Nýting hliðarstrauma í sjávarútvegi – Þörfin fyrir Lífmassaver

verkefnastjóri Matís

Stefán Þór Eysteinsson, verkefnastjóri Matís

Matís hefur á síðustu árum eflt starfsemi sína á landsbyggðinni í takt við áherslur eiganda síns. Hluti af þeirri uppbyggingu hefur verið fjárfesting í færanlegum tilraunarbúnaði sem er staðsettur í Neskaupstað. Þessi búnaður hefur gert það mögulegt að framkvæma tilraunir á eins fersku hráefni og völ er á, auk þess sem nú er gerlegt að vinna verðmætari afurðir úr hliðarstraumum matvælaframleiðslu. Með tækjabúnaði lífmassaversins hefur rannsóknargeta á landsbyggðinni verið aukin sem mun styðja við aukna sjálfbærni við matvælaframleiðslu og gera það kleift að fullnýta hliðarstrauma. Undanfarin ár hefur aukin áhersla verið lögð á betri nýtingu á öllum hliðarstraumum sem verða til í matvælaframleiðslu og þá sérstaklega í sjávarútvegi. Þegar rætt er um hliðarstrauma er í raun og veru átt við allt sem fellur til við framleiðslu á matvælum, svo sem hausar og innyfli frá fiskvinnslum. Í sjávarútvegi getur fallið til töluvert magn af hráefni í formi hliðarstrauma. Góður árangur hefur náðst hér á landi við nýtingu á hliðarstraumum sem myndast við vinnslu t.d. á þorski og hafa orðið til verðmætar afurðir sem seldar eru sem fæðubótarefni, lækningavörur og húðvörur svo dæmi séu tekin. Lykilatriði í þeim árangri sem hefur náðst við vinnslu á þorski er sú fullvinnsla sem hér fer fram, með tilheyrandi myndun á hliðarstraumum og tækifærum því tengdu. Aukin vinnsla á uppsjávartegundum á borð við makríl og síld hér á landi síðustu ár hefur haft í för með sér að mikið magn hliðarstrauma, t.a.m. hausar, beingarðar og afskurðir. Í dag er það svo að allir þessir hliðarstraumar eru nýttir við framleiðslu á fiskmjöli og lýsi. Rannsóknar- og þróunarvinna Matís í nánu samstarfi við sjávarútveginn hefur stuðlað að mikilli framþróun í meðhöndlun og kælingu á afla. Þessi framþróun hefur þýtt að fiskur sem berst í fiskvinnslur er af betri gæðum en áður og sem skilar sér einnig í auknum gæðum hliðarstrauma. það gerir það að verkum að mögulegt er að vinna þá áfram í verðmætari afurðir með réttum búnaði og þekkingu.

Hluti af tækjasamstæðu lífmassavers Matís þar sem hægt er að vinna fjölbreyttan lífmassa

Diskaskilvinda frá GEA sem notuð er til að aðskilja lýsi frá vökvafasa.

Með tilkomu lífmassaversins í Neskaupstað er hægt að þróa nýja vinnsluferla og afurðir úr hliðarstraumum sem myndast við áframvinnslu hefðbundinna afurða. Tækin sem fjárfest hefur verið í gefur möguleika á framleiðslu á t.d. duftuðum afurðum, prótein- og lýsisafurðum en einnig er til staðar sá möguleika að skima fyrir lífvirkum efnum. Þó er þörf fyrir áframhaldandi uppbyggingu á tækjabúnaði svo hægt verði að mæta þörfum fyrirtækja við vöruþróun úr hliðarstraumum. Búnaðurinn nýtist nú þegar í fjölmörgum í nýsköpunar- og þróunarverkefnum og er mikill áhugi á nýtingu hans við vöruþróun. Matís bindur vonir við að lífmassaverið styðji við matvælaframleiðslu á landsbyggðinni í heild sinni og stuðli að aukinni verðmætasköpun.

Norðmenn hafa staðið framarlega í uppbyggingu og notkun á lífmassaverum við vinnslu á hráefni úr hafinu og reka í dag að minnsta kosti tvö opin lífmassaver. Lífmassaverið Mobile Sealab, sem er í eigu SINTEF, hefur þann kost að vera í 40 feta gámi og er því færanlegt. Óhætt er að segja að lífmassaverið hafi reynst ómetanlegt þegar það kemur að því skala upp framleiðslu á afurðum úr ferskum hliðarstraumum. Framleiðendur hafa notað Mobile Sealab við að meta fýsileka þess að framleiða afurðir úr hliðarstraumum áður en farið er í kostnaðarsamar fjárfestingar. Auk Mobile Sealab hefur Nofima rekið opið lífmassaver sem staðsett er í Tromso og ber nafnið BioTep. Aðstaðan sem er til staðar hjá BioTep er til fyrirmyndar á öllum sviðum og er sennilega um að ræða fullkomnasta lífmassaver í heimi sem framleiðir afurðir úr sjávarafurðum. Fjölmörg matvælafyrirtæki hafa nýtt sér aðstöðuna sem er í boði hjá BioTep til þess að þróa nýjar framleiðsluaðferðir og má þar nefna stór matvælafyrirtæki á borð við Aker Biomarine, Zooca (áður Calanus AS) og Marealis sem hafa núna byggt sínar eigin verksmiðjur út frá reynslu sinni í BioTep. Þrátt fyrir að mikill munur sé á þeim tækjabúnaði sem er til staðar í lífmassaverunum tveimur eiga þau það sameiginlegt að leigu á vinnslunum er haldið í lágmarki svo það sé tryggt að sem flestir matvælaframleiðendur geti nýtt sér aðstöðuna. Ljóst er að slík lífmassaver eru ekki rekin með hagnað að leiðarljósi. Þess í stað eru þau ætluð til stuðnings matvælaframleiðslu og skilar fjárfestingin sér á aðra vegu, t.a.m. með nýjum afurðum, fleiri störfum, aukinni sjálfbærni og nýjum verksmiðjum.

Með nýju lífmassaveri Matís verður hægt að auka fæðuframboð úr nýjum hráefnum úr hafinu. Á Íslandi hefur þang að miklu leyti verið vannýttur lífmassi sem nota má á sjálfbæran hátt til ýmiss konar verðmætasköpunar. Önnur hráefni sem vonir eru bundnar við þegar það kemur að matvælaframleiðslu eru t.d. svifdýr, á borð við rauðátu og ljósátu en einnig hefur mikið verið horft til annarra miðsjávartegunda á borð við gulldeplu. Það er alveg ljóst að þegar það kemur að mögulegri nýtingu á áðurnefndum tegundum í verðmætar afurðir eða til matvælaframleiðslu getur lífmassaver Matís og sú reynsla og þekking sem starfsfólk býr yfir leikið mikilvægt hlutverk í þeirri vegferð.