sinds 1989
verschijnt tweemaandelijks
www.pi-online.nl
THEMA KANTOREN Interview Wim Pullen Bouwbedrijf Berghege Oss Pensioenfonds PGB Amstelveen Creative Valley Papendorp Red Bull Nederland Amsterdam House of Dentons Amsterdam Rijswijk Wonen Rijswijk BNA Amsterdam
10 14 20 28 36 44 50 55
Column EGM interieur
59
PRODUCTDOSSIER SANITAIR ISH Digital Productinformatie Sanitair
62 66
VISIE POLO Architects
70
OPGELEVERD Maria Montessorigebouw Nijmegen Coef Utrecht OBA Mercatorplein Amsterdam Universiteit Twente Enschede
78 86 92 96
PRODUCTINFORMATIE ETCETERA LONDON CALLING SINGAPORE
APRIL - MEI 2021 | #2 | JAARGANG 32
102 112 114
POLO Architects
VISIE
POLO Architects
VISIE
Van stad tot stoel en van stoel tot stad POLO Architects is een amalgaam: een creatief vat vol tegenstrijdigheden, waarin zowel grote projecten (commercieel, privaat, publiek) als kleine uitzonderingen een plaats hebben. Een platform voor stedenbouw, architectuur en interieur in de meest uiteenlopende schalen en programma’s. POLO Architects ambieert zich te engageren en het experiment aan te gaan. Architecten en zaakvoerders van POLO Architects zijn Mauro Poponcini en Patrick Lootens. Eerstgenoemde is ook docent aan de universiteit van Leuven, terwijl Patrick Lootens in het
70
verleden aan de Architectuurschool van Antwerpen doceerde. “Doceren is interessant, want het houdt je fris en alert”, stelt Poponcini. “Bovendien is het fijn om studenten mogelijk te inspireren.
Creativiteit heeft immers niet zoveel met vormgeving te maken, maar wel met ‘state of mind’: durven gaan voor gekke dingen zonder veel vooroordelen. Het is aan de architect-docent om die creativi-
TEKST
Wouter Peeters
FOTO LINKS Alle plekken in Campus West zijn met elkaar verbonden. (Foto: Evenbeeld) FOTO BOVEN De schil van het volume werd ter hoogte van het dak in een origami-vorm geplooid en verleent zo niet alleen het gebouw op zich, maar ook Campus West zijn identiteit. (Foto: Evenbeeld) FOTO ONDER Glazen panelen waarborgen een bepaalde afzondering in Campus West, echter zonder de algemene transparantie nadelig te beïnvloeden. (Foto: Evenbeeld)
Gespecialiseerde teams Lieselot Vercampt, interieurarchitect en teamcoördinator: “Inmiddels groeide de groep medewerkers uit tot vier gespecialiseerde teams: POLO architects, POLO interior design, POLO urbanism en POLO labs. Laatstgenoemd team staat in voor wedstrijden, haalbaarheidsstudies en onderzoek naar hedendaagse onderwerpen, zoals duurzaamheid en circulair bouwen. Ook zijn we nu gestart met onderzoek naar de invloed van Covid-19 op de werkomgeving en leggen we de focus op space planning en nieuwe werkplaatsen.” “Tussen de verschillende teams is er veel interactie, een heus radarnetwerk”, vult Poponcini aan. “Met een boutade gezegd: als een architect bepaalt waar het lichtpunt komt, is hij met interieur bezig, want op die plek staat ook de eetkamertafel. Architecten missen echter vaak de eruditie in bijzondere interieurtechnieken, terwijl interieurarchitecten al tijdens de planfase het interieur bij het architectuurontwerp betrekken.”
POLO Architects
ontwerp voorafgaat, is een heus leertraject. Ik beschouw POLO Architects als een atelier of een platform, omdat ‘bureau’ vrij… bureaucratisch klinkt. Een platform voor mensen die met de bebouwde omgeving bezig zijn, ruimtes creëren. Dat noem ik: van stoel tot stad en van stad tot stoel. Als architecten hebben wij een brede interesse voor zowel het groot- als het kleinschalige.”
VISIE
teit bij anderen te stimuleren, wat vaak resulteert in boeiende realisaties.” Na het beëindigen van hun studies architectuur, beslisten Poponcini en Lootens in 1991 om samen in Antwerpen POLO Architects op te starten. Het team groeide doorheen de jaren, zodat POLO Architects nu 120 medewerkers telt. Een tweede kantoor werd in Brussel geopend voor een kwart van het totale aantal medewerkers. “Groei was echter nooit het doel”, stelt Poponcini. “De teamuitbreiding gebeurde uit noodzaak, zoals door het winnen van architectuurwedstrijden waar nieuwe krachten voor nodig waren. Het is fijn om een gewonnen project te realiseren, maar ook hier is deelnemen soms belangrijker dan winnen, want het onderzoek dat aan het
Nooit op zichzelf Volgens POLO Architects staat een gebouw nooit op zichzelf. Een ontwerp is daarom pas geslaagd als aspecten als APRIL - MEI 2021 | #2 | JAARGANG 32
71
FOTO BOVEN De tribunetrap in Campus West kan met een gordijn worden afgesloten. (Foto: Evenbeeld) FOTO MIDDEN De verschillende niveaus en de brede, uitnodigende trappartijen verstoren nergens de transparantie of de lichtinval in Campus West. (Foto: Evenbeeld) FOTO ONDER De grote open ruimte van Campus West werd opgevat als een dynamische werkomgeving van open tot zeer gesloten volumes. (Foto: Evenbeeld)
VISIE
POLO Architects
het eisenprogramma, de relatie van het gebouw tot zijn omgeving, constructie en vorm, duurzaamheid en technieken geanalyseerd werden. “Onze projectportefeuille gaat breed omdat wij pluridisciplinariteit en complexiteit uitdagend vinden”, zegt Poponcini. “In toenemende mate verdiepen wij ons in stedenbouwkundige vraagstukken, richten we ons op masterplanning en op een strategische reflectie met betrekking tot ruimtelijke ordening. Daarnaast werken we ook aan kleinere opdrachten in de culturele en/of maatschappelijke sector. Ik stel vast dat projectontwikkelaars in toenemende mate gemengde programma’s aandurven, ook omdat de overheid streeft naar een mix van functies voor stedelijke projecten; niet louter of residentieel of kantoor. Die trend bestaat al langer in Nederland.” Het zit in het DNA van POLO Architects om doorheen het ontwerpend onderzoek de vraag, de opdracht, scherper te stellen. De grenzen worden afgetast en, samen met de opdrachtgever, wordt naar de juiste toon gezocht. Daardoor ontstaat een dialoog, wat resulteert in boeiende oplossingen. “Ons contact met de opdrachtgever is intensief omdat wij verregaand doorvragen naar de wensen en behoeften”, verduidelijkt Vercampt. “Voor een bedrijf of kantorencomplex organiseren wij onder andere enquêtes en workshops met de (toekomstige) gebruikers. Wij gaan tevens na of, wat we jaren geleden ontwierpen, nu nog relevant is. In de eerste plaats zijn we architect-strateeg en
72
Op vrijgekomen industriegronden op de Antwerpse Linkeroever ontwikkelt Groep Bouwen een nieuwe bedrijven-
BOVEN In de leegstaande Silo’s en Molens Van Orshoven worden op een circulaire, participatieve manier maakleerplekken gecreëerd. (Tekening: POLO Architects) MIDDEN Verschillende delen van de Silo’s en Molens van Orshoven worden afgedicht met polycarbonaatplaten in een staalstructuur – een circulair, modulair systeem dat na gebruik elders kan worden heropgebouwd. (Tekening: POLO Architects) ONDER Tekening van de gevel van de Silo’s en Molens van Orshoven. (Tekening: POLO Architects)
POLO Architects
Campus West
zone, Campus West, met 66.500 m² kantoorruimte. Campus West is een interdisciplinair ontwerpend onderzoekstraject door stedenbouwkundigen, architecten en interieurarchitecten, gericht op het nieuwe werken. Het organisatieconcept tracht antwoorden te geven op de vraag hoe medewerkers plaats- en tijdsonafhankelijk kunnen werken in een digitale netwerkmaatschappij.
VISIE
daarna architect-vormgever. Het is onze taak er voor te zorgen dat een gebouw ook na ettelijke decennia nog steeds relevant is. Dat is échte duurzaamheid; functioneel en maatschappelijk.”
APRIL - MEI 2021 | #2 | JAARGANG 32
73
POLO Architects VISIE
BOVEN De bar in de Silo’s en Molens van Orshoven. . (Tekening: POLO Architects)
74
Het eerste gerealiseerde kantoorgebouw, een compact metalen volume en transparant aan voor- en achterzijde, verbindt de groene zone aan de voorzijde met de groene boulevard aan de achterzijde. De schil van het volume werd ter hoogte van het dak in een origami-vorm geplooid en geeft het gebouw identiteit. Het team POLO interior design bundelde de krachten met Contekst interieurarchitecten om de grote open ruimte zonder scheidingswanden tot een dynamische werkomgeving te maken met 800 werkplekken, van open tot zeer gesloten volumes. “Campus West biedt een ruime keuzemogelijkheid aan plekken passend bij het werk op dat moment”, zegt Vercampt. “Het is een plaats van co-creatie. Een open hal waarbij de grens tussen binnen en buiten vervaagt. De schil vouwt zich als een houten sculptuur over het interieur en is van overal in het gebouw zichtbaar. Verschillende niveaus worden in de open hal geschakeld. Door middel van vides en doorzichten ontstaat er een verbinding. Waar men zich ook in het gebouw bevindt, overal voelt men zich met anderen geconnecteerd.”
Maakleerplek Sinds 2017 vergaart POLO Architects / Groep van Roey expertise op het vlak van duurzaam bouwen door actief deel te nemen aan toegepast onderzoek, in samenwerking met kennisinstellingen als de Transform groep van de VUB, het VITO en het WTCB. De Leuvense Vaartkom, een voormalige industriële site, groeit uit tot een levendige, groene stadswijk, vol creativiteit en sociale interactie.Vorig jaar sloten Stad Leuven en stadsontwikkelaar Ertzberg een samenwerkingsovereenkomst af om, tot eind 2022, een tijdelijke functie als maakleerplek te herbergen op de benedenverdieping van de indrukwekkende silo’s en de aangrenzende Molens van Orshoven. POLO Architects’ circulaire visie op de reconversie won de ontwerpwedstrijd. Vercampt: “De nadruk ligt niet alleen op duurzame materialen en technieken, maar ook op flexibiliteit en demonteerbaarheid. Gebouwen worden niet langer als een statische eindhalte van materialen gezien, maar als een materialendatabank. Materialen met een lange levensduur worden tijdelijk ingebracht om later te recupereren om een volgend leven te
kunnen geven in een ander gebouw.” Een tijdelijke bewoonbaarheid van de gebouwen werd op een circulaire en participatieve manier gerealiseerd. De kosten en de milieu-impact van de transformatie werd zo laag mogelijk gehouden. Poponcini: “Het is niet de bedoeling om grote bedragen in maakleerplekken te investeren, wel om daar tijdelijk leegstaande gebouwen voor te gebruiken. De oefening voor POLO Architects was om de flexibiliteit van de ruimtes centraal in het ontwerp te stellen. In functie van het hedendaagse gebruik, maar even goed ook in functie van de aanpasbaarheid voor de toekomst. Aan de hand van enkele eenvoudige circulaire bouwtechnieken konden we de maakleerplek op een eenvoudige manier tijdelijk huisvesten in de Silo’s en Molens Van Orshoven. Omdat de Molens uit een aaneenschakeling van verschillende gebouwen bestaat, plaatsten we als eerste belangrijke bouwtactiek een tijdelijke stellage voor de blinde gevel van het gebouwencomplex aan, die enerzijds voor een degelijke ontsluiting van alle lokalen zorgt, maar evengoed ook als vluchtweg functioneert. Tegelijk
dient deze stellage ook als billboard voor de Maakleerplek dankzij zijn centrale ligging op het Stapelhuisplein gericht naar de Havenkant. De achterzijde van de Silo’s, een open betonnen skelet, maakten we dicht met polycarbonaatplaten in een staalstructuur. Een circulair, modulair systeem dat na twee jaren gedemonteerd en elders heropgebouwd kan worden toot, bijvoorbeeld, een paviljoen.” Vercampt: “Bij een lokaal Leuvens bedrijf konden we tweedehandscontainers uit Tanzania aankopen die we ombouwden tot projectateliers, afgewerkt met duurzame en circulaire materialen. Het grote pluspunt was dat deze relatief kleine en smalle containers voorzien werden van een uitschuifbaar deel waardoor deze gemakkelijk in de Silo’s, met hun specifieke betonnen draagstructuur, geplaatst konden worden. Eenmaal op hun plaats, werden de containers tot projectateliers omgetoverd met een dubbel zo grote oppervlakte als eindresultaat.”
Loft B
VISIE
POLO Architects
In de jaren ‘90 van de vorige eeuw verliet de laatste soldaat het Militair Hospitaal van Antwerpen, een fascinerend terrein van 7,7 ha.Vandaag heeft deze site een herbestemming als besloten woonomgeving met een variatie aan appartementen, lofts en stadswoningen in een collectieve parktuin. POLO Architects richtte Loft B, op de eerste verdieping van een van de zeven voormalige ziekenhuispaviljoenen,
als casco loftruimte in. “Het was een zoektocht naar een hedendaagse vormentaal met een maximum aan respect voor de ziel van het historische gebouw. De dubbelhoge, centrale ruimte van 22 op 9 m vormt het hart van de woning. Die openheid bleef zo veel mogelijk behouden. Enkel in de noord- en zuidkop werden ruimtes opgesplitst in twee niveaus. Twee houten volumes zorgen voor structuur en hiërarchie.” Het grootste volume herbergt de slaapkamer, een badkamer en een dressing. Het kleinere volume fungeert als bar- en tv-meubel. Op mezzanineniveau bevindt zich een werkruimte met aan de
ene kant een keuken, en aan de andere de inkomruimte met liftvolume. “Vooraf bestudeerden wij de typologie van het gebouw en de oorspronkelijke bestemming. Enerzijds is er het programma, dat bevraagd moest worden, en anderzijds was er een plek met een bepaalde rijkdom; de fysieke, maatschappelijke omgeving. We hebben getracht om de bestaande opportuniteiten te gebruiken en de ruimtes, vormen en volumes in te vullen in relatie tot hun omgeving. ‘Het nestelen van het programma’”, besluit Poponcini. www.polo-architects.be
APRIL - MEI 2021 | #2 | JAARGANG 32
FOTO BOVEN Een dubbelhoge, centrale ruimte met zithoeken vormt het hart van Loft B. (Foto: Steven Massart) FOTO MIDDEN Op mezzanine-niveau bevindt zich de open werkruimte van Loft B met vrije uitkijk op de lichtgetinte dakstructuur. (Foto: Steven Massart) FOTO ONDER De fraaie tegelvloer in dambordpatroon verrijkt het lijnenspel van de raampartijen en deuromlijstingen in de hal van Loft B. (Foto: Steven Massart)
75