Hoogtelijn 4 / 2022

BERGSPORTMAGAZINE VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE KLIM- EN BERGSPORT VERENIGING WWW.NKBV.NL | SEPTEMBER 2022 | NR 4 TIEN ROTHAARSTEIGDAGEN Niet de bestemming, maar de reis telt ROTPUNKTKLIMMEN Revolutie in Frankenjurade EXPEDITIE NAAR DE KARAKORAM Eerste verkenningNederlandsein1922 |4NRSEPTEMBER2022 WWW.NKBV.NL Abseilen & wanderlust Duitsland

BUITEN JE NODIGHE B BUITEN JE NODIGHEEFT

WE WETEN ALS GEEN ANDER: BUITEN HEB JE NODIG. WE VERLEGGEN GRENZEN, BEKLIMMEN DE HOOGSTE TOPPEN, EN ZETTEN OP DE MEEST ONDENKBARE PLEKKEN ONZE TENTJES OP. MAAR BESEFFEN WE WEL GENOEG HOE HARD BUITEN ONS OOK NODIG HEEFT? BIJ BEVER STREVEN WE BIJ ALLES WAT WE DOEN NAAR DE JUISTE BALANS MET DE NATUUR. DAAROM WILLEN WE NIET DAT IEDEREEN MAAR BLIJFT CONSUMEREN, ÓÓK NIET BIJ ONS. KIES DAAROM VOOR EEN PRODUCT WAT JE AL HEBT. LAAT JE PRODUCTEN ONDERHOUDEN OF REPAREREN IN PLAATS VAN DEZE WEG TE GOOIEN. OF LEVER HET PRODUCT BIJ ONS IN, ZODAT WIJ HET EEN TWEEDE LEVEN KUNNEN GEVEN. EN KOOP JE WEL IETS NIEUWS? KIES DAN BEWUST EN KIES VOOR KWALITEIT. ZODAT JE ZO LANG MOGELIJK VAN HET PRODUCT KUNT GENIETEN. ELKE STAP TELT DUS DOE MET ONS MEE BUITEN HEEFT JE NODIG Word Buitenvriend en registreer je als NKBV-lid bij Bever met je BekijkNKBV-lidnummer.deactievoorwaardenopbever.nl & meld je aan op bever.nl/buitenvriend/nkbv LEES HIER ALLES OVER DUURZAAMHEIDBELEID.ONS

4 | HOOGTELIJN 4-2022 inhoud 18 DUITSLAND FotoreportageSCHLUCHTENSTEIG 20 42 46 KlimmenSTEENGROEVENinNoordrijn-Westfalen We wandelen en klimmen maar wat graag bij onze oosterburen: Duitsland is het land dat door Nederlandse vakantiegangers het meest wordt bezocht. Dit themanummer staat vol inspiratie voor nieuwe reizen. TochtHARZER-HEXEN-STIEGvolextremen Kijk voor meer informatie op nkbv.nl, hoogtelijn.nl, twitter.com/nkbv en op facebook.com/de.nkbv. ACTUEEL 08 Op de hoogte 12 In herinnering: Roland Bekendam 88 NKBVGespot 07 Voorwoord Peter Valkenburg 78 NKBV voor jou THEMA 18 Een ander gezicht 20 Extremen op de Harzer-Hexen-Stieg 24 Klimmen in een levend museum 30 Honderd jaar Rother 32 De bergetappes van de Goldsteig 38 Duitse kliminnovatie: Rotpunkt 42 Indian Summer op de Schluchtensteig 46 Steengroeven als klimgebieden 50 Biodiversiteit in de Rhön 54 Klimmen bij de oosterburen 56 Rothaarsteig Sauerland 60 De DAV staat voor… 62 Interview: Ralf Dujmovits KLIMMEN 24 Klimparadijs Frankenjura 38 Verandering door een rode stip 46 Oplossing verbod op klimmen Noordrijn-Westfalen 54 Klimmen bij de buren: Nideggen en Gerolstein 70 Markt & Materiaal: klimapps WANDELEN 20 Waterwerken langs de Harzer-Hexen-Stieg 32 Op de Goldsteig door het Beierse Woud 42 De Schluchtensteig bij regen en zonneschijn 50 Wandelen en etsen door de Rhön 56 Geluk op de Rothaarsteig 72 Bushwalken in Australië EN VERDER 16 Depot: markeringen 82 Mijn verhaal: zenmeditatie 83 In vogelvlucht: trekvogels 84 Pioniers in de Karakoram 90 Vooruitblik

Voor zover bekend zijn er drie klimmers die in de stijl van Roeland de 82 vierduizenders in één seizoen hebben beklommen. Het zijn de Italiaanse berggidsen Franco Nicolini en Diego Giovannini, die er in 2008 zestig dagen over deden, en de Zwitser Ueli Steck, die in 2015 twee dagen meer nodig had. De eerste vrouw die deze prestatie op haar naam hee staan is de Française Liv Sansoz, die van veel toppen met een parapente naar beneden vloog. Zij had voor haar 82 toppen in 2017 en 2018 anderhalf zomerseizoen nodig.

Bushwalken

Wat zou het mooi zijn voor de bergsport als Roeland op zo’n topsportpodium zou staan. Ook vanwege zijn duurzame aanpak en de aandacht die hij daarvoor vraagt. Hierbij een diepe buiging en chapeau voor de man die geboren is in Wijchen op negen meter hoogte.

Peter Daalder peter.daalder@hoogtelijHoofdredacteurn.nl

RalfINTERVIEWDujmovits 70 MARKT & MATERIAAL Klimapps 62 VerkenningKARAKORAMin1922 84

HOOGTELIJN 4-2022 | 5 stand

Op de cover: Marianne van der Steen lijkt te zweven in de lucht in Albatros (8-) op de Gernerfels in de Frankenjura. In dit klimgebied werd de basis gelegd voor het Rotpunktklimmen. Op de achtergrond het karakteristieke Duitse stadje Coverfoto:Gößweinstein.ReinRijke

Topsport

HEYSEN TRAIL in zinderend Australië 72

Als aan het eind van dit jaar op het NOC*NSF Sportgala sporters uit hun midden de beste sportvrouw, sportman en sportploeg van het jaar kiezen, ontbreekt op het keuzeformulier de naam van Roeland van Oss. Maar de Nederlandse berggids past in een rijtje met topsporters als Femke Bol, Harrie Lavreysen en het gemengd team estafettezwemmers 4x100 meter wisselslag. Onder topsport verstaan we het beoefenen van een sport op het hoogste niveau, nationaal of internationaal. Het onderscheidt zich van de breedtesport en de algemene wedstrijdsport doordat de nadruk bijna uitsluitend op de prestaties ligt. Het is allemaal van toepassing op berggids Roeland van Oss, die in 78 dagen de 82 bergen van 4000 meter en hoger in de Alpen hee beklommen. Tussen de berggebieden gebruikte Roeland de ets, op de berg liep hij iedere meter omhoog en omlaag, zonder gebruik van treinen en li jes. Hierbij nodigde hij iedereen uit met hem mee te doen. Niet om mee te klimmen, maar om in het dagelijks leven keuzes te maken die ieders uitstoot vermindert. Op de site van zijn project Climbing4Climate.com is het resultaat daarvan te vinden. Vlak voordat Roeland op 12 augustus de 82e en laatste berg beklom, hebben zijn collega-berggids Boris Textor en Niek de Jonge als eerste Nederlanders de 82 toppen beklommen. Zij deden er 68 dagen over, maar gebruikten daarbij de transportmiddelen die Roeland bewust links liet liggen.

Paths up to high peaks, through fragrant larch forests and nature reserves, along bisses, on historical routes or over suspension bridges and along vineyard trails. As a hiking region, Valais offers a wide variety of topography for serious hikers and more leisurely ramblers to explore and has a number of barrier-free paths, not to mention original activity trails on which fauna and flora can be experienced up close. visitvalais.ch/hiking

Voor het beleven van onze passie is een actieve en sterke vereniging nodig. Daar heb ik me samen met mijn collega’s in het bestuur aan verbonden en ik heb er zin in!

We staan voor een leven lang passie voor klimen bergsport Peter Valkenburg bestuur@nkbv.nl

Daar zit ik dan, via een beeldscherm een zaal met afgevaardigden van de NKBV toe te spreken, die me net het vertrouwen hebben gegeven om de nieuwe voorzitter te worden. Mijn positieve covidtest laat me weinig keus dan dit op afstand te doen: handen schudden is even niet zo’n goed idee. Live afscheid nemen van mijn voorganger Joachim Driessen zit er dus ook niet in. Gelukkig zorgde het virus niet alleen voor beperkingen, maar ook voor nieuwe impulsen. Er is een toestroom van jonge alpiene hikers naar de vereniging te zien. Ondertussen is sportklimmen een Olympische sport, waar we vol op inzetten met professionele coaching en het aanstellen van een technisch directeur. Topsport en plezier gaan hand in hand. Ik beleefde het Nederlands Kampioenschap Boulder afgelopen mei als een feest en zag dat de atleten dat ook deden: na de prijsuitreiking gingen zij met elkaar weer naar de boulders en klommen ze samen nog eens, voor hun plezier. Nu wil ik vooruitkijken naar een paar van de dingen die ons als vereniging te doen staan. De mensen die activiteiten organiseren en leiden blijven essentieel. Onze vrijwilligers maken het verschil. Daarom staat ondersteuning van vrijwilligers hoog op de agenda. Daarnaast zijn inclusiviteit en duurzaamheid belangrijke thema’s. Met inclusiviteit zorgen we voor een brede basis van de vereniging en kunnen we ook gewicht in de schaal leggen voor duurzaamheid. Dat gaat uiteraard over bijdragen aan de bescherming van de natuurlijke omgeving, maar ook over het inzetten op de toekomst door groei van de jongste sporten, waaronder indoorklimmen en boulderen.

bestuur HOOGTELIJN 4-2022 | 7

J oachims enorme inzet en ondernemingslust hebben de afgelopen 10 jaar bijgedragen aan onze huidige positie: we zijn een groeiende, solide vereniging waarin de veelzijdigheid van de klimen bergsport volop de ruimte krijgt. We wandelen, trailrunnen, klimmen, alpineren en meer. We doen dat als leden van een vereniging die deze diversiteit omarmt en met dienstverlening ondersteunt. Dat maakt onze vereniging uniek in de sportwereld. We staan voor een leven lang passie voor klim- en bergsport. De afgelopen twee jaar hield covid ook de bergsport in zijn greep. Alpinisme en expedities hebben daardoor op een wat lager pitje gestaan, maar er zijn toch ook inspirerende beklimmingen gemaakt, onder andere door leden van de Expeditie Academie. Ook was er gelegenheid om terug te kijken op 20 jaar expeditieklimmen met nestor Herman Plugge.

Partners van de NKBV

Opzeggen lidmaatschap Het NKBV-lidmaatschap loopt per kalenderjaar. Wil je je lidmaatschap voor volgend jaar beëindigen? Doe dat dan vóór 1 november op MijnNKBV.nl. Je ontvangt dan per e-mail een bevestiging van je opzegging. Na 1 november wordt je lidmaatschap automatisch verlengd voor het volgende kalenderjaar. Kijk voor meer informatie over het lidmaatschap op nkbv.nl.

Terugkijken en vooruitkijken

Heb je nieuws voor Op de Hoogte, mail het naar hoogtelijn@nkbv.nl. Meer bergnieuws vind je op nkbv.nl, of volg ons op Facebook, Twitter en Instagram. Een felle bosbrand heeft in juni het klimgebied Oliana in Catalonië aangetast. Een groot deel van de hoofdsector is beschadigd, inclusief de behaking. Een gebied van 123 hectare rond de rots brandde af. De Nederlander Rene Bergsma bereikte op 22 juli de top van K2 (8611 meter), in een groep die werd begeleid door Mingma G Sherpa. Joop Spijker heeft in mei zijn taken als lid van de Mountain Protection Commission van de UIAA beëindigd. Na 25 jaar had hij zijn maximum termijn bereikt. Spijker is alpien instructeur bij de NKBV en zette zich binnen de UIAA – en ook CIPRA – in voor de kennis van flora, fauna en de bergcultuur bij alpien in Vanstructeurs.1toten met 6 november wordt het Dutch Mountain Film Festival gehouden in Heerlen en Aken. Zes dagen festival, vijfentwintig berg films, exposities, literatuur, workshops en meer, met als thema ‘Echo’. Meer op dmff.eu. Begin juni overleed Paul Boslooper, oprichter en eigenaar van reisorganisatie Nunatak. Paul was sinds 1992 actief in de berg- en reiswereld en beklom onder meer Cho Oyu en Everest. Eind vorig jaar maakte hij deel uit van de nieuwste lichting Nederlandse International Mountain Leaders.

Foto OssvanRoeland

De NKBV zet de 20 jaar oude traditie van de Herman Plugge Irish Coffee Awards voort. Herman Plugge (83) wordt beschouwd als de nestor van het Nederlandse expeditieklimmen. De jaarlijkse Awards zijn waarderingen voor belangrijke, actuele Nederlandse expedities.

vanredactieOnder JansRien

Niek de Jonge en berggids Boris Textor hebben als eerste Nederlanders alle vier duizenders van de Alpen in één seizoen beklommen. Ze startten op 30 mei en eindigden op 5 augustus, 68 dagen later, op de Piz Bernina (4049 meter). Het idee voor hun project, dat ze Gouden Bergen doopten, ontstond jaren geleden, geïnspireerd door hun klimvrienden Jelle Staleman en Martijn Seuren. Staleman verdeelde de vierduizenders over meer dere jaren, Seuren kwam om het leven bij de beklimming van zijn tweeëntachtigste top. Een week na terugkeer in Nederland blikt Niek de Jonge terug: ‘De Mischabel groep in één dag en de Grandes Jorasses in één dag, dat waren bijzondere dagen. Maar het is net als met goede soep: het zijn toch alle ingrediënten bij elkaar die het geheel zo lekker maken.’

Eerste Nederlanders die alle Alpenvierduizenders

Roeland op de Barre des Écrins

NiekvragenOPROEP:2023.aanRoeland,enBorisFoto JongedeNiekOp top

de Hinter

Roeland van Oss heeft zijn project Climbing 4Climate met succes voltooid. Op 12 augus tus om 10.10 uur stond hij op zijn laatste top, de Barre des Écrins (4102 meter). Hij startte op 26 mei op de Piz Bernina en had dus 78 dagen nodig voor zijn tour. Om alle vierdui zenders van de Alpen zo klimaatneutraal mogelijk te beklimmen gebruikte hij onder weg geen gemotoriseerd vervoer maar de fiets, en gebruikte hij geen skiliften of kabelbanen. Voor zover bekend is Roeland daarmee de vierde persoon ooit die de 82 toppen op deze manier beklom, na de Italia nen Franco Nicolini en Diego Giovannini, en de Zwitser Ueli Steck. Met zijn tocht gene reerde Roeland veel aandacht voor klimaat verandering. Thuis kon iedereen meehelpen door klimaatneutraler te leven dan voorheen, en dat kan uiteraard nog steeds.

toppenInons themanummer ‘Ultra’ zal meer te lezen zijn over de indrukwek kende beklimmingen van Roeland van Oss, Niek de Jonge en Boris Textor. Welke vragen zou jij aan deze klimmers willen stel len? Mail ze naar hoogte lijn@nkbv.nl en lees het antwoord in Hoogtelijn 2 van 29, Fiescherhorn

hoogtedeop

Roeland van Oss voltooit 82 vierduizenders klimaatneutraal

8 | HOOGTELIJN 4-2022

Ted Toussaint (45) mag zich sinds juni International Mountain Leader noemen. Ze volgde de Britse IML-opleiding. Begin juni is in België de National Park Trail geopend in nationaal park de Hoge Kempen. De langeafstandswandeling is 110 kilometer lang, telt zeven beklimmingen en doet denken aan de Dutch Mountain Trail, die in de buurt ligt. Dit voorjaar opende Boulderkerk Venlo zijn deuren. Er zijn 153 routes te klimmen, tot en met 7B. Eerder was er in Amsterdam al een klimkerk (Tussen Hemel en Aarde). In Zeelst (bij Eindhoven) bestaan momenteel ook plannen voor een boulderkerk.

Boulderen in Apex Boulders

Illustratie HezemansToon

Passanten

Foto RozingDavid

19.00 uur. Deelname kost €15 en is open voor iedereen die nu (of tot een jaar geleden) staat ingeschreven voor een voltijds HBO- of WO-studie. Inschrijven als deelnemer of vrijwilliger kan op nskb.alpenclub.nl/inschrijven Ministerie van Toerisme van Nepal denkt over een verplaatsing naar 200 tot 400 meter lager, waarmee het kamp van de gletsjer af kan en een plek krijgt op vaste bodem. Verhuizen naar meer dan 400 meter lager stuit op bezwaren van klimmers, omdat daarmee de afstand naar kamp 1 te groot zou worden. De verplaatsing van EBC staat gepland voor 2024. Sinds 20 mei kun je in Rotterdam De Rotsen beklimmen, vlak bij De Kuip. Het zijn twee forse boulders in brons, gemaakt door meervoudig Nederlands kampioen Tim Reuser. Hij maakte ze in opdracht van Stichting Klimsport Rotterdam. Iedereen die langer is dan 1.50 meter kan de Rotsen beklimmen. Reuser maakte speciaal daarvoor een makkelijke, lage boulder, met routes vanaf 3+, en een hoge boulder met routes tot 8A+ of 8B. ‘Het aantal routes is eindeloos’, aldus Reuser, ‘en door het vele aanraken van het brons worden de routes zichtbaar’. De Rotsen zijn Reusers eerste grote sculptuur in de openbare ruimte en dus een belangrijke stap in zijn carrière als kunstenaar.

Nederlands

Stuur een mail naar ceat@nkbv.nl.

Heb je ook een leuk bergverhaal? Mail je anekdote van 120 woorden naar hoogtelijn@nkbv.nl o.v.v. En Passant.

RECTIFICATIE Mount Everest

Fräulein

In zijn project Climbing4Climate, waarin hij ‘groen’ alle 82 vierduizenders van de Alpen beklimt, gebruikt Roeland van Oss een Bob Yak-bagagekar voor de 275 kilometer etsen van Graubünden naar Wallis. Maar… de achteras waar de kar aan hangt is afgebroken. Terwijl Roeland de Piz Bernina beklimt bel ik etswinkels voor een achteras. Na een half uur is het bingo bij Alpine Bike Celerina. Ik bedank de Fräulein hartelijk. Eigenaresse Elisabeth Holstein merkt wat geïrriteerd op: ‘Fräulein liegt im Schrank.’ Zwitsers op de camping leggen mij uit dat je dat woord niet meer gebruikt in onze geëmancipeerde tijd. Met de race ets ga ik de as ophalen en onderweg pluk ik een bos veldbloemen. Frau Elisabeth waardeert het zeer. [Tim van Helmond]

HOOGTELIJN 4-2022 | 9

In Hoogtelijn 3 staat in het artikel over de eerste Nederlandse Mount Everestexpeditie over het behalen van de top door Bart Vos in 1984: ‘…Jaren later werd zijn succes betwist, hij werd geschrapt van de o ciële lijsten…’. Correct is de volgende formulering: ‘…geschrapt uit de Himalayan Database van Elizabeth Hawley…’. Nepal gaat het Everest Base Camp (EBC) verplaatsen. Het huidige EBC ligt op 5364 meter hoogte op de Khumbugletsjer, die door de opwarming van de aarde steeds instabieler en gevaarlijker wordt. Onderzoek uit 2018 door de Universiteit van Leeds liet al zien dat de gletsjer in de omgeving van EBC gemiddeld 1 meter per jaar dunner werd. Het De opwarming van de aarde manifesteerde zich deze zomer meer dan ooit, ook in de bergen. Het meest desastreuze resultaat was de breuk van de gletsjer op de Marmolada, waarbij 11 mensen om het leven kwamen. Op de Mont Blanc werd in juli eerst de normaalroute gesloten en kort daarna de gehele berg. Passages als de Bossesgraat en het Couloir du Gôuter waren permanente risico’s. Bij SaasGrund dreigde de Tri gletsjer af te breken en werden voorzorgsmaatregelen getro en. Reddingsdiensten in de Alpen hadden de handen vol aan bergsporters die in de problemen raakten door onverwachte, gevaarlijke omstandigheden, of bang werden voor vallende rotsblokken. De temperaturen in de Alpen waren erg hoog. Eind juli lag de nulgradengrens in het Zwitserse Zermatt ’s nachts op een recordhoogte van 5184 meter. Het plaatselijke gidsenbureau gaf negatieve adviezen af voor diverse bergen, waaronder de Weissmies en de Matterhorn.

Heb je opmerkelijk expeditienieuws?

Klimaatopwarming domineert bergsportzomer

Spleten onder de top van de Mont Blanc

Foto BekkerEdward Nepal verplaatst Everest Base Camp De Rotsen van Tim Reuser Studentenkampioenschap

Op 8 oktober organiseert de Groninger Studenten Alpen Club het indeDeStudentenkampioenschapjaarlijkseBoulderen.kwalicatiesstartenom11.30uurinfonkelnieuwehalvanApexBouldersGroningen,denalesbeginnenom

Nieuw speedklimrecord

Het snelheidsrecord op de 15 meter hoge speedklimwand is voor de zevende keer in twee jaar tijd verbroken. Sinds juli staat het record op naam van de Indonesische Kiromal Katibin, met 5.009 seconden – al is het de vraag hoelang het duurt voordat het record wederom wordt verbroken.

Don van Laere bij de kwali caties

YouthEuropeanCups Na mooie prestaties op de verschillende Europese boulder jeugdcups wisten Paul Brand en Sabina van Essen een podiumplaats te behalen in de eindrankings. In de categorie jeugd A pakte Van Essen de eerste plaats in de eindranking. Brand werd tweede overall in de categorie junioren.

10 | HOOGTELIJN 4-2022 SPORTKLIMNIEUWSOnderredactievan

Sterke Nederlandsprestatiesteam paraklimmen

WerdervanRoman

Olympische ambities

Lynn van der Meer klimt eerste én tweede 8c Foto

Lynn is hiermee de tweede Nederlandse vrouw die buiten een 8c klimt, Nikki van Bergen was in 2013 de eerste. Successen op de rotsen Ondanks de warmte bleek de zomer een uitstekend seizoen voor grote successen op de rotsen. Vincent van den Berg en Jens de Louw klommen in Magic Wood (Zwitserland) de boulder The Never Ending Story (part 1) (8a+). Nigel Armino klom in de Frankenjura vier 8c's en één 8c+, waaronder op één dag He's Looking At You, Kid! (8c) en I Bleed Back (8c+). Zijn broer Juan Armino klom er met de route Intercooler tevens zijn eerste 8c. Maar liefst acht Nederlandse atleten namen van 11 t/m 15 augustus deel aan het EK in München in de disciplines lead en boulder. Bij de dames wist Lynn van der Meer de halve nale lead te bereiken, waarin ze 14e werd. Lisa Klem werd in de halve nale boulder 20e. Sabina van Essen nam als enige deel aan beide disciplines. In de boulderkwali caties eindigde zij als 49e, in de halve nale lead als 24e In de boulderkwali caties werd Tim Reuser 51e, Mark

Eindranking

hoogtedeop

EK München 2022Brand50e en Don van Laere 35e. Leto Cavé werd in de leadkwali caties 53e en oude bekende Jorg Verhoeven eindigde in de halve nale lead als 11e. Nigel in Better o without you (8c)

Foto IFSCTosidis,Dimitris

Eva van Wijck Partners van het Nederlands Team Sportklimmen Partners nationale wedstrijden

Op 18 juli hee Nederlandsteamlid Lynn van der Meer met Father and Son in de Frankenjura (Duitsland) haar eerste 8c geklommen. De route kostte haar slechts vier pogingen. Drie dagen later klom ze in haar zesde poging haar tweede 8c, Roof Warrior, eveneens in de Frankenjura.

Lynn in Father and Son (8c)

Met het oog op de Olympische Spelen van 2024 en de Jeugd Olympische Spelen in 2026 vindt binnen de NKBV een aantal veranderingen plaats. Zo is het nationale wedstrijdseizoen van 2023 voor senioren en jeugd eenmalig ingekort (twee wed-

Foto ArminoNigel

Het World Cup seizoen voor paraklimmen is ten einde gekomen. De paraklimmers kunnen terugkijken op een mooi seizoen. Jamie Barendrecht bracht dit seizoen drie medailles mee naar huis, waarvan één bronzen en twee gouden medailles. Ook Christiane Luttikhuizen bemachtigde twee podiumplaatsen: zilver en brons. Eva Mol wist voor haar eerste wedstrijd een bronzen medaille binnen te slepen, maar moest door een teenblessure de rest van het seizoen uitzitten. strijden i.p.v. vier) voor zowel lead als boulder. Eind 2023 start het wedstrijdseizoen 2023/2024 weer zoals gewoonlijk, met vier competities per categorie en discipline. Hiermee sluit de nationale kalender aan bij de internationale wedstrijden.

Een ketting van klim- en bergsportactiviteiten heeft Peter Valkenburg (59) achter de rug, zoals hij het zelf noemt. NSAC, NBV, KNAV, hij is erbij sinds 1981. Sinds juni is hij voorzitter van de NKBV. Tekst Rien Jans Land je als voorzitter in een gespreid bedje?

‘Dat we met z’n allen aan de brede vraag naar berg- en klimsport blijven voldoen, waardoor we iedereen die wil ervan kunnen laten genie ten. Ik zit hier niet puur bedrijfsmatig in, maar heb ook een passie, die ik graag deel met heel veel anderen. We moeten ervoor zorgen dat we elkaar in dit tijdsgewricht van professionalise ring en individualisering blijven ontmoeten in al onze sportieve disciplines. Ze versterken elkaar.’

Wordt klimaat een beperkende factor voor de bergsport? ‘Klimaatverandering breekt nu door het dak bij het algemeen publiek door overstromingen, bosbranden en instortende gletsjers, terwijl bergsporters al decennia merken dat de glet sjers krimpen en de permafrost verdwijnt. Wij kunnen die klimaatverandering als berg sportvereniging voelbaar en zichtbaar maken en dat doen we ook. Het aanbod zal zeker gaan verschralen, de klassieke normaalroute op de Franse zijde van de Mont Blanc kun je bijvoor beeld al niet meer klimmen. Maar ik ben positief over de oplossingsgerichtheid van mensen, dus zie ik het als een gezamenlijke opgave voor de vereniging om ons daarvoor in te zetten.’ BurgdervanJan NicolaiVita

Foto

Foto

Waaruit bestaat jouw ketting? ‘Uit allerlei verschillende segmenten in ver schillende periodes. Van het begin als alpien instructeur en hoofdinstructeur via tourskiinstructeur naar begeleider van Alpien+ en deelnemer aan gezinskampen. In de afgelo pen 10 jaar deed ik minder vrijwilligerswerk en ben ik meer gaan sportklimmen en soms boulderen. Ook heb ik het klimmen en de bergen doorgegeven aan mijn twee kinderen.

‘Ik vind van wel, zeker als ik nu vergelijk met mijn vorige bestuursperiode, vlak na het sa mengaan van de NBV en de KNAV, toen moest de basis gebouwd worden. Er staat nu een volwassen organisatie met vrijwilligers en een goed draaiend bureau waar een prima sfeer heerst. De wedstrijdsport groeit naar Olympisch en mede door corona komen er veel jonge wandelaars, eh hikers, bij als lid. Daarnaast ontwikkelt boulderen zich tot een breedte sport, dat is leuk om te zien.’

Waar bloei je van op? ‘Een van mijn mooiste ervaringen was een kleine expeditie naar de Cordillera Apolobam ba, op de grens van Bolivia en Peru. Er was weinig informatie dus we begonnen vanaf nul, het was pionieren. We formeerden een klein team van vier mensen en deden zeventien beklimmingen, waarvan zeven nieuwe routes en een niet eerder beklommen top. Het was een van die momenten in een klimmersleven dat alles klopt. Dat organiseren en samenwer ken in kleine, overzichtelijke teams past mij wel, net als het bij elkaar brengen van mensen en het delen van die passie voor avontuur.’

HOOGTELIJN 4-2022 | 11 VRAAG & ANTWOORD

Nieuwe voorzitter: Peter Valkenburg De volgende periode in een leven lang bergsport

Wat is de opgave voor de NKBV?

Die zijn het huis uit, maar morgen vertrek ik met mijn dochter naar Zwitserland om te klimmen. En nu komen er weer jaren aan als voorzitter.’

Tekst Peter Daalder

Lanters en hij woonden vlakbij de klimrotsen in België. Ze waren er vaak te vinden, in ieder geval Roland. Soms werd het afgespro ken moment van thuiskomst ruim overschreden. Roland wilde dan graag nog even een route herhalen, een ander idee in de praktijk uitvoeren. Het thuisfront was dat wel gewend. Roland kon zich maar moeilijk losmaken van zijn rotsen, van zijn bergen, van zijn projecten.

12 | HOOGTELIJN 4-2022

Hperfectionistischekritischevriendelijke,endoorzetter

Een

Studie geologie

Zwollenaar Bekendam studeerde scheikunde in Groningen, en werd daar lid en later voorzitter van de Groninger Studenten Alpen Club (GSAC). In het bestuur trof hij Wendelien, Roland Bekendam (1958 – 2022)

Roland in Los Pinos aan de Costa Blanca. Kenmerkend: hij volgt een andere klimmer en geniet van zijn of haar verrichtingen Foto

LahayePaul

et is een verschrikkelijk gemis, zegt Hans Lanters, de man die met Roland waarschijnlijk de meeste tochten in de bergen heeft ondernomen. ‘Het waren niet gewoon tochten, het waren altijd avonturen. Roland zocht altijd naar bijzondere routes, liever een meer uitdagende lijn dan een normaalroute. Liefst zonder haken. Zelf problemen proberen op te lossen, dat gaf hem de meeste voldoening. Een nacht in een steenkoud bivak omdat we het net niet haalden, weinig of geen eten en drinken meer, hij had het ervoor over, hij sloeg zich Diterdoorheen.’soortverhalen en anekdotes kunnen al zijn klimvrienden, en dat zijn er veel, zich zeker herinneren. Evenals het enorme perfectionisme van Bekendam. Als hij niet tevreden was hoe hij een bepaalde route had geklommen, deed hij hem opnieuw. En hij schreef alles op. Zijn klimgidsjes en topo’s zijn volgeschreven met op- en aanmerkingen, met herinneringen aan een klim. Wat hij in de route had ervaren aan grepen en treetjes, schreef hij op. Ook als hij een sportklimroute niet in één keer kon klimmen, bestudeerde hij die en noteerde en tekende alles minutieus, voor een volgende poging. Roland Bekendam uit Maastricht was een van de meest veelzijdige en kundige alpinisten van ons land. Zijn klimlijst is oneindig lang, zeer gevarieerd en zijn prestaties zijn opmerkelijk. Zijn doorzettingsvermogen is alom bekend, evenals zijn perfectionisme. Een vriendelijke man met een uitgebreid netwerk aan klimvrienden, jong en oud, in alle klim disciplines. Roland verongelukte op 64-jarige leeftijd tijdens een tocht op de Täschhorn in Zwitserland. Dicht bij zijn tweede thuisbasis in Wallis.

HOOGTELIJN 4-2022 | 13 zijn latere echtgenote. Roland wist niet goed wat hij met scheikunde aan moest. Waarom kies je niet voor geologie, vroeg een mede GSAC-lid, want dat gaat over bergen. Het waren de juiste woorden voor zijn overstap naar de studie geologie in Utrecht. Die studie bracht hem later richting Limburg, waar zijn vrouw al een baan had gevonden. Roland verdiepte zich in de stabiliteit en veiligheid van steenkolenmijnen en onderaardse kalksteengroeves. Hij promoveerde in 1998 op een methode om de stabiliteit van de mergelgroeven in Zuid-Limburg te bepalen en was via zijn bedrijf Geocontrol betrokken bij het monitoren en in kaart brengen van veel groeven in Maastricht en omgeving.

Foto LantersHans Foto LantersHans Foto SchmitterSacha

Roland vlak onder de noordtop van de Taboche in NepalBivak op de Zmuttnase van de Matterhorn, een van zijn internationaal aansprekende beklimmingen samen met Hans Lanters

Ondertussen was hij ‘bovengronds’ vooral aan het klimmen. Alpiene beklimmingen, rotsroutes, ijs- en sportklimmen, trektochten, met enthousiasme beoefende hij alle terreinen van de bergsport. Hij was lid van beide bergsportverenigingen, voordat deze fuseerden tot de NKBV. Hij was een periode redacteur van De Berggids, een van de voorlopers van Hoogtelijn. En later werd hij voorzitter van de Commissie Expedities en Alpiene Topsport (CEAT) van de NKBV, die onder andere subsidies aan expedities verstrekt. Daarbij kwamen zijn scherpe kritische geest, interesse in anderen en zijn brede belangstelling prima van pas. Volgens NKBV-voorzitter Peter Valkenburg, die destijds samen met hem in de CEAT zat, kon hij daardoor het belang van een klimonderneming benoemen en aangeven welke problemen ze zouden tegenkomen. En vooral of ondersteuning verdiend was of niet. Als het resultaat volgens hem mooier werd voorgesteld, dan zei hij dat. Koude nacht Harold Moody maakte hem enthousiast voor de Dolomieten. Een slechtweerbestemming vond hij dat, totdat Moody hem mooie klimrotsen liet zien. Toen was hij verkocht, verdiepte zich in de geschiedenis en de mogelijkheden van het gebied en klom er een indrukwekkend aantal routes. Na een avontuurlijke route op de Tofana di Mezzo waren ze te laat voor de laatste kabelbaan. Het was voor hem duidelijk: slapen in de gure, koude stenen gang. Harold wist een deur open te peuteren die toegang gaf tot de bar. Uiteindelijk liet Roland zich verleiden om mee naar binnen te gaan en daar samen een glaasje te drinken, uit een open fles waarbij dan niet zichtbaar zou moeten zijn dat er wat uitgehaald was. Maar daarna stond Roland erop dat ze weer naar buiten gingen. Vervolgens vergat hij zijn camera binnen en moest de deur nog een keer open. Maar Roland was duidelijk. Hij pakte zijn camera, sloeg de deur dicht en nestelde zich voor de nacht buiten in de tochtige gang. Hij was altijd in voor gekkigheid, maar hield niet van kwajongensstreken. Koken op een benzinebrander in een duur Zwitsers appartement? Nee, dat moest maar buiten gebeuren, in de vrieskou. Hij hield duidelijk vast aan zijn normen en waarden. Niet met luide stem, maar wel helder. Als hij iets slecht vond, dan zei hij het ook, maar je moest bij deze kritische geest wel goed luisteren. Hij was niet de man van de botte bijl, maar van de subtiele nuance. Wie goed luisterde, wist het als hij het echt helemaal niets vond of het niet eens was met een bewering, een aanpak.

Voorzitter CEAT

Samen met Sacha Schmitter op de Portjengrat, augustus 2022, de laatste klimfoto van Roland Bekendam

Geniet u ook van elk moment in de vrije natuur? Bent u graag in de bergen? Er is geen betere plek om te ontspannen en je drukke agenda te vergeten dan Gastein. In dit deel van het Nationaal Park Hohe Tauern vind je meer dan 600 kilometer wandelwegen; de meesten door ongerept natuurschoon. Ontspan aan de oever van een fonkelend bergmeer of geniet van regionale gerechten. Je geniet nog meer in de wetenschap dat je straks in de Alpentherme Bad Hofgastein of Felsentherme Bad Gastein heerlijk kunt bijkomen van een enerverende dag buiten. Een vallei om op te laden.

liften open tot 2.11.22

Herfst in gastein.com

Memorabele tochten

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Rolands klimvrienden Hans Lanters, Harald Swen, Harold Moody, Martin Fickweiler, Paul Lahaye, Peter Valkenburg en Sacha Schmitter. LahayePaul FickweilerMartin Roland op de klassieker Ligne de fuite op de Les cinq Anes in Freyr Met Martin Fickweiler op de top van de Titan in Groenland

• Aiguille des Pélerins, N-wand, Nostradamus, 1993 • Olan, voie directe de gauche/nouvelle sortie gauche, 1994

• Pizzo di Loranco (Mittelrück), direttissima, 2012

Foto

Foto

De lijst met beklimmingen van Roland Bekendam is niet alleen zeer gevarieerd, maar ook ongekend lang. Hans Lanters, met wie Roland sinds 1987 klom, heeft een poging gedaan de meest memorabele tochten, deels met andere klimpartners, op een rijtje te zetten. Deze lijst mag onvolledig zijn, maar geeft wel een beeld van zijn klimmersleven.

Naar de vierduizenders

HOOGTELIJN 4-2022 | 15

• Ogre, Z-pijler, 1990 • Pamir-Alay expeditie, met o.a. NW-graat/pijler Peak 1000 years of Russian Christianity en ZW-wand Peak 4810, 1992

• Scheideggwetterhorn, directe W-pijler, 1987

• God save the Queen (8a) in Freyr, 2009 • Langkofel, N-wand, 2011

• Kyajo Ri, ZW-rib en Taboche, N-graat, Nepal, 2012

• Groβe Zinne, Hasse-Brandler, 2001 en ISO 2000, 2011

• Eiger, Le Chant du Cygne, 2002

• Casarotto-Radin op de Spiz di Lagunaz, 2008 • Tupassaat, Groenland, 2008

Naast al deze alpiene rots- en sportklim-topprestaties had Roland ook oog voor kleinere projecten, zoals het beklimmen van de hoogste berg binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

In de zomer van 2021 klom hij, evenals deze zomer, met Sacha Schmitter, de zoon van Thierry met wie Roland in 1992 al had geklommen in het Pamir-Alay-gebergte. Vorig jaar bereikte hij met Sacha een aantal vierduizenders. De Täschhorn lukte niet, omdat Roland de hoeveelheid verse sneeuw te gevaarlijk vond. Veiligheid boven alles, herinnert Sacha zich. Deze zomer was Roland enthousiast over een nieuwe serie tochten met Sacha. ‘Ik kreeg al snel een hele riedel aan moge lijke tochten opgestuurd. Begin augustus stonden we met prima weer op de Portjengrat, een mooi moment.’ Hij kon de bergen ook relativeren. Zo schreef hij in 2015: ‘Het is altijd hetzelfde met die bergen. Je mag er eventjes op audiëntie, maar daarna moet je weer snel ophoepelen.’ Dat was het einde van zijn artikel in Hoogtelijn na de beklimming van een van de kunststukjes met Hans Lanters, de directe André Georges op de Dent RolandBlanche.wasin augustus ook weer even op audiëntie, op de Täschhorn. Het zou als 64-jarige zijn 64e Europese vierduizender moeten worden. In de vroege ochtend van 9 augustus ging hij met Sacha Schmitter via de Mischabelgraat op weg naar de top. Die heeft hij niet meer gehaald.

Die 8a stond bij Roland op een lijstje. Een lijstje met projecten die hij nog wilde doen. Niet alleen alle vierduizenders in de Alpen stonden daarop, hij had ook een lijstje met drieduizen ders, een lijst met routes van een bepaalde moeilijkheidsgraad in een bepaald gebied, klimmen in Nieuw-Zeeland, een Hima laya-expeditie naar een onbekende afgelegen top. En een achtduizender, dat toch ook nog. Die lijstjes waren niet heilig of leidend, maar hooguit inspirerend. Projecten waarbij hij ook altijd heeft gekeken naar jonge talenten, klimmers met de leeftijd van zijn zonen Joost en Rudolf.

• Titan, 900 meter nieuwe route Wounded Knee, Groenland, 2005

Opmerkelijk Roland besefte dat hij op zijn alpiene tochten profijt zou hebben van goede sportklimvaardigheden. Zijn langdurige trainingen maakten hem nog steeds sterker en brachten hem op hoge (klim) leeftijd een enorm succes. Hij klom in Freyr God save the Queen, een 8a, gezekerd door zijn zoon Rudolf. Als 50-jarige nog zo’n prestatie leveren, het is zeer opmerkelijk.

• Marmolada, Moderne Zeiten, 2004

• Taghiakloof, Marokko, 2014 • Dent Blanche, N-wand, directe André Georges, 2015

• Matterhorn, N-wand, Zmuttnase, Gogna-Cerutti, 1989

Dat was niet bij hem om de hoek in Maastricht, maar Mount Scenery op Saba. Enigszins geplaagd door een val in Oman, was hij in 2017 zover gerevalideerd dat hij met zijn vrouw Wendelien ‘bovenwinds ging wandelen’ zoals hij het omschreef. Hij vertrok even goed voorbereid als op al zijn tochten. In de mist leken ze op de top te zijn, maar Roland wist dat het niet klopte. Hij had de route bestudeerd en gelezen hoe dat laatste stukje eruit moest zien. En dus zochten ze verder in de mist. Totdat ze ook die top vonden.

Martin Fickweiler was ook zo’n jonge klimmer die in 2005 met Roland op pad was. ‘Hij was geen mentor of zo, maar ik keek natuurlijk wel hoe hij dingen aanpakte. Hij was een heel stabiele klimmer’, herinnert Fickweiler zich, van de reis waarop zij een 900 meter lange nieuwe alpiene rotsklimroute openden in Groenland. ‘Hij hield heel erg van het primitieve klimmen. En hij klom voorzichtig. Dan besef je als Roland zoiets kan overkomen, dan kan het iedereen overkomen. Dat is het enge aan zijn ongeluk.’

DEPOT

Welke is van jou? touwtjes, verf of toch iets anders? Hoe maak jij jouw

Schoenen en wandelstokken in drukke, duistere Trockenräume, ko ers op lopende banden, karabiners op klimlocaties. Soms is het flink zoeken naar jouw spullen. Hoe zorg jij ervoor dat je je spullen niet kwijtraakt? Gewoon goed op je spullen passen werkt natuurlijk. Of zo weinig mogelijk meenemen, dan kun je het ook niet verliezen. Maar er zijn ook mensen die markeringen aanbrengen op hun uitrusting. Het voordeel? Ook anderen zien dat die spullen niet van hen zijn. Onder redactie van Rien Jans

Deze is van mij Markeringen

opdeelherkenbaar?uitrustingeenfotoentagdeNKBVjesocialmedia!@_NKBVenDe.nkbv

Flexibel ‘Ik heb elastiekjes om al mijn setjes zitten’, schrij Boudewijn Deijkers. Verven ‘Nagellak!’ vindt Lisa Dalhuijsen, maar ze voegt er direct aan toe dat ze laatst iemand tegenkwam die precies dezelfde kleur blauw gebruikte. Veel mensen gebruiken op hun hardware nagellak of een laksti . Een van de trucs van Frank Husslage is verf. Zoals deze roodgeverfde hendel. ‘Altijd handig als je voor een lange waterval boren van je maatjes leent en dan achteraf moet uitzoeken welke boren ook alweer van wie waren.’ Foto DalhuijsenLisa Foto DeijkersBoudewijn MarkiesAart

16 | HOOGTELIJN 4-2022

FrankHusslage Foto

Foto

Simpel Een touwtje aan je plunjebaal kan volgens Frank handig zijn bij de lopende band op een luchthaven.

Pas op!

Slim Ico Kloppenburg hee het zelf gelukkig niet meegemaakt, maar het komt voor dat in een berghut iemand met jouw bergschoenen aan de wandel gaat. Onbedoeld natuurlijk, maar toch vervelend. Om dat te voorkomen helpt een kleine markering in de veters, zoals een rietje of een kraal. ‘En als die fluorescerend is, maakt dat het nog leuker.’ Klassiek ‘Mijn klimschoenen met mijn naam en het jaar waarin ik ze heb gekocht erop zijn niet te missen’, aldus Ico. ‘Gewoon geschreven met viltsti . Ze zijn al eens verzoold.’ Graveren Michiel van Bekkum-Brousse markeert graag. Een graveerpen kost volgens hem zo’n 20 euro en daarmee markeer je naar hartenlust. Voor zijn schoolgaande kinderen maakte hij leertjes aan hun sleutelbos en brandde zijn telefoonnummer erin met een soldeerbout.

Raar spul ‘Gebruik karabiners waarvan er maar weinig in omloop zijn, zoals deze oude Stubai’s’, tipt Frank. ‘Technisch gezien al lang ingehaald door wire-lock-karabiners,de dus deze gebruik ik hooguit nog op standplaatsen, niet meer als tussenzekering.’

Veilig?

Je klim- en bergsportuitrusting kun je zelf markeren, mits met beleid. Fabrikanten zijn uiterst terughoudend over wat kan en van hen mag. Het voorzichtig graveren van karabiners of het markeren van touw of gordel met een sti is echter geen enkel probleem. Zolang de markering de structurele integriteit van het uitrustingsstuk niet aantast en de nctionaliteit niet beperkt, is er weinig aan de hand. Dit artikel is niet bedoeld om te je te instrueren hoe je je materiaal markeert – dit zijn slechts voorbeelden die ons zijn toegestuurd.

Bernard Klok herkent zijn hardware aan de kleine gaatjes die hij erin boort. In niet-dragende delen van zijn GriGri en karabiners bijvoorbeeld. Hij vreest dat hij ‘wel als slecht voorbeeld’ in Hoogtelijn terecht zal komen. Maar al raden fabrikanten dit sterk af, zijn markeringen zullen in de praktijk geen invloed hebben op de werking of de breeksterkte. Kleur Colin Hut koopt al zijn gear op kleur. Alles is zwart-rood. Tip ‘Ik heb toughtags besteld op toughtags.co.uk, gepersonaliseerd met mijn naam, e-mailadres en telefoonnummer erop’, zegt Nienke Blom. Ook Vincent Kroese zweert bij zijn toughtags: labels met eigen print. ‘Na zeven jaar zit alles er nog op en het meeste van de print (please return to…) is zelfs nog leesbaar, ondanks weer, wind, rots, sneeuw en ijs.’

Foto KloppenburgIco Foto HusslageFrank Foto Bekkum-BroussevanMichiel Foto HusslageFrank Foto HutColin Foto’s KlokBernard Foto KloppenburgIco

HOOGTELIJN 4-2022 | 17

Een ander gezicht

Thema: Duitsland

18 | HOOGTELIJN 4-2022

‘Algemene begrippen en grote verwaandheid stichten altijd groot onheil.’ Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) schreef dat na een zwarte periode in de geschiedenis van Duitsland, zonder te weten wat het land later nog te wachten stond. Het kleine Nederland is sterk verbonden met Duitsland, dat acht keer zo groot is en ruim 80 miljoen inwoners telt. Het is onze naaste buur en onze grootste handelspartner. Beide landen trekken in Europa politiek vaak gezamenlijk op, de verstandhouding is goed. Hoewel er bij de oosterburen ruimdenkende leiders zijn opgestaan, zijn de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog vijfenzeventig jaar later nog niet geheel vergeten. In Duitsland wordt die periode, evenals in ons land, in een breder perspectief geplaatst in de discussie over verdraagzaamheid, vreedzaam samenleven en vrijheid.

Tekst Peter Daalder Beeld Aart Markies Dit themanummer over wandelen en klimmen in Duitsland laat een ander gezicht zien van het land van Albert Einstein, Angela Merkel en Ralf Dujmovits. Het is niet voor niets het meest bezochte vakantieland van Nederlanders, die daar genieten van de natuur, het heuvelland, de bergen en een echt klimmersparadijs. In de avondschemering op de hoogste berg van het Beierse Woud wervelen de gedachten van Goethe waarmee dit stukje begint, door mijn hoofd. De laatste zonnestralen schijnen op de radarinstallaties van het Duitse leger, die paraat zijn om bewegingen in het oosten, lange tijd achter het IJzeren Gordijn, waar te nemen. Met een oorlog in Europa opeens weer meer gewenst en noodzakelijk dan voorheen.

DUITSLAND THEMA HOOGTELIJN 4-2022 | 19 Radarinstallaties op de Großer Arber (1456 meter), de hoogste berg van het Beierse Woud 20 Extremen op de Harzer-Hexen-Stieg 24 Klimmen in een levend museum 30 Honderd jaar Rother 32 De bergetappes van de Goldsteig 38 Duitse kliminnovatie: Rotpunkt 42 Indian Summer op de Schluchtensteig 46 Steengroeven als klimgebieden 50 Biodiversiteit in de Rhön 54 Klimmen bij de oosterburen 56 Rothaarsteig Sauerland 60 De DAV staat voor… 62 Interview: Ralf Dujmovits 24 46 5455 20 5032564262 3060

Een lichte wandelroute langs imposante waterwerken, kilometerslange dammen en sloten, diverse vegetatiezones, dood oerbos, een schorskever en een zwarte ooievaar. Het pad voert je langs diepe kloven, rotspartijen, en over het hoogste punt met meer dan 300 mistige dagen, extreem hoge windsnelheden en een gemiddelde temperatuur van slechts 3,5 graden. Welkom op de Harzer-Hexen-Stieg. Tekst en beeld Lineke Eerdmans en Ria Löschner-Wolleswinkel

‘D ie Borkenkäfer. Wo sind sie?!’ Twee dames schieten ons aan en willen hun verhaal kwijt. Wij zijn vanochtend vertrokken vanuit Osterode am Harz om zes dagen te genieten van de Harzer-Hexen-Stieg. Voor de eerste etappe volgen we een oude handelsweg naar Buntenbock. Na verschillende klimmetjes met mooie uitzichten gaat de handelsweg de dichte bossen in. Daar zien we aanzienlijk grote delen met

Tocht extremenvol Harzer-Hexen-Stieg

houtkap. De bomen zouden gedood zijn door schorskevers en daarom worden gekapt, allemaal leugens volgens de twee dames: ‘Er is geen kever. Ze kappen allemaal gezonde bomen hier! En transporteren ze naar China!’

Bij parkeerplaats Entensumpf ontmoeten we op onze tweede wandeldag werelderfgoedgids Stefan Sobotta. Deze dag staat in het teken van het Oberharzer Wasserwirtscha , een watermanagementsysteem dat als het grootste vijver- en kanalensysteem ter wereld in 2010 tot UNESCO Werelderfgoed is uitgeroepen. Het Harzgebergte bleek eeuwen geleden enorme schatten aan kostbare metalen te bevatten. In de 16e eeuw nam de mijnbouw in het gebied een vlucht. Rijke edelen investeerden in een omvangrijk netwerk om energie op te wekken. Een netwerk van maar liefst 150 vijvers, 500 kilometer sloten en 30 kilometer waterlopen werd (deels ondergronds) aangelegd, gevoed door regenwater. We kijken naar de eeuwenoude tunnels, sloten en vijvers, die nu nog steeds functioneren als drainage. Stefan legt uit hoe het systeem werkte: ‘Met deze massa water op aanzienlijke hoogte

20 | HOOGTELIJN 4-2022

HOOGTELIJN 4-2022 | 21 DUITSLAND THEMA

De Titan RT is een van de langste hangbrugggen voor voetgangers ter wereld werden waterraderen aangedreven. De kracht van de waterrade ren werd gebruikt voor het winnen van de erts uit de rotsen en het transporteren ervan naar boven. Een ingenieuze en duur zame energievoorziening, vanuit de tijd vóór de industriële revolutie. Alles werd met de hand gegraven; vele arbeiders uit de wijde omtrek vonden werk.’ Stefan vertelt ons over de droogte door klimaatverandering, die ervoor zorgt dat bepaalde sappen in de stam van de naaldbomen ontbreken. Deze sappen doden normaliter de schorskevers, die door de droogte nu dus kans hebben de bomen te doden. De naaldbomen zijn ooit aangeplant voor de houtvoorziening. Zo’n monocultuur is kwetsbaar voor insectenplagen: de beestjes kunnen makkelijk van de ene boom naar de volgende. De kevers knagen de bast kapot, waardoor de vochtvoorziening voor de boom vanuit de bodem stagneert en de boom afsterft. Er zit niets anders op dan de dode bomen te kappen. Het hout gaat inder daad naar China. In overeenstemming met de visie van het Nationalpark Harz wordt de natuur vervolgens aan haar lot overgelaten en ontstaat langzaam een nieuw, natuurlijk bos. Een aannemelijk verhaal. De langste sloot We arriveren bij het Polsterberger Hubhaus, een van oorsprong 18e-eeuwse watermolen waarmee water uit lager gelegen sloten weer op het niveau van de hoogstgelegen vijver van het Wasser wirtschaft werd gebracht. Hier neemt Stefan afscheid van ons. Het huis is heden ten dage een herberg, en het verhaal kan bijna niet romantischer. Een dame, Beate Engel, wandelde op een winterse dag naar Buntenbock. Het sneeuwde onafgebroken en na twee uur lopen was ze blij de gele gloed van een huis te ontdekken. Ze zag al snel dat het huis te koop was. Het was liefde op het eerste gezicht, in de omgeving die ze zo mooi vond. Ze kocht het huis en naast dat ze er zelf introk (‘Alleen in het bos is de veiligste plek op aarde’, aldus Beate), maakte ze er een gasthuis van. De sfeer die ze creëerde is geïnspireerd op de Alpen en de manier waarop de gasten in berghutten worden verwend met eenvoudige, maar heerlijke gerechten. In de

bereiken van de top (1141 meter) toch een goed gevoel.

Terug in de (oer)tijd Vanaf de voet van de Brocken voert ons pad omhoog en op een hoogte van 1100 meter passeren we de meest noordelijke natuur lijke boomgrens van Centraal-Europa. Het pad is overgegaan in een weg van betonplaten. Het doet ons aan de DDR denken. Terecht, want de Brocken werd bewoond door DDR-grenswachten, en Russische inlichtingenofficieren werkten hier om achter de zwaarbewaakte grens de DDR af te sluiten van het westen. De trein en het treinstation op de berg doen, met diezelfde tijdgeest in gedachten, naargeestig aan. Maar de horde dagjesmensen brengt ons hoofd weer terug in alledaagse sferen. Het geasfal teerde pad aan het eind is erg druk en maakt de weg omhoog wat saai, maar de inspanning die de klim ons vraagt geeft bij het

De top van de Brocken staat bekend om de extreme weersom standigheden: zeer hoge windsnelheden (het record staat op 362 kilometer per uur, in 1984) en 300 dagen per jaar mist. Maar bij ons niets van dat alles. Hoewel de kou ons wel snel het Brockenhotel in drijft.

Dode bomen zijn het werk van de schorskevers

22 | HOOGTELIJN 4-2022

Als we de volgende morgen vroeg wakker worden doet de Brocken zijn reputatie toch eer aan. Het heeft flink geregend en er hangt dikke mist. Als we de berg een stuk zijn afgedaald, lopen we het oerbos in. Het heeft een bizarre aanblik. Het lijkt wel een begraafplaats vol dode bomen. Via houten vlonders met leuningen worden we een pad ingeleid dat, heel toepasselijk, doodloopt. Het geeft ons een bizarre inkijk in een groot stuk nagenoeg dood oerbos.

Na een prima nacht in Altenau vinden we de weg die ons terug omhoog voert naar de bossen. Lichtvoetig lopen we verder over een zacht bed van dennennaalden. Een tijdje is het makkelijk wandelen langs de Dammgraben, de drainagesloten. Het is opmerkelijk hoeveel dood sparrenbos we zien, schade die is aangericht door de schorskevers. Voorbij Torfhaus komt de Brocken in zicht. We lopen door een van de grootste hoogveen gebieden van het Nationalpark Harz en steken een deel van het heidegebied over. Het uitzicht is wijds en mooi met in de verte weer de Brocken.

keuken niets dan eerlijke, verse, biologische ingrediënten uit de regio. Het is moeilijk kiezen tussen hartig en zoet en ik stort me op een enorme kom linzensoep, terwijl mijn wandelmaatje Ria smult van een grote wafel met kersen. We kunnen er weer tegenaan en moeten door. We lopen verder door het bos, waar het letterlijk dennennaalden regent! De Harzer-Hexen-Stieg gaat over de imposante Sperberhaier Damm, een aquaduct in de vorm van een dijk waarin een kanaal ligt. De dijk, 940 meter lang en 16 meter hoog, was voor die tijd (begin 18e eeuw) een enorm bouwproject waar soms 600 arbeiders tegelijk aan werkten. Na ruim twee jaar was de Damm af en werd het daarmee de langste kunstmatige waterweg in de Oberharz. Tegen het eind van de middag bereiken we het dorp Altenau en schudden we de dennennaalden uit onze schoenen.

Als we een eind verder, weer omringd door groen en leven, rustig door de mooie natuur wandelen stijgt ineens een enorme vogel op uit het smalle water naast ons. We zien het imposante dier zó goed dat we eerst even stil zijn. Daarna starten we dolenthousiast de discussie of het nou de zwarte reiger of de zwarte ooievaar was. Die laatste is zeldzaam, maar kun je hier met wat geluk treffen. Al snel zijn we bij onze positieven: we hebben de zwarte ooievaar gezien!

Niet veel later verandert wederom onze omgeving. We lopen tussen gigantische stapels hout door, de geur bedwelmt ons bijna. Voorbij Drei Annen Hohne zijn alle dode bomen gerooid en treffen we open vlaktes aan met hier en daar een stevige berk. Onverwacht loopt onze route verderop ineens door een dicht bos vol onaangetaste sparren. We stijgen een paar keer flink en beklimmen een mooi uitzichtpunt. Een paar kilometer later komen we aan in Königshütte. De enige gastronomie in de ‘stad’ is te vinden in het pension en restaurant Am Felsen en laten wij daar nou net verblijven! Het ligt aan een brede rivier, waar we dankbaar onze voeten in het koude water steken.

Een schaalmodel van het Wasserwirtschaft De top van de Brocken Kasteel Treseburg

Een bizarre inkijk in een nagenoeg dood oerbos

Hoogtepunten Dag 5 alweer; vandaag ligt een van de langste hangbruggen voor voetgangers ter wereld op onze route. Goed voor onze hoogte vrees. Vanaf het eerste uitzichtpunt zien we de hangbrug met daarnaast de dam in de verte al liggen. De Rappbodetalsperre is met een hoogte van 106 meter de hoogste dam van het land. Het afgedamde water dient als drinkwaterreserve voor een aantal grote steden. Er pal naast hangt de Titan RT: 458,5 meter aan kabels boven het Bode-reservoir. Vanaf de brug is het uitzicht geweldig, zo lang we maar niet tussen onze voeten door omlaag kijken. Ook hier houden de vele dagjesmensen ons bij onze positieven.

Midden in het bos duikt ineens kasteel Treseburg op. Wat een geweldige plek! We zijn een van de weinige gasten die de hele avond buiten blijven vertoeven. We schuiven ons bier over het terras mee van tafel naar tafel om te profiteren van de laatste streepjes zon.

De Harzer-Hexen-Stieg

Op pad met werelderfgoedgids Stefan

We komen langs veelzeggende punten als de Sonnenklippe en het uitkijkpunt op de Langer Hals. Deze richel dwingt de Bode om een lus naar het noorden te maken. Vlak erna steken we de Teufelsbrücke over naar de andere kant van de Bode. In het bos langs de kloof horen we plots luid kabaal, aan de overzijde spurt een grote groep zwijnen de rivier in. Even later zien we een heel mooi goudkleurig vosje rennen. Ochtendstond!

We zijn vroeg op pad gegaan en de ons tegemoetkomende dagjes mensen zijn verbaasd dat wij de etappe er al bijna op hebben zitten. Voor ons een teken dat we de bewoonde wereld naderen.

HOOGTELIJN 4-2022 | 23 DUITSLAND THEMA

Volgens de beschrijving is de etappe door het Bodetal het hoogtepunt van onze wandeling op de Harzer-Hexen-Stieg. De wandeling voert over smalle paden door de prachtige, zo niet de meest indrukwekkende rotsvallei ten noorden van de Alpen. Het is zeker genieten.

Inmiddels lopen we aan de voet van de Goetheberg. Het is niet de eerste keer deze week dat de naam Goethe valt. Hij kwam hier ruim twee eeuwen geleden om de waterwerken te bekijken en beklom de desolate Brocken (drie keer) in de winter om de legendarische heksen te horen zingen bij hun altaar op de top. De vele legendes over heksen en duivels in deze streek hebben de berg tot bedevaartsoord en uiteindelijk tot toeristische trekpleister gemaakt. Er zijn in de Harz ook daadwerkelijk veel processen tegen heksen gevoerd. En de Brocken was de berg waar de heksen zouden samenkomen. We liepen dus in de sporen van de heksenjacht…

Reis Vanuit Utrecht rijd je per auto in een kleine 5 uur naar Osterode am Harz, het startpunt van de Harzer-Hexen-Stieg. Een reis per trein duurt gemiddeld 7 uur. Vanuit Thale brengt de trein je binnen 3 uur terug naar Osterode am Harz of in 8 uur terug naar Nederland. Houd rekening met een aantal keer overstappen. Route De Harzer-Hexen-Stieg is één van de veertien Top Trails of Germany: stiegof-germany.de/nl/top-trails/harzer-hexen-top-trails-

. De route kent een noordelijke en een zuidelijke variant. Wij volgden in zes dagen de noordelijke hoofdroute, die in totaal circa 97 kilometer bestrijkt, met 1900 hoogtemeters. De zuidelijke is circa 110 km lang, met 2000 hoogtemeters. We overnachtten in hotels en pensions langs de route. Onze tocht werd georganiseerd door het zeer gastvrije en betrokken bureau Wan dern im Harz. Op hun website wandern-imharz.de vind je veel informatie over het gebied, de etappes, afstanden en hoogte meters. Algemene informatie over de Harz vind je op Literatuurharzinfo.de Zijn reizen door de Harz zijn een belangrijke inspiratiebron geweest voor het literaire werk van Johann Wolfgang Goethe, bijvoorbeeld voor Harzreize im Winter en ook Faust. Ook Heinrich Heine heeft over het gebied geschreven in Die Harzreise, een heel grappig, sarcastisch verhaal, aldus werelderfgoedgids Stefan Sobotta.

De Bode-kloof Vandaag is onze laatste dag, maar we zijn er nog niet! De Bodekloof die we volgen bereikt bij Treseburg een diepte van 140 meter en verdiept zich tot ongeveer 280 meter bij Thale. We wandelen dus steeds dieper de kloof in. Het pad is deels gemak kelijk, deels rotsachtig en deels overwoekerd door boomwortels.

Na de brug hebben we lichte twijfel of het pad dat we volgen misschien alleen bedoeld is voor de terugkeer van bungeejum pers, maar gelukkig passeren we dat punt en loopt de route verder langs de beek.

Klimparadijs Frankenjura

Tekst Ico Kloppenburg Beeld Rein Rijke Marianne in Magdalenenwandde

Prachtige dalen, met rotstorens omzoomd, en stadjes die soms een openluchtmuseum lijken. We zijn in het grootste klimgebied van Duitsland: de Frankenjura, ten noordoosten van Neurenberg. Het klimmen hier kent een enorme geschiedenis, maar is tegelijk springlevend. Met Marianne van der Steen en Dennis van Hoek dompelden we ons een paar dagen onder in de typische Duitse klimcultuur.

museumlevendinKlimmeneen

24 | HOOGTELIJN 4-2022 O nze fotograaf Rein kijkt verlekkerd naar de coverfoto van de gids van de Frankenjura: ‘Wat een vette plaat! Kunnen wij zoiets ook maken?’ Het idee voor ons eerste uitstapje is daarmee snel geboren en we gaan op zoek naar de Gernerfels, bij het stadje Gößweinstein. Op weg naar de rots rijden we door de authentieke straatjes tot we steil omhoog tussen de huizen door gaan en parkeren bij een modern gebouw. De basisschool, zo blijkt later. Op een heuveltje achter de school ligt een stads park, met daarlangs een kleine Rooms-Katholieke kruisweg. Alles is aangeharkt in de beste Duitse traditie. Tien meter na het beeld van statie nummer drie moet een paadje naar de rots leiden en inderdaad: achter het hekje loopt een vaag spoor de heuvel over. Achter die heuvel en na nog een hekje staan we onder de rots, in een achtertuin met een prachtig uitzicht op het slot aan de andere kant van het stadje. (Let op: het is echt een achtertuin, houd dus rekening met de bewoners.) De rots zou 15 meter hoog zijn, maar oogt lager, en er lopen welgeteld vijf routes van 5+ tot 9-. Een puist van niets eigenlijk, maar wat een prachtig plaatje levert het op! (Zie de cover van dit magazine.)

HOOGTELIJN 4-2022 | 25 THEMA DUITSLAND

26 | HOOGTELIJN 4-2022

Ico klimt Direkte Talseite (6+) op de Gelber Turm in het Wiesenttal

Wie voor het eerst de Frankenjura bezoekt om te klimmen, moet misschien zijn verwachtingen wat bijstellen. Ja, het gaat hier om het grootste klimgebied van onze oosterburen en ja, er zijn meer dan 10.000 routes te vinden. Maar die liggen wel verdeeld over allerlei kleinere klimgebieden. De uitstekende gids Kletterführer: Frankenjura van Sebastian Schwertner bevat twee kloeke delen (ruim 500 pagina’s per stuk), waarbij band één alleen al 14 deelgebieden met samen 377 massieven beschrijft. In de paar dagen die we hebben besluiten we negen van die massieven te bezoeken, zodat we een impressie krijgen van het klimmen hier. Keuzestress Hoe bedenk je met zoveel keuze waar je heen gaat? Wij doen dat op basis van een paar criteria. Allereerst moet het gebied open zijn. Het is eind april en een aantal gebieden is gesloten vanwege het broedseizoen. Gelukkig staat dat in de gids heel duidelijk aangegeven. Daarnaast zouden we graag in de zon klimmen: het is mooi weer, maar met 12 graden nog fris. Bovendien willen we niet met sombere plaatjes thuiskomen. Verder zijn er massieven waar alleen maar heel moeilijke routes te vinden zijn. Wij kiezen bewust plekken die ook voor de klimmer die een 6 klimt interes sant zijn. Tenslotte vinden we het leuk als er ook routes te vinden zijn die van de gids een paar ‘sterren’ krijgen. Zo weten we dat ook de kwaliteit van de routes de moeite waard is, drie sterren is de Wetop.beginnen dus bij de Gernerfels, waar we opwarmen in Gaffer im Nacken (6-) en Dennis en Marianne meteen de driesterrenroute Albatros (8-) klimmen. Zo, de eerste mooie plaatjes zijn binnen! We maken hier meteen kennis met de typische kalk die je in de Frankjura vindt: met een overvloed aan gaatjes, waarvan je de meest bruikbare gaten moet zien te vinden. Een on sight beklim ming wordt er daardoor niet echt gemakkelijker op. Daarbij zijn de waarderingen toch al vrij stevig. Dat in combinatie met de vaak hoge eerste haak zorgt ervoor dat we blij zijn dat we een clipstick hebben meegenomen. Niemand heeft zin zijn enkels te breken door een val voor de eerste haak.

Duitse gebruiken Na deze openingssessie drinken we koffie op een terras in het dorp en zoeken we ons volgende doel uit. Dat wordt de Jubiläumswand met routes tussen 4 en 8. Die ligt in het prachtige Wiesenttal, dat wordt geflankeerd door meer dan 20 klimmassieven. Het is hier in de auto lastig je ogen op de weg te houden, zoveel is er onderweg te zien. Dennis klimt de Jubiläumsweg rechter Einstieg (6) en stuit op een typisch Duits gebruik: in de route hangt een topboek waarin je je naam kunt achterlaten. Daarna klimt Marianne de Sheriff Schauer Gedenkweg (7-) en mag ook zij haar naam erin noteren.

Vaak vind je een topboekje in de rots

Je kunt een clipstick ook improviseren

Het Wiesenttal wordt geflankeerd door meer dan 20 klimmassieven

Pottenstein ligt prachtig onder de rots

• De topankers verschillen van plek tot plek. Soms hangt er een ring, soms een ‘varkensstaart’. Het is goed gebruik om bij topropen zelf een schroefkarabiner in het topanker te hangen.

• Het bereik voor de telefoon valt op sommige plekken tegen en je kunt niet overal op internet rekenen. Neem ook altijd wat contant geld mee.

• Bij elk gebied is duidelijk aangeven of het gaat om zone 1, 2 of 3. Daarbij betekent zone 1: verboden te klimmen. Zone 2 betekent: alleen klimmen op bestaan de routes. In zone 3 mogen ook nog nieuwe routes worden gemaakt, mits de vegetatie niet beschadigd wordt.

• De onovertroffen Bühlerhaak, een lokale uitvinding uit de jaren ’60, is nog overal te vinden.

• De massieven liggen verspreid over een groot gebied. Eigen vervoer (auto, fiets) is daarom onmisbaar.

4 4 5a 5

6+ / 76b 7

7 / 7+ 6c 7+ 6c+ 87a 8 7a+ 8+ 7b 8+ / 97b+ 97c 9

Helaas kunnen wij geen rode stip vinden. Blijkbaar heeft de tijd zijn werk gedaan en de sporen van die klimrevolutie uitgewist. Al met al zijn wij tevreden na een dag mooi klimmen!

In de tabel zie je hoe deze waardering zich verhoudt tot de bij ons meer gebruikte Franse waardering.

• De eerste haak van een route zit vaak hoog. Een clipstick is daarom aan te raden.

• Elk dorp heeft zijn eigen bierbrouwerij. waarderingFranse waarderingUIAA5b 6a+ 6b+ We houden het bij een kort bezoekje, want fotograaf Rein heeft onderweg een fotogenieke pilaar gezien: de Gelber Turm. Vanaf de weg zag hij er imposant uit, maar in de aanloop is de oriënta tie minder gemakkelijk dan gedacht. We lopen verkeerd en komen uit onder de Magdalenenwand, waar we ons vergapen aan de zwaar overhangende wand. De oude klimmerswijsheid blijkt overigens te kloppen: de paadjes naar de klimgebieden zijn vaak gevaarlijker dan het klimmen zelf. Het zijn vooral de droge bladeren van afgelopen herfst die superglad zijn en je laten uitglijden. Maar uiteindelijk bereiken we, ongeschonden, de Gelber Turm.

• De UIAA-waardering wordt gebruikt (ook in dit artikel).

• Het gaat vaak om korte, krachtige routes, waarbij je veel klimt op gaten.

5 5c 5+ 5c+ 6 6a 6+

• Boulderen mag in de Frankenjura alleen in zone 2 en 3, daarbuiten geldt een boulderverbod.

HOOGTELIJN 4-2022 | 27 DUITSLAND THEMA

Typisch Frankenjura!

De dag is al flink gevorderd, maar we hebben nog één bestem ming voor vandaag: het Streitberger Schild, dat boven het dorp Streitberg uittorent. Doel van deze tocht is een historische route, de Adolf Rott Gedenkweg (6+), waar Kurt Albert in 1975 zijn eerste Rotpunkt onder schilderde (meer hierover op p. 38).

Als het zonnetje schijnt is het goed toeven bij de Neuhauser Wand

Op de Gelber Turm zit eigenlijk maar één route die prettig te klim men is, maar die is wel lang en continu: Direkte Talseite (6+). De andere routes zijn voorzien van een uitroepteken in de gids, wat wijst op grote haakafstanden. Dennis klimt als eerste en stelt vast dat in het eerste deel best veel los zit. Daarna klimt ook Marianne de route en klim ik hem na. Ik vind het 30 meter puur genieten en het is ook leuk om even op de top van de toren te zitten en van het uitzicht te genieten.

Sombere start Dag twee start grijs bij de Neuhauser Wand, bij het dorp Neu haus. Het zonnetje wil maar niet doorbreken, het is 10 graden en de rots ziet er niet uitnodigend uit. Een oude Duitser is aan het klimmen met een jonger stel, zijn zoon en dochter. Muts op, donsjack aan. We komen hier omdat er veel toegankelijke, goed behaakte routes zouden zijn. Dat blijkt te kloppen, de rots ligt echt in het dorp en op het vlakke terrein ernaast kun je prima met een groep of gezin terecht. Dennis en Marianne beginnen met Grenzgänger, een 7-. Aarzelend komt de zon door en meteen wordt het een stuk aangenamer. Een jonge instructeur komt aanlopen met een groepje cursisten. Ze beginnen zo te zien vanaf nul: uitleg over de helm, de gordel, het leren leggen van een achtknoop. Aan het materiaal zal het niet liggen: alles ziet er nagelnieuw uit en lijkt zo uit de winkel te komen.

• Veel routes hebben grote haakafstanden. Wie risico’s wil vermijden kan overwegen om zo mogelijk vooraf verlengde setjes in de bewuste haken te hangen.

• Er gelden duidelijke lokale regels over het klimmen van projecten. Zo is het niet de bedoeling om bestaande projecten van andere klimmers te proberen.

Specialist in Bergsport Verzekeringen Voor meer informatie: Koninklijke NKBV te Woerden +31www.hienfeld.nl(0)20-5469 469 info@hienfeld.nl SHOP NOW ON WWW.LASPORTIVA.COM ERGONOMICENHANCEDPROTECTIONCUSHONING DOUBLE HEEL™ CONSTRUCTION VIBRAM SPRINGLUG TECH

We hebben slechts een fractie gezien van wat de Frankenjura te bieden hee , maar het is genoeg om te weten dat we terug moeten komen. Er is hier oneindig veel moois te klimmen.

Ico klimt de Südwestwand (6+) op de rotsnaald Napoleon

HOOGTELIJN 4-2022 | 29 DUITSLAND THEMA

Bereikbaarheid De Frankenjura strekt zich uit over het gebied in de driehoek tussen Neurenberg, Bamberg en Bayreuth, op ruim 600 kilometer van Utrecht. Neurenberg is goed te bereiken per trein, maar ter plekke is zelfstandig vervoer tussen de verschillende massieven onmisbaar.

Dennis zet aan in Sa feld (9-)

Topo De papieren gidsen van Sebastian Schwertner, Kletterführer: Frankenjura 1 en 2 (Panico Alpinverlag) zijn handig voor het overzicht en geven ook toegang tot online topo’s via Vertical Life. Je kunt ze bestellen in de webshop van de NKBV. Alle gebieden in dit staanartikelingids 1. Rust na het klimmen Er zijn genoeg leuke campings te vinden, maar er is ook –vaak voor heel schappelijke prijzen – volop accommodatie te huur. Bamberg staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst en is een aantrekkelijke stad om te bezoeken. Bayreuth is natuurlijk bekend bij de Wagnerlie ebbers.

Marianne beproe haar geluk op de prachtige Emporwand, waar ze Silberner Oskar (7) klimt. En dan komt toch het avondzonnetje nog even kijken, zodat het niet alleen een feest voor de klimmer, maar ook voor de toeschouwers wordt. Hiermee komt onze klimtrip ten einde, een slechtweerfront is in aantocht. Nu heb ik eigenlijk nog maar één wens om deze twee dagen klimmen op een waardige manier af te sluiten. We brengen een bezoek aan het graf van Wolfgang Güllich in Obertrubach, om deze grote pionier ons respect te betuigen. Vooral de persoonlijke berichten bij het graf, van vrienden en bewonderaars, maken indruk.

De volgende dag giet het van de regen en gaan we op huis aan.

Praktische informatie Met het zonnetje erbij is het hier goed toeven, maar na nog een paar eenvoudige routes, Große Marie (5-) en Rechter Ausstieg (6-), is het wel tijd voor ko e. Die vinden we verrassend genoeg bij een lokale bierbrouwerij in het dorpje Aufseß. Hier start trouwens ook de wandeling langs vier brouwerijen om ‘Fränkischer Ehrenbiertrinker’ te worden. Misschien een mooi doel voor een wat langere vakantie. Met om ons heen volop mensen die zich hun ochtendbier goed laten smaken, genieten wij van de ko e en besluiten we om naar de Marientaler Wände te gaan, vlakbij het dorpje Pottenstein. Het is even zoeken naar de rots, maar eigenlijk wijst het zich ook weer vanzelf, met dank aan de coördinaten uit de gids. Ruim 50 routes zijn hier te vinden, veel met ‘sterren’. De wand ligt grotendeels in de schaduw van de bomen, ideaal dus voor warmere dagen. Dennis en Marianne klimmen Melodie und Rhythmus (7-) en Hasenfuß (6+), waarna het tijd is voor iets zwaarders. Dennis gaat ervoor in Sa feld (9-) en baalt ervan dat hij een keer in het touw moet hangen. Naast ons klimt een Tsjechische jongen Stromlinie (9), een spectaculaire lijn, in zijn tweede poging. We zagen net al hoe hij bij het opwarmen slim verlengde setjes in de haken hing, zodat zijn vriendin de opwarmroute ook veilig kon voorklimmen. Waardige afsluiting We hebben nog maar één van de drie wanddelen gezien, maar met oog op de tijd moeten we toch verder gaan naar onze laatste doelen van de trip: de Napoleon en de Emporwand. We zijn dan weer terug bij Gößweinstein, waar we gisterochtend onze eerste route klommen. We hopen op mooi avondlicht, maar het zit in eerste instantie niet mee. De ruimte aan de voet van de westwand van de Napoleon is beperkt en er is een touwgroep bezig in het linker wanddeel. Gelukkig is de Südwestwand (6+) nog vrij en klim ik deze spectaculaire luchtige lengte, die eindigt op een rotsnaald waar je gemakkelijk één been in de noordwand en één been in de zuidwand kunt hangen.

metWanderglückRother

Tekst Frank Husslage Meer dan wandelgidsen Bergverlag Rother is echter meer dan alleen de markante reeks wandelgidsjes, veel meer dan dat. De grondlegger van het bedrijf, Rudolf Rother, was behalve actief alpinist ook een zakenman die er niet voor terugschrok om nieuwe wegen in te slaan als zijn gevoel voor de tijdgeest hem dat ingaf. Zo startte het bedrijf in de jaren twintig van de vorige eeuw al met een eigen lmafdeling. In diezelfde tijd maakte Rother de zijstap naar skicursussen. Met de komst van skiën als recreatieve sport in de Alpenregio’s ontwikkelden de cursussen zich snel tot een begrip en genereerden ze veel winst. Van één cursus met zo’n vij ig deelnemers in het eerste jaar, groeide het aanbod begin jaren dertig tot ruim driehonderdvij ig skicursussen per jaar. In 1931 toonde de vindingrijke Rudolf Rother opnieuw over een scherp zakeninstinct te beschikken: hij bouwde een hotel in Oberjoch in Allgäu, waar later een benzinestation bij kwam. Er volgden nog twee hotels op de Loferer Alm en in Inneralpbach. Dit waren wederom regelrechte kassuccessen voor het bedrijf.

30 | HOOGTELIJN 4-2022

W e schrijven het jaar 2022 als met de Wanderführer Lüneburger Heide het vierde honderdtal van de bekende roodgeka e wandelgidsjes compleet is. Dat is twee jaar nadat de uitgeverij uit het Beierse Oberhaching haar eeuwfeest vierde. De serie Wanderführer startte in 1985 met Rund um die Zugspitze en nam daarna de lezers aan de hand door heel de Alpen. Al snel breidde Rother het terrein uit: er kwamen ook gidsen over andere Europese bergregio’s en, met het doorzetten van het vliegtoerisme, over bergwandelbestemmingen op andere continenten. In 2012 werd de reeks zelfs verrijkt met een wandelgids voor Nederland. Het zou het feest wat extra cachet gegeven hebben, maar helaas vielen ze net niet samen: de honderdste verjaardag van Bergverlag Rother en de uitgave van hun vierhonderdste wandelgids.

382.014 kilometer routes in 100 jaar

Terwijl de Weimarrepubliek op zijn eind liep, bereikte de uitgeverij een hoogtepunt. Het boekenfonds varieerde van klassieke alpenliteratuur tot leerboeken en landkaarten. Naoorlogse innovaties Nadat de NSDAP in 1933 aan de macht kwam, ging de uitgeverij met succes door. Het heroïsche bergbeklimmen paste prima in het straatje van het nieuwe regime. In 1945 werd de uitgeverij bij een van de laatste luchtaanvallen verwoest, waardoor de activiteiten tijdelijk gestaakt moesten worden. Pas in 1949 kon het uitgee edrijf worden hervat, vanuit een nieuw gebouw. In 1951 kwam Rudolf Rother met de eerste naoorlogse innovatie: de serie Alpenvereinsführer. De eerste gids nam de reiziger mee naar de Karwendel. Vanaf het begin van de reeks tot op de dag van vandaag zijn deze handzame boekjes een belangrijke informatiebron voor alpinisten.

ver. De Rother Touren App bestaat sinds 2012 en momenteel is meer dan de hel van de wandelgidsen ook digitaal beschikbaar. Ondertussen verschijnen er ook steeds meer titels parallel als e-books. Los van alle papierwerk is in mijn ogen de interactieve kaart tour.rother.de een van de beste dingen die de uitgeverij biedt. Via een interactieve landkaart zijn hier tienduizenden tochten binnen Europa te vinden. Daarbij bracht Rother deze zomer zijn vernieuwe Touren App uit. Via de app of het webportaal kun je bestaande of zelf bewerkte routes naar een mobiel apparaat overdragen, waarna je ze onderweg, ook zonder internetverbinding, kunt raadplegen. Hierbij beloo Rother dat alle routes actueel gecontroleerd zijn, waardoor er geen wildgroei van rijp en groen door elkaar is. Betrouwbaarheid blij voorop staan. Ook na 102 jaar blijkt Bergverlag Rother nog steeds mee te gaan met de tijd en een waardevolle informatiebron voor alle soorten berggangers te zijn.

Dit artikel is gebaseerd op ‘Die Geschichte des Rother Bergverlag’: wanderglueck.rother.de/2020/01/13/historie

Betrouwbaarheid blijft voorop staan

HOOGTELIJN 4-2022 | 31 DUITSLAND THEMA

In de jaren zestig veranderde er veel. Rudolf Rother droeg in 1964 de uitgeverij over aan zijn zoon: Rudolf Rother Junior, die zowel de passie voor bergsport als het zakelijk inzicht met zijn vader deelde. Er kwam een nieuwe, nu nog steeds bestaande, loot aan de stam van het fonds met de grootformaat bergfotoboeken. Een andere, kleinere zijtak is de immer groeiende reeks bergkrimi’s, met tot de verbeelding sprekende titels als Tod an der Alpspitze en Mutig aber tot – Mord am Grödner Joch Digitalisering Naast de succesvolle loten aan de stam, waren andere innovaties een kort leven beschoren. In het begin van het digitale tijdperk zijn er bijvoorbeeld een paar TourenDisks uitgegeven: CD’s met meerdere wandel- of trekkingroutes waar je met een menustructuur doorheen kon klikken, begeleid door een gezellig achtergrondmuziekje. Destijds absoluut state of the art, maar al snel hopeloos verouderd en ingehaald door nieuwe ontwikkelingen. Dergelijke tegenslagen temperden het enthousiasme van de uitgeverij echter niet. De succesvolle series bleven verder groeien en nieuwe afslagen werden verkend. In de serie RotherWanderbuch verschenen veel nieuwe publicaties over actuele thema’s zoals Avontuurlijk wandelen met kinderen, Wandelen met een hond en Trailrun. De gedrukte reisgidsen werden geleidelijk uitgerust met GPSgegevens, die te downloaden zijn van de website van de uitge-

32 | HOOGTELIJN 4-2022 wandelroutewandelrouteGouden De Goldsteig van Beieren onder het groene dak

In het zuidoosten van Duitsland tegen de grens met Tsjechië loopt de Goldsteig, een wandelroute van ruim 650 kilometer. Het is deels een oude handelsroute waarover in de middeleeuwen veel zout werd vervoerd. Inmiddels staat dit gebied niet meer bekend om het witte goud, maar om de eindeloze groene bossen. Samen met het Boheemse Woud vormt het Beierse Woud het grootste aaneengesloten beschermde bosgebied van Europa. Wij maken kennis met de Goldsteig op vijf bergachtige etappes.

HOOGTELIJN 4-2022 | 33 DUITSLAND THEMA

Tekst Peter Daalder Beeld Aart Markies D e Goldsteig is helemaal niet zo bekend als wij gedacht hadden. Zelfs de twee Duitse wandelvrienden die we tegenkomen lopen nu pas een aantal etappes van de tocht, terwijl ze uit het nabij gelegen Regensburg komen. Het zuidoosten van Duitsland is ook voor hen een wat vergeten uithoek. Lange tijd gold het als een armoedig gebied zonder veel infrastructuur. Nog steeds is het toerisme er niet erg ontwikkeld. Het is zaak om van tevoren goed te plannen en uit te zoeken waar je overnacht langs de Goldsteig. Op winkels en horeca onderweg moet je niet al te vast rekenen. Dorpjes zijn netjes aangeharkt en degelijk Duits, maar een bakker, supermarkt of een gezellig restaurantje ontbreekt vaak. En als ze er zijn, hebben ze ook in het hoogseizoen een bordje ‘Ruhetag’ paraat. Zelfs het prachtig opgeknapte Bauernhof waar wij een nacht slapen, gaat middenin het seizoen gewoon een week dicht. Groots bos Daar staat tegenover dat de natuur prachtig is. Overweldigend bijna, met de ene na de andere fraaie beklimming onder het groene dak van Beieren. Veel wortels, grote brokken graniet en verrassend veel steile klimmetjes. De etappes die wij lopen voeren grotendeels door een enorm groot bos. Het Beierse Woud en het Boheemse Woud lopen in deze grensstreek in elkaar over en vormen samen een groene long in Midden-Europa. We wanen ons telkens weer in bossen zoals bij Berg en Dal, die sfeer heeft het wel. Veel loofbomen, afgewisseld met naaldbossen, open en ruim, licht en luchtig. Wanneer de route door het open veld voert, zien we heuvelachtig gebied tussen de 500 en 1450 meter. Een rustige omgeving met kleine nederzettingen, veel landbouw en land dat nauwelijks wordt doorsneden door verharde wegen.

Na de Tweede Wereldoorlog sloot het IJzeren Gordijn het toenma lige Tsjecho-Slowakije hermetisch af van het westen. Aan de Tsjechische kant was het Boheemse Woud tientallen jaren

Knödeltour Op de top van de Mühlriegel (1080 meter) Gedenkteken nabij

Op grote delen van onze etappes lopen we over heuvels en bergjes, maar die blijven vrijwel voortdurend verborgen onder het bladerdak van de torenhoge bomen. Dat is zeer aangenaam, want we lopen in juni, in de heetste week van het voorjaar. Door de dichte begroeiing blijft het in het bos relatief koel. Ook bij de enige regenbui van de week biedt het bos beschutting. Het moet echt hard regenen wil het water tot de bodem komen. Het druppelen vanaf de bomen duurt dan wel weer lang. Op een van de etappes in het Nationalpark Bayerischer Wald staan intrigerende borden met de tekst ‘Natur Natur sein lassen’. Dat is het motto van het project waardoor het bos de kans krijgt weer een oerbos te worden. In dit deel van het park grijpt de mens niet meer in. Het project ontvangt onder andere subsidie van de topkruizen op de de

34 | HOOGTELIJN 4-2022 verboden terrein. Het woud bood namelijk een ideale vluchtroute. Wie de weg kende in de immense bossen, liep zo naar de andere kant van de grens. Strenge bewaking moest dat voorkomen. Hierdoor heeft het bos zich kunnen ontwikkelen tot een oase van rust, waarin veel wild vrij spel heeft. Wolven uiteraard, de lynx, reewild, de korhoen en vele andere vogels. Van dat alles zien we alleen de waarschuwingsborden om de dieren vooral niet te storen, want behalve de onophoudelijk kwetterende vogels laat geen enkel beest zich zien. Geen slangetje, geen eekhoorn, geen konijn, niets. Op één dag houden ook de vogels zich stil, het is die dag maar liefst 33 graden. Ook wij willen ons wel rustig houden, maar de etappe is 24 kilometer lang, heuvel op heuvel af. Een gouden vracht Wij lopen vijf etappes van de noordelijke Goldsteig, omdat die over de hoogste bergen van het gebied voeren. Er is ook een zuidelijke variant en de Tsjechen hebben zich aangesloten aan het netwerk met een eigen variant van de Goldsteig. Alle paden en varianten zijn uitmuntend aangegeven en gedocumenteerd. Op sommige plaatsen kom je wegwijzers tegen met wel tien bordjes van wandel-, mountainbike-, langlauf- en sneeuw schoenroutes. Bovendien loopt ons stuk van de Goldsteig parallel met de Europese langeafstandswandelweg E6 van de Oostzee naar de Egeïsche Zee, die aangegeven staat met de bekende wit-rood-markering.

De Knödeltour gaat over acht bergen van 1000 meter Een

Kotztinger Hütte

In de middeleeuwen, toen zout een zeer gewild product was, ontstond een drukke handelsroute waar nu gedeeltelijk de Goldsteig loopt. Rond Passau en in het huidige Oostenrijk (Salzburg) werd veel zout gewonnen. Een groot deel werd per schip vervoerd over de Donau, maar naar Bohemen moest het in brokken op de rug van mens en paard worden gedragen over land. Het zout, gewild als smaakstof en van belang voor het conserveren van voedsel, was veel waard. Zoveel dat het de naam het witte goud kreeg, waaraan de Goldsteig zijn naam als gouden handelsader ontleent. Beschermd bladerdak

Over de naam Knödeltour hebben we nog veel plezier met vier Duitse mannen die al enkele dagen ons pad kruisen en met wie we uiteindelijk de laatste twee bergen gezamenlijk beklimmen. Knödel behoort tot de standaard Beierse pot, maar als ik vraag of ik bij de Schweinebraten frietjes kan krijgen in plaats van Knödel, vallen de Duitsers bijna van hun stoel. Schweinebraten eet je met Knödel en zeker niet met friet, de bestelling wordt gezien als een soort heiligschennis. helling van de

Verdwalenmeter onmogelijkis

HOOGTELIJN 4-2022 | 35 DUITSLAND THEMA van de Europese Unie, voor de ontwikkeling van het platteland. Het is opmerkelijk hoeveel projecten in het gebied gebruikmaken van Europese subsidies. Op vrijwel ieder informatiepaneel over plaatselijke projecten staat de blauwe vlag met twaalf Hoewelsterren.junivoor velen al het vakan tieseizoen is, komen we nauwelijks mensen tegen. Gelukkig is de enige berghut onderweg, de Kötztinger Hütte, wel geopend. De hut staat op een prachtige locatie en is een van de weinige plekken onderweg waar wat te koop is. Overnachten kan niet meer in deze hut en de huttenwaard geeft ook niet de indruk dat hij erg ingenomen is met de verhitte wandelaars. Desondanks is het aan de stamtafel op het terras van de hut een vrolijke boel, kennelijk lokale, wandelende mannen die hier hun dag doorbren gen. En de zelfgemaakte taart smaakt uitstekend. Nadat de hut in 1945 in de fik werd gestoken en weer herbouwd, is er vlakbij een opmerkelijk monument opgericht voor lokale gevallenen in de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Knödeltour De mooiste etappe loopt van Eck, een pasovergang met een paar skiliften en twee hotels, naar de Groβer Arber (1456 meter), het hoogste punt van de Goldsteig. Zoals je in de Alpen de befaamde spaghettitour hebt rond de Monte Rosa, waar je tot tien bergen boven de 4000 meter achter elkaar kunt afvinken, lopen wij wat we de Knödeltour hebben gedoopt: acht bergen van 1000 meter en hoger. Niet te vergelijken, maar met 1050 meter stijgen, ruim 500 meter dalen en 15 kilometer afstand is het een behoorlijke Opetappe.deroute komen we een aantal keer op niet of maar half begroeide toppen waar goed zicht is op de omgeving. Een paar toppen worden gevormd door grote brokken donkergekleurd graniet die als bruine torens boven het groen uitsteken. Op alle acht toppen staat een kruis, al valt het laatste op de Groβer Arber een beetje in het niet tussen de bouwwerken op de top. Op deze hoogste berg, ook wel de Koning van het Beierse Woud genoemd, staan twee enorme witte bollen. Watertorens lijken het, maar het gaat hier, vrijwel op de grens met Tsjechië, om radarposten van het Duitse leger. Lange tijd hing daar het IJzeren Gordijn als een ondoordringbare barrière tussen west en oost. En in het westen wilde men maar wat graag de vliegbewegingen bij de oosterburen kunnen volgen.

Op de

Kleiner Arber We lopen door heuvelachtig gebied tussen 500 en 1450

Specialist in materialen voor extremen Kom langs voor het beste advies! Ruim 300 modellen (wandel)schoenen op Bekijkzwerfkei.nl/link/i2l4voorraad!WerkenbijZwerfkei?onzevacatures! 0348-421648 DE VANOUTDOORSPECIALISTNEDERLAND

Gidsjes Er zijn diverse gidsjes over de Goldsteig. Om de exacte route te volgen zijn die zelden nodig, maar extra informatie onderweg is wel handig. Wij gebruikten: - Goldsteig 1 – Nordvariante uit de serie Hikeline van Esterbauer: ISBN 9783850005227, €13,90 (geplastificeerd met grote ring band, handig onderweg, wel 300 gram), kaart 1:35.000, 2010. - Goldsteig – Von Marktredwitz nach Passau uit de serie Wan derführer van Rother, ISBN 9783763344093, €15,40 inclusief GPX-tracks, geactualiseerd 2021. Tochtenwiki De beschreven etappes (10 t/m 14) staan op de NKBV Tochtenwiki: bit.ly/3Qu65Tg. De routes variëren van 9 tot 22 kilometer, waarbij wij in een aantal gevallen nog enkele kilometers extra moesten lopen in verband met de gekozen overnachtingsplaats.

Route Wij liepen in vijf dagen van Waldmünchen naar Bayerisch Eisenstein. Waldmünchen is met de auto vanaf Utrecht 750 kilometer. Met de trein via Frankfurt en Regensburg duurt de reis 10 uur met drie maal overstappen.

Het Goldsteig-netwerk

Accommodatie en bagage Wij verbleven in een landhotel op een bio-boerderij, een paar kleinere hotels en een Gasthof op de Groβer Arber. Het is op een aantal etappes zoeken naar een accommodatie, wil je de afstan den niet te groot maken. Er zijn onderweg ook enkele campings, die genoemd worden in een overzicht op de site van de Gold steig. Wildkamperen en bivakkeren is helaas verboden. Wij maakten gebruik van de bagageservice van het toerismebureau in Waldmünchen (bayerischer-wald.org/wandern/ wandern-ohne-gepaeck).

HOOGTELIJN 4-2022 | 37 DUITSLAND THEMA

De Goldsteig behoort tot de Top Trails of Germany en bestaat dit jaar vijftien jaar. De route loopt door vijf natuurparken van Marktredwitz naar Passau. Na de eerste acht etappes tot Cham splitst de Goldsteig in een noordelijke route (23 etappes, 16.500 hoogtemeters) door het Nationalpark Bayerischer Wald en een zuidelijke route (22 etappes, 10.800 hoogtemeters) langs de stad Regensburg. Inclusief de routevarianten, uitstapjes onderweg en de aanlooproutes naar de hoofdroute is er 2000 kilometer aan bewegwijzerde wandelpaden. Daarbij zijn er dertien grensovergangen die aansluiten op de 290 kilometer van de Goldsteigroute in Tsjechië. Een deel daarvan loopt door het nationaal park Šumava. De Goldsteig heeft een zeer uitgebreide site met alle informatie die nodig is voor het plannen van de diverse etappes, zowel in Duitsland als in Tsjechië: goldsteig-wandern.de. Hier zijn ook de GPX-tracks te downloaden.

Op weg naar de Ödriegel De Knödeltour start in Eck

De Goldsteig

Het eten in Beieren is zoals je van het Duitse platteland ver wacht: vrij simpel, veel vlees, vaak met witte kool, verder niet al te veel groenten. En wie bier bestelt krijgt automatisch een halve liter. Nou is dat in onze nogal hete week geen probleem, maar een kleintje bier is onbekend. Ze hebben er in ieder geval geen glazen voor. Mineraalwater en een Schorle of Gespritzter, meestal appelsap of witte wijn met bruiswater, komt ook in een halve liter. Bier en fris kost tussen de 2 en 3,5 euro, een stevige maaltijd rond de 15 euro. Een bordjeslawine De Duitsers houden ervan om echt alles vast te leggen, niets aan het toeval over te laten en dat ruimschoots te onderstrepen met geschreven teksten. Een Duitse hut in de Alpen herken je al snel aan de hoeveelheid waarschuwingen, ge- en verboden. Het kan een vorm van bezorgdheid zijn, zoals de Japanners je voor van alles en nog wat willen waarschuwen, maar bij de Duitsers lijkt de bordjeslawine eerder een vorm van regelzucht. Dichtbij een klimrots hoog op een van de bergen op de route, hangt een bordje met een verbod om open vuur te maken. Als dat toch gebeurt worden de overtreders nog dezelfde nacht ter plekke van hun bed gelicht, is de waarschuwing. Op een andere plek is informatie te lezen over de bescherming van de natuur. Waaronder passanten hebben geschreven: ‘Allemaal leuk, maar we hebben huizen nodig!’ Ook op het Beierse platteland trekken jongeren weg omdat er geen huizen zijn. Arbeidskrachten in de horeca zijn er vrijwel niet te vinden, daar werken bijgevolg voornamelijk Tsjechen. Absolute stilte Terug naar het bos en de Goldsteig. De route behoort tot de Top Trails of Germany en voert als predicaat ‘Qualitätsweg Wander bares Deutschland’. Dan heb je het goed voor elkaar bij onze oosterburen. Dat is ook zo en de natuur doet de rest. Op de Knödeltour-etappe wordt maar liefst tien van de vijftien kilome ter aangeduid als ‘gebied van absolute stilte’. Daar zijn alleen natuurgeluiden te horen. We hebben ons best gedaan iets anders te horen, maar het klopt. Je ziet af en toe dorpjes in de diepte, maar het geluid van een stampende fabriek, auto’s of ronkende motoren reikt niet tot het bos. Je hoort hier echt niets. Condensstrepen van vliegtuigen hoog in de lucht verraden het lawaaiige leven. Op de heuvels hoor je hooguit zingende vogels. Zelfs onze voetstappen worden gedempt op het zacht verende pad… Nou ja, je kunt ook overdrijven.

Terug naar 1975. Onderaan een zesdegraads route schilderde een jonge Duitse klimmer en student aan de lerarenopleiding wiskunde een rode stip op de rots. Hij deed dit op het Streitberger Schild onder de route die hij zojuist had geopend, de

Niet volgens de Britten. Die beklommen al in de negentiende eeuw veel van de 4000 meter hoge toppen door hun ambitie te combineren met de kennis en ervaring van lokale gidsen. Ook niet volgens de Italianen. Zij zullen de naam van Emilio Comici noemen als vooroorlogse atleet die het rotsklimmen tot kunst verhief. De Fransen hebben het boulderen uitgevonden en een Oostenrijker zal Hermann Buhl noemen, die vlak na de oorlog al liet zien hoe ver je kon komen met ambitie, talent en de longen van een paard. De Amerikanen deden een reeks uitvindingen, zoals de friend en de portaledge, waardoor werkelijk iedere rotswand aan een beklimming onderworpen kon Enworden.deDuitsers?

Tekst Florian van Olden en Ico Kloppenburg

Kurt Albert in de Sackwand Foto SchepersMartin

38 | HOOGTELIJN 4-2022

Duitse

Ze bliezen hun partijtje mee, als de besten, en leverden hun aandeel in de geschiedenis van de klimsport met grote prestaties. Toch liepen ze zelden voorop als het om innovatie ging. Daar kwam in 1975 in de Frankenjura verandering in. Toen vernieuwden de Duitsers de nitief het sportklimmen, door revolutionaire nieuwe spelregels toe te passen. Natuurlijk waren (en zijn) die spelregels continu onderwerp van discussie, in de taal die zo goed bij dit engagement past, de taal van Goethe, Kant en Horst Tappert.

De bakermat van het Rotpunkt-klimmen De Frankenjura ligt in Zuid-Duitsland op een paar uren rijden van de Alpen. De vele rotsmassieven liggen hier verstopt tussen de bosrijke heuvels. Op weg naar een van de grijze kalkmassieven vol vingergaten en steile overhangen rijd je door oude dorpjes met vakwerkhuizen, Mariabeeldjes en bierbrouwerijen. De tijd staat hier misschien niet stil, maar traag voelt het wel in de lome Beierse zomerzon. Meer over dit gebied lees je op p. 24.

Hoe veranderdederodeeenstipklimsport innovatie Zelden liepen de Duitsers voorop als het om innovatie ging. Maar dat veranderde in 1975 in de Frankenjura. Toen vernieuwden onze oosterburen de manier waarop wij klimmen. Niet met uitvindingen, maar met nieuwe begrippen en een nieuwe ethiek.

H ebben Duitsers de klimwereld weten te moderniseren?

Meer Duitse innovatie: de Bühlerhaak Overal in de Frankenjura vind je ze nog: Bühlerhaken. Ze zijn in de jaren ’60 van de vorige eeuw ontwikkeld door Oskar Bühler. Zijn concept: een haak uit één stuk staal gebogen en ingecementeerd in de rots. Afgerond, zodat een klimmer er veilig twee vingers in kan steken. Om de veiligheid van de sport te bevorderen, is de haak nooit gepatenteerd.

Boekje bij het graf van Wolfgang Güllich, met daarin een foto van Action DirecteFoto FotografieZout Foto Bühlerfam. FotografieZout

FotografieZout Foto

Het graf van Wolfgang Güllich is een bedevaartsoord

Het idee voor zijn actie kreeg Albert tijdens een bezoek aan het Elbsandsteingebirge in het toenmalige Oost-Duitsland en TsjechoSlowakije. Daar zag hij klimlegende Bernd Arnold in zuivere stijl, zonder te rusten, en vaak op blote voeten zijn routes op de steile zandsteentorens klimmen. Albert was erg onder de indruk en nam zich voor om vanaf dat moment ook te proberen iedere route in die stijl te beklimmen. Dit idee paste goed bij het Duitse engagement. In de Frankenjura was iedere geplaatste haak onderwerp van debat. De discussie over klimethiek werd niet alleen in de Frankenjura gevoerd. In Freyr in België was de grote Claude Barbier al in 1965 begonnen om haken die niet nodig waren als steunpunten geel te verven (en jaune). In de Verenigde Staten werd Warren Harding door Royal Robbins op de vingers getikt om zijn enthousiaste gebruik van boorhaken in Yosemite. Maar een wereldwijde revolu tie ontketende deze gebeurtenissen niet, pas in de jaren ’70 was de tijd rijp voor verandering. Jonge, atletische klimmers wilden met moderne trainingsmethoden laten zien waartoe ze in staat waren. Ze konden daarbij profiteren van technische ontwikkelin gen uit het decennium daarvoor, zoals dynamische klimtouwen

Met dit hakenBühlerplaatstemateriaalOskarduizenden

Adolf Rott Gedenkweg. De klimmer, Kurt Albert, had de route uiteindelijk in één keer geklommen, zonder gebruik te maken van artificiële middelen, zoals haken om je aan op te trekken of een touw dat al van boven naar beneden hangt. De stip had hij afgekeken van zijn thermosfles van het merk Rotpunkt, en voilà, de eerste Rotpunkt-beklimming was een feit. ‘Is dat alles?’ zullen veel lezers denken. Ja, dat is alles en het is nu haast onmogelijk je nog voor te stellen dat het in die tijd algemeen geaccepteerd was dat je zei: ‘Ik heb die-en-die route geklommen’, terwijl je in elke haak had uitgerust. Rotpunkt is inmiddels wereldwijd de norm als je erkenning wil voor een succesvolle beklimming.

Foto

HOOGTELIJN 4-2022 | 39 DUITSLAND THEMA

polen.travel/nl/wandelen DE LANGSTE WANDELROUTEKARPATEN!ONTDEKPOOLSEINDE • 4 Nationale Parken • 6 bergketens • 502 km te voet • 3 provincies • 2-3 weken avontuur BESKIDENHOOFDROUTE

Twee (midden)(links)AlexanderbijopsupersterrenDuitsehetpodiumeenWorldCup:MegosenJanHojer

Güllich tilde het trainen voor klimmen naar een nieuw niveau Foto Octagon

Foto

KurtinAlbertactie

• Biografie Kurt Albert: Frei denken, frei klettern, frei sein door Tom Dauer, Tyrolia (2020)

SchlottmannHenning

die meerdere vallen kunnen houden, specifieke rotsklimschoe nen en nieuwe zekermethoden. Bij dat nieuwe niveau hoorde een nieuwe ethiek. Klimmer en berggids Jean-Claude Droyer zorgde voor discussie in Frankrijk door in navolging van Barbier specifiek vrijklimroutes te openen. In de V.S. kwam het begrip free climbing in zwang met een roze punt als kenmerk. En in Duitsland schil derde Kurt Albert zijn eerste Rotpunkt onderaan de rots.

• Korte film over Mélissa Le Nevés beklimming van Action Directe: win.gs/3p6KdBt.

De Frankenjura is een plek waar de discussie over klimethiek nog altijd met passie wordt gevoerd. Misschien komt dat door de bijzondere regels in het gebied. Wie een route opent, bepaalt bijvoorbeeld waar de haken komen. En als de afstand tussen die haken groot is, dan blijft dat zo, tot in lengte van dagen. Waag het niet om daar iets aan te veranderen. Hetzelfde geldt voor een project dat iemand is begonnen: het is absoluut niet de bedoe ling om het project van iemand anders te proberen, laat staan af te Houdmaken.jeje niet aan deze regels, dan kan de sfeer bepaald onge zellig worden. Vorig najaar ontstond er bijvoorbeeld een conflict tussen Alexander Megos, de huidige superster van het Duitse sportklimmen, en Markus Bock, een van de alfamannetjes van de klimscene in de Frankenjura. Inzet was de route The Last Dance, geopend door Julian Söhnlein en Megos. Een paar dagen na de eerste Rotpunkt-beklimming waren alle haken er weer uitge haald. Reden voor deze actie? Bock vond dat The Last Dance te dicht langs zijn route ernaast liep en daarmee een inbreuk was op het unieke karakter van die route. Alleinstellungsmerkmal noemen de Duitsers dat unieke karakter. Het conflict is nog niet opgelost, de haken zijn niet teruggeplaatst, maar laten we wel wezen: wie wil er nou niet een verhitte discussie voeren over ethiek als je daarvoor midden in je betoog, na een minieme pauze, Alleinstellungsmerkmal kunt zeggen.

Nadat Güllich al als eerste klimmer een 8b (Kanal im Rücken) en een 8c (Wallstreet) had geopend, verlegde hij de grens nog verder. Dit bevestigde niet alleen de status van Güllich, maar ook die van de Frankenjura als het epicentrum van de klimwereld. Het huis aan de Moselstraße 7 in Oberschöllenbach, waar Albert, Güllich en Sandner woonden, werd de zoete inval voor de beste klimmers van de wereld. Jerry Moffatt, Kim Carrigan, John Bachar, Ben Moon en Ron Kauk: allemaal waren ze er regelmatig te gast.

• Interview met Bernd Arnold over zijn lange klimcarrière: bit.ly/3tQsgKb.

Inspiratie voor nieuwe generaties De eer om Rotpunkt op de kaart te zetten gaat naar Kurt Albert, maar het is Wolfgang Güllich die in en buiten de Frankenjura faam verwierf met Rotpunkt-beklimmingen, en ook nu nog nieuwe generaties klimmers inspireert. Daar zijn een paar goede redenen voor. De eerste betreft zijn inzicht dat koffiedrinken en klimmen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In Güllichs woorden: ‘Man geht nicht nach dem Klettern zum Kaffeetrinken, Kaffeetrinken ist integraler Bestandteil des Kletterns.’ Theelief hebbers zullen vooral als reden noemen dat Güllich het trainen voor sportklimmen naar een nieuw niveau tilde. Dat deed hij door te trainen met gewichten en door randjes op een houten bord te schroeven, waaraan hij zijn vingers trainde. Het bord hing hij op in een gymzaal die ‘Campus’ heette. Güllich geldt daarmee als de uitvinder van het campusbord, tegenwoordig een onmisbaar trainingsmiddel. Hij ontwikkelde het bord samen met zijn vriend Norbert Sandner toen hij aan het trainen was voor een nieuwe route, die hij uiteindelijk in 1991 klom en Action Directe noemde. Die route kreeg, voor het eerst, de moeilijkheidswaarde ring van 9a (op de Franse schaal) en dat sloeg in als een bom.

HOOGTELIJN 4-2022 | 41 DUITSLAND THEMA

Verder lezen en kijken

Het lijstje van wapenfeiten dat verder heeft bijgedragen aan de mythe rond Güllich is lang. Hij soleerde Separate Reality (7a) in Yosemite, klom iconische routes op bigwalls, zoals Eternal Flame (7c) in de Karakoram (met Kurt Albert trouwens) en was hij stuntdubbel voor Sylvester Stallone in Cliffhanger. En – daar is vrijwel iedereen het over eens – hij zag er ook nog eens heel goed uit. Zijn voortijdige dood in 1992, in slaap gevallen achter het stuur, was het tragische slotakkoord in het leven van deze legendarische Duitse klimmer.

Laboratorium Frankenjura Ook nu nog is de Frankenjura een belangrijke plek voor klimtalent om zich te ontwikkelen. Alexander Megos, Christian Bindhammer, Markus Bock en Jan Hojer beklommen in de Frankenjura Action Directe om hun naam te vestigen en in jaren daarna successen te vieren in de lokale rotsen of het World Cup circuit. Maar ook internationale talenten als Adam Ondra, Kilian Fischhuber, Ga briele Moroni, Patxi Usobiaga Lakunza en Mélissa Le Nevé gingen op bedevaart naar de Frankenjura om dit monument te klimmen.

• Film Rotpunkt | Alex Megos and the Advent, the Agony and the Art of the Redpoint (2019) via bit.ly/3IvwFbv.

42 | HOOGTELIJN 4-2022 Indian Summer in Zwartehet Woud De Schluchtensteig

Tegen het einde van de etappe word je op de top van de Buchberg (876 meter) getrakteerd op een fenomenaal uitzicht Stenige paden voeren door de Wutachflühen, een prachtig groen hellingbos De stoomtrein van de Sauschwänzlebahn slingert door het landschap: op de eerste dag kom je hem meermaals tegen

HOOGTELIJN 4-2022 | 43 DUITSLAND THEMA

Tekst Marieke van Kessel Beeld Dim van den Heuvel Stühlingen → Blumberg ETAPPE 1: De overSauschwänzlebahn-brugnegentiende-eeuwseindrukwekkendedeWutach

De Schluchtensteig is een 120 kilometer lange wandelroute door een aantal kloven (Schluchten) in het Zwarte Woud, op de grens met Zwitserland. De beroemdste kloof is de Wutachschlucht, die ook als dagwandeling erg populair (en dus vaak druk) is. De Schluchtensteig loopt van Stühlingen naar Wehr en wordt meestal opgedeeld in zes etappes. Dan kom je uit op flinke dagafstanden: goed te doen met een dagrugzak, maar zwaarder met volle bepakking. Wij liepen de route op het hoogtepunt van de herfst, toen de kleuren in het Zwarte Woud op hun allermooist waren. De zomer viel vorig jaar tegen, maar met het prachtige weer hier beleefden we een heuse Indian Summer. Behalve het weer en natuurlijk de avontuurlijke kloven waaraan de route zijn naam te danken hee , is ook de variatie aan landschappen erg aantrekkelijk.

44 | HOOGTELIJN 4-2022 Blumberg → Schattenmühle ETAPPE 2: Schattenmühle → Fischbach ETAPPE 3: Fischbach → St. Blasien ETAPPE 4: De oevers van de Schluchsee in herfstkleuren Het grootste deel van deze etappe loopt door de Wutachschlucht, die maar liefst 33 kilometer lang en tot 170 meter diep is De route daalt via steile maar goede trappen af naar SchleifenbachwasserfälledeDehouten overdekte ‘Kanadiersteg’ overspant de wilde Wutach Typische Zwarte Woud-boerderijen in het gehucht Muchenland De wilde Haslach perste zich tussen de Rechenfelsen door Vanuit de kloof lopen we door een statig herfstbos de hellingen bij Lenzkirch op We dalen af in de geheimzinnige Haslachschlucht Het restant van rotsburcht Räuberschlössle torent tachtig meter boven het dal van de Wutach uit

Reis Het startpunt van de Schluchtensteig is Stühlingen, op circa 700 kilometer rijden vanaf Utrecht. Voor wie liever met de trein gaat: er is een goede treinverbinding met Basel, vanwaar je via Waldshut naar Stühlingen doorreist. Ook in Wehr, het eindpunt, is een treinstation. Kijk op bahn.de voor meer informatie. Route Hoewel de Schluchtensteig een kloven- in plaats van een bergwandeling is, heb je toch bijna 3500 hoogtemeters in de benen als je het eindpunt in Wehr bereikt. Niet mis dus! De Schluchtensteig behoort tot de veertien Top Trails of Germany. In Duitsland wordt hij aangemerkt als schwer, maar wij vonden het een lichte tot middelzware wandelroute met a isselend vlakke en heuvelachtige trajecten. Soms is het wat steiler en kom je een met staalkabels gezekerde passage of een trap tegen. Bij regenachtig weer kunnen de paden glad en modderig zijn, wat het lopen aanzienlijk zwaarder kan maken. Zorg dus voor goede (berg)schoenen.

De ochtend in overnachtingsplaats Todtmoos begint donker en druilerig Het smalle bospad loopt langs de steile hellingen van de Wehraschlucht naar Wehr Een van de vele beekjes die uitmonden in de Wehra

De Schluchtensteig

De regen maakt de paden van de Schluchtensteig glad, maar niet minder indrukwekkend Smalle paden langs de bosrand voeren naar Ibach Het Zwarte Woud zou in deze tijd van het jaar beter het kunnenBruineGeel-Rood-Groen-Woudheten

St. Blasien → Todtmoss ETAPPE 5: Todtmoos → Wehr ETAPPE 6:

HOOGTELIJN 4-2022 | 45 DUITSLAND THEMA

De enorme koepel (een van de grootste ten noorden van de Alpen) van de Dom van St. Blasien domineert de omgeving

Accommodaties Er zijn aardig wat hotels en campings in het gebied, maar de meeste liggen niet direct aan de route. Het kan een flinke uitdaging zijn om de route zelfstandig uit te zetten. Je kunt er ook voor kiezen om de Schluchtensteig als compleet arrangement te lopen, met of zonder bagagevervoer. Als je in het Zwarte Woud overnacht op een camping of in een hotel betaal je toeristenbelasting, maar krijg je daarvoor in ruil een KONUS-dagkaart, waarmee je de volgende dag gratis per bus en trein door het hele Zwarte Woud (ja, het héle Zwarte Woud!) kunt reizen. Ideaal! Meer informatie Wij gebruikten de uitvouwbare en waterbestendinge Wanderkarte Schluchtensteig 0447 (1:25.000) van PublicPress. Een goede wandelgids is de Hikeline Schluchtensteig van Esterbauer. De GPS-track van de route is ook te downloaden via onderstaande Wilwebsites.jemeerweten over de Schluchtensteig? Kijk op schluchtensteig.de of op schluchtensteig-schwarzwaldtop-trails-of-germany.de/nl/top-trails/

46 | HOOGTELIJN 4-2022

Bij het Sauerland heb je vast beelden van glooiende heuvels op je netvlies, al dan niet met winterse sneeuw. De meeste klimmers zullen dit middelgebergte met die gedachte links laten liggen en de auto richting de Ith of Ettringen sturen. Toch is er zowel in het Sauerland als in het dichterbij gelegen Ruhrgebied een flink aantal relatief nieuw ingerichte klimgebieden te vinden, in voormalige steengroeven. Tijd voor een roadtrip om te kijken wat de deelstaat Noordrijn-Westfalen te bieden heeft. Tekst en beeld Harald Swen

Klimmen in Noordrijn-Westfalen

De steengroevenoplossing:

O m gelijk met de deur in huis te vallen: een tweede België is Noordrijn-Westfalen niet. Hoewel ruim tweemaal zo groot als Wallonië zijn er veel minder rotsklimgebieden. Dat komt vooral doordat België een voor het klimmen heel gunstige combinatie heeft van geologie (goede rots) en geografie (de diepe rivierdalen van onder meer de Maas en de Ourthe). In Noordrijn-Westfalen is, helaas voor de klimmer, die combinatie niet voorhanden. Een probleem Tot overmaat van ramp werd het medio jaren tachtig verboden om op natuurlijke rots in de deelstaat te klimmen. Is daarmee alle natuurlijke rots verloren voor de klimmer? Nee, zo erg is het gelukkig nog niet, want Nideggen is de uitzondering die de regel bevestigt. (Meer over dit klimgebied op p. 54) Maar voor een deelstaat met maar liefst achttien miljoen inwoners is één klimgebied natuurlijk veel te weinig. Des te meer als je bedenkt dat veertig jaar geleden enkele van de sterkste klimmers van de wereld hun krachten maten in de kwartsietrotsen van de Stenzel berg, de kalksteenrotsen in het Hönnetal en de hoog boven het bos uit torenende, tot negentig meter hoge rotsen van de Bruchhauser Steine. Het Hemer Felsenmeer, dat lijkt op een sprookjestuin waarin een reus met honderden stenen heeft lopen knikkeren, was korte tijd het domein van de boulderaar. Maar toen was het ineens voorbij met de pret. De roofvogelpopulatie was door de DDT gekelderd en het Waldsterben door de zure regen beheerste het nieuws. Toen er eindelijk meer aandacht voor natuur en leefmilieu kwam, had dat bijkomend tot gevolg dat de klimmers bijna volledig uit hun geliefde rotsen buitengesloten werden.

De natuurlijke rots van de Bruchhauser Steine is verboden terrein voor klimmers

De nodige voorzichtigheid In de rotsen klim je geheel op eigen risico. Rots kan uitbreken en haken kunnen onbetrouwbaar zijn, met gevaarlijke vallen en levensbedreigende situaties als gevolg. In alle steengroeven die in dit artikel worden beschreven moet je bijzonder alert zijn op losse rots. Ga alleen met voldoende kennis van zaken en de nodige voorzichtigheid klimmen.

De trots van Warstein én het hele Sauerland is de 45 meter hoge rotswand van de Hillenberg

HOOGTELIJN 4-2022 | 47 DUITSLAND THEMA

Inmiddels is de roofvogelstand, met de slechtvalk en oehoe als meest prominente vertegenwoordigers, alweer geruime tijd op peil. En ook de zure regen is passé. Dat biedt hoop, zou je zeggen! In talloze klimgebieden, waaronder Ettringen, de Pfalz en de Frankenjura, kunnen klimmers en roofvogels immers vreedzaam samenleven. Gedurende het broedseizoen worden de potentiële broedplaatsen gesloten voor klimmers en passanten, zodat de roofvogels rustig hun jongen kunnen opvoeden. Maar helaas, zo niet in Noordrijn-Westfalen. Bij de Bruchhauser Steine, het parade stuk van het Sauerland, kan tussen de regels door gelezen worden dat de roofvogelpopulatie pas weer kon herstellen nadat klimmers uit het gebied geweerd waren. De zaak zit muurvast en vermoede lijk gaat de huidige generatie klimmers niet meer meemaken dat er weer geklommen kan worden op deze historische rotsen. De oplossing Lokale klimmers zagen de bui tijdig hangen en begonnen op een alternatief te broeden. Bij de Deutscher Alpenverein ving men aanvankelijk bot – die was nog te zeer gericht op de Alpen om zich zorgen te maken over het verlies van klimmogelijkheden in de middelgebergten van het eigen land. Klimmers in het midden en noorden van Duitsland richtten daarom zogenaamde IG Kletterns op, een soort stichtingen die voor de belangen van de klimmers strijden. Al snel ontdekte men dat het lobbyen om de natuurlijke rotsen weer open te krijgen kansloos was en richtte IG Klettern Nordrhein-Westfalen de blik op steengroeven. Dat werd een voltreffer. Inmiddels wordt er nauw met Landesverband NordrheinWestfalen van de DAV samengewerkt en vinden beheer en inrichting van de klimgebieden onder de hoede van de Alpenverein plaats.

Scharpenbeul Deze tot twintig meter hoge wand van zandsteen is het meest afgelegen klimge bied van het Sauerland. Wie rust zoekt vindt hier in het bos op de noordelijke oever van de Biggesee de perfecte be stemming.

Klimgebieden steengroevenin

In het Sauerland kan nu weer volop geklommen worden, en wel in de volgende steengroeven. Hillenberg Het tot dusver mooiste en grootste klimgebied in het Sauerland is de Hillen berg bij Warstein. Deze voormalige steengroeve is met inzet van groot materi eel voor het klimmen geschikt gemaakt en eind september 2013 officieel geopend. Het klimgebied bestaat uit meerdere kleine wanden en een tot veertig meter hoge hoofdwand waarop meer dan zestig routes zijn ingericht. Am Bähnchen De meeste routes in deze kalksteengroeve zijn relatief steil en technisch. Onder de zesde graad zijn er daardoor weinig opties, op de drie plaatroutes links in de groeve na. Dankzij de ligging op het noordwesten is het een ideaal gebied voor warme dagen.

48 | HOOGTELIJN 4-2022

Steinkuhle Dit kleine gebied, met vijftien relatief korte en makkelijke routes, is alleen een bezoek waard als je toevallig al in de regio bent. Het is een van de weinige klimgebie den op het Europese vasteland waar op schalie kan worden geklommen.

Bochumer Bruch De Bochumer Bruch is een voormalige steengroeve aan de zuidzijde van het Ruhrgebied, op slechts een uur rijden van Venlo. Er zijn circa honderd routes ingericht, in soms niet helemaal solide gesteente. Het gebied heeft wonderbaarlijk complexe spelregels. Een daarvan is dat je je vooraf online moet aanmelden. Eenmaal die horde genomen kun je hier genieten van tot veertig meter lange routes.

Foto HeijinkJarinke

Werdohler Lenneplatte De naam geeft het al aan: in dit klimge bied in een stadspark langs de rivier zijn voornamelijk pure plaatklimroutes te vinden. Dankzij de ligging op het zuiden is het gebied ideaal voor koelere jaargetij den.

Unterer Elberskamp Deze steengroeve ligt schuin tegenover de Hohe Ley, de hoogste natuurlijke wand van kalksteen in het Sauerland. Je vindt hier zowel enkele van de makkelijkste als enkele van de moeilijkste routes van het Sauerland. Klim met beleid, want in sommige routes is nog altijd veel losse rots te vinden. Borghauser Wand Van plaat tot overhang, op deze westelijk georiënteerde, schaduwrijke wand vind je het allemaal. De rots lijkt in sommige routes wel gebeeldhouwd. Het levert spectaculair gevormde grepen op die normaal gesproken alleen in veel zuidelij ker gelegen klimgebieden te vinden zijn.

Kapplerstein

• Die Besten im Westen (Nideggen, Teufelsley, Bochumer Bruch, Ruhrgebied).

Toekomst Op een steenworp afstand van klimgebied Hillenberg wordt sinds 2015 gewerkt aan het inrichten van nóg een klimgebied binnen de stadgrenzen van Warstein. De in het stadsdeel Oberhagen gelegen voormalige steengroeve ondergaat een grote transformatie van industrieterrein naar stadspark. De rotswanden in het oostelijke deel van de groeve bleken de meeste potentie te hebben en de eerste schattingen gingen uit van tweehonderd mogelijke klimroutes.

• Klettern im Teutoburger Wald (alle klimgebieden in het InTeutoburgerwoud).dewebshopvande NKBV vind je daarnaast ook de gidsjes van de klimgebieden in Rijnland-Palts (Ettringen, Pfalz, Haardt, Rhein-Main), Hessen (Odenwald routes en boulder), Nedersaksen (Ith, Göttinger Wald, Harz routes en boulder). Praktische informatie en topo’s Steinschab Meer plaat dan dit wordt het niet! De routes hier zijn een goede test voor de wrijving van je zolen en je balans. Als je het trucje eenmaal doorhebt, wandel je omhoog. Mijd wel de warme en zonnige zomerdagen, want veel beschutting tegen de zon is er hier niet.

Rond het Hülloch bij Kierspe zullen ongeveer twintig routes ingericht kunnen worden. Een openingstermijn is nog niet genoemd.

Wennefels De Wennefels is een klein klimgebied van gradenaanmooieroutesgoedJetwaalfmaximaalmeterhoog.vindtertwintigbehaaktemeteenspreidingmoeilijkheids-van4tot8+.

Op de ruwe magmatische rots van deze tot twintig meter hoge, op het zuidwesten gelegen wand zijn vooral erg goed behaakte vijfde- en zesdegraads routes te vinden. De aanloop is aangenaam kort en waar anders tref je relaxplek met minibibliotheek onderaan de rots?

Ook in het westen van het Sauerland wordt gewerkt aan het inrichten van een nieuw klimgebied.

Via de QR-code vind je in de NKBV Tochtenwiki meer informatie over alle genoemde Deklimgebieden.klimgebieden in Noordrijn-Westfalen worden beschreven in een drietal klimgidsjes, die te koop zijn in de webshop van de NKBV: • Land der tausend Berge (de klimgebieden van het Sauerland). Momenteel uitverkocht, maar de nieuwe uitgave verschijnt in oktober van dit jaar.

Met bijna 200 routes zal Oberhagen het grootste klimgebied van het Sauerland worden

Het schoonmaken van de rots, stabiliseren van de top van de wand, egaliseren van de wandvoet en, als kers op de taart, het inrichten van de routes is een enorme klus gebleken. In zeven jaar zijn er door tal van vrijwilligers duizenden uren hard werk verricht. In die tijd zijn tot nu toe zo’n honderdvijftig routes van maximaal vijfentwintig meter hoog ingericht. De routes liggen verspreid over drie etages boven een meertje onderin de groeve. De spreiding aan moeilijkheidsgraden is groot: van een horizontaal dak met krachtige negendegraads routes tot hellende en goed ingerichte routes voor beginners. De gemeente gaat er momenteel van uit dat het klimgebied in 2023 geopend kan worden.

HOOGTELIJN 4-2022 | 49 DUITSLAND THEMA

Drukte en overlast De klimsport is de laatste jaren in Duitsland zo snel gegroeid dat nieuwe klimgebieden een druppel op de gloeiende plaat zijn. Tijdens drukke weekenden in het voor- en najaar kun je over de hoofden lopen en sta je in de rij voor populaire routes. Omwonenden ervaren geregeld overlast van de hordes bezoekers. Ze ergeren zich met name aan foutief geparkeerde auto’s en aan klimmers die in hun camper of busje overnachten. Deze overlast werkt plannen van het Landesverband voor nieuwe klimgebieden helaas tegen. Des te meer reden dus om je als klimmer gewoon aan de gedragsregels te Alshouden.gevolg van de drukte mogen in de voormalige steengroeve Isenberg sinds een jaar alleen nog maar leden van de (lokale) DAV Sektion klimmen. Een ontwikkeling die hopelijk geen vervolg vindt.

De meeste van de besproken klimgebieden zijn met de auto vanaf Arnhem of Venlo in circa twee à tweeënhalf uur te bereiken. Helaas is het merendeel niet goed bereikbaar met het openbaar vervoer.

50 | HOOGTELIJN 4-2022 Het Schwarzes Moor

Tekst Christine Tamminga Beeld Rhön GmbH D e Rhön ligt in het midden van Duitsland op het grensgebied van de deelstaten Hessen, Thüringen en Beieren. Het gebied bestaat uit een afwisselend cultuurlandschap en natuurgebieden met bonte bergweiden, hooggelegen moerassen en oorspronkelijk hoogveen. Je vindt hier natuurlijke stilte en grandioze uitzichten. De heuvels zijn van vulkanische oorsprong: de toppen bestaan uit basaltblokken en formaties zandsteen en kalksteen met schelpen. Hierop groeien bijzondere planten, korstmossen en mossen en leven dieren zoals de alpenspitsmuis en de vuursalamander. In dit glooi ende landschap zijn relatief weinig bossen te vinden. De oorspronkelijke beukenbossen zijn in de middel eeuwen gekapt om ruimte te geven aan de grazende HetRhönschapen.landgebruik was vanwege de arme, droge kalkbo dem en het barre klimaat in de hogere delen van de Rhön extensief. Er werd beperkt ingegrepen in de natuur, waardoor het gebied nu rijk is aan bijzondere planten, vlinders en vogels die op de grond broeden. Daarbij loopt de voormalige grens tussen Oost- en West-Duitsland door de streek. Aan beide zijden van het IJzeren Gordijn was een strook die niet betreden mocht worden en waarin ook niet gebouwd werd. De natuur heeft hier decennialang zijn gang kunnen gaan. Deze voormalige scheiding tussen Oost en West is als tastbare herinnering tegenwoordig een nationaal natuurmonument: Das Grüne Band.

inSchoonheiddiversiteit

Over spoortracés en hoogveen Op een hete zomerdag komen we op de fiets aan in het dorpje Wüstensachsen, dat in het noorden van de Rhön ligt. De tocht voerde tot hier vooral over oude spoortracés. Nu fietsen we verder omhoog naar het bezoekerscentrum van het Schwarzes Moor. Het Moor is een restant van het hoogveen dat hier vroeger de hoogvlakten bedekte. Velden paarse bloemen sieren de omgeving. Het is geen hei, maar het zijn hoog opgroeiende wilgenroosjes die de vlakte kleuren. Vanaf het bezoekerscentrum volgen we een Natur lehrpfad, dat grotendeels een vlonderpad is. De vlonders moeten droge voeten garanderen in natte perioden, maar nu is het zo droog dat gewone paden ook zouden voldoen. Tot een uitzichtpunt lopen we door heidevelden waarin gras groeit. Als we verder op een paar bomenrijen doorgaan die samen als het ware coulissen vormen, komen we in een totaal ander landschap: natte hei met bessenstruiken en oude, knoestige bomen. Hier krijg je een indruk hoe de omgeving eeuwenlang geweest moet zijn: woest, onontgonnen en door de nattigheid onbegaanbaar en onherbergzaam. Ik beeld me in hoe schimmig deze plek moet zijn als het bewolkt is. Dat wordt nog eens benadrukt door de grillige vormen van de Alsjeneverbessen.wenadewandeling weer op onze fietsen de berg afrollen worden de wegen omzoomd door zeer oude

Biosfeerreservaat Rhön

De Rhön is een van de middelgebergten van Duitsland. De hoogste top, de Wasserkuppe, reikt tot 950 meter. Erg hoog is het dus niet en er zijn geen spectaculaire rotspartijen te vinden. Wat maakt dat de Rhön toch zeker de moeite waard is? Het is een gevarieerd, relatief dunbevolkt gebied dat in 1991 door de UNESCO is aangewezen als biosfeerreservaat. Dat betekent dat in deze bijna 2500 km² grote streek de biodiversiteit en de genetische waarden van wilde planten en dieren beschermd worden.

HOOGTELIJN 4-2022 | 51 DUITSLAND THEMA

Veluwe Outdoor totaal concept Stationslaan 41a, 8071 CK Nunspeet, 0341 - 27 08 47 Let goed op onze actuele openingstijden op onze website! WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL • WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL Wij zijn gespecialiseerd zijn om voor iedere voet een goed passende schoen te vinden. Dit doen we door: Te luisteren naar u welke wandelingen u wil maken Het kijken naar uw voeten Uit ervaring adviseren welk type schoen voor u het meest geschikt zou zijn voor het wandelen op asfalt, bos, bergwandelen, maar ook lopen van meerdaagse trektochten in het hooggebergte Wij zijn gespecialiseerd in schoenen voor de “standaardvoet”, “de moeilijke voet” “de brede voet” en geschikte schoenen voor voeten met enkel / gewrichtsproblemen Door meer dan 250 voorraad modellen laag, halfhoog, hoog van soepel tot stijgijzer vast zit er vast een schoen voor u bij Of u nu een uurtje in de week wandelt of 3 weken een huttentocht in de bergen, wij hebben het. Welke soort Maatvoeringwandelinglengtebreedte wreefhoogte Type inlegzool Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling. De vragen die daarbij beantwoord worden zijn: SCHOENEN HALVE MATEN SOMMIGE MODELLEN T/M MAAT 54

Fränkische Saale, 180 km. Bekijk de route op rhoenradweg.phpfahrrad-tour.de/rhoenradweg/

lijsterbessen. De oranje bessen hangen in dikke trossen te wachten tot de vogels honger krijgen. Prachtige vormen hebben deze bomen, die hier al honderd of meer jaren staan. Langs basaltblokken en bergen De volgende morgen vertrekken we wederom vroeg vanuit Wüstensachsen voor een lange rondwandeling over de omringende kammen. Door een bos lopen we omhoog langs basaltblokken die met mos zijn begroeid. We bereiken het eerste uitzichtpunt: de Schafstein (832 meter). Als we in de zon komen loopt de temperatuur snel op. Hier hebben de lijsterbesbomen zich verenigd tot grote percelen bos. De zon benadrukt het oranje van de bessen nu des te meer. We bereiken de bron van de Fulda, die als klein stroompje onderaan de Wasserkuppe uit de grond welt. Na ruim tweehonderd kilometer gaat het water over in de Weser, die het naar de Noordzee brengt. De Wasserkuppe zelf, het hoogste punt van de Rhön, laten we rechts liggen. Bovenop staat een radarcentrum met een koepel die het felle zonlicht naar alle kanten weerkaatst. Vanaf hier lijken alle paden naar het Rotes Moor te lopen. Evenals het Schwarzes Moor, is het Rotes Moor een plek met oorspronkelijk hoogveen. De loopplanken tussen de heide- en bessenstruiken liggen in de schaduw van de vele loo omen ertussen. Op een uitkijktoren overzie je de bijzondere omgeving: een open landschap omzoomd door berkenbos. Tientallen jaren is hier turf gewonnen ten behoeve van de badplaatsen in de buurt. Nu wil men behouden wat er nog van over is. In de droge zomers van de laatste jaren is dat een hele opgave. Na een kop thee gaan we verder onderlangs de Schwabenhimmel, ook wel Heidelstein genoemd, waar op de top een zendmast staat die het uitzicht domineert. Drie herten schieten vlak voor ons langs. Aan de begroeiing is te zien dat het bos nog niet zo lang geleden is gekapt. Zo kunnen we ver uitkijken over de heuvels die tot aan de horizon golven, hier en daar onderbroken door een dorpje of een weg. De stilte is alom, de hitte zindert. Het laatste hoogtepunt op onze route van vandaag is de Stirnberg, vanaf daar dalen we weer af naar ons vertrekpunt. Door bos en grasweiden Ook onze laatste dag is warm. We etsen langs de Werra en de Ulster terug naar het noorden naar de Rhön. In de verte doemen grote witte zoutbergen op. De witte wolken aan de hemel geven ze grijstinten. Het zijn afvalbergen van de grootschalige kaliwinning die hier plaatsvindt. We hebben al eerder kennisgemaakt met deze industrie: de spoortracés waarover we regelmatig etsen waren voorheen bestemd om de (bij)producten van de mijnbouw te vervoeren. In het dorp Geisa verruilen we de ets voor onze wandelschoenen. We volgen een slingerend pad door een koel bos omhoog. Ieder soort bos hee zijn eigen plantenwereld en zijn unieke sfeer. Op het hoogste punt van vandaag, de Rockenstuhl (529 meter), ligt de Rhön aan onze voeten. Eindeloze heuvels strekken zich uit in allerlei kleuren groen. Aan de voet van de berg staat het Kreuz der Geiserämter. Dit kruis staat er pas sinds 2006, toen het tijdens het Mittelalterfest is onthuld. We dalen verder af langs een beekje en door vochtige grasweiden. Bij het stromende water sta ik te kijken naar lange slierten groen bezaaid met duizenden dansende witte bloemetjes: het is drijvende waterranonkel. Na een warme, lange dag etsen en wandelen zijn we precies op tijd voor het avondeten in de koelte van de tuin van het pension.

.

• De Rhönradweg van Bad Salzungen tot Hammelburg voert je door de dalen van de Werra, Ulster, Brend en de

• De E13 is een etstocht langs het voormalige IJzeren Gordijn. Een deel loopt dan ook langs Das Grüne Band in de Rhön. Doordat de grens verboden terrein was, konden dier- en plantensoorten hier ongestoord leven en groeien. Je vindt de complete route op Meergerman-border-mountainbikeroutesde.eurovelo.com/ev13/german-informatie

Daarnaast is er de meerdaagse Hochrhöner: 175 km door Hessen, Beieren en Thüringen, waarvan 150 km door het biosfeerreservaat: rhoenfuehrer.de/ Fietsender-hochrhoener

.

Foto TammingaHans Foto TammingaHans

De volgende dag stappen we weer op de ets. Dit keer doorkruisen we niet de Rhön, maar de heuvels richting het oosten, waar het Thüringer Wald lonkt.

HOOGTELIJN 4-2022 | 53 DUITSLAND THEMA

Bereikbaarheid Bad Bruckenau en Gersfeld (Rhön) zijn vanaf Utrecht per trein in 6 à 7 uur te bereiken. Met de auto is het ongeveer 480 km.

Wandelen Er zijn talloze dagwandelingen te maken vanuit de dorpen, de bezoekerscentra en vanaf parkeerplekken. Kijk voor een selectie leer- en belevenispaden op wandern-natur/lehrpfade/index.htmlrhoen.de/urlaub-kultur-ferien-wellness/

Naast wandelen en etsen kun je in de Rhön ook kajakken, zwee liegen, klimmen of grotten bezoeken. Kijk voor meer informatie over de activiteiten en het gebied op vakantietips/reservaat_de_rhon.htmlduitsland-reisgids.nl/ en op vaat-rhon-en-natuurpark-hessische-rhonving/natuurlandschappen/biosfeerreser-hessen-tourismus.de/nl/natuurbeleBiosfeerreservaat Rhön Een berg van afvalsto en

Foto

burendebijklimmen Kiezelklimmen

Nideggen Nideggen was een van de populairste klimgebieden onder Nederlanders. Daar lijkt de klad in gekomen. Ten onrechte, want in dit gebied kun je genieten van bijzondere routes in conglomeraat, een gesteente dat je maar weinig tegenkomt in klimgebieden.

De buren in Duitsland

54 | HOOGTELIJN 4-2022

H et is een bijzondere ervaring om op het roodbruine zandsteenconglomeraat van de rotsen rondom Nideggen te klimmen, hoog boven het dal van de Rur, omgeven door dennen en heide. Het buntsandstein in het Nationalpark Eifel bestaat vaak meer uit kiezel dan uit zandsteen en het is een hele kunst om van de vele potentiële grepen en treden precies de juiste te Hetkiezen.klimgebied Nideggen telt bijna 280 routes, waarvan een groot deel volledig behaakt is, maar ook een deel niet of slechts gedeeltelijk van haken is voorzien. Er wordt al sinds 1908 rondom Nideggen geklommen en in het begin van de jaren ’80 waren in Nideggen zelfs enkele van de moeilijkste routes van Duitsland te vinden. Helaas deed de populariteit, door klimmers die overlast veroorzaakten (parkeren, lawaai, wildkamperen), het gebied eind jaren ’80/begin jaren ’90 de das om. Onder het mom van natuurbescherming is sindsdien een aanzienlijk deel van de rotsen rondom Nideggen verboden voor klimmers. Om de huidige status quo in stand te houden is het belangrijk dat klimmers zich aan de regels van het park houden: koop voor je gaat klimmen een kletterticket, gebruik geen magnesium, blijf op de paden en betreed de toppen van de rotsmassieven niet. Er kan nog op vijf deelmassieven geklommen worden. De belangrijkste zijn de Hinkelsteine, de Hirtzley en de E els. Hoewel er de laatste jaren flink wat routes gesaneerd zijn, is de behaking van veel routes naar huidige sportklimmaatstaven matig of zelfs ronduit slecht te noemen. Het lijkt erop dat de inkomsten van de klimtickets niet gebruikt worden om de infrastructuur in en om de rotsen te verbeteren. Neem daarom naast een avontuurlijke instelling ook een bosje nuts en cams mee, en klim met beleid. Aanraders in de E els zijn de Apfelsinensteig (4), Fakir (5+) en Zitrone (7). Op de Hirtzley zijn de langste routes van het gebied te vinden. Probeer hier zeker de Weg der Jugend (5-) en Hurrah Teutschland (8). Klimmers met sterke vingers en het nodige uithoudingsvermogen kunnen hun lol op in Live Fast Die Young (8) en de Parasit (9-/9+) in de Hinkelsteine.

• OV: station Nideggen op 1 à 3 kilometer van de rotsen

• Aantal routes/maximale lengte: 280/10 tot 40m • Klimstijl: wand, plaat en overhang

We presenteren in dit Duitslandthemanummer twee klimgebieden in de Eifel: de bekende conglomeraatrotsen rondom Nideggen en de in de Vulkaneifel gelegen Gerolsteiner Dolomiten. Om in deze gebieden te klimmen is geen klimjaarkaart nodig. Wel moet je bij het lokale toerismebureau een van de gelimiteerde klimtickets weten te bemachtigen.

• Topo: Die Besten im Westen, te koop in de webshop van de NKBV Meer info over het gebied vind je in de NKBV Tochtenwiki: klimmen/nideggen/28452381tochtenwiki.nkbv.nl/nl/poi/ Luchtig klimmen voor Hans van Zwol in Open Air op de Hirtzley

Nideggen

Het conglomeraat van Nideggen Roland Bekendam op het linker deel van de Hirtzley JohanssonBritta

• Niveau routes: 3-8a

• Toegankelijk na aanschaf van een dagkaart (€ 5,- p.p./€ 3,- kinderen) of jaarkaart (€ 120,-)

Tekst en beeld Harald Swen

• Gesteente: conglomeraat • Expositie: voornamelijk west en zuid • Beste jaargetijde: voorjaar tot herfst

In de serie Klimmen bij de Buren laten we je klimgebieden in de nabije omgeving van Nederland zien, op maximaal 400 kilometer rijden van Utrecht.

• Gesteente:

Vanuit het stadje Gerolstein in de Vulkaneifel wordt het uitzicht naar het noorden gedomineerd door een heuvel met forse rotswanden. Op een deel van deze rotswanden is een klimgebied ingericht met 68 routes.

Simone Gri oen op weg naar de eerste haak in de Wernerriss

de klettertickets gaat heel eenvoudig via de website van het toerismebureau van GerolHelaasstein. lijkt het erop dat de inkomsten van de klettertickets niet in de inrichting en het onderhoud van het klimgebied worden gestoken. Net als in Nideggen kom je in sommige routes haken van twijfelachtige kwaliteit tegen en zijn er regelmatig onlogische, verre haakafstanden. Om alle routes veilig te kunnen klimmen, loont het om naast een setje nuts en cams ook een clipstick mee te nemen. De Gerolsteiner Dolomiten zijn daarom vooral aan te raden voor klimmers die met een dergelijke klimstijl om weten te gaan of die het gebied zelfs speciaal opzoeken om te trainen voor avontuurlijke klimvakanties in de Dolomieten. Aanraders zijn de klassieke pijler van de Winklerturm (3), de Kaiserriss (5), Li (7+), Trierer Rampfe (7+), de Glatte Wand (8-) met een pittige crux en tot slot de Freundscha , een prachtige 9/9+ met een getructe passage langs de dakrand. BaksRobin

Gerolstein

Gerolstein • Aantal

• Topo: Die Besten im Westen, te koop in de webshop van de NKBV Meer info over het gebied vind je in de NKBV Tochtenwiki: gerolsteiner-dolomieten/47441327nkbv.nl/nl/poi/klimmen/tochtenwiki.

Foto JohanssonBritta Foto

•

Tekst Harald Swen I n tegenstelling tot de andere massieven in de streek bestaat het massief boven Gerolstein niet uit basalt, tufsteen of ignimbriet, maar uit oud dolomietrif. De klimstijl in de Gerolsteiner Dolomiten doet dan ook sterk denken aan de klimstijl van routes in de Frankenjura, met kleine gaatjes en randjes in verticale grijze en beige rots. Bij gebrek aan informatie over het gebied waren de Gerolsteiner Dolomiten lange tijd onbekend terrein voor de meeste Nederlandse klimmers. Dat is jammer, want het gebied is ideaal voor zonnige winterdagen of bewolkte dagen in het warmere seizoen. Pas echter op wanneer de zon uit de hemel brandt. Door de expositie op het zuiden en het ontbreken van bomen voor de wand wordt het hier al snel te warm. Net zoals in Nideggen moet je ook hier een klimticket kopen voordat je gaat klimmen. Er worden per dag maximaal twintig kaartjes uitgegeven. Zorg dus dat je er op tijd bij bent met reserveren. De aanvraag en betaling van routes/maximale lengte: 68/25m Niveau routes: 3-8b, met het zwaartepunt tussen 5c+ en 6c dolomiet Expositie: voornamelijk zuid Beste jaargetijde: herfst tot voorjaar OV: 1,4 km vanaf station Gerolstein Alleen toegankelijk na aanschaf van een dagkaart (€ 5,- p.p.) via ticketshop?re-product-id=170978gerolsteiner-land.de/

•

Dolomietenambiance

•

•

•

HOOGTELIJN 4-2022 | 55 DUITSLAND THEMA

56 | HOOGTELIJN 4-2022

V rijdagmorgen mocht ik weer met mijn koffer naar het vliegveld vertrekken. Het is september 2020, een half jaar geleden ging de wereld op het COVID-19-slot. Mijn chef heeft gevraagd of ik met hem de eerste vlucht ‘na corona’ wil doen. Maar helaas kwam twee uur van tevoren de boodschap dat ik toch niet mee kon. Balen, want als piloot wil je vliegen. Het is heerlijk om thuis te zijn, maar nog liever ben ik op weg. Op weg waarheen? Dat maakt niet uit. Toen ik te horen kreeg dat ik niet mocht gaan werken, was ik teleurgesteld. Maar al snel kwam het idee bij mij op de vijf dagen die ik onverwacht vrij had met positieve energie te vullen. Ik besloot dezelfde dag nog mijn rugzak te pakken, een treinticket naar Brilon te boeken en me solo op de Rothaarsteig in het Sauerland te begeven. Sinds ik in 2006 naar Duitsland ben verhuisd wilde ik dit langeafstandspad bewandelen en nu is het juiste moment gekomen om dat te doen.

Niet ver van de grens in Duitsland ligt het Rothaargebergte. Veel Nederlanders weten dit gebied al te vinden voor de wintersport in Winterberg, maar ook voor een langeafstandswandeling kun je hier terecht. In tien dagen loop ik de Rothaarsteig en ontdek ik hoe simpel geluk kan zijn.

Tekst en beeld Jord Daudeij der weg der sinne

De Rothaarsteig voert de wandelaar 154 kilometer door naald bossen en beukenbossen, over heides en over de vlakte van de Kahler Asten. Ik heb besloten de route van noord naar zuid te lopen, van Brilon naar Dillenburg. Op verschillende forums las ik dat de meeste mensen het noordelijke stuk van de route het mooist vinden en dat daarom als laatste lopen. Persoonlijk loop liever richting het zuiden, met de zon in mijn gezicht. Zeker nu De Rothaarsteig

Tijdens mijn wandeling geniet ik van de stilte, die soms in de verte door een oude tractor of een kettingzaag wordt verbroken. Maar op de een of andere manier stoort mij dit niet. Het is immers der Weg der Sinne. De stilte en de vergezichten zijn betoverend. Daarbij geniet ik van de kleuren van de herfst, dansende vlinders in de zon op een open plek tussen donkere dennen en het wuivende gras dat tijdens het laatste uur zonlicht van kleur verandert. Ik loop met een lach op mijn gezicht. Deze wandeling maakt me gelukkig en geeft me het gevoel écht te leven. Daarvoor is blijkbaar maar verdomd weinig nodig. Na vijf dagen en bijna 120 kilometer wandelen kom ik bij het station van Lützel aan. Ik moet vandaag weer naar huis. Het werk roept. De rest van de Rothaarsteig zal moeten wachten. Het is zoals zenpriester Shunmyō Masuno in een van zijn boeken schreef: ‘Soms is het beter om te wachten op het juiste moment.’

het richting de herfst gaat vind ik het heerlijk de warmte van de nazomerzonnestralen te voelen. En ik heb geluk: de eerste drie dagen loop ik in korte broek. Maar wel met mijn zware en eigen lijk te warme bergschoenen eronder.

HOOGTELIJN 4-2022 | 57 DUITSLAND THEMA

De eerste dag ging snel en moeiteloos, maar dag twee is een lange dag, meer dan 30 kilometer lang. Nadat ik op de verbin dingsweg van de Rothaarsteig naar mijn bed and breakfast een afslag mis komt daar zelfs nog een paar kilometer bij. De hoofd weg is erg duidelijk aangegeven, de verbindingswegen minder.

Uitzicht op de Kornberg vanaf de Westerwald-variant Mijn bivak in de buurt van de Siegquelle

Een andere aanpak Na een maand sta ik alweer op het station in Lützel, maar wel met een andere rugzak. Tijdens de vorige etappes heb ik in B&B’s en hotelletjes overnacht. Nu heb ik mijn tent bij me en wil ik de komen de vier nachten in de buurt van de route bivakkeren. Wildkamperen is verboden in Duitsland, maar zo lang je niet in een natuurgebied overnacht wordt bivakkeren gedoogd. De eerste nacht buiten is altijd weer wennen, zeker als het waait en regent. De volgende ochtend hangt er dikke mist tussen de bomen. De mist wordt gevangen gehouden tussen de Lahnkopf en de Grauhain. Ik maak mijn ontbijt en pak mijn rugzak in. Om negen uur ben ik weer op pad. Op het moment dat de zon langzaam maar zeker door de dikke wolkenlaag breekt denk ik aan een van de

Ruiken voor zien De slogan van de Rothaarsteig luidt: Der Weg der Sinne, het pad der zintuigen. Inderdaad merk ik tijdens het wandelen dat mijn zintuigen scherper worden. Op de tweede dag ruik ik het begin van de civilisatie voordat mijn ogen het toenemende aantal papieren zakdoekjes langs de weg registreren. De vettige frituur lucht van de Hochheide Hütte is van ver te ruiken. Eenmaal bij de hut geniet ik van een stuk taart en een groot glas zwarte bessen Schorle, alvorens ik mijn weg voortzet richting de Ruhrquelle.

BydlonAndrew© DE BESTE OUTDOORFILMS VAN HET JAAR P RODUCED BY BEVER | bever.nl/eoft Voorverkoop: € 18 | € 15 Leerlingen/Studenten Avondkassa: € 20 | € 17 Leerlingen/Studenten 21-10-2022 UTRECHT KINEPOLIS JAARBEURS | 19:00 UUR 22-10-2022 NIJMEGEN DE LINDENBERG | 20:00 UUR 23-10-2022 DEN HAAG THEATER DILIGENTIA 16:00 EN 20:00 UUR 25-10-2022 GRONINGEN KINEPOLIS | 19:00 UUR 26-10-2022 HAARLEM KINEPOLIS HAARLEM | 19:00 UUR 27-10-2022 AMSTERDAM MEERVAART THEATER | 20:00 UUR 28-10-2022 ZWOLLE THEATER BUITENSOOS | 20:00 UUR 29-10-2022 ’S-HERTOGENBOSCH VERKADEFABRIEK | 20:00 UUR 30-10-2022 UTRECHT KINEPOLIS JAARBEURS 16:30 EN 20:00 UUR 31-10-2022 ENSCHEDE KINEPOLIS | 19:00 UUR 01-11-2022 ROTTERDAM THEATER ZUIDPLEIN | 20:15 UUR 03-11-2022 EINDHOVEN EVOLUON – PHILIPS HALL | 20:00 UUR TICKETS!NUBESTELbever.nl/eoftJE ...door MFS® technologie.Vakuum® De nieuwe definitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profielzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. ® Vakuum® ®

Eindpunt met een omweg De volgende ochtend ben ik weer vroeg op pad, wederom in dichte mist. Het geeft het Roßbachtal wat mystieks. Ik ontmoet onderweg twee andere wandelaars, Julian en Martin, die acht dagen geleden in Brilon gestart zijn en hun eerste langeafstandswandeling maken. We lopen samen op en praten over onze ervaringen op de Rothaarsteig. Van Julian leer ik waarom de dennenbomen aan de schorskevers ten prooi vallen: door de droogte produceren de bomen minder hars, hun natuurlijke afweermechanisme tegen de kevertjes. Gedrieën bereiken we Oranienstadt Dillenburg. Deze officiële naam van de stad verwijst naar het huis van Oranje: dit is de geboortegrond van onder anderen Willem van Oranje. Hier neem ik afscheid van Julian en Martin, want mijn wandeling gaat nog verder. Ik voeg een lus van ruim 50 kilometer aan mijn tocht toe met de Westerwald-variant.

HOOGTELIJN 4-2022 | 59 DUITSLAND THEMA

Voor dag negen heb ik dik 25 kilometer gepland. Na twee uur wandelen bereik ik de Fuchskaute, het zuidelijkste punt van de Rothaarsteig. Er waait een ijzige wind uit het noorden en ik blijf niet langer dan tien minuten zitten om van het overweldigende panorama te genieten. Ik blijf liever in beweging. Aan het eind van de dag zet ik mijn tent op de veranda van jachthut ‘Am Großen Stein’. Net als ik alles heb uitgestald komen de jager en zijn vrouw kijken. Gelukkig hebben ze geen enkel bezwaar tegen mijn plannen om bij de hut te overnachten. Na een gezellig gesprek vertrekt het echtpaar weer richting hun warme huis. Ik blijf alleen achter en kruip voldaan in mijn slaapzak. Op mijn laatste ochtend mag ik niet treuzelen. Om 12:50 vertrekt de bus van Wilgersdorf terug naar mijn auto die in Lützel staat. Gelukkig gaat het opruimen van mijn bivak steeds vlotter. Vandaag, op dag tien, moet ik voor het eerst in complete regen kleding wandelen. De wolken hangen zo laag dat ik de wieken van de windmolens niet kan zien als ik eronderdoor loop. Na 12 kilometer ben ik bij de Kalteiche, waar ik drie dagen geleden ook was. Nu, meer dan 70 kilometer verder, is het weliswaar dezelfde plaats, maar in mijn leven een heel ander punt. Reis Vanuit Utrecht reis je in iets meer dan vier uur met de trein naar Brilon. Vanaf Dillenburg duurt de terugreis ongeveer vijf uur. Route De Rothaarsteig is één van de veertien Top Trails of Germa ny. De 154 kilometer lange route is goed bewegwijzerd en er zijn diverse wandelkaar ten en -gidsen verkrijgbaar. Bekijk de route en etappes op top-trails/rothaarsteigtop-trails-of-germany.de/nl/ . De Rothaarsteig af en toe loont het om eens een omweg te nemen

Die middag word ik op de Kornberg getrakteerd op het mooiste uitzicht van de hele tour. Een gevoel van geluk en tevredenheid stroomt door mijn lichaam.

Beschut voor de regen bij ‘Am Großen Stein’ Wuivend goud herfstgras ten zuiden van Brilon Bij de Fuchskaute kruist de route de E1 Je kunt de route uitbreiden met de Westerwald-variant (53 kilometer) of de Hoog Sauerland-variant (14 kilometer). Voor de Rothaarsteig met de Westerwald-variant was ik in totaal tien dagen onderweg. Overnachten Wildkamperen is in Duitsland verboden (enkele plekken uitge zonderd). Ook bivakkeren mag wettelijk niet, maar wordt vaak wel gedoogd. Op de website van Top Trails of Germany is de ‘Ac commodatiegids’ te vinden, waarin hotels, B&B’s en campings langs de route zijn opgenomen.

bekendste spreuken van de Chinese filosoof Confucius: ‘De weg is je bestemming.’ Niet enkel het bereiken van de finishsteen in Dillenburg maakt me gelukkig, de weg erheen is wat telt. Ik ben gelukkig in het hier en nu: ik ben op weg. Soms loopt het niet zoals ik had gepland, maar geen enkele weg is recht en af en toe loont het om eens een omweg te nemen. In de loop van de dag begint mijn watervoorraad op te raken. Door de tweede te droge zomer op rij zijn veel bronnen droogge vallen. Ik heb nu mijn hoop op de Dillquelle gevestigd, en zie daar: het water stroomt en smaakt heerlijk. Als de zon al achter de Gramelskopf is verdwenen, zoek ik een plaats voor mijn tent. Net als op veel andere plaatsen in Duitsland hebben schorskevers hier alle bomen laten sterven, en wat is overgebleven, is een wild landschap van omgezaagde bomen. Ik maak met stukjes bast en takken een plateautje voor mijn tent. Zo ben ik beschermd tegen de optrekkende kou en vochtigheid. Maar helaas niet tegen het lawaai van de houthakkers die om elf uur ’s avonds aan het werk gaan met hun zware machines.

Natuurbeschermingentolerantie

DAV-president Josef Klenner

‘D e DAV is puur als sportvereniging in Duitsland niet zo heel groot, wij zijn de derde bond in ledenaantal, maar slechts een fractie van de DAV-leden is actief wedstrijdsporter. Voetbal domineert alles; atletiek, tennis en turnen zijn traditioneel grote sporten. Maar als natuurbeschermingsorganisatie zijn we zeker sterk. In een aantal deelstaten zitten we in commissies en adviesgroepen’, zegt Josef Klenner, die van 1992-2005 en 2010-2022 DAV-president was en komend najaar de nitief afscheid neemt.

De Deutscher Alpenverein (DAV) is met 1,4 miljoen leden de grootste bergsportvereniging ter wereld. Tegelijkertijd is het een organisatie voor natuurbehoud. In die laatste hoedanigheid is de DAV bij onze oosterburen een hele sterke partij. President Josef Klenner, vrijwilliger zoals de bestuursleden van de NKBV, leidt een grote groene vereniging met ambitieuze plannen.

Mountainbiken Een ander groot (duurzaamheids)thema binnen de DAV is de discussie over mountainbiken, en met name e-mountainbikes. ‘De DAV is niet tegen e-bikes, maar ze moeten op wegen blijven waar ze wandelaars niet hinderen’, zegt Klenner. ‘Het is mooi dat met een e-bike iedereen kan genieten van de natuur, ongeacht lee ijd of gezondheidsklachten. We proberen daarom lokaal oplossingen te bedenken. Probleem is dat maar 10-15% van de mountainbikers lid is van de DAV.’

De DAV staat voor…

Tekst Peter Daalder Klimaatneutraal

Foto HaseDAV/Tobias

60 | HOOGTELIJN 4-2022

‘Bescherming van het klimaat is vanaf dit jaar het belangrijkste onderwerp en een grote opgave voor de DAV’, aldus Klenner. ‘Wij willen in 2030 klimaatneutraal zijn. Ons uitgangspunt is: vermijden vóór reduceren en vóór compenseren. Je kunt wel compenseren, maar beter is vermijden. Het plan hiervoor is door 87% van de leden aangenomen. Alle activiteiten van de DAV-afdelingen, de initiatieven in de deelstaten en de verschillende landelijke sectoren worden vanaf dit jaar getoetst op hun CO2-uitstoot. Daarvoor worden hun begrotingen belast met 90 euro per ton CO2-uitstoot, in 2025 wordt dat 140 euro per ton.’ De belasting is slechts het begin van de aanpak. Klenner: ‘De DAV stort voor ieder lid 1 euro per jaar in het Klimaatfonds. Daaruit worden initiatieven betaald om het klimaat te beschermen. In onze hutten en klimhallen valt bijvoorbeeld nog het nodige te verbeteren rond de energievoorziening. Daarnaast hebben we al besloten dat we in DAV-verband geen vliegreizen meer maken onder de 1000 kilometer. Ook onze dochteronderneming de Summit Club, die ons reisprogramma uitvoert, moet met plannen komen. Het is duidelijk dat mobiliteit de grootste kans voor reductie biedt. Er zijn al ideeën voor mobiliteitsconcepten op plaatsen waar nu weinig of geen openbaar vervoer is. Het is geen eenvoudige opgave, er is veel creativiteit nodig.’

De DAV maakt zich nu actief sterk voor diversiteit

HOOGTELIJN 4-2022 | 61 DUITSLAND THEMA

• ruim 1,4 miljoen leden • 43,3% vrouwelijke leden • 23,3% leden tot 25 jaar, die met de JDAV (Jugend DAV) een eigen vereniging vormen binnen de DAV • 356 afdelingen, waaronder de Gay Outdoor Club en regionale afdelingen • 321 eigen berghutten met 20.000 slaapplaatsen • 890.000 overnachtingen en 2 miljoen bezoekers per jaar in de hutten • 220 klim- en boulderhallen • 36.600 bezoekers in het Alpines Museum van de DAV in München (nu gesloten voor verbouwing, heropent in het najaar van 2023) • 22.500 tochtenleiders en instructeurs opgeleid door de DAV • bijna 31.000 vrijwilligers • 6 keer per jaar verschijnt het DAV-magazine Panorama van ruim 100 pagina’s Gay Outdoor Club De DAV draagt niet alleen zorg voor de natuur, maar ook voor zijn leden. De vereniging is tegen intolerantie en haat. Dat standpunt wordt actief uitgedragen en komt onder andere tot uiting in de Gay Outdoor Club (GOC), die sinds 2004 een van de afdelingen van de vereniging vormt. Thomas Michel (58) is voorzitter van de GOC, die inmiddels 2000 leden hee . ‘We zijn opgericht in 1986. Het was toen nog niet zo gewoon om er voor uit te komen homo of lesbisch te zijn. In 2004 zijn we een afdeling van de DAV geworden, want onze leden willen ook graag een bergverzekering en ze gebruiken ook hutten. Sindsdien is de GOC snel gegroeid’, zegt Michel. ‘Het spreekt veel mensen aan. Wij zijn een vereniging voor de gehele LHBTIQ+-gemeenschap. Er wordt vaak gevraagd waarom de GOC nodig is. Het antwoord is simpel: veel mensen vinden het fijn om met gelijkgezinden de bergen in te gaan. Onderweg of in hutten praat je vaak over jezelf en je leven. Dat wordt al snel heel persoonlijk, wat velen in onze kringen niet makkelijk vinden.’ Michel gaat die vragen zelf overigens niet uit de weg. ‘Ik draag altijd een T-shirt met ons logo. Daarover komen vaak vragen. Dan vertel ik over de GOC. En bijvoorbeeld over Queerfeld, een weekend voor jongeren dat we in 2019 met de JDAV, de jongerenafdeling van de DAV, hebben georganiseerd. Toen hebben zich meteen 50 jongeren bij ons aangemeld. Het is voor veel mensen nog steeds moeilijk om voor hun geaardheid uit te komen.’

Tegen intolerantie De Gay Outdoor Club voelt zich thuis bij de DAV. ‘De DAV sprak zich pas in 2001 uit tegen intolerantie en haat. De vereniging hee een geschiedenis van Jodenhaat en uitsluiting, waar dus pas heel laat openlijk afstand van werd gedaan. Maar de DAV maakt zich nu actief sterk voor diversiteit en acceptatie van alle groepen. Daarom voelt het ook goed bij zo’n grote en belangrijke vereniging als de DAV aangesloten te zijn’, zegt Michel. ‘DAVpresident Josef Klenner is al een paar maal bij onze bijeenkomsten geweest. Ook wordt er nu beter gelet op gendergevoelig taalgebruik. In alles zie je dat er rekening met ons gehouden wordt.’ Forum en netwerk Onder de 2000 leden van de GOC zit ook een aantal berglie ebbers van buiten Duitsland. ‘Iedereen is welkom, ook mensen uit Nederland. Wij willen graag een forum, een platform zijn. Wie met ons wil wandelen of klimmen kan meedoen. Je hoe niet eens lid te zijn. We zijn een netwerk waar je vriendschappen sluit.’ Wil je weten waar de NKBV voor staat? Scan de QR-code en lees online verder.

Thomas Michel (rechts) op de top van de Soiernspitze bij Mittenwald (2257 meter)

Foto WarneckeDAV/Bettina Foto

DeMichelThomasDAV in cijfers

Natuurbescherming is al lang een zwaartepunt binnen de DAV. Dit a che hing in 1920 in de Hochlandhütte in het Karwendelgebergte. Een groep van zeventig Sektionen, de Bergsteigergruppe, sprak zich uit tegen plannen voor kabelbanen, stuwmeren en de bouw van bergwegen. De aanvoerder van de groep was lid van de Sektion Hochland.

Bergbeklimmer en expeditieleider Ralf Dujmovits zit in de herfst van een indrukwekkende klimcarrière. Aan de keukentafel in zijn geboortedorp blikt hij terug op de lessen, risico’s en successen tijdens zijn tochten. Tekst Manon Stravens Beeld Zout Fotogra e Ongekwali ceerde baantjes Zijn vader droeg de passie voor het klimmen over op zijn zoon. ‘Hij was een klimmer en nam mij als klein jongetje mee de Alpen in, of we gingen klimmen hier in Baden-Baden. Ik was de enige van de vier kinderen die het allemaal leuk vond.’ Na een pubertijd met meer interesse in ‘dansen, meisjes en rock & roll’ begon het echte klimmersleven. Na school vertrok de toen negentienjarige Dujmovits voor een jaar naar Zuid-Amerika, waar hij een derde van de tijd aan het klimmen was, en de rest reisde. De eerste berg die hij beklom, was de Cotopaxi, een 5897 meter hoge vulkaan in Ecuador. Hij deed ervaring op, en ontmoette er anderen. Van een groep Poolse klimmers en een Fransman, die hij ontmoette in de Andes in Peru, leerde Dujmovits veel over hoogtes, klimaat en ijsklimtechnieken. ‘Een belangrijke periode in mijn leven.’ Hij klom in Bolivia en Chili, toen het toerisme daar nog in de kinderschoenen stond. ‘En dus kon ik genieten van het landschap en de mensen.’ Hij verdiende zijn geld met allerlei ‘ongekwali ceerde baantjes’: in een tinmijn in Bolivia, als vrachtwagenchau eur in Chili, en als elektricien op de Galapagoseilanden. Hij moest maar eens beginnen aan een serieuze studie, vond hij. En dus begon Dujmovits in 1984 met een opleiding medicijnen in Heidelberg. Maar de balans tussen studeren, reizen en klimmen was al snel zoek. ‘Ik was nauwelijks op de universiteit te vinden.’

‘Opgeteld stond ik een jaar lang opde Mount Everest’

Ralf Dujmovits deed 34 beklimmingen van achtduizenders

Geen serieus beroep Dus – vroeg hij zich af – hoe zou hij ooit een eigen praktijk kunnen draaien, en verantwoordelijkheid kunnen nemen

62 | HOOGTELIJN 4-2022 Een kwart van de woonkamer is een leeshoek. Een echte, met tot aan het plafond gevulde planken vol boeken. Een pickel hangt boven de kachel. Oude heroïsche verhalen, boeken van grote klimmers als Diemberger en Bonington. Boeken over Zuid-Amerika, waar zijn klimcarrière begon. Over Antarctica, waar hij zes keer kwam. ‘Een levensverzameling. Zo’n 85% gaat over de bergsport.’ Voor zijn neus ligt het boek Ich stand auf dem Everest van Edmund Hillary uit 1959. Dujmovits las het als jongetje, in de tijd dat zijn vader hem mee de bergen in Innam.een leven van tientallen expedities naar de hoogste toppen komt Ralf Dujmovits (1961) graag weer terug in de heuvels van zijn geboortestadje Bühl, in het Zwarte Woud. ‘Boeken waren altijd belangrijk voor de voorbereiding van expedities, toen internet nog niet zo wijdverbreid was. Ik deed veel onderzoek, las expeditierapporten en zocht klimmers op. Ik wilde leren van andermans ervaringen. Ook de slechte ervaringen. Waar gebeuren de ongelukken, wat zijn de gevaarlijkste Destukken?’tijddat hij elf van de twaalf maanden als berggids op pad was, of in een jaar drie achtduizenderexpedities deed, is zo goed als voorbij, vertelt de gebruinde en sportief geklede avonturier met de zachtaardige ogen. Maar hij klimt veel en gidst nog steeds. ‘Geen grote groepen meer, alleen nog individuen. Ik heb zo’n tien vaste klanten met wie ik elk jaar of elke twee jaar op pad ga. Het zijn zielsverwanten geworden, vrienden die me ook nog willen betalen.’

HOOGTELIJN 4-2022 | 63 DUITSLAND THEMA

voor patiënten? Eenmaal in het ziekenhuis gaf de hiërarchie hem de laatste zet; Dujmovits besloot te stoppen met zijn studie. Hij ging in op een uitnodiging voor een trainingsexpeditie naar India van de Deutscher Alpenverein, waarvoor hij toen al zo’n drie jaar werkte. ‘Mijn vader vond het helemaal niks. Conservatief als hij was, vond hij berggids geen serieus beroep.’ Toch koos Dujmovits voor de bergen. Hij werd een professionele gids en kreeg een baan als expeditieleider. Met zijn toenmalige Spaanse vriendin begon hij al snel zijn eigen expeditiebedrijf, AMICAL Alpin, dat inmiddels is verkocht.

In zekere zin brengt bergbeklimmen altijd een risico met zich mee. ‘Maar je leert jezelf beter trainen, je mentaal voor te bereiden als je in het basiskamp op het punt staat aan de laatste klim te beginnen. Je weet wat je moet doen als je ook maar een beetje hoofdpijn voelt. Ik dronk bijvoorbeeld altijd te weinig, in de haast om de top te bereiken. Ik leerde het rustiger aan doen. Je leert je lichaam begrijpen en omgaan met de pijn en het zuurstofgebrek. Dat gee zelfvertrouwen.’ Er waren tenslotte al spanningen genoeg op de berg. ‘Met Gerlinde had ik pittige discussies, bijvoorbeeld als de een terug wilde en de ander niet.’ Zoals in 2004 op de Annapurna. ‘Ik begon het op een zeker moment veel te gevaarlijk te vinden en wilde terug. Gerlinde en onze Japanse vriend Hirotaka Takeuchi gingen door. Ik zag ze gaan en besloot ze toch te volgen. Eenmaal op de top was ik natuurlijk blij,’ zegt Dujmovits, ‘maar er was zoveel spanning, dat was niet goed. Daar hebben we bij thuiskomst veel over gepraat. We besloten dat degene die terug wil kan gaan, als hij of zij niet gewond of ziek is, en dat de ander door mag gaan. Je moet er goede afspraken over maken’, zegt Dujmovits. ‘En natuurlijk met de juiste mensen op pad gaan, met wie je die afspraken kunt maken. Anders blij er constant spanning bestaan. Ik heb expedities met zware discussies meegemaakt. Het liep meestal goed af, maar zo’n discussie kan gevaarlijke situaties opleveren. Ik heb geleerd om op tijd dat gesprek aan te gaan als ik problemen voorzag.’ Modesport Klimmen met een groep is nog weer anders, zegt Dujmovits. ‘Het is een uitdaging, vooral in commerciële expedities. Veel uitdagender dan zelf zo’n klim doen. Je moet de groepsdynamiek in de

64 | HOOGTELIJN 4-2022

Het was ook de tijd dat Dujmovits zijn eerste achtduizender beklom, de Dhaulagiri in 1990. Gevolgd door de Mount Everest in 1992 en de K2 in 1994. De indrukwekkende lijst van beklimmingen over de hele wereld, te vinden op zijn website, duizelt. Sommige pieken deed hij meerdere keren. ‘Gewoon omdat ze mooi zijn.’ Zoals de Shishapangma: een keer de normaalroute met klanten, een keer de uitdagende tweeduizend meter hoge zuidkant met zijn voormalige vrouw Gerlinde Kaltenbrunner. Als eerste Duitser beklom hij alle veertien achtduizenders. Op de in totaal 34 expedities, bereikte hij achttien keer de top. ‘Zestien keer draaide ik dus om.’ Hamerende hoofdpijnen Het bereiken van die toppen werd steeds leuker. ‘In de eerste jaren voelde ik geen emotie, uit angst voor de afdaling. Ik was onzeker over mijn kunnen en de hamerende hoofdpijnen en andere lichamelijke signalen waren beangstigend. Steeds vroeg ik me af: doe ik het goed, of heb ik te veel gedaan? In het begin vond ik het allemaal veel risicovoller.’

Inspiratie in Hillary’s Ich stand auf dem Everest

‘Als gids moet je jezelfaan de kant zetten’

Ralf Dujmovits is actief op Instagram: @ralfdujmovits

Monsterlijk geluid Niemand overleed in de expedities die hij leidde. Maar Dujmovits hee ongelukken genoeg gezien, en meegemaakt. Zo werden hij en zijn team in 2006 op de Kangchenjunga, met 8586 meter de derde hoogste berg ter wereld, overvallen door een onweersbui op 7700 meter hoogte. Ze waren begonnen met afdalen. Te midden van ‘lichtflitsen en dat monsterlijke geluid’ viel Dujmovits toen in een kloof, waar Gerlinde hem uit wist te plukken. Terug in het kamp bleek de tent verwoest en waren de slaapzakken verdwenen. ‘We waren helemaal gesloopt, fysiek en mentaal.’ Op de Gasherbrum I maakten ze mee dat een Spanjaard, die ze

1989-2011: oprichter en eigenaar van expeditiebedrijf AMICAL Alpin 1990: eerste achtduizender: Dhaulagiri (8167 meter) 1996: staatsbezoek aan Nepal als guest of honor van president Roman Herzog 1999: Eiger Live – Liveverslag van de klim op de Eiger-Nordwand 1990-2009: Dhaulagiri (1990), Mount Everest (1992), K2 (1994), Cho Oyu (1995, 1998), Shishapangma (Central Peak 1996, Main Peak 1997, eerste noord-zuidoversteek Main Peak 2005), Broad Peak (1999), Gasherbrum II (2000), Nanga Parbat (2001), Annapurna I (alpiene stijl 2004), Gasherbrum I (2004), Kangchenjunga (2006), Manaslu (2007), Makalu (2008), Lhotse (2009)

HOOGTELIJN 4-2022 | 65 DUITSLAND THEMA gaten houden, weten wat er gebeurt. Als er onderling onbegrip is, moet je mensen apart nemen en uitzoeken wat het probleem is. Je moet het weer in de gaten houden, weten of de klant t is, de kleur van zijn of haar gezicht in de gaten houden. Als gids heb je een enorme verantwoordelijkheid en moet je jezelf aan de kant Dezetten.’tijden zijn wat dat betre veranderd, vertelt Dujmovits. ‘We hadden voorheen altijd ervaren klanten als we een achtduizender gingen doen. Ze huurden mij vooral in om de hele expeditie en de logistiek eromheen te organiseren. Iedereen die met mij mee wilde, moest me een rapport opsturen van de afgelopen vijf jaar. De leugens pikte ik eruit. Dan vroeg ik ze op gesprek en adviseerde ik ze, zo nodig, te beginnen met een lagere top.’ Tegenwoordig zijn mensen volgens hem niet meer zulke goede klimmers. ‘Bergbeklimmen is een modesport geworden. Mensen denken al dat ze een achtduizender kunnen beklimmen als ze in een klimhal zijn geweest. Je hebt natuurlijk het recht om te doen wat je wilt, maar je hebt ook een verantwoordelijkheid naar de anderen toe, die in hetzelfde team of op dezelfde berg zitten. Kom je in de problemen, dan moeten anderen je helpen. Van sommigen weet je dat zij al in een vroeg stadium in de problemen zullen komen, en dus de verantwoordelijkheid naar de rest zullen schuiven. Daar houd ik niet van.’ Aan de jas naar beneden Was het vroeger makkelijker om een team samen te stellen van mensen met hetzelfde ervaringsniveau, de laatste jaren moest Dujmovits zo vaak mensen afwijzen, dat de expedities niet meer break-even konden draaien. ‘Dus kwamen we steeds vaker op het punt dat we een expeditie moesten runnen met een aantal Wie is Ralf Dujmovits?

Professioneel berggids en bergbeklimmer Ralf Dujmovits (1961) is de zestiende klimmer, en tot dusver de enige Duitser, die alle veertien achtduizenders hee beklommen. Hij deed in totaal 34 beklimmingen van achtduizenders, waarvan hij 18 keer de top bereikte. Zijn belangrijkste wapenfeiten op een rij: mensen zonder de juiste ervaring.’ Dat zijn hele moeilijke beslissingen. ‘In de voorwaarden staat dat we iemand mogen terugsturen, maar eenmaal op de berg is dat heel moeilijk.’ Zo stond Dujmovits in 2001 uren op de top van de Gasherbrum II op een man te wachten. ‘Deze kerel kwam maar niet. Ondertussen stapelden de wolken zich op, en zou de afdaling moeilijker worden. Toen ik eindelijk besloot om af te dalen, zag ik hem. Hij kon niet meer verder, zei ik hem, veel te gevaarlijk. We raakten bijna slaags, want hij wilde per se door naar de top. Ik heb hem aan zijn jas naar beneden moeten trekken. Hij hee nooit meer een woord met me gesproken.’ ‘Natuurlijk is zo iemand zelf verantwoordelijk, maar je kunt mensen niet laten sterven op de berg. Ik heb vaker van dat soort gesprekken gevoerd. Dan zei ik mensen in het kamp dat ze er veel te lang over deden en de top niet zouden halen. Dat is niet makkelijk, want iedereen hee heel veel geld betaald, hard getraind en zijn familie even aan de kant gezet. Je moet het dan ook zo brengen dat iemand het gevoel hee de beslissing zelf te nemen.’

WAS REGELMATIG JOUW SLAAPZAK ZO GAAT JE SLAAPZAK NOG LANGER MEE EN VERBETER JE DE KWALITEIT. BEGIN JE ER LIEVER NIET ZELF AAN? LEVER JE SLAAPZAK BIJ ONS IN VOOR EEN WASBEURT. BEVER WASSERVICE € 27.50* BUITEN HEEFT JE NODIG

Zijn carrière heeft zijn tol geëist. Dujmovits mag dan geen vingers of tenen aan bevriezing hebben verloren, zijn nek is ‘flink verrot’ door het vele gewicht dat hij droeg. Ook heeft zijn huwelijk met Gerlinde, die in die tijd als eerste vrouw alle acht duizenders zonder zuurstof beklom, het niet overleefd. ‘Het waren hele intense periodes, met veel media-aandacht.’ Het klimmen ging goed, maar het hele circus eromheen deed hen de das om, zegt Dujmovits. ‘Maar ik heb de mooiste expedities met haar gedaan.’ In 2013 gingen ze uit elkaar.

THEMA

HOOGTELIJN 4-2022 | 67 DUITSLAND

Toch is die media-aandacht wel belangrijk. ‘Ik leef van mijn sponsoren. Zij maken deze expedities mogelijk, maar daar verwachten ze wel wat voor terug. Je wil de sponsor ook blij maken, want dankzij hen kun je je dromen waarmaken.’

Dujmovits is – denkt hij – een van de oudste klimmers die nog een sponsor heeft. Zeven pogingen Aan zijn indrukwekkende lijst beklimmingen lijkt niets meer toe te voegen. Toch knaagt er iets. Dujmovits heeft de Everest nooit beklommen zonder zuurstof. De intentie was om dat te doen tijdens zijn eerste en succesvolle poging in 1992. Maar het was te koud, en uit angst zijn tenen aan bevriezing te verliezen, pakte hij toch de zuurstoffles. ‘Ik zag het niet als een probleem om die te gebruiken. Ik was toen dertig en ik had geen besef van de ethische kanten. Het was ook totaal normaal in die tijd om de Everest met zuurstof te beklimmen.’ De spijt is groot. ‘Het is gewoon een enorm verschil. Als je met zuurstof klimt, wordt een achtduizender eigenlijk maar een zesduizender, afhankelijk van hoe ver je die fles opendraait.’ Zeven pogingen volgden. Maar steeds was er iets. ‘Dan voelde ik me niet goed, of Gerlinde niet. Een andere keer moesten we onze hoogtezieke vriend levend de berg af krijgen. En in 2015, met mijn huidige vrouw Nancy Hansen, was er de aardbeving in Nepal.’ Dujmovits heeft opgeteld langer dan een jaar op de Everest gestaan, grapt hij. ‘Met dat geld had ik zo een tweede huis kunnen kopen.’ De laatste keer was in 2017. Opnieuw was het weer slecht. ‘Om de Everest zonder zuurstof te beklimmen, moet je echt de per fecte weersomstandigheden hebben. Je zit tenslotte op de grenzen van wat een menselijk lichaam aankan. Omkeren was een rationele beslissing op dat moment. Maar toen ik afdalend mijn tent zag, begon ik te huilen. Je steekt er zoveel tijd, inspan ning en training in. En dan lukt het weer niet. De teleurstelling was overweldigend. Ik voelde ook dat dit waarschijnlijk de laatste keer zou zijn.’

Trainingen worden zwaarder, besluit Dujmovits. ‘Ik kies er vaker voor op de bank mijn krantje te lezen dan dat ik ga hardlopen. En waarom zou ik een dodelijk ongeluk riskeren? Er zijn te veel mooie dingen in het leven.’

eerder hadden gewaarschuwd niet verder te gaan omdat hij te laat was, overleed. In zijn val nam hij bijna Gerlinde mee. De jongen tuimelde tussen hen door de diepte in. ‘Ik heb zo veel ongelukken gezien. Het ontneemt je het enthousiasme. Toch moet je je niet laten overweldigen door deze ervaringen. Anders kun je niet verder.’ Weinig ongelukken worden door de natuur veroorzaakt, weet Dujmovits. ‘Zo’n 99% van de ongelukken die ik heb gezien, zijn veroorzaakt door mensen zelf. Ik weet dat omdat ik achteraf altijd de oorzaak probeer te achterhalen van een ongeluk. Het is levenslang leren.’

Dujmovits gaat het ‘hoogstwaarschijnlijk’ niet nog eens proberen.

Ik weet van drie mensen in mijn omgeving dat ze zijn gestorven op de afdaling. Met zuurstof hadden ze het overleefd.’

‘Maar het blijft me bezighouden. Het moet nog kunnen, denk ik na een goede training. Maar ik weet ook dat ik niet meer zo fit en snel ben. Ik ben te oud. En op die hoogte zit je op de rand van de dood.

Avontuurlijke vakanties Actieve vakanties zijn vaak niet zomaar gebeurtenissen. Het zijn belevenissen die lang bijblijven. Het gevoel en de indrukken ervan kan je keer op keer ophalen en laten je telkens genieten. OutdoorXL heeft alles om ook je volgende avontuur onvergetelijk te maken. Ontdek ons online of loop binnenkort eens binnen in onze winkel in Barendrecht.Deoutdoor- en ski specialist van Nederland - 8000m2 Tenten & outdoor - Aalborg 1 Barendrecht (naast IKEA) outdoorxl.nl

Herinneringen die bijblijven

Onder redactie van Harald Swen en Rien Jans

KLIMAPPS

Klimwanden

materiaal&markt

Een beetje hal hee een Kilter Board, MoonBoard of Tension Board: trainingswanden die je met je app aanstuurt. Houten grepen of kunststof, symmetrisch of niet, ze doen min of meer hetzelfde: de greepjes lichten op, de niveaus zijn eindeloos en de overhangen zijn instelbaar tot 70 graden. Met de bijbehorende apps creëer je routes of projecten, deel je die met elkaar en houd je je progressie bij. Tension Board 2 | 75,2 MB | tensionclimbing.com Kilter Board | 197 MB | settercloset.com Moon Climbing - Moonboard | 158,7 MB | moonboard.com De grootste? ‘De slimste app met de actiefste online gemeenschap.’ TopoGuru claimt veel, zoals ook de grootste database, want ze werken samen met theCrag.com. Meer dan 90.000 klimgebieden wereldwijd, waaronder de belangrijkste van Europa, 917.000 routes en twee miljoen gelogde beklimmingen, je eigen prestaties loggen en die van vrienden volgen, video’s uploaden, een o line toposysteem, uitgebreide gebiedsinformatie, actuele weersomstandigheden, GPS-navigatie naar gebieden toe, accommodatie vinden: alles wat je van een goede klimapp verwacht, zit hierin. Gedetailleerde informatie start met een vanaf-prijs van €8 voor een maand-, €12 voor een kwartaalof €36 voor een jaarabonnement. 52,7 MB | topoguru.com | thecrag.com

70 | HOOGTELIJN 4-2022

Indoor Het Nederlandse TopLogger, voor je routemanagement in klim- en boulderhallen, werd vier jaar geleden gelanceerd, maar kennen we vooral sinds corona. Je tijdslot in een hal reserveerde je vaak via TopLogger. Wereldwijd kun je TopLogger gebruiken in 132 hallen. Elke aangesloten hal hee een inter-actieve kaart waarop je je getopte routes en projecten bijhoudt, en live ranglijsten en overzichten van lokale competities. Daarmee is TopLogger een heel complete indoor routeapp met in Nederland een groot marktaandeel: van de 78 Nederlandse hallen zijn er 55 aangesloten bij TopLogger. Daarnaast zijn er ook hallen opgenomen in onze buurlanden: 16 in het Verenigd Koninkrijk, 8 in Duitsland en 6 in België. 15,3 MB | toplogger.nu Hangborden Ze zijn er nog wel, klimtrainingstoestellen waar geen app voor is, maar ze worden zeldzaam. Griptonite hee een trainingsapp voor uitsluitend de Beastmaker, terwijl je bij apps als Tenso en Boulder Trainer je eigen hangbord kunt selecteren en downloaden. De populaire trainingsapp Crimpd bespraken we in Hoogtelijn 2 van dit jaar al uitgebreid (latticetraining.com). Grippy - Beastmaker Workouts | 42 MB | beastmaker.co.uk Tenso Hangboard Training | 38,5 MB | tenso.app Boulder Trainer | 54,6 MB | €2,99 | boulder-trainer.com

Klimapps zijn er in veel soorten en maten. Er zijn complete apps met klimgebieden en hallen in meerdere landen en met zowel de disciplines boulderen als klimmen aan boord. Maar er zijn er ook die zich juist toespitsen op een land, een regio of zelfs een klimgebied, en/of op een enkele discipline. Verder zijn er heel veel trainingsapps en apps die je verticale leven op andere manieren vereenvoudigen, bijvoorbeeld voor het vinden van klimmaatjes of het omrekenen van internationale waarderingen. De apps die we hier bespreken zijn allemaal te vinden in de App Store of GooglePlay.

Foto JansRien

HOOGTELIJN 4-2022 | 71

27 Crags begon als website over de bouldermogelijkheden in Finland. Inmiddels bieden de site en app informatie over duizenden klim- en bouldergebieden wereldwijd. Je kunt topo’s o line downloaden voor wanneer je in een internetluwe omgeving klimt. Met de GPStool vind je eenvoudig je weg naar het begin van de route. En natuurlijk biedt 27 Crags je de mogelijkheid je geklommen routes te loggen en te waarderen. Premiumabonnement In de gratis versie van de app zie je snel of het gebied waar jij naartoe wil, is opgenomen in 27 Crags. Wil je vervolgens toegang tot de volwaardige topo’s, dan zul je een Premium maand- of een jaarabonnement moeten afsluiten. Een maandlidmaadschap kost € 8,90 en een jaarlidmaatschap € 49,90. Je krijgt dan toegang tot alle premium topo’s. Die zijn er van de Frankenjura, Leonidio, Kalymnos, Seynes, Céüse en vele andere gebieden. België Sinds kort is 27 Crags een must voor wie veel in België klimt.

één discipline De Engelstalige FerrataGuide van Tsjechische makelij lichten we uit omdat dit een van de apps is die zich toelegt op één discipline. FerrataGuide claimt de grootste database te hebben met Europese klettersteigs in Oostenrijk, Italië, Frankrijk en 19 andere landen. Kaarten hebben geavanceerde ltermogelijkheden, gedetailleerde beschrijvingen en topo’s, niveaus en foto’s van – en waarderingen door – andere klimmers. Uiteraard kun je zelf ook van alles bijhouden. Je communiceert met andere klimmers en leaderboards geven aan wat waar wordt geklommen. Dat biedt inspiratie voor je komende tochten. 34 MB | ferrataguide.com Eigen haard De NKBV Tochtenwiki-app bevat duizenden beschrijvingen van routes, tochten en wandelingen in de Alpen en elders in Europa. De app bevat ook veel informatie over de klimgebieden rondom Nederland, waaronder de laatste info over nieuwe routes, parkeren en soms zelfs een online topo. De Pro-versies van de app zijn vooral bedoeld voor bergsporters en bieden, a ankelijk van het abonnement dat je gebruikt, de mogelijkheid om gedetailleerde sta aarten (IGN, OS, Swisstopo, Alpenverein, Kompass) in de app zowel online als o line te gebruiken. De basisapp is gratis, abonnementen op Pro en Pro+ starten vanaf €24,99 per jaar. Verwar de NKBV Tochtenwiki-app niet met de reguliere NKBV-app, waarin je de NKBV agenda bekijkt, wedstrijduitslagen opzoekt en je jouw ledenpro el inziet. Met de NKBV-app heb je ook altijd je klimjaarkaart voor de Belgische klimgebieden bij de hand. 68,5 MB | tochtenwiki.nkbv.nl één land Alles van een land in één app. iClimbing biedt je alle klim- en bouldergebieden en hallen van Italië, in het Engels, Duits of Italiaans. De app bevat meer dan 1300 klimgebieden: van de Dolomieten tot en met Sicilië. Gedetailleerde informatie en topo’s koop je bij voor minimaal € 0,99 per gebied. Dus klim je veel in Italië, dan is het al snel interessant om de gehele gedetailleerde app-gids van alle gebieden te kopen voor € 31,99. 41,2 MB | versantesud.it/iclimbing

Vrijwel alle klimgebieden van België zijn namelijk in de Premiumversie opgenomen met up-to-date foto-topo’s. De info over de gebieden is in samenwerking met lokale klimmers en de Belgische klimfederaties KBF en CAB verzameld. Hoewel 27 Crags bijdraagt aan de kosten van het beheer en onderhoud van de klimgebieden loont het voor KBF en CAB meer wanneer je, naast je eventuele abonnement op 27 Crags, ook een van hun papieren topo’s 129,9koopt.MB|27crags.com

Zie ook: klimapps-uitgelicht.htmlnkbv.nl/kenniscentrum/

Klimgebieden over de hele wereld Tekst

SwenHarald

27 Crags voor boulderen en klimmen

Diepgang

72 | HOOGTELIJN 4-2022

Bushwalken in zinderend Australië De Heysen Trail

Tekst Nina van Hattum Beeld Rob Carpay en Nina van Hattum

Samen met mijn vrienden Rob en Tanja loop ik de laatste vier secties van de Heysen Trail, van Parachilna Gorge tot Wilpena Pound. Dit deel, een wandelroute van bijna 70 kilometer, staat bekend als het meest spectaculaire deel. Het is een tocht langs rode rotsen, ruige valleien met dorstige dennen en rivierbeddin gen omgeven door eeuwenoude eucalyptusbomen.

D e Heysen Trail is met 1200 kilometer het langste wandel pad van Australië. Het pad is opgedeeld in zestig etappes en slingert door beboste valleien, langs woeste kustlijnen, wijngaarden, woestijnlandschappen en panoramische uitzichten. De trail loopt door Zuid-Australië en gaat van Cape Jervis naar Parachilna Gorge in de Flinders Ranges, de grootste bergketen van Zuid-Australië. De bergketen werd 500 tot 800 miljoen jaar geleden gevormd en ligt in het Ikara-Flinders Ranges National Park, een park van 912 km². Het ligt in het gebied van de inheemse Adnyamathanha. De bergen zijn zelfs terug te vinden in de naam van dit volk: in de eigen taal betekent adnya rots en matha groep (mensen).

HOOGTELIJN 4-2022 | 73

Het enige teken dat er mensen zijn geweest Het begint te schemeren als we aan de tocht beginnen. We lopen een ruime kilometer naar Parachilna Gorge Hikers Campsite, onze eerste slaapplaats. De muntachtige geur van eucalyptus blaadjes mengt zich met de geur van stoffig zand. We kriskrassen door een uitgedroogde rivierbedding en lopen op een metalen regenton af. Er is geen toilet, geen picknicktafel en geen over dekt hutje. Een paar boomstammen liggen in een halve cirkel. Naast de ton is dat het enige teken dat hier mensen voor ons zijn geweest. Ik loop direct naar de regenton en draai het kraan tje open. Er komt helder water uit. Ik vul mijn fles en doe er een waterzuiveringstabletje in. Het smaakt een beetje naar chloor, maar we hebben genoeg drinkwater voor de volgende dag. Dan gaat het hiken, of bushwalken zoals ze in Australië zeggen, echt beginnen. ‘Tanja, jij hebt dat ding voor het noodsignaal mee, toch?’ vraag ik. ‘Check, het baken zit in mijn tas’, zegt Tanja terwijl ze haar bushhoed met bloemetjes opzet. ‘En Rob, jij hebt alle kaarten gedownload?’ vraag ik terwijl ik naar mijn tele foon zonder bereik staar. ‘Check’, zegt Rob knikkend. We lopen naar een bordje met een grote pijl en rode letters, ‘Heysen Trail’ staat erop. Dit zijn de bordjes die ons door de Flinders Ranges gaan loodsen. De komende vier dagen zijn we off-grid in het stof en de hitte van de Australische outback.

• Download vooraf de route en neem een fysieke kaart mee (te koop op heysentrail.asn.au/shop).

Rood zand stuift op als we over een dorre vlakte lopen, de grond is gebarsten en er zijn lage bosjes met kleine witte bloemetjes. Tanja schrikt als een ruim veertig centimeter lange sleepy lizard onder een van de bosjes uit kruipt. Zijn geschubde huid lijkt op de structuur van een dennenappel, niet gek dus dat deze hage dis in het Nederlands de pijnappelskink heet. Hij loopt sloom naar de andere kant van het pad. De dorre bosjes maken lang zaam plaats voor meer bomen en groenere planten. Prachtige paarse inheemse solanumbloemen steken fel af tegen de zande rige ondergrond. Opeens horen we geritsel en zien we een wilde wallaby tussen de bosjes staan. Zijn bruingrijze oortjes staan recht overeind, donkere kraaloogjes kijken ons strak aan. Hij beweegt zijn sterke poten en lange staart en verdwijnt met grote sprongen in de verte. We drinken veel in de hitte, de flessen zijn bijna leeg als we aanko men bij een waterpunt. Geen regenton dit keer, maar een oude geroeste pomp met een hendel van metaal. Ik pomp terwijl Tanja een van de flessen onder het kraantje houdt. Ze houdt de fles omhoog. In het bruingele water drijven dode insecten. Snel gooit ze de fles weer leeg. Na minutenlang pompen ziet het water er iets frisser uit. Ik vul een fles en doe er voor de zekerheid een extra zuiveringstabletje in. Rob kijkt naar de kaart en stelt ons gerust: ‘Bij de kampeerplek van vanavond is nog een waterpunt.’

Voorbereiding

Zonsopkomst

Bushwalken in de Australische outback doe je niet zomaar. Dat vergt voorbereiding. Giftige slangen kronkelen door het lage gras, er is op veel plekken geen bereik met je telefoon, de Austra lische zon is extreem sterk en er is kans op bosbranden. Ter voorbereiding hebben we liters zonnebrand meegenomen, checken we de bosbrandmeldingen van de overheid en hebben we ons ingelezen over hoe je moet omgaan met slangenbeten. (Leg een drukverband aan om het lichaamsdeel en blijf stilzitten. Zo zorg je ervoor dat het gif zich zo min mogelijk door je lichaam verspreidt.) We nemen een fysieke kaart mee, een baken voor een eventueel noodsignaal en genoeg eten. Waterpunten onderweg Na een eerste, rustige nacht rits ik mijn lichtgewicht tentje open. De opkomende zon schijnt op een berg die feloranje kleurt. Rob en Tanja kruipen met slaperige ogen uit hun tentjes. Na een havermoutontbijt en een kop oploskoffie pakken we onze spullen in. Vandaag staat ons een tocht van 18 kilometer te wachten.

• Check het weer en de bosbrandwaarschuwingen via het Bureau of Meteorology: bom.gov.au

74 | HOOGTELIJN 4-2022

• Neem genoeg waterflessen mee: vier literflessen p.p. per dag. Er zijn waterpunten waar je de flessen kan bijvullen. Let op: pak ook waterzuiveringsta bletten in, want de watertonnen zijn vaak gevuld met regenwater dat je niet direct kunt drinken.

• Neem voldoende zonnebrand mee, de Australische zon is erg sterk. De ruige natuur tussen Middlesight Water Hut en Wilcolo Campground Vaderemoe met zijn kuikens De pijnappelskink of sleepy lizard bij Parachilna Gorge Hikers Campsite Waarschuwing op een waterton

• Er is geen telefoonbereik dus neem een noodradio/ PLB (Personal Locator Beacon) mee. Deze kun je huren in Adelaide.

HOOGTELIJN 4-2022 | 75 onze slaapzakken. Ik kan niet meteen slapen en kijk door het gaas van mijn tent naar de heldere sterrenhemel. Er is hier geen lichtvervuiling en het magische schijnsel van de Melkweg strekt zich uit over de hemel. Ik zie satellieten langsvliegen en sterren vallen terwijl een verkoelend briesje door het gaas waait. Valt wel mee Als we de volgende ochtend op het punt staan om te vertrekken horen we een auto aankomen. Een witte 4x4 rijdt het kampeer terrein op. Op de zijkant staat een groot logo met ‘National Parks and Wildlife Service’. Drie in beige geklede parkrangers zwaaien naar ons. De oudste van de drie spreekt ons aan: ‘Hey mates, zijn jullie voorbereid op een beetje regen? Het weer gaat omslaan, maar vanmiddag pas.’ ‘Wordt het erg?’ vraag ik. ‘Nee, valt wel mee’, zegt de ranger terwijl hij zijn zonnebril op zijn hoofd zet. ‘G’day and have fun!’ We kijken op de kaart en zien een hutje op 17 kilometer lopen: Middlesight Water Hut. We klimmen over de zanderige ABC Range en hebben prachtig uitzicht op een met dennen beklede berg. Boven ons trekt de hemel langzaam dicht. De lucht vult zich met lichtgrijze wolken terwijl we door een uitgedroogde rivierbedding lopen. Als we bijna bij de hut zijn wordt het wol kendek donkerder. Opeens vallen er dikke druppels uit de hemel. We schuilen onder een eucalyptusboom en staan verbaasd te kijken als het geplens van de regen verandert in hard getik. Ronde, gladde hagelstenen met een diameter van 4 millimeter vallen uit de lucht. Druipend komen we aan bij de Middlesight Water Hut, een bakstenen hutje met stoelen en een grote, vers gevulde water ton. De zon komt door en Tanja zet haar favoriete dansnummer op. We dansen in de zon tot onze kleren weer droog zijn. We proosten met vers water en zetten voldaan onze tentjes op. Voordat we in onze slaapzakken kruipen kijken we naar de sterrenhemel en zien de sterren langzaam verdwijnen achter een wolkendek. Voordat we bij de kampeerplek aankomen lopen we langs de prachtige Heysen Range, de bergketen die zijn naam met het pad deelt. De zon verdwijnt langzaam achter de bruine rotsen die zijn opgebouwd uit verschillende lagen gesteente. We lopen een heuvel over en zien Aroona Campground liggen. ‘Sst,’ sist Rob, ‘kijk, emoes!’ In het hoge gras loopt een grote grijszwarte emoe. Hij heeft lange veren, een kale donkere kop en loopt parmantig op zijn hoge poten. Dan zie ik nog meer beweging in het hoge gras. Achter hem komen acht kleine emoekuikens aangesneld. Ze scharrelen rond hun vader en pikken met hun snaveltjes in het gras. Wij gaan op de heuvel zitten en kijken vol ongeloof hoe de emoes rustig verder lopen. ‘Het is net Jurassic Park’, zegt Tanja Hongerigstralend. en tevreden komen we aan bij Aroona Campground. Er zijn toiletten en er is een kraantje met drinkwater. Als ik mijn haring in de grond sla, stuift het fijne zand omhoog. Het wordt een heldere nacht dus we besluiten zonder buitentent te slapen. We eten onze gevriesdroogde nasi goreng en kruipen tevreden in ‘Die oranjebeige gloed boven de berg, dat lijkt wel een zandstorm’ De apocalyptische oranje gloed van een stofwolk Het is hard werken voor drinkwater Een houdtnaaktoogkaketoeonsindegaten

‘Hé, zien jullie dat ook?’ zegt Rob opeens met een serieuze toon.

Een beetje beduusd kruip ik uit mijn half ingestorte tentje. De wallen zijn duidelijk zichtbaar. Vandaag staat ons een tocht van 24 kilometer te wachten. Het stuk staat bekend als de mooiste etappe van de hele Heysen Trail. We klimmen omhoog over kronkelende paadjes, spotten kookaburra’s en zien langzaam een overweldigende bergketen verschijnen: Wilpena Pound.

HOOGTELIJN 4-2022 | 77

De Heysen Trail

Ik lig te woelen in mijn slaapzak. Het is warm en drukkend. Het begint te waaien, het tentdoek flappert hard, de tent gaat steeds harder heen en weer. Miezer verandert in keiharde regen en dan horen we gerommel. Ik zie een flits. De flitsen volgen elkaar steeds sneller op en bulderend gedonder overstemt onze ge sprekken. Door het tentdoek praten we met elkaar, we moeten onze stem verheffen om boven de wind, het gerommel en de regen uit te komen. Ik vind het spannend. Liggen we veilig? Hoeveel seconden zat er tussen de bliksem en de donder? Ik heb het gevoel dat we midden in de storm liggen. De flitsen volgen elkaar zo snel op dat ik het geraamte van de tent kan zien en de lucht voelt statisch aan. We kunnen alle drie niet slapen en besluiten door het tentdoek heen bekende liedjes te zingen, met Even aan mijn moeder vragen van Bloem als favoriet. We lachen en vallen in slaap als het onweer is overgewaaid.

‘Wat bedoel je?’ vraag ik terwijl ik met een glimlach van het prachtige uitzicht geniet. ‘Die oranjebeige gloed boven de bergen, dat lijkt wel een zandstorm’, antwoordt Rob, die met geknepen ogen naar de bergkam kijkt. Tanja en ik kijken goed en opeens zien we het ook. Helemaal in de verte zien we een stoffige wolk vormen langs de rand van de bergen. Tientallen kilometers breed en een ruime kilometer hoog. Hij komt precies vanaf de plek waar wij heen moeten. Ik voel de spanning in mijn buik. ‘Wat moeten we doen als het écht een zandstorm is?’ vraagt Tanja. Dan gaan we schuilen in onze tentjes, besluiten we.

Kilometerslang lopen we door de apocalyptische, oranjegekleur de wereld naar Wilcolo Campground, onze laatste kampeerplek.

Friends of the Heysen Trail Op de site van ‘Friends of the Heysen Trail’ vind je interactieve kaarten met de route, GPX-files, kampeerplekken en waterpun ten: heysentrail.asn.au. Hier vind je ook informatie over de geschiedenis van de route en actuele berichten over welke delen van het pad dicht zijn in verband met bosbranden. Onze route Wij liepen de laatste vier etappes van de trail, van Parachilna Gorge tot Wilpena Pound (67 kilometer) en sliepen op de volgende kampeerplaatsen: Parachilna Gorge Hikers Campsite, Aroona Campsite, Middlesight Water Hut & Wilcolo Camp ground. Kosten: €6-€11 per persoon per nacht. Seizoen De Heysen Trail is open tussen april en november. Tijdens de Australische zomer (december tot en met maart) is het pad gesloten in verband met het bosbrandseizoen. Reis • Met de auto: Vanuit Adelaide is het ruim vijf uur rijden naar Wilpena Pound Resort. Daar kun je gratis parkeren. Via alpanastation.com kun je transport boeken naar het begin punt van de hike (Parachilna Gorge). Kosten: €120,- per busje.

Langzaam lopen we de zandstorm in. Gelukkig blijkt het niet echt een storm te zijn, maar een gigantische stofwolk. Zweet op mijn voorhoofd mengt zich met het fijne stof. Mijn keel wordt steeds droger en mijn ogen beginnen te prikken. Het is alsof er langzaam een oranje filter voor mijn ogen verschijnt. Mijn voetstappen, wandelstokken, de bomen en zelfs de zon lijken te zijn verpakt in een oranje gloed.

Eeuwenoude eucalyptusbomen bij Parachilna Creek Tanja, Nina en Rob bij het beginpunt van de tocht

Hey, mate De volgende ochtend lopen we 7 kilometer naar Wilpena Pound, waar onze auto geparkeerd staat. Moe, stoffig en voldaan drinken we een koud biertje. Bij het bezoekerscentrum loop ik het winkeltje binnen en bots ik plots op tegen de oude parkran ger die we eerder op de camping zagen. Hij kijkt me aan en ik zie dat hij mij ook herkent. ‘Hey, mate,’ zeg ik met een glimlach, ‘dat kleine beetje regen was toch iets meer, hè?’ Met een schuldige glimlach kijkt hij mij aan. ‘Glad to see you back here,’ zegt hij en ik zie een glimp van respect in zijn blik, ‘yeah, you never know, in the Flinders Ranges.’

• Met de bus: Er zijn semi-regelmatige busopties beschikbaar van Adelaide naar Parachilna via Genesis Transport: genesis transport.com.au. Kosten: €90,- per persoon.

Na regen komt… De schelle kreten van grote zwarte kraaien maken ons wakker.

Terwijl we onze tentjes opzetten trekt de stofwolk langzaam weg. We ploffen neer tussen de dennenbomen, spoelen met water uit de regenton het stof van ons gezicht en eten onze laatste ge vriesdroogde maaltijden. ‘Verrassing!’ zegt Tanja met stralende ogen als ze een plastic flesje met donkerrode inhoud uit haar tas vist, ‘iemand zin in een slokje welverdiende port?’ We maken een zithoekje van onze matjes, zetten het nummer Texas Sun van Khruangbin op en proosten op dit avontuur.

We dalen af naar de Bunyeroo Valley en zien de bergen verdwij nen achter een stoffig oranje gordijn.

Heb jij een mooie NKBV-topvlagfoto die je met ons wil delen? Stuur hem naar communicatie@nkbv.nl o.v.v. Topvlagfoto. Vertel in je mail wie er op de foto staan en waar jullie zijn, en wie weet zie jij jezelf terug in Hoogtelijn of op onze online kanalen! Heb je nog geen topvlag? Bestel hem voor € 3,95 (excl. verzendkosten) in de webshop: nkbvwebshop.nl/nkbvtopvlag

Tijdens de examenweek in het Bernina gebied hebben acht nieuwe alpiene tochtleiders hun licentie gehaald. V.l.n.r. op de foto, boven: Jitske Brommet, Frank Groenhuis, Ruth de Boer, Bram Linssen, Stephanie Veltkamp.

‘Anders dan vroeger zijn er grenzen gesteld aan een dagtocht: maximaal zes uur looptijd en 1200 hoogtemeters. Dat voorkomt dat deelnemers totaal afgepeigerd onderweg zijn en verkleint daarmee het risico op ongelukken. Het is plezieriger en veiliger,’ vertelt de sessiebegeleider Guusje van Leeuwen. Opgeladen en gemotiveerd om NKBV-leden weer mee te nemen op onvergetelijke reizen gingen de tochtleiders weer naar huis.

Foto BoerdeRuth

78 | HOOGTELIJN 4-2022

STUUR JOUW TOPVLAGFOTO IN

Deze winter op vakantie met Bergsportreizen

jouvoornkbv

Op de hoogte blijven van alle bijscholingen? Check de agenda van de NKBV Academie.

Ook afgelopen zomer zijn er weer honderden leden met Bergsportreizen op huttentocht geweest. Al die tochten worden begeleid door NKBV-tochtleiders. Zij worden daarvoor doorlopend getraind. Circa zestig tochtleiders zijn voor het Hemelvaartweekend van de Werkgroep Alpiene Trektochten (WATT) vanuit Nederland afgereisd naar de Lidernenhütte, op 1727 meter gelegen boven de Vierwaldstättersee in het Riemenstaldnertal. Vier dagen lang kregen ze daar workshops EHBO in de bergen, touwtechniek en materiaalkunde, geologie, tochtvoorbereiding, oriënteren met GPS en nog veel meer. Ook is er gewerkt aan het tochtenprogramma voor volgende zomer en waren de tochtleiders bezig om ‘oude’ tochten aan te passen aan de nieuwe classi catie-eisen van de NKBV.

We zijn nog maar net terug van zomervakantie en kijken alweer uit naar de winter! Eind september is het winterprogramma te boeken via Bergsportreizen, de reisorganisatie van de NKBV. In het najaar kan je in Nederland terecht voor verschillende workshops, zoals drytooling en lawinekunde. Vanaf januari gaat het programma voor ijsklimmen, toerskiën en sneeuwschoenwandelen weer van start. Heb je nog nooit buiten de piste geskied, maar kun je wel goed skiën op de zwarte piste? Dan kun je met Bergsportreizen mee om kennis te maken met het o -piste skiën. Je leert skiën op afdalingen direct naast de geprepareerde piste, op deels gecontroleerde afdalingen binnen het skigebied of op routes buiten het skigebied in de vrije natuur. Ben je meer een wandelaar dan een skiër en wil je ook in de winter de rust, ruimte en natuur in de bergen ervaren? Ontdek dan het sneeuwschoenwandelen en geniet van het ongerepte witte sneeuwlandschap!

Kijk voor het laatste verenigingsnieuws op nkbv.nl, of volg de NKBV op Facebook: facebook.com/de.nkbv en Instagram: @_nkbv.

Uiteraard kan je ook gaan ijsklimmen. Tijdens een ijsklimcursus leer je hoe je zekert, hoe je ijsbijlen plaatst en maak je kennis met eenVoorstandplaatsbouwstijgijzertechnieken,enijsboren.hethelewinteraanbodneemjekijkjeop

tochtleidersBijscholing in Zwitserland

Onder: Iris Hoogendoorn, Joris Lith en Guido Hollander. De nieuwe tochtleiders begeleiden voor de NKBV (Bergsportreizen) huttentochten onder het principe ‘leden voor leden’. Allen gefeliciteerd namens de Alpiene DeOpleidingscommissie!opleidingtotalpiene tochtleider wordt eens in de twee jaar georganiseerd. Zie de NKBV Academie, nkbv.nl/academie, voor de data.

Geslaagd: acht nieuwe alpiene tochtleiders

wintervakantiesbergsportreizen.nl/

HOOGTELIJN 4-2022 | 79

Ga je er dit najaar op uit om te klimmen? Dan hebben we goed nieuws voor je. In onze webshop zijn nu de nieuwe edities van de topo’s van Freyr, Ettringen en de noordelijke Vogezen te koop. Ook nieuw in de webshop zijn Joop Alberts hee zijn archief met bergbladen geschonken aan de NKBV. De Utrechter, die op 23 mei 100 werd, is het oudste lid van de NKBV en al sinds 1956 lid van de voorgangers van de vereniging, zoals de Sektion Holland van de Oostenrijkse Alpenvereniging en de Nederlandse Bergsport Vereniging. De voormalige chef eindredactie van de VNU, waar hij onder andere verantwoordelijk was voor het tijdschri Margriet, hee decennia lang de Mitteilungen van de Oesterreichischer Alpenverein bewaard, evenals De Bergvriend Alberts was ook geruime tijd actief bij de Nederlandse Christelijke Reisvereniging, waarvoor hij huttentochten begeleidde.

Foto LohmanHerman

Foto

DaalderPeter Foto WaldevanRixt de bouldertopo voor de Vogezen en de topo van de Carrière Prosper (Topo Olloy), een nieuw klimgebied in België (op p. 89 van Hoogtelijn 3, 2022 las je al over dit gebied). Ga naar nkbvwebshop.nl

Beter de bergen in met de NKBV NKBV-leden pro teren van voordelen en kortingen en ontvangen vijf keer per jaar Hoogtelijn. Met je lidmaatschap draag je bij aan het onderhoud van hutten en paden in de Alpen en het behoud van klimgebieden. Tip je vrienden om ook NKBV-lid te worden. Ze kunnen zich aanmelden op nkbv.nl en zien daar welke voordelen het lidmaatschap hen nog meer biedt.

Het einde van een traditie

Ook het blad van die vereniging hee hij Zijverzameld.nlaatste bergtocht maakte Alberts in 1997 naar de Schobergruppe, naast de Dolomieten zijn favoriete berggebied. Daarna hee hij zich vanaf 1999 vijf jaar als corrector voor Hoogtelijn ingezet.

In Ferrières in de Belgische Ardennen vond van 16 tot 20 mei het laatste wandelweekend onder leiding van Paul Peeters plaats. Vanuit de regio Noord-Holland organiseerde hij dit sinds 1982 twee keer per jaar. Door de jaren heen liepen er gemiddeld zo’n 30 wandelaars per weekend mee, een min of meer vaste groep. Nu de jongste deelnemer de 62 hee bereikt, en de oudste de 87, komt er na 40 jaar een einde aan de traditie. In 2021 ontving Peeters al een lintje voor zijn inzet voor de wandelcommissie. Tijdens dit laatste weekend werden hij (linksboven op de foto) en alle andere betrokken vrijwilligers nog eens goed in het zonnetje gezet.

Nieuwe topo’s Ardennen en Vogezen

Duurzaamheid De NKBV stree naar een duurzame relatie met haar leden en alle partijen in het veld. Duurzaamheid is ook een kernwaarde als het gaat om natuur, milieu en sociale waarden. We brengen dit zo goed mogelijk tot uitdrukking in een duurzame inkoop en bedrijfsvoering. Hoogtelijn wordt verpakt in composteerbare biofolie en gedrukt op FSCpapier: papier uit duurzaam beheerde bossen (een keurmerk met goedkeuring van het Wereld Natuur Fonds). Voor onze correspondentie gebruiken we 100% gerecycled papier. We schenken duurzame ko e van Brandmeester en hebben een CO2-neutrale postbezorging en data-opslag. We promoten het reizen per openbaar vervoer naar bergsportbestemmingen. Als je toch met de auto of het vliegtuig reist, kun je overwegen om je CO2-uitstoot te compenseren. Dit kan eenvoudig via greenseat.nl

Joop Alberts (100 jaar) schenkt archief aan NKBV

Dankzij jouw lidmaatschap blijven de bergen toegankelijk!

Met je NKBV-lidmaatschap steun je het onderhoud van meer dan 40.000 km aan paden, bewegwijzering en 1200 hutten in de Alpen en Pyreneeën. In de bergen is goed onderhoud aan hutten en routes hard nodig. Zo heeft de grond waarop ze staan vaak last van erosie en zijn er dus aanpassingen nodig. Samen maken we dit als NKBV-leden mogelijk. Jaarlijks dragen wij als NKBV namens de leden 400.000 euro bij aan het Gegenrechtfonds. Dit fonds gebruiken de Alpenverenigingen voor het onderhoud aan paden, markeringen, bewegwijzering en hutten. In ruil daarvoor krijg je tot 50% korting op overnachtingen in 1200 berghutten. Mede dankzij dit fonds kunnen we allemaal genieten van het prachtige en kwetsbare berglandschap en blijven de overnachtingen in de hut betaalbaar. Naast de afdracht aan het Gegenrecht is er 119.000 euro geïnvesteerd in het onderhoud van Belgische massieven. Daarnaast heeft de NKBV stichting HOF (Hutten Ondersteunings Fonds) een bijdrage gedaan aan 2 specifieke hutten, de Bordierhütte en de Gafadurahütte. Beide hebben een bijdrage van 25.000 euro ontvangen voor onderhoud. Meer info nkbv.nl/gegenrecht

GRAZIE!DANKE!MERCI!

KONINKLIJKE NEDERLANDSE KLIM- EN BERGSPORT VERENIGING | WWW.NKBV.NL

M Y MY CY CMY K ind jaren ’90 kwam Patrick voor het eerst met de bergsport in aanraking. Destijds trok hij met een veel te zware rugzak de bergen in. Langzaamaan breidde hij zijn bergsportcarrière uit: van korte wandelingen naar huttentochten, klettersteigen en sneeuwschoenwandelingen.

Tekst Eva van Wijck Beeld Patrick Sebel Zenmeditatie

82 | HOOGTELIJN 4-2022 2022

Dankzij meditatie kan ik nu datzelfde gevoel ervaren als ik tijdens mijn bergtochten ervaar. De bergen zijn groter dan ikzelf, en dat geldt ook voor de zoektocht in het leven.’ Hier en nu Hoewel Patrick veel bezig is met bewuste ervaringen en rust zoeken, komt hij niet altijd over als een ‘zen’ persoon. ‘Tijdens de laatste tocht die ik maakte zei de gids na een week tegen mij dat zij verbaasd was dat ik mediteer – zij had mij nog nooit rustig gezien. Vroeger was ik in de bergen vaak met mijn gedachten toch ergens anders, terwijl ik nu veel meer aanwezig ben in het hier en nu. Ik ben van mezelf vrij druk en dankzij meditatie kan ik nu de rust en vrijheid, die ik eerst alleen in de bergen kon vinden, ook in mezelf vinden.’

De invanvrijheiddebergjezelf Mediteren in de Brenta Dolomieten, Italië

Bergsport en meditatie Zo rond 2010 had Patrick het goed voor elkaar: een goede baan, getrouwd, leuke hobby’s, een huis. Hij begon echter steeds meer na te denken over de zin van het leven, en over wat hij op aarde deed. ‘Ik zat destijds in Singapore voor mijn werk en las daar over boeddhisme. Dat raakte me erg en hielp me bij de vragen die ik kreeg. Ik heb daarom terug in Nederland een introductie in meditatie gevolgd.’ Inmiddels is Patrick niet alleen een ervaren bergsporter, maar ook ervaren in de meditatie. Hij gee zelfs zenmeditatielessen. Na verloop van tijd werd de link tussen meditatie en de bergen voor hem steeds duidelijker. ‘Door meditatie leerde ik los te komen van wat mij is aangeleerd door de regels en normen van de maatschappij, en mijn eigen pad te vinden. Ik kwam dichter bij mezelf.

In Mijn Verhaal vertellen wandelaars, klimmers en alpinisten over hun bergsportervaringen. Heb jij ook een leuk verhaal? Stuur dan een mail naar hoogtelijn@nkbv.nl.

verhaalmijn

E

Voor velen brengen de bergen een gevoel van vrijheid, rust en kalmte. Wie daaraan gewend raakt, kan naar steeds meer gaan verlangen om die vrijheid te ervaren. Dankzij zenmeditatie ontdekte Patrick Sebel dat je dat gevoel ook veel dichter bij huis kan vinden: in jezelf.

Op de top van Stok Kangri (6153 meter), Ladakh, India Naam: Patrick Sebel (48) Mooiste bergsportboek: Zonder de top te bereiken van Paolo Cognetti Totale stilte in de Sermilik ord, Groenland

Van Groenland tot de Alpen en van Finland tot Nepal: Patrick is inmiddels van beginnende bergwandelaar uitgegroeid tot een ervaren avonturier met imposante tochten op zijn naam. Verlangen ‘De bergen geven me een ultiem gevoel van vrijheid. Het enige wat ik daar hoef te doen is wandelen, zonder enige vorm van afleiding. Ik herinner me nog hoe het was om na drie weken rondtrekken in Groenland weer terug te zijn in mijn burgerlijke huis in Zeist. Ik verlangde toen zo naar de vrijheid die ik op mijn reis had ervaren, maar kon die niet in mezelf vinden. Ik merkte dat ik die vrijheid alleen kon ervaren door steeds hoger, steiler en moeilijker te gaan.’

Tekst Gert Ottens

vogelvluchtinpadhetlangs

In de rubriek ‘In Vogelvlucht’ vertellen medewerkers van Vogelbescherming Nederland interessante weetjes en bijzonderheden over bergvogels, in Nederland of elders.

HOOGTELIJN 4-2022 | 83

Bescherming Concentraties trekvogels, zoals die dus kunnen ontstaan op plekken waar de vogels een weg om of door de bergen zoeken, trekken ook mensen aan met minder goede intenties. Jacht op trekvogels – zowel voor voedsel als voor de ‘lol’ – vindt helaas nog veel plaats. Het eerdergenoemde Batumi is daarvan een voorbeeld.

Toen een groep Vlaamse vogelaars daar de magni eke roofvogeltrek ontdekte werden ze meteen geconfronteerd met de jacht. Door voorlichting aan jagers en op lokale scholen proberen ze nu al meerdere jaren een omdenken voor elkaar te krijgen dat zijn vruchten lijkt af te werpen.

Trekvogels

Bergen barrièresals

SchwiebbeJankees Foto JansRien

Trektellen op de Col d’Organbidexka Foto

Tijdens de trek vliegen ze op wel 8 kilometer hoogte over de Himalaya. Fysiek zijn ze hierop aangepast: ze hebben minder zuurstof nodig dan andere vogels en hun stofwisseling gaat een flinke tand lager.

Kraanvogels

O p het noordelijk halfrond vliegen al die vogels – van de kleinste zangvogels tot ooievaars en kraanvogels – in het voorjaar naar het noorden, en in het najaar weer naar het zuiden. Vooral hooggebergten als de Alpen, Pyreneeën en de Kaukasus liggen daarbij in de weg. Verschillende vogels nemen deze barrières op verschillende manieren. Wat ze hierbij gemeen hebben is hoogtemijdend gedrag te noemen. De meeste vogels vliegen liever niet over hoge toppen, waar het weer vaak onberekenbaar is en een tussenstop geen optie. Doorheen of omheen? Veel vogels vliegen bij voorkeur door de dalen, zelfs als het een omweg is. Weer andere vogels vliegen juist helemaal om de gebergten heen. Dat is ook een omweg, maar wel de meest veilige (hoewel, zie verderop). Zwarte wouwen doen beide: meestal kiezen ze voor de dalen, maar soms nemen ze de lange weg om het gebergte heen. Voor mensen die de trekvogels willen zien, bieden deze strategieën kansen. Zo is de Col d‘Organbidexka in de Pyreneeën ieder vooren najaar de plek om duizenden vogels te zien die hier de dalen prefereren. Aan de westelijke en oostelijke uiteinden van de Kaukasus is het juist mogelijk om de omvliegers in enorme aantallen te zien. Zo worden in de omgeving van Batumi in Georgië ieder najaar meer dan een miljoen roofvogels waargenomen. Overheen Een minderheid van de vogelsoorten dur het echter aan om zelfs de allerhoogste toppen te trotseren. Twee beroemde voorbeelden daarvan zijn de ju erkraanvogel en de Indische gans, beide broedvogels uit Centraal-Azië die in India overwinteren. De vogeltrek is misschien wel een van de meest indrukwekkende natuurfenomenen die we kennen. Honderden miljoenen trekvogels vliegen twee keer per jaar tussen Afrika en Europa. De bergketens van ons continent vormen daarbij letterlijk een groot obstakel. Hoe trotseren trekvogels de bergen?

De eerste expeditie van Philips en Jenny Visser P hilips en Jenny Visser ondernemen in de periode tussen 1922 en 1935 vier expedities in de Karakoram. Dat Jenny meegaat is bijzonder, als vrouw in de door mannen gedomineerde expedities in de Himalaya. Het echtpaar trekt landelijk veel aandacht in de media. Als alpinisten en ontdekkingsreizigers Het is dit jaar honderd jaar geleden dat Philips Visser en Jenny Visser-Hoo op expeditie gingen naar de Karakoram. Het was de eerste Nederlandse expeditie naar de bergen van Centraal-Azië. Na 1922 volgden nog drie expedities. Wat bewoog dit echtpaar? En wat hebben hun expedities opgeleverd?

hoog

Pioniers

Lochmatter boven twee gletsjers

In 1910 ontmoet hij jonkvrouw Jeannette Hoo in Zwitserland. Jenny is in 1888 in Engeland geboren, maar brengt haar kindertijd door in Maarn. Het voortgezet onderwijs volgt ze op een kostschool in Zwitserland. Hier begint haar fascinatie voor de bergen. In 1912 trouwen Jenny en Philips in Den Haag. Vanaf dan zullen ze samen reizen en klimmen. Het boek Climbing and Exploration in the Karakoram-Himalayas (1894) van de bekende Engelse alpinist William Martin Conway was voor Jenny en Philips een inspiratiebron voor hun Karakoramexpedities. In 1919 woont het echtpaar in Stockholm, waar Philips op de ambassade werkt. Hier ontmoeten ze Sven Hedin, in die tijd de bekendste ontdekkingsreiziger die Centraal-Azië doorkruiste. Hij stimuleert Philips en Jenny de stap te zetten en zelf naar de Karakoram te gaan.

84 | HOOGTELIJN 4-2022

Tekst Maarten Faas Beeld Nationaal Archief brengen ze niet geëxploreerde, moeilijk toegankelijke berggebieden en gletsjers in Philipskaart.wordt in 1882 geboren in Schiedam. Zijn vader bezit een groot bedrijf in de productie van jenever en brandewijn. Philips zal dit later erven. Op zijn twintigste maakt hij een reis door Zwitserland en ontdekt hij zijn passie voor de bergsport. In de jaren daarop keert hij een aantal keren terug naar de Zwitserse Alpen en wordt hij lid en bestuurslid van de in 1902 opgerichte Nederlandsche Alpen-Vereeniging (de voorloper van de NKBV). Philips hee een vlotte pen, een handige eigenschap voor een ontdekkingsreiziger. Hij schrij het allereerste Nederlandse boek over bergsport, Boven en beneden de sneeuwgrens (1910), en is jarenlang hoofdredacteur van het tijdschri van de alpenvereniging.

in de Karakoram

De karavaan vertrekt op 22 juni 1922 uit Srinagar, op weg naar Leh. Philips en Jenny rijden op twee paarden voorop, begeleid door een Kasjmirische ambtenaar. Dan komen de kok en inlandse bediende, ook te paard. Nu volgen vijf dragers te voet met kisten op de rug. Hierna veertien pony’s bepakt met kisten en geleid door ‘koelies’, zoals Visser schrij . Lochmatter en Brantschen sluiten de rij op hun pony’s. Het kost vooraf zeker drie uur om alle bagage te verdelen en op te binden. Pony’s slaan op hol en de dragers ruziën met elkaar om de lichtste

Jenny te paard langs de Nubra Dragers onderweg Philips, Lochmatter, Jenny en Brantschen (staand) drinken middagthee in een kamp

Pony’s slaan op hol en dragers ruziën

Jenny Visser richten zich bij hun eerste expeditie op de bergketen Saser Muztagh. Die ligt tussen de rivieren Nubra en Shyok, meer dan 150 kilometer ten noorden van Leh in Ladakh. In zijn boek Naar Himalaya en Karakorum (1923) is te lezen dat Visser voor dit gebied kiest ‘omdat het, door zijn ligging “betrekkelijk” vlug te bereiken [is].’ Saser Muztagh hee enorme gletsjers en toppen ruim boven de 7000 meter. De zijdalen zijn tot dan nauwelijks verkend door Europese ontdekkingsreizigers. De noordoostflank van het massief ligt tegen het afgelegen en nagenoeg onbewoonde Tibetaans Plateau. Vertrek van de eerste expeditie Voor de expeditie in 1922 contracteren de Vissers twee Zwitserse berggidsen: Franz Lochmatter en Johann Brantschen. De gidsen sturen de logistiek aan en geven leiding aan de dragers. Lochmatter is in die tijd een van de beste berggidsen, Brantschen is naast gids ook een goede jager. Hij schiet geregeld een steenbok, bergmarmot of patrijs. Een welkome aanvulling op het eten uit conservenblikken.

kisten. De lokale chefs die proberen orde te scheppen in de chaos, maken het alleen maar erger.

HOOGTELIJN 4-2022 | 85

Vanuit Leh trekt de expeditie over de Khardung La, een 5359 meter hoge bergpas. Deze verbindt het zuidelijke dal van Leh met de noordelijke valleien van de rivieren Nubra en Shyok. Uit een zijdal uit het noorden van de Nubravallei stroomt de rivier de Nubra in de Shyok. Vanuit het plaatsje Diskit trekt de expeditie dat dal in. Hier steken ze de Shyok over. Via het dorpje Panamik trekken ze naar Sasoma en van daaruit noordoostelijk het zijdal in waar de rivier de Thalam Buti stroomt. De Vissers en de gidsen zijn geïmponeerd door de enorme hoogte, de grootsheid van de massieven en de Lochmatter en Jenny in een kamp voor de Mungisthanggletsjer

De bestemming De Karakoram is een hooggebergte op het grensgebied van Pakistan, India, China en Afghanistan. Hier staan vier van de veertien hoogste bergen op aarde, de zogenaamde achtduizenders. Ook tref je er de langste gletsjers buiten de poolgebieden aan. Karakoram betekent zoiets als ‘zwarte bergketen’, een naam a omstig van Turkestaanse handelaren die van Xinjiang over de Karakoram naar India Philipstrokken.en

De expedities van Philips en Jenny zijn voor ons land uniek

Blootgesteld aan de elementen, felle zon, ijle lucht, ijzige kou, sneeuwjachten, gevaarlijke steenslag en lawines, zit het de expeditie echter niet mee. Twee keer doorstaan ze een periode waarin het voortdurend regent en sneeuwt. De expeditie zit tijdens een sneeuwstorm van zeven dagen vast in een koud en hoog kamp. De hevige sneeuwval leidt tot groot lawinegevaar hoger op de gletsjer. Het dwingt ze in lager gelegen kampen te verblijven om van daaruit zijdalen en gletsjers te verkennen. Tijdens het tweede deel van de expeditie vestigen ze zich in het zuidelijker gelegen zijdal Popache Lungma. Visser brengt dit dal in kaart. De hoogste top hier is de Saser Kangri I (7672 meter). Ze doen een poging om deze te beklimmen, maar dit loopt uit op een fiasco. Bij de eerste poging, waarvoor eerst hoger op de berg een kamp moet worden ingericht, raken de dragers in paniek. De route gaat over steile ijs- en firnvelden, en gladde rotsen met gevaarlijke steenslag. Twee dragers worden letterlijk gek van angst. Ook een tweede poging kent geen succes. De tocht, die zonder tussenkamp recht streeks naar de top moet voeren, strandt al na 200 meter. De rotsen zijn te gevaar lijk om te beklimmen. De expeditie eindigt op ruim 1600 meter onder de top van de Saser Kangri I. Visser schrijft pathetisch: ‘Niet wij helaas, maar de berg heeft het spel gewonnen…’ Lessen en resultaten Wat hebben Philips en Jenny van deze eerste expeditie geleerd? De logistiek moet veel beter. Er waren voortdurend problemen met dragers: ze kwamen dagen te laat, wilden niet mee de gletsjer op en dreigden op een gegeven moment alle maal te vertrekken. Ook was er een tekort aan pony’s, brandstof en voedsel. Een volgende expeditie vraagt dus om betere voorbereiding en organisatie. Waardevolle informatie voor de drie expedities die de Vissers na 1922 nog ondernemen. Philips en Jenny publiceren in 1925 een boek over hun onderzoeken tijdens deze expeditie: Naar Himalaya en Kara-Korum. Bijlage bevattende de wetenschappelijke uitkomsten der Kara-Korum expeditie 1922 van Ph. C. Visser en Mevrouw J. Visser-Hooft. Visser benadrukt daarin vanuit Srinagar Kangri

I

86 | HOOGTELIJN 4-2022

Dragers onderweg naar de Saser

Vertrek

weidse panoramische dalen. Onvergelijk baar met de Alpen. Onderzoek in onherbergzaam gebied Je kunt verschillende doelen hebben met een expeditie, schrijft Visser in zijn boek. Bijvoorbeeld een hoogterecord vestigen. Of zoveel mogelijk hoge passen verzame len, of een top beklimmen. Philips en Jenny hebben echter een andere focus. Een lange en kostbare expeditie moet ook nut hebben. Daarom gaan ze geografisch, botanisch en meteorologisch onderzoek doen. Van 19 juli tot half augustus 1922 blijven ze daarvoor hoog in het dal, op ongeveer 5000 meter. De expeditie verkent drie gletsjers die afstromen van de Saser Muztagh. Visser ontdekt een onbekend dal met de Manlonggletsjer. Ook ontdekken hij en Lochmatter een oversteekroute van de Lashigletsjer langs de Manlonggletsjer terug naar het dal. Alhoewel toppensnellen dus niet het doel is van de expeditie, bereiken Visser en Lochmatter ook al snel drie toppen. Het blijven immers alpinisten, dus als het even kan… dat de dalen die ze bezoeken als volko men maagdelijk terrein moeten worden beschouwd. Tegelijk lezen we dat resten worden aangetroffen van kampplaatsen van lokale herders. Soms treffen ze hoog in het dal ook mest van yaks aan. Op een dag vinden ze zelfs steenmannen. Ze vermoeden dat deze zijn achtergelaten door een eerdere expeditie. Visser be treedt inderdaad ‘terra incognita’, zoals hij zelf schrijft, maar vooral in de zin van ontbrekende cartografie. Onbekend gebied betekent in dit geval dus: nog niet in kaart gebracht gebied. De hoogleraar Kenneth Mason bestempelt, in zijn standaardwerk uit 1955 over de verken ning van de Himalaya, de eerste expeditie van de Vissers als ‘wisely unambitious’: verstandig om bij zo’n eerste expeditie de doelstelling beperkt te houden. De volgende expeditie in 1925 zal veel meer resultaat opleveren.

Philips, LochmatterBrantschenJenny,enopdeRadjaopwegnaarBombay

Vervolgonderzoek In de volgende expedities gaan de Vissers zich systematischer richten op het in kaart brengen van onbekende gebieden. Ze gaan samenwerken met de Survey of India, de topografische dienst die de Himalaya en de Karakoram in kaart moet brengen, met ooit als bekendste directeur George Everest. Philips Visser richt zich bovendien op onderzoek naar gletsjers. Hij ziet het fenomeen van de aangroei van gletsjers in de Karakoram en raakt geïntri geerd door de ontwikkeling ervan. Voor

HOOGTELIJN 4-2022 | 87 deze nieuwe onderzoeken zijn ook nieuwe expeditieleden nodig: een cartograaf en een geoloog. Als kroon op zijn glaciologisch onderzoek ontvangt Visser in 1933 een eredoctoraat van de Universität Innsbruck. Nalatenschap van de Vissers ‘Natuurlijk ken ik het werk van Visser. Wat een held.’ Dat zegt prof. dr. Walter Immerzeel, hoogleraar Mountain Hydrology aan de Universiteit Utrecht. ‘Wij doen zelf ook veldonderzoek op grote hoogte, in Nepal.’ (Hij schreef daarover in de Hoogtelijn 5 van 2018.) ‘Zulk onderzoek is fysiek enorm zwaar. Visser en zijn vrouw trokken wekenlang rond door de extreem onherbergzame Karakoram en deden hun onderzoek onder heel primitieve omstandigheden.’ Dat alles is zeker niet voor niets geweest, vertelt Immerzeel: ‘Kenneth Hewitt, een Canadese collega, publiceerde in 2014 het huidige standaardwerk Glaciers of the Karakoram Himalaya. Visser wordt daarin nog verschillende keren geciteerd.’

Ook Jenny Visser-Hoo wordt na haar overlijden in 1939 niet vergeten. In 2006 introduceert Frans Visser, een inmiddels overleden zoon van Philips en zijn tweede vrouw, de ‘Jenny Visser-Hoo Pickel’, een wisseltrofee voor bijzondere alpiene prestaties van Nederlandse vrouwen. De eerste keer overhandigt hij de honderd jaar oude pickel van Jenny aan Frederike Bloemers, leider van de eerste Neder-

Verder lezen landse vrouwenexpeditie in de Himalaya in 1988. In 2012 gaat deze verder naar Katja Staartjes. Zij gee hem in 2015 door aan Marianne van der Steen. De eigenaar bepaalt wanneer en aan wie Jenny’s pickel wordt overgedragen. Met de expedities naar de Karakoram en zijn internationale publicaties en lezingen daarover hee Philips Visser bovendien de Nederlandsche Alpen-Vereeniging een serieuze positie gegeven binnen de Europese alpenverenigingen, zo schrij een van de oprichters van de NAV, Isabella Damsté-Muller, in het jubileumboek voor het vij igjarig bestaan van de vereniging. Kortom, de expedities van Philips Visser en Jenny Visser-Hoo zijn voor ons land uniek. Ze zijn van een niet te onderschatten waarde geweest voor de Nederlandse bergsport. In het najaar lanceert de NKBV het online expeditieplatform Grensverleggers. Zie nkbv.nl/grensverleggers of scan de QR-code. Lochmatter sleept een angstige drager omlaag

Eerste Nederlandse boek over bergsport Visser, Ph.C. (1910). Boven en beneden de sneeuwgrens. Utrecht, H. Honig.

Dragers op de gletsjer, links met hoed Lochmatter Boek over de eerste expeditie, 1922 Kaart eerste expeditie, 1922

Wetenschappelijk verslag van de eerste expeditie Visser, Ph.C. (1925). Naar Himalaya en Kara-Korum. Bijlage bevattende de wetenschappelijke uitkomsten der Kara-Korum expeditie 1922 van Ph. C. Visser en Mevrouw J. Visser-Hoo . Rotterdam, Nijgh & Van Uitgevers-MaatschappijDitmar’s.

Geschiedenis van de verkenning van de Himalaya Mason, Kenneth (1955). Abode of Snow. A History of Himalayan Exploration And Mountaineering. New York, E.P. Dutton & Co. (p. 177).

Verslag van de eerste expeditie Visser, Ph.C. (1923). Naar Himalaya en Karakorum. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar’s Uitgevers-Maatschappij.

Maarten Faas werkt aan een biogra e over Philips Christiaan Visser.

Onderzoek in Nepal in Hoogtelijn Stigter, Emmy & Walter Immerzeel (2018). ‘De besneeuwde watertoren van Azië. Sneeuwonderzoek in de Himalaya’. Hoogtelijn 5, p. 60-63.

In arctische bergsportannalen wordt de naam Phil Gribbon met hoofdletters geschreven. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw was hij een van de sleutel guren in de Groenlandse, Canadese en Schotse klimmerswereld, met meer dan honderd eerstbeklimmingen op zijn naam.

In Wild Wanderings blikt Gribbon terug op zeven decennia klimmen, verkennen en ontdekken. Hij is daarbij uitgegaan van de ervaringen die de meeste indruk op hem maakten en beschrij ze zoals hij ze zich herinnert. Dat zijn niet per se de opzienbarende eerstbeklimmingen, maar vaker alledaagse zaken. Zo schrij hij over een stok die hij vindt en die hem daarna jarenlang begeleidt op zijn tochten, maar ook over een benauwende overnachting in een hut waar het spookt, en over een tochtgenoot die een lawine niet overlee . Uit alle verhalen doemt het beeld op van iemand wiens natuurlijke habitat in de bergen is: Gribbons leven speelt zich af in bergschoenen en met een pickel in de hand. Hoewel

KloppenburgIcoenHusslageFrank

vanredactieOnder

Tour des Trappistes, George Nelis, Frank Stoute Birdy Publishing €ISBNbirdycommunicatie.nl(2022),978949105209512,95

Wild Wanderings: A Life Mountains,Amongst Phil LuathGribbonpressltd (2018), €ISBNluath.co.uk978191074594616,99

Wie in de Ardennen wandelt of klimt eindigt vroeg of laat op een terras met een Rochefort, een Chimay of een van de andere smakelijke trappistenbieren waar België in grossiert. In Tour des Trappistes neemt wandelaar en bierliefhebber George Nelis de lezer mee op zijn voettochten van trappistenabdij naar trappistenabdij. Alle wandelingen zijn meerdaags, waar mogelijk met als start- en eindpunt een overnachting in een abdij. Of de markering van de gevolgde routes is beroerd óf Nelis is niet zo handig in navigeren, want keer op keer gaan er een paar extra loopuren zitten in gemiste afslagen. Nee, het is dus geen betrouwbare wandelgids. Maar wat een plezier heb ik beleefd aan de inspirerende, onopgesmukte verhalen en dito foto’s van iemand die met een positieve blik naar het leven kijkt. Aan het eind van elke wandelverhaal volgt een reportage van Frank Stoute over de betre ende trappistenabdij én over de bijbehorende brouwerij. Als wandelgids, die je via een gedetailleerde beschrijving van punt A naar punt B loodst, is dit boek niet geschikt. Als inspiratie voor een paar mooie meerdaagse wandelingen dicht bij huis is het des te geslaagder en een zekere aanrader. [Frank Husslage]

Volg @hoogtelijn op Twitter voor het laatste nieuws van de redactie. Tips zijn welkom op hoogtelijn@nkbv.nl.

zijn grootste wapenfeiten in het arctisch gebied liggen, gaan veel verhalen over het voor ons meestal herkenbaarder Schotland. Dat maakt het net wat makkelijker jezelf in te leven.

Bier in de benen

Sicher am Berg: Alpinklettern, Gerhard Mössmer, Lukas Fritz, Michael Larcher Österreichischer Alpenverein (2020), alpenverein.at, ISBN 9783702240011 € 31,90 steigen, sportklimmen, mountainbiken en alpiene tochten. Dit deel presenteert de verschillende soorten alpien rotsklimmen en legt klimstijlen en moeilijkheidsgraden uit. Daarnaast toont het de benodigde uitrusting en hoe deze te gebruiken, voor zover dat in een boek mogelijk is. Ook bergsporttouwen en zekeringsmiddelen en -technieken worden uitgebreid besproken. En voor als het toch een keer ergens fout mocht gaan, is ook het handelen bij calamiteiten toegelicht. Bij het lezen kwam ik ondanks, of wellicht juist door, mijn decennia alpiene ervaring steeds weer nieuwe inzichten tegen, die vragen om het bijstellen van mijn techniek of uitrusting. Inzichten zullen blijven veranderen, wat de Österreichischer Alpenverein alleen maar onderstreept door de belo e dit boek iedere twee jaar te actualiseren. Al hoop ik dat ik daarvoor niet iedere twee jaar een nieuwe editie hoef aan te scha en. [Frank Husslage]

88 | HOOGTELIJN 4-2022 gespot

Eerst en vooral: een goede alpinist word je alleen door heel veel meters te maken, in eerste instantie onder begeleiding en al doende meer en meer zelfstandig, of dat nou in een NKBVcursus is of anderszins. Zaken als ervaring, inzicht, terreinkennis en zel nschatting zul je nooit alleen uit een boek kunnen opdoen. Maar goede leerboeken kunnen je daarbij wel helpen. Ook kunnen ze helpen opgedane kennis en ervaring actueel te houden. Sicher am Berg: Alpinklettern van de Österreichischer Alpenverein is zo’n boek. Het maakt deel uit van een serie die stuk voor stuk takken van bergsport behandelt: toerskiën, bergwandelen, kletter-

Alpineren moet je leren

Eerstbeklimmingen en alledaagse zaken

Er is gekozen om alle 34 verhalen eerst kort samen te vatten, waarna ze hoofdstuk voor hoofdstuk uitgewerkt worden. Dat vind ik een onlogische constructie die weinig toevoegt aan het geheel, maar er gelukkig ook geen a reuk aan doet. [Frank Husslage]

Onder de naam @UcanOutdoors (instagram.com/ucanoutdoors) stuurt Scott Tatum zijn volgers – en dat zijn er bijna een half miljoen – elke dag een kort bericht vanaf de Appalachian Trail. Het begint altijd met de tekst ‘Friendly Reminder’, waarna Scott op stevig wandeltempo zijn advies aan de camera toevertrouwt. Je zal het niet altijd met hem eens zijn, maar het is verrassend en interessant om te zien waarmee hij op de proppen komt.

AlpenEis: Gletscher und Permafrost im Klimawandel, Bernhard Edmaier, Angelika €ISBN9783763370757(augustusBergverlagJung-HüttlRother,2022),rother.de51,30

HOOGTELIJN 4-2022 | 89

Louis Parkinson en Neil Gresham gaan in twee video’s op het YouTubekanaal van Catalyst Climbing elkaars uitdaging aan. Door hun verschillende klimstijlen levert dat interessante problemen (en oplossingen) op. Gresham wordt door Parkinson gecoacht bij een modern boulderprobleem, dat vraagt om veel dynamische parkour-achtige bewegingen, Parkinson klimt met hulp van Gresham de beroemde trad route Master’s Edge. Bekijk Teaching New Tricks to Old School Legend op bit.ly/3b3rumJ of gebruik de bovenste QR-code. Via bit.ly/3tBnobN of de onderste QR-code kijk je naar New School Climber VS Old School Trad Route

Bij een lm met Cédric Lachat weet je twee dingen zeker: er wordt gelachen en er wordt kneiterhard geklommen. Swissway to Heaven – zijn laatste project – stelt dan ook niet teleur. Lachat klimt met verschillende partners vijf prachtige routes in Zwitserland. Je zal lachen en je verbazen over de extreem moeilijke multipitches die langskomen. Bekijk de lm op bit.ly/3tDFkT3 of scan de QR-code.

VANAFWIJSHEDENDETRAIL zonder ijs

Alpen

New School vs. Old SchoolHumor in de Zwitserse hemel

De trappen vanaf de Aletschgletsjer naar de Konkordiahütte moeten steeds weer een stukje verlengd worden, want de gletsjer vanwaar de trap vertrekt smelt dieper en dieper weg. Wie vanaf treinstation Morteratsch naar de gelijknamige gletsjer loopt, kan daar aan de hand van bordjes langs het pad keurig volgen tot waar het ijs ooit kwam. Die tocht naar de gletsjertong wordt ieder jaar weer een stukje langer. En dan te bedenken dat zowel de Konkordiahütte als het treinstation ooit min of meer aan de gletsjer gebouwd werd. Door de opwarming van de aarde verdwijnen gletsjers in een steeds hoger tempo. In het boek AlpenEis gebruikt Bernhard Edmaier zijn prachtige foto’s om te laten zien hoe klimaatverandering ook de Alpen verandert. Foto’s van landschappen die over een paar jaar niet meer bestaan. Het ijs verdwijnt, maar tegelijkertijd ontstaan nieuwe landschappen: door ijs gepolijste rotsen of woestijnachtige puinhellingen. De geologische processen worden kort geduid door wetenschapsjournalist en geoloog Angelika Jung-Hüttl. Zij gee uitleg over de vorming en verdwijning van gletsjers en permafrost en vertelt over de afwisseling van warme en koude perioden in de afgelopen millennia. Ook gaat ze in op de e ecten van glaciale terugtrekking op mensen. [Frank Husslage]

90 | HOOGTELIJN 4-2022

BergboekenauteurPaoloCognetti Colofon Hoogtelijn is het o ciële tijdschri van de Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging (NKBV). Het verschijnt vijf keer per jaar. De redactie staat open voor bijdragen van leden en derden waarbij de redactie het recht hee , zonder opgave van redenen, de bijdragen niet te plaatsen. Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen aan Hoogtelijn impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging ten behoeve van de elektronische ontsluiting van Hoogtelijn. Overname van (delen uit) artikelen is alleen toegestaan na schri elijke toestemming van de redactie van Hoogtelijn Redactie Peter Daalder (hoofdredacteur) Marjolein Wols (eindredacteur) Rinske Brand, Mirte van Dijk, Lineke Eerdmans, Frank Husslage, Rien Jans, Marieke van Kessel, Ico Kloppenburg, Florian van Olden, Manon Stravens, Eva van Wijck Vaste medewerkers Suzan van der Burg, Jody Hagenbeek, Dim van den Heuvel, Christine Tamminga, Peter Uijt de Haag (correctie), Saskia Gottenbos (cartogra e), Toon Hezemans (illustraties) Redactieadres NKBV, t.a.v. Hoogtelijn, Postbus 225, 3440 AE Woerden hoogtelijn@nkbv.nl, hoogtelijn.nl Advertentie-exploitatie Noor van der Veen Postbus 225, 3440 AE Woerden noor.van.der.veen@nkbv.nl0348-409521

Productie en vormgeving Studio ManagementMedia, Hilversum Anita Baljet Druk Senefelder Misset, Doetinchem Oplage: 42.325 ISSN: 1387-862X Los abonnement Niet-leden kunnen zich abonneren op Hoogtelijn voor € 32,50 per jaar. Kijk op nkbvwebshop.nl. Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging Bellen 0348-409521 Bezoeken Houttuinlaan 16 A, 3447 GM Woerden Schrijven Postbus 225, 3440 AE Woerden Betalen Bank: IBAN NL84RABO0161417213 BIC RABONL2U

le PORTATRICI

WereldoorloguitHeldinnendeEerste

HEIDI & PETER Op de Kesch Trek

Hoogtelijn 5-2022 verschijnt 25 november DE TOVERBERG

vooruitblik Thomas Mann mee op reis INTERVIEW

THEMA BERGEN BOEKEN

Al bijna 100 jaar brengen wij mensen met een passie voor bergsporten samen, ook in de winter. Ontsnap aan de drukte van de bewoonde wereld en geniet van de rust, ruimte en natuur. Deze winter organiseren wij cursussen en tochten op het gebied van sneeuwschoenwandelen, toerskiën, off-piste techniek en ijsklimmen. Ook staat de winterspecial Toerski en Freeride winterweek weer op het programma. Bekijk ons winteraanbod vanaf eind september op bergsportreizen.nl/wintervakanties

SCAN MET JE MOBIELE CAMERA BEKIJKAANBOD!HET

Bergsportreizen staat voor: • deskundige en professionele begeleiding • georganiseerd voor en door NKBV-leden • kleine groepen • geldteruggarantie bij negatief reisadvies covid-19 BergsportreizendereisorganisatievandeNKBV

LATOK RUGZAKKEN De Latoks zijn in hun element op de ruigste rotsen en ijswanden, omdat ze gemaakt zijn van extreem lichte en sterke Cordurastof met een Spectra ® Ripstop versteviging. Hun gestroomlijnde ontwerp maakt hijsen eenvoudiger en je kunt een aantal onderdelen thuislaten op die dagen dat elke gram telt.

WWW.RAB.EQUIPMENT