ACTIVITEITENPROGRAMMA 2014
NIEUW AMSTERDAM STAD IN TRANSITIE
ONTWERPEN EN MAKEN VANUIT CO-EIGENAARSCHAP
NIEUW AMSTERDAM STAD IN TRANSITIE
NIEUWAMSTERDAM.NU
STAD IN TRANSITIE Het werk van ontwerpers en makers verandert. Opgaven, uitgangspunten, doelstellingen, principes, methodieken, samenwerkingspartners, alles lijkt in beweging. Het bijzondere van de veranderingen waar we nu getuige van zijn is dat zij niet voortkomen uit een louter intellectueel of vakspecifiek debat, maar geworteld zijn in een bredere en fundamentele maatschappelijke verschuiving: de stad in transitie. De financiële crisis is een pressure cooker waarin systemische weeffouten en innovatie samen komen. In de decennia die achter ons liggen is er enorme vooruitgang en groei gerealiseerd, maar voor veel van die ontwikkelingen hebben we overdadig moeten lenen. Zowel financieel als materieel hebben we reeds een groot deel van de toekomst opgebruikt en het is nog maar de vraag of we die leningen ooit terug kunnen betalen. Wat zeker lijkt te zijn is dat we moeten zoeken naar andere methoden en modellen om groei in de toekomst duurzaam en verantwoord te laten zijn. Op het gebied van energie, voedsel, water, maar zeker ook architectuur en gebruiksartikelen zijn nieuwe concepten van productie en consumptie nodig, gebaseerd op ideeën zoals circulariteit, performance based, cradle-to-cradle en co-design. Deze nieuwe concepten gaan over eigenaarschap, proportionaliteit en lokaliteit. De plek en de gemeenschap waarbinnen ‘producten’ worden gemaakt en gebruikt worden steeds belangrijker. Gebruikers worden onderdeel van het ontwerpproces, waarmee hun specifieke behoeften en de contextuele eigenschappen aan de voorkant van het ontwikkelen worden geïntegreerd. In lokaliteit worden kwaliteiten gevonden zoals meer openheid en transparantie van het productieproces, het ontplooien en benutten van de kracht en capaciteiten van de mensen uit de directe omgeving, en een beperking van zaken zoals transport en overhead. Omdat het appelleert aan een intrinsieke motivatie en zorgt voor een hoge betrokkenheid worden er door productie en consumptie als één geheel te zien ook andere relaties van verantwoordelijkheid gecreëerd.
OPEN PLATFORM Nieuw Amsterdam is een open platform. Projecten die in de stad worden gerealiseerd kunnen er een plek vinden om versterking te zoeken, initiatiefnemers en andere betrokkenen komen er om ontmoetingen te organiseren en iedereen kan er relevante kennis delen en zoeken. Nieuw Amsterdam is een platform dat ingekleurd wordt met en door haar gebruikers. Maar het is ook een platform met een eigen programmering dat ondersteund wordt door een online omgeving ‘nieuwamsterdam.nu’ en een vier maal per jaar verschijnend magazine. De programmering vormt het hart en het fundament van waaruit een rijk stedelijk netwerk kan groeien en bloeien. De programmering van Nieuw Amsterdam kent twee pijlers. De eerste pijler is de voortzetting van het publieksprogramma zoals dat in 2013 vorm heeft gekregen. Onder vijf programmalijnen wordt een breed aanbod gerealiseerd vanuit verschillende vakgebieden, (ontwerp)principes en uiteraard cross-disciplinaire verbindingen. De tweede pijler is een interventie- en onderzoekstraject, waarin tien gebieden in Amsterdam en de daar gevestigde innovatieve initiatieven centraal staan. Drie van deze tien gebieden krijgen ondersteuning in de vorm van op maat gemaakte verdiepings- en ontwerpsessies. Alle tien gebieden worden gedurende het jaar gemonitord.
STAD IN TRANSITIE SEPTEMBER 2013
SMART CITIZENS VERANDERING VAN TIJDEN 3D-PRINTED GRACHTENPAND MAGNEETFESTIVAL 2013 BUURTBRANDING VERTROUWEN IN DE STAD DE CIRCULAIRE STAD INDIE BRANDS SUSTAINIST DESIGN LOSSE VERKOOP E 3,95
architectuur
vormgeving
STADSDELEN
STADSDELEN
STADSDELEN
Amsterdam Centrum
Amsterdam West
stimuleringsfonds creatieve industrie
beeld links: Atelier Kempe Thill, baukuh, GRAU, Lola, Hilson Moran, AHUD, 900 km Nile City, 2011 rechts: Anouk Wipprecht, Technosensual, 2012-2014 (Foto: Jean-Sébastian Senécal)
MIDWEST
vraag een projectsubsidie aan!
het stimuleringsfonds creatieve industrie ondersteunt culturele projecten op het gebied van architectuur, stedenbouw, landschap, productvormgeving, grafische vormgeving, mode, animatie, gaming, e-cultuur en alle mogelijke cross-overs, binnen en buiten Nederland.
OOS TEN BU RG ERE ILA ND
WESTP OORT
NO OR D
WEST N IE U
W WE
een nieuwe bloeiplaats voor creatieve ondernemers de deuren geopend. Maar liefst 50 bedrijfjes
Op het Oostenburgereiland, schuin achter de redacties
hebben het sfeervolle klassieke schoolpand
van De Volkskrant, Trouw en Het Parool staat een
betrokken. Één daarvan is Geef om de Jan Eef,
aantal monumentale in onbruik geraakte treinwerven.
een buurtnetwerk dat er alles aan doet om de Jan
Wooncorporatie Stadgenoot heeft de reusachtige hallen
Evertsenstraat weer nieuw elan te geven.
verhuurd aan bedrijfjes in de creatieve sector, zoals
ST
inmidwest.nl
Mediamatic, dat zich richt op culturele innovatie en
OO ST
nieuwe technologieën, en het atelier van modekoning Hans Ubbink. Ook worden er evenementen georganiseerd
DE TUIN VAN JAN
door de aangrenzende hipsterhotspot Roest.
mediamatic.net hansubbink.com amsterdamroest.nl
ZU ID
Het gaat misschien minder snel dan gehoopt maar het
DE WALLEN
LOKALE INITIATIEVEN GEVEN KLEUR AAN DE ZEVEN STADSDELEN
Wallengebied transformeert gestaag van schimmige
ZU ID OO ST
De Gemeente Amsterdam kent, net als de
De wereldwijde beeldvorming van
gemeente Rotterdam, een voor Nederland
Amsterdam wordt bepaald door de
bijzonder bestuurlijk stelsel: de gemeente is
grote iconische projecten in de stad
verdeeld in stadsdelen. Sinds de herindeling
zoals het Rijksmuseum en EYE. Voor
per 1 mei 2010 is de stad verdeeld in 7 stadsdelen met een eigen bestuur en het vanuit de centrale stad bestuurde Westelijk Havengebied (Westpoort).
www.stimuleringsfonds.nl
slechts 12 cm2 (!) aan groen, vergeleken met bijvoorbeeld Bos & Lommer met 34 m2. En dat terwijl er in de wijk wel stukken land braak lagen. Op zo’n braakliggend terrein is nu een prachtige tuin gerealiseerd, als oase middenin de ‘urban jungle’. Paradijstuinen uit verschillende culturen
prostitutiezone naar bruisende en creatieve stadswijk.
worden door bewoners en professionals gecombineerd tot
Zo onderzoeken ze bij Ultra de la Rue door middel van
een echte Amsterdamse mengelmoes. Als mooi voorbeeld
exposities en creatieve sessies de cultuur en lifestyle van nu
van community trust haalde de tuin zelfs de Franse TV.
peeskamer online radiozender Red Light Radio uit, met de meest vooruitstrevende muziek uit de stad.
redlightradio.net ultradelarue.com
Rambler op de Zeedijk is
© Maarten Jungen
RA MB LE R
STUDIO BG
De Groene Grachten
KOLENKITBUURT
is een initiatief van oud ruimtevaarder en
Van energiecoöperatie Wij krijgen Kippen
modeketen en welzijnsorganisatie
hoogleraar Wubbo
wetmatigheid. Dichtbij huis, in de wijken
in Zuid tot aan de FlexBieb op IJburg in
ineen. Het idee: een label vormen
Ockels. De organisatie
en de buurten van de stadsdelen,
Oost. En van de club Pand 14 in Zuidoost
zijn het de lokale initiatieven die voor
en Hotel Buiten aan de Sloterplas in
wereld. De straatjongeren en de
van Amsterdam groener
de dynamiek zorgen en de ‘couleur
Nieuw-West tot aan het Concertgemaal
oprichters van het label kunnen
en duurzamer te maken.
locale’ bepalen. Van een moestuin op
in Noord.
met alle straatjongeren van de
De Kolenkitbuurt is al een tijdje bezig met een grootschalige
heeft als doel de grachten
veel voor elkaar betekenen: de
Dat doen zij onder andere
jongeren weten als geen ander wat
detuinvanjan.nl
© Linda Rusconi
GROENE GRACHTEN
Amsterdammers zelf geldt een andere
transformatie. De bebouwing wordt diverser en de relatie tussen de woningen en openbare ruimte wordt versterkt. © Cris Toala Olivares
Onlangs heeft het Amsterdams Grafisch Atelier, het
© Thed van Leur
oudste van Nederland, huisvesting gevonden in een oud
Het oude GAK-gebouw stond al een tijdje leeg, maar sinds kort zijn er
door een hectare groot natuurgebied in het centrum
schoolgebouw in deze buurt. Ook Cascoland werkt in de
starterswoningen gerealiseerd en heeft wooncorporatie Stadgenoot de
woonblokken in West tot aan Red Light
Via de dagelijkse Stadberichten van Nieuw
street credible is en de oprichters
van de stad aan te leggen. Daarvoor grond vrijmaken is
Kolenkitbuurt. Kunstenaars, bewoners en lokale organisaties
plint van het pand ter beschikking gesteld aan creatieve ondernemers.
Radio en Ultra de la Rue op de Wallen in
Amsterdam wordt iedereen die dat wenst
bieden hen werk en wegwijs bij
niet nodig, het natuurgebied wordt namelijk aangelegd
worden door deze organisatie gemobiliseerd om samen
In het oog springt vooral de beletage en het souterrain. Studio BG heeft
het Centrum.
op de hoogte gehouden van deze pareltjes
instanties. Maar let op, alleen
op daken van panden in de binnenstad. Een mooi
vorm te geven aan hun eigen publieke ruimtes, zodat die de
de ruimte zo gemaakt dat kleine ondernemers de ruimtes helemaal naar
cadeau voor de 400-jarige grachtengordel.
eigen identiteit weerspiegelen. Ook organiseerde Cascoland
eigen smaak kunnen vormgeven, en is er door gaten in de vloer contact
onlangs een zomerpicknick in de Kolenkitbuurt.
mogelijk tussen de beide verdiepingen.
cascoland.com amsterdamsgrafischatelier.nl
studiobg.nl
van de stad. Meld je aan via:
Yannick Sonne
e-cultuur
De gemiddelde bewoner van de Baarsjes beschikt over
en zendt vanachter de rode gordijntjes van een voormalige
een braakliggend terrein tussen twee
cross-overs
In de voormalige Cabralschool heeft begin dit jaar
kopen als je de kleding mooi vindt, niet uit medelijden graag!
nieuwamsterdam.nu/stadbericht
Stagiair Pakhuis de Zwijger
degroenegrachten.nl
rmblr.com © Sam Rentmeester
5 10 SCI_Advertentie_PhdZ_205x270_DEF.indd 1
11
30-08-13 12:41
SLIMME BURGERS
SLIMME BURGERS
De burger centraal
Open Data
VERTROUWEN IN DE STAD
willen dat het zoveel mogelijk om mensen gaat.”
lezen? Stikker: “Nu wordt het ontworpen vanuit de bedrijven. Hoe
Volgens Marleen Stikker, directeur van Waag Society,
kunnen we zorgen voor optimale spanning op het net? Hoe kunnen
zou de burger nog veel meer te zeggen moeten hebben.
we feedback geven aan de klant over zijn verbruik? Maar misschien
“De bedrijven zijn nog te dominant.” En het zijn de
wil die klant zelf wel wat met die data. Nu is die mogelijkheid er
Smart Citizens die zich daar het meest druk om maken
niet.”
geen stichting, maar een moestuin. Haar ambitie was niet om een
WIE BEPAALT HET ONTWERP VAN HET SYSTEEM?
op kavel 32 gaan tuinieren, en dus is ze dat gaan doen. En dat doet
en lobbyen voor meer macht. Stikker geeft een voorbeeld. “De OV-chipkaart is ontworpen met alleen het vervoersbedrijf in het achterhoofd. Er zit niet de mogelijkheid op om iemand uit te nodigen.” Met de strippenkaart kon dat wel, dan stempelde je gewoon extra af voor je bezoek uit Berlijn. “Het is niet ontworpen vanuit de individuele beleving,
Stikker ziet graag dat er een ‘stadslaboratorium’ komt waarin
vanuit sociaal gedrag. ”
dat soort systemen ontworpen worden in samenwerking met de
>> Toen Prik Korver uit haar raam voor haar huis een braakliggend terrein zag, wilde ze een moestuin beginnen. Geen vereniging, reglement op te stellen of om vergunningen aan te vragen. Ze wilde ze niet alleen, want inmiddels telt Moes32 zo’n 80 moestuinen. Maar nog steeds geen vereniging, stichting, reglement of vergunning. En toch lukt het. Meer dan dat zelfs! Moes32 is een succesverhaal. Niet onregelmatig als bewoners met een eigen initiatief bij de gemeente aankloppen, bijvoorbeeld omdat ze gebruik willen maken van een braakliggend stuk stad, beginnen al snel de bureaucratische
eindgebruikers: de burgers. “De belangrijke vraag is: wie bepaalt Smart Citizens zijn de burgers met veel kennis van
het ontwerp van het systeem? Op dit moment is de Smart City te
zaken die kijken hoe ze de data en de technologische
veel een constructie van grote bedrijven en overheden.” Hoe dat
middelen die er nu liggen, kunnen gebruiken ten gunste
zo gegroeid is, snapt Stikker wel. Voor de meeste mensen is het
van de burger. Zo lobbyt De Waag voor Open Data. Als
abstracte materie. Baron: “Of er een snelweg moet komen of niet,
overheden data vrijgeven, dan kunnen burgers daar zelf
daar heeft iedereen wel wat over te zeggen. Dat is heel concreet.
iets nuttigs mee doen. “Amsterdam is daar trouwens
Maar begin je over technologische infrastructuur, dan kijken
een voorloper in”, zegt Stikker. Zo helpt de app Hoge
mensen je glazig aan.”
geeft je de locatie van en informatie over de bijzondere
“Veel mensen beschouwen technologie als een act of God”, zegt
van Waag Society, een onderzoeksinstituut voor
bomen in de stad, en met Play! Amsterdam vindt je
Stikker. “Zo’n voorbeeld als de OV-Chipkaart maakt duidelijk dat
creatieve technologie en sociale innovaties. Waag
gemakkelijk de speelplek bij jou in de buurt.
het geen act of God is, maar een ontwerpkeuze.” Liefst ziet ze dat
Society gelooft dat ‘de samenleving open technologieën
steekt die paal boven de grond uit? U heeft wel een vergunning nodig. En hoe zit het eigenlijk met de aansprakelijkheid?’ Voor je het weet heb je al een hele administratie opgebouwd nog voordat je begonnen bent. Maar gelukkig is dat niet altijd en
VERTROUWEN IN DE STAD
de technologische projecten waar de overheid bij betrokken is eerst
nodig heeft om maatschappelijke uitdagingen aan te
Onder de vraag: ‘hoe gebruiken we data?’ liggen
bij de burger neergelegd worden, in het stadslaboratorium. Pas als
gaan’. In 1994 ontwikkelde Stikker als ‘burgemeester’
fundamentele vragen. Welke mogelijkheden creëren
de burger gezegd heeft welke functies hij belangrijk vindt, wordt de
van De Digitale Stad de eerste gratis toegangspoort en
we, wie beslist daarover, en van wie is de data?
bouw ervan aanbesteed.
virtuele gemeenschap op internet.
Stikker: “De vraagstukken over hoe technologieën
>>
OPEN DATA
Wat je zou kunnen met de mobiele infrastructuur is afhankelijk van het sensornetwerk, en dat is weer
WIE IS GER BARON?
afhankelijk van datastructuren of nieuwe vormen van
Open Data is data die vrij gebruikt en verspreid kan worden.
energie infrastructuur. Je kan als enkele partij niet alle
Steeds vaker besluiten overheid en andere instanties om de
vraagstukken aan. Je moet met elkaar samenwerken.”
verzamelde data openbaar te maken. Zodat er bijvoorbeeld
Ger Baron (1978) is programmamanager De angst is dat de burger in die samenwerking niet
de Amsterdam Economic Board. Hij brengt
gehoord wordt en grote bedrijven die infrastructuur
parkeergarage nog plek is, bijvoorbeeld. Of om met één klik te
kennisinstituten, bedrijven, non-profit
onderling regelen, met enkel hun eigenbelang in
zien hoe vies de lucht in de Jan van Galenstraat op dit moment
organisaties en overheden samen om kennis
gedachten. Voorbeeld: de slimme energienetwerken
uit te wisselen en om samen slimmer gebruik
die nu uitgerold worden door heel Europa heeft in elk
te maken van technologische innovaties.
huishouden een uiteinde. Een kastje met daarin allerlei
amsterdamsmartcity.com
metertjes die jouw energieverbruik heel precies meten.
apps mee gemaakt kunnen worden. Om te zien in welke
is. Het openen van data zou ook goed zijn voor de economie.
>>
de participatiemakelaar voor IJburg van stadsdeel Oost, kreeg zij het advies om alle formele organisatievraagstukken onbeantwoord te laten. Waarom? Gedoe waar niemand op zit te wachten en © Onno Krijnen
waar je alleen maar slapende honden mee wakker kunt maken. En
OP MOES 32 IS EEN ECHTE AANSPREEKCULTUUR ONTSTAAN
eigenlijk werkt dat alleen maar beter, vertelt Korver. Omdat er geen reglement is, kan ook niemand zich achter regels verstoppen. In plaats daar van is er op Moes32 een aanspreekcultuur ontstaan.
Aansprakelijkheid
Als iemand iets doet en anderen bevalt het niet dan moet je nu
Een valkuil voor veel burgerinitiatieven is aansprakelijkheid.
het gesprek met elkaar aangaan, want niemand heeft op voorhand
Als bewoners bij vrieskou zelf een voetbalveldje onder water zetten
gelijk of ongelijk.
voor een schaatsbaan, wie is er dan aansprakelijk als iemand daar zijn been breekt? Of als er op eigen initiatief plantenbakken worden
In Amsterdam Noord zijn de ervaringen iets anders. Toen de
geplaatst in de openbare ruimte en er rijdt een auto tegenaan?
Twiske speeltuin daar door de gemeente werd gesloten, hebben
analyses mee gemaakt kunnen worden, maar ook zodat er
van Amsterdam Smart City, onderdeel van
overal het geval. Toen Korver in contact kwam met Ellen Weers,
BURGERINITIATIEVEN, EEN INFORMELE KWESTIE
effect hebben op het functioneren van de stad zijn heel complex, en allemaal afhankelijk van elkaar.
© Maarten Bosman
raderen te draaien. ‘Wat gaat u precies doen en hoeveel meter
Nood je een toilet te vinden. Monumentale Bomen Marleen Stikker (1962) is directeur en mede-oprichter
waag.org
Aanspreekcultuur
>> De energiebedrijven kunnen die data lezen. Maar kan jij die data
>> De burger staat centraal voor ASC, zegt Baron. “We
WIE IS MARLEEN STIKKER?
VERTROUWEN IN DE STAD
Onderzoeken schatten de economische waarde van open data
Joachim Meerkerk
op tientallen miljarden euro’s in de EU.
Strateeg en programmamaker
Amsterdammers nemen steeds vaker het heft in eigen handen. Ze beginnen moestuinen, runnen zelf een buurtcentrum, beheren hun eigen speeltuin of organiseren een evenement in de wijk. Het succes van dit soort initiatieven is afhankelijk van de dragende personen uit de buurt, die terecht geroemd worden om hun maatschappelijke inzet. Vaak spelen betrokkenen uit traditionele instanties net zo’n beslissende rol, soms in positieve zin, soms ook omdat ze (ongewild) in de weg lopen. Als je het wel en wee van ondernemende burgers op de voet volgt, blijkt het geheim achter geslaagde initiatieven met grote regelmaat een informele overheid te zijn. >>
Pakhuis de Zwijger
amsterdamopendata.nl
bewoners de handen ineen geslagen om het beheer op te pakken.
Mark Verhijde en Maarten Bosman doen onderzoek naar de
Zij zorgden zelf voor nieuwe toestellen en hebben een rooster
belemmerende werking van aansprakelijkheid op burgerinitiatieven.
voor sleutelmoeders die dagelijks het hek open en dicht doen.
Naar aanleiding van 108 praktijkvoorbeelden kwamen de
Het stadsdeel is enthousiast en ondersteunt het initiatief. Dus
onderzoekers tot vier strategieën waarmee overheden de risico’s
toen er om een bankje voor tegenover het plein werd gevraagd,
proberen in te dekken. De eerste is het verstrekken van een
omdat hang jongeren uit de buurt dan mooi het pleintje in de gaten
vergunning aan de initiatiefnemers om hun project te realiseren.
kunnen houden, stemde het stadsdeel daarmee in. De vraag om
In de tweede strategie sluiten de gemeente en bewoners
even snel ergens een tweedehands bankje te regelen bleef echter
een buurt- of wijkcontract af waarin de activiteiten worden
onbegrepen. De aanvraag moest via officiële kanalen en duurde
opgenomen.
>>
daarom veel langer. Er kwam een nieuw bankje en de gemeente zorgde zelf voor plaatsing, waardoor het uiteindelijk een stuk duurder werd dan nodig was geweest.
© buropony.nl
17 20
16
VERANDERING VAN TIJDEN
VERANDERING VAN TIJDEN
Paradigmawisseling
VERANDERING VAN TIJDEN: VAN SCHAARSTE NAAR OVERVLOED
toegeslagen, werd duidelijk toen
en de daarbij behorende cultuur van
wethouder Maarten van Poelgeest in 2010
de uitvoerende (overheids-)apparaten
een bouwstop afkondigde. Het efficiënte
en organisaties uitsluitend en volledig
ruimtelijke ontwikkelingsapparaat van
toegesneden op ruimteproductie, met
de gemeente, dat Van Poelgeest in de
name op woningbouw. Voor de koop
Volkskrant van 16 februari 2013 vergeleek
van een huis werden ruimschoots
met een Leopardtank, kwam piepend en
hypotheken verstrekt door de
krakend tot stilstand. Op 22 april 2013
banken en de hypotheekrente werd
kondigde de wethouder het einde aan
in de inkomstenbelasting aftrekbaar
van grootschalige gebiedsontwikkeling.
gemaakt door de rijksoverheid. Ook
Een tijdvak van meer dan dertig jaar
voor de realisatie van vastgoed - naast
van ongekende vastgoed- ofwel
woningen, ook commercieel vastgoed
ruimteproductie is afgesloten.
zouden krijgen als we elkaar echt zouden zien, zou veel
projectontwikkelaars en andere grote
Beter in plaats van meer; van bezit naar toegang
Vijftien jaar geleden begon ze vanuit de Balie draden te
partijen.
Bij het naoorlogse economisch paradigma
banken onbegrensd krediet aan
Bestaande systemen en uitgangspunten, zoals een economie die gebaseerd is op louter en alleen groei, lijken niet meer te werken in de westerse wereld. Er is een paradigmawisseling gaande die ook van invloed is op de ruimtelijke ontwikkelingen in Amsterdam. Wat dat precies betekent voor de aanpak en werkwijzen in onze stad, is nog onduidelijk. Na de Tweede Wereldoorlog werden economische groei en werkgelegenheid in Nederland mede gerealiseerd door ruimteproductie, vooral door het bouwen van woningen. Oud-collega en stedenbouwkundige/planoloog wijlen Willem Hartman vergeleek de ruimtelijke ontwikkeling van destijds met een militair-industrieel complex. Woningnood, eerst kwantitatief en later kwalitatief van karakter, vormde daarbij de denkbeeldige vijand. In zijn boek De vloeibare stad (2007) beschrijft Hartman de samenvallende belangen van ‘het Rijk’, Jurgen Hoogendoorn Ontwikkelingsbedrijf van de Gemeente Amsterdam en lid van kennisplatform tussentijdinontwikkeling.nl en platform nederlandwordtanders.nl
30
‘de Bouw’ en ‘Kapitaalverschaffers’ (RBK-complex) in het naoorlogse Nederland. Om het individu tot ruimteconsumptie
Van woningnood naar planologische overvloed
TOEGANG EN DELEN WORDEN BELANGRIJKER DAN BEZIT
Ontmoeting is een belangrijke pijler in het werk van Adelheid Roosen, de flamboyante theatermaker die met haar voorstellingen de culturele elite in contact brengt met het Nederland dat ze niet kent. In de succesvolle voorstelling WijkSafari, vorig jaar gemaakt en gespeeld in Slotermeer, gaat de kijker op bezoek bij bewoners. “De verbinding die wij met elkaar opleveren.”
spinnen door de stad. “Dat was het enige café waar alle
van noodzakelijke (productie-)groei
VIER VROUWEN DIE VOOR VERANDERING STAAN
worden nu internationaal en nationaal steeds meer vraagtekens gezet.
De financiële en economische crisis
In plaats van meer lijkt beter - vooral in
heeft sinds 2008 een einde gemaakt
termen van people en planet - belangrijker
aan de ongebreidelde ruimteconsumptie.
te worden. Het moet anders, vinden ook
Daarnaast loopt de consumptie en de
de bedenkers van de contouren van een
vraag naar vastgoed ook structureel
circulaire economie: een economisch
terug als gevolg van de vergrijzing en het
systeem dat bedoeld is om hergebruik
krimpen van de bevolking de komende
van producten en grondstoffen te
decennia, niet alleen in Nederland maar
maximaliseren en waardevernietiging
in heel Europa. In Amsterdam loopt de
te minimaliseren. Dit in tegenstelling
woningproductie volgens voorspellingen
tot het huidige lineaire systeem,
de komende jaren terug van 3.500
waarin grondstoffen worden omgezet
woningen per jaar naar minder dan 1.000
in producten die na verbruik worden
per jaar. Daarnaast ziet Amsterdam zich
vernietigd. Naast bekende economen zoals
door vraaguitval ook geconfronteerd met
Herman Wijffels, zijn ook grote bedrijven,
een situatie van overvloed aan leegstaande
zoals Philips, AkzoNobel en DSM
gebouwen, grotendeels kantoren, en
geïnteresseerd in de nieuwe mogelijkheden
braakliggende terreinen.
die de circulaire economie kan bieden. In een economie waarin toegang en
aan te zetten werd enorm geïnvesteerd in design, advertising,
delen belangrijker wordt dan bezit,
lifestyle en citymarketing. De omzet voor de bouwindustrie
heeft Amsterdam een uitstekende
was daarmee decennialang gegarandeerd.
uitgangspositie.
>>
ADELHEID ROOSEN
Dat de crisis ook in Amsterdam was
planologische en juridische systemen
zoals kantoren en winkels - verstrekten
© Stadsarchief Amsterdam
VIER VROUWEN
Woningproductie
>> Tot voor kort waren de financiële,
21
soorten mensen kwamen.” Ze ging koffie drinken met andere klanten. Vroeg of ze met hen mee naar huis mocht fietsen. Of ze binnen mocht kijken. Zo leerde ze een andere kant van de stad kennen. Roosen maakte de Gesluierde Monologen, waarin moslima’s een stem kregen. Daaruit ontstond ook De Tafel van Zina, een cateringbedrijf dat gerund wordt door islamitische vrouwen die slecht Nederlands spreken. “We hebben die tak van ons bedrijf Zina opgericht uit een soort woede. Die vrouwen kunnen wèl wat.” “Uit creatieve woede, dat heb ik vaak. De wereld draait zoals ‘ie draait, of je gaat er iets aan doen.” Roosen verwijst naar Ghandi, die zei: ‘maak elke dag de wereld zoals jij hem zou willen zien’. ” Je mede verantwoordelijk voelen voor alles op die wereld lijkt zwaar, maar geeft als je handelt een enorme vrijheid.”
femaleeconomy.nl
>>
31 42
43
Daarvoor moeten we om te beginnen omgevingen
ONDERNEMEN OM DE WERELD TE VERBETEREN!
en situaties creëren waarin mensen elkaar kunnen
Steeds vaker zie ik ondernemers in de stad die het aandurven om tegen
ontmoeten, waarin een open cultuur bestaat en
de stroom in te zwemmen. Mensen die ondernemerschap inzetten
waar kennis, ervaringen, netwerken en ideeën
om de wereld mooier te maken. Omdat ze geloven in verandering,
gedeeld kunnen worden. Wat voor plekken
omdat zij maatschappelijke uitdagingen willen aanpakken. Deze sociaal
>> De stad heeft nieuwe systemen nodig, die betrokken burgers met elkaar moeten gaan vormgeven.
hebben we daarvoor nodig? En wat is nodig om die
Delen wordt in groeiende mate ervaren als een waarde-
processen vorm te geven en aan te sturen? Dat zijn
volle kwaliteit in het leven. Het leidt tot nieuwe vormen
vragen die we de komende tijd met elkaar moeten
van sociale interactie, van zaken doen en van consumptie. DELEN
Delen gaat over samenwerking en uitwisseling, vaak
Samenwerking Open uitwisseling ‘Commons’
gekoppeld aan mobiele- en internettechnologieën. Door
beantwoorden. Schwarz: “De grootste transitie vindt plaats op de grond, in de dynamiek van de buurten. Het ontwerpen van de stad begint bij de
deelbaarheid te integreren in het ontwerp van producten,
kleinschaligheid en nabijheid van de buurt. Het
media, plaatsen en informatie toe te voegen, ontstaan nieuwe vormen van collaboratieve consumptie en open source-innovatie.
‘Lokaal’ wordt een op zichzelf staande kwaliteit. Nieuwe
Konnektid en SnappCar, die vraag en aanbod lokaal matchen. Deze deelplatforms streven naar minder consumptie, minder footprint, en vooral meer verbinding tussen mensen. De opkomst van de
en milieu. Een op het oog vrijwel onmogelijke missie,
deeleconomie is een duidelijke trend, maar ook andere social enterprises
aan de slag gaat.”
omdat de productieketen van een mobiele telefoon lang,
worden steeds zichtbaarder. Tony’s Chocolonely, die de chocolade
complex en ondoorzichtig is. Toch is het de bedenkers
industrie slaafvrij wil maken ligt bij de Albert Heijn. En Fairphone die
gelukt om zelf grip te krijgen op alle afzonderlijke
de eerste eerlijke mobiele telefoon maakt en daarmee de elektronica
onderdelen van het productieproces. Fairphone
industrie wil omvormen is in de verkoop gegaan. En wat te denken van
werkt bijvoorbeeld alleen in mijnen in gebieden in
alle lokale initiatieven om als buurt of met een groep vrienden samen
Congo waar niet om grondstoffen gevochten wordt.
energie op te wekken. Of urban farming. Daken en pleinen die volstaan
Daarnaast zet de organisatie programma’s op om de
met groenten en fruit: eerlijk voedsel dat tegelijkertijd voor sociale
arbeidsomstandigheden in de mijnen te verbeteren.
cohesie zorgt. Allemaal ondernemers met social impact als drive. De
omarmt het mondiale.
Samenhang Netwerken Relaties
bouwen van relaties tussen met mensen, hun leefomgeving en de natuur. Relaties, gemeenschappen en peernetwerken ontwikkelen zich tot de kernkwaliteiten van het ontwerpen voor verbondenheid.
Het ontwerp en het ontwerpproces van Fairphone zijn
interesse voor de social enterprise sector neemt toe, gelukkig. En niet zo
Hoe ziet het ideaalbeeld van Amsterdam als sustainist
een schoolvoorbeeld van sustainist design. Door ervoor
gek ook als je ziet wat deze ondernemingen bijdragen aan de economie
stad eruit volgens Schwarz en Krabbendam? Schwarz:
te zorgen dat ze invloed hebben op elke stap in het
en aan de samenleving. Uit onze recente Social Enterprise Monitor
“Ik zou willen dat de overheid alle bewegingen in de
productieproces zien de ontwerpers erop toe dat hun
blijkt dat de werkgelegenheid bij social enterprises sinds 2010 met maar
stad niet meer in mootjes hakt, maar inziet dat alles
telefoons eerlijk voor mens en milieu geproduceerd
liefst 25% is gestegen. Dat is echt een super prestatie. Zeker wanneer
met elkaar samenhangt. De stad is één groot levend
worden. Het resultaat reikt verder dan alleen een eerlijk
je je realiseert dat bij reguliere MKB bedrijven de afgelopen jaren niet
web, waarin je je verbonden voelt met anderen en met
product: de ontwerpers zetten een verandering van het
of nauwelijks sprake was van groei. Wil jij ook bijdragen om het sociale
wat er om je heen gebeurt. In mijn ideaalbeeld van
systeem in gang en maken gebruikers bewust van de
enterprisesveld te versterken, kom in actie. Een verjaardag binnenkort,
Amsterdam hebben bewoners en belanghebbenden
gevolgen van onze vraag naar grondstoffen.
kijk ‘ns rond bij Geschenk met een Verhaal. Neem je vrienden mee uit
de gezamenlijke visie dat dit een menselijke stad is waar je al die processen tegelijk kunt ervaren.”
PROPORTIONALITEIT Menselijke maat In proportie Gepaste schaal
wordt steeds leuker en gemakkelijker door sociale start-ups als Peerby,
geproduceerd met zo min mogelijk schade voor mens
schapsvorming. Lokaliteit is geworteld in het lokale, maar
is. Als ontwerpcriterium is verbondenheid gericht op het
dat de mijne overleden was. Spullen of ideeën delen met buurtgenoten
loopt en pas de lessen toe als je op een grotere schaal
nabijheid, lokaal gewortelde ervaringen en gemeen-
naar Restaurant Ctaste of Proeflokaal de Prael. Carpool via de app van
fairphone.org
Toogethr of stap in een Taxi Electric. Allemaal Amsterdamse initiatieven
Sustainist ontwerp verschuift onze aandacht van schaal
Krabbendam voegt daaraan toe: “In een web vallen
van ondernemers die zelf de regie nemen, zonder af te wachten of en
naar proportionaliteit. Het gaat voorbij de modernistische
per definitie ook gaten. Om ervoor te zorgen dat alle
wanneer de overheid ingrijpt, zij ondernemen om de stad en onze wereld
ontwerpbenaderingen waar groter en sneller altijd beter is.
lagen van de stad verbonden zijn, moeten we continu
Niet schaalgrootte, maar de menselijke maat is leidend.
blijven bouwen aan relaties- tussen individuen en
Proportionaliteit als ontwerpbeginsel vraagt om
groepen, en tussen de mens en zijn leefomgeving.
‘selectieve vertraging’ in plaats van maximum snelheid en
Dat is een proces dat altijd doorgaat en waarin ook de
om menselijke dimensies in plaats van opschalen.
overheid een waardevolle rol kan spelen.”
te verbeteren. Steun ze!
Willemijn Verloop
ŤŤ
oprichter Social Enterprise NL
socialenterprise.nl
© Caroline Sikkenk
52
53
BOEREN IN DE STAD
bezig met bijen houden en groenten
relaxen. De vrijwilligers van de moestuin
verbouwen in de stad, vanuit de drang
in Bos en Lommer probeerden nog het
eten weer te begrijpen en als manier om
De voormalige speeltuin in de binnentuin van een
restaurantje op de hoek, maar de kok
de voedselindustrie, die steeds minder
huizenblok lag een paar jaar braak voor de eerste
vond de sla niet lang genoeg houdbaar.
betrouwbaar lijkt, te omzeilen. In Detroit,
radijzen de grond ingingen. Kunstenaar Natascha
Uiteindelijk werd een flink deel van de
de berooide, leeglopende stad, was het
Hagenbeek zag in de verlaten speelplek de ideale
kroppen uit de buurtmoestuin I can
juist de onderklasse die in stadslandbouw
ruimte om middels een buurtmoestuin landbouw
change the world with my two hands,
een manier vond om twee problemen
inzichtelijk te maken voor stedelingen. Hoe groeit zo’n
weggegeven in plaats van verkocht.
aan te pakken: braakliggende terreinen
radijs? Hoe lang doet een tomaat erover voor je ‘m
Hoe de Amsterdammer groenten moet
omvormen tot moestuinen om een
eindelijk kan eten? Mei 2011 konden de vrijwilligers
verbouwen, dat weten ze inmiddels wel.
gemeenschapsgevoel te creëren en
voor het eerst aan de slag op het terrein. Inmiddels
Zeker drie jaar geleden begonnen de
leegstand aan te pakken, en een manier
zijn er zo’n vijfentwintig tuinders met een eigen tuintje,
moestuintjes als radijsjes uit de grond te
om de maag te vullen.
en wordt de flinke lap grond in het midden van het
wil
Put
Toilet
geven. Aquaponics is een gesloten kringloop waarin micro-organismen de poep van vissen omzetten in voeding voor planten. De planten
Centrale Tuin
Kruisbes
filteren op hun beurt het water voor de vissen. Bij Mediamatic staan
Het aquaponics-systeem
inmiddels zes Aquaponics systemen. Vier torens en twee horizontale
Wijnbes
ingemaakt door de keukenploeg. Want alle individuele tuinders dragen ook vrijwillig bij aan I can change the
Permacultuur Demotuin
world with my two hands. Door de composthoop te
Planten nemen afvalstoffen op en zuiveren het water
Populieren
stadslandbouw, hoe we dus echte boeren
Het platform probeert alle initiatieven
zijn om in de pan te verdwijnen. En dan
worden, daarin zijn we na die vijf jaar van
in en rond Amsterdam te verbinden om
verbouwen nog niet bedreven. Maar dat is
kennis te delen, om samen aanspreekpunt
volgens de meeste stadslandbouwers ook
te zijn van de gemeente. Het platform
niet het doel. Educatie en sociale cohesie,
lobbyt ook voor één loket stadslandbouw
dat zijn de waarden die bij de meeste
van de gemeente, bemand door
initiatieven op de eerste plek staan. “Als
ingevoerde ambtenaren. Dat lijkt te gaan
mensen hun eigen voedsel weer gaan
lukken. “Als je begrijpt hoe een tomaat
verbouwen krijgen ze controle terug over
groeit, begrijp je ook beter wat een boer
al volop gegeten, kruiden, snijbieten, sla, tomaten. De eerste toren werd anderhalf jaar geleden gebouwd. Mediamatic
Pomp verplaatst water naar bovenste groeibed
onderzoekt sindsdien hoe het systeem het beste werkt. Met die kennis willen ze mogelijk zelf, in hun eigen fabriekshal,
iets heel wezenlijks, en dat geeft ze macht,
doet, en kun je ook beter begrijpen wat
Maar alle opgedane kennis is open voor
zelfvertrouwen, liefde, verbondenheid
de mondiale voedselissues zijn en wat die
iedereen. Wie een paar vierkante meter
en doodgewoon plezier,” zegt Annet van
issues zo ingewikkeld maakt.”
deze vorm van stadslandbouw uitbreiden.
© Els Engel Els Engel 2013
GELD IS NIET HET DOEL
het feit dat allerlei mensen, partijen en organisaties in de buurt worden verbonden en zo waarde wordt toegevoegd. Zowel on- als offline. Tijdens de ‘Bolobooze kroegentocht’ in Bos en Lommer
een groot succes is, de Amsterdamse citymarketing als nooit te voren top-down wordt aangestuurd. Ook dit gebeurt overigens met groot succes, met de inhuldiging van Willem-Alexander, het
>> Deze veranderingen hebben, samen met een groeiend bewustzijn
gaan richten op cultuur en menselijkheid. Verschillende partijen in
op het gebied van bijvoorbeeld duurzaamheid, tot gevolg dat
de stad experimenteren op dit moment met nieuwe modellen voor
een nieuwe manier van afstemmen van vraag en aanbod nodig
gebieds- en buurtbranding. Deze wijze van branding, om een gebied
Nice Nieuw West is een stadsblog voor
huis. Conclusie daarvan kan zijn dat het bij goede branding vooral
is. De (her)ontwikkeling van gebieden, wijken en buurten dient
een nieuwe frisse identiteit te geven, kenmerkt zich door het feit
en door bewoners van het stadsdeel
om goed en gepassioneerd eigenaarschap gaat. Bij de buurten
nadrukkelijker te worden afgestemd op de wensen en behoeften
dat het bottom-up plaatsvindt; door de buurtbewoners zelf. De
Nieuw West. Onder het motto ‘elke
zijn de bewoners eigenaar en brengen hun ziel en zaligheid in, bij
van de eindgebruiker. Dat een projectontwikkelaar volgens het
uitstraling, het beeld van een buurt, wordt dus steeds meer bepaald
dag iets leuks uit Nieuw-West’ worden
Amsterdam Marketing is dat nu eindelijk het al jaren gewenste PR-
oude brandingsmodel een gebied eerst met een specifiek profiel en
door burgerinitiatieven, met branding als gewenst neveneffect.
positieve berichten over een bepaald
apparaat met een eenduidige aansturing onder leiding van CMO
verhaal in de markt zet, om dan vervolgens pas te gaan ontwikkelen,
Deze initiatieven ontstaan vaak in achterstandswijken met het
onderwerp, activiteit of actie in Nieuw-
Frans van den Avert. En nu met de hele stad, met alle buurten en
is dan ook niet meer van deze tijd. Parallel hieraan zijn we de
doel om een positieve impuls aan de buurt geven. Initiatiefnemers,
West de wereld ingestuurd. De ideeën
wijken in hun eigen kracht, mee in de vaart der volkeren.
laatste jaren getuige van de opkomst van branding 3.0, oftewel het
bewoners met passie voor de buurt, beginnen een initiatief en
voor de berichten worden aangedragen
‘De-Mens-Staat-Centraal’-tijdperk waarin de eindgebruikers de
bouwen een community vanuit een intrinsieke motivatie om de
door een groeiende groep betrokken
touwtjes zelf in handen nemen, gaan samenwerken en zich meer
buurt te verbeteren.
bewoners van het stadsdeel.
>>
400 jaar Grachten jubeljaar en de Gay Pride als uitschieters. Met ‘Iamsterdam’ als statement staat het merk Amsterdam als een
ŤŤ
GEEF OM DE JAN EEF
nicenieuwwest.nl
Hoorn van Platform Eetbaar Amsterdam.
de vissen, nu meervallen, groot genoeg kunnen er weer kleine visjes in. Groente is
tot aan de Car2Go’s. De kracht van de communities zit vooral in
zien dat op het moment dat buurtbranding met dergelijke merken
Vlier
>> Hoe we geld moeten verdienen met die
alles goed gaat duurt het zo’n jaar voor
Die is inmiddels overal in de stad te zien. Van de Overhoeks toren
worden uit de plaatselijke bierbrouwerij. Het is interessant om te
bes
Zone 5
geoogst, de temperatuur moet in de gaten worden gehouden. Als Wanneer water hoog komt spoelt sifon in één keer door
Amsterdam Noord, gebeurt dat met het I love Noord logo erop.
buurt en een BoLo inpakwinkel met de feestdagen.
kroeg jes en ondernemers en kan er binnenkort bier gedronken
het ecosysteem onderhouden. De vissen moeten gevoerd, planten Bacteriën tussen korrels zetten afvalstoffen om
daarmee een merk van ‘houdbare’ waarde. Als de vlag uit gaat in
bijvoorbeeld. Zo kan iedereen kennismaken met de plaatselijke
Vlier
Kru is
icanchangetheworldwithmytwohands.nl
systemen. Gebouwd door vrijwilligers, en het zijn ook vrijwilligers die
de bewoners zelf de community hebben gevormd, creëren ze
boloboost.nl
Waterpunt
Groenten die niet verkocht worden, worden meteen
de buurt, of te helpen bij een open dag.
leven in de buurt er aangenamer en leuker op te maken. Doordat
van activiteiten zoals de Bolobooze (kroegentocht), filmavonden voor de
Kindertuin
Braam
beheren, workshops te organiseren voor kinderen uit
daarmee de verkoop te stimuleren, maar vooral om het wonen en
Kraan
Composthoop
Vissen en groeten kweken in één. En je hoeft niet eens water te
te branden om het gentrifacatieproces op gang te brengen en
ker kan. Het doel is om de buurt in alle opzichten te ‘boosten’, door middel
Fruitbomen
nzmagazine.nl
>> Niet enkel (zoals bij reguliere ontwikkelaars) om een gebied
Framboos
AQUAPONICS
Hoofdredacteur van Nieuwezijds Magazine en freelance journalist.
over wonen in ‘BoLo’ (vrij naar SOHO), maar vinden dat het beter en leu-
Aardbei toren
Tools, vlakbij de moestuin en onderdeel van het project. Liedewij Loorbach
bewoners van Bos en Lommer (BoLo). De meeste bewoners zijn tevreden
Ingang Kiwi
Kas
Aardpeer
de grond komt, wordt verkocht in de winkel Acces to
Begin 2011 werd het buurtplatform BoLoboost opgericht door een aantal
Zitplek
Kruisbes Perengilde
BOLOBOOST Druif
Waterput
Kruisbes
terrein beheerd door vrijwilligers. Alles wat daar uit
Nice Nieuw West & Geef om de Jan Eef
NICE NIEUW WEST
d entu in
ek
winkeltje in het groen ver buiten de stad
Kru id
nh
Amerika. In New York waren de hipsters
Schuur
ge
vakantietijd, als de trouwe klanten van het
n
hoekjes. De trend kwam overwaaien uit
BUURTBRANDING
Bolo Boost & I Love Noord
en
aan, pootten aardappels in ongebruikte
buurtmoestuin met nauwelijks kanalen. In
te
braakliggend terrein, pakten binnentuinen
tegelijk. Ga dat maar eens wegzetten als
BUURTBRANDING
v Le
schieten. Burgers ontfermden zich over
klaar voor de oogst. Tientallen kroppen
61
Wigwam
I CAN CHANGE THE WORLD WITH MY TWO HANDS
En dan is ineens een heel bed met sla
>>
60
I can change the world with my two hands
w Er
Van de vierkante meterbakken van Stadsboeren tot projecten van drie hectare die nog heen en weer gekaatst worden tussen allerlei loketten: stadslandbouw is er van klein tot gigantisch. Maar over één ding zijn ze het eens: commercieel groente telen in Amsterdam gaat nooit lukken. Samen schoffelen en leren begrijpen hoe een wortel groeit, dat is de waarde van stadslandbouw.
BOEREN IN DE STAD
Aquaponics
VAN SAMEN SCHOFFELEN IN DE BUURT TOT FLAGSHIPSTORE VOOR EXPERIMENTEN
week zijn BBQ leende omdat ik toen op het laatste moment ontdekte
vormgeven. Begin bij de buurt, kijk waar je tegenaan
uit van lokalistische eigenschappen, zoals ‘sense of place’,
VERBONDENHEID
iemand geleend? Ik was zelf heel blij, toen een buurtgenoot mij vorige
de markt: de eerlijke mobiele telefoon, ontworpen en
ALLES HANGT MET ELKAAR SAMEN
netwerken, waar alles en iedereen met elkaar verbonden
Misschien heb je deze zomer wel een opblaaszwembad of ligbed van
en andere belanghebbenden samen de omgeving
het gevoel van verbondenheid. Sustainist ontwerp gaat
Sustainisme staat voor de cultuur van connectiviteit en
en producten en diensten die impact creëren voor mens en milieu. © Fairphone
In september komen de eerste Fairphone-toestellen op
lokaal als plaatsaanduiding, maar met lokale ervaringen en
BOEREN IN DE STAD
ondernemers ontwikkelen innovatieve zelfredzame businessmodellen
FAIR PHONE
buurthuis wordt een ‘buurtontwerplab’ waar bewoners
vormen van lokaliteit hebben niet zozeer te maken met LOKALITEIT
COLUMN
© Iwan Daniëls
DE VIER KWALITEITEN VAN SUSTAINIST ONTWERP
Gemeenschap Lokale ervaring Wortelen
SUSTAINIST DESIGN
De vier kwaliteiten
© Nationale Beeldbank / Kim Kaminski
SUSTAINIST DESIGN
I LOVE NOORD Na de moord op Juwelier Hund in 2010 besloot een groep buurtbewoners en ondernemers om hun buurtgenoten op te roepen om meer boodschappen te doen in hun winkelstraat: de Jan Eef. En
>>
overheeft, kan zelf aan de Aquaponics.
De stadsblog I Love Noord publiceert elke dag
daarmee het beeld van de verloederde straat te keren. Geef om de
een artikel, foto of video over een van de wijken
Jan Eef bestaat inmiddels uit een grote groep betrokkenen die hun
van Amsterdam-Noord. Inmiddels is I Love Noord
energie, creativiteit en kennis in zetten om de Jan Evertsenstraat
uitgegroeid tot een bottom-up buurtcommunity
en directe omgeving met allerlei activiteiten gezelliger en leuker
die niet alleen online actief is maar ook offline een
te maken. Om de straat ook visueel een ander, vriendelijker en
veelheid aan activiteiten organiseert.
positiever, gezicht te geven, is een eigen brandstijl ontwikkelt.
ilovenoord.nl
geefomdejaneef.nl
mediamatic.net
© Cris Toala Olivares
62
63
70
71
ZORG IN DE BUURT TIJDELIJKHEID
ZORG OP DE SCHOP
HEESTERVELD
De Ceuvel
Creative Community
DE CEUVEL WOONBOTENPARK OP OUDE WERF WORDT VOLLEDIG AUTARKISCH
STAAN WE AAN DE VOORAVOND VAN EEN REVOLUTIE? Als grote veranderingen tot stand worden gebracht door meerdere kleine bewegingen die samenkomen, dan wachten ons spannende tijden in de zorg. De overheid is druk aan het decentraliseren geslagen, integrale en gebiedsgerichte werkwijzen worden nu zelfs in Amsterdam omarmd, burgers organiseren zich in zorgcoöperaties, en er staan nieuwe ondernemers op die de zorg weer centraal stellen. Er zit een gedeelde energie in al die ontwikkelingen. Ze zoeken naar kleinschaligheid, nemen buurten en wijken als uitgangspunt, willen zorg op maat en ontdaan van bureaucratische rompslomp, en de samenredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van burgers is een veelgehoorde oproep. Zal het lukken om deze ontwikkelingen te verbinden?
© Auke van der Hoek
Het gonsde al een tijd in Nederland: Eropaf, frontlijnteams, Eigen Kracht, gekantelde ambtenarenapparaten, gebiedsgerichte aanpak. Er moet multidisciplinair samengewerkt worden, ambtenaren en professionals moeten uit hun koker komen en vooral de menselijke maat moet terug worden gebracht in zorg en welzijn.
HEESTERVELD CREATIVE COMMUNITY
EEN UNIEK EXPERIMENT IN ZUIDOOST
>>
Op een vervuilde en verlaten kavel in
Het betaalbare en duurzame woonbotenpark
Amsterdam Noord verrijst binnenkort een
wordt een broedplaats voor kunstenaars en
woonbotenpark voor kunstenaars en creatieve
andere creatieven. Daarnaast wordt druk
ondernemers. Het stukje braakliggend terrein
geëxperimenteerd met het sluiten en aan
was zo lastig in te vullen dat de gemeente
elkaar knopen van diverse kringlopen. Het
Amsterdam een prijsvraag heeft uitgeschreven.
gebied moet volledig autarkisch worden.
De winnaar van deze prijsvraag mag het
De boten worden nu opgeknapt en zijn te
terrein 10 jaar lang gebruiken en exploiteren.
zien op de NDSM-werf in Amsterdam Noord.
Het collectief van o.a. architectenbureau
In september worden de eerste boten op
space&matter en Metabolic Lab leverde
De Ceuvel geplaatst.
het winnende ontwerp. Wat doe je met een sterk vervuilde kavel? Je plant er zuiverende gewassen op, legt er oude woonboten neer en
Joachim Meerkerk
verbindt de boten met steigers.
deceuvel.nl
ŤŤ
Wie metro 50 of 54 naar Oost neemt ziet sinds begin dit jaar ineens een kleurig bouwblok ter hoogte van station Bullewijk. Wat tot voor kort een grijs en onveilig woongebouw was vormt momenteel het kleurige thuishonk van een creatieve woon- en werkgemeenschap. Deze transitie komt door de huidige economische situatie, die woningcorporatie Ymere dwong haar oorspronkelijke plannen voor sloop- en nieuwbouw uit te stellen. In de tussentijd huist er momenteel de Heesterveld Creative Community. >>
Iris Schutten Architect/publicist Studio Iris Schutten © Rogier Chang
irisschutten.net
Strateeg en programmamaker © Yvonne Witte
72
Pakhuis de Zwijger
73
76
77
MAGNEETFESTIVAL
INTERACTIEVE KAARTEN
INTERACTIEVE KAARTEN
Actualiteit van de stad
ACTUALITEIT VAN DE STAD Naast dat Bureau Onderzoek en Statistiek (O+S) van de gemeente Amsterdam dagelijks onderzoek doet naar de staat van de stad, wordt de actualiteit van het ruimtelijk domein ook online bijgehouden via interactieve kaarten.
maps.amsterdam.nl
VIA INTERACTIEVE KAARTEN
Leegstaande kantoren (discussiekaart)
Deze worden beheerd door de Dienst
Voor onderzoekers en software-
Ruimtelijke Ordening. Inmiddels bestaan er
ontwikkelaars zijn geografische datasets
kaarten die de stand van zaken weergeven
vrij beschikbaar via maps.amsterdam.
over onder andere braakliggende terreinen,
nl/open_geodata. De Gemeentelijke
groene daken, zelfbouwkavels, openbare
Dienst Basisinformatie is de bronhouder
sportplekken, leegstaande kantoren en
en leverancier van de topografische
stadslandbouw.
ondergronden en luchtfoto’s binnen
maps.amsterdam.nl
maps.amsterdam.nl
de gemeente Amsterdam. ŤŤ
Streekproducten
maps.amsterdam.nl Interactieve kaarten
Tijdelijke invulling van braakliggende terreinen >
Zelfbouwkavels
Is uw dak geschikt voor zonnepanelen?
Waar liggen de zonnepanelen?
>
Leegstaande kantoren >
Stadsloods >
Groene daken
>
Economie – spreiding en ontwikkeling
Klimaatneutrale bouw
>
>
>
Monumentale bomen en ander waardevol groen >
>
Contactpersoon: Eikenprocessierups
Iepen >
84
85
AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR
AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR
Nieuwe houding
VERNIEUWERS VERNIEUWERS VAN VANDE DEAMSTERDAMSE AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR ARCHITECTUUR Mensen vertrouwen steeds minder op grote instituties en zoeken nieuwe manieren om controle te krijgen op hun omgeving. Ze bouwen huizen in collectieven, richten samen een energiemaatschappij op of starten een coöperatieve bank. Architecten in Amsterdam zijn op allerlei manieren betrokken bij projecten die deze nieuwe houding verbeelden. Een revolutie van het kleine zou je het kunnen noemen. Al wordt het in Rotterdam al best groot…
Wat is de rol van een architect in een context waarin op politiek,
>> Opdrachtgevers bleven weg, er waren nauwelijks nog opdrachten. Inmiddels is de architectenbranche in Nederland gehalveerd, en de omzet over 2012 verder gedaald, evenals de werkgelegenheid.
Klaas-Bindert de Haan, coördinator Geografische Informatie Systemen bij DRO (kb.de.haan@dro.amsterdam.nl)
Woningwaarde >
88
89
AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR
De Ceuvel
AMSTERDAMSE ARCHITECTUUR
Waterlandplein
OUDE WOONBOTEN IN OASE VAN GROEN
Anderzijds is het aantal bureaus sinds
Een mooi voorbeeld hiervan is De
2007 bijna verdubbeld van 3035 naar
Ceuvel - een groene broedplaats in
5220 in 2012. “Het lijkt erop dat de
Amsterdam (2012-2022), die tot stand
krimpende omzet bij de gevestigde
kwam op initiatief van space&matter, in
architectenbureaus veel architecten heeft
samenwerking met Steven Delva (Delva
gedwongen daar te vertrekken. Deze
Landscape), Nick van Loon (REM-eiland),
architecten zijn massaal hun eigen, kleine
Wouter Valkenier (Hanneke’s Boom)
bureau gestart”, aldus Michiel van Raaij,
en Jan Huisman (scheepsbouwer). In
hoofdredacteur van Architectenweb.
januari 2012 won space&matter met
>> In Amsterdam-Zuidoost werd de
zijn? Dat geeft inderdaad te denken. Op financieel niveau moeten
Want ook architecten willen meer
Amsterdam uitgeschreven prijsvraag voor
burgers dealen met aanhoudende bezuinigingen terwijl er geen
zeggenschap en controle over hun
het 10-jarig gebruik van de voormalige
solide verdienmodel tegenover staat. Op politiek niveau is sprake
leefwereld. Het icoon heeft afgedaan. Aan
scheepswerf “Ceuvel Volharding” in de
van een almaar groeiende kloof tussen burger (de kiezer) en
conceptuele, zelfvoldane, dure ontwerpen
Buiksloterham. De grond is ernstig vervuild
politici. Het lukt bestuurders steeds slechter om de traagheid
van starchitects (hoogbouw! winkelcentra!
met zware metalen. Daarom ontwikkelde
van besluitvormingsprocessen te integreren met de snelheid van
private gebouwen!) is in crisistijd weinig
Delva Landscape een landschapsplan
bijvoorbeeld sociale media. En op cultureel niveau lijkt de ‘wisdom
behoefte meer. Kleine opdrachtgevers
waarin specifieke planten de vervuilde
of crowds’ zich moeizaam te verhouden tot intellectuele zwaarte
zoeken, net als burgers op allerlei andere
grond zuiveren.
en ervaring.
vlakken, ook in de bouw meer inspraak,
minibioscoop. Deelontwerpen werden
Kleiburgflat gered van de sloop. Kleiburg
geleverd door ByBali en XVW Architects,
is de laatste originele, ongerenoveerde
twee andere kleine Amsterdamse
honingraatflat in de Bijlmer. Consortium
architectenbureaus. Interessant is dat
De Flat wil de 500 leegstaande woningen
architecten hier een rol spelen in de
ontwikkelen als kluswoningen. NL
imago-omslag die tot stand kwam. Niet
Architects ontwierp de publieke delen
door flitsende rendementen te realiseren
van de flat, waarna de kopers van de
‘old style’, maar door activiteiten in de flat
klushuizen het zullen vernemen. Doordat
te programmeren en voorbeeldwoningen
de flat volledig leegstaat, kunnen woningen
te ontwerpen. Dat deden ze bovendien
zowel horizontaal als verticaal worden
deels op eigen risico. Ze kregen een
gekoppeld. Bureau M.E.S.T. ‘activeerde’
minimum honorarium, maar als het project
de potenties van de flat zowel ruimtelijk
succesvol blijkt, krijgen ze alsnog een
als sociaal door een aantal interventies.
bonus.
500 LEEGSTAANDE WONINGEN ONTWIKKELEN ALS KLUSWONINGEN
Het belangrijkste doel hiervan was dat
Marjolein Smeele een door de gemeente
economisch en sociaal gebied allerlei waarden aan het schuiven
Kleiburgflat
© Naomi Hoogervorst, Placemakers
toekomstige bewoners elkaar leren kennen
Wat opvalt aan deze drie projecten is dat
en op zoek gaan naar een collectieve
ze tot stand komen door samenwerking
meerwaarde, bijvoorbeeld in de vorm van
met vele partijen, waarin architecten
een daktuin, een Kleiburgkoffiebar, of een
zelden het alleenrecht claimen.
>>
>> Tijdelijkheid en participatie zijn ook elders belangrijk thema, bijvoorbeeld op het Waterlandplein in Amsterdam-Noord. In opdracht van Ymere ontwierp Placemakers met leerlingen van het
meer invloed en meer transparantie. En
Tweedehands woonboten worden
Dat alles resulteert in een afnemend vertrouwen in politieke
daar spelen architecten op in.
duurzaam verbouwd en in de zuiverende
processen en toenemend cynisme jegens grote, oncontroleerbare
Geëngageerd en betrokken, maar toch
tuin getakeld. Na tien jaar gebruik en
systemen. In die grimmige context groeit de behoefte aan
pragmatisch, werken ze aan nieuwe
opwaarderen worden de boten weer in
werkelijke invloed op geldstromen en besluitvorming (eigen
opgaven: het ontwerp van collectieve
het water getakeld en laten op het terrein
Tjep., maar omdat de realisatie nog even zou duren, werd de
banken, crowdfunding, collectief particulier opdrachtgeverschap,
gebouwen, met ruimte voor ‘urban
schonere grond en een oase van groen
tussenliggende tijd gebruikt om samen met bewoners te bedenken
collectieve verzekeringsstelsels of energiemaatschappijen),
farming’, aandacht voor duurzaamheid,
achter. ‘Afgedankte woonboten werden
wat ze met dat podium zouden kunnen gaan doen. De rol van
aan zekerheid over productieprocessen (duurzaam voedsel, de
oplossingen voor leegstand, informele
massaal aangemeld. Immers, woonboten
Placemakers was vooral luisteren en bemiddelen tussen bewoners
Fairphone) en aan gemeenschappelijke ervaringen (Facebook,
plekken in de stad en nieuwe
zonder ligplaats zijn niets waard en het
en opdrachtgever. Inmiddels is het permanente podium gereed,
twitter, etc.). Lang bleven al die kleine bewegingen en projecten
financieringsmogelijkheden.
Bredero Lyceum een tijdelijk podium. Het project was onderdeel van een groter plan voor de renovatie van het hele plein en revitalisatie van de buurt. Het permanente podium was al ontworpen door
kost geld om ze te slopen. Inmiddels wordt
maar zonder de overkapping die de bewoners hadden bedacht. Die
onder de radar, maar langzamerhand kunnen we spreken van een
er volop geklust. Vijf boten zijn al klaar’,
komt er alsnog, zodat ook de muziekschool er uitvoeringen kan doen.
‘revolutie van het kleine’.
aldus Sascha Glasl van space&matter.
Placemakers zal zelf het ontwerp maken.
In oktober 2013 komen alle boten op Er zijn nu zoveel initiatieven en projecten die gelijktijdig tot stand komen, dat het niet meer is af te doen als een marginale beweging of een crisis-gerelateerd verschijnsel. Het is een duidelijk signaal
Indira van ’t Klooster Auteur Reactivate! Vernieuwers van de Nederlandse architectuur, hoofdredacteur van A10 new European architecture.
a10.eu
dat er een nieuwe werkelijkheid met nieuwe waarden op komst is. Als politiek (macht), economie en cultuur ergens samenkomen, is het wel in de bouwwereld. De Vastgoedfraude leidde tot veel woede en wantrouwen jegens de sector. De financiële crisis werd in 2008 als eerste in de bouw gevoeld.
ARCHITECTEN ZIJN MASSAAL HUN EIGEN, KLEINE BUREAU GESTART
>>
Nu is het bureau druk met De Buurtcamping. In augustus 2013 deed
het land en begint het inplanten van de
het Oosterpark gedurende twee dagen dienst als stadscamping.
tuin. De financiering is zeker achteraf verbazingwekkend eenvoudig: de boten waren gratis, het ontwerp ook (prijsvraag).
TIJDELIJKHEID EN PARTICIPATIE ZIJN BELANGRIJK THEMA
Vereniging De Ceuvel heeft een subsidie van €250.000,- en een lening van €200.000,- gekregen. Vanaf 1 januari 2014 betalen alle bewoners huur aan de vereniging.
>>
Initiatiefnemer Katusha Sol: ‘Veel omliggende bedrijven en
© Ernst Yperlaan
© space&matter
instellingen hebben een rol in het programma. En dus kan je niet alleen een kampvuur maken, maar ook een hardloopclinic doen.’ De betrokkenheid van architecten hoeft dus niet altijd een permanent gebouw op te leveren. Momenteel zelfs vaker niet dan wel. Maar het kan ook andersom.
>>
Artist Impression herontwikkeling Kleiburgflat © KondorWessels Vastgoed (ontwikkelende risicodragende partij)
102
103
GEBIEDSONTWIKKELING
GEBIEDSONTWIKKELING
Grootschalige transformatie
>> Bekend maakt bemind Voor daadwerkelijke transformatie van een gebied zijn vele initiatieven en dus initiatiefnemers en overige deelnemers nodig.
GEBIEDSONTWIKKELING GEBIEDSONTWIKKELING VANUIT VANUITHET HETNU NU LEVERT DE ORGANISCHE ONTWIKKELING NU NIET AL MEER OP DAN WAT OOIT BEOOGD WAS?
Overal in Amsterdam nemen bewoners en ondernemers initiatieven die de wereld, heel lokaal, een beetje veranderen. Dit magazine staat er vol mee. Soms luiden meerdere initiatieven in hetzelfde gebied een nieuwe toekomst voor dat hele gebied in. Een fenomeen dat ook wel spontane, organische of coöperatieve gebiedsontwikkeling wordt genoemd. In Amsterdam zijn er verschillende gebieden waar dit proces nu al is ingezet. Wat kunnen we leren van deze dynamiek?
Publiekstrekkers zijn hierbij een onmisbaar ingrediënt. Bekend maakt bemind. Zij zorgen dat een ontwikkeling niet blijft steken bij een eerste groep initiatiefnemers, maar dat potentiële pioniers
104
105
TIJDELIJKHEID
Cruquisgebied
AMBACHTELIJK CRUQUIUSGEBIED
BOEKEN
Urban Campsite
URBAN CAMPSITE
DE STAD ALS INTERFACE
THE POWER OF JUST DOING STUFF
DE AFFECTIEVE BURGER
en andere voorlopers volgen. Dit zien we bij Oostenburg, waar
Dit grootschalig bedrijventerrein middenin de
Roest bij mooi weer een ware trekpleister is. Of op Overhoeks,
stad wordt straks een gemengd gebied: werken,
waar de Tolhuistuin maar ook het formele en niet-tijdelijke
wonen en verblijven. Samen met Cruquius2015,
Eye die rol spelen. Maar het is niet alleen horeca dat als
een samenwerking van bedrijven die belangen
publiekstrekker kan dienen. Ook festivals dragen eraan bij. Denk
hebben in het gebied, heeft Stadsdeel
aan het Magneetfestival op Zeeburgereiland. Winkels kunnen
Oost spelregels opgesteld voor geleidelijke
Dankzij nieuwe technologieën kunnen
In plaats van afwachten en morren gingen
Onder het mom van ‘eigen
die rol vervullen, zoals de vintagemeubelwinkels Neef Louis en
transformatie. Die is al volop aan de gang.
stedelingen hun leven handiger organiseren.
mensen overal in de wereld ineens met
verantwoordelijkheid’ probeert de overheid
Van Dijk & Ko in Buiksloterham. En zelfs een audiotour, zoals de
Op enkele plekken zijn aantrekkelijke nieuwe
Maar wat betekenen ze voor de manier
elkaar aan de slag. The Power of Just
de burger over te halen om tegelijkertijd
Tolhuistour door Noord, kan van betekenis zijn. Belangrijk is dat
bedrijfsgebouwen gerealiseerd. En terwijl grote
waarop de stad als gemeenschap
Doing Stuff vertelt over gemeenschappen
zelfredzaam te zijn én hulpbehoevende
de publiekstrekkers een publiek trekken dat gevoelig is voor de
herontwikkelingen met woningbouw nog even
functioneert? In dit boek laat Martijn de
die model staan voor een meer lokale
medeburgers te ondersteunen. Welke gevolgen
ontwikkelingen in en de aantrekkingskracht van het gebied. De
op zich laten wachten, trekt The Harbour Club
Waal (UvA) zien hoe nieuwe technologieën
economie, verankerd in de gemeenschap,
heeft de introductie van de publieke moraal van
Theaterfabriek op Oostenburg is een succesvolle publieksmagneet,
veel uitgaanspubliek naar Cruquius, verbouwen
vooral ook bijdragen aan verdere
welzijn, ondernemerschap en creativiteit.
zorgzaamheid voor burgers en voor het dagelijks
maar trekt met de programmering over het algemeen publiek dat
buurtbewoners en schoolkinderen groenten in de
individualisering en liberalisering in de stad.
En het werkt.
werk van beleidsmakers en professionals?
ver afstaat van de huidige sfeer van Oostenburg en het idee van
Cruquiustuin en werken creatieve ambachtelijke
pionieren. Daarmee is het in dit stadium voor de transformatie van
ondernemers samen in Beehive, het GildeHuis,
thecityasinterface.com
transitionnetwork.org
vangennep-boeken.nl
het gebied van weinig betekenis.
KruxAmsterdam en de Servicegarage. De
Vloeibare tijdelijkheid
CAMPING VLIEGENBOS
MARTIJN DE WAAL
ROB HOPKINS
IMRAD VERHOEVEN, LOES VERPLANKEN, E.A.
laatsten organiseren ook exposities, workshops en evenementen. De Openbare Werkplaats
De genoemde gebieden kennen allen initiatieven van tijdelijke
maakt het ambachtelijke imago van het gebied
aard. Het begrip tijdelijkheid wordt echter vloeibaarder. Nieuwe
af. Daar kan je cursussen volgen en zelfs per
wetgeving maakt straks tijdelijkheid tot tien jaar mogelijk. Met
dagdeel terecht aan de draaibank.
de prijsvragen uitgeschreven voor de voormalige scheepswerf De Ceuvel Volharding (Buiksloterham) en voor de Sluisbuurt (Zeeburgereiland) sorteerde de gemeente hierop voor. Beiden laten
Dit jaar streek voor het eerst een pop-
Camping Vliegenbos is geen traditionele
Campsite te exposeren en hun visie op
een tijdelijk gebruik van tien jaar toe. De
up camping neer in het Vliegenbos in
camping. Er kan overnacht worden in
stedelijke ontwikkeling, duurzaamheid en
ALS MEEDOEN PIJN DOET
ZELFSTURING: BOTTOM-UP ORGANISEREN
IN HET OOG VAN DE ORKAAN
huidige Tolhuistuin was ooit winnaar van
Amsterdam-Noord. Het initiatief van
unieke, bijzondere en gekke mobiele
mobiliteit te laten zien. De pilotlocatie
In Amsterdam is er een aantal gebieden waar grootschalige
een dergelijke prijsvraag. In 2007 kregen
Urban Campsite is bedoeld om tijdelijke
objecten. Denk bijvoorbeeld aan de
is geen braakliggend terrein, maar een
transformatie gewenst is. Vaak gaat het om verouderde
zij een contract voor tijdelijk gebruik van
invulling te geven aan braakliggende
Markies van Eduard Bohtlingk, het
mooi (maar onbekend) park. Met dit
bedrijventerreinen. Voorbeelden hiervan zijn Oostenburg,
de locatie voor een periode van vijf jaar
terreinen. Deze tijdelijke camping (van 16
capsulehotel van Refunc of de boomhut
pilot project wil Urban Campsite laten
Al die miljoenen voor burgerparticipatie,
Steeds meer mensen ervaren dat het
Decentralisaties, bezuinigingen en
Zeeburgereiland, Overhoeks, Buiksloterham en het Cruquiusgebied.
met een mogelijke verlenging van nog
augustus tot 30 september 2013) zorgt
van Boomhuttenfest. Kunst en camping
zien hoe dit concept ook een impuls zou
wijkvernieuwing en burendagen ten spijt,
leuker is als je bij problemen zelf actie
klimaatbewustwording zorgen ervoor
Als we de initiatieven in deze gebieden en de manier waarop
eens vijf jaar. De verbouwing van het
voor levendigheid op plaatsen waar oude
komen samen! Urban Campsite wil
kunnen geven aan de ontwikkeling van
de relatie tussen burger en overheid is er
onderneemt, in plaats van te klagen over
dat we naar een nieuw type samenleving
gemeente, stadsdeel en andere betrokkenen hiermee omgaan op
IJ-paviljoen, onderdeel van het plan, liep
bedrijvigheid is gestopt en waar nog geen
campinggasten de kans geven te
braakliggende terreinen. Het plan is
sinds de roerige beginjaren van deze eeuw
instanties. In dit boek zijn uiteenlopende
toegroeien. Elk maatschappelijk systeem
een rij zetten, kunnen we een aantal gemeenschappelijke kenmerken
echter tegen een hele hoop hindernissen
definitieve (bouw)plan voor is gestart.
kamperen in een inspirerende culturele
om na de pilot een tijdelijke camping te
niet beter op geworden. Dit boek biedt een
Nederlanders die in het klein of in het
heeft een stabiele macht en een dominant
voor ruimtelijke vraagstukken.
identificeren en uitspraken doen over al dan niet succesvolle
op en pas volgend jaar opent het zijn
omgeving, maar wil ook ontwerpers en
vestigen op een braakliggend terrein in
staalkaart van het hedendaagse affectief
groot de handen uit de mouwen steken
regime, dat alle middelen inzet om de status
ruimtevolk.nl
strategieën om bij te dragen aan de gewenste transformatie.
deuren.
kunstenaars de mogelijk geven nieuwe
of rondom Amsterdam.
burgerschap en duidt de moeite in de
aan het woord. Inspiratie voor iedereen!
quo te handhaven. Maar het kantelpunt
Judith Lekkerkerker Hoofdredacteur en onderzoeker bij Ruimtevolk, kennis- en inspiratieplatform
>>
>>
objecten te ontwikkelen, deze op Urban
ŤŤ
urbancampsiteamsterdam.com
EVELIEN TONKENS & MANDY DE WILDE
verhouding tussen burgers en instituties.
vangennep-boeken.nl
JAN ROTMANS
PAMFLET2.NL
komt volgens Rotmans vroeg of laat ook...
zelfsturing.net
janrotmans.nl
© Ernst Boskamp / Project: © ‘Darwin’ (2008), Atelier van Lieshout, ateliervanlieshout.com
108
109
114
115
PROGRAMMERING 2013
STADLAB - CITYLAB
AMSTERDAM MENSEN MAKEN DE STAD | PEOPLE MAKE THE CITY
Eind 2012 introduceerde Pakhuis de Zwijger het platform Stadlab Amsterdam. Dit nieuwe platform heeft het afgelopen jaar een programmering geboden rondom de vragen van de stad in transitie. Stadlab Amsterdam heeft letterlijk ruimte geboden om te experimenteren met een platform voor creatie en innovatie voor de stad en haar gebruikers. De programmering van 2013 kwam voort uit de tien ontwerpopgaven van het manifest ‘Voor Amsterdam’ (2012) en de programma-matrix van praktijken en thema’s. Het programma was en is in alle gevallen sterk geënt op concrete casuïstiek en de makers uit de stad zelf. De Stadlab Amsterdam programmering in 2013 is een waardevolle investering gebleken. Terwijl de aantallen en frequentie van bijeenkomsten in Pakhuis de Zwijger behoorlijk zijn vermeerderd ten opzichte van voorgaande jaren (een verdubbeling van 60 naar circa 120 programma’s), zijn de bezoekersaantallen per programma niet terug, maar opgelopen. De online community is gegroeid van 19.000 leden eind 2012 tot ruim 31.000 per oktober 2013. Het aantal unieke bezoekers van de website is ook flink toegenomen, namelijk van 30.000 naar 50.000 per maand. Belangrijkste indicatie van het profilerende en positionerende effect van Stadlab Amsterdam is de verschuiving van de strategie van push naar pull. Pakhuis de Zwijger is steeds meer de vanzelfsprekende partner om stedelijke vraagstukken publiekelijk te verkennen en te werken aan (sociale) innovatie.
PROGRAMMA NIVEAUS INFORMEREN en INSPIREREN
1
4
MONITOREN en REFLECTEREN
VERBINDEN VAN MENSEN
2
3 PRODUCTIEF MAKEN
1
Informeren en inspireren: zichtbaar maken en duiden van trends en ontwikkelingen
3
2
Verbinden van mensen rondom praktijken en thema’s, zowel disciplinair als interdisciplinair, binnen als tussen domeinen
Productief maken van verbindingen rond concrete vraagstukken door middel van verdieping, interventies en samen ontwerpen
4
Onderzoek door middel van het monitoren van en reflecteren op casuïstiek
PROGRAMMATISCHE TAKEN 2013 was voor Pakhuis de Zwijger een jaar van experimenteren en bouwen. Er is hard gewerkt aan het vergroten van de achterban, nieuwe partnerschappen, inhoudelijke verrijking en methodische ontwikkeling. In dit oriĂŤnterende jaar heeft de focus met name gelegen op bijeenkomsten die informeren en inspireren, en waar de ontmoeting plaats vindt en mensen met elkaar worden verbonden. Pakhuis de Zwijger heeft zichzelf ten doel gesteld om naast deze kernactiviteiten nog twee programmatische taken te realiseren, namelijk het productief maken van de verbindingen (verdiepings- en ontwerpsessies) en het monitoren van ontwikkelingen. In 2013 zijn de inspanningen op die twee programmatische taken nog beperkt geweest. De ambitie voor het jaar 2014 is om met Nieuw Amsterdam deels de aandacht te verschuiven naar die twee aanvullende programmatische taken, nu er daarvoor in het eerste jaar een stevig fundament is gelegd. De verschuiving in programmatische taken houdt verband met verdere en andere segmentatie van de doelgroep. Voor 2013 is er gekozen om de doelgroepen naar rol en sector te benoemen. Onverminderd blijven wij een platform voor bewoners, ondernemers, professionals, ambtenaren, bestuurders ĂŠn wetenschappers. En ook voor burgerinitiatieven, MKB, bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld, creatieve sector, overheden, kennisinstituten en onderwijsinstellingen. Het uitgangspunt van de doelgroepsegmentatie voor 2014 zullen we echter verleggen naar de positie ten opzichte van de innovatiecyclus. Pakhuis de Zwijger heeft een sterke band opgebouwd met de voorlopers (innovators) in alle vakgebieden die in de programmering de revue passeren. We hebben deze groep, die we Stadmakers noemen, en de eerste volgers (early adopters) kunnen bedienen met informatie, inspi-ratie en ontmoeting, en daarmee de basis gelegd voor het netwerk. In het afgelopen jaar is er sprake geweest van een toenemende toeloop van een volgende golf (early majority). Terwijl deze groep zich goed bediend ziet met een programmering van inspiratie en ontmoeting, is er een groeiende behoefte naar meer verdieping en praktijkgerichte versterking vanuit de primaire doelgroep.
STADMAKERS INNOVATORS Stadmakers zijn in Amsterdam de voorlopers of innovators. In de afgelopen jaren is er een intensieve relatie opgebouwd met deze groep. Zij hebben een regelmatige betrokkenheid bij de programma’s, bijvoorbeeld als partner, mede-initiator, spreker, deskundige en uiteraard ook als deelnemer. Onder deze groep is er een groeiende behoefte om een volgende stap in de programmering te zetten. Terwijl informatie en ontmoeting belangrijk blijven, zoekt deze groep naar verdere verrijking en versterking. Dat betekent dat verdieping op casus specifieke onderwerpen en vraagstukken, alsmede werk- en ontwerpsessies waarin aan praktijkgerichte oplossingen wordt gewerkt. De Stadmakers vormen de kern van de programmering van Nieuw Amsterdam. Hun kennis en ervaring zijn de inspiratie in de programmering en hun praktijken vormen het startpunt van het gebiedsgerichte programma waarin verdieping, ontwerpen en monitoring centraal staan. De Stadmakers zijn de motor van de innovatie in de stad.
CONTEXT
ANDERE COMMUNITIES
3
PUBLIEKE RUMTE
2
1
MKB ZZP
GEMEENTE
MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES 1. INNOVATOR 2. EARLY ADOPTERS 3. EARLY MAJORITY
EARLY ADOPTERS Dit is de eerste golf mensen die volgen in de slipstream van de Stadmakers. Een groot deel van de Pakhuis de Zwijger community heeft in de afgelopen jaren bestaan uit early adopters. Deze groep, waaronder veel zzp’ers, ondernemers, ambtenaren en kennisinstellingen, zoeken naar vernieuwing en innovatie voor hun eigen werk en uit algemene interesse. Het is bij uitstek deze groep die met invloed op diverse plekken zorgt voor versnelling van de innovatie, bijvoorbeeld door implementatie in bredere experimenten. De early adopters hebben steeds meer behoefte aan verdieping op specifieke vraagstukken en toepassingen. De early adopters zijn essentieel voor het netwerk als smeerolie en versneller. Zij zorgen voor de veelheid aan verbindingen. Hun experimenten vormen steeds vaker de content voor de programmering. Nieuw Amsterdam wil deze groep bedienen met informatie, inspiratie, ontmoeting en verdieping.
EARLY MAJORITY De programmering van Pakhuis de Zwijger bereikt inmiddels, parallel aan een breder waarneembare maatschappelijke ontwikkeling, ook een tweede golf van volgers. Deze grotere groep haakt nu langzaam maar zeker aan bij de innovaties en nieuwe manieren van werken die door de Stadmakers zijn geïntroduceerd en door de early adopters verder zijn gebracht. De grootste opgave is om deze groep te informeren en te inspireren op een ‘beginners’ niveau en rekening houdend met de conventionelere werkomgeving waarin zij verkeren. Ontmoeting en verbinding spelen een belangrijke rol in het versterken van hun kracht. De early majority geeft de beweging van Nieuw Amsterdam gewicht en follow-up. Zij kunnen de kritische massa zijn die innovaties over een tipping point heen stuwen. Nieuw Amsterdam zal deze groep bedienen met inspiratie en verbinding.
DE FYSIEKE STAD
DE MENSEN STAD
DE SLIMME STAD
DE MAKERS STAD
DE STAAT VAN DE STAD
DE DUURZAME STAD INDISCHE BUURT + PLAN VAN GOOL
OSDORP-MIDDEN + KOLENKIT BUURT
OOSTENBURG + ZEEBURGEREILAND
OVERHOEKS + VAN DER PEK BUURT
AMSTEL III
BUIKSLOTERHAM
PROGRAMMERING 2014
PROGRAMMALIJNEN Nieuw Amsterdam is een platform voor herontwerpen. Ontwerpen begrijpen we daarbij in de ruime betekenis die past bij het verschuivende ontwerpperspectief van deze tijd, zoals hieronder verder wordt uitgewerkt in de ontwerpprincipes en opgaven. Ontwerpen gaat dan over de kunsten, architectuur, stedenbouw, productdesign, digitaal en online ontwerp etcetera. Maar ook over social design, systeem ontwerp, community building en dergelijken. Het gaat vooral over de plekken waar die verschillende aspecten elkaar raken en de spelers die zich met elkaar in een krachtenveld begeven. De programmalijnen van Nieuw Amsterdam bieden een breed spectrum aan praktische invalshoeken en thematische verdieping en leggen een verbinding tussen fysieke, technologische en sociale disciplines in stedelijke ontwikkeling en innovatie. De programma’s die onder deze pijler worden gemaakt krijgen op verschillende manieren vorm, zoals in debat en dialoog, lezingen, ontmoetingen of pitches. Nieuw Amsterdam programmeert met een organische strategie. Dat houdt in dat de onderwerpen en thema’s gedurende het jaar worden bepaald en ingevuld. Daarmee wordt de ruimte georganiseerd om steeds weer bovenop de actualiteit te zitten en in het tempo van de innovatie te kunnen blijven meebewegen. De richting van de programmering wordt bepaald aan de hand van (ontwerp)principes/opgaven en interessevelden. Die laatste variabele noemen we programmalijnen. Nieuw Amsterdam heeft vijf programmalijnen: • • • • •
De fysieke stad De duurzame stad De makerssstad De mensen stad De slimme stad
Een programmalijn wordt gevormd door een of meerdere series bijeenkomsten.
OVERIGE INITIATIEVEN
MKB ZZP
GEMEENTELIJKE OVERHEID STADMAKER INITIATIEF
GROTE BEDRIJVEN
MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES
STEDELIJK KRACHTENVELD Naast de vijf programmalijnen gaat Nieuw Amsterdam een interventie- en onderzoekstraject aan met 10 gebieden in Amsterdam. We volgen de vorderingen binnen vijf buurtcombinaties en vijf stedelijke ontwikkelingsgebieden. Dit onderdeel van de programmering zoomt verder in op de praktijk en biedt de mogelijkheid meer aandacht te besteden aan de context (fysiek, sociaal, economisch en relationeel) van specifieke projecten. Het zoekt naar verbinding van initiatieven en projecten in een gebied en draagt daarmee bij aan een integrale aanpak. Nieuw Amsterdam zal in samenwerking met verschillende partners een traject opzetten waarin de 10 gebieden worden gemonitord en een podium krijgen in Pakhuis de Zwijger. Drie van die 10 gebiedscombinaties maken onderdeel uit van een meer intensief traject en zullen ook worden bediend met verdiepings- en ontwerpsessies. Net zoals de reguliere programmalijnen wordt het interventie- en onderzoekstraject organisch ingevuld. Al naar gelang de behoefte worden onderwerpen en thema’s gedurende het jaar bepaald en ingevuld. De 10 gebieden worden in de loop van het programmajaar gecondenseerd in zes intervisietrajecten. Gebieden en buurten die qua ontwerpopgave nauw aan elkaar verwant zijn worden in intervisie-sessies met elkaar vergeleken. Zo kunnen we van elkaar leren en kunnen er lessen worden getrokken uit de overeenkomsten of uit de verschillen die naar boven komen uit op het eerste gezicht vergelijkbare situaties. Daarnaast is het doel van dit traject om een integrale beschouwing van vraagstukken te bewerk-stelligen, opgaven, initiatieven, beleid en belangen in kaart te brengen, specifieke en algemene kennis te genereren, verworven kennis vast te leggen en beschikbaar te maken en een gezamenlijke agenda setting. De intervisies vormen ook de basis voor de publieksprogramma’s in Pakhuis de Zwijger. Het interventie en onderzoekstraject richt zich primair op de stadmakers en in tweede instantie op de early adopters. Deze doelgroepen bedienen we met sessies over casus-specifieke vraagstukken en verdiepings- en ontwerpsessies. De Stadmakers hebben hier een richtinggevende rol. Binnen dit traject is ruimte en aandacht voor het uitdiepen van specifieke vraagstukken waar Stadmakers in de dagelijkse praktijk tegenaan lopen. Daarnaast richten we ons op betrokken burgers en (sociaal) ondernemers, politici, bestuurders, ambtenaren, professionals maatschappelijke instellingen, (excellente) studenten, hoogleraren, lectoren en docenten.
10 GEBIEDEN/BUURTCOMBINATIES IN ONTWIKKELING Nieuw Amsterdam verbindt zich aan 10 gebieden in Amsterdam. Die gebieden zijn uiteenlopend in samenstelling, context en opgaven, maar vertonen onderling ook overeenkomsten. Voorbeelden van de onderwerpen en vraagstukken die aan bod komen zijn zelfbouw, burgerinitiatieven, circulariteit, buurtcommunities, co-creatie, transparantie van besluitvorming, publieke ruimte, infrastructuur, tijdelijkheid en herontwikkeling, smart technology en placemaking. De 10 gebieden die we onder de loep nemen zijn: • • • • • • • • • •
Indische Buurt Plan van Gool Van der Pek Buurt Kolenkit Buurt Osdorp Midden Buiksloterham Overhoeks Zeeburgereiland Oostenburg Amstel III + Bullewijk
INDISCHE BUURT + PLAN VAN GOOL
BUIKSLOTERHAM
BUIKSLOTERHAM
AMSTEL III
OOSTENBURG + ZEEBURGEREILAND
OSDORP-MIDDEN + KOLENKIT BUURT
OVERHOEKS + VAN DER PEK BUURT
PARTNERS