140908williambowles by Oier Gorosabel Larrañaga

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian

Euskal-Erria. Revista Bascongada. 1897.

Aurkezpena Sancho el Sabio Fundazioari esker, Euskal-Erria aldizkariko bilduma osoa sarean dugu, erraz kontsultatzeko moduan. Argitarapen honetan kultur gaiei buruzko informazio asko dago, eta gaur horren zatitxo bat aurkeztuko dugu. Irlandan jaioa, Bowles eskubide ikasketak hasi zituen gogoz kontra, harik eta 1740an Parisera mugitu zen arte. Bertan Natur Historia, Kimika, Metalgintza eta Anatomia ikasketetan murgildu zen, eta horren ostean Frantzia osoa errekorritu zuen meatze, baso eta bestelako ekoizpenei buruzko oharrak hartuz. 1752 ur Madrileko Gobernuaren deia jaso zuen, Espainian meatzeak ikuskatzeko eta Natur Historiako Kabinetea eta Kimikako laborategia ezartzeko; nahiz eta proiektu hauek ez ziren burutu, Espainian zehar bidaiak egin zituen emaztearekin, Carlos III-aren Gobernuarentzat ikusketa geologiko-naturalistikoak eginaz. Bidaien artean denboraldi batzu Bilbon egin zituen, baina batez ere Madrilen bizi izan zen 1780an bertan hil arte. “Introducción a la Historia Natural y a la Geografía Física de España“ liburuan Espainian zeharko bidaiak bildu zituen, gai monografikoei buruzko zenbait artikulorekin. Horren barruan Euskal Herria ere aipatzen du, jakina, eta besteak beste atal hauek aurki ditzakegu:

a. Viage de Madrid á Bayona por Valladolid, Burgos y Victoria. P.280-301. 293 pajinatik aurrera EH-n sartzen da Mirandatik: Gasteiz-Leintz (gatzagak)-Arrasate (Udalaitzeko meatzeak)-Oñati-Legazpi-Ordizia-Urretxu-Tolosa-Oiartzun-Hernani-Donostia-Pasaia-Irun. b. Sobre Vizcaya en general. P.302-325. Gorbeia-Durango-Serantes-Somorrostro-Bilboko itsasadarra. Mendiko basoak eta soroetako fruituak, txakolinari aipu berezia eginaz (Champagneko ardoarekin parekatuz), eta laien erabilpena azalduz. Ohiturak, janzkerak, antolakuntza, Irlandako ohiturekin parekotasunak... Serantes bolkantzat hartzen du,

modu okerrean Adan de Yarzaren arabera.1 c. De Bilbao en particular y sobre sus cercanías. P.326-335.Hiriaren deskribapena, biztanleen osasun onari buruzko teoria aereoa, angulak eta txibien erabilpen kulinarioa (bigarrenen kasuan, baita bitxigintzan ere). d. De las aves de paso en general, y de los chimbos de Vizcaya. P.336-341.Txori migrarien orientaziorako sentsibilitatea usaimenari egozten dio; Bizkaira etortzen diren txori espezieei buruzko oharrak. e. De la mina de hierro de Somorrostro y otras de Vizcaya. P.342-360.Somorrostroko meatzeen deskribapen mineralogikoa (Alemaniako beste batzuekin konparatuz); mearen prozesuaren deskribapena sasoi hartan, arragoetatik hasi eta oletan barrak egiten amaitu arte. f. De los bosques y árboles huecos de Vizcaya y Guipúzcoa. P.361-366. Zuhaitzei buruzko oharrak, egur ekoizpenari begira. g. De las diferentes especies de agáricos que se crían en los árboles de Vizcaya. P.367-373. Fomes fomentarius onddoei buruzko ohar botanikoak (odoljarioak eteteko eta ardagai gisako erabilpena aipatuz), eta mendietan aurki daitezkeen landare medizinalei buruz. h. Viage de Bayona a Madrid por Elizondo y Pamplona: mina de sal gema de Valtierra. P.398-412. Besteak beste Landak-Baiona-Ainhoa-Amaiur-Elizondo-Belate-Iruñea-TafallaCaparroso-Valtierra (gatz mineral ustiaketa)-Agreda ibilbidean, tokian tokiko ohar geologiko eta botanikoekin jarraituz. i. Viage de Pamplona a San Juan de Pie-de-Puerto por Roncesvalles. P.413-. Iruñea-Zubiar (Zubiri?) – Auritz / Burguete – Orreaga / Roncesvalles – Altabizkar – Donibane Garazi. 1

ADAN DE YARZA, Ramón. 1892. Descripción física y geológica de la provincia de Vizcaya. Memorias de la Comisión del Mapa Geológico de España. Imp. Manuel Tello. Madrid. p.12-13.

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian

Euskal-Erria aldizkarikoek liburu desberdinen zati interesgarriak hartzeko ohitura zuten, artikulu gisan berrargitaratzeko. Hain zuzen ere dibulgazio lan horri esker izan dugu guk Bowlesen lanaren berri. Goian zerrendatutako puntu guztiak bertan irakur dezakezue, 1782ko bigarren edizio honetan adibidez (seinalatu ditugun orrialde zenbakiak edizio honekin bat datoz). Guk oraingoan, halere, Euskal-Erria aldizkarian aurkitu ditugun atalak baino ez ditugu hona ekarriko. Hauek dira.

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian

De Bilbao en particular y de sus cercanías. Argitalpenen erreferentziak: • •

BOWLES, Guillermo. 1775. Introducción a la historia natural y a la geografía física de España. Segunda edición, Imprenta Real, Madrid 1782. P.326-335. BOWLES, Guillermo. 1897. De Bilbao en particular y de sus cercanías. Euskal-Erria Revista Bascongada XXXVII:33-38. Donostia.

(EMD webgunean akatsa dago, lehenengo pajina falta da; testua 1782ko ediziotik ateratakoarekin osatu dugu)

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian

De las aves de paso en general, y de los chimbos de Vizcaya. Argitalpenen erreferentziak: • •

BOWLES, Guillermo. 1775. Introducción a la historia natural y a la geografía física de España. Segunda edición, Imprenta Real, Madrid 1782. P.336-341. BOWLES, Guillermo. 1897. De las aves de paso en general, y de los chimbos de Vizcaya. Euskal-Erria Revista Bascongada XXXVII:65-68. Donostia.

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian

De la mina de hierro de Somorrostro y otras de Vizcaya. Argitalpenen erreferentziak: • •

BOWLES, Guillermo. 1775. Introducción a la historia natural y a la geografía física de España. Segunda edición, Imprenta Real, Madrid 1782. P.342-360. BOWLES, Guillermo. 1897. De la mina de hierro de Somorrostro y otras de Vizcaya. Euskal-Erria Revista Bascongada XXXVII:129-138. Donostia.

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian

Kredituak • Jatorrizko dokumentuak: Euskal-Erria aldizkaria 1897. • Dijitalizazioa: Sancho http://hdl.handle.net/10357/2813

Sabio

Fundazioa

2011.

• Aukeraketa eta iruzkinak: http://www.espeleologia.info

Oier

Gorosabel

Larrañaga

(ADES).

Lekeitio, 2017ko urtarrilaren 5a.

1775: William Bowles natura ikerlaria Euskal Herrian