmtering. Vol verbazing keken we naar het plaatje van de
onder de wijk Katendrecht door, hebben de Nederlandse
warmtering rondom de hoofdstad van Oostenrijk, Wenen,
aannemers een wereldwijd unieke prestatie geleverd.
het doel van de eerste studiereis van Warmtenetwerk.
Niet voor niets is het Rotterdamse project voor
Een onvoorstelbare prestatie, zo dachten we. Maar
gebruik van restwarmte als voorbeeld vermeld in het
5 jaar later heeft ons eigen Rotterdam ook een heuse
Energieakkoord, dat in september is getekend door de
warmtering.
sociale partners binnen de Sociaal Economische Raad
Na de snelle aanleg van de warmtetransportleiding langs
(SER). In dit akkoord is benutting van restwarmte als
de zuidkant van de Maas van Rozenburg naar hartje
prioriteit genoemd.
Rotterdam, is nu de aanleg van de Leiding over Noord gestart. In september 2014 moet de transportleiding
Niet alleen
vanaf Rozenburg langs Schiedam en Vlaardingen naar de
Gelukkig staat Rotterdam niet alleen. Een ander
EfG-energiecentrale in werking zijn. Daarmee is dan een
spectaculair project is de leiding van Diemen naar Almere.
van de belangrijkste pijlers van het Rotterdam Climate
In Alkmaar legt vuilverbrander HVC een warmteleiding
Initiative, 50 procent minder CO2 in 2025 ten opzichte
dwars door bestaande bouw naar de binnenstad, terwijl
van 1990, succesvol afgerond.
Amsterdam de aanleg van een warmteleiding voorbereidt die onder het IJ door zal gaan. Dan krijgt Amsterdam-
De aannemers leverden in Rotterdam een unieke prestatie
Noord ook duurzame warmte van afvalverwerker AEB en Waternet en van enkele bedrijven in het havengebied. Ook in Vlaanderen zijn warmtenetten in opkomst. Als alles goed gaat, zal Antwerpen een groot warmtenet
Grote getallen
krijgen. Opmerkelijk zijn bovendien de vorderingen die in korte
De warmtering telt in 2014 een zuidelijke transporttak
tijd met diepe geothermie worden gemaakt. Nederland
over een lengte van maar liefst 26 km en een noordelijke
is nu als voortrekker op de kaart gezet door de Europese
met een lengte van ruim 16 km. Deze warmtering is een
geothermieorganisatie EGEC.
waar huzarenstuk van de Nederlandse aannemerij. Met
De warmtesector zit duidelijk niet stil. De afgelopen
verschillende gestuurde boringen onder de waterwegen
jaren heeft ze grotere slagen gemaakt waar het gaat om
van Europa’s grootste haven en zelfs een gestuurde
energiebesparing en duurzame energie dan we 5 jaar
boring van maar liefst 1.500 m op een diepte van 60 m
geleden durfden dromen.
_ Klaas de Jong
NR 17. HERFST 2013
3
Introductie nieuwe deelnemers Steun duurzame warmte
Boydens
Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/
Al meer dan 50 jaar is studiebureau Boydens als
of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve infrastruc-
onafhankelijk ingenieursbureau actief op het
tuur voor warmte en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk.
gebied van bouwfysica en technische installaties
Naast een vermelding op de website en in het magazine, kunnen deel-
in gebouwen. Studiebureau Boydens verzorgt
nemers kosteloos naar onze congressen en met korting op studiereis.
ook audits op het gebied van energiegebruik en
Ook kunnen ze actief meepraten over warmtebeleid en is er een actief
berekeningen van energieprestatienormen van
verenigingsnetwerk met innovators, financiers, warmteproducenten,
gebouwen (EPBD in BelgiĂŤ). Boydens is gevestigd
aannemers en beleidsmedewerkers.
in Loppem, Dilbeek (bij Brussel) en Luxemburg.
Stuur voor meer informatie over inschrijven, contributie
www.boydens.be
en overige voordelen een e-mail naar info@warmtenetwerk.nl
Caleffi Caleffi uit Weert levert in West-Europa apparatuur voor verwarmingsinstallaties van de Caleffi Group. Daaronder bevinden zich ook afleversets, warmtemeters en appendages voor warmtenetten. Vakkennis van installateurs staat centraal bij het bedrijf. Daarom organiseert Caleffi regelmatig
Siemens
trainingen. De Caleffi Academy geeft momenteel
Siemens is een topspeler op het gebied van energie. De ac-
opleidingen over waterzijdig inregelen van verwar-
tiviteiten lopen van turbines in centrales en windparken tot
mingsinstallaties.
regelapparatuur in woningen. Siemens is actief betrokken
www.caleffi.be en www.caleffi.nl
bij concepten als smart grids en sustainable cities. Voor warmte- en koudenetten levert het bedrijf regelapparatuur, meters en monitoringsystemen.
EES Holland
Het hoofdkantoor voor BelgiĂŤ is gevestigd op het Siemens
Adviesbureau Energy Engineering Services (EES)
Business Park in Brussel en voor Nederland in Den Haag.
Holland heeft als missie om een duurzame
www.siemens.be en www.siemens.nl
toekomst te bouwen dankzij schone en kosteneffectieve
energieoplossingen.
EES
biedt
vanuit jarenlange ervaring diverse diensten aan
Omgevingsdienst Haaglanden
gaande van het doorlichten van bedrijven voor
De in 2013 gestarte Omgevingsdienst Haaglanden
mogelijke
maatregelen,
(ODH) is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de
de bepaling en formulering van een duurzame
wettelijke milieutaken voor de regio Haaglanden.
strategie en beleid tot advies over op maat
De omgevingsdienst handelt milieumeldingen en
gemaakte oplossingen met bewezen schone en
-klachten af en regelt milieuvergunningen voor de
duurzame energietechnologie. Specialiteiten
regio.
zijn restwarmteterugwinning en optimalisatie
ODH is een uitvoeringsorganisatie die staat voor
van warmtenetten.
gezamenlijk werken aan een duurzame leefomge-
Sinds juni 2013 zijn ook de diensten van BGP
ving. De ODH is zowel vergunningverlener als hand-
Engineers opgenomen in EES Holland.
haver en speelt innovatief in op veranderingen in
www.ees-energyneers.com
de steeds complexere wet- en regelgeving.
energiebesparende
_
http://odh.nl
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmtewet door Kamer Per 1 januari geldt de nieuwe Warmtewet. Na goedkeuring door de Eerste Kamer is op 29 juli de
Nederlandse
Warmtewet
gepubliceerd
in
de
Staatscourant. De Warmtewet gaat in op 1 januari 2014. De hoofdtaak van de Warmtewet is bescherming van huishoudelijke en kleinzakelijke afnemers van warmte tot een aansluitvermogen van 100 kW. De maximale warmtetarieven zijn gebaseerd op de kosten van een moderne gasketel. Warmteklanten
De Warmtewet reguleert niet alleen tarieven,
mogen niet duurder uit zijn dan huishoudens die zelf
maar schrijft ook de meting van het warmte-
stoken met een gasketel. Daarmee is de Warmtewet
verbruik voor en heeft bepalingen ten aanzien
een voortzetting van de lijn van het Nmda-tarief dat
van het overdrachtspunt tussen warmtenet en
alle grote warmteleveranciers momenteel hanteren.
verwarmingsinstallatie van de afnemer.
Kleine warmtenetten en projecten met warmte- en koudeopslag (WKO) die meerdere klanten bedienen, vallen ook onder de Warmtewet. De
Autoriteit Consumenten & Markten (ACM) is de
handhaver van de Warmtewet. De ACM verleent vergunningen aan warmteleveranciers en controleert tarieven en kwaliteit.
Workshop 31 oktober Samen met ACM en advocatenkantoor Bird & Bird houdt Warmtenetwerk op 31 oktober een middag voor exploi-
Steunregeling Vlaanderen Groene warmte en warmtenetten in Vlaanderen nu ook ondersteund.
tanten van warmtenetten en hun adviseurs. De vragen vanuit deze hoek over uitvoering en details van de wet komen dan aan bod. Inschrijven voor deze workshop in BCN Amsterdam Arena is mogelijk op de website van Warmtenetwerk. _
www.warmtenetwerk.nl
Het steunpakket voor groene warmte en warmtenetten van minister Freya Van den Bossche is deze zomer goedgekeurd door de Vlaamse regering. De regeling zorgt voor financiële ondersteuning van de productie van groene warmte, het gebruik van restwarmte en de aanleg van warmtenetten. Voor 2013 is een budget van 6,7 miljoen Euro voorzien voor nieuwe projecten. Via een tender zullen de meest kosteneffectieve projecten worden gesteund. Het uiteindelijke doel van de overheid is dat
“Groene warmte is veel goedkoper dan groene stroom” Freya Van den Bossche Vlaamse minister van Enegie
foto: wikipedia.org/michiel hendryckx
groene warmte een derde tot de helft van de
NR 17. HERFST 2013
Europese doelstelling voor haar rekening zal nemen. Dat is gebaseerd op een studie van onderzoeksinstituut Vito. België moet in 2020 13 procent van het eindverbruik energie uit duurzame bronnen halen. “Groene warmte is veel goedkoper dan groene stroom”, aldus minister Van den Bossche.
_
5
Feest van de warmte
AV
Rs
A
VLAAR
tart
AV
R fi nis
h
BOM OPNI EN DIE EUW MOE TE OF ERGE N WOR NS DE ANDE N GE KA RS AANG PT, W EPLA ORDE N NT
Warmtenetten zijn weer helemaal terug in Rotterdam,
Op 16 mei had Nuon in Rotterdam het equivalent van 5.300
dat na de oorlog zijn plannen voor stadsverwarming
woningen aangesloten en eind 2013 zal dat 6.200 zijn. Dan
startte. En de groeispurt richting 90.000 aansluitingen
moeten ook de achttien tijdelijke warmtecentrales zijn
brengt veel innovatie met zich mee. Reden voor een
vervangen door warmte AVR Rozenburg. HEENvan afvalcentrale VLAARDINGEN – ROTTERDAM WATERSNELHEID: 12 KM/H A
feestje.
Eneco heeft nu als warmteproducent de elektriciteitscen-
ER HET WAT T ONDER ERWEG ING GAA DE LEID DE NIEUWE WAT BIJ DOOR
A
WATERTEMPERATUUR: 58 – 68˚C
DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINN
trales in Rotterdam die na de liberalisatie van de energieMet een bedrag van 100 miljoen Euro is de 26 km lange Nieuwe Warmteweg van afvalenergiecentrale AVR in
WAARovergegaan van de provincie markt in eigendom ÉCHT zijn 95.000
LEIDING OVER NOORD GEBRUIKT GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN.
Zuid-Holland naar het Duitse energiebedrijf E.ON. Een van
Rozenburg naar hartje Rotterdam het grootste contract
die bronnen, de EfG-centrale, zal binnenkort sluiten wat
ooit in de Nederlandse warmtesector. Directeur Cor
mede aanleiding vormde voor nieuwe warmteleidingen om
Hamers van Warmtebedrijf Rotterdam is tot nu toe zeer
andere bronnen aan140 te kunnen X sluiten.
te spreken over de voortgang. “De aanleg van onze trans-
0
DAT ZIJN BRANDSTOFFEN UIT DE AARDE UIT DE TIJD VAN DE DINOSAURUSSEN. BIJVOORBEELD OLIE, STEENKOOL EN AARDGAS.
94.999 ANDERE HUISHOUDENS EN MISSCHIEN JOUW FAMILIE KUNNEN GEBRUIK MAKEN VAN WARM WATER EN VERWARMING VIA LEIDING OVER NOORD.
ELK GEZIN DAT GEBRUIK MAAKT VAN DE LEIDING OVER NOORD BESPAART HET GEWICHT VAN EEN AUTO AAN CO2.
DE LEIDINGEN ZIJN SAMEN EVEN LANG ALS 140 VOETBALVELDEN ACHTER ELKAAR (16,8 KM).
1.000KG
portleiding is boven verwachting voorspoedig verlopen”,
Warmtebedrijf Rotterdam
complimenteerde hij aannemer Visser & Smit Hanab tij-
In het havengebied van Rotterdam — waar zich onder meer
dens de Warmtemanifestatie op 16 mei jongstleden in het
veel chemiecomplexen bevinden — is heel veel restwarm-
Rotterdamse Nieuwe Luxor Theater.
te voor handen. Maar de benutting vergt grote investerin-
Voor de Nederlands-Vlaamse organisaties Warmtenetwerk
gen en samenwerking op de complexe Rotterdamse warm-
en Buisleiding Industrie Gilde (BIG) was de realisatie van
temarkt. De stad Rotterdam nam daarom het initiatief tot
dit project eveneens aanleiding voor een feestelijk con-
oprichting van Warmtebedrijf Rotterdam, waarin meer-
gres. In totaal trommelden zij 250 bezoekers voor dit eve-
dere van deze belanghebbenden participeren. Zodoende
nement op voordat de inschrijving wegens ruimtegebrek
heeft Rotterdam toch weer een organisatie die enigszins
moest worden gesloten. Warmtenetwerk neemt daarbij
vergelijkbaar is met de warmtetak van het Gemeentelijk
de bezoekers vanuit de warmtedistributie voor zijn re-
Energiebedrijf uit vroeger tijden.
1M LAAT JE MEESTER OF JUF EEN GROTE STAP NEMEN. ZO DIEP LIGT DE LEIDING ONDER DE GROND.
kening, terwijl de deelnemers van BIG zich bezighouden met buisleidingen — waaronder warmteleidingen — in het algemeen.
In het havengebied van Rotterdam is veel restwarmte voor handen
Hernieuwde interesse
“In feite bestaat Warmtebedrijf Rotterdam uit twee af-
Met haar Climate Initiative zet de stad Rotterdam weer
zonderlijke vennootschappen”, legt directeur Hamers uit.
volop in op warmte. Hoewel het Rotterdamse warmtenet
“Warmtebedrijf Infra zorgt voor uitkoppeling van rest-
al sinds 1948 bestaat, heeft de groei lange tijd stilgestaan
warmte en voor transport van de warmte. Warmtebedrijf
door goedkope concurrentie van gas na de vondst van het
Exploitatie heeft als taken het sluiten en beheren van
Slochterenveld in 1960. Het Climate Initiative, dat als doel
commerciële contracten, expeditie, bedrijfsontwikkeling
heeft om de CO2-uitstoot van de stad in 2025 te halveren
en optimalisatie van de warmtelevering.”
ten opzichte van de uitstoot in 1990, ziet warmte als bron
De stad Rotterdam bezit 88 procent van de aandelen van
van mogelijkheden. De uitbreiding van warmtenetten is
het infrabedrijf en 50 procent van het exploitatiebedrijf.
een van de belangrijkste pijlers in het initiatief.
E.ON is de enige andere aandeelhouder van het exploita-
Dat is geen eenvoudige opgave, want er is geen gemeente-
tiebedrijf; in het infrabedrijf hebben de woningcorporatie
lijk energiebedrijf meer in de havenstad. De liberalisatie
Woonbron en de provincie Zuid-Holland respectievelijk
van de energiemarkt heeft het plaatje in Rotterdam vrij
4 en 8 procent van de aandelen.
complex gemaakt.
Niet alleen is de provincie Zuid-Holland aandeelhouder in
De belangrijkste speler bij warmtedistributie is Eneco.
Warmtebedrijf Rotterdam, ze ziet het Rotterdamse initia-
Maar liefst 55 Nederlandse gemeenten zijn aandeelhouder
tief ook als een opstapje naar een provinciaal warmtenet.
van dit energiebedrijf. Ook concurrent Nuon Vattenfall
Daarin zouden de netten van Rotterdam, Den Haag, Leiden
heeft in de afgelopen jaren echter concessies verworven
en Dordrecht met elkaar en met de Zuid-Hollandse glas-
voor warmtelevering in verschillende wijken in Rotterdam.
tuinbouwgebieden kunnen worden verbonden.
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
1.00
DE LEIDING GAAT ONDER DE NIEUW DOOR, DAARVOOR GEBOORD VAN BIJ LANG. DAT ZIJN BI STAPPEN VAN DE
2
D OR W N D OE OR EIZ STO R VE
DAN WANNEER WATER VERWARMD MOET WORDEN VIA EEN GASKETEL
EN
D VA E L N EID ZO IN O GG GD A IE AT RE O N M HE N EN EST E
ROTTERDAM
N
B
SCHIEDAM
60%
G EF h is
G EF
der
min
fin
RDINGEN
CO 2
t ar st 2013 START AANLEG
Afhankelijkheid
2014 EERSTE LEVERING ROTTERDAM 2015 DUURZAME WARMTE BESCHIKBAAR VOOR VLAARDINGEN EN SCHIEDAM
De rol van Warmtebedrijf Rotterdam blijft beperkt tot de infrastructuur en exploitatie; distributie en productie van Leiding- Montageprojekten Oldenzaal B.V.
LENGTE: 16,8 KM
warmte behoren niet& 70 totCM de taken. De energiebedrijven DIAMETER: 90 CM (BUITEN) (BINNEN) WATERTEMPERATUUR: 100 – 120˚C
B
NEN)
LENGTE: 16,8 KM
EN ZO TOVEREN WE HET AFVAL OM IN ENERGIE.
ROTTERDAM – VLAARDINGEN
TERUG
B
DUUR DOENRotterdam. het stadscentrum van ZO HÉ, DAT KLINKT GOED!
Hamers benadrukt, dat de deelname van E.ON aan DIAMETER Warmtebedrijf TRACÉ Rotterdam vanKILOTON cruciaal belang was. “De Gebruik jij wel eens dure woorden? Dat zijn moelijke woorden die heel belangrijk klinken. Hier leer je er zes!
00X
96O METER WE WATERWEG R WORDT EEN GAT JNA EEN KILOMETER IJNA 1.000 GROTE JUF OF DE MEESTER!
WATERSNELHEID: 12 KM/H
die het Warmtebedrijf transporteert vanaf Rozenburg naar
DOOR AFVAL TE VERBRANDEN WORDT ELEKTRICITEIT OPGEWEKT EN KOMT ER WARMTE VRIJ.
Foto: Carel Kramer
Eneco en Nuon Vattenfall zijn de afnemers van de warmte,
Eén miljoen kilogram. Leiding over Noord kan jaarlijks 95 kiloton CO2 besparen.
Wat lang blijft bestaan, met een lange levensduur. De warmte van Leiding over Noord is duurzaam omdat deze gemaakt wordt uit afval.
De a orting van koolstofdioxide. CO2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Teveel CO2 is slecht voor het milieu, daarom proberen we het zoveel mogelijk te beperken.
Doorsnede van een cirkel. Als je de leiding zou doorsnijden is deze 90 centimeter.
staan wereldwijd aan de top. Visser & Smit Hanab heeft
business case van warmtenetten, maar bij de leiding
bijvoorbeeld eerder al geweldig werk geleverd bij de aan-
van Rozenbug naar Rotterdam is dat opgelost met door-
leg van gasleidingen op zee en horizontal gestuurde bo-
levering van warmte aan E.ON”, aldus Hamers. De voor
ringen in Duitsland”, licht hij zijn stelling toe. Harders
de aanleg van deze leiding benodigde 100 miljoen Euro is
verwijst ook naar een project van een andere Nederlandse
gefinancierd door de Bank Nederlandse Gemeenten en de
aannemer, A. Hak. Die realiseerde in 2012 de aanleg van
Rabobank.
een warmteleiding van Diemen naar Almere, waarbij maar
1.060X DE WATERVERPLAATSING (12 KM/H) GAAT 1.060 KEER ZO SNEL ALS DE SNELSTE SLAK OOIT.
Het ontwerp van de leiding van A naar B. Een tracé is een plan om van de ene plek naar de andere te komen. Een plan wordt ook wel ontwerp genoemd.
aanloopverliezen zijn altijd CO het2 grote knelpunt in de DUURZAAM LEKDETECTIE Speurt lekkage in de leiding op. Een systeem dat aangeeft dat er in de leiding een lek zit.
Een leidingtracé van 26 km De hoge aanlegkosten geven al aan dat de warmteleiding
liefst 5 km van het tracé over de bodem van het IJsselmeer liep.
niet alleen erg lang is, maar dat aannemer Visser & Smit
Thermoskan
Hanab heel wat moeilijkheden moest overwinnen. In het
De speciale leidingen van Harders’ FW, die net als een
tracé zitten drukke wegen, een paar grote waterkruisin-
thermoskan een vacuüm gebruiken voor isolatie, spelen
gen, een industriegebied en bestaande stadsgebieden zo-
een belangrijke rol in de Nieuwe Warmteweg. Ze zijn
als de wijk Katendrecht.
gebruikt bij de horizontaal gestuurde boringen om grote obstakels te overwinnen zonder graafwerk. De meest in-
“De Nederlandse leidingleggers staan wereldwijd aan de top”
drukwekkende boring loopt in één keer onder Maashaven,
Toch verloopt de aanleg voorspoedig en snel. Daarover is
De staal-in-staal leiding, die in één keer door het boorgat
Volkwart Harders, oprichter van FW-Fernwärme-Technik
moest worden getrokken, heeft een gewicht van maar
uit Celle, niet verbaasd. “De Nederlandse leidingleggers
liefst 295.000 kg, ongeveer evenveel als zeventig oli-
Katendrecht en Rijnhaven door. Deze boring heeft een lengte van 1.500 m en gaat tot een diepte van 60 m.
fanten. De twee gigantische leidingstukken, eentje voor de aanvoerleiding en eentje voor de retour, werden op de Maasvlakte aan elkaar gelast en vervolgens met sleep-
Het Buisleiding Industrie Gilde en Stichting Warmtenetwerk hebben het genoegen u hierbij uit te nodigen voor:
boten over water naar het boorgat gebracht. Elke leiding heeft een inwendige diameter van 500 mm. Door een vacuüm tussen de stalen binnenleiding en de stalen buitenleiding te creëren, is het warmteverlies ook over grote
RotteRdam woRdt
afstanden minimaal. De speciale constructie van de staal-in-staal-leidingen maakt het mogelijk om op zowel extreem hoge als extreem lage temperaturen van het medium te werken. FW heeft al ervaring met temperaturen van -196 °C tot 400 °C. De extreem lage temperaturen zijn bedoeld voor aardgas — bijvoorbeeld voor een lng-terminal — en stikstof in vloeibare vorm.
NR 17. HERFST 2013
16 mei 2013
7
GEMERKT... ER IS IETS AAN DE HAND IN DE BUURT VAN JE SCHOOL ORHEEN N. TER DO ME RM WA N TE VERWAR AR WA N, LEVERE OND WA ELS EN SCHOLE GIE TE NK IN DE GR ME ENER LEIDING KANTOREN, WI ZA N UR EE DU BBEN LEGT HUIZEN, ER MENSEN GIE HE OM ENECO ER N EN EG N ME ROME GAAT ST ET DIT OM AA ST OOK GENO DO TOEKOM ENECO WE IN DE ZODAT
DIT WARME WA OVER NOORD N IN ROTTERDAM,
IER
EZ
)PL
EER
(L EEL
BIJ HET VERBRA STOOM GEMAA GEBRUIKT OM E WEKKEN EN HE OP TE WARMEN
B
OR W N D OE OR EIZ TO DS ERS OE V BR IET T N HE EN IN ST NE
V
IN ROTTERDAM ELEKTRICITEITS DE WARMTE DO ROTTERDAMSE HET AFGEKOELD NAAR AVR (A) G VERWARMD TE
DEZE MANIER V GEEFT 60% MIN DAN WANNEER MOET WORDEN
N DE
D VA E L N EID ZO IN O GG GD A IE AT RE O N M HE N EN EST E
ROTTERDAM
N
B
SCHIEDAM
h is
G EF
CO 2
t ar st
AV
der
min
fin
A
Rs
60%
G EF
AV
VLAARDINGEN
tar
R fi
t
nis
h
BOM OPN EN DIE IEU W O MOETEN F ER GEN WORD S AN EN DERS GEKA AAN PT, W GEPL ORD ANT EN
2013 START AANLEG 2014 EERSTE LEVERING ROTTERDAM 2015 DUURZAME WARMTE BESCHIKBAAR VOOR VLAARDINGEN EN SCHIEDAM
TER HET WA T ONDER TERWEG ING GAA DE LEID DE NIEUWE WA BIJ DOOR
Leiding- Montageprojekten Oldenzaal B.V.
A
HEEN
VLAARDINGEN – ROTTERDAM
Eneco’s toetje WATERTEMPERATUUR: 58 – 68˚C
A
WATERSNELHEID: 12 KM/H
LENGTE: 16,8 KM
DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINNEN)
De transportleiding van Warmtebedrijf Rotterdam loopt
0
langs de zuidkant van de95.000 rivier en gaat warmte leveren ÉCHT WAAR
LEIDING OVER NOORD GEBRUIKT GEEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN.
DAT ZIJN BRANDSTOFFEN UIT DE AARDE UIT DE TIJD VAN DE DINOSAURUSSEN. BIJVOORBEELD OLIE, STEENKOOL EN AARDGAS.
94.999 ANDERE HUISHOUDENS EN MISSCHIEN JOUW FAMILIE KUNNEN GEBRUIK MAKEN VAN WARM WATER EN VERWARMING VIA LEIDING OVER NOORD.
Uitsnede speel & leer poster Eneco. DIAMETER: 90 CM (BUITEN) & 70 CM (BINNEN)
LENGTE: 16,8 KM
WATERSNELHEID: 12 KM/H
DOOR AFVAL TE VERBRANDEN WORDT ELEKTRICITEIT OPGEWEKT EN KOMT ER WARMTE VRIJ. EN ZO TOVEREN WE HET AFVAL OM IN ENERGIE.
aan de netten van Eneco en NUON Vattenfall in Zuid-
1M
Eneco ligt echter ten noorden van de rivier.
Tijdens kondigde Frank Kersloot, 1.000KG 140deX warmtemanifestatie DE LEIDINGEN ZIJN SAMEN EVEN LANG ALS 140 VOETBALVELDEN ACHTER ELKAAR (16,8 KM).
LAAT JE MEESTER OF JUF EEN GROTE STAP NEMEN. ZO DIEP LIGT DE LEIDING ONDER DE GROND.
ROTTERDAM – VLAARDINGEN
DUUR DOEN ZO HÉ, DAT KLINKT GOED! Gebruik jij wel eens dure woorden? Dat zijn moelijke woorden die heel belangrijk klinken. Hier leer je er zes!
Rotterdam. Het grootste deel van het bestaande net van 1.000X ELK GEZIN DAT GEBRUIK MAAKT VAN DE LEIDING OVER NOORD BESPAART HET GEWICHT VAN EEN AUTO AAN CO2.
WATERTEMPERATUUR:
Actief warmtebeleid 1.060X
TRACÉ
Het ontwerp van de leiding van A naar B. Een tracé is een plan om van de ene plek naar de andere te komen. Een plan wordt ook wel ontwerp genoemd.
KILOTON
Eén miljoen kilogram. Leiding over Noord kan jaarlijks 95 kiloton CO2 besparen.
DUURZAAM CO2 Voor Carl Berg, directeur strategie en investeringen
DE LEIDING GAAT 96O METER ONDER DE NIEUWE WATERWEG DOOR, DAARVOOR WORDT EEN GAT GEBOORD VAN BIJNA EEN KILOMETER LANG. DAT ZIJN BIJNA 1.000 GROTE STAPPEN VAN DE JUF OF DE MEESTER!
DE WATERVERPLAATSING (12 KM/H) GAAT 1.060 KEER ZO SNEL ALS DE SNELSTE SLAK OOIT.
Wat lang blijft bestaan, met een lange levensduur. De warmte van Leiding over Noord is duurzaam omdat deze gemaakt wordt uit afval.
De a orting van koolstofdioxide. CO2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Teveel CO2 is slecht voor het milieu, daarom proberen we het zoveel mogelijk te beperken.
directeur operations bij het warmte- en koudebedrijf van
voor de stadsontwikkeling van Rotterdam zijn de vele
Eneco, aan een nieuwe transportleiding aan te zullen leg-
recente warmteplannen een duidelijke zaak. Er is zoveel
gen voor het noordelijke gebied. Ook voor Rotterdam-
restwarmte in het havengebied, dat je hier wel gebruik
Noord zal straks een deel van de warmte komen van AVR’s
van moet maken. Warmtenetten zijn essentieel voor
afvalcentrale op Rozenburg. Dat past binnen de strate-
de klimaatdoelstelling van Rotterdam en de stad voert
gie van Eneco om zich te richten op duurzame energie.
daarom een actief warmtebeleid.
DIAMET
Doorsnede van een cirkel. Als je de leiding zou doorsnijden
LEKDET
Speurt lekkage in de leiding op Een systeem dat aangeeft dat e
Kersloot ziet als groot bijkomend voordeel van de leiding over noord, dat hierdoor de steden Schiedam en Vlaardingen ten westen van Rotterdam eveneens binnen
De nieuwe opzet van het warmtenet met meerdere partijen is gezond
bereik komen.
ter
De leiding over noord krijgt met een binnendiameter van
Berg erkent overigens dat het gemeentebestuur best wat
700 mm bovendien een fors grotere capaciteit dan de lei-
twijfel moest overwinnen na het debakel met Shell. Die
ding ten zuiden van de rivier. De lengte van het tracé is
beloofde zijn raffinaderij in Pernis op het warmtenet aan
16,8 km. Bij Rozenburg is een gestuurde boring gepland
te sluiten en als tegenprestatie gratis restwarmte te le-
DE AFVALENERGIECENTRALE VAN AVR om de leiding onder deBIJ druk bevaren Nieuwe Waterweg A IN ROZENBURG WORDT AFVAL VERBRAND — die ook de naam Nieuwe Warmteweg inspireerde — BIJ HET VERBRANDEN VAN AFVAL WORDT
veren, maar kwam de afspraak niet na. Dat leverde een
door te voeren. De planning is WATER dat INinDE LEIDINGEN 2014 de leiding al WEKKEN EN HET
Warmtebedrijf Rotterdam. De nieuwe opzet met meerde-
in bedrijf moet zijn omDITde capaciteit WARME WATER GAAT VIA van LEIDING 250 MW van de
re partijen is gezond en maakt een grote uitbreiding van
centrale over te nemen.IN ROTTERDAM, VLAARDINGEN EN SCHIEDAM ROTTERDAM OP DE LOCATIE VAN DE B IN ELEKTRICITEITSFABRIEK (EFG) WORDT Afgelopen juli heeft Eneco de aanleg NAAR in HET vier delen uitDE WARMTE DOORGESTUURD
de warmtenetten mogelijk.
STOOM GEMAAKT. DEZE STOOM WORDT GEBRUIKT OM ELEKTRICITEIT OP TE OP TE WARMEN
OVER NOORD NAAR HUIZEN EN BEDRIJVEN
ROTTERDAMSE WARMTENET WAARNA
HET AFGEKOELDE WATER WEER TERUG besteed aan Visser & Smit Nijkamp, NAAR Hanab, AVR (A) GAAT OM DAAR OPNIEUW Dura Vermeer VERWARMD TE WORDEN
en Siers. Die zijn in september begonnen DEZE MANIER VAN WARMTE MAKEN,met de aanleg. GEEFT 60% MINDER CO2-UITSTOOT DAN WANNEER WATER VERWARMD MOET WORDEN VIA EEN GASKETEL
miljoenenverlies op en leidde bijna tot de ondergang van
De gemeente ondersteunt aansluiting op de warmtenetten sinds 2007 met een bouwbesluit. Bij nieuwbouw en renovatie moeten ontwikkelaars onderzoeken of aansluiting haalbaar is. Alleen als dat aantoonbaar nadelig is, hebben de projectontwikkelaars de vrijheid om een andere warm-
ROTTERDAM
tebron te gebruiken.
B
De vooruitzichten voor de Rotterdamse warmtenetten lijken erg gunstig. Door de innovatieve oplossingen en het
G EF fin h is
G EF
60% der
min
actieve beleid, kan Rotterdam bovendien een voorbeeld-
CO 2
_
rt
a st
functie vervullen binnen Nederland.
8 2013 START AANLEG 2014
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmte en koude gaan diep in Parijs Van 13 tot en met 15 juni ging Stichting Warmtenetwerk op studiereis naar Parijs. De Franse hoofdstad beschikt over een van de grootste koudenetten ter wereld, heeft veel kennis op het gebied van geothermie en haalt alles uit de kast om de voorzieningen netjes weg te werken in het volgebouwde stadscentrum. Van 13 tot en met 15 juni ging Stichting Warmtenetwerk met een groep van 44 geïnteresseerden op studiereis naar de Franse hoofdstad. Parijs heeft een lange traditie op het gebied van warmte- en koudenetten, is Europees koploper op het gebied van geothermieprojecten en heeft het
leid rond warmte- en koudenetten. De warmtenetten zijn
grootste koudenet van Europa.
hierdoor erg divers en elk net heeft eigen warmtetarie-
Het programma van de studiereis was opgedeeld in twee
ven. Het grootste deel van de afzet zat in 2011 op een
onderdelen: een minicongres bij aankomst — waarbij
prijs tussen de 60 en 74 Euro per MWh (17 tot 20 Euro per
de groep werd ingeleid in de ins en outs van de Franse
GJ), wat iets gunstiger is dan in Nederland en lager dan
warmtewereld — en een dag met excursies naar de geo-
stookkosten bij individuele verwarming.
thermiecentrale van Melun, een voorstad van Parijs, en de
Frustrerend voor de warmtesector is volgens Guedra de
ondergrondse afvalcentrale Isséane.
extreem lage uitstoot van 0,18 kg CO2 voor elektriciteits-
Warmtenetten in Frankrijk
opwekking dankzij kerncentrales; gemiddeld levert een kWh warmte in Frankrijk iets meer emissie: 0,185 kg. In
Het marktaandeel van warmtenetten in Frankrijk is
Nederland gaan we uit van 0,56 kg/kWh elektriciteit en in
6 procent, zo vertelt SNCU’s hoofd communicatie Isabelle
werkelijkheid is die uitstoot waarschijnlijk nog veel ho-
Guedra tijdens het congres. SNCU, het Syndicat National
ger door de omschakeling van gas naar steenkool. Aan de
de Chauffage Urbain, vertegenwoordigt de Franse warmte-
andere kant valt ook op te merken dat de prestaties van
sector en heeft 71 deelnemende bedrijven. Parijs neemt
de Franse warmtenetten relatief matig zijn, voorname-
wat warmtenetten betreft een sterk dominante positie
lijk door een groot aandeel bijstook met olie, gas en zelfs
in; een kwart van alle warmteverkoop komt voor rekening
steenkool.
van het warmtenet van CPCU in Parijs. Dat net is een van de grootste warmtenetten van Europa; en voorziet in de
Slimme warmtenetten
warmte voor het equivalent van 460.000 woningen.
De toekomstige energievoorziening moet veel slimmer
In Frankrijk ontbreekt het echter aan een landelijk be-
zijn dan de huidige om de vraag te kunnen bijhouden volgens het in Parijs gevestigde Internationaal Energie Agentschap (IEA). John Dulac, analist bij de beleidsafdeling energietechnologie, erkent dat verwarming en koeling van gebouwen een groot en groeiend deel van het wereldenergieverbruik vormen. Het agentschap verwacht veel van de integratie van verschillende bronnen tot een smart energiesysteem. Dergelijke systemen gebruiken duurzame bronnen zoals wind, zon en aardwarmte, maar ook warmtekrachtkoppeling (wkk), waterstof en restwarmte uit industrie en datacentra. In 2012 zette het IEA een nieuw programma op voor warmte- en koudenetten en warmtekrachtkoppeling. Deel A van het programma behelst het maken van scorekaarten voor efficiëntie en marktkansen per land voor wkk. Programmadeel B omvat een analyse van de toekomstige rol van wkk en warmte- en koudenetten. De analyse
NR 17. HERFST 2013
9
40 Jaren actief Dalkia, beheerder van meer dan achthonderd warmtenetten wereldwijd en een dochterbedrijf van het Franse Veolia, heeft Parijs als thuisbasis. In 1971 realiseerde Dalkia in de Parijse voorstad Melun een warmtenet op geothermie, dat ook door het reisgezelschap is bezocht. De oorspronkelijke bron met een diepte van 1.800 m is na ruim 40 jaren nog steeds in bedrijf en levert water met een temperatuur van ruim 70 °C. De uitstekende waterMelun is al sinds 1971 in gebruik.
doorlatendheid van de bodem op de gekozen diepte maakt bovengrondse pompen voor onttrekking en herinjectie op
brengt de knelpunten en marktwerking in kaart en geeft
lage druk mogelijk.
aanknopingspunten om deze knelpunten op te lossen.
Het maximale warmtevermogen van de bron is 10 MW.
Warmtenetten spelen in de visie van het IEA een kernrol
Hulpketels op stookolie en een wkk op aardgas verzorgden
bij de reductie van de CO2-emissie. Op 27 juni lanceerde
lange tijd extra warmte om de winterpieken op te vangen.
het agentschap het handboek Transition to sustainable
Sinds enkele jaren is er echter een warmteleiding naar
buildings. Om een efficiënter gebruik van warmte te pro-
een nabijgelegen afvalverbrander. Maar het warmtenet
moten en het programma verder te kunnen ontwikkelen,
profiteert van zijn erfenis: de tanks voor de olieketels zijn
blijft het IEA continu op zoek naar nieuwe praktijkvoor-
omgebouwd voor warmteopslag.
beelden en technische innovaties. Daarin ziet Dulac ook
Tegenwoordig is diepe aardwarmte in Parijs doodgewoon
een rol voor verenigingen als Stichting Warmtenetwerk.
voor Dalkia, dat 17 van de 29 bronnen in de hoofdstedelijke
Europese trekkers
regio exploiteert.
De bodem in de regio Parijs is bij uitstek geschikt voor
Hybride geothermie
de winning van warmte voor gebouwverwarming volgens
Voor de nieuwe ecowijk Fort d’Issy-les-Moulineaux be-
Pierre Ungemach van ingenieursbureau GPC en tevens be-
dachten Dalkia’s ingenieurs een aardwarmtewinning op
stuurslid van een andere energieorganisatie, de Europese
een diepte van 600 m. Het warmtenet zal het equivalent
geothermieorganisatie EGEC. Hij vertelt dat vooral in de
van ruim 1.500 woningen bedienen ondanks de relatief
zeventiger jaren, ten tijde van de oliecrisis, veel projec-
lage temperatuurbron van 28 °C.
ten zijn gerealiseerd.
Een andere opmerkelijk project is het wetenschaps-
Groei geothermieprojecten maakt onderzoek naar invloedssferen van nabije bronnen noodzakelijk
centrum Paris Val d’Europe. Hier realiseert Dalkia een net voor 600.000 m2 aan kantoren en hotels op restwarmte van een datacentrum. Omdat er alleen kantoren in het gebied zijn, is het niet nodig om rekening te houden met de bereiding van warm tapwater en volstaat een relatief
Na de jaren zeventig volgde een periode zonder nieuwe
lage temperatuur in het warmtenet.
initiatieven. Een aantal bronnen is zelfs gesloten. In de
Om de warmtelevering te garanderen, heeft Dalkia op
afgelopen jaren is echter sprake van sterke groei. Het
verschillende plekken decentrale warmtebuffers in of
grote aantal projecten maakt het zelfs noodzakelijk om
vlak naast gebouwen geplaatst. Dat kan heel onopvallend,
bij uitbreidingen ondergronds rekening te houden met de
zelfs voor erg grote warmtebuffers.
invloedssfeer van nabijgelegen bronnen. Binnen Europa zijn Frankrijk en Duitsland de trekkers.
Onzichtbare afvalenergiecentrale
“Maar Nederland heeft in korte tijd ook een positie in de
Ook een afvalenergiecentrale in hartje centrum, aan de
Europese top gekregen”, aldus Ungemach. “Daar zijn al
Seine, werken de Fransen zo weg. Het in 2007 gebouwde
meerdere uitstekende projecten gestart in de glastuin-
Isséane kan het huisvuil van meer dan een miljoen Parijze-
bouw en de Nederlanders hebben uiterst ambitieuze doe-
naars verwerken. Bovengronds is de Isséane slechts enkele
len voor de nabije toekomst.”
meters hoog met fraaie houten gevels en een vegetatie-
10
WARMTENETWERK MAGAZINE
De afvalenergiecentrale (rechts) is met zijn 35 m lange ondergrondse schoorsteen vanaf de weg niet te herkennen.
dak; een luxe kantoorgebouw als je het niet weet. Zelfs een schoorsteen is niet te zien. Die eindigt direct boven het dak en is zo ontworpen dat er geen condenspluim zichtbaar is. De unieke inpassing in de omgeving heeft wel flink wat gekost: 600 miljoen Euro. De bouwkosten zijn ongeveer 200 miljoen Euro hoger uitgevallen dan begroot. Ter vergelijking: de hoogrendement-afvalenergiecentrale van het Amsterdamse AEB, opgeleverd in 2008, kostte ongeveer 450 miljoen Euro en verbrandt bijna tweemaal zoveel. Tegenover de extra bouwkosten staan wel forse besparingen op transportkosten — maximale afstand 8 km — en de inkoppeling op het warmtenet vergde slechts een beperkte investering.
water van 4 °C. Deze lage temperatuur maakt relatief kleine leidingen mogelijk en geeft de afnemers de kans
De Seine als koudebron
om hun installatie compact te houden, terwijl de lucht-
Waar de Parijse warmtenetten lijden onder lage efficiëntie
vochtigheid beter is te beheersen dan bij hogere water-
als gevolg van bijstook, zijn de prestaties van het Parijse
temperaturen.
koudenet indrukwekkend. Climespace, een dochterbedrijf
Net als bij warmte, is onzichtbaarheid ook voor koeling
van GDF Suez, is beheerder van dit net. Tijdens haar pre-
een thema. De koudecentrale Canada, met een koel-
sentatie tovert Alexis Tawfik van Climespace een aantal
vermogen van 50 MW, is in 2002 geheel ondergronds
kerngetallen tevoorschijn: totaal koelvermogen: 347 MW;
gebouwd aan de oever van de Seine. Wie over de monu-
lengte warmteleiding: 70 km; omzet: meer dan 70 miljoen
mentale Pont Alexander III-brug naar de Champs Élysées
Euro; afname: 500 grote afnemers met vijf miljoen m
2
wandelt, ziet hooguit een groot formaat putdeksel op de
gekoeld vloeroppervlak, waaronder museum het Louvre,
kade. Maar voor een bezoek aan de centrale gaat het put-
modehuizen Chanel en Christian Dior, Opera Garnier en
deksel omhoog en komt een trap te voorschijn.
het Petit Palais.
De koudecentrale Palais de Tokyo van 2007 heeft hetzelf-
Het aantal afnemers blijft gestaag groeien. Voor hen gaat
de vermogen als Canada. Ook deze is kunstig verborgen,
het niet alleen om kosten en milieu. Gemak en bouwkun-
maar niet in dezelfde mate als de Canada: hij is onder het
dige voordelen wegen minstens zo zwaar in de keuze voor
monumentale cultuurcentrum zelf gerealiseerd. En dat is
een koudenet. Er is geen ruimte nodig voor koelmachines
precies wat de Parijse warmtesector op deze reis heeft
en koeltorens, geen kostbaar onderhoud en geen lawaai
getypeerd. Zonder dat het oude moest wijken of verdron-
van compressoren of ventilatoren.
gen werd door te aanwezige systemen, wisten de Parijze-
Ondergrondse koudecentrale
naren de voordelen van moderne koeling en verwarming in hun cultuur op te nemen.
_
De koudecentrales zijn voorzien van grote centrifugaalkoelmachines met condensors, die door water uit de Seine worden gekoeld. In de wintermaanden zorgt de Seine voor
Van de studiereis naar Parijs is een uitgebreider
vrije koeling. In de zomermaanden levert het koudenet
verslag beschikbaar als pdf. Deze kunt u downloaden op www.warmtenetwerk.nl
NR 17. HERFST 2013
11
Winnend warmtenet in vogelvlucht Al 30 jaar levert Stadsverwarming Purmerend B.V. warmte in het centrum van regio Waterland. Martijn van Lier vertelt hoe het warmtebedrijf door samen te werken blijft innoveren om duurzaamheid en leveringszekerheid te verbeteren. Het warmtenetwerk van het Noord-Hollandse Purmerend (80.000 inwoners) is opgericht in 1981, toen Purmerend een grote groei doormaakte. In 2007 is het warmtebedrijf verzelfstandigd tot Stadsverwarming Purmerend (SVP) en ondertussen levert het warmte aan 24.000 woningen en 1.000 bedrijven in de regio. In 2009 presenteerde het bedrijf bovendien een plan om de efficiëntie en duurzaamheid van het net te verbeteren. Manager Techniek Martijn van Lier vertelt over enkele opvallende samenwerkingen die dit mogelijk maken.
Infrarood
in zwart-wit; warme plekken lichten wit op. Ze leveren
Vorig jaar werd het Purmerendse warmtenet geplaagd
voldoende informatie om ter plekke doelgericht verder te
door plotseling waterverlies. De oorzaak van het probleem
zoeken. En het onderzoek leverde een duidelijke meer-
was duidelijk geworden: een onverwachte en onbedoelde
waarde op. Van Lier: “Soms zaten de problemen op plek-
drukstoot in een deel van het net. Maar om dit op te los-
ken waar je die verwachtte, maar we kwamen ook vaak
sen, moet je precies weten waar de lekken zitten en dat
voor verrassingen te staan.”
is niet eenvoudig.
Ondertussen moeten er nog enkele reparaties gebeuren,
Het waterverlies is met meer dan 65 procent verminderd
maar het waterverlies is al met meer dan 65 procent verminderd. Van Lier is er van overtuigd dat luchtfoto’s voor warmtenetten een prima hulpmiddel zijn. Lekkages kunnen in een vroeg stadium worden ontdekt, waardoor de
Normaalgesproken
werkt
SVP
hiervoor
samen
met
Galektron. Dat bedrijf heeft een innovatief systeem om te zoeken naar lekken waarbij inert gas in het water wordt
reparatie goedkoper is dan wanneer zo’n lek zich manifesteert aan de oppervlakte.
gespoten. Met een speciale gasdetector kun je vervolgens
Groene warmte
de plek vinden waar water met een spoortje van dat gas
Niet alleen knapt SVP de netten op om de efficiëntie te
uit de leiding stroomt. Voor een groter gebied is dat niet
verhogen, ook nieuwe warmtebronnen maken het net
handig meer, tenzij je weet waar je moet zoeken.
duurzamer. Van oudsher is SVP alleen distributeur van
Een gesprek met een Deense kennis leverde Van Lier bij
warmte. Een warmtekrachtcentrale van NUON Vattenfall
toeval de oplossing. “Het Deense ingenieursbureau COWI
is vanaf het begin de producent van warmte geweest in
heeft zeven eigen vliegtuigen voor onderzoeken vanuit
Purmerend. Die centrale is voor de huidige partner NUON
de lucht”, vertelt Van Lier. "Ik vroeg COWI of je met
door de ontwikkelingen op de markt voor elektriciteit ech-
zo’n vliegtuig ook infraroodfoto’s van het ondergrondse
ter niet meer rendabel, terwijl gelijktijdig ook Purmerend
warmtenet in Purmerend kan maken om lekkages op te
graag naar groene warmte wilde en het warmtebedrijf een
sporen.” Na het regelen van een vergunning en in goed
rol als producent overwoog.
overleg met gemeentebestuur en burgers, vloog er niet
Aanvankelijk had SVP een heel serieus plan om op een
veel later een toestel van COWI over Purmerend.
diepte van 3 km warmte te winnen. Dat leek economisch
Het bleek een perfecte oplossing. Met enthousiasme opent
aantrekkelijk, maar na diepgravend onderzoek door de
Van Lier een luchtopname op zijn computer. De foto is
Europese geothermiegoeroe Pierre Ungemach bleek het
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
Winnaar Maatsch ap
pijprijs 2013
Stadsverwarm ing Pu rmerend
WARMTENETWERK
foto's: stadsverwarming purmerend
Dankzij het nieuwe leidingconcept van Thermaflex is de overlast bij renovatie minimaal.
meer comfort
met minder fossie
le energie
€ 5.000 vijfduizend Euro
bleek dat huisinstallaties veelal slecht ingeregeld waren”, vertelt Van Lier. “Daardoor werden grote hoeveelheden verwarmd water onnodig rondgepompt.” Om hier verandering in te brengen, nam SVP het initiatief tot het Keurmerk Installateur, waarmee het dit jaar de Warmtenetwerk Maatschappijprijs won. In september 2012 is SVP begonnen met de op stadsverwarming afge-
toch niet zo eenvoudig. De bodemlaag onder Purmerend die het warmtebedrijf wilde gebruiken, had weliswaar een mooie temperatuur maar de waterdoorlatendheid was slecht. Het zou te veel pompenergie kosten om voldoende
stemde trainingen voor regionale installateurs.
Door verkeerde inregeling werd onnodig warm water rondgepompt
warmte te winnen, zo bleek uit onderzoek van GPC uit Parijs.
Monteurs en werkvoorbereiders krijgen kosteloos de spe-
Gelukkig kwam Van Lier in contact met Staatsbosbeheer
cifieke kennis op het gebied van stadsverwarming en voor
(SBB). Daar zochten ze naar een langetermijnoplossing
het correct inregelen van de huisinstallaties bijgebracht.
voor het snoeihout uit bossen en andere natuurgebieden.
Van Lier: “Het is werkelijk een win-win-win geworden.
Van Lier: “Er was direct een klik tussen SVP en Staats-
Naast een verbetering in kennis, ontvangt het installatie-
bosbeheer.” Dat leidde tot een strategische samen-
bedrijf het onderscheidende Keurmerk Installateur. Het
werkingsovereenkomst in 2010 en uiteindelijk tot een
voordeel voor de klant is dat hij zich, door een gecerti-
leveringscontract in 2012, waarin SVP zich verplicht om
ficeerde installateur in te schakelen, verzekerd weet van
jaarlijks 100.000 ton hout af te nemen van Staatsbos-
de goede en veilige werking van de warmte-installaties.
beheer. De houtketels werden in augustus geplaatst door
Daarnaast zal het wooncomfort verbeteren en kunnen de
het Deense bedrijf Weiss en worden de komende tijd afge-
Keurmerk Installateurs klanten verder besparingsadvies
monteerd. De 44 MW grote biowarmtecentrale De Purmer
geven.”
_
moet augustus volgend jaar operationeel zijn. Om het net zo efficiënt mogelijk te voeden, krijgt het eerder door COWI geïmplementeerde netmodel TERMIS een belangrijke extra functie. De productie van warmte, distributie en afname moeten immers optimaal op elkaar worden afgestemd. Dit bevordert het rendement van de centrales, reduceert het warmteverlies en verhoogt het comfort bij de klanten tegen de laagst mogelijke kosten.
Gecertificeerde installateurs Ook de consument is niet vergeten in de efficiëntieslag. “Uit onderzoek bij huishoudens aangesloten op het warmtenet
NR 17. HERFST 2013
13
5de Jaarbijeenkomst Volle zaal Jaarbijeenkomst weerspiegelt foto’s: pdkfoto/peter de koning
belangstelling voor warmtenetten. Er moesten stoelen bij in de Paradezaal van de Brabanthallen. Naar schatting waren er ongeveer 130 bezoekers en dat was meer dan het aantal inschrijvingen. Uiteraard waren veel bezoekers nieuwsgierig naar de pitches na de pauze, maar ook de sprekers uit Zweden en Finland trokken een volle zaal.
Optimistisch Voorzitter Gijs de Man kon melden dat in Nederland de eerste grote warmtering ontstaat. Bij de warmtemanifestatie Rotterdam eerder dit jaar werd de realisatie van de Nieuwe
De SDE+-aanvragen geven aan hoe concurrerend duurzame warmte is
Warmteweg aan de zuidkant van de Maas gevierd. Nu is
Voorspelling warmtevraag
de aanleg van de Leiding over Noord gestart. Een succes
Kaisa Kontu, van de Aalto universiteit in Helsinki, ver-
is ook het aandeel warmteprojecten in de steunregeling
telde over haar rekenmodel voor de voorspelling van de
voor productie SDE+. Evenals vorig jaar gaat het overgrote
actuele warmtevraag. De Finse hoofdstad heeft volgens
deel van het budget dit jaar naar groene warmte en wkk,
haar imposante warmte- en koudenetten. Het warmtenet
wat aangeeft hoe concurrerend duurzame warmte is ten
van Helsingin Energeia levert maar liefst 90 procent van
opzichte van andere vormen van duurzame energie.
de warmtebehoefte van de stad. Tot nu toe voorspelden
Belangrijke aandachtsgebieden bij het lobbywerk in
de Finnen de warmtevraag enkel op basis van de buiten-
Nederland zijn de Warmtewet, de energienorm met ge-
temperatuur. Kontu onderzocht of de vraag beter te voor-
biedsmaatregelen (EMG), energielabels en de implementa-
spellen was op basis van directe meting bij afnemers.
tie van de warmtevisie in de Europese richtlijn EED.
Dat leverde interessante uitkomsten op en Kontu kreeg
In Vlaanderen staan energienormen en EED ook hoog op
voor haar studie dan ook de eerste Students Award van
de prioriteitenlijst. Recent is daar tevens de steunregeling
het Europees technologieplatform voor warmte en koude
voor groene warmte gepubliceerd. Koen van Overberghe
DHC+. De piek in de warmtevraag was nauwkeuriger te
moest hierbij wel melden dat het budget van 6,7 miljoen
voorspellen door ook bij klanten te meten in plaats van
Euro bij lange na niet voldoende is.
alleen de buitentemperatuur als basis te gebruiken.
Over de financiën van Warmtenetwerk zelf was penning-
Deze piek was lager dan je volgens het oude model zou
meester Hendrik Jan Kors wel tevreden. De financiële reser-
verwachten, wat gunstig is voor de economie van warm-
ve van Warmtenetwerk daalt dit jaar, maar dat past bij de
tenetten. Vanuit het publiek was er belangstelling voor
reserveringen die vorig jaar zijn gemaakt voor activiteiten.
een Nederlandse versie van dit rekenprogramma.
Vanuit het publiek was veel vraag naar
_
Dagvoorziiter Leo Wartna.
Kaisa Kontu’s rekenmodel. Het verslag van de wedstrijd om de Maatschappijprijs vindt u op pagina 19. De presentaties zijn te vinden op www.warmtenetwerk.nl.
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
Vierde generatie warmtenet op komst Warmtenetten gaan naar duurzaam en lage temperatuur, volgens auteur Sven Werner van het Europees handboek voor warmte- en koudenetten. Tijdens de Jaarbijeenkomst overhandigde Sven Werner een exemplaar van zijn handboek voor warmtenetten District Heating & Cooling aan Gijs de Man, voorzitter van stichting Warmtenetwerk, en Koen van Overberghe, voorzitter van Warmtenetwerk-Vlaanderen. De Zweedse hoogleraar energietechnologie bewerkte hiervoor samen met collega-hoogleraar Sven Frederiksen hun Zweedse handboek voor warmte- en koudenetten om tot een Europees handboek. Het 584-pagina’s tellende boek verscheen begin september bij de foto: pdkfoto/peter de koning
Zweedse uitgeverij Studentlitteratur. Daarnaast presenteerde Werner de laatste onderzoeken en innovaties die hij initieert en coördineert binnen het Europese technologieplatform DHC+, waarvan ook Warmtenetwerk lid is. Dit in 2009 opgerichte platform heeft al meerdere projecten uitgevoerd: Ecoheat4EU, Ecoheat4cities, Upres, SDH-Takeoff, Summerheat
Overhandiging van het Europese handboek door Sven
en EcoHeatCool. Momenteel werkt het platform aan BiogasHeat,
Werner (midden) aan Gijs de Man (links) en Koen van
Sunstore4, SDHplus en Rescue. Overkoepelende projecten zijn Heat
Overberghe (rechts).
Roadmap Europe en Stratego.
Duurzaam Volgens Werner is ondertussen de vierde generatie warmtenetten
Europa kan tot 2050 30 miljard Euro besparen op stookkosten
in ontwikkeling. De eerste generatie werkte met stoom, de tweede met heetwater onder hoge druk en de derde met warm water met een temperatuur tot 100 ºC. Bij de eerste twee generaties leg je de leidingen in betonnen kokers terwijl bij de derde generatie voorgeïsoleerde leidingen direct in de grond zijn te leggen. De vierde generatie warmtenetten onderscheidt zich door duurzame energie te gebruiken in plaats van warmtekrachtkoppeling op fossiele brandstoffen, en door netten die werken op lagere temperaturen en die specifiek zijn ontworpen voor sterk geïsoleerde gebouwen met een laag warmteverbruik.
Onderschat Volgens de Zweedse hoogleraar zijn er nog veel kansen voor warmtenetten omdat het potentieel daarvan in Europese studies zwaar is onderschat. In het project Heat Roadmap heeft DHC+
Energieprojecten.com heeft District Heating &
Europa verdeeld in 1.300 regio’s in plaats van zoals gebruikelijk in
Cooling in een verzamelorder bij de Zweedse uit-
27 lidstaten. Per regio zijn warmtevraag en aanbod onderzocht. De
gever besteld voor Nederland en België. Het boek
uitkomsten zijn spectaculair. De EU kan tot 2050 30 miljard Euro
is aan te vragen bij idee@energieprojecten.com.
besparen op haar brandstofrekening en na aftrek van investeringen
De prijs bedraagt voor leden van Warmtenetwerk
blijft daarvan netto een besparing over van 14 miljard. De uitbouw
54,45 Euro en voor niet-leden 59,95 Euro, exclu-
van warmtenetten levert 8 miljoen manjaar aan werkgelegenheid
sief 6 procent BTW en verzendkosten (7,50 Euro
op en een reductie van de emissie van CO2 van 650 Mton in 2050.
_
voor Nederland, 12 Euro voor België).
NR 17. HERFST 2013
15
Platform Industriële Warmte Nederlandse industrie wil efficiënt gebruik warmte bevorderen.
een chemisch proces, volgen de kansen voor terugwinning met warmtewisselaars en warmtepompen. Overtollige warmte op een hoger temperatuurniveau is uit te koppe-
In september is het Platform Industriële Warmte opgericht
len of om te zetten in elektriciteit.
op initiatief van Energy Matters. Dit nieuwe platform
Het Platform zal zich inzetten om praktijkervaringen van
beoogt de energie-efficiëntie van de Nederlandse industrie
voorlopers te benutten en waar mogelijk excursies orga-
op warmtegebied te bevorderen. Daartoe belicht het de
niseren. Daarnaast is de website www.industriewarmte.nl
nationale en internationale innovaties op het gebied van
opgezet waar praktijkvoorbeelden op te zien zijn en waar
energiebesparing, duurzame warmte en het gebruik van
je ideeën kan opdoen.
restwarmte. Het platform richt zich met name op energiecoördinatoren, procestechnologen en beheerders van
Startbijeenkomst
energiecentrales van industriële bedrijven.
Op donderdag 14 November is de eerste bijeenkomst
Verbetermogelijkheden
gepland rond een bezoek aan Suikerunie in Dinteloord. De bijeenkomst heeft het thema ‘nieuwe kansen door
De kosten voor de in de industrie gebruikelijke stookketels
innovatieve warmtewisselaars.’ De centrale vraag daarbij
en warmtekrachtkoppelingen lopen steeds hoger op. Het
is hoe je met moeilijk terug te winnen restwarmte uit
is daarom daarom steeds lonender om warmte efficiënter
vloeistoffen en gassen toch meerwaarde kunt creëren.
te produceren en benutten.
Ontwikkelingen op het gebied van warmtewisselaars
Op zowel technisch als organisatorisch vlak zijn nog veel
bieden bijvoorbeeld nieuwe kansen. Gastheer Suikerunie
mogelijkheden om de warmte-efficiëntie te verbeteren.
en warmteconsultant Kapp vertellen over warmte-
Bijvoorbeeld met hoge temperatuur warmtepompen,
terugwinning uit diksap. Daarnaast zijn er presentaties
nieuwe droogtechnieken, organic rankine cycles (orc) en
van praktijkvoorbeelden door Syntherm, NC-Engineering,
brandstofcellen.
Heat Matrix en Bronswerk Heat Transfer. Voor het volledige
Uit een pinch-analyse, waarbij je doorrekent wat thermo-
programma en aanmelden kunt u terecht op de website
dynamisch gezien haalbaar is als energiedoelstelling van
van het platform: www.industriewarmte.nl
16
_
WARMTENETWERK MAGAZINE
Wind en warmte hebben elkaar nodig Harde wind maakt goedkope warmte.
Power-to-Heat
In Denemarken wekken ze momenteel 27 procent van de
“Lange tijd was elektrische verwarming in Denemarken
elektriciteit op met windturbines en in 2020 moet dat
niet toegestaan, maar nu hebben de exploitanten van
zelfs 50 procent zijn. Maar nu al is duidelijk dat er ste-
warmtenetten bij hun enorme warmtebuffers ook grote
vige maatregelen nodig zijn om het overvloedige stroom-
elektrische ketels geplaatst. Dat is een investering die zich
aanbod bij harde wind op te vangen. De Deense expert
razendsnel terugverdiende”, stelt Bach. “Er zijn immers al
Paul-Frederik Bach vertelde over zijn studie voor de
meerdere momenten op de Deense spotmarkt waarbij je
Deense vereniging van warmtenetten Dansk Fjernvarme
geld toe krijgt als je extra stroom afneemt.”
tijdens een seminar van de Projectgroep Biomassa & WKK
In totaal gaat het om een elektrisch vermogen van 325 MW
op 2 oktober in Rotterdam.
dat exploitanten van warmtenetten kunnen inschakelen bij negatieve stroomprijzen.
Wind, warmte, wkk
De behoefte aan Power-to-Heat zal toenemen. Weliswaar
De pijlers onder het succesvolle Deense energiebeleid zijn
gaat Noorwegen stroomkabels aanleggen met het giganti-
wind, warmtenetten en warmtekrachtkoppeling (wkk).
sche vermogen van 7 GW, maar dat is een druppel vergele-
Warmtenetten voorzien in maar liefst 60 procent van de
ken bij de uitbouw van windparken met 125 GW.
Deense warmtebehoefte. Van deze warmte is 65 procent opgewekt met wkk. Maar door de groei van duurzame
Toekomstscenario
elektriciteit daalt de bedrijfstijd van wkk en die daling
Bach onderzocht drie scenario’s voor de opvang van
zal zich voortzetten, waardoor de wkk-centrales in aantal
stroomoverschotten in 2020 in Denemarken. Het eerste is
zullen afnemen.
een scenario zonder Power-to-Heat. Dan is er een onbe-
Exploitanten van warmtenetten plaatsten grote elektrische ketels bij warmtebuffers
nutbaar overschot aan zon- en windstroom van 2.200 GWh
Denemarken moet zich daarom net als andere Europese
pompen een relevant deel van de totale warmteproductie
landen beraden op een vergoeding voor beschikbaar-
verzorgen, terwijl de productie van de elektrische ketels
heid om problemen bij onvoldoende wind te voorkomen.
gering zal zijn, maar wel een essentiële bijdrage levert
Warmtenetten blijken daarentegen een prima combinatie
om pieken op te vangen.
(12 procent van de productie). Bij inzet van 800 MW aan elektrische ketels en 300 MW aan grote warmtepompen is dit overschot te halveren. In dat scenario zullen de warmte-
_
GWh/week
met windenergie.
1.200
Productie en verbruik
Elektriciteitsverbruik
1.000
Windenergie
800
WKK-elektrisch
van elektriciteit in Denemarken.
600 400 200 0 5
10
15
20
25
30
35
40 45 5052 Weeknummer
foto: canstockphoto.com/esuslo
1
NR 17. HERFST 2013
17
Twence wint internationale award Afvalenergiecentrale krijgt Global District Energy Award voor modernisering Twents warmtenet.
Op 23 september stonden Jan Rooijakkers en Wim de Jong van Twence Afval en Energie op het podium van het Hudson Theatre in New York als winnaar van de Global District Energy Award in de categorie modernisering van bestaande netten. Twence vernieuwde het warmtenet van Enschede door een warmteleiding aan te leggen van haar Hengelose afvalenergiecentrale en warmtekrachtkoppeling op biogas naar de centrale van het Enschedese warmtenet. Daardoor
Jan Rooijakkers (links) neemt de Excellence Award in ontvangst namens Twence.
kreeg dit net een groot aandeel duurzame warmte en nam de reductie van CO2 toe. Tegelijkertijd legde Twence een
rieën: Cornell University (VS), Texas A&M University (VS)
stoomleiding aan naar een nabijgelegen fabriek van Akzo
en de Princess Noura University uit Riyad (Saoedi-Arabië).
Nobel.
De laatste won een prijs vanwege de grootschalige toepas-
Select gezelschap
sing van zonnewarmte voor haar universiteit met 40.000 vrouwelijke studenten.
Naast Twence wonnen ook het Zweedse Falun Energi &
Een award voor innovatie werd uitgereikt aan Fortum voor
Vatten en District Energy Saint Paul in de VS een award
het trigeneratieconcept in het Finse Joensuu. Fortum
of excellence in de categorie modernisering. Daarnaast
koppelde daar de productie van biodiesel aan de warmte-
waren er nog diverse andere prijscategorieën voor
krachtcentrale voor Joensuu.
bijzondere prestaties beschikbaar. Winnaar in de categorie uitbreiding van warmte- en koudenetten was bijvoorbeeld
Supervisie van IEA
het energiebedrijf van Helsinki dat 90 procent van de
De wedstrijd voor de Global District Energy Climate Awards
warmtebehoefte van de Finse hoofdstad verzorgt en in
wordt sinds 2009 georganiseerd door Euroheat & Power en
2012 besloot om de warmteproductie volledig klimaat-
de International District Energy Association (IDEA) onder
neutraal te maken.
de supervisie van het Internationaal Energie agentschap
Winnaar in de categorie nieuwe netten was het koudebe-
(IEA) in Parijs.
drijf Qatar Cool uit de oliestaat Qatar. In 2010 bouwde dit
De voorzitter van de jury van 2013 was Robin Wiltshire, die
bedrijf een koudecentrale voor The Pearl, een gebied met
voor het IEA de sectie warmte- en koudenetten leidt. De
15.000 appartementen.
andere juryleden voor 2013 waren Yves Delaby, voorzitter
Winnaars in de categorie kleine netten (minder dan 10.000
van het Europees technologieplatform DHC+, Peter Byung-
inwoners) waren het Deense Sunstore4Marstal en het
Sik Park van het Koreaanse Instituut voor energieonder-
Schotse Aberdeen Heat & Power.
zoek, Raymond duBose, voormalig voorzitter van IDEA en
Een drietal universiteiten wonnen prijzen in extra catego-
Araceli Fernandez Pales en Marc LaFrance van het IEA.
_
Alle inzendingen zijn gepubliceerd op www.districtenergyaward.org
18
WARMTENETWERK MAGAZINE
Veel inzenders Maatschappijprijs Warmtenetwerk-deelnemers vergeten de klant niet, zo blijkt tijdens de Jaarbijeenkomst.
13 pitches Dertien genomineerde inzenders deden mee aan de wedstrijd voor de publieksprijs.
Na de Innovation Award en Best Practice Award in 2012 kwam het
In een pitch van 2 minuten konden ze hun inzending
bestuur van Warmtenetwerk in 2013 met de Maatschappijprijs.
presenteren. De deelnemers waren:
Daarbij gaat het niet in eerste instantie om innovatieve techniek, maar om de vraag hoe we de maatschappelijke voordelen van warmte- en koudenetten bekendmaken bij beleidsmakers en publiek. Hoe vorm je een goed beeld en hoe zorg je voor klanttevredenheid? Deze nieuwe insteek leverde een groot aantal inzendingen op. De vakjury bestond uit Wouter Cyx (Stad Antwerpen), Linda Steg (Rijksuniversiteit Groningen), Teus van Eck (Teus van Eck Energie & Milieu) en Riksta Zwart (SamenEnergie). Samen beoordeelden zij de inzendingen op de doelstellingen van de Maatschappijprijs.
Winnaar Maatscha
ppijprijs 2013
Stadsverwarm ing Pu rmerend
Nieuwe manier Stadsverwarming Purmerend (SVP) levert 25.000 klanten warmte en heet water via warm-water-
WARMTENETWER
K
meer comfort
met minder fossiele
energie
€ 5.000 vijfduizend Euro
leidingen (stadsverwarming). Medio 2014 zal de warmtebron een biomassacentrale zijn. Daarmee is 80 procent van de warmte straks duurzaam. Om het net zo efficiënt mogelijk te maken, leidt SVP installateurs op tot warmtenetwerkspecialisten die de aansluiting voor de bewoners optimaliseren. “Door aandacht voor techniek, communicatie en opleiding weet Purmerend veel draagvlak te creëren. Het is de nieuwe manier van werken waar we allemaal een voorbeeld aan kunnen nemen”, zei jury-voorzitter Riksta Zwart. Elders in dit nummer vindt u een uitgebreid artikel over de visie van Stadsverwarming Purmerend. Martijn van Lier van SVP had bovendien de meest ludieke presentatie. Verkleed als monteur hield hij zijn verhaal vanuit de hoek van de installateur. Het leverde hem naast de prijs van de vakjury ook de publieksprijs op, die voorzitter Gijs de Man aan hem uitreikte.
_
Mijnwater 2.0 René Verhoeven, Mijnwater Heerlen Open netwerk Apeldoorn Michael Boddeke, deA Co-creatie van warmte in Breda Ton Goossens, Essent mede namens gemeente Breda en waterschap Brabantse Delta SlimNet Marc Volder, Thermaflex mede namens A. Hak en SVP Duurzaam Central Office Rinco Bakker, Joulz Havenwarmte Antwerpen Paul De Rache, Havenbedrijf Antwerpen Keurmerk Installateur Martijn van Lier, Stadsverwarming Purmerend Restwarmte RWZI Raalte Jasper Arends, gemeente Raalte mede namens waterschap Groot Salland Warmteleiding Diemen-Almere Gert Bonder, A. Hak Leidingbouw mede namens NUON Pimpen van ketelhuizen Niels Trommelen, Essent Local Energy Solutions European Centre Energy Infrastructure Frits Duursma, Greenvis Energy Solutions Warmte- en koudenetten zijn HOT Jan Rooijakkers, Twence Rondleiding warmteklanten door Amsterdam Arena Rick van Diest, Nuon Warmte
Martijn van Lier kroop in de huid van de installateur voor zijn presentatie over de Keurmerk Installateur.
NR 17. HERFST 2013
19
Nationaal Warmtecongres
Seminar beheer warmtenetten Bij KIWA Aleldoorn wordt op 12 november een
Veel Warmtenetwerkers als spreker
seminar gehouden over effectief beheer van
tijdens Rotterdams evenement.
warmtenetten. Dagvoorzitter is Jan Rooijakkers, bestuurslid van Warmtenetwerk. De presentaties
Euroforum organiseert op 7 en 8 november traditie-
worden verzorgd door KIWA Technology, NUON
getrouw haar Nationaal Warmtecongres in Rotterdam.
Warmte en Eneco Warmte & Koude.
Verschillende partijen zijn partner in dit evenement; de
www.fbbv.nl
stichting Warmtenetwerk is — hoe kan het ook anders — netwerkpartner. De bestuursleden Rob Kemmeren en Gijs de Man zijn spreker in het algemene deel van het congres, terwijl bestuurslid Jan Rooijakkers spreker is in het onderdeel Praktijkcases. In het algemene deel zijn verder sprekers van onze deelnemers Nuon, Eneco, gemeente Nijmegen, gemeente Arnhem en Warmtebedrijf Rotterdam.
Wereldcongressen geothermie
Ook bij de presentatie van praktijkvoorbeelden zijn een groot aantal deelnemers van Warmtenetwerk be-
RAI Amsterdam is het toneel voor dubbel congres
trokken: Amsterdam, Tebodin, Thermaflex, Eneco,
geothermie met vakbeurs.
Twence, KIWA, Visser & Smit Hanab en Stadsverwarming Purmerend.
Al meerdere jaren organiseert Green Power Conferences
Voor programma en inschrijving zie
uit Londen een internationaal congres met beurs over
www.euroforum.nl/energie/warmtecongres
opwekking van elektriciteit uit geothermische warmte: GeoPower. De sterke toename van warmtewinning uit
6 e jaarcOnGreS | 7 & 8 nOVemBer 2013 | inntel HOtelS rOtterdam centre
www.euroforum.nl/warmtecongres
preSentinG partner:
diepe geothermie heeft de organisatie doen besluiten om parallel aan GeoPower een congres te houden over warmte onder de naam GeoHeat & Cool. Amsterdam heeft de primeur voor dit dubbele congres
HET NATIONALE
met vakbeurs. Op 3 en 4 december hebben GeoPower en
WARMTE
en door aan de klantenservice via www.euroforum.nl
GeoHeat & Cool plaats in de RAI in Amsterdam. Stichting Warmtenetwerk is partner van GeoHeat & Cool
CONGRES
NATIONALE
net als Dansk Fjernvarme, Euroheat & Power, AFPG en de Geothermal Resources Council. Radboud Vorage zal op het congres het geothermieproject in IJsselmuiden presenteren. Klaas de Jong zal
u hoort alles over: De definitieve invulling van de warmtewet en de consequenties hiervan voor uw praktijk
namens Warmtenetwerk ingaan op de ontwikkelingen in
De aansluitplicht in het bouwbesluit en het opstellen van warmteplannen De kansen & mogelijkheden voor woonlastenverlaging met warmte in bestaande bouw
Nederland bij diepe geothermie. Jan-Diederik van Wees
De rol van warmte in de energieneutrale nieuwbouw Nieuwe samenwerkings- & financieringsmodellen in de warmteketen De veranderende energiemarkt en hoe u de nieuwe ‘energieconsument’ interesseert voor warmte
spreekt namens onderzoeksorganisatie TNO, dat een
O.a. deze topsprekers, beleidsmakers en praktijkexperts staan op het podium:
instituut voor bodemkunde in Utrecht heeft. http://www.greenpowerconferences.com
Gijs de man
Voorzitter Stichting Warmtenetwerk
dr. andreas Schnauss Manager Vattenfall Heat Germany
Herman exalto Directeur Eneco Warmte & Koude
karin Schrederhof Woningcorporatie Woonbron
jos Verlinden
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
farid tabarki
Trendwacther of the year 2012 -2013
en bijdrages van o.a. Gemeente amsterdam, arnhem, nijmegen, meppel, maastricht, ede en Zaanstad laat u inspireren door maar liefst 12 interactieve praktijksessies! Event partner
Kennispartner:
Netwerkpartner:
20
WARMTENETWERK MAGAZINE
Tevredenheidsonderzoek Warmtenetwerk De respondenten van onze enquête zijn erg positief, maar hebben ook ideeën.
99,5 % tevreden
84 % tevreden Eind juni heeft Warmtenetwerk een tevredenheidsenquête gehouden via de bij de redactie bekende mailadressen van nieuwsbrieflezers, congresbezoekers en leden. In totaal reageerden 232 deelnemers, onder wie een groot aantal niet-leden: 43 procent. Ze konden hun
95 % tevreden
99 % tevreden
mening geven over vier verschillende groepen activiteiten van de stichting.
96 % tevreden
Lobbywerk 84 procent gaf aan dat Warmtenetwerk goed bezig is met lobbywerk rond beleid en regelgeving, maar 37 procent wil graag meer communicatie over de uitkomsten van het lobbyen.
Publicaties
Naar lobbywerk is gezien de ingediende onderwerpen wel
Alle respondenten lezen de digitale nieuwsbrief en slechts
veel vraag. Naast een roep om meer invloed van de lande-
0,5 procent vindt dat de brief onvoldoende informatie be-
lijke politiek om (lokale) bureaucratie te verminderen en
vat. Uit de reacties blijkt dat de items vaak aanzetten tot
een landelijke visie en kennisuitwisseling mogelijk te ma-
verder onderzoek. Wel missen enkelen wat meer nieuws
ken, pleiten velen ook voor meer invloed van de gemeen-
uit België.
te. Veelgenoemd is een belasting voor warmtelozing op
Van de respondenten heeft 82 procent de website www.
oppervlaktewater. In Vlaanderen is bovendien vraag naar
warmtenetwerk.nl bezocht en 96 procent van de bezoe-
een steunkader voor groene warmte via warmtenetten.
kers is tevreden over de inhoud.
Activiteiten
Voor Warmtenetwerk Magazine zijn de cijfers vergelijkbaar: 79 procent heeft het magazine gelezen en 99 procent
De belangrijkste activiteiten zijn congressen, excursies en
is tevreden. Enkele leden gaven aan het blad met plezier
studiereizen. Van de respondenten heeft 63 procent ooit
te lezen.
een Warmtenetwerk-congres bezocht. Het merendeel is erg tevreden; 23 procent vindt dat er soms iets minder
Netwerken
relevante en actuele onderwerpen zijn dan wenselijk.
Naast
Een kwart van de respondenten nam deel aan een
Warmtenetwerk ook een LinkedIn-groep. Deze is bij een
studiereis en over de kwaliteit daarvan zijn de deelnemers
op de vier respondenten bekend. 31 procent vindt het
zeer te spreken: 95 procent vindt ze informatief en goed
een waardevolle aanvulling, maar door het kleine aantal
georganiseerd. Het netwerkgedeelte wordt erg op prijs
deelnemers aan de groep zijn de discussies nu soms te
gesteld.
beperkt.
Voor de toekomst is er vraag naar meer praktijkervaringen
Op de vraag of Warmtenetwerk nog andere communicatie-
van begin tot einde project en kortere, binnenlandse ex-
middelen zou moeten inzetten, reageren de meeste deel-
cursies. Ook het imago van warmtenetten bij een breder
nemers dat het meer dan voldoende is.
publiek verdient aandacht. Een deelnemer stelde bijvoor-
De respondenten zijn vaak ook lid van andere verenigingen
beeld een road show voor langs de provincies om gebrui-
rond warmte en energie en van plaatselijke platformen
kers te enthousiasmeren.
gericht op energie en warmte.
website
NR 17. HERFST 2013
en
nieuwsbrief
heeft
Stichting
_
21
Deelnemersoverzicht Exploitanten en financiers van warmte/koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam AVR Attero Bionerga Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam Dalkia E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude Essent Local Energy Solutions GETEC GMB Beheer HVCenergie IMOG Indaver ING Groen Financieringen IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer Milieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM) Mijnwater Heerlen NUON Warmte SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo Aannemers en installateurs BAM Infratechniek Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra GMB Beheer A. Hak West Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Joulz Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding- Montageprojecten SOP VB Projects Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG Bioliquids Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Danfoss Energie Systemen Dyka Ecompany Ecoon Exergy Solutions GEA Grasso Geveke Technical Solutions Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF Isoplus Benelux Kamstrup Kapp Nederland Korex Air-Sep
1 oktober 2013
Landis+Gyr LOGSTOR Nederland Lowara Nathan Group NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Rehau Robot Vloerverwarming Samson Regeltechniek Siemens Spirotech SWEP TCB Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk WILO Pompen WMS Warmtemeterservice Adviseurs en ingenieursbureaus Adviesbureau Wognum Agro Adviesburo Antea ARN Remondis Consulting Banning Advocaten Bird & Bird Boydens CarbonMatters CCS Cornelissen Consulting Services Clean Energy Innovative Projects Deerns De Kleijn Energy Consulting De Klik DNV KEMA DOZ energieregie Driven By Values DWA installatie- en energieadvies 3E Ecofys EES Holland Ekwadraat Advies EnergyMatters Greenvis Energy Solutions Grontmij Nederland HDM Pipelines HoSt IF Technology Ingenia Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte KIWA KWA Bedrijfsadviseurs Liandon Lievense RebelGroup Rotterdam Engineering Roukema Roos + Bijl Royal Haskoning RTB De Beijer T&A Survey Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra & Gudde VK Engineering
Universiteiten en kennisinstituten Avans Hogescholen Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool Hogeschool Zuyd KWR Water Cycle Research TNO TU Delft Universiteit van Gent Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Eandis Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Leeuwarden Gemeente Nijmegen Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax ISVAG POM West-Vlaanderen Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Antwerpen Stadsgewest Haaglanden Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Cogen Nederland Cogen Vlaanderen Stichting Duurzaam Oosterhout Koninklijke VNP Vereniging Afvalbedrijven
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
22
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda
Colofon
22 oktober in Almere
Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl
Excursie WOS Almere Poort en Zoneiland Seminar pompen en waterbehandeling www.warmtenetwerk.nl
30 oktober in Bodegraven WKO-manifestatie www.dwa.nl
31 oktober in Amsterdam Workshop warmtewet www.warmtenetwerk.nl
5-6 november in Brussel International DHC+ Research Conference Technologieplatform Euroheat DHC+ Conference.dhcplus.eu
7-8 november in Rotterdam Nationaal warmtecongres www.euroforum.nl
12 november in Apeldoorn Efficiënter beheer van warmtenetwerken www.fbbv.nl
25 nov-6 dec in Halmstad (Zweden) PhD course district heating Opgave bij sven.werner@hh.se
29 november in Driebergen Energie 2033 www.cogen.nl
3-4 december RAI Amsterdam Geo Heat & Cool Global Congress www.greenpowerconferences.com
Redactie Klaas de Jong Tjitske Ypma Jet Ceelen Willeke Brandsma Rutger de Jong e-mail: info@warmtenetwerk.nl Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk Bestuur Warmtenetwerk Secretaris: Jan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven Voorzitter: Gijs de Man, Essent Local Energy Solutions Penningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor Nederland Hans Buitenhuis, DWA installatie- en energieadvies Leo Wartna, Visser & Smit Hanab Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris Vlaanderen: Jo Neyens, ODE Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Postbus 77 NL - 1200 AB Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 17. HERFST 2013
23
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie
:C to Fo
a re
amer l Kr