Armintxeko uholdeak konpontzeko eginiko interbentzioen arazoak Oier Gorosabel Larrañaga (ADES Espeleologia Elkarteko kidea) txikillana@gmail.com
Armintxeko uholdeak konpontzeko erakundeei zuzendutako txostena:
lankidetza
hitzartutako
1. LEKEITIOKO UDALA 2. EJ - URA AGENTZIA 3. BFA - KULTURA ONDARE ZERBITZUA
1
Indizea Indizea..................................................................................................................................................2 Laburpena.............................................................................................................................................3 Aurrekariak...........................................................................................................................................4 Uholdeen arazoa, interbentzioen aurretik.............................................................................................5 Interbentzioak.....................................................................................................................................10 A puntua (Larrotegi V)...................................................................................................................10 Balorazioa - A................................................................................................................................13 C puntua (trop pleina)....................................................................................................................13 Balorazioa - C................................................................................................................................17 Ondorioak...........................................................................................................................................19 Bibliografia.........................................................................................................................................22 Eranskinak..........................................................................................................................................23
2
Laburpena Berriki, Lekeitioko Armintxeko kobaren kanpo aldean, bere aztarnategi arkeologiko garrantzitsua babesteko zenbait interbentzio egin dira. Obra hauek kobazuloaren ur-errejimena moldatzeko helburuarekin egin dira, uholdeek Armintxeko koba honetan dagoen labar-artea gehiago hondatu ez dezaten. Txosten honetan interbentzio hauek aztertzen ditugu, datu objektiboetan oinarrituz. Ondorio bezala: obrok kobaren hidrodinamikan izan duten eragina zalantzazkoa da; are, labarartearen sektorean urak gehiago igotzea ekar dezakete.
Oharra: txosten honetan agertzen diren irudi guztien jatorria eta eskubideak (CC-BY-SA) ADES Espeleologia Elkartearenak dira, salbu eta beste autore bat espreski adierazten denean.
3
Aurrekariak
Figura 1: 2016ko maiatzaren 1a, kobazuloa irekitzeko unea. Armintxeko labar-artea 2016ko maiatzaren 1ean aurkitu bazen ere, aurkikuntza ADES Espeleologia Elkartearen bilaketa lan luzearen ondorio izan zen. Koba lehendik ezaguna zen, 2001 urte inguruan Larrotegi-Letraukua arteko oinezko bidearen eraikuntzan hondakinez estali zen arte. ADES-ekook gero izan genuen zuloaren berri. Hain zuzen ere, auzoko jendearen esanetan Armintxeko muinoko kobazulo guztien artean hau zen nabarmenena, barruan leize bat zuelako (ausartenek sokaz jaisten omen zutena). Deskribapen hori aurretik genuen erreferentzia batekin bat zetorren: Bizkaiko Espeleologia Taldekoek (BET-GEV) bere katalogoko 796. zenbakidunarekin, hain zuzen ere (GEV, 1985). 2008 urtean beste pista bat aurkitu genuen: Lekeitioko Udal Artxiboan aurkitutako 1796ko txosten perizial batek "la cueba o gruta de Arbiach" aipatzen zuen, zenbait datu hidrologiko interesgarri eta guzti (Arbeatx, Arbiatx, Arbintze, Armitxe, Armintxe... dokumentu zaharretan muino honen izena hainbat aldaerakin irakur dezakegu). Azkenik, 2013 urtean, lekuko batek (Santi Bideganeta) oso modu konkretuan azaldu zigun galdutako kobaren kokapena, erreferentzia geografiko zehatzekin; informazio horri esker kobazuloaren sarrera buxatua lokalizatu ahal izan genuen. Baina ikastetxeetarako bidean bertatik egunero ehunka ume pasatzen zirenez, ez zitzaigun komenigarria iruditu koba une horretan irekitzea; erreferentzia gordeta utzi genuen, aukera egokiaren zain. Une hori 2016an etorri zen, inguruan eginiko aurkikuntzen ondorioz (Garratxa I, Lumentxa mendian; Atxurra...) Lea Ibarreko kobazuloak interes arkeologiko berezikoak bihurtu baitziren. Horrela, esplorazioa maiatzaren 1erako planifikatu genuen; ager zitekeenaren susmoa hartuta, AGIRI Arkeologia Taldeko jendea ere gonbidatuz. Segurtasun arrazoiengatik, dena egun bakarrean egitea pentsatu genuen: ireki, esploratu, topografiatu, argazkitan jaso, laginak hartu eta atzera itxi. Baina, jakina denez, egun horretan labar-arte aztarnategi garrantzitsua aurkitu genuen eta planak aldatu behar izan genituen, gaur egun oraindik martxan den ikerketa abiarazteko (GOROSABEL eta URRUTIA, 2017). 4
Uholdeen arazoa, interbentzioen aurretik Lehen egunetik, espeleologoak koba barruan gertatzen den anomalia hidrologikoaz jabetu ginen. Hurrengo hileetan eginiko esplorazioetan1 datu gehigarri asko jaso genituen: besteak beste, koba barrutik doan errekaren ubidean urari ipinitako oztopo ugari zeudela, azken mendeetan (bereziki azken 30 urteetan) eginiko obra urbanistikoekin lotuak; oztopoon eraginez, euri denboretan urek bere maila normaletik (5 m. itsas gainean) igo egiten zela, inoiz 21 m.i.g. mailaraino ailegatu izan zelarik; eta igoera hauetan ura labar arte lanetako batzuk hondatzen ari zela (gerora Foru Aldundiko arkeologoek baieztatu dute hori2). Hauek izan ziren 2016ko udara arte esploratu genituen sektoreak (bizpahiru gune esploratu barik geratu baitziren).
BFA-ri eginiko txostenetan, besteak beste, ADES-ek labar-artea hondatzen ari ziren uholdeei aurre egiteko zenbait proposamen egin zituen, injeniariek aztertu zitzaten. Besteak beste, Audijo izendatu genuen galerian (ikus topografia) interbentzio bat egitea proposatzen zen (galeria hau da, hain zuzen 1
2
ADES-ekook 2016ko abuztura arte esploratu genuen Armintxe barruan (IS-100 kodea, ADES katalogoaren arabera); une horretan, Aldundiak esplorazioa etetea agindu zigun. Ordutik aurrera, Armintxeko muinoaren beste kobazuloak esploratzen eta sektorearen hidrologia aztertzen aritu gara. IS-100 barruan ari den taldeari buruz, ikerketaren antolakuntzarekin desadostasunak zirela eta, 2018ko otsailean talde horretatik ateratzea erabaki genuen. "...la cueva (...) se inunda en momentos de fuertes lluvias (con una elevación del nivel de aguas, desde el curso fluvial activo del nivel inferior, de al menos 15 m), cubriendo parte de los grabados (en concreto, casi todos los localizados en el sector 3)." p.294-295 in: LÓPEZ QUINTANA, Juan Carlos, GONZÁLEZ SAINZ, César, 2018. Cueva Armintxe. Arkeoikuska 2017:290-297.
5
ere, eskola ondoko trop plein fenomenoarekin lotua dagoena). Jarraian gure txosten tekniko baten zatia hitzez hitz transkribatuko dugu, Audijon detektatutako anomalia hidrologikoa azaltzen duena. “Se identifican hasta un mínimo de seis puntos en los que el flujo del agua ve alterada su libre circulación. Esta alteración induce subidas del nivel del agua superiores a los 15 metros y ha provocado incluso que varíe el sentido del drenaje. Supuesta (y lógicamente) el drenaje debería llegar a término en el extremo SSE del karst de Larrotegi, pudiendo ser la cueva de Zubieta uno de los puntos de descarga. Sin embargo se maneja la hipótesis de que la galería denominada “Audijo” -engancha de manera ortogonal con la galería principal- que en su día sería una lateral que recogiera las aguas del barranco homónimo –Audijo/Ormaegi- y condujera subterráneamente el flujo hasta el colector principal de la cueva de Armintxe, y por la que actualmente drena el caudal principal, ha llegado a alcanzar este estado por la saturación del colector aguas abajo, obligando al agua a tomar la galería Audijo como opción para continuar con el drenaje. Es por esta circunstancia que a día de hoy no se intuye realmente dónde puede estar el punto (o puntos) de descarga, dado que incluso pudiera existir una canalización artificial que desconocemos. Los puntos problemáticos detectados son: la construcción de una presa bajo la entrada actual hizo que las aguas embalsadas de manera artificial alcanzaran la cota de 12 msnm y diera comienzo a un proceso de relleno con lodos de la galería/colector. Esta sedimentación forzada pudo provocar una reducción de la inercia del flujo y que se acelerara la sedimentación en la galería “Garavilla” que ya por entonces podría estar funcionando como “trop plein” a una cota de 14-15 msnm. Esto unido a la barrera urbanística que se debió crear en la desaparecida cueva de Garavilla, ha provocado que en esta galería se localicen hoy en día dos “tapones” o “cuellos de botella” que se antojan irreversibles. Posterior y más recientemente se dan dos circunstancias: por un lado se inutiliza/desvía o no se sabe muy bien qué, el sumidero de Ormaegi/Audijo con motivo del asentamiento de centros escolares e instalaciones deportivas. Ello provoca que la galería Audijo quede como residual. Por otra parte se procede al vertido de gran cantidad de escombros en lo que hoy es la entrada de acceso a la cavidad. Este vertido tapona casi la totalidad de la sección de la galería -coincidente por otra parte con el punto donde se construyó la presa- e impide definitivamente el flujo libre del agua en episodio de alta pluviometría hasta una cota sobre los 20 msnm. Aumenta la sedimentación de manera notable hasta el punto de que el colector principal aumenta artificialmente su nivel de base y comienza a fluir el agua a través de la galería Audijo en dirección opuesta al origen de su formación. Como a su vez esta galería ya se encuentra colmatada, el aumento de la sedimentación se produce de manera exponencial. Se crean nuevos “cuellos de botella”. Si no se toman medidas, la saturación total por sedimentos de la galería puede ser cosa de unos pocos años.” (ADES, 2016). Beraz, eskolako trop pleina, beste ubideak kolapsatu ahala sistemak berriki hartutako irteera baino ez zen; hain zuzen ere, jaso ditugun lekukotasunen arabera, fenomeno hori 2000 urte inguruan hasitakoa zen, gaurko Armintxeko sarrera puntua hondakinez blokeatu ostean alegia. Gainera, txostenean azpimarratu bezala, eskolako trop plein hau berau ere blokeatzeko bidean zegoen (sedimentu pilaketa gelditu ezean); hau ekiditeko, ADES-ek puntu honetan galeria artifizialki irekitzea proposatu zuen. Baina Audijo galeria ere milaka tonaka hondakinez estalia zegoenez (Aldamiz-Etxebarria auzoaren eraikuntzan isuria), injeniariek zuzendutako interbentzio bat beharko zen galeriaren emari hidraulikoa handitzeko eta urei irtenbidea emateko.
6
Figura 2: Goian, Eskola Publikoaren eraikuntza 1970ko hamarkadan; lehen planoan, Aldamiz-Etxebarria auzoaren obretan sortutako hondakin-terraplena. Behean, ikuspegi bera 2016 urtean. Irudiak: Lekeitioko Udal Artxiboa / ADES.
7
Figura 3: eskola ondoko trop pleina, kargan (2016-XI-23). Argazkian gutxienez bost isurketa puntu bereiz daitezke, hamabost bat metrotako zabaleran
Figura 4: Trop pleinaren portaeraren karakterizazio eskematikoa.
8
Egoera horretan, 2019ko abendura arte eginiko obserbazioetan, trop plein honen portaera karakterizatu ahal izan genuen. Modu eskematikoan azalduta: 1. Euri denboretan, Armintxeko galeria nagusiko uraren maila normalak (5 m.i.g.) gora egiten zuen. 2. Maila 11 m.i.g.ra ailegatzen zenean, ura Audijo galerian sartzen hasten zen. Ur hau asko ez zenean, galeriaren drainatze puntu baxutik bideratzen zen (2016ean ezezaguna zen deskarga punturaino). 3. Drainatze puntu baxu honen xurgatze-ahalmena gaindituz gero, berriz, kobazuloaren ur mailak gora jarraitzen zuen. 4. Maila hori 12 m.i.g.raino ailegatzen zenean (ordurako Audijo Galeria osorik azpian hartuta) urak Armintxeko galeria nagusian goraka jarraitzen zuen. 5. Ontzi komunikatu efektuaren eraginez, galeria nagusian goraka zihoan uraren presioak, Audijo Galeria amaieran ere, ura hondakinen artean goraka bultzatzen zuen. 6. Armintxeko uraren maila 14 m.i.g.raino ailegatzean, trop pleina aktibatzen zen. Orduan: â—Ś Emaria txikia zenean, ura hondakin multzoaren beherengo ataletik iragazten hasten zen (5. irudia). â—Ś Emaria handitu ahala, urak hondakin multzoaren beste puntuetatik agertzen zen (3. irudia).
Figura 5: 2016ko azaroa: trop pleina, lehen isuriaren aztarnekin. 13. irudiarekin alderatuz gero, ikus daiteke 2019ko abenduan ezarritako hormigoizko zapata ura ateratzen lekuaren gainean eraiki dela. 9
Interbentzioak Aldundiak emaniko informazioaren arabera,3 hauek dira uholdeen arazoari aurre egiteko planifikatu diren interbentzioak: "2019ko eta 2020ko ekitaldietarako garbiketa eta eraikuntza lanak antolatu ziren Lekeitioko Udalarekin eta URArekin batera, eta horien bitartez lur azpiko ibaiaren emaria egokituko da, hain zuen ere haitzuloan ur gehiegi ez sartzeko eta era berean, ura haitzulotik atera ahal izatea bermatzeko. Lanak bi fase hauetan egingo dira: •
Lehenengo fasea, 2019. urtean: A puntua (Larrotegi V-eko isurbidean geruza iragazleduna egokitzeko proiektua) eta C puntua (Armintxeko haitzuloko trop plein-a egokitzeko proiektua) eginda daude. Lan horiek 2019ko abenduan egin ziren.
•
Bigarren fasea, 2020. urtean: 2020ko lehenengo seihilekoan B puntuko lanak egingo dira (Larrotegi V-eko isurbidean, Lekeitio, Bizkaia, emariak banatzea eta Gardatako errekastoko ura bideratzeko hoditeria).
Gainera, 2020 eta 2021 urteen artean D puntuko (Haitzuloko ingurumen baldintzak aztertzen jarraitzea, parametroak ezagutzeko eta grabatuak kontserbatzeko lanak zehazteko: tenperatura, hezetasuna, radona, CO2, ur analisiak...) eta E puntuko (Armintxeko haitzuloko sistema hidriko osoaren eta horri lotutako ibai arroen jarraipena egiten segitzea) lanak egingo dira. Hori guztia Armintxeko haitzuloko barne emaria egokitzeko egindako obretan lortutako emaitzak ebaluatzeko". Txosten hau idazten ari garen fetxan (2020ko bigarren seihilekoa), fase hauetatik lehena bakarrik burutu da. Erraztasunarengatik, gure iruzkinetan KOZ-ak interbentzio puntu bakoitzarendako erabilitako izendapen bera erabiliko dugu.
A puntua (Larrotegi V) KOZ-aren azalpenen arabera, kobazulo honetan 4 eginiko interbentzioa isurbidean geruza iragazleduna egokitzeko izan da. Testuinguruan jartzeko, kobazulo honen inguruko zenbait informazio azaltzea komeni da:
3 4
•
Larrotegi V leize txiki bat da, gaur egunean hobi portaera duena (hau da: ubide batetik datorren ura "irensten" du). Ur honek Armintxe barruko errekarekin bat egiten du, trazadoreekin eginiko proba hidrografikoek (ADESek zein BFA-k eginak) hainbat aldiz baieztatu duten bezala.
•
1988an eginiko esplorazio batean 24,60 metrotako garapen horizontala eta -4,59 metrotako sakonera neurtu bazen ere (AYALA et alii, 1988), gaur egunean bi metro ere ezin dira egin bidea blokez eta sedimentuz zeharo itxita aurkitu arte. Ura pasatzen da, bistan denez; baina
Bizkaiko Foru Aldundiaren Kultura Ondare Zerbitzua (KOZ). Gaia: Idatziz erantzuteko galdera, Armintxeko (Lekeitio) haitzuloko labar artea babesteko lanei buruzkoa. 683. espedientea (ikus 01 eranskina). "IS-023 Larrotegi V", ADES katalogoaren arabera
10
ezinezkoa da hobi horretan sartzen den 5 zentimetrotik gorako objektu bat Armintxeko kobazulora ailegatzea.
Figura 6: Gardatako eta Larrotegi V hobien eta Armintxeko kobazuloaren arteko distantziak. Oinarrizko irudia: SIGPAC.
5 6
•
Armintxen exploratutako azken puntutik5 Larrotegi V kobazulora 170 metrotako distantzia dago; 400 m gorago ere, Gardatako Sakona izeneko parajean, sistemarekin bat egiten duen beste hobi bat ere bada. Puntu hauen artean, beraz gutxienez 570 metrotako garapena duen lurpeko sare ezezagun bat dago (Armintxeko galeria nagusiaren bikoitza, gutxi gora behera), uholdeen arazoa ulertzeko eta konpontzeko gakoetako bat dena (ADES, 2017).
•
Armintxeko kobazuloaren barruan detektatu den arazo larrienetako bat zabor pilaketa da. Urteetan, eta hainbat puntutatik, sisteman injektatu izan diren hondakin inorganikoak (burdina, plastikoa, kautxoa...) barruan diraute (8. irudia). Gaur egunean, Armintxeko galeria nagusia urez betetzen denean, hondakin hauek flotean geratzen dira (besteak beste labarartearen degradazioa areagotuz); urez hustutzen denean, berriz, hobietan pilatzen dira drainatzea oztopatuz. Baina zabor zaharra da;6 gaur egunean, Larrotegi V-ra isurtzen duen ubidean ez baitago hondakinik. Eta balego ere, hobi honetatik ezingo litzateke Armintxera zaborrik sartu.
Neurri hauek 2016an ADES-ek eginiko esplorazioaren araberakoak dira. Seguraski, 1970-1990 hamarkaden artean metro batzuk gorago funtzionatu zuen zabortegitik sartua. 1988an Larrotegi V esploratu zutenek azpimarratu bezala: "Hay que mencionar que debido a la cercanía del basurero municipal tanto las aguas como la cueva están altamente contaminadas" (AYALA et alii, 1988).
11
Figura 8: 2016ko uztailaren 2an, Armintxen sakabanatuta zegoen hainbat zabor, puntu batean bilduta.
Figura 7: Larrotegi V hobira sartzen den ubidea, 2008an.
Hau jakinda, Larrotegi V hobian eginiko lana komentatuko dugu. 2020ko uztailean eginiko bisita batean ikusi ahal izan dugunez: •
Hobiaren azken metroetan sare metaliko bat ezarri da.
•
Sare horren gainean, harri txintxar zentimetrikoz eta milimetrikoz osatutako geruza bat ezarri da.
•
Ura geruzatik zehar iragazten da (ikustaldiaren egunean arazorik gabe, 1,5 bat litro / segundukoko emari batekin).
•
Obra harri handiago (dezimetriko) batzuen gainean oinarritua dago; puntu batzuetan morteroz egonkortuak.
•
Ubidera sartzeko puntuan, harri dezimetrikoz eginiko pasarela bezalako bat ezarri da. Figura 9: Larrotegi V, interbentzioaren ostean (2020ko uztaileko argazkia). 12
KOZ-ak emaniko detaileetan ez da obra honi buruzko detailerik ematen, "isurbidean geruza iragazleduna egokitzeko" dela esateaz gain. Interesgarria litzateke zehazki zer egin den jakitea, agian elementu hauen azpian aurrekontua justifika dezakeen beste zerbait egon baitaiteke, guk ikusi ez duguna.
Balorazioa - A Balorazioa: geruza iragazle hau balekoa izango litzateke.... iragazteko zaborrik balego. Baina esan bezala, bertatik sartzen den ubideari begiratzea baino ez dago, konturatzeko gaur egunean hortik ez datorrela hondakin askorik. Eta baletor ere, ezingo litzateke Armintxeko sistemara pasatu: hobiaren buxadura egoerak ez du-eta jogurt pote bat ere sartzen uzten. Arrazoi horregatik, Larrotegi V hobiak lehendik ere iragazki papera jokatzen zuen: euriteetan (ez bereziki handiak), ur-emari osoa ezin izaten zuen xurgatu eta bertan aintzira bat sortzen zen (Ă LVAREZ, 1986). Ezarri den geruza iragazle gehigarri honek, beraz, ez du konponduko Armintxe barruko hondakinen arazoa; eta bai ordea Larrotegi V hobiaren inguruan euri denboretan gertatzen den ur-pilaketa areagotuko. Hori gutxi balitz, denborarekin, geruza iragazlea egiteko erabili diren zenbait elementu (harea eta harri txintxar zentimetrikoa) sistema karstikoan infiltratuko dira, Armintxe barruan dagoen sedimentu pilaketa arazoaren kaltetan.
C puntua (trop pleina) Kasu honetan informazio gehiago dugu, KOZ-ak emaniko datuez gain, obra bertatik bertara eta ia egunez egun jarraitu ahal izan baititugu; honek egin diren lanak zehatz-mehatz azaltzeko eta baloratzeko aukera ematen digu.
Figura 10: Lanen hasiera (2019-XII-18).
Hondeamakina 2019ko abenduaren 18an hasi zen lanean: trop pleina buxatzen duten hondakinen multzoa bi puntutan zulatzen hasi ere. Biharamunean, hondakinak erretiratuz jarraitu zuen, bi puntuen arteko tartea ere hustuz. Gure informazioen arabera, lanon helburua “interbentzio kirurgikoa� egitea zen (sic), zoruko harria bistan uzteko; alegia, hondakinen azpian dagoen kareharrizko oinarri naturaleraino ailegatzea, Armintxe kobazuloaren jatorrizko galeria agerian 13
utziz. Helburuaren garrantzia kontuan hartuta, arraroa egin zitzaigun lan honetan behargin bakarra ziharduela ikustea, inolako gainbegirale barik. Gehiago, kontuan hartuta obra hau Udalak exekutatu behar zuela (Bizkaiko Foru Aldundiak, Lekeitioko Udalak eta URA Agentziak sinatutako lankidetza hitzarmenaren 6. klausularen arabera) baina Jarraipen Batzorde bat izendatu zela interbentzioaren zuzentasuna bermatzeko (7. klausula).7
Figura 11: Zulatze puntu biak, bat eginda abenduaren 19an (hauxe da obrak bistaratutako mailarik sakonena).
Abenduaren 19rako, begi bistan geratu zen lanak horrela jarraitu ezkero arazoak etorriko zirela: kareharriaren bila jarraitzeko, gainetik pasatzen den Larrotegi kalearen azpian zulatu beharra baitzegoen, bidearen egonkortasuna arriskuan jarriz. Beraz, hondeamakina erabiltzen ari zen beharginak lana gelditu zuen. Arduradunen batzuk obra bisitatu zuten (ez dakigu zehazki nortzuk, imajinatzen dugu URA edo Aldundiko teknikariak izango zirela), eta abenduaren 20ean lanei berrekin zitzaion, baina beste norabide bat emanik: gorritutako lur-gunea harriz estaltzea, “koba barruan inor ez sartzeko� (sic) eta “urari ateratzeko hutsunea uzteko, burdin sarez estalia�. Egun horretan harri bloke metrikoz eta hormigoizko zapata batez osatutako oinarria eraiki zen. Biharamunean, oinarri horren gainean estalkiaren lehen harriak ezartzen hasi ziren. Baina Gabonak etorri ziren, eta horrekin batera lanotan etena; obra puntu horretan geratu zen eskola-oporraldi osoan. 7
Bizkaiko Foru Aldundiaren Kultura Ondare Zerbitzua (KOZ). Gaia: Idatziz erantzuteko galdera, Armintxeko (Lekeitio) haitzuloko labar artea babesteko lanei buruzkoa. 683. espedientea (ikus I Eranskina).
14
Figura 12: 2019-XII-20: hormigoizko zapataren eraikuntzaren hasiera.
Figura 13: 2019-XII-21: obraren egoera Gabonetako oporraldian zehar Urtarrilaren 7an lanei berrekin zitzaion, utzitako puntuan: hormigoizko oinarriaren gainean, bloke metrikoak ezartzen jarraitu zuten, kontrahorma bat eraikiz. Hurrengo egunetan, kontrahormaren gaineko aldapa eta aurreko zorua bloke dezimetrikoen geruza batekin estali zen, porlanez egonkortua. Bloke metrikoen artean, leihatila bezalako bat utzi zen, hormigoizko zapataren gainean; eta goiko aldaparen ezker aldean (hasierako zulatze-puntu bietako batean) porlanezko enkofratu txiki bat egin zen, beste leihatila bat osatuz.
15
Figura 14: Harrespilaren egitura amaitua (2020-I-8). Oharra: azpimarratu behar da leihatila bi hauek aurretik gorritutako lur-guneak bere horretan estaliz ezarri zirela. Alegia: obran zehar ez zen abenduaren 19ko argazkietan ikus daitekeen puntu horiek baino gehiago sakondu.
Figura 15: 2020-I-9. Leihatilen detailea.
16
Ordutik aurrera, jada babes egitura ez zen gehiago ukitu: goiko leihatila itxuratu eta gero, harrezkero egin ziren interbentzioak bide bazterreko erretenera zuzendu ziren, harrespila azpitik atera zitezkeen urei bidea nasaituz, handik hamar metrora dagoen estoldaraino.
Figura 16: 2020-I-14
Balorazioa - C Interbentzio hau baloratzerako orduan, kontuan hartu behar dugu hondakinez buxatutako konduktu honen ahalmen hidrauliko zehatza ez dela ezagutzen, baina mugatua dela. Hau da: 2019ko abendura arte Audijo Galeriako trop pleina (14 m. itsas gaineko altueran), bere ahalmen maximoan ere, ez zen gai kobazuloan pilatutako ur kantitate guztiari aterabidea emateko; horren froga argiak dira 2016ean espeleologoek Armintxeko horman aurkitutako ur-markak (gorengoa 21 m.i.g. altueran, grabatuen Panel Nagusi famatuaren oinean). Gainera, gogoratu dezagun Audijo Galeria bera ere buxatzeko bidean dela, urarekin datozen sedimentu berrien etengabeko pilaketaren ondorioz. Hori gertatuz gero, urak beste bide bat aurkitu beharko luke Armintxetik ateratzeko; seguraski, oraingoa baino altuera handiagoan. Egoera honetan, ez dago batere argi 2019ko abenduan eginiko interbentzio honek ezertan lagundu duen. Izan ere, trop pleinak isurketa puntu multipleak dituen arren (ikus 3. argazkia), interbentzioa haren zati baten gainean bakarrik egin da; eta gainera, lehen ura ateratzen zen lekua hormigoizko zapata batekin estaliz (13. argazkia). Agerian utzi diren “leihatilen� atzean, berriz, ez dago hondakin multzoa zeharkatzen duen inolako kondukturik. Honen ostean, ezin da jakin nola aldatuko den hondakinen multzoaren hidrodinamika; baina ez dirudi onerako izango denik. Zalantza hauek argitzeko ez ginateke hurrengo uholdeen zain egon behar, beranduegi izan baitaiteke.
17
Figura 17: Obra bukatua, 2020-I-29.
18
Ondorioak 2019ko abenduaren 27an prentsari emandako informazioaren arabera, trop pleinean eginiko lan honen helburuak ziren “Armintxe barruko inundazio-mailaren babesa bermatzea�, eta “galeriak leiho-sare batez ixtea, segurtasunarengatik�. Orain arte komentatutako guztiekin, bistan da lehen helburua ez dela bete; labar-artea hondatzen ari den arazo nagusia lehengo bestean dago, txartoago ez bada. Bigarren helburua, berriz, sobran dago: balizko indusle furtiboek, saiatuta ere, ez bailukete izango nora sartu (harri horien azpian ez baita galeriarik ageri). Gauzak horrela, hurrengo uholdeetan Armintxeko urek lehen baino maila altuagora iristeko aukera handiak daude. Hori gertatuko balitz, orain arte uholdeetatik libratu den labar-artea ere (Panelaren Gela famatukoa) hondatuko litzateke; eta ez zorigaitzeko halabeharrez, baizik eta gaizki planifikatutako lan batzuen ondorioz. Europako aztarnategi arkeologiko garrantzitsuenetakoa babesteko gai izan ez den Administrazioa ez litzateke leku onean geldituko.
Figura 18: Armintxe inguruko arro hidrografikoen egitura, 3D irudikapenean.
Izan ere, Armintxeko kasu hau arazo estruktural baten adierazpena baino ez da: lurpeko ondarea kudeatzeko Administrazioaren ezgaitasun historikoarena, hain zuzen ere. Kasu honetan, Armintxe ikertzen ari den talde multidisziplinarrean ere diziplinen arteko koordinazio faltaren zantzu nabarmenak dakusaguz. Esate baterako, arkeologiaz arduratzen ari den taldeak ez dio arazo hidrologikoari behar den beste garrantzia eman (2018ko uztaileko uholdeko gertakariak; bide bazterreko erretenak eragindako erosioa...). Hori baino larriagoak dira hidrogeologiaz arduratzen ari den enpresaren gabeziak, Armintxeko karstaren eta bereziki IS-100 kobazuloaren geomorfologiaren ezezagutzarekin lotuak. Izan ere, Foru Aldundiaren aginduetara diharduen taldeak ez du oraindik 19
aztertu ADES-ek esploratutako sektoreen zati handi bat (zeintzutara espezialistak ezin diren sartu, espeleologoen laguntzarekin ez bada); 2016ean esploratu barik geratu ziren pasabideetako batzuk ere, esploratu barik diraute. Hau nekez uler daiteke kontuan hartuta sektore hauek duten garrantzi hidrogeologikoa (uholdeak ulertzeko gakoak) eta potentzial arkeologikoa, ikerketaren ondorioak zeharo baldintzatu ditzaketenak. Bestalde, Aldundiak ez zuen ezagutzen Gardatako Sakona izeneko hobia, harik eta 2018ko abenduan ADES Espeleologia Elkarteak argitaratu zuen arte. 8 Gainera, kutsaduraren arazoaren inbestigazioan ere gabezia nabarmenak daude: eginiko azterketan ez dute lortu isuri fekalen puntua identifikatzea (2016an espeleologoek seinalatu zutena); eta kobazulo osoan zehar sakabanatuta dagoen zaborraren ezaugarriak ez dituzte aztertu (hori egiteko, zaborra dagoen lekuraino ailegatu behar baita). Arazo logistikoak ere ez dira gutxi izan: espezialistak urrunetik etortzearekin lotutakoak, material errudimentarioa, proba hidrografikoetan aurreikuspen falta... Txosten honetan seinalatu dugun obran ere, azken finean, arazo estruktural horren zantzuak ikus ditzakegu: obraren exekuzioa egin duen agenteari (Udala) ez zaio eman arazoa konpontzeko behar den informazioa; ondorioz, soluzioa desegokia izan da.
Figura 19: Gardatako Sakona (1), Larrotegi V (2) eta IS-100 Armintxe kobazuloaren altxaeraren irudikapena (eskala ez da erreala). Esan beharra dago, zati handi batean, koordinazio falta honen arrazoia Armintxeko talde multidiziplinar horretan espeleologoek izandako pisu txikiarena dela; haien papera orain arte "harrizko gonbidatuarena" izan baita.9 Espeleologoek eginiko ikerketak ere ez dira aintzat hartu (publikoki behintzat). Baina haien ekarpena ez da gutxietsi behar: hain zuzen ere, falta den esplorazioa egiteko eta kobazuloan berme guztiekin mugitzeko ahalmena duten espezialista bakarrak dira, karstaren zientzien diziplina guztiak landuz eta arazo hauek sortu aurretik detektatzeko moduan, beste espezialistak abisuaren gainean jarriz. Armintxeren kasuan hau bereziki garrantzitsua da, kobazulo honen arazoaren konplexutasunarengatik. Izan ere, Administrazioan sailak ondo bereiziak aurkitzen baditugu ere (kasu honetan Kultura, Ingurumena, Hirigintza, Ura...), karstetan bereizketa hau egitea ez da posible. Arlo guztiak erlazionatuta daude; eta batera landu behar dira. Horregatik, kobazuloetan eginiko edozein lanetarako, aginte bateratu bakarra behar da: karstean biltzen diren espezialitate guztiak aintzat hartuko dituen pertsona bat. Zaldibarko zabortegiaren hondamendian berriki frogatu 8 9
Foru Aldundiaren taldearen 2017ko informe hidrologikoa a posteriori moldatu zen, datu hau sartuz (jatorria aipatu barik). Horixe izan zen, 2018ko otsailean, ADES Espeleologia Elkarteak Aldundiaren taldea uzteko arrazoi nagusia (II Eranskina). Espeleologooi gehien-gehienez peoi lanak esleitu izan baitzaizkigu (sokak eta eskailerak instalatzea, beste espezialistei laguntzea datuak hartzera sartzen direnean...); harrezkero, beste espeleologo batzuk aritzen dira Foru Aldundiarentzat lan hauek egiten (Zuloan Vertical S. Coop., Galdameseko igeltsaritza enpresakoak).
20
den bezala, arazo konplexuei aurre egiterakoan, sail bakoitza bere aldetik aritzeak arazoak ekartzen ditu. Beraz, Zaldibarren egin bezala, Armintxen ere aginte bateratu bat beharko genuke Arkeologia, Hidrologia eta Ingurumen arloen arteko koordinazioa hobetzeko. Eta horretarako ez dago zertan hondamendia gertatu arte zain egon behar. Obraren exekuzioa Lekeitioko Udalarena izan denez, berau izango litzateke lehen erantzulea hurrengo uholdeetan labar-artea hondatuko balitz; halere, ardura subsidiarioa Aldundiarena da (eta gero Eusko Jaurlaritzarena; eta hurrengo Espainiako Gobernuarena, hierarkikoki gora eginez). Baina hobe da prebentzioa, hondamendiaren ostean erantzuleak bilatzea baino. Horregatik, orain arte egin duen bezala, ADES Espeleologia Elkarteak Armintxeko arazoari soluzioa emateko bere esku dagoena egiten jarraituko du; besteak beste, IS-100 eta Armintxeko karsteko beste kobazuloei buruz bildu (eta bilduko) dituen datu guztiak interesa duten erakundeekin eta espezialistekin partekatuz. Era berean, Armintxeko interbentzio hauetan eginiko okerrak zuzentzeko, zein berriei ekiteko, Administrazioari tokian tokiko espeleologoekin kontatzea biziki gomendatzen diogu; bereziki uholdeak konpontzeko interbentzioaren bigarren faseko B puntuari ekiterako orduan ("Larrotegi Veko isurbidean, emariak banatzea eta Gardatako errekastoko ura bideratzeko hoditeria"). Izan ere, inguruko karsta ondo ezagutu ezean, interbentzio horretan urak hobi horietatik kentzeko, eta beste infiltrazio puntuetatik Armintxera itzultzeko arrisku handia egongo da, obra zati handi batean alferriko bihurtuz.
Figura 20: Armintxeko lurpeko sistemaren parte diren kobazulo kobazulo nagusien azalpen eskematikoa. Oier Gorosabel LarraĂąaga Lekeition, 2020ko abuztuaren 4a. 21
Bibliografia •
ADES, 2016. Acerca de los cursos de agua en la cueva de Armintxe. Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura Ondare Zerbitzuari eginiko txostena, 2016ko uztailaren 21.
•
ADES, 2017. Informe hidrológico de la cueva de Armintxe: origen y destino de las aguas, efectos de las actividades de construcción y urbanización en la hidrología, y probabilidad de riesgo de inundación del panel de grabados. Administrazioari zuzendutako txostena.
•
ÁLVAREZ, Angel, 1986. Informe hidrológico de las dolinas de Larrotegi. Grupo Espeleológico Vizcaíno, Bilbao. Lekeitioko Udalari zuzendutako txostena.
•
AYALA CARCEDO, Francisco Javier, FERRER GIJÓN, Mercedes, MARTINEZ PLÉDEL, Bruno, RAMÍREZ TRILLO, Federico. CISNEROS MACHO, Manuel, GRAO DEL PUEYO, José A., 1988. Estudio de riesgos geológicos asociados al karst de Lequeitio (Vizcaya). Instituto Tecnológico Geominero de España.
•
GEV, 1985. Catálogo de cuevas de Vizcaya. Bizkaiko Foru Aldundia, Bilbo.
•
GOROSABEL, Oier, URRUTIA, Martin, 2017. Armintxe: korapilo arkeologikoa, hidrogeologikoa eta diplomatikoa. Karaitza 24:46-55. Oñati.
22
I Eranskina
23
- Bizkaia foru aldundia diputación foral
ANA OTADUI BITERI ANDRE TXIT GORENA BIZKAIKO BATZAR NAGUSIETAKO LEHENDAKARIA
ANDRETXITGOREN HORI,
Batzar Nagusietako EH Bildu Taldeak eskatuta, honekin batera bidaltzen dizut Armintxe kobazuloa eta kobazulo horretan dauden grabatuak zaintzeko lanei buruzko idatzizko erantzuna (espediente zk.: 683).
A petición del Grupo Juntero EH Bildu, adjunto le remito la respuesta escrita (expediente no 683), sobre las labores de protección de la cueva de Armintxe de los grabados que se encuentran en ella.
Agur bero bat,
Un saludo,
lgor Ca maño Ortuzar Ahaldun Nagusiaren Kabineteko Burua Jefe del Gabinete del Diputado General
Bilbo, 2020.eko otsailak 27
Bilbao, 27 de febrero de 2020
2020 PJ:a 2 7
- Bizkaia foru aldundia diputación foral
SARRE
IR, [ERA/SALIDA
r>
ZK/w_s_1..._/; _ z,vNu---1==---------~ 1
2020.eko otsailak 26
Eguna!Fecha
Nork/ De
EUSKERA ETA KULTURAKO FORU DIPUTATUA DIPUTADA FORAL DE EUSKERA Y CULTURA Nori 1A
AHALDUN NAGUSIAREN KABINETEKO BURUA JEFE GABINETE DEL DIPUTADO GENERAL C/C: Gaia 1 Asunto
Batzar Nagusientzako erantzuna 1 Respuesta a las Juntas Generales
EHBildu taldearen Bizkaiko Batzar Nagusietan
En contestación a la pregunta para respuesta
ahaldun den Meritxell Elgezabal Intxaurragak
escrita
eginiko galdera bati emandako
Elgezabal Intxaurraga, apoderada del grupo
erantzuna
(esp. 683), informazio hau eransten da:
presentada
por
doña
Meritxell
juntero EHBildu de las Juntas Generales de Bizkaia (expte. 683), se adjunta la siguiente información:
Adeitasunez, agur.
Atentamente,
Lorea Bilbao !barra Sarrera 1 Entrada
- Bizkaia
2020-02-26
foru a/dundia diputación foral
Irteera 1 Salida
0007
' Bizkaia foru a/dundia diputación foral
Meritxell Batzar
Elgezabal
lntxaurraga
Bizkaiko
En
EHBildu
taldeko
respuesta
Nagusietako
contestación escrita
a
la
pregunta
presentada
por
para Dña.
batzarkideak eginiko galdera batí emandako
Meritxell Elgezabal lntxaurraga, apoderada
erantzun idatzia.
del Grupo EHBildu en las Juntas Generales de Bizkaia
Espediente zk.: 683
Expediente nº: 683
lnformazio hau eransten da,
Se adjunta la siguiente información
Adeitasunez,
Atentamente,
Bilbon, 2020ko otsailak 11
En Bilbao, a 11 de febrero 2020
Director Gener
gusia de ultura
- Bizkaia foru aldundia diputación foral
GAlA:
IDATZIZ ERANTZUTEKO GALDERA, ARMINTXEKO (LEKEITIO) HAITZULOKO LABAR ARTEA BABESTEKO LANEI BURUZKOA. ESKARIA MERITXELL ELGEZABAL INTXAURRAGA ANDREAK, EH BILDU TALDEKO AHALDUNAK, EGIN DU. Espedientea: 683
EH Bildu taldeko ahaldunak berriz ere egindako galderei erantzunez, hauxe adierazi da :
1-
"Cuál es el objeto de estas labores?" 2019ko eta 2020ko ekitaldietarako garbiketa eta eraikuntza lanak antolatu ziren Lekeitioko Udalarekin eta URArekin batera, eta horien bitartez lur azpiko ibaiaren emaria egokituko da, hain zuzen ere haitzuloan ur gehiegi ez sartzeko eta era berean, ura haitzulotik atera ahal izatea bermatzeko.
2- "¿Cuántas fases habrá? ¿Qué tipos de trabajos se van a desarrollar en cada fase?
(Solicitamos detalles). Si hubieran hecho algo, queremos saber qué se ha hecho hasta ahora". Lanak bi fase hauetan egingo dira: Lehenengo fasea, 2019. urtean: A puntua (Larrotegi V-eko, Lekeitio, Bizkaia, isurbidean geruza iragazleduna egokitzeko proiektua) eta C puntua (Armintxeko, Lekeitio, Bizkaia, haitzuloko trop plein-a egokitzeko proiektua) eginda daude. Lan horiek 2019ko abenduan egin ziren . Bigarren fasea, 2020. urtean: 2020ko lehenengo seihilekoan B puntuko lanak egingo dira (Larrotegi V-eko isurbidean, Lekeitio, Bizkaia, emariak banatzea eta Gardatako errekastoko uro bideratzeko hoditeria).
Gainera, 2020 eta 2021 urteen artean D puntuko (Haitzuloko ingurumen baldintzak aztertzen jarraitzea, parametroak ezagutzeko eta grabatuak kontserbatzeko lanak zehazteko (tenperatura, hezetasuna, radona, C02, ur analisiak ... ) eta E puntuko (Armintxeko haitzuloko sistema hidriko osoaren eta horri lotutako ibai arreen jarraipena egiten segitzea) lanak egingo dira. Hori guztia Armintxeko haitzuloko barne emaria egokitzeko egindako obretan lortutako emaitzak ebaluatzeko. lnformazio zehatzagoa nahi izanez gero,
Kultura Ondareko Zerbitzuan eskuragarri dago, Maria Diaz Aroko kaleko 11. zenbakian; aurretiaz hitzordua zehaztu beharko da. 3- Hirugarren puntuak ez du testurik. 4- ¿Cuándo comenzara cada fase y cuál es la duración de las mismas {Solicitamos
cronograma)?
Lehenengo faseko bigarren puntuan adierazi den moduan (2019L abenduan egin zen, eta bigarren fasea 2020ko lehenengo seihilekoan gauzatuko da, baldintza klimatikoen arabera .
5- ¿cuál es el presupuesto total para el desarrollo de esas labores? ¿cuál es el importe destinado a cada fase?
Bizkaiko Foru Aldundiak 2019ko aurrekontuaren kargura 62.000,00 euro eman ditu, eta 2020ko ekitaldian 45.000,00 euro ematea aurreikusita dago; guztira 107.000,00 euro izango dira. 6- ¿Cómo se distribuye dicho presupuesto entre las entidades implicadas {Diputación
Foral de Bizkaia, URA Agencia Vasca del Agua y Ayuntamiento de Lekeitio)? En cuanto a la Diputación Foral de Bizkaia, ¿de qué área y de que partida procede?
Bizkaiko Foru Aldundiak bi urtetan 107.000,00 euro emango ditu Gazteria, Euskara eta Kultura Saileko Ondare Kulturala Zerbitzutik, 0404 336107 73299/0000 2008/0191 partida zenbakiarekin.
Jarduketa horretarako Bizkaiko Foru Aldundiak, Lekeitioko Udalak eta URAk lankidetza hitzarmena sinatu dute, eta helburua jarduketa guztien artean koordinatzea da. 7- ¿Quién dirigirá e inspeccionará las obras?
Proiektu honetarako lankidetza hitzarmenaren 6. klausulan jasota dago eskumen horiek Lekeitioko Udalak izango dituela. Era berean, zazpigarren klausulan ezarrita dago Jarraipen Batzordea egongo dela, esku-hartzea zuzena dela bermatzeko. 8- ¿Quién realizaran los informes y seguimiento de los trabajos?
2
Proiektu honetarako lankidetza hitzarmenaren 6. klausulan jasota dago eskumen horiek Lekeitioko Udalak izango dituela. Era berean, zazpigarren klausulan ezarrita dago Jarraipen Batzordea egongo dela, esku-hartzea zuzena dela bermatzeko. 9- Teniendo en cuenta la anomalía hidrológica que presenta la cueva, que está
deteriorando el arte rupestre, ¿se prevé su reparación/corrección gracias a esas labores? Dokumentazioa adituek idatzi dute, eta horren arabera, Armintxeko haitzuloko labar grabatuak ez daude narriatuta. Hala, grabatuak deskubritu zirenetik, hau da, 2016tik, modu sistematikoan eta koordinatuan lanean ari gara etorkizunean haitzuloan egon daitezkeen uholdeek sortu ahalko lituzketen arazoei buruzko ezagutzak dituzten kolektiboekin. Egindako lan guztien arabera, 2019-2020 aldirako antolatutako obrak bukatzean, Armintxeko haitzuloko arte paleolitikoak kalteak jasateko arriskua ia hutsala izango da. Hala ere, faseen araberako organigraman ikusi daitekeen moduan, zenbait urteetan ingurumen eta hidrologia jarraipena egingo da haitzuloaren garapenaren berri izateko eta bestelako zuzeneko esku-hartze posibleak aztertzeko, Armintxetik igarotzen den ibaia elikatzen duten eta jada aztertuak izan diren beste isurbide batzuetan obrak eginez.
3
- Bizkaia foru a/dundia diputación foral
ASUNTO:
PREGUNTA PARA RESPUESTA ESCRITA SOBRE LAS LABORES DE PROTECCIÓN DEL ARTE RUPESTRE EN LA CUEVA DE ARMINTXE (LEKEITIO} SOLICITADA POR DÑA. MERITXELL ELGEZABAL INTXAURRAGA, APODERADA DEL GRUPO EH BILDU. Expediente 683
En respuesta a las cuestiones planteadas nuevamente por la apoderada del Grupo EH Bildu relativa a Armintxe, se expone lo siguiente :
1-
"Cuál es el objeto de estas labores?" Los trabajos de limpieza y construcción planteados par los ejercicios 2019 y 2020 en colaboración con el Ayuntamiento de Lekeitio y URA van destinados a regularizar el caudal del río subterráneo con la finalidad de evitar que entre más agua de la adecuada en la cueva y a su vez para que quede garantizada la· evacuación de la misma.
2- "¿Cuántas fases habrá? ¿Qué tipos de trabajos se van a desarrollar en cada fase?
(Solicitamos detalles). Si hubieran hecho algo, queremos saber qué se ha hecho hasta ahora". Los trabados están planteados en dos fases: Primera 2019: Se ha ejecutado el punto A (Proyecto de acondicionamiento de una capa filtrante en el sumidero de Larrotegi V, Lekeitio, Bizkaia) y el C {Proyecto de adecuación del trop plein de la cueva de Armintxe, Lekeitio, Bizkaia). Ambos ejecutados en diciembre 2019. Segunda 2020: Se va a ejecutar en el primer semestre de 2020 el punto B (Proyecto de
reparto de caudales y conducción de derivación del arroyo Gardata en el sumidero de Larrotegi V, Lekeitio, Bizkaia).
Además, a lo largo de los años 2020 y 2021 se ejecutará el punto D (Continuación del estudio de las condiciones medioambientales de la cueva para conocer sus parámetros y orientar los trabajos de conservación de los grabados (temperatura, humedad, radón, C02, análisis de agua ... ) y el punto E (Continuación del seguimiento del sistema hídrico completo de la cueva de Armintxe y de las cuencas fluviales de las que se nutre. A fin de evaluar los
resultados obtenidos mediante la realización de las obras realizadas para regularizar el caudal interno de la cueva de Armintxe). En el caso de que se precisara información más detallada, está a disposición en el Servicio de Patrimonio Cultural, sito en María Díaz de Haro 11. Para ello, será necesaria cita previa. 3- El punto tres carece de texto. 4- ¿Cuándo comenzara cada fase y cuál es la duración de las mismas (Solicitamos cronograma)? Como queda indicado en el punto dos la fase primera (2019) se realizó en diciembre y la segunda fase (2020) está planificada para el primer semestre de 2020, en función de las condiciones climáticas.
5- ¿Cuál es el presupuesto total para el desarrollo de esas labores? ¿Cuál es el importe destinado a cada fase? La Diputación Foral de Bizkaia ha destinado ya con cargo al presupuesto de 2019 la cantidad de 62.000,00 € y prevé destinar en el ejercicio de 2020 otros 45.000,00 €; siendo el total de 107.000,00 €. 6- ¿Cómo se distribuye dicho presupuesto entre las entidades implicadas (Diputación Foral de Bizkaia, URA Agencia Vasca del Agua y Ayuntamiento de Lekeitio)? En cuanto a la Diputación Foral de Bizkaia, ¿de qué área y de que partida procede? La Diputación Foral de Bizkaia aporta en los dos años la cantidad de 107.000,00 €, procedente del Departamento de Juventud, Euskera y Cultura, Servicio de Patrimonio Cultural, partida 0404 336107 73299/0000 2008/0191.
Para dicha actuación se ha firmado un acuerdo de colaboración entre la Diputación Foral de Bizkaia, el Ayuntamiento de Lekeitio y URA, teniendo como objetivo coordinar la actuación entre todas las entidades implicadas. 7- ¿Quién dirigirá e inspeccionará las obras? El convenio de colaboración redactado para este proyecto establece en la cláusula 6ª estable estas competencias en el Ayuntamiento de Lekeitio. A su vez en la cláusula séptima queda establecida la existencia de una comisión de seguimiento para garantizar la correcta intervención.
2
8- ¿Quién realizaran los informes y seguimiento de los trabajos? El convenio de colaboración redactado para este proyecto establece en la cláusula 6ª estable estas competencias en el Ayuntamiento de Lekeitio. A su vez en la cláusula séptima queda establecida la existencia de una comisión de seguimiento para garantizar la correcta intervención . 9- Teniendo en cuenta la anomalía hidrológica que presenta la cueva, que está deteriorando el arte rupestre, ¿se prevé su reparación/corrección gracias a esas labores? De acuerdo con la documentación existente y redactada por expertos en la materia, entendemos que no hay deterioro alguno en los grabados rupestres de la cueva de Armintxe. Siendo esto así, estamos trabajando desde el descubrimiento de los grabados (2016) de forma sistemática y coordinada con todos aquellos colectivos que pueden aportar conocimiento para resolver el problema de una posible futura afección por inundación de la cavidad. Todos los estudios realizados nos llevan a concluir que, una vez acabadas las obras proyectadas para 2019-2020, el riesgo de afección al arte paleolítico de la cueva de Armintxe será prácticamente nulo. De todos modos, como se puede apreciar en el organigrar:na por fases, se planifican varios años de seguimiento ambiental e hidrológico para conocer la evolución de la cueva y considerar otras opciones de intervención directa mediante obras en los otros sumideros ya estudiados que nutren el río que fluye por Armintxe.
3
II Eranskina Asunto: Comunicado del ADES señalando el fin de nuestra colaboración en el proyecto de Armintxe Mediante este escrito comunicamos el abandono por parte del ADES Espeleologia Elkartea del proyecto desarrollado por la Diputación de Bizkaia en la cueva de Armintxe en Lekeitio. En la reunión de Noviembre del 2016 con el director de patrimonio Andoni Iturbe, Mikel Unzueta y Juan Carlos López, tras aclarar varios puntos y malentendidos, y a propuesta de Andoni Iturbe nos comprometimos a seguir en el proyecto, asumiendo la labor de exploración de la cavidad que había quedado interrumpida. En esta reunión acordamos que nuestra labor de exploración la realizaríamos los fines de semana; dejamos clara nuestra preocupación por el problema de subidas del nivel del agua en el interior de la cavidad; comunicamos la existencia de más grabados en riesgo aparte de los del panel central; acordamos que ADES -por razones de seguridad- debía retirar su material instalado para la exploración (pasamanos del nivel intermedio); y acordamos que los componentes del equipo de exploración del ADES que no llegaron a ver los grabados (por los protocolos que nos autoimponíamos como medida de protección de la sala) tendrían ocasión de visitarlos. Desde entonces la única comunicación con la dirección del proyecto ha sido en marzo del 2017 para pedirnos que cuatro lunes a lo largo del año se acompañara a los geólogos de la empresa CNR. Al contravenir esto lo acordado (trabajar en fin de semana para completar la exploración) nuestra contestación fue que consideraran contratar una empresa profesional para este acompañamiento. Desde el mismo día del descubrimiento observamos el peligro de inundación de los grabados y consideramos que tendría que ser prioritario el minimizar dicho riesgo, para lo que consideramos absolutamente necesario finalizar la exploración completa de la cavidad. No obstante, viendo el tiempo transcurrido, constatamos que existe una absoluta falta de comunicación desde la dirección del proyecto, así que hemos decidido abandonarlo, no sin antes exigir -por obvias razones de seguridad- se nos permita la retirada del material de nuestra propiedad instalado en la cavidad (pasamanos del nivel intermedio). A partir de este momento, nos consideramos libres de los compromisos adquiridos como participantes en dicho proyecto. Un saludo, ADES Espeleologia Elkartea Gernika, 8 de febrero de 2018
