Hardangerfjordmagasinet nr 2 2019 by poppcorn design

FRÅ SKJERGARD I SUNNHORDLAND - TIL FRUKTHAGAR I HARDANGER

HARDANGERFJORD MAGASINET

INFORMASJONSBLAD

14. ÅRGANG

NR. 2 DESEMBER 2019

LES OM:

IDENTITET

TRADISJON

TOPPSCORER I ELITESERIEN TORGEIR BØRVEN

INVESTER I HELSE

Zeeds

Grøn

FRAMTID

IS AT

MOSTER KYRKJE

FOTO: HÅVARD HAMMARSTRØM

bomlo.kommune.no

DISTRIBUSJON: SVEIO / BØMLO / STORD / ULLENSVANG / ODDA / JONDAL / ETNE / KVINNHERAD / VINDAFJORD / KVAM / EIDFJORD / ULVIK / GRANVIN TURISTKONTOR / FERJER / SNØGGBÅTAR / BÅTHAMNER / BENSINSTASJONAR / OVERNATTINGGSTADAR I REGIONEN / FLY

INNHALD KONKURRANSEN 5 HOPE OG HINGSTEN 7 LEIV ANDERS VAMBHEIM 8 ODDA VGS 10 ALBERT OG LEONIE 14 HARDANGERBADET 16 HARDANGERFJORD HOTEL 19 ØYSTESE TANNKLINIKK 20 LAB 22 GRATULASJONAR 23 LINGA LAKS

TORGEIR BØRVEN 28 VERDENS BESTE INVESTERING

HANS INGE MYRVOLD 38 NYE ORDFØRARAR 40 VI GLER OSS TIL JUL 42 HUMLEPUNGEN 55 SALMA LAKS 56 QUIZ 60 KART 62 KVEN ER "HO DER" SUNNHORDLAND 64 STØLEN BOTSVATN 66 KOMFYRVAKT - DET GJELD ALLE

LØSNING QUIZ 78 BKK 80 VINDMØLLER - VASSDRAG OG NASJONALPARK 82 ZEEDS 84 MDG'S FIRST LADY NATALIA GOLIS 88 NY VESTLANDSMODELL 91 KVINNHERAD 2050 94 GRØNE HAUST TANKAR 96 SKYSS - FERJEREVOLUSJON 99

ANSVARLEG UTGJEVAR: PRINFO MEDIA ANSVARLEG REDAKTØR: SIGURD VIKØREN FOTO FRAMSIDE: ORDFØRAR ROALD AGA HAUG DESIGN: VINNARSKALLE / POPPCORN DESIGN OPPLAG: 50.000 KJEM UT: 2 GONGER PR. ÅR KONTAKT: SKÅLAGATO 50, 5470 ROSENDAL, T: 982 98 301, E-POST: SIGURD@VIKORENMEDIA.NO HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTO: MAGNHILD BERGE

VINTER PÅ HOLMASKJER, FOLGEFONNA NASJONALPARK

VELKOMEN KJÆRE VINTER! Vi gler oss kanskje mest til sommaren, vi som bur her nord!? Men, det blir ingen sommar slik vi kjenner han, utan vinter. Vinteren er ei naturleg kviletid og førebuingstida for nytt liv. Ein studie av naturen syner oss korleis livet er. Dyr og planter tilpassar seg årstidene. I moderne språkdrakt kallar vi gjerne kvile for restitusjon! Det er viktig, seier vi. Vinteren er restitusjonstid, ei viktig tid. Vinteren gjev oss det blå ljoset. På din favorittplass, i skumringstimen med levande ljos og ei stille stund, kan du kjenna på det gode i livet. Du eig sjølv dine tankar. Vinterljoset sin venleik i den blå timen er den aller beste balsam for sjela di. Vinteren gjev oss alle saman, den finaste stjernehimmel og stundom Aurora polaris, - nordlyset. Takk gode vinter!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Vinteren gjev oss den blå timen, vakker stjernehimmel og restitusjon. Men, vinteren gjev oss mykje meir. Jul, med tradisjonar, gleda og ei fredfull tid til ettertanke. Vinteren velsignar oss kvar gong han er her, med eit nytt år. Vi kan nullstilla og begynna med blanke ark og fargestiftar enno ein gong. Vinteren er vår gode ven! Når han syng på siste verset, vinteren, ser vi konturane av nytt liv og nytt ljos. Vinteren er ein viktig del av syklusen vår, ein viktig medspelar. Vi må lære oss å bli glad i han. Ha ein fin vinter!

KONKURRANSEN OVERNATTING I SUITE PÅ SCANDIC NEPTUN!

Middag for to, og showbillettar til Hope & Hingsten eller eit anna populært show til Scandic hotella i Bergen.

I Hardangerfjordmagasinet prøver vi etter beste evne å laga små kosestunder for lesarane våre. Vi vonar at du i dette magasinet finn mykje interessant, og masse kjekk lesnad å kosa deg med. Litt konkurranse må vi ha. Vår gode samarbeidspartnar i Bergen stiller med suite, middag og show til underhaldning. Ei oppleving du seint vil gløyma, seier vi. Tidlegare vinnarar har sagt at dei hadde store forventningar, og at det vart enno betre enn det. Det likar vi å høyra, og legg alt vi kan i potten for at du som vinn skal få ei oppleving utanom det vanlege.

I magasinet har vi gøymt litt presangar. Sjå oppe på sida. Dei er strødd ut rundt om i magasinet, og ventar på at du skal finna dei. I svaret må du ha rett tal på presangar som er gøymde, og kva sidetal du fann dei på. Svaret ditt må vi ha innan 20. januar og du må senda svaret på e-post til sigurd@ vikorenmedia.no.

Lukke til, kos deg! God jul frå oss i redaksjonen!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

ÅRETS JULEGAVE! OLE BULL SCENE – PREMIERE 6. FEBRUAR BILLETT & HOTELL FRA KR 1045,- PER PERSON I DOBBELTROM

RICKS TEATER T.O.M. 1. FEBRUAR BILLETT & HOTELL P.P. FRA KR 995,-

OLE BULL SCENE T.O.M. 25. JANUAR BILLETT & HOTELL P.P. FRA KR 1075,-

DET VESTNORSKE TEATER 11. FEB. – 4. APR. BILLETT & HOTELL P.P. FRA KR 995,-

OLE BULL SCENE T.O.M. 4. JANUAR BILLETT & HOTELL P.P. FRA KR 1125,-

FORUM SCENE – PREMIERE 17. SEPT. 2020 BILLETT & HOTELL P.P. FRA KR 1265,-

GRIEGHALLEN 28. MARS BILLETT & HOTELL P.P. FRA KR 1090,-

SHOW & HOTELL FRA KR 995! De beste billettene og hotellovernatting i Bergen 6

Firmatur eller julebord? showpakker.no/bedriftspakke HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTOS: OVER NORGE/FREDRIK ARFF

Hope er hoppa, dama til hingsten. Ei allsidig bergensdame frå Stord. Mange kjenner andre sider av talentet hennar frå den populære NRK-serien om symeisterskapet. Men no er fokuset attende på revyscena og nytt show. Fyrverkeriet Ho(p)pe har vore på leit etter etter ein ny partnar, ein ny hingst. Fordi ho var så nøgd med gitaristen ho hadde med seg i førre show.

Hingsten er norsk, har likevel eigen teatertrupp i London. Det viste seg snart at begge hestane delte interessa for tragikomisk og fysisk humor. - Eg gler meg enormt til å visa han fram, seier Christine.

Christine var så gira på å finna seg ein ny hingst, at ho la det inn i kveldsbøna si; Kjære Gud, kan det ikkje koma ein sprek fyr som har lyst å leika med meg?

No er hingsten og Hope i slutten av skriveprosessen, og i desember/januar er det øving. Det er intens jobbing på kontoret mitt, seier dama med eit glimt i auga. På Køddeklinikken, KK, Her vert det fødd mange nye karakterar om dagen.

Hoppa vart bønhøyrd, ein ung komande skodespelar sende ho ein sms, der han lurte på om dei skulle leika saman?

Vi kjem kanskje til å byta litt på kjønnsrollene – kanskje Guiden Trygve skal dansa samba med ei flott høg dama som heiter Svetlana? Den penere Bergensfruen, moren til Birgitte, har hamna i skikkeleg trøbbel, etter at ho plasserte ein flott ananasvase i vindauga. Ikkje visste ho at det var eit teikn på at du hadde lyst på besøk av ein spesiell type folk! Vi skal spela eit ektepar som har ein son som er kjendis, dei er utruleg stolte foreldre. Sjølv om programmet sonen er vorte kjent gjennom er X on the Beach. Mora pakka kofferten til han og grin av gleda når ho ser sonen i ulike aktivitetar i programmet.

Det vert mykje musikk og fysisk komikk. Den rappkjefta mora til Karoline Krüger er attende (Offa! Offa!) denne gongen er ho fly forbanna på svigersonen Sigvart, som er på turne med bamsemumsen Bjørn Eidsvåg. I staden burde bamsemumsen teke med seg dottera på turne – han har jo reist med alt som kan krypa og gå med duvande bryster før – og Karoline har flotte daia, nett så mora, (hahahaha) Hoppa Christine er kjempeglad for at Arvid Ones har regien, denne gongen og. Han er så knallgod, og best i Noreg på humor-regi. Kato Aadland er musikalsk ansvarleg. Christine er litt smålåten, redd for at det ikkje vert selt mykje billettar. Difor meinar Hope at det er ein god ide at folk gir billettar i julegåver. Du treng ikkje alltid å gi ei ny pynteskål eller steikepanna! Då har eg spelt inn denne heilt strålande gåveideen. Trur likevel meir på at du faktisk må vera kjapp for å få deg billett. Hope sel meir billettar enn Brann (i alle høve om vinteren), så løp å kjøp. Velcome to the Horsshow!

PS! HUGS NOKO Å TURKA TÅRENE MED, LATTERTÅRENE.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

REFLEKSJONAR FRÅ EIN HARDING

LEIV ANDERS VAMBHEIM

Hardangerrådet Styreleiar 3 år. Dagleg leiar 2001-2015. Lokalpolitikk 1977-1991. Eidfjord kommunestyre 3 periodar. Ordførar 1988-1991 - 4 periodar i Hordaland Fylkesting. Reisemål Hardangerfjord. 10 år i styret, 7 som styreleiar. Har hatt mange ulike styreverv innan næringsliv og kultur. Jobbhistorikk: td Lærar, rektor, skulesjef, ass rådmann, konsulent hos fylkesmannen. No pensjonist, deltids bussjåfør og dagleg leiar Hardangerviddatunnelene as. 8

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

HARDANGERIDENTITETEN Når eg skal fortelja kvar eg bur, seier eg ”Eidfjord i Hardanger”. Hardanger vil lokalisera meg til fjell, fjord, foss, fonn, frukt, vasskraft, industri, turist-ikon og -reisemål. Sjekk inn – pust ut er slagordet til Hotel Ullensvang, Vestlandsfanden vil plukka plommer i Hardanger, Når det blomstrer i Hardanger syng Kurt Foss og Reidar Bøe. Dette er tre tema, mellom mange andre, som gir positive assosiasjonar til regionen Hardanger. Den første turisten som gjorde Hardanger landskjent, var Johannes Flintoe, med skisser og teikningar frå reisene sine rundt i SørNoreg 1819-1825. Professor Christoffer Hansteen ”oppdaga” og gjorde i 1821 Vøringfossen til nasjonalt symbol og attraksjon. Engelske lakselordar kom til Hardanger utover slutten av 1800-talet, sveiserhotella i bygdene våre poppa opp og Hardangerturismen var starta. Brudeferden i Hardanger av Tidemann og Gude i 1848 og Bjerk i Storm av I.C Dahl i 1849 frå Måbødalen, var to av fleire viktige nasjonale symbol. Desse etablerte Hardanger som identitetsregion nummer 1 for Nasjonsbygginga i Nasjonalromantikken. Hardangerkvinnene si festdrakt, no kalla ”Hardangerbunaden”, var også i 100 år eit nasjonalt symbol på det ekte norske. I min barndom heitte denne bunaden berre Nasjonalen. (Alle jenter stod i nasjonalen til konfirmasjonen). Hardanger var og er eit nasjonalikon. Ein stolt båtbyggjartradisjon produserte mange hundre Hardangerjakter med unike brukseigenskapar til jaktefart, nordlandsfiske og handel med Bergen. (Våre nordlandslefser, tørrlefser som reiseniste, heiter hardangerlefser i Nordland). Med utbygginga av vasskrafta kom industrireisinga, moderne arbeidsplassar og nye samfunn utvikla seg parallelt med bondesamfunnet i Hardanger. Kraftindustrien bygde landet i forrige århundre. Vasskrafta vår er, i desse CO2tider, nasjonens kvite gull. Hardangervidda og fjella rundt Hardangerfjorden, gav kjærkomen nærinsgveg for hardingane med stølsdrift, fedrift, jakt og fiske og seinare fjellturismen. Solvarme fjellsider med stødig vatning frå snøfonnene, var grunnlaget for Cistersiensermunkane frå Lyse Kloster si fruktplanting på 1300talet. Hardanger er i dag Norges Største Frukthage, no med kommersiell Hardangersider som attraktivt vekstprodukt. Hardanger som reisemål med dei mange attraksjonane våre, trekkjer årleg hundretusenvis turistar hit, både på sjø og land, og er ein av dei viktigaste næringane i regionen. Hardanger var og er ein nasjonal ressursregion. Då Hardangerrådet vart etablert i 1989 vart Hardanger definert som dei 7 Hardangerkommunane/herada Eidfjord, Granvin, Jondal, Kvam, Odda, Ullensvang og Ulvik. Innfartane til Hardanger vart

merka og følgde kommunegrensene. Slik visste reisande når dei kom til Hardanger. Reisemål HardangerFjord (no Visit Hardanger), skipa i 1993, følgde dei same grensene, likeeins Hardanger Folkemuseum, Hardingpuls og mange regionale organisasjonar. Ordet Hardanger er fana til 10-tals ulike firma, produkt og arrangement. Hardangernavnet skaper gode assosiasjonar og bidreg til identitet og samhald. Hardinglaget i Oslo er framleis aktivt. Sentraliseringspoltikken og rasjonaliseringsiveren, særleg etter 2000 årsskiftet, innhentar også Hardanger. Kommunar og -adminstrasjonar vert samanslegne. Statlege arbeidsplassar forsvinn (ikkje Kartverket i Kinsarvik) og folketalet går nedover med akuande gjennomsnittsalder. Pr 2. kvartal 2019 var det 22.489 innbyggjarar i dei 7 Hardangerkommunane/herada. Prosjektet ”Flytt til Hardanger”, som Hardangerrådet drifta i nokre år, gav folketalsvekt i regionen. Målet nærma seg 25.000, men med prosjektslutt kom nedgangen tilbake. Reiselivsverksemdene har gode sommartal, men slit med heilårsdrifta. Industrien i Hardanger moderniserer og treng kvalifisert arbeidskraft, men slit med tilflytting frå by til land. Tillflyttarar er ressursar . Tilflyttingsarbeidet må takast opp att med styrka kraft for ny regional vekst. Fram til Skeikommisjonen i 1964 var det 9 kommunar/herad i Hardanger som frå 2020 vert 4: Eidfjord, Kvam, Ullensvang og Ulvik. Hordaland Fylke har definert Odda, Norheimsund og Voss som regionsenter for oss her i indre stråk. Ulvik, Eidfjord og deler av Ullensvang knyter sine regiontenester til Voss. Før 1964 var Voss 3 herad. Voss har no 14682 innbyggjarar. Voss er frå 2020, med Granvin, ein del av Hardanger. Alle 3 regionsentra er relativt små og utsette for strukturendringar og vidare sentralisering. Regionsentra må etablera utviklingskraft i seg sjølve, gje omlandet gode tilbod og vera motor i vekst for Hardangerregionen. Då trengs det samhandling og samarbeid. Det som er godt for naboen, er godt for meg. Me må heia på naboen sine suksessar. Proteksjonisme hindrar vekst. Hardangeridentiteten har styrke nok i seg åleine, men vert sterkare i lag med Voss, meiner no eg.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FYRSTE KLASSE STUDIESPESIALISERANDE I ODDA:

”KVA TENKJER UNGDOM I DEN NYE ULLENSVANG KOMMUNE OM HEIMPLASSEN SIN?” Denne klassen har brukt Hardangerfjordmagasinet i undervisning. Redaktøren har vore på vitjing i klassen og snakka om korleis eit slikt magasin vert til. Vi gjorde då ein avtale om at elevane skulle skriva noko i neste nummer av magasinet. Her kan du lesa kva elevane tenkjer om identitet og heimstaden sin. På Odda vidaregåande skule, første klasse studiespesialiserande har dei elevar frå både Jondal, Ullensvang og Odda. Dei har nyleg hatt om identitet. Her skulle dei tenkjeskriva nokre få minutt om kva som binder dei til heimstaden sin. I magasinet skriv og Leiv Anders Vambheim, ein kjend harding om identitet. Då blir det enno meir spennande å lesa kva som er identitet for den unge generasjonen.

Reisæter & Hjølloveien

Jeg er fra to steder, Hjølloveien i Odda og Reisæter. Jeg flyttet fra Odda i 2008. Gleden over å være odding og fjording er at jeg kan se den fine fjorden hver gang jeg skal kjøre fra Reisæter til Odda for å besøke besten og familien min. Jeg er heldig som har vokst opp på to steder i livet mitt. På Reisæter kan jeg se ned mot fjorden og over til Lofthus på andre siden, jeg kan se på fjellene som er på begge sider av fjorden og jeg er omringet av fin natur. - Solvor R

Odding

Gleden av å være odding kjenner jeg hver gang jeg går ut på altanen min på Ragde og ser utsikten over fjorden. Gleden av å være odding kjenner jeg når jeg fisker ute i Sørfjorden og får en stor fisk på kroken. Gleden av å være odding kjenner jeg når jeg ser alle turistene som er glad for å være her. Gleden av å være odding kjenner jeg når jeg ser den fine naturen vi har. - Daniel 10

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Lono

Eit kvarter frå Røldal ligg hjarta mitt. På Lono, finaste gård på jord. Heima kan eg gjera så mykje meir enn ein skulle tru, alt frå padling og klatring, til turgåing og slalom. Kvar dag saknar eg den idylliske kjensla eg berre får heima. Heima er der eg likar meg best. - Madli

Odda & Polen

Eg bor i Odda, men er opprinnelig fra Polen. Odda er vennene mine, de gjør meg til den personen jeg er. Her i Odda har jeg foreldrene mine og søsknene mine. I Polen har jeg familien min. Å komme hjem til Polen er som å danse i regnet. - Wiktoria.

Odda Stadion

Odda stadion er ein plass eg forbinder med gode kjensler, alt frå ballgutt for A-laget til eg er kaptein på juniorlaget no. 10 år med fotball på stadion og mange timar med trening har gjort det til ein plass eg likar meg godt. - Lars

Tyssedal

Man vokser opp i Tyssedal og får et forhold til de fleste. Den kjekke Tyssocup, kampene oppe i Tyssedal og de fine 17. mai dagene. De fine småturene til Lilletopp, med den fabelaktige utsikten. Du lærer gode verdier i Tyssedal, det er veldig mange forskjellige typer mennesker der. - Sander

Sandvin

Ragde

Det som binder meg til Odda, er at Odda er samlet rundt høye fjell. Det betyr trygghet for meg. Å bo på toppen av Ragde er noe som gleder hjerterøttene mine. Å være noen meter høyere enn de andre, med en fantastisk nydelig utsikt over Odda som “helhet”. Ragde er mitt hjerte, mitt hjem og det er der jeg vil være hele mitt liv. Det å være nær naturen og å se på ekorn som hopper rundt i den store granskogen er en stor glede for meg. - June

Alsåker

Når eg går over brua og ser utsikten over Sandvinvatnet, kjenner eg at eg er glad for at eg er frå Sandvin. Sandvin er ein plass med lite folk, men med mykje dyr og natur. Eg har budd her sidan eg var seks år og har gode minne og tradisjonar herifrå. - Solvor S

Heimstaden min er alt, det betyr kjempemykje for meg. Eg vert glad kvar gong eg køyrer heim i helgene. Kjem på den ”forferdelege” vegen, med mange svingar, smalt og bratt, men det er der eg bur. Der eg føler meg heima, og der eg likar meg. Garden vår, er hjartet mitt og min store lidenskap, turar oppi fjella til hytta og løpeturer om kvelden. - Anette

Røldal

Eide

Tradisjonar, dugnad og arrangement er ein viktig del av å vera røldøling. På heimstaden går folk på ski og er i mykje aktivitet. Me bur på fjellet og lev tett på naturen. Men Røldal er ikkje berre natur og tradisjonar, det er og folka som bur der som gjør Røldal til Røldal. - Jenna

Odda

Jeg bor i Odda, men er ikke en odding. Selv om jeg kommer fra Iran, så føles det ut som Odda er hjemplassen min. Jeg har bodd i Odda i snart 4 år, og har hatt mange gode opplevelser gjennom de 4 årene. Høye fjell, Trolltunga, skole, at alle kjenner hverandre, bunaden og 17.mai, spesielt Hovden, er det som får meg til å tenke at jeg bor i et lite paradis. Men det er ikke bare naturen som får meg til å føle det. Det er også venner som har blitt så nære at vi kaller noen av dem som familie. En ekte familie. - Asal

Szczecin

Jeg ble født i en storby i Polen, Szczecin. Siden jeg har opplevd livet i både en storog liten- by, vil jeg si at jeg er en storby gutt. Som en liten gutt kunne jeg se rett fram og se soloppgangen rett over den flate bakken. Det jeg likte mest med byen min, var å se så mange ulike folk, med forskjellige stil, og muligheten med å møte nye folk, og det er noe Odda mangler. - Piotr

Eide

Når jeg ser utsikten over Eide og Buer, føler jeg meg hjemme. Det spesielle med Odda er allerde forskjellige folkene som bor her. Odda er et lite sted, men har likevel en del ulike og merkelige folk, det er ikke som Bergen der nesten ingen kjenner hverandre. Odda er et sted der alle kjenner alle og jeg tror det er det som gjør Odda til Odda. - Kamilla

Eg bur i Odda og har budd her heile livet mitt. Det aller finaste med Eide er at eg kan sitja ved vindauget mitt og sjå den vakre byen vår. - Ane

Eidesåsen

Eidesåsen er heimstaden min. Staden der eg vart fødd og oppvaksen, og staden der eg danna grunnlaget for kven eg er som person. Eg budde heilt på toppen av Eidesåsen i ei lita gate der eg og dei andre borna samlast for å finne på alt mogleg. Det var stor aldersforskjell blant barna i gata, men likevel var alle venar med alle. Her var vi samla både små og store, gutar og jenter. Området er omringa med bratte lier og flott natur uansett kor ein går, og friluftslivet er eineståande. Men det som bind meg til denne plassen er ikkje berre naturen, men alle dei flotte menneska som eg hadde rundt meg til kvar ei tid. Eg bur ikkje lengre i Åsen. Foreldra mine vart skilt, og mor mi flytta ned på Eide. Faren min vart buande ei stund, men til slutt flytta han ut i fjorden med sin nye sambuar. Huset er no seld, og eg vart verande att med ingenting. Det er no 3 år sidan, men eg føler framleis at det er Eidesåsen som er staden eg høyrer til. - Elias

Skare

Å bu i Skare er ein stad der du kjenner alle, der du føler deg trygg, og det er der eg vil vera heile livet mitt. Gleda over å vera skaring er gode kjensler, å vera tett på urørt natur, tradisjonar og dugnad. - Idunn

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Aga

Aga er heimplassen min, plassen eg er fødd og oppvaksen. Heile familien min er herifrå, og det er her eg høyrer heima. På Aga kjenner alle kvarandre, uavhengig om du er unge eller gamal, og dette skaper eit godt samhald i bygda. Det er 17.mai feiring anten på Nå eller i Agatunet, julegranstenning på Nå, dans, sankthansfeiring med stort bål, fotballaget Solnut og skredløpet som gjer heimplassen min til den fantastiske og idylliske plassen han er. - Elin

Aga

Eg er mest glad for at eg bur på Aga kvar gong eg og vennene mine kjører cross i hundra på bakhjulet. - Leidulv

Rødna

Det som bind meg til heimstaden min er det gode miljøet og omgivelsane som er her i området, og dei fleste kjenner kvarandre. Vi har fin natur rundt oss og mange fine plassar å gå på tur. Eg synes at Odda er ein veldig fin plass og eg trives veldig godt her. - Mia

Oslo & Odda

Jeg ble født i Oslo, noe som gjorde at oppveksten min kanskje var litt vanskelig i Odda. Selv om jeg bare bodde i Oslo i 1-3 år, så har jeg alltid hatt en østlandsdialekt. Jeg flyttet til Odda helt da jeg var ca 3 år gammel, men var veldig fram og tilbake før det. Jeg flyttet hele tiden rundt i Odda i begynnelsen. Jeg bodde først i Eidesåsen, så i Hovden, deretter flyttet vi ned på Eide, så på Egne Hjem, og nå bor jeg på Tokheim, eller Reinena som er gatenavnet mitt. Det har vært litt slitsomt å tilpasse seg til en ny plass så mye, men likevel har jeg alltid hatt gode venner her i Odda, og miljøet her har jeg alltid opplevd som fantastisk. Alle kjenner alle, og ingen mobbing eller kriminell aktivitet i Odda. I tillegg til at jeg flyttet rundt i Odda, har Pappa flyttet rundt i Oslo også, så gjennom livet mitt har jeg opplevd masse flytting rundt omkring. - Sivert

Jondal

Gleda av å vere jondøling kjenner eg på kvar gong eg har vore vekke frå heimstaden min i Krossdalen i nydelege Jondal. Eg kjem frå gard og når eg ikkje er heime, saknar eg alltid lyden av traktorar eller kyr som rautar, typisk Krossdalen. Fjella og den vakre naturen bind meg sterkt til Jondal. Kommunen er ei idyllisk naturperle, alt frå fjord, til fonn og vakre fjell. - Sofie

Ragde

Jeg har alltid bodd oppe på Ragde. Fra første stund til nå. Det har alltid vært en glede å bo der. Å ake ned bakkene om vinteren og å gå turer om kveldene. Noen ganger går jeg ut bare for å se på utsikten om kvelden. Den utrolige naturen, og de fine turmulighetene. Også det å ha venner mindre enn en 5 minutters gåtur fra huset mitt. - Kristin

Lofthus

På Lofthus har ein friheita til å komme seg vekk i frå kvardagen, med å klarne tankene, å gå ein tur på fjellet, i dalen eller bare langs fjorden. I den lille bygda fylt med epletrær kjenner alle kvarandre i eit samansveisa fellesskap, omgitt av fin natur, fjell og utallige turmoglegheiter. - Lucas

Dalen

Gleden over å være odding, er at vi har en fin natur. Det er en glede å bo i Dalen. I Dalen har vi fått oss stor lekeplass og en liten fotballbane. Kjekk plass for alle. - Opal (Teechuta)

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Odda

Eg bur i Odda, midt på Eide. Men eg har budd fleire stadar i livet mitt og eg har aldri budd ein fast plass over ein lang periode før no. Så det å føla seg heima ein plass, der man bur nærma vennar og fritidsaktivitetar, er veldig godt. - Heidi

Odda

Odda er plassen med alt i eit. Omringa av fjord, fonn, fjell er alt samla under eit tak. Naturen og bylivet i ein god kombinasjon som alle kan nytte på sin eigen måte. - Sivert

Fjorden

Fjorden. Vest-sida med den flotte plassen Aga. Fjella og naturen som er så nydeleg. Å vera på Agatunet skaper gode minne frå 17. mai arrangement. Sjøen minner om alle dei flotte badeturane. - Anna

VAKKER VINTERIDYLL I Ã&#x2020;NESDALEN

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

PREMIERE 22. MAI FORESTILLINGER 23. 24. 29. OG 30. MAI SPELESTAD: LINDEHUSET I ODDA EBILLETT.NO ELLER PÅ TENESTETORGET I ODDA

"Grunderskapen som starta opp Noregs velstand, mellom anna i Odda, lever vidare i dei mange i industribedriftene rundt om i landet. Mange har også i dag denne utviklartrongen i seg, og vert driven vidare av grundarar som skapar vekst i lokal samfunna, og gjer at kommunane har verdiskaping i verdsklasse".

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

ALBERT & LEONIE Odda 1906 – 1914

Ein fantastisk musikal om Odda, om starten til industristaden. Musikken og historien skal for alltid vera ein hyllest til alle dei som våga. Dei som satsa. Dei som bygde landet. Korleis oppstår eit nytt samfunn? Kven var dei, folk som gav Odda ein heilt ny identitet? Kva betydde dei for oss, og kva kampar kjempa dei? Dr. Albert Peterson og kona hans Leonie (Witt) såg for seg eit liv i Odda. Men, livet kan vera misskunnslaust. Livet vart kort for både Albert og Leonie. Industristaden Odda sin historie startar heime hos kjemiprofessor Otto Witt, Leonie sin far. Albert er på besøk, og den engelske bedriftseigaren Alfred Barton dukkar opp. Han er oppglødd for arbeidet Albert har lagt ned i Alby i Sverige. Dr. Albert Peterson er ein av dei leiande i verda, innan produksjon av karbid. No ynskjer Barton meir karbid, og det hastar! Alfred Barton ber Albert å dra til Noreg, til Odda for å byggja opp ein ny fabrikk. Det hastar, gruvene i England treng ljos, det er inga tid å miste. Albert får klar melding om å dra til Tyssedal og Odda. Han får to år på seg til å byggja verdas største karbidfabrikk.

Otto Witt si 17 år gamle dotter Leonie er svært oppglødd for den dobbel så gamle Albert, og ho let han forstå at han bør ta ho med seg til Odda. I Odda skulle dei begge setja spor etter seg. Historia om Albert og Leonie er sann. I musikalen vert historia fortald med kunstnerisk fridom, men alle hendingar har funne stad. Alle personane i musikalen har levd, kanskje ikkje alle i Odda. Nokon har levd i Sauda, i Tyssedal, eller på andre industristadar. Leonie er berre 18 år når ho kjem til Odda. Ho dør 22 år gamal, etter å ha gitt liv til ekteparet sitt andre barn, dottera Ingrid. Sonen Klaus er tre år når mora dør. Fire år seinare er Ingrid og Klaus foreldrelause. Musikalen lar oss få eit møte med to visjonære, innovative menneske med mykje kjærleik for heile samfunnet. Men, mest kjærleik hadde dei for kvarandre. Då Odda vart invadert, først av rallerar som bygde demningen i Skjeggedal, og deretter av folk som ville ha jobb på fabrikken, fylgde det med ein del andre «goder» og. I ein scene vert vi med inn i «Rikke-brakka» der mannfolk møtest for å drikka, krangla og klå på damene. Ein del av historien vi kanskje helst vil gløyma, men som og er ein del av Odda sin identitet.

Velkommen til oss! Vi er det moderne Odda

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Det ligg her som ein juvel, som eit Soria Moria slott, på strandpromenaden i sentrum av Øystese. Ei spennande nyvinning med helse, vatn og velvære. Trening, opplevingar og god lokal mat. Lokaliseringa tett på Hardangerfjorden, med panorama utsikt til Folgefonna og nasjonalparken, er heilt optimal. Hardangerbadet vil bli ein magnet for utvikling i Øystese, Kvam og Hardanger. Eg kjenner meg litt oppstemt her eg sit, saman med to viktige brikker i denne storsatsinga. Primus motor og dagleg leiar for Hardangerbadet, Martin Vik, og Gunn Hilde Øymo, nytilsett driftssjef. Det er denne dama som har fått ansvaret for utvikling av aktivitetar knytt til Hardangerbadet. I tillegg vil ho vera ein sentral person i samarbeidet med Hardangerfjord hotel, som blir ein viktig del av heilskapen, under paraplyen Hardangerbadet. For ei spennande utfordring det er, sjølv om dei har både tankar og idear. Dei sit likevel med blanke ark, og vegen skal bli til medan dei går. Som i dei fleste vakre landskap finnest det både skjær i sjøen og bratte kneikar som vert krevjande. Likevel er eg sikker på at med så mykje kompetanse og flinke folk samla på ein stad, så kjem Hardangerbadet til å bli bra. Bygget skal overleverast 12. desember (2019). Sundag 15. desember vert det open dag. Dørene vert opna for publikum, slik at du kan koma å sjå på fasilitetane. 16. desember blir bassenga tekne i bruk. I andre etasje vil aktiviteten til Helsebanken legesenter starta opp. Før jul kjem helsebanken tannlækjar på plass, og 2. januar 2020 er helsebanken fysioterapi på plass. I bassenga blir det fyrst ein prøveperiode med inviterte grupper. Skuleklassar, pensjonistgrupper, folk frå kommune, eigerar og aksjonærar. Heile bygget skal væra ferdig. 1. mars (2020.) 2. mars opnar det nye flotte Hardangerfjord hotel, Lingalaks opnar sitt nye spennande akva-senter 26. mars. Den 26. mars vert det offisiell opning 16

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Det er mange symbiosar Gunn Hilde skal observera, kartleggja og peika på. Etter kvart skal ho syta for at dei ulike partane snakkar saman og utfyller kvarandre. Slik vert det gode opplevingar for deg som gjest i Øystese og på Hardangerbadet.

av heile Hardangerbadet, med stor festivitas. Helse i Hardanger, som er heilt sentral i denne nyvinninga, vil intensivera sine aktivitetar utover i mai månad og reknar med å vera i full drift i juni. Det vert ein større markering av Helse i Hardanger i månadsskifte mai/juni. I badeanlegget finn du 25 meters konkurransebasseng med stupetårn, klatrevegg, sklie, motstraums-kanal. Du finn familiebasseng, plaskedam og fontener. Prøveperioden vil vi bruka godt, slik at vi kan leggja til rette for alle på ein god måte, seier Gunn Hilde og Martin. Aktiviteten vert etter kvart open for alle. Konkurransebassenget og terapibasseng har heis og er tilrettelagt for rullestol brukarar og personar med særlige behov. Skulane vil i kvardagen disponera bassenget frå 08 – 14. To dagar i veka vil bassenget vera ope for ålmenta på dagtid. Elles er opningstid for alle 14 – 20 (21.) Terapibadet vil ofte ha grupper på 10 -15 brukerar samstundes og vera tilpassa behovet dei har. Dette bassenget har varmare vatn og botn i bassenget er regulerbar, slik at djupna kan tilpassast dei ulike brukargruppene. Helsegjester skal ikkje på nokon måte skjermast, under opphaldet på Hardangerbadet vert dei sett på som gjester, ikkje pasientar. I tilknyting til bassenga vert det kafé med lett servering, der du kan sitja og kosa deg både inne ved bassenget og utanfor. Her vert og ein liten butikk med bade-effektar. Om du skulle ha gløymt badebuksa di, så kan du få ordna deg, seier Martin Vik. I fyrste etasje vil det og vera treningssenter, apotek og Lingalaks sitt visingssenter for laks og sjømat. I andre etasje er det fysioterapi, lækjar, tannlækjar og helsestasjon. I tredje etasje vil Helse i Hardanger etter kvart verta etablert.

Det ligg til rette for det meste med Hardangerbadet som base. Bruk av fjorden og den fantastiske naturen til ulike typar utflukt. Aktivitetar i badeland og ikkje minst hotellet med restaurant, der lokale matrettar og produkt vil stå på menyen. Her kan du samstundes smaka på gode lokale saker i glaset ditt. Eigentleg er det berre fantasien som set grenser. Å bu på hotellet i Øystese går fint om du vil oppleva andre attraktive besøksmål i regionen. Trolltunga og Folgefonna for dei spreke og Baroniet Rosendal for dei kulturinteresserte. I Øystese kan kulturinteressa også pleiast i rusleavstand frå badet, på det sjarmerande kunsthuset Kabuso. I tillegg finnest det utruleg mange gode tilbod i heile Hardanger, og på Kvamskogen, det er berre å velja mellom fjord og fjell, alt etter eigne interesser. Ynskje er at Hardangerbadet lokalt skal leggja grunnlag for mange ulike aktivitetar. Direkte knytt til badet vil me jobba med å etablera symjegruppe, tilretteleggja for babysymjing, pensjonist symjing, og grupper med særlege behov, seier Gunn Hilde. Ho har og planar om ulike kurs, som t.d. cravl-kurs. At flest mogleg gjennom badet får høve til å nyta smaken av Hardanger, og alt det gode som ligg i fysisk aktivitet. Ikkje minst å kjenna på velværet etter fysisk aktivitet. Eit velvære som aukar om du avsluttar det heile med eit bad. Gunn Hilde og Martin har eit sterkt ynskje om at aktivitetar og symbiosar skal føra til at staden vert ein god møteplass som bidreg til auka livskvalitet. I tillegg til å auka verdiskaping og bidra til eit rikare samfunn. Tanken er at saman er vi meir interessante for fleire. At Hardangerbadet slik kan bidra til å løfta andre med seg. Då vil fleire finna vegen til både Øystese, Kvam og Hardanger. I Hardangerfjordmagasinet vil vi absolutt tilrå og ta turen. Her finn du mange kinderegg med spennande innhald. Velvære og fysisk aktivitet står sentralt i det meste. Velkomen!

HARDANGERBADET.NO

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Prosjektstatus – Hardangerbadet - grunnarbeid Prosjektstatus––Hardangerbadet Hardangerbadet- -grunnarbeid grunnarbeid Prosjektstatus KJOSASMASKIN.NO

Prosjektstatus – Hardangerbadet - grunnarbeid Prosjektstatus – Hardangerbadet - grunnarbeid

KJOSÅS MASKIN HAR UTFØRT BLANT ANNET FØLGENDE ARBEIDER PÅ HARDANGERBADET:

- Sjøfylling - Klargjøring av byggetomt - All grunnarbeid for Hardangerbadet - Klargjøring til anleggsgartnere

–s

TECNO AS GRATULERAR

kva

lite

OG TAKKAR FOR OPPDRAGET Tecno har levert totalteknisk løysing innan VVS for Hardangerbadet.

– Sanitær- varme- og sprinkleranlegg

– Elektrisk anlegg

- Luftbehandlingsanlegg og automasjon/SD

Tecno as - Gamle Dalavegen 84 - 5600 Norheimsund - E: post@tecno.no - T: 907 95 553 - tecno.no 18

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Nye Hardangerfjord Hotel, ein naturleg møtestad for lokal kvalitet, trivsel og sutalaust velvære, for dei som vil oppleva og smaka på Hardanger. Vi skal ikkje vera eit designhotell til luksus for dei få, seier Tina Våtvik Olsen, dagleg leiar på det nye hotellet i Øystese. Vi skal vera ein triveleg møtestad for heilt vanlege folk. Både tilreisande og lokale som set pris på god ærlig mat og service. Vi har plukka med oss dei beste folka, dei som skal gi deg atmosfæren, der du kan kjenna på roen og dei gode opplevingane som du vil finna her hos oss. Vi vil at det skal bli ein vane å gå innom hotellet å få seg ein kopp kaffi, slå av ein prat med kjente. Eller å kosa seg med noko godt på tallerken eller i glaset. Vi vil at du skal kunna koma her å ta ei øl og sjå fotball. Eta lokal mat, drikka sider og smaka på lokalt øl.

På hotellet vil vi ha gode tilbod med dei beste fasilitetar til kurs og konferanse. Vi ynskjer å tilby alle hyttefolk på Kvamskogen og andre stader ein dag ved fjorden og kanskje ta ein utekveld. Vi ynskjer sjølvsagt å vera eit fyrsteval for alle lokalt-buande i Øystese, Kvam og Hardanger. Symbiosen med helse i Hardanger er ein bærebjelke for at vi kan vera eit heilårsope hotell, til glede for alle. Det er vårt ynskje at hotellet skal bidra til verdiskaping i bygd og kommune, seier Tina. Vi vil gjerne arrangera din pølsefest – ditt bryllup og 70-års dagen din – vi vonar folk vil valfarta til Øystese for å kosa seg, her blir ein god stad å pusta!

PR. 1. NOVEMBER ER DETTE DEI TILSETTE PÅ HARDANGERFJORD HOTEL - MARIUSZ MARCZAK, KJØKENSJEF RAGNHILD BØRVEN, KONFERANSE OG EVENTSJEF -TINA VÅTVIK OLSEN, DAGLEG LEIAR -TANJA BORGE, HOTELLSJEF HUNAR PRODAN, TEKNISK SJEF

Fjordtind og Hardangerfjord Hotel legg vekt på å vera ein skikkelig arbeidsgiver, med fokus på det positive, då får vi det miljøet vi vil ha. Dei tilsette vil trivast og gi deg som gjest dei gode opplevingane vi vil at du skal få.

Kanskje pensjonistlaget vil ta seg ein tur å bada på det fasjonable Hardangerbadet, og etterpå få seg ein felles frukost til hundrelappen på hotellet?

Viktig for oss som jobbar på hotellet at vi har eit miljø der det er kjekt å gå på jobb. I vår bransje blir jobben fort ein livsstil.

Nye Hardangerfjord Hotel har 113 rom. 25 heilt splitter nye. Alle dei andre romma er totalrenovert. Hotellet har heilt ny resepsjon, restaurant og kjøken. På den lune sida mot fjorden får vi uteservering for 100 – 150 personar, med utsikt til Hardangerfjorden, den mest sjarmerande fjorden i heile verda. På andre sida ligg dei mektige fjella, med Folgefonna nasjonalpark og landets tredje største isbre.

HJARTELEG VELKOMEN TIL OSS! VI OPNAR DØRENE 2. MARS 2020.

HARDANGERFJORD-HOTEL.NO FJORDTINDHOTELS.NO

Fjordtind Hotels er ei ny hotellkjede i Hardanger, men med hotell som dei fleste kjenner til. Med Brakanes Hotel i Ulvik, Quality Hotel Vøringfoss i Eidfjord og nå nye Hardangerfjord Hotel i Øystese er Fjordtind Hotels den største hotellaktøren i regionen. Med fokus på tett samarbeid med regionen sine fantastiske lokale produsenter, plassert på attraktiv stad med solid service, vil vi være ditt fyrsteval når du vitjar Hardanger.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Frå høgtalaren breier trubaduren Trygve Skaug sine lune tonar utover venterommet til Øystese tannklinikk i 3. etasje i Helsebanken i Øystese. Veggane er måla i beroligande blått, og rommet er pryda med grøne planter og heimekoseleg interiør.

Tannlege Miriam Sørheim Almeland og tannhelsesekretær Mailen Mo Rønnåbakk gjer alt i deira makt for at den som møter til tannlegebesøk her, skal kjenne ro ifrå den augneblinken dei set foten innfor døra. Etter at dei overtok tannklinikken i Helsebanken i 2016, har dei gradvis sett sitt eige preg på den. No i førjulstida skal dei ta med seg den gode stemninga inn i splitter nye lokale i Hardangerbadet. Dei færraste ser på tannlegebesøk som det kjekkaste dei gjer. Men ein munter tone mellom dei to damene på tannklinikken, samtidig som pasientane opplever ei form for ro, er nok viktig for den totale opplevinga når pasientane må gjennom noko dei gjerne kvier seg litt til. Over tannlegestolen er det sett opp ein skjerm. Der snurrar og går "God Morgen Norge" på føremiddagen. Ein av veggane er malt i mjukt plommelilla. Og på veggen er det hengt opp eit bilete av fredlege bølgjer som slår innover ei sandstrand. Ynskje er at pasientane skal ha noko trygt og godt å feste blikket på. Alt for at tankane kanskje kan gå til noko anna enn det som skjer i munnen og med tennene. Både Miriam og Mailen er oppvaksne i Kvam, og er glade for å ha gjevande jobbar i heimkommunen sin. Miriam har etterkvart lang erfaring som tannlege. Ho starta som nyutdanna tannlege ved Sande tannklinikk i Gaular kommune i Sogn og Fjordane i 2009. Der flytta ho saman med ektemann og deira då 2 år gamle dotter, etter fullført utdanning frå Universitetet i Bergen. Dei treivst svært godt i Sunnfjord. I 2015 laga det seg likevel slik at familien, som no hadde fått tre 20

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

nye tilskot, flytta heim att til Kvam. Eigentleg skulle dei berre bu i Kvam i eitt år, medan Miriam var i fødselspermisjon med minstejenta. Men det eine tok det andre, og brått hadde ho overteke tannklinikken til Jarle Mjelde, og familien på seks valde å etablere seg i heimkommunen. Mailen har ikkje vore tannhelsesekretær lenge. Ho er opprinneleg fotterapeut, utdanna i Kristiansand. Ho dreiv Mailens fot- og aromaterapi i Øystese frå 2002 til 2015. Då måtte ho selje på grunn av helseplager. Ho søkte og fekk jobben som assistent ved opninga av Øystese tannklinikk i 2016, og allereie året etter heiv ho seg rundt og tok tannhelsesekretærutdanninga i Åsane. Ved sida av jobben og tre små heime, fekk ho våren 2018 autorisasjon som tannhelsesekretær. Fagkunnskapen hennar er ein tryggleik for både tannlegen og pasientane ved Øystese tannklinikk. Tannhelseteamet på Øystese tannklinikk har fått ein strålande start. – Det er heilt utruleg korleis ting på tilfeldig vis legg seg til rette, kan Miriam fortelje. Ho hadde eigentleg berre tenkt å stikke nasa innom tannklinikken til tannlege Jarle Mjelde i permisjonstida, for å høyre om ho kunne jobbe for han ein dag i ny og ne. Mest for å halde praksisen litt ved like mot slutten av permisjonstida. Det skulle vise seg at Mjelde var i full gang med å trappe ned sitt virke, og at han eigentleg var på jakt etter nokon som kunne overta. Det var langt ifrå kva eg hadde sett føre meg, seier Miriam. Men då tanken fekk demra litt, kjende eg at det kanskje kunne vere litt spennande likevel. Slik enda det med at mykje av slutten av permisjonstida gjekk med til

organisering, overtaking og etablering av ny tannklinikk. Ho har ikkje angra eit sekund. – No er tannlegedekninga i kommunen svært god, slik at vi er ikkje overarbeida her i Øystese, seier dei. Men det kjem eigentleg godt med for to mødrer som også ynskjer å vere tilstade i heimen den tida borna er små. Med 80% stilling og ein arbeidsplan som i stor grad fylgjer skuleruta, føler dei at dei har ein god balanse mellom morsrollene og yrkesrollene. For oss er det ikkje viktigast å jobbe MEST mogleg, men BEST mogleg. Så får vi heller jobbe meir på tannklinikken når borna vert eldre. Samtidig strekkjer dei seg langt for å hjelpe dei som får problem med tennene på ugunstige tidspunkt utanfor arbeidstid. Telefonen er alltid på, ein kan nå dei både via epost, nettside og Facebook til alle tider, både ettermiddag, kveld og helg. Det mest ugunstige tidspunktet Miriam har blitt ringt på, då ho vart oppringt klokka fire på morgonen. Ho har også rykka ut på kvelden 16. mai, mellom stryking av bunadsskjortene. «Me har merka at pasientane våre set stor pris på denne servicen, og det er også svært gjevande for oss å verkeleg kunne vere til nytte når folk har vanskar. Det er stort sett alltid tannlegevakt tilgjengeleg i Åsane og Bergen, men folk set ofte pris på å få hjelp her i Kvam og sleppe litt reiseveg.» Vi har registrert at mange ikkje er klar over vi har tannlege i Øystese, seier Miriam. I nye lokale i Hardangerbadet håpar både ho og Mailen å bli meir synlege i bygda, slik at fleire kan bli klar over at dei eksisterer. Dei har god tid til å ta imot gamle som nye pasientar, og ynskjer alle varmt velkomne i den nye tannklinikken i 2. etasje i Hardangerbadet.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

NOKRE AV LAB SITT MANNSKAP PÅ HARDANGERBADPROSJEKTET FRÅ VENSTRE: VEGARD KVÅLE EVJEN, INGVARD HALSTENSEN, CHRISTIAN MÅGE OG NILS TERJE OPSANGER

ENTREPRENØR Frå 2011 og ut 2021 vil LAB entreprenør ha utført byggoppdrag i Kvam for rundt 670 millioner kr inkl mva. Hausten 2011 starta vi på Thon Hotel Sandven der vi bygde på det gamle hotellet med to nye fløyar med høvesvis 25 bustader, 46 hotellrom, konferanse og møteromsavdeling samt parkeringshus. Prosjektet blei overlevert t hausten 2013. Seint i 2015 blei vi involvert i Hardangerbadprosjektet. Her har LAB Entreprenør arbeid tett med Kvam herad og dei andre initiativtakarane

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

LAB Entreprenør har sidan 2011 til dags dato utført større totalentrepriser i Kvam herad, både private og offentlige oppdrag.

for å få realisert prosjektet, det har vore mange rundar med offentlege etatar, sponsorar, aksjonærar og långjevara for å få prosjektet i gang. I mai 2018 var byggarbeidene i gang i tomta og i skrivande stund er det ein månads tid til det skal opna. Bygging av bassengbygg er svært krevande med mykje tekniske utfordringar med tanke på fukt, tetthet og tekniske anlegg. Slik det ser ut nå så vil anlegga bli som planlagt og det vil bli eit bra Hardangerbad som kvemmingar og andre kan ha mykje glede av. På ettersommaren 2017 var vi i gang igjen i Kvam med utvidelse av Rådhuset i Norheimsund. Der

bygde vi den såkalla KFL fløyen som varet ferdig og overlevert før jul 2018. Den utvida delen av rådhuset blir brukt til lokaler for PPT teneste, barnevern mm. LAB sitt eiendomsselskap har også involvert seg i Kvam med kjøp av Hardangerfjord Hotel eiendommen og kjøp av 50 % av tomta der Strondeprosjektet blir bygd. LAB Entreprenør utfører byggeoppdragene for utvidelse og renovering av hotellet og Stronde trinn 1 og trinn 2. Hotellet skal vera ferdig og opna 02 mars 2020 og Stronde trinn 1 skal overleverast i april 2020 og trinn 2 i april 2021.»

Gratulerer! Vi vil nytta høvet til å gratulera Hardangerbadet med opning, og ynskjer lukke til med drift og framtid!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Vi takkar for oppdraget OG YNSKJER LUKKE TIL

Norwegian Weather Protection AS

Kvammabygg

Rosslandsvegen 410, 5918 Frekhaug

Sjusetevegen 20, 5610 Øystese

Telefon +47 56 35 64 00 - post@nwp.as nwp.no

Tlf: 41 40 29 79 - arne@kvammabygg.no kvammabygg.no

Blikkenslager Flotve har utført arbeid med alu-fasade og alle beslag. På fasaden er det brukt Prefa aluromber. Vi takkar for oppdraget, og ynskjer til lukke med Hardangerbadet. Mobil: 995 43 070 I Epost: kjell-arne.flotve@kvamnet.no 24

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

I www.blikkenslagarflotve.no

Ærverdige Boots apotek Linnea opner i ny drakt i Hardangerbadet. Vi inviterer til stor opningsfest 15. januar 2020! Det vert servert kaffi og kake, gode tilbod og goodie bags.

Boots har meir enn 160 års erfaring frå internasjonal apotekdrift. Alle Boots apotek har eit stort utval av tenester og produkt for helse og velvere, samt sterkt fokus på fagleg rådgjeving og service. I tillegg til oppgåver i apoteket, vil farmasøytar frå Boots apotek Linnea òg jobbe for Helse i Hardanger med opplæring og rettleiing for rett medisinbruk til pasientar i behandlingsopphald.

Boots apotek Linnea

Hardangerfjordvegen 615, 5610 Øystese Nye åpningstider: 09:00-16:30 (10-15) Tlf: 56 55 03 30

Annonse_194x128_Boots_Linnea.indd 1

18/11/2019 09:46

Helse i Hardanger er eit tverrfagleg helseelbod l menneske med uuordringar knyy l tungpust, nakke og rygg, angst og depresjon eller diabetes type 2. Me nyyar kjente behandlingsmetodar som er dokumentert eﬀekkve - i eit nyy format. Programma er intensive, varierte og virksame. Planlagd opning våren 2020! Følg oss på nee og i sosiale media: helseihardanger Helse i Hardanger www.helseihardanger.no

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FLYTTER TIL HARDANGERBADET Hardanger Akvasenter har sidan 2007 drive visningsaktivitet i Fyksesundet ved Steinstø. Tilbodet og aktiviteten har vorte meir attraktivt for kvart år. I 2019 har senteret hatt 11.500 besøkande i Fyksesundet. Senteret har dessverre måttaseie nei til mange, grunna manglande kapasitet og utfordringane rundt infrastrukturen i Steinstø.

OM LINGALAKS Lingalaks produserer matfisk av laks og har sin produksjon i kommunene Kvam, Kvinnherad og Radøy på Vestlandet. Selskapet har syv konsesjoner og to visningskonsesjoner fordelt på totalt elleve lokaliteter. Fire av konsesjonene er tilknyttet produksjonsområde tre (PO3) og tre konsesjoner er tilknyttet PO4. De to visningsanleggene ligger i Hard-anger og på Radøy. Hovedkontoret ligger i Norheimsund. Lingalaks er medeier i slakteriet Hardanger Fiskeforedling AS og medeier i nettverket for små og mellomstore oppdrettere, Salmon Group AS.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Syv konsesjoner og to visningskonsesjoner fordelt på 11 lokaliteter. Produserer om lag 11.000 tonn laks i året Sysselsetter 46,5 årsverk. Sysselsatte i 2018 67 personer Lingalaks integrerer sine verdier i alt sitt arbeid, og jobber for at både produkter og arbeidsplasser er sikre og trygge, at fiskens helse, velferd og trivsel ivaretas på beste måte og at miljøet ikke belastes unødig.

Å FORVALTE RESSURSER FORPLIKTER I henhold til Lingalaks sine etablerte strategier, forplikter selskapet seg til å gjøre det som kreves for å drive på en måte som forvalter jordens ressurser på en ansvarlig måte. Selskapet tar et etisk og samfunnsmessig ansvar ved å være åpen og transparent, og stiller strenge krav til egen virksomhet og næringen som helhet. Gjennom etablerte prosedyrer og retningslinjer forplikter selskapet seg til å: Produsere trygt for mennesker og miljø Produsere effektivt og kunnskapsbasert Kontinuerlig søke de smarteste løsningene og ny teknologi

SEBASTIAN BJØRNSØNN LUDVIGSEN, CEO HARDANGER AKVASENTER AS OG DAGLEG LEIAR I LINGA LAKS, KRISTIAN BOTNEN.

Store utfordringar rundt infrastrukturen i Steinstø, saman med at vi gjerne vil bidra til ei positiv utvikling i Kvam og Hardanger er viktige årsaker til at vi no flyttar til Hardangerbadet, for å opna eit nytt og topp moderne visningssenter i topp moderne lokaler der. I samarbeid med produksjonsselskapet Mount Visual og Designbyrået Haltenbanken skal det byggjast topp moderne visningsfasilitetar i Hardangerbadet. Her skal folk få eit djupt innblikk i aspekta og stega gjennom laksen sitt liv og ringverknader. Overordna tema for utstillinga er: "Det er her me bur," tematikken tar også for seg FN sine bærekrafts-mål og korleis dei kan praktiserast. 15. desember opnar Lingalaks ein liten forsmak på kva senteret kan tilby. I vestibylen på Hardangerbadet vert det sett opp ein glasskjerm som projekterar og simulerar laksen i merdar. Her kan ein heil skuleklasse vera interaktiv med laksen og få eit innblikk i fisken si åtferd. Teknologien er heilt ny og er utvikla spesielt for denne intallasjonen.

Den offisielle opninga av senteret vil vera 26. mars 2020. I det nye visningssenetret vil vi fortelja om korleis fjorden vart til. Kvifor vi har naturgitte forutsetningar for havbruk. For dei som vitjar oss, turistar er det kanskje mest fasinerande den flotte naturen, saman med busetnad og kva folk lever av i samfunna langs fjorden. Fin natur kan opplevast mange stader, men natur i samspel med folkesetnad er fasinerande for mange. Akvasenteret er likevel mest retta mot den lokale folkesetnaden. Med hovudfokus mot den viktige konklusjonen om at «Det er her me bur!» Inneber at vi ynskjer å bidra til å utvikla lokalmiljøet. I dette ligg det og at vi ynskjer å fortelja om kva det er vi driv med. Til Akvasenteret vil vi invitera alle niandeklassingane i regionen og informera om kva næringa er og kva næringa kan tilby. Saman med laksen sin livssyklus og om sjømat, vil kunnskapen om kva havbruk er bli betre kjent i lokalmiljøet der vi held til. Lingalaks er oppteken av miljø, samfunn og økonomi, som er FN sine mål på bærekraft. Havbruksnæringa er heilt avhengig av eit friskt og reint hav for å produsera god og sunn fisk. Difor er det både naturleg og rett å ha eit kritisk blikk på alle næringa sine aktivitetar.

Verdsette mennesker og behandle dem med respekt Verdsette det marine miljøet og behandle livet i havet og kystsonen med respekt Alltid ha fiskevelferd øverst på agendaen Bidra til å fremme gode, bærekraftige løsninger

LINGALAKS FREMOVER Lingalaks har mange underbyggende aktiviteter og vil fremover særlig ha fokus på: Vil i løpet av 2019 ha fått 90 % av anleggene sine tilknyttet landstrøm Er i prosess med elektrifisering av arbeidsbåter og arbeidsbiler Går over til nøter med sterkere og lettere materiale enn standard nylonnot for å redusere behovet for impregnering og rengjøring, som igjen gir redusert utslipp av mikoplast Særlig fokus på problemstillinger knyttet til slitasje på utstyr som fôrslanger Omlag 50 % av fisken fôres med naturlig algeolje. Mål om at all fisken fôres med algeolje i løpet av 2019.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

TORGEIR BØRVEN frå Øystese er to rundar før sesongslutt, toppscorer i eliteserien

Torgeir Børven har scora 20 mål, 5 fleire enn nr. 2 på lista. Med to kampar att så skal mykje gå gale om ikkje goalgettaren frå Øystese stikk av med det gjeve trofeet. Sjekk kva nummer han har på ryggen. Kanskje det betyr at det blir 22 mål i år! Som Bjørge Lillelien sa: Da er saken biff, saken er karbonade, saken er ertersuppe! Når du les dette sit du kanskje alt med fasiten! Hardanger har mange gode smaker å by på, dette er definitivt ein av dei beste.

Spør folk i Skien og Telemark om dei likar smaken av Hardanger, då vil du få eit stort og rungande JA! Torgeir Børven frå Øystese toppscorar i eliteserien. Som måljeger på den gamle ærverdige Odds Ballklubb, har Torgeir ei stor stjerne hos Ibsen sine bysbarn! Den snart 28 år gamle hardingen har i høg grad bidrege til at 125 års jubilanten ligg på tredje plass i eliteserien i jubileumsåret, med gode sjansar til medalje. For både Ballklubben og Torgeir heng den supergjeve gulrota med namnet "toppscorer i eliteserien 2019" på ei grein og ventar, berre litt lenger fram. Alle dei beste målscorerane i dei 15 andre toppklubbane i Noreg, jaktar i kvar einaste kamp på Torgeir og den gjeve tittelen. Om Øystese-guten skulle lukkast med å nå målet, er dette ein stor prestasjon. Trass i at det ikkje er Hardangerfjordmagasinet som kårar "årets harding," så utnemner vi Torgeir til å vera ein verdig kandidat! Fram til dagens imponerande posisjon, ligg ein karriere med opp- og nedturar. Det var kanskje ikkje så mange som i ungdomen var heilt overtydd om at Torgeir Børven ville bli toppscorar i eliteserien? Men, saman med fotballmiljøet i Øystese, velvilje frå familie, tilfeldigheter, gode hjelperar og etter kvart guten sitt oppgjer med eigen vilje og innstilling. Har dette til saman gjort at Torgeir Børven no berre er tre serierundar frå den gjeve tittelen. Det var i Odds Fotballklubb Torgeir tok karrieren sin til eit høgare nivå. At guten frå Øystese i Hardanger hamna i ein fotballklubb i Skien i Telemark, langt heimanfrå, var heilt tilfeldig. Alv Øystese, som starta fotballgymnaset i Skien, var

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

frå Øystese, og mammo til Torgeir hadde spelt i musikklaget i Øystese saman med far hans. Slik hadde det seg at Torgeir fekk i hende ein brosjyre frå gymnaset. Torgeir fekk med seg bestevenen, Martin Berge, på å søkja på skulen. Meinte det var litt skummelt å våga seg på noko slikt åleine. I april 2007 fekk Martin og Torgeir invitasjon til å prøvespela i Skien med tanke på opptak ved skulen. Vi var begge småskada, seier Torgeir. Imponerte ikkje veldig, og hadde lite tru på at vi ville få plass på skulen. «Against all odds» kom likevel begge inn på skulen, og 15 år gamal pakka gutane frå Øystese sakene sine og evakuerte til Henrik Ibsen sin heimby. Her vart dei møtt med eit godt opplegg og sportsleg miljø, der skulen hadde teke inn så mange fotballspelerar at dei fekk gode treningsgrupper. Spelarane vart delt på 1 elitelag og 1 rekruttlag, i juniorklassen hos Odd, som hadde eit tett samarbeid med skulen. Andre spelerar vart plassert hos andre naboklubbar. Martin og eg vart plassert i rekrutteringslaget til Odd. I ungdomen var eg glad i å trena fotball. Men, når vi var på hytta ville eg helst vera inne å slappa av, seier Torgeir. Fysisk aktivitet utan ball var eg ikkje så veldig glad i. Eg forstod heller ikkje vitsen med å gå i treningsstudio. Gjekk eigentleg glipp av 5-6 år med styrketrening som kunne vore med å gitt meg mykje betre styrke og såleis eit betre utgangspunkt. Starten på Skien-opphaldet var ikkje mykje glamorøst, i fylgje Torgeir sjølv. Småskada, deltok lite sosialt, heimlengeselen melde seg og motivasjonen var ikkje på topp. Eg tenkte på at eg ikkje kunne skuffa dei heime som betalte husleige og på alle vis støtta meg, men eg såg mørkt på tilværet. Med god hjelp av sentrale personar på skulen fekk eg hjelp med motivasjon til i fyrste omgang å fullføra skuleåret 2007 – 2008. Men, frå juletider begynte ting å gå betre. Eg kom meir inn i miljøet og i sosialt liv, ikkje minst var det bra å bli heilt skadefri. Etter kvart vart eg flytta opp på jr. elite hos Odd. Ting heng ofte saman, slik at no kjentest tilværet i Skien langt betre. I fotballen var det no mykje positivt og sommaren 2009 vart eg tilbydd plass i a-lags gruppa til Odd.

PÅ LAG MED FOTBALLEN I ØYSTESE:

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

A-lags debuten kom i fyrste runde i cupen våren 2009, mot Vestfossen. Oppteken i a-gruppa til Odds Ballklubb fekk eg no kontrakt i 50 % stilling og hadde samstundes 50 % stilling som student. Ein såkalla jr.kontrakt, som er utforma som ein stige, der du auka din verdi etter som du får meir speletid. Hausten 2009 vart eg teken ut i troppen som skulle til Bergen og møta Brann i serien. Det hugsar eg som noko stort. Mammo, familie og andre frå Øystese tok turen til Bergen. Eg trudde ikkje eg kom til å få speletid, men berre det å vera med å sitja på benken, mot Brann, i Bergen var enormt stort. Kampen gjekk ikkje så bra for Odd. Etter 60 min. gjekk Brann opp i 3-0 leiing. Eg fekk beskjed om å gjera meg klar og skulle innpå. Det gjekk mykje gjennom hovudet mitt då, debut i eliteserien på Brann Stadion! – og for ein debut, fyrst scora Torgeir, så hadde han målgivande til 3-2. Odd var faktisk nær å få med seg poeng heim, men så dukka Huseklepp opp og ordna 4-2 siger til Brann. Trass tap, for Torgeir Børven vart det ein fantastisk bra debut, og var på mange måtar starten på eventyret, draumen, som i desse dagar er nær realisering. Torgeir vart verande i Skien og gjorde ferdig skulen, samstundes gjorde han sine saker i Odd bra. Dette var ei tid med mykje økonomisk uro i fotballen. Odds Ballklubb hamna i ei økonomisk krise og måtte selja spelerar. Då var Torgeir mellom dei som kunne gi mest i kassen, og det var nære på at han vart seld til Ålesund, eit klubbskifte Torgeir sjølv ikkje var lysten på. Men, sommaren 2012 kom Vålerenga på banen, med Martin Andresen som trenar og Torgeir vart plutselig Vålerenga-spelar. Før sesongen 2013 starta, overtok Kjetil Rekdal som trenar i Vålerenga. Vi hadde eit veldig bra lag utover våren, med gode resultat og stor optimisme. Men plutselig, seier Torgeir, før fyrste seriekamp i Bergen så skulle vi endra på alt. Det enda med tap og ein sesong der vi vart nr. 9.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Etter sesongen sprakk økonomien i Vålerenga. Nok ein gong stod Torgeir Børven på toppen av salslistene. Då dukka nederlandske FC Twente frå Enschede opp med sjekkheftet og Torgeir Børven var klar for Nederlandsk fotball. 2. januar 2014 sat Torgeir på flyet til treskolandet. -Eg var ikkje redd for å reisa langt vekk då, seier Torgeir. Eg hadde kjent på heimlengt, visste mykje meir om kva utfordringar som kom, og korleis eg kunne takla dei. Eg var blitt litt meir vaksen og visste meir om kva som venta. I januar reiste Twente til Barcelona på treningsleir, så sosialt og for å bli kjent med spelemønster og opplegg passa treningsleir då svært bra. Kom fort inn i det meste, også sosialt. Twente var ein fantastisk klubb med profesjonell organisering. Eg fekk eigen person som fiksa alt til meg. Leilighet, internett, bankkonto og var tilgjengeleg for meg heile tida, om eg hadde bruk for hjelp til noko. FC Twente rekrutterer unge spelerar frå heile verda og har eigne sosialarbeiderar til akademiet sitt. Fosterfamiliar, der unge bur heime hos ein familie, i staden for å sitja åleine på ein hybel langt heimanfrå. I Nederland er sesongen annleis enn i Noreg, dei spelar haust/vår. Eg hadde eit veldig bra fyrste halvår i Twente, våren 2014. Leverte bra, bidrog positivt, klubben var nøgd og gav meg gode attendemeldingar. Alt frå 2011 – 2012 hadde eg problem med ei hofte. Difor var eg på ei grundig undersøking i London hos spesialistar, før eg signerte for Twente. Konklusjonen var då at før det var gått 18 månader så måtte eg opererast. Då hadde vi semje om og planlagt at eg skulle ta operasjonen etter fyrste sesongen. Men, lagnaden ville det slik at klubben seinare bad meg å venta eit år. Fordi klubben skulle selja ein av dei andre spissane, ein som var kjøpt hos Inter Milan. Difor vart klubben og

"Det er flott å vera barndomsklubben til Torgeir Børven og toppskåraren i eliteserien. Han er ein god rollemodell for dei unge i klubben og ein dei ser opp til. Øystese Fotballklubb gratulerer Torgeir med toppskårartittelen og ynskjer han lukka til vidare i karrieren!" Torgeir spelte sin siste kamp i Øystese i 2007. Venleg helsing Sondre Helgesen

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

eg samde om å venta med operasjonen. Så gjekk salet av spissen i vasken, det vart ikkje noko sal. Då var stoda plutselig slik at han måtte spela mykje, fordi han skulle visa seg fram, slik at FC Twente fekk mest mogleg for han, når dei fann ein ny kjøpar. Då vart det lite speletid på meg og heile vitsen med å venta med operasjon var smuldra vekk. I sum ein dårleg sesong for Torgeir Børven. I tillegg til ein sesong med lite speletid, så måtte eg no opererast, og i april 2015 vart hofta operert. I rekonvalesenten fekk eg utruleg god oppfylgjing og behandling. Ein slik operasjon skulle normalt vera lækt på 3-4 månader. Men, det viste seg at eg hadde fått ein tilleggsskade, slik at eg vart gåande i 10 månader. Spelte mine fyrste minutt etter operasjonen i februar 2016. Men, eg er likevel glad eg fekk gjort inngrepet i Nederland. Dei er flinke på dette. Eg vart bra, og er bra. Men, problema i Nederland var likevel ikkje slutt. FC Twente hadde rota seg bort i økonomisk surr, med 3. parts eigarskap av spelerar. Resultatet vart at klubben vart fillerista og fekk økonomiske problem. Vi kan vel i ettertid konkludera med at økonomistyring i fotballen ikkje var heilt på topp. I alle høve ikkje i fleire av Torgeir sine klubbar. Då var det dei som hadde signert kontrakt i gode tider som måtte fyrst ut døra. Alle teknikkar for å bli kvitt dei vart teke i bruk, med utfrysing, flytta deg ned på B-laget, forhandling om sluttavtalar, o.s.v. Når Brann då kom på banen, var det stor vilje frå mi side for å få på plass ein utlånsavtale, FC Twente var og positiv til å finna ei løysing. Eg var veldig glad då den vanskelege stoda løyste seg med ein låneavtale med Brann, ein klubb eg trivdes veldig godt i. Sjølv om ein lang periode i Twente utan tillit og kamptilbod, bidrog til at det sporstslege i Brann vart bob/bob. Brann gjorde det bra og som inn-leigd spelar forstod eg min posisjon. Syntest likevel eg hadde ein fin haust i Brann, i eit veldig bra miljø.

SLIK KOM DEI 20 MÅLA 1. runde Odd – Brann 3-2 – 2 mål 2. januar sat eg igjen på flyet til Nederland. Då eg kom 2. runde Rosenborg - Odd 1-1 3 runde Odd – Kristiansund 2-0 6. runde Odd – Strømsgodset 2-1 7. runde Tromsø – Odd 1-2 9. runde Lillestrøm – Odd 0-3 12 runde Odd – Haugesund 3-1 14 runde Odd - Molde 2-2 10. runde Odd - Stabekk 2-1 – 2 mål (utsatt kamp) 16 runde Odd – Lillestrøm 2-1 17 runde Kristiansund – Odd 1-1 19 runde Molde – Odd 2-2 – 2 mål 22 runde Odd – Sarpsborg 3-0 Strømsgodset – Odd 2-3 25 runde Ranheim – Odd 4-1 27 runde Odd – Mjøndalen 3-2 – 2 mål

på plass var plassen min i garderoben rydda, og eg fekk beskjed om at eg skulle på B-laget. Då gjekk det mot at agenten min, Kent Karlsen, jobba mot å få på plass ein akseptabel sluttavtale med FC Twente. Det lukkast vi med, slik at 31. januar var eg klubblaus. Då reiste eg på Brann sin treningsleir i februar 2017 og signerte kontrakt. Eg kjente meg i god form utover våren og trivdes umåteleg godt i Brann. Sportsleg vart det likevel ingen suksess. Eg hadde eit stort ynskje om å lukkast, nettopp i Brann. Men når klubben signerte ny spiss og samstundes signaliserte at dei ikkje hadde innvendingar mot at eg såg etter ein ny klubb, så var lagnaden min i Brann eigentleg avgjort.

Kanskje må trenden brytast heilt og karrieren restartast. Dersom du skal koma deg ut av ein spiral som ikkje går rett veg? I år verkar det som Torgeir har lukkast med nettopp dette, 2019 utgåva av Torgeir Børven har vist ein lettbeint klok måljeger, som ofte finn dei rette romma, luktar dei målgivande pasningane og scorar flittig. Då kjem humøret og trua på plass og vipps så er Torgeir Børven den beste målscoraren i heile landet! Fotball er fotball! -Eg har trent godt heile hausten 2018 og vinteren 18/19, vore skadefri. Ballklubben tilsette ny fysisk trenar frå Danmark, han har vore viktig. Sjølv har eg vore meir fokusert på trening, på kosthold og søvn. Samstundes som eg har halde meg frisk. Resultatet har vorte bra, - no er det berre å fullføra sesongen med stil, seier Torgeir Børven.

Skal karrieren din fortsetja, så må du spela i ein klubb der du får brukt kvalitetane dine. Dersom eg er god på 4-5 ting og ikkje får brukt dette, så blir det vanskeleg. Du er i ein klubb der du sit på benken. Ein dag får du beskjed om at i dag får du sjansen, så no må du ta den! Når du samstundes ikkje får høve til å bruka noko av det du er god på, då blir det vanskeleg. Eg likar ikkje å gi meg utan å lukkast, slik som i Brann, fordi eg så gjerne ville lukkast. Men, til slutt er realiteten at slik er det berre! Når eg då vart samd med Odd, så gjekk eg til ein klubb der eg kjente klubben, systemet, trenaren, så då valde eg det. Det vart likevel ein stressa sesong i fjor (2018). Etter ei avslutting i FC Twente med negativt forteikn. Etter eit opphald i Brann utan sportsleg suksess, kan eg forstå at det på mange måtar var ei skjebnetid for Torgeir sin karriere.

31. oktober tapte Odd i semifinalen i cupen, heime på Skagerak arena. Torgeir Børven sona karantene for gule kort og kunne såleis ikkje spela. Ingen tvil om at Odd denne dagen sakna toppscoraren sin. I pausen var Torgeir NRK sin gjest på indre bane. Stillinga var 0-0 og sjølv om han var nervøs, var han likevel optimist. I andre omgang endra kampen karakter og til slutt vann Haugesund fortent. Det vart ingen cupfinale på Ullevål i 2019 for Torgeir Børven.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

KVIFOR EG TRENAR? Eg hadde ein aktiv ungdom. Sprang i fjellet på rypejakt og fisking. Spelte fotball og dreiv med det meste. Etter aktiv "karriere" var eg trenar både for store og små. Eigenaktiviteten avtok litt etter kvart, "det berre vart slik." Mykje god mat og drikke, fotball på TV og i det heile. Eg kan stadfesta at det virkar. Du flyt utøve, det ordnar seg sjølv, du slepp å bekymra deg for det. Plutselig set du der og ser du deg sjølv i spegelen, så lurer du på kven han der er? Han som styrer alderen, han har berre lært å telja oppover. Til slutt så sit du der med nokre tal som berre besteforeldre har, så går det opp for deg at det er akkurat det du er. Kva er det som skjer? Plutselig var eg 70 år, og ikkje heilt i matchform. Kanskje matchvekta hadde kvalifisert til 4-bobben til Tyskland i 1936? Eg inviterte meg til eit hastemøte med meg sjølv. På møtekartet var det eit punkt, som var stilt før av vår ven Kim Larsen; "Va nu, lille du?" Eg kjøpte meg kort på Rosendal Trim, fekk instruksjon og starta opp litt forsiktig. Likevel vakna eg dagen etter og lurte på kven som hadde køyrt over meg. Etter kvart kom det seg og utan å snakka så mykje om vegen, så har eg gått på den vegen snart i 3 år. Til saman har eg tatt av 18 kg. Mest effekt har eg kanskje hatt av at mykje masse har flytta seg frå mageregionen og til andre meir høvelege stader. Enno er eg fleire nautiske mil frå å vera noko sylfide. Det er heller ikkje målet. 34

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Livskvaliteten er i ein alder av snart 73 betre enn på mange, mange år. Eg er ikkje det aller minste i tvil om kva grunnen er. Løfta litt vekter, spring litt intervall. Treffe masse kjekke folk. Fin musikk, triveleg miljø. Meistringa du kan kjenna på når du ser at du klarar meir enn du gjorde før. Det aller beste er at godkjensla sluttar ikkje når du går ut frå treningsstudio. Ho føl etter deg heile dagen og bidrar til å gjera livet betre. Eg skriv slett ikkje dette for å skryta av meg sjølv, Det har eg absolutt ingen trong for. Men, om eg kan få ein av mine jamaldringar til å begynna å trena (igjen) så er eg kjempenøgd. Eg veit dei sit rundt omkring. Fotballkompisar, lagkompisar, og mange i regionen vår som spelte på andre lag. -Ta eit møte med deg sjølv, kom deg på trening. Eg er bombesikker på at du aldri vil angra. Heilt til slutt, ikkje prøv deg med at du ikkje har tid. Av alle dårlege orsakingar, er den aller dårlegast. Du veit det, eg veit det. Vel møtt på trening. Sigurd

VERDENS BESTE INVESTERING!

Som den smarting du er, så vil du gjerne investera der du får best utbyte! Av alle investeringar, er investering i eiga helse, utan samanlikning det som gjev deg mest att.

Du kan ikkje gjera noko med alderen du har i dag. Du kan heller ikkje gjera noko med gener du er tildelt, noko som gjev oss alle ulik ståstad. Men innanfor dei rammene som dette gir, kan du gjera utruleg mykje sjølv. Åleine eller i saman med andre, hovudpoenget er at du må ta ansvar sjølv. Ikkje prøv deg med noko form for orsaking eller bortforklaring. Det er grunnleggjande idiotisk, fordi det er deg sjølv du lurer. Det er heilt sikkert mange grunnar til at din situasjon i dag er slik den er, ferdig snakka. Det er kva du skal gjera frå i morgon av som er interessant.

Kva du får att? Ei utruleg god kjensle i heile kroppen etter ei treningsøkt. Eit lengre liv, eit betre liv! Om du treng å høyra fleire detaljar; Trening vil gi deg betre fysisk form, gi deg fleire opplevingar, betre opplevingar. Opplevingar du elles ikkje vil ha gleda av. Det gjev deg betre psyke, og meir overskot. Det gjev deg eit optimalt grunnlag for at du skal bli den aller beste utgåva av deg sjølv. - Og du spør meg kvifor eg trenar? Kom igjen, bruk hovudet – ta ansvar! Dersom du ikkje tar ansvar for helsa di sjølv, kven er det då som skal gjera det? Lukke til!

Uansett kva stoda er i dag, så vil din livskvalitet bli betre når du trenar. Ein betre livskvalitet er sjølvsagt så viktig at alle som er smarte vil prioritera det. Dette er ikkje noko du kan overlata til andre, eller setja ut på tilbod, slik at andre kan gjera jobben. Her må DU sjølv vera den viktigaste delen av pakken.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

VÅR VISJON: - BETRE FORM, BETRE HELSE, BETRE KVARDAG Me ynskjer ein betre kvardag for flest mulig. Dette vil me fremje gjennom gode treningsopplevingar med mykje treningsglede. På Hardanger Trening har me fokus på treningsglede og at eg er god nok akkurat som eg er! Det viktigaste er å trivast, kjenne mestring og innarbeide gode treningsvanar. Trening skal vera lika sjølvsagt som tannpuss, berre mykje kjekkare! Våre verdiar: Treningsglede, inkluderande og kompetanse Treningsenteret i Norheimsund er åpent for alle besøkjande, kvardagar mandag t.o.m torsdag kl. 17 - 19. Velkomen innom for omvisning, om du har spørsmål eller vil ha hjelp til innmelding på nettet. Åpningstider: Medlemmer kan trene kl 06 – 23, 365 dagar i året.

Personleg trening der ein PT gir individuell oppfølging gjennom heile treningsøkta di. Du får ei trygg, kjekk og effektiv treningsøkt samt god hjelp til å få på plass gode treningsrutinar. Fysioterapeut gir individuell behandling og oppfølging, tilpassa deg og dine behov. Tilbyr også egne kurs og forebyggjande trening i grupper. Medlemmer kan velje mellom 30 ulike gruppetimar, alt i frå YOGA, BOSU eller SPINNING til DANS, STYRKE eller TABATA. ØYSTESE: Express senter i Øystese med alt du treng av apparat og vekter til å trene både kondisjon og styrke. Lokala ligg i 2 etg i Hardanger Senteret. Er du medlem på Hardanger Trening har du tilgang til å trene både i Øystese og Norheimsund. Eit medlemskap, mange treningstilbod. Eve Nelson Aksnes ”Sporty Minister” www.hardangertrening.no

OPE ALLE DAGAR HEILE ÅRET Utan nøkkelkort: Mån-torsdag kl 10-17 Fredag kl 10-18 Lørdag kl 10-16 Med nøkkelkort: Mån-fre: kl 05-23 Lørdag kl 07-22 Søndag kl 07-23 SvingenPuls Treningsog aktivitetssenter Våge, Tysnes Tlf 916 89 760 WWW.SVINGENPULS.NO

SvingenPuls er Tysnes sitt største treningssenter, midt i Våge sentrum og berre eit steinkast frå Våge hamn/ferjekaien. Me har gode hytte- og ferieabonnement samt drop-in timar.

SvingenPuls

Eigentrening, gruppetimar og personleg trening.

svingenpuls

Velkommen!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Geir Ove fosse er leiar på Rosendal Trim. Rosendal Turnlag sitt trimsenter i Rosendal.

PERSONLEG TRENAR LAILA HERVOLD LANGESÆTER OG JOHANNES LERNES

NOKON ER STERKARE ENN ANDRE, GEIR OVE FOSSE ER EIN AV DEI.

- Eg synest det er viktig å få fram at vi ynskjer å væra eit treningssenter for alle, uavhengig av treningsbakgrunn og målsetting. Vi har aldersgrense på 16 år og har kvart år ungdommar som spør om å få byrje før. Samstundes har vi i alle år hatt personar i 70 og 80 åra. Eg syns det er flott at trimsenteret slik også kan vere ein sosial møteplass mellom generasjonar og at alle skal føle seg velkomne.

samanlikna med andre, dette er også viktig for oss då vi ikkje ynskjer at økonomi skal vere ei hindring frå å vera medlem. Kvifor trenar du Geir Ove? Eg trenar for å halde kroppen i form. Det gjer ein god følelse å utfordre seg sjølv. Det er også sosialt då ein alltid treff nokon ein kjenner på trimsenteret. Samstundes syns eg det er viktig at vi som ansvarlege for trimsenteret sjølve er til stades og slik har kjennskap til kven som går der, korleis aktiviteten er og har oppsyn med kva som rører seg. Som eit ubemanna treningssenter er vi prisgitt at folk oppfører seg fint, ryddar etter seg og tek vare på inventar og utstyr.

Vi har opningstider frå kl 0500 til kl 2400 365 dagar i året. Gjennom at det aller meste av arbeid på trimsenteret vert gjort på dugnad, klarar vi å halde prisane på eit lågt nivå

www.rosendal-turnlag.no/rosendal-trim

Safe Treningssenter har åpent alle dagar i vekene, også i feriar osv. På nettsida og Facebook og Instagram blir timeplan, ting som skjer, endringar, happeningar +++ grundig informert om. SAFE treningssenter As safe_treningssenter

Lyst å begynne å trene? Safe Treningsseneter med sine tilsette hjelper deg gjerne med det. Når du skal starta å trene, er kunnskap viktig. Treningssenter som har kompetanse om ulike emner innen trening, som å bli i betre form, få overskudd, trene opp ein skade, slanking, gå opp i vekt osv. Slik at kundene får mest mulig hjelp og ikkje trur at å søkje på youtube eller andre medier gjer deg utlært. Kunnskap er viktig for å nå det resultatet du ynskjer. Safe oppsøkjer gjerne bedrifter, idrettslag eller ein venegjeng som vil bli i betre form, om dei ynskjer det. Då vert det lettare i neste runde å koma innom her. Ofte lettare å kome i gong i mindre grupper og i kjente omgivnader. Ei av dei aller beste investeringar du kan gjera, er å investera i eiga helse. Å skaffa seg god

informasjon i forkant om kva du bør gjera, vil gi deg meir glede av investeringa. Både om det er på eiga hand, eller i fellesøkter. Som medlem får du komme og gå så mykje du vil, både i helsestudio og du kan vera med på så mange timar du vil. Du får eige program til helsestudio og gjennomgang av dette inkludert i medlemsprisen. Er du medlem, seier du berre frå når du vil ha nytt program. Timar med privat trenar utanom kostar ekstra (billigare for medlemmer enn ikkje.) Elles så har vi helsestudio, saltimer som spinning, styrke. Basisball, Bungee Ropes, Crossfit, Somamove, Powerstep, Yoga, Pilates, Zumba. Mariann N. Berge daglig leder Safe Treningssenter Odda AS

safetreningssenter.com HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

HANS INGE MYRVOLD Hans Inge Myrvold nyvald orførar i Kvinnherad, kjem frå SP og Hatlestrand. Med klare meiningar og sterk vilje mot å bidra til at Kvinnherad skal bli ein enno meir attraktiv kommune. Målbare punkt for valperioden, som eg vil arbeida hardt for, seier Hans Inge, er at folketals utviklinga snur, og at vi etter kvart får ein auke. Grunnlaget for dette er å leggja til rette slik at dei som kjem til Kvinnherad blir i Kvinnherad. Eit punkt den nye ordføraren peikar på, er at Kvinnherad skal vera ein JA kommune, men ein politisk styrt kommune som har klare planar å styra etter. Vi vil ha kvalitet og då må vi også ta vare på det som gjev oss kvalitet. Hans Inge er vara til Stortinget, noko som har gitt han nokre innhopp på Løvebakken. Den ultimate arenaen for dei som driv med politikk. Kanskje det blir ein framtidig arbeidsplass? Det har etter sist kommune- og fylkestingval vore mykje snakk om kor dårleg Kvinnherad vart representert i fylkestinget. Hans Inge peikar på at han er 5. vara for SP i det nye fylket, noko som inneber at han deltar på alle gruppemøter. Her har han posisjon til å påvirka inn i partiet som set med fylkesordføraren i det nye Vestland fylke. På den måten, seier Hans Inge, har Kvinnherad ei røyst inn i systemet. Kvinnherad sin nye ordførar har ein interessant karriere bak seg som fotballdommar. Han ser klare felles trekk mellom sin store lidenskap, å vera fotballdommar og det å driva med politikk. Å vera ordførar er på mange måtar som å vera dommar i ein fotballkamp. På fotballbanen er dommaren leiar for 22 spelerar med heilt ulike målsettingar. Det kan vera krevjande å leia slike kampar og. Som i politikk står det mange på sidelinja som veit alt mykje betre, enn dei som er aktive i ulike roller på banen

I 2015 kom det ein heilt ny kvardag for partiet. Talet på repr. auka frå 1 – 6. SP var det partiet som gjekk desidert mest fram. Då var sjølvsagt tida komen for å politisk gira fleire hakk opp. Vi etablerte samarbeid med Høgre – eit godt, men utfordrande samarbeid. Som dei fleste no kjenner til vart det ei kursendring under vegs, som førte til at samarbeidet vart avslutta. Hovudgrunnen var ei politisk sak og ei sak som var ei rein arbeidsgivarsak. Saka som førte til at rådmannen i Kvinnherad fekk avskjed frå stillinga.

Om Hans Inge innan politikken har like mykje talent som han hadde i svart drakt med fløyta, så blir det ein stor karriere innan politikken. Hans Inge hadde eit betydeleg talent som dommar, og steig fort i gradene. Dømte sin fyrste A-kamp i 7. divisjon i 2001. Vart flytta direkte opp i 5. divisjon, og få år seinare dømde Hans Inge i 2. divisjon og hadde gjesteopptreden i 1. divisjon. Han var rangert framfor fleire av dei som i dag dømer i eliteserien.

Den politiske saka var sal av nettdelen av Kvh. Energi. Her hadde SP gått til val på at KE ikkje skulle seljast. Då kunne ikkje vi på prinsipielt grunnlag bryta med det vi hadde lova veljerane. Når vi ikkje samstundes kunne peika på gode nok grunnar til å skifta standpunkt.

Hans Inge kunne i dag vore ein av dei. Men, lagnaden gav han andre goder som livet kan gi, eigne barn. Det viste seg etter kvart at å kombinera aktiviteten som toppdommar med det å vera småbarnsfar ikkje let seg gjera. Difor måtte han til slutt ”kasta inn handkleet.” Det var med tungt hjarta, men, slik var det berre.

Vi har mange viktige saker som står på lista for dei neste åra, seier Hans Inge. Ei viktig sak er og blir at kommunen må vera tilgjengeleg. Infrastruktur er og blir viktig. Samferdsle har og har hatt mykje fokus på transport på land. Prosjekt stoppar opp og tar tid fordi mange av dei vert svært kostbare.

Politisk engasjement vaks fram etter kvart då Hans Inge budde i Ålvik i Kvam herad, i fire år. Gjennom FAU vart han særleg engasjert innan skule- og barnehagesektoren. Dette opna augo for politikken og kva som låg i den. Men i runde 1 vart det likevel ikkje noko meir enn FAU, sjølv om tilbodet var der.

Kanskje vi kan vera pådrivar til å påvirka mot at meir transport skal gå på fjorden? Båt tar 50 min. frå Rosendal til Os. Frå Sunde vil det vera om lag det same. Os – Flesland, Bergen er alt tilrettelagt med ny veg. Hans Inge meinar vi må sjå nøye på kva moglegheiter som ligg her.

I 2011 var Hans Inge flytta heim til Kvinnherad. Han vart spurd om å stå på SP si liste, og sa etter kvart ja til det, men med eit krav om å stå langt nede. Trass dette ynskje plasserte nominasjonen han på 4. plass. - Eg tenkte ikkje noko meir på det, og ante fred og ingen fare, før eg om sommaren fekk eit brev frå kommunen. Då gjekk realiteten opp for meg og fristen for å gjera noko med det var ute. SP i Kvinnherad gjorde sitt dårlegaste val nokon sinne. Likevel kom eg inn i heradsstyret. I valet rykte eg opp ein plass og hamna såleis som nr. 3. I tillegg trekte toppkandidaten seg frå gruppa etter valet, saman med han som vart vald inn som fyrste vara. Dermed var det Elin Legland og meg som utgjorde SP-gruppa den gongen. No ville lagnaden det slik at Legland året etter valde å flytta til utlandet med mannen sin, då han hadde fått ein spennande jobb. Sidan 1. vara hadde meldt seg ut, så enda det heile opp med at eg åleine var SP-gruppa i kommunestyret frå 2012 – til valet i 2015. Det var tøffe tak å prestera på vegne av SP då.

I 2019 gjorde SP på nytt eit godt val, fekk 8 representantar og ikkje minst fekk SP ordføraren, i eit politisk samarbeid med AP og SF.

Kvalitetsauke i kommune er eit viktig prosjekt. I 2023 kjem nye konsesjonar for grøn båt. Til desse konsesjonane må vi setja fram krav om korleis vi ynskjer at ting skal vera. Kvinnherad ligg der Kvinnherad ligg. Dette er og grunnen til våre kvalitetar. Viktig sak for kommunen er å framsnakka dei gode sidene med å vera kvinnhering. Det må vi gå i spissen for sjølve. Vi kan vera leiande innan gode løysingar for framtida. Naturen har vore ein viktig leverandør av vår velstand og kvalitet, det vil naturen og vera i framtida. Vi skal utvikla grønt industriområde på Husnes, vera pådrivar i å leggja til rette for å satsa på hydrogen, seier ein politisk engasjert ordførar i Kvinnherad. Frå kontorvindauga sitt på Rådhuset ser han rett ned på Rosendal Stadion. -Eg har ikkje heilt gitt opp tanken på å melda meg som forfallsdommar, så kanskje om tida tillet? Eg saknar fotball-familien.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

NYE ORDFØRERAR Her er ein liten presentasjon av dei nye ordførarane i regionen vår. Slik at alle som er interessert, veit kven som er ordførar i dei ulike kommunane. Vonlegvis vil du etter kvart som dei etablerer seg bli meir kjend med både orførerane og kva saker dei kjem til å jobba med. Hardangerfjordmagasinet vil nytta høvet til å ynskja dei all mogleg lukka i den krevjande jobben dei no skal ta fatt på.

Hardangerfjordmagasinet vil og takka ordførarane som no av ulike årsaker sluttar i vervet og slepp nye krefter til. Takk til kvar og ein av dåke for samarbeid og all velvilje. Sigurd Vikøren redaktør

SVEIO KOMMUNE

Linn Therese Erve Eg er 37 år, gift og har to barn. Eg har tidlegare jobba som advokat i Advokatfirmaet Responsa AS.

Mitt mål er å få fleire til å busette seg i Sveio, og auka næringslivsaktivitet. Det er viktig for meg at me utviklar kommunen og gjer heile kommunen attraktiv. Samstundes er min ambisjon at med skal levere topp kvalitet i våre tenester.

Min jobb nummer ein som ordførar er å sørge for at Sveio skal fortsetta å vera ein god kommune å bu og arbeid i.

BØMLO KOMMUNE

Sammy Olsen

Ambisjonen dei neste fire åra er å fullføra Bømlopakke 2, fiskerihavn i Langevåg, industriutviklinga i Rubbestadneset og pilotprosjektet for vidaregåande utdanning.

Sammy Olsen (66), ordførar i Bømlo kommune. Representerer Senterpartiet. Født og oppvaksen i kommunesenteret Svortland. Eldst i søskenflokken på 8, 2 vaksne born, sambuar med Karine.

EIDFJORD KOMMUNE

Han representerer SP og har som klare ambisjonar for dei neste fire åra, å jobba alt han kan til beste for Eidfjord.

Anders Vatle nyvald ordførar i Eidfjord. Vatle er ein av kommunen sine eigne, fødd og oppvaksen i Eidfjord.

Hjartesaker er utvikling i sentrum, turisme, og ikkje minst å få folk til å flytta til Eidfjord.

Anders Vatle

Anders er 37 år og sambuar, med 2 barn.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTO: KARI AAKRA

ETNE ORDFØRER

Mette Heidi Bergsvåg Ekrheim 56 år, gift, 3 søner, ei svigerdotter og eit (snart to) barnebarn. Har vore sjølvstendig næringsdrivande i 33 år som fotterapeut.

Første prioritet er å behalda kvalitet i tenestene i desse stramme budsjettider. Vil jobba for styrka samarbeid kommune/ næringsliv. Ha fokus på samferdsle, herunder mobil/ raskt breiband.

4. periode i kommunestyre, første som ordførar.

KVAM ORDFØRER

Torgeir Næss

Eg er 52 år gamal. Fødd og oppvaksen på Mundheim. Er utdannna jurist frå UiB. Er gift, og har ei heimebuande dotter på 17, og ein vaksen utflytt son. Arbeidde som bedriftsrådgjevar i Sparebanken Vest i Norheimsund før eg vart ordførar. Har vore leiar i Kvam Ap frå 2016. 1. vara til heradsstyret i forrige periode.

ULLENSVANG KOMMUNE

Roald Aga Haug

Roald Aga Haug er født 26. juli 1972 i Odda. Politiker for Arbeiderpartiet. Haug er en norsk skuespiller, sanger og fra og med 2015 er han ordfører i Odda kommune. Haug ble 23. oktober2019 valgt som den første ordføreren i nye Ullensvang kommune, som består av de tidligere kommunene Jondal, Odda og Ullensvang.

Viktige saker: Det vert ei stor utfordring dei næraste åra at me vert fleire eldre. Mange av dei eldre vil ha bru for helse og omsorgstenester. Skal me kunne møta denne utfordringa treng me at flest mogleg av dei som arbeider i tenesta arbeider heiltid. I dag har Kvam ein svært låg andel som arbeider heiltid. Det er ein viktig ambisjon at dei som ynskjer større stillingsandel får det. I tillegg er det viktig for Kvam å få løyst rassikringsutfordringane.

Han vokste opp ved Agatunet i Ullensvang herad. Haug ble valgt inn i kommunestyret i Odda i 2003. Han var vararepresentant til Stortinget i periodene 2009–2013 og 2013– 2017. I 2019 spilte han antagonisten kjent som Basen i musikalen Albert og Leonie. Haug er utdannet som sosionom og familieterapeut. Han har arbeidet ved sosialkontor, i barnevernet, familievernet og ledet prosjekter på rus og psykiatrifeltet. Han har også vært leder for NAV-Odda. En periode var han konstituert helse- og sosialsjef i Odda kommune.

FITJAR KOMMUNE

Det viktigaste målet mitt som ordførar er at Fitjar skal vera ein attraktiv kommune for unge familiar å busetja seg i.

Sidan eg vart ordrførar i Fitjar etter valet no i haust forstår eg det slik at de vil ha ein liten presentasjon av meg i bladet dykkar.

Då me syta for gode plassar å bu, gode arbeidsplassar og rikt næringsliv, gode offentlege tenester og gode tilbod innan kultur- og fritid.

Harald Rydland

Eg er 57 år og arbeidde, før eg vart ordførar no i haust, som bonde og kyrkjeverje. Eg representerer KrF og er inne i min sjuande periode som kommunestyremedlem.

Ta kontakt om de treng vita noko meir eller treng eit anna bilde. Fotograf er Einar Stokstad Barane.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Vi gler oss til jul! O jul med din glede og barnlige lyst, vi ønsker deg alle velkommen Vi hilser deg alle med jublende røst titusener ganger velkommen!

Susanne Sophie Catharina Gustava Kielland har skrive den norske teksten, for snart 200 år sidan. Ein tekst som ikkje etterlet noko tvil om at jula var velkomen den gongen. Framleis er jul ei av dei høgtider som vi i fellesskap gler oss mest til og difor gjerne ynskjer velkomen. Titusener ganger velkomen! Alle har eit forhold til og ei meining om jul. Korleis vi skal feira jul, kva som er viktig til jul, og ikkje minst kor lenge vi skal feira jul? Kva tid skal vi begynna og kva tid bør vi slutta? Berre det å velja vekk å feira jul, er å ha eit forhold til jul.

Det er ei heilt umogleg oppgåve å koma innom alle skikkar og ikkje minst tradisjonar som er knytt til jul, advent, solsnu og nytt år. Men at mange meinar mykje er det ingen tvil om.

Her kjem frå meg til deg, ei lita prøvesmaking:

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Den moderne norske jula, seier soga, byggjer på norrøne, romerske og oldkyrkjelege tradisjonar.

I kristen tradisjon feirar vi at Jesus, Gud sin einborne son vart fødd. "Svøypt," og lagt i krybba i ein stall, fordi det ikkje var rom til dei i herberget, heiter det i evangeliet. Vi kjenner den gode og tradisjonsrike bodskapen. Diskusjonen om kor sentral denne forteljinga står i julefeiringa i dag varierer, etter kven du spør. Om du spør meg, er den historien sjølvsagt heilt sentral. Vi har i alle høve ein lang tradisjon i å feira jul. Heilt frå heidensk tid har det vore feiring på denne tida av året. Ein av dei eldste tradisjonane vi kjenner til er å bryggja øl til jul. "Haraldskvedet" frå rundt år 900 er den eldste sikre kjelda som fortel om jul. Der blir det fortalt om "å drikka jul." Det betyr å halda julelag. Vi veit ikkje detaljar om feiringa, men i lovtekstane står det at mann og kone skal drikka øl til gudane natt til 1. juledag, for godt år og fred. Alt i vikingtida var det påbode å bryggja øl til jul.

Kva tid skal vi pynta juletreet? Kva og korleis skal pynten vera? Kven skal pynta treet? Skal det vera plast eller naturtre? Om det skal vera det siste, så er spørsmålet; fura, gran, edelgran, eller kanskje brakje. Skal treet vera stort eller lite? Smalt eller breidt. Tett eller grese? Kven skal setja stjerna i toppen på treet og kven skal kveikja ljosa? Kva tid skal treet pyntast og kor lenge skal det stå? Her er det heilt sikkert mange ulike skikkar og tradisjonar. Tidspunktet for kva tid vi pyntar juletreet har vel lenge vore stort sett nokolunde likt, i alle høve for det treet som vi har inne i stova. Ikkje heilt sikker på om det er slik lenger. Har ein misstanke om at fleire og fleire pyntar treet tidlegare og tidlegare. Om du spør meg, og det synest eg du skal. Då er mi klare melding: Slutt med å pynta treet før tida er inne, etter tradisjonen. Ikkje la nokon pressa deg, å finn i alle høve ikkje på noko orsaking for deg sjølv. Om du likevel ikkje høyrer på fornuft, men likevel pyntar tidleg, skal treet då "hivast ut" 3. juledag? Eller skal det framleis stå til 13. dag? Eller var det 20. dag? Eller varer jula heilt til påske? Dette var nokre av dei små problemstillingane rundt eit av dei ca. tusen, eller var det titusener av ting vi skal ta stilling til og ha ei meining om.

Denne tradisjonen vart ført vidare i kristenretten i mellomalderen, men då vart Odin og Tor bytt ut med Jesus og Maria. Formularet var likevel det same: Til Jesus og Maria for godt år og fred. Juletradisjonar har endra seg, noko har blitt borte. Andre ting er kome i tillegg. For folk flest er det slutt på heimeslakting, ølbrygging, ljosstøyping og nedvasking av huset. Andre skikkar har kome til etter som tidene har endra seg. Å feira jul, betyr i alle høve at det er tusen, eller kanskje meir titusener saker og ting vi må ta stilling til. Ulike tradisjonar og nye julesikkar som vi må meina noko om. Høyr berre her:

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Kva lesestoff kosar vi oss med i jula? Ei god bok, som du kanskje finn under treet? Vangsgutane, Knoll og Tott, Smørbukk, og eller 91 Stomperud, finnest dei enno? Kanskje det er ein heilt ny og moderne type lesnad som gjeld? Kanskje du er mellom dei som har begynt med lydbok? Nokon ligg truleg berre i godstolen og høyrer på ein podkast!

Kva spel er aktuelle i jula; ludo, monopol, kort, eller? Årets store familiemeisterskapet i quiz? Du likar kanskje best kviss? Svaret er at i 2015 gjorde språkrådet vedtak om å jamstilla dei to skrivemåtane! Er du tilhengar av denne typen julekonkurranse, så må du truleg dagen etter ha revansje. Kanskje vi i jula 2019 er komen heilt der at vi bare har spel på pc? Det var dette med tradisjon då. Korleis er det med musikk? Berre julemusikk, eller går det heile tida mest i favorittmusikken?

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

1. juledag. Litt finare og litt meir heilag enn dei andre juledagane? Ein gamal ven av meg markerte det med at han helsa god jul, til vanleg, men på 1. dag var helsinga "Gledelig jul." Fordi han ville markera at 1. dag var litt finare, litt meir heilag!

Då eg var liten så skulle du vera heime på 1. juledag, du gjekk ingen stad. Etter kvart som vi vaks oss litt større, kunne det henda at vi gjekk ut ein tur, etter at det var blitt mørkt. Men, aldri på besøk til folk. Nei, på 1. juledag då skulle du vera heime, punktum, ferdig snakka. Eit roleg tilvære heime, med næraste familie og god tid til ettertanke, er i dag historie for den oppveksande slekt. Dagens unge MÅ ut og vitja andre på 1. dag. Utestadar har opne dører og kranar, barndomsvener som er heime til jul, møtest der, til "fest og basar!". Så for den yngre garde er den gamle tradisjonen berre noko som var.

3. juledag var kyrkjeleg heilagdag fram til festdagsreduksjonen i 1770. Presten inviterte bøndene til fest i gamlastova på prestegarden i Rosendal. Dette var bonden sin fridag/festdag. Det er på mange måtar denne julefesten mange av dei unge i dag vel å ta allereie på 1. dag. Ordet går om at det var stor missnøye mellom bøndene i 1770-åra, då tredjedagen ikkje lenger skulle vera raud, men vart ofra i festdagsreduksjonen! Så kjem romjula! Ei romjul i bokstavelieg forstand vart feira av tre romfarerar frå USA, Russland og Canada om bord på The International Space Station, 50 år etter den første månelandinga. For dei fleste av oss er romjul, namnet på tida mellom 3. juledag og nyttår. Tid for familieselskap og tid for å eta opp matrestar frå jul. Dette er og ein periode for juletrefestar. Men kvar kjem namnet romjul frå? I fylgje Store Norske Leksikon kjem ordet av det norrøne rúmheilagr, fritt oversett; dagar du ikkje treng å halda strengt heilage. Med andre ord er dette dagar som ikkje er like heilage som dei fyrste juledagane.

2. juledag, også kalla 26. desember, har i ein stor krets fått nytt namn, Boxing day! Det har ingenting med boksing å gjera. Men er den verkeleg heilage juledagen for dei fotballfrelste. Premier League og Championship, and you name it! Frå tidleg på dag til seine kveld, i fleire kanalar. Eit TV blir kanskje i minste laget? Mange må nok ha minst to, i tillegg til pc, brett og mobil. Men du, ikkje gjer som han som skulle vera morosam og møtte med boksehanskar på. Dei eignar seg dårleg til å handtera julesnapsglaset. Dei er heller ikkje optimale for tasting på mobil, for kontinuerleg å spela på oddsen. Hovudmålet er å få balanse på kontoen, etter den belastninga han vart utsatt for i julehandelen. Då må snapsen og tastaturet vera lett tilgjengeleg. Boksehanskar gjer det heile meir krevjande.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Julegåver!

Å gje kvarandre julegåver vart ikkje vanleg før på 1900-talet. Men, både Eirik Jarl og Olav Haraldsson gav gåver til mennene sine tidleg på 1000-talet, vert det fortalt. Skikken med julegåver går attende til den romerske kalenderfesten på nyttårsafta.

Men, eit hovudtema til jul, i våre dagar, er sjølvsagt gåver. Tenk om vi kunne hatt felles reglar for kven og kva? Kven kjøper vi gåver til? Sluttar vi å kjøpa til syskenborna når dei blir 18? Kva er eit rimeleg budsjettet? Er det slik at om du kjøper gåver til ca. kr. 300,- til kvar, så blir det feil om du får den eine presangen på tilbod til halv pris? Er det forbod mot å ynskja seg berre ein ting? Må du ynskja deg minst tre? Kva er lov å ynskja seg? Eg har i alle høve ei kjensle av store endringar i kva den oppveksande slekt ynskjer seg. I dag er det mange som ikkje vil ha ski, eller jakke til jul. Det er ting som barn og unge i dag reknar med å likevel få, når snø og kulde melder seg. Det gode mors-instinktet, ein kjærleg omsut, som vi alle meir eller mindre alltid har nytt godt av. Kva hadde jul vore utan? Likevel er denne djuptgåande kjærleiken utan samanlikning ein gedigen katastrofe for julebudsjettet! Når mors-kjærleiken tek overhand med ei kjensle av at vi har for lite gåver til dei yndige små. Då går det fort over alle støvel-skaft og respekten for avtalt budsjett er totalt gløymt. All sunn fornuft er parkert og mors-kreativiteten kjenner ingen grenser, om ikkje den håpefulle, snille gode har fått nok. Ho kjøper ekstragåver frå hunden, katten og den lokale julenissen! Frå onkel i Amerika og ein liten ting frå undulaten til tanta, eller skilpadda til naboen. Så må dei yndige sjølvsagt få ein liten ting før middag! – da e jo sååååå lenge å venta! Ho med morskjærleiken hevdar at «dei yndige små» må få føremiddagspresang. Det fyrste signalet fekk vi alt då det måtte kjøpast advents-kalender med gåver for kvar dag? Til slutt måtte eg forsona meg med at det var heilt slutt, med å vera spent på kva bilete som skjuler seg bak luka på kalendaren. Ein katastrofe for eit kvart julebudsjett. Lat oss då vone at gleda i heimen vert slik mor fortenar. Uansett, same kva du vil eller må kjøpa, både små og store ting, så har dei det på Heiane Storsenter. Løp og kjøp!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

mmmm

Så kjem hundretusen kroners spørsmålet; Kva sikal vi eta – kva drikk vi? Kva skal vi ha til dessert? Skal det vera minst 7 sortar julekaker til kaffien, pluss kromkake med krem og kransekake. Kva ligg på fruktfatet? Berre norsk frukt, eller eit utval frå heile verda? Kor mange sortar neter (nøtter) må vi ha? Kva er premien til den som finn mandelen i grauten? Eller i riskremen, eller kvar den no var gøymt?

Arven frå mellomalderen Medan vi i dag gaflar i oss ribbe, pinnekjøt og annan julemat i heile desember, var adventstida i mellomalderen fastetid. Det betydde forbod mot å eta kjøt. I staden brukte folk fisk. Det er bakgrunnen for at mange i dag framleis har fisk til middag på julafta. I ein statistikk eg fann stod det at den mest utbredte julemiddagen er svineribbe, men og lutefisk, pinnekjøt, kokt torsk, skinkesteik og kalkun er vanlige rettar. Ikkje heilt slik her på vestlandet. Her seier 69 % at dei et pinnekjøt. 41 prosent har riskrem til dessert. I 2018 sa 2 % at dei hadde vegetarkost. Det viktigaste med all mat til jul, må vera at du får det du vil ha. Sjansen for det burde vera ganske god. Vi handlar mat for 25 – tjuefem milliardar i desember. Då skulle det bli litt til dei fleste.

Risengrynsgraut er graut med lange tradisjonar; det er denne grauten fjøsnissen et! Vert det graut til overs, kan du lage riskrem av restane – servert med raud saus (bonga-sos) er dette desserten dei fleste kosar seg med etter julemiddagen. Mange set ut ei skål med graut til nissen. Av andre mykje brukte dessertar moltekrem og is. Ungdomen likar best is, medan dei med erfaring vil ha moltekrem. Kva tid skal vi eta? Skal vi vera ferdig med oppvasken før vi kan opna presangar. Om nissen ikkje kjem, kven er det då som skal dela ut pakkar? Skal vi gå rundt juletreet? Kva tid skal vi gjera det? Syng vi julesongar sjølve i heimen?

Om du et kjøt eller fisk, vegetar eller graut. Den gode julematen finn du hos Spar.

NÅ I HARDANGER

SÆBØVIK

KINSARVIK

HATLESTRAND

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

NÅ I HARDANGER

Tradisjonsrik

LOKALMAT FRÅ NÅ I HARDANGER Spar NÅ - Nå Daglegvare A/S vert i dag dreven av femte generasjon i same familie. Handelen har røter attende til seksten hundre talet på garden Nå. Det er eldgamle tradisjonar for salting og røyking av kjøt og fisk i Hardanger. Desse tradisjonane er haldne i hevd hjå oss på Nå.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Laksen vert røykt på lokal lauvved og fisken kjem frå fiskeoppdrettar på Vestlandet. Spar Nå - Nå Daglegvare produserar og hakkasteik - grynasteik, pinnakjøt og lutafisk når det er sesong for det.

SPAR HATLESTRAND

Hos oss finner du alt det du trenger til din daglige handel. Vi har et stort utvalg av frisk frukt og grønnsaker, og ferske brød og bakevarer. I tillegg har vi en fristende ferskvareavdeling med både varm og kald mat.

FOTO: MARIE SKAALUREN

OPNINGSTIDER Kvardagar: Laurdag: Sundag:

08.00 - 20.00 08.00 - 20.00 Stengt

SPAR SÆBØVIK

SPAR Sæbøvik ligger på Halsnøy, ei øy-perle i Hardangerfjorden. Vi ønsker å tilby alle våre kunder, fastboende og turister et bredt utvalg av dagligvarer. I tillegg kjører vi ut varer til de som ikke har mulighet til å besøke butikken vår. SPAR Sæbøvik har varekjøring hver torsdag. OPNINGSTIDER Kvardagar: 08.00 - 21.00 Laurdag: 08.00 - 20.00 Sundag: Stengt Dei to siste sundagane før jul: 14.00 - 18.00

SPAR KINSARVIK

Heimalaga syltaflesk, lammerull, og såklart røykt pinnekjøtt. Ellers alt du treng til julehandelen. Alt under eit tak. OPNINGSTIDER Mandag - fredag 08.00-20.00 - Laurdag 08.00-18.00 Sundagsope før jol. Sundag 15/12-19: 14.00-18.00 Sundag 22/12-19: 14:.00-18.00 Julafta: 08.00-13.00 Nyttåraafta: 08.00-16.00 HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Drikke

Vinmonopolet har i dag butikkar på mange stader i området rundt Hardangerfjorden. I 2017 vart polet på Husnes kåra til årets pol! I grunngjevinga for kåringa heiter det mellom anna at butikken er prega av svært godt humør og humor.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Raud: Pinot Noir, USA eller Barbera frå Italia. Kvit: Chardonnay eller Kvit Bordeaux, dersom du har smørsaus Øl: Blonde eller Saison Alkoholfritt: Lyst øl eller eplemost.

KALKUN: Magert og mildt. Raud: Pinot Noir, frå USA, New Zealand eller Tyskland. Kvit: Riesling, Pinot Blanc, Chardonnay eller Champagne. Øl: Blonde & Saison. Alkoholfritt: Eplemost.

Til jul er det kanskje enno viktigare enn elles å få den drikka som er best (for deg) til maten. Om du ikkje har optimal kunnskap sjølv, så snakk med dei som er på polet for å rådgje deg. Dei er nok blide og i godt humør på alle utsala. I tillegg er gode råd heilt gratis!

LUTEFISK: med bacon.

Sjef på polet på Husnes og i Rosendal er Vibeke Agledal. Ho vil gjerne dela med deg gode tips om kva Vinmonopolet kan by deg av gode alternativ til julematen. På polet får du og gode alkoholfrie alternativ.

Raud: Barbera frå Piemonte eller Pinot Noir. Kvit: Riesling eller Chenin Blanc Champagne. Øl: Juleøl eller Pale ale. Alkoholfritt: Eplemost med bobler.

Husnes Rosendal Tysnes Stord Etne Ølen Bømlo Odda Norheimsund VIBEKE AGLEDAL SYTRAR PÅ VINMONPOLET PÅ HUSNES OG I ROSENDAL.

TORSK: Lett og mild smak.

Raud: Valpolicella eller Barbera. Kvit: Frisk riesling eller champagne. Øl: Pils eller juleøl. Alkoholfritt: Eplemost.

SVINERIBBE: Feit og sødmefull.

PINNEKJØT: Feit og salt.

Raud: Sangiovese, Barbera eller Pinot Noir. Kvit: Riesling, Pinot Gris eller Champagne. Øl: Juleøl, Pale ale, Brown ale. Alkoholfritt: Eplemost med solbær, eller alkoholfritt juleøl.

BRENNEVIN:

Juleakevitt eller andre akevitter.

CIDER frå Hardanger er eit godt alternativ for dei som likar det.

No er det jul.

Denne velsigna høgtida, der mange får møta familie og eller vener og verkeleg slappa av. PS! Gjeld ikkje for mødre. Dei har det meir travelt enn nokon gong!

Kva er det Antonsen seier i reklamen? «Ta deg sammen!» I 2019 er det ikkje forbod mot å bruka hovudet. Skal vi mannfolk i år bli samde om at det ikkje berre er solsnu som er vårt ansvar i desse juletider? I år skal vi mannfolk bidra til at julefesten skal bli bra, også for den du veit. Kva hadde jula blitt utan familien sin diamant? Ja, du veit kven eg meinar. Skal vi bli samde om at ho administrerer, så hjelper vi mannfolk til med det administratoren ber om? Eigentleg trur eg at du er heilt samd. Du treng berre å bli minna på det, akkurat som meg. Takk for din velvilje og at du er med! Då blir det ei bra jul – for alle!

To ynskjer frå meg til jul! Mitt ynskje nr. 1 for jula er at vi er snille med kvarandre. Eg veit vel at dette er ein klisjé. Kvifor må vi då likevel minna om det? Hugs at det alltid er nokon som vert glad for eit vennleg ord, eit «god jul,» eller til og med berre eit lite nikk. og so……… I dag ser veldig mange opp til dei som er best i fotball. Andre er fasinert av dei som er unike i sjakk. Dei som er aller best, både i fotball og sjakk, er dei som har evne til å sjå fleire trekk fram. Forstå og planleggja for kva handlingar som vil gje det beste resultatet. Når du har knekt den koden blir du god. Eit fotballag blir best når alle tenkjer likt samstundes. Slik er det og med lokalmiljøet ditt. Om du berre handlar i byen og eller på nett, så er den lokale butikken kanskje vekke når du treng han. Skal du bli god i å ta vare på nærmiljøet ditt, så må du tenkja fleire trekk fram. Det er smart, då blir nærmiljøet ditt best. Handla lokalt – også til jul – for di eiga framtid!

Om vi begynner minst ein månad, eller to, før jul, med planlegging, handling, baking, vasking, pynting, og tilrettelegging, ute og inne, så kjem julekvelden på kjerringa uansett. For oss som driv i magasin-bransjen er dette berre slik livet er. Julafta er deadline, då må absolutt alt, uansett vera klart. Nokon av oss veit alt om at same kva tid du begynner på eit prosjekt, så kjem deadline alltid som julekvelden på kjerringa. Og kjerringa som julekvelden på deadline, eller noko slikt. So e da bare.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Av dei titusener ting vi skal ta stilling til: Går du i kyrkja i julehelga? Det er fint å gå i kyrkja, finna roen og tenkja gode tankar. Tenna lys på grava til dei som vi tidlegare har feira jul saman med. Dei som no har teke turen vidare. Ynskja sambygdingar god jul og kjenna litt på fellesskapet. Her kan du og kjenna på fellesskapet med alle dei som har vore i kyrkjene på julefeiring, i generasjonar før oss. Skal du på juletrefest i romjula? Kor lenge varer jul, 13. dag? 20. dag? Eller varer jula heilt til påske? Nei, det er ikke sant, for derimellom kommer faste! Gir vi til Frelsesarmeen til jul, bidrar du til andre sosiale tiltak?

Kven skal vi feire jul saman med? Inviterar vi nokon som vi veit er åleine? Kven arrangerer julemiddag/samling for einslege?

Kva kjøper du til hunden, katten eller undulaten? Grisen, fiskane, amfibiet eller påfuglen? Set du ut graut til nissen? Henge du opp fuglenek, meise-ballar. Legg du ut grønsaker til hjorten! (dei du ikkje har plassert i fryseboksen) Kva med julebukkar som etter kvart som jula ebbar ut kjem på besøk! Kva med alle dei andre som treng vår omsut til jul? Kva med dei som er på jobb i jula?? Send dei i alle høve ein god og varm tanke. Det minste vi kan gjera er å ynskja dei alt vel og ei velsigna jul – titusene ganger!

Vi klapper i hendene, vi synger og vi ler, så gladerlig, så gladerlig. Vi svinger oss i kretsen og neier, og bukker.

GOD JUL!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Humle pungen Alt i vikingtida var det påbode å bryggja øl til jul! Humlepungen Bryggjarlag hadde si fyrste brygging i desember 1998 i eit eldhus på bruk 9 på Myklebust. Seinare har laget Bryggja 1 - 2 gonger i året, kring påsketider og til jul. Ole Jacob Albrethson var mentor og læremeister. Seks menn var med frå byrjinga,- Bjarne Lilleaas, Kristian Bringedal, Magne Huglen, Kjell Magne Haugland, Kjell Tungesvik og Ragnvald Myklebust. Seinare har desse komne til: Vidar Haugland, Kjell Yri og Reidar Myklebust. Bryggjarlaget har retningsliner med visjon, målsetjing, medlemsskap og noko om praktisk gjennomføring. Sidan 2007 har bryggjalaget vore på studieturar til sentrale europeiske byar med innlagde besøk i bryggeri. Lenge skipa Humlepungen Bryggjarlag til Uppskoke med program og mat. Planen er tur til Belgia i 2020.

SOM DU HEILT TYDELEG KAN SJÅ I HØVE TIL BILETET PÅ TOPPEN, SÅ VISER DET AT DEI SOM ER MED PÅ BEGGE, HAR HELDE SEG UTRULEG GODT. KANSKJE UNGDOMSKILDEN ER I NÆRMILJØET TIL HUMLEPUNGEN I USKEDALEN? HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

SALMA

ER VÅR HARDANGERFRUKT! Salma er ein skinn- og beinfri laksefilet med ein heilt spesiell kvalitet.

Ein stor andel av laksen som blir til Salma vert oppdretta i Hardangerfjorden. Når laksen har nådd rett storleik vert han transportert med brønnbåt til opptaksanlegget til Bremnes Seashore på Bømlo. Der vert laksen overført til kjøletankar på land kor han sym motstraums i kaldt og klårt vatn. Vatntemperaturen i kjøletankane vert senka til 1-2 grader før laksen vert bløgga. Frå fisken sym i vatnet i tankane til han er ferdig foredla som SALMA loin i fabrikken vår går det berre nokre få timar. Det fører til at fisken vert mindre stressa og kvaliteten på fiskekjøttet aukar. Ein metode som Bremnes Seashore har utvikla i samarbeid med Landbrukshøgskulen på Ås (no kjend som NMBU). Det tek ca to og eit halvt år frå me klekker rogna til laksen ligg ferdig pakka på butikken. Berre den aller beste fisken blir til SALMA. Laksen med høgast kvalitet vert valde ut av våre flinke folk, og kvar loin vert handsama for hand. Måten me handterar den ferske loinen på, betyr mykje for kvaliteten. Hjå oss har også kvar laks sin eigen CV. Alle ledd i produksjonen kan sporast. Nummeret på emballasjen fortel kva dag laksen vart teken opp av havet, kva merd den har vore i, kva smoltanlegg han vaks opp i, kva for han har fått opp gjennom livet- ja me kan spora han heilt tilbake til egget han kom frå. Salma kan dokumentera kvalitet frå start til slutt, hausta i den "blå åkeren". Kva høver vel betre enn eit juleinspirert rett med Salma innimellom ribbe, pinnekjøt og anna julemat? Me deler nokre av våre nyaste oppskrifter med Hardangerfjord magasinet sine lesarar. God appetitt!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

RØYKELAKS med raudbetar, chèvre og mandel Dette treng du til 2 porsjonar: 2 stk SALMA® smoked 8 raudbetar 500 gram broccolini, romanesco eller blomkål 6-8 småløk 2 dl mandlar 50 g smør 150 g chèvre Litt frisk timian 2 ss honning Olivenolje

SLIK GJER DU: Skrell grønnsakene. Del opp raudbetar i store båtar og broccoliniane i store stilkar. Skrell og kutt løken i fire delar. Ha dei i ei ildfast form og ha over smør, mandlar, salt og pepar. Steik i ovnen i ca. 25 minuttar. Dei siste 5 minuttane legg du laksen på grønnsakene og lar han bli lun. FØR SERVERING Når alt er ferdig deler du opp osten i mindre bitar og fordeler ut over forma. Ha over litt frisk timian, honning og olivenolje til servering.

JULEINSPIRERT SASHIMI med nydeleg nøttesmør og steikt rosenkål Dette treng du til 4 porsjonar: Ca 400 g Salma 2 ss olje 200 g rosenkål 100 g smør 1 dl hasselnøtter 2 ss Kikkoman soyasaus

SLIK GJER DU: Skjer Salma i tynne skiver. Del opp rosenkålen i blad eller strimla han grovt. Steik eit par minutt i ei panne med litt smør til han vert møyr. Legg til sides. Brun smøret lett i panna med grovhakka nøtter. Tilsett soyasaus. Ha det varme nøttesmøret over skivene og rosenkålen.

HURTIGGRAVA LAKS med honning- og sennepssaus gravat 1170 Dette treng du til 4 porsjonar: Ca. 400 gram Salma 1 ss salt 1 ss sukker 1 knivsodd kvitpepar 2 klementiner 1 ss honning 1 ss søt sennep 3 ss rømme ½ ss kvitvinseddik 1 neve frisk dill Godt knekkebrød

SLIK GJER DU: Bland saman salt, sukker og kvitpepar. Fordel halve blandinga på eit fat og legg Salma-laksen over. Strø på resten. Ha over saft og finrevet skal frå ei klementin. Sett i kjøleskapet i ca. 30 minutt. Vend han etter halve tida. Bland saman honning, sennep, rømme og eddik til ein saus. Smak til med salt og pepar. Tørk av overflødig sukker og salt, og skjer Salma i tynne skiver Server grava Salma med søt sennepssaus på knekkebrød med klementinskiver og dill. HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Når du skal kjøpe de viktige møblene!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Odda - tlf: 53 69 59 00

Vi produserer laks i Hardangerfjorden! Ein fantastisk fisk - eit smakfullt måltid Prøv laks i jula - kort veg frå fjord til (jule)bord

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

JULE-QUIZ

YMSE BLANDING Har julefreden senka seg i heimen? Kanskje treng du litt avkopling frå ei stressande førjulstid? Kva er vel då betre enn å kunne samle familie og vener og utfordre dei i allmennkunnskapens namn? Prøv Hardangerfjordmagasinet sin eigen julequiz, med spørsmål som skal passe alle.

19.

Kva heiter TV-serien kor handlinga er lagt til 1960-tallet og vi møter folka i reklamebyrået Sterling Cooper?

20.

Kva norsk by ligg lengst sør?

21.

Kven har regissert filmen Django Unchained?

Kva nettstad er kjent for utropsteiknet i logoen?

3. Donau renner gjennom fire europeiske hovudstadar, kva er den første den renner gjennom? 4. Kva fargar har det irske flagget? 5. Kva er det kjemiske symbolet for gull?

23.

Kva var USAs første nasjonalpark?

24.

Kva oppdaga Alexander Flemming i 1928, ved ein tilfeldighet?

25.

Kva er Norges nasjonalfugl?

10. Kva to norske fylker har ikkje kystlinja?

26.

Kva avis er Noregs eldste, framleis i produksjon?

11. Kva heiter dei 4 gjestane i Grevinna og hovmeisteren?

27.

Kva amerikanske presidentar har vunne Nobels fredspris?

12. 13.

I kva land har Rhinen sitt utspring?

28.

I kva fylke ligg fjellplatået Preikestolen?

Mange forbinder "Hjemme Alene" med jul, kven har regissert dei to første filmane?

29.

I kva idrett blir uttrykket "tie-break" nytta?

30.

Kven har skrive "David Copperfield"?

31.

Kva moteskapar forbinder vi med "The new look"?

7. Kva amerikansk president prydar 50 Dollar-setelen? 8.

Kven regisserte filmen Titanic frå 1997?

Kva britisk artist ga i 2011 ut albumet 21?

16.

Utanom Vatikanstaten, så er det to land i Europa der hovudstaden heiter akkurat det same som landet. Kva to hovudstadar er det?

17. Kven speler Frodo i Ringenes Herre trilogien? HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

22. I musikkverda, kven er kjend som "Satchmo"?

6. Kva by er Norges eldste (grunnlagt i 871)?

15. Kva planet i solsystemet er nærmast sola?

år

18. Når mjølk blir pasteurisert, kva siden temperatur varmes den opp til?

14. I fylgje juleevangeliet, kven befalte at alle skulle skrivast inn i manntal, slik at Josef og Maria reiste til Betlehem?

1. Kva er det latinske namnet på månen?

32. Kva gruppe ga ut albumet «Never Mind the Bollocs» ? 33.

Kva oppfinning førte "Manhattan- prosjektet" til?

34.

Kva er Noregs høgaste fjell, kor høgt er det, og kva kommune ligg det i?

35. Kva kallar vi ammoniakk blanda med vatn?

36.

Kven var faren til Eirik Blodøks?

37.

I kva komikargruppe er Øyvind Rafto eit medlem?

38.

Kva bilmerke lagde modellen "Lagonda Vignale"?

39.

Kva heiter Australias største øy?

40.

Kva internettselskap blei stifta i 1998 av Larry Page og Sergey Brin?

41. Kva to land grensar ikkje til havet i Sør-Amerika? 42.

Kva er mykologi?

43.

Kva dato og år fall Berlinmuren?

44.

Under den kalde krigen, kva var hovudstaden i Vest-Tyskland?

45.

Kva land er Europas 5. største, Grenser til to land og har nasjonaldag 6. juni?

46.

Kven måtte gå av som president i USA under «Watergate»-skandalen og kven tok over etter han?

47.

Utanom Lukas og Matteus, kven har skrive evangelium?

48.

I kva idrett er Even Wetten verdsmeister?

49.

Kva betyr forkortinga PDF i dataverda?

50.

Kva heiter jernbanen mellom Narvik og Kiruna?

Lukke til Svar på quiz'en finn du på side 78.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

5°0'0"E 280 000

260 000

5°30'0"E

300 000

6°0'0"E 340 000

320 000

Til Sognefjord

6°30'0"E 360 000

1205

60°40'0"N

Volahytta

Nasjonale turistveger Jernbane Ferje Fjordcruise Turisthytte

1114

National Tourist Routes Railway Car ferry Fjord cruise Tourist cabin

1327

1461

60°30'0"N 6 720 000

1131

Torfinnsheim Høgabu

Alexander Grieg

1193

B Vending

978

231

1350

Kiellandbu

1320

1241

60°20'0"N 6 700 000

1260 987

673

1233 686 842

341

1299

1046 976

60°10'0"N 6 680 000

1572

1410

665 1395

673

Fo lg

600

efo

stu n

ne le

Mosdalsb

1454 Holmaskjerbu

60°0'0"N 6 660 000

243

Fonnabu

1339

Kvann

752

1520

737

1426

Sauabrehytta

E 59°50'0"N 6 640 000

749

1200

724

1302 1248

Stord Lufthamn Sørstokken

Simlebu

1602

Sandvasshytta 1435

156

1152

Blomstølen

474

59°40'0"N 6 620 000

1299

937 432

Storavassbu Løkjelsvatnhytta 1538

Olabu + Olalihytta

G 59°30'0"N 6 600 000

1187

1105

Kvilldal

1423

716

260 000

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

5°0'0"E

280 000

300 000 5°30'0"E

Til Stavanger

320 000

6°0'0"E

340 000 Til Stavanger

360 000 6°30'0"E

Strandd

380 000

Flå

400 000

1703

ms ba

7°30'0"E 420 000

8°0'0"E

440 000

8°30'0"E

460 000

480 000

Kongshelleren

1699

1731

1802

1708

Storestølen fjellstugu

1636 1470

1710

A Til Oslo

Geiterygghytta

60°40'0"N

7°0'0"E

Raggsteindalen

6 720 000

1477

1599

Finsehytta 1731

1849

Rembesdalsseter

1740

60°30'0"N

1620

Hakkesetstølen

Hardangerbrua 1485

Tuva

Fagerheim

1358

Kjeldebu

6 700 000

Krækkjahytta

Halne Fjellstove

1648

1383

Dyranut Fjellstove

1530

Vivelid fjellstova

Bjoreidalshytta

Hedlo

Solheimstulen

1414

Stigstuv

Trondsbu

Rauhelleren

Hadlaskard Torehytten 1690

Mårbu

Sandhaug

1407

Litlos

1474

Lågaros

60°10'0"N

Besso

Tyssevassbu

6 660 000

1446 1480

ntjørnsbu

Stordalsbu 1674

Kalhovd turisthytte

60°0'0"N

Mogen Hellevassbu

Middalsbu

1639

Lufsjå

1721

Helberghytta

6 640 000

1547

Gaustatoppen turisthytte 1561

Haukeliseter

59°50'0"N

1681

6 680 000

Stavali

Åan

Heinseter

60°20'0"N

1313

Holmavatn

1574

6 620 000

1658

Bleskestadmoen

1291

Sloaroshytta

1367

1300

ddalen

Kilometer 10

6 600 000 59°30'0"N

1537 1604

Tjørnbrotbu

380 000

7°0'0"E

Kartgrunnlag: Statens Kartverk - Forhandler 609008 Layout: Asplan Viak as, p.nr 529256

1367

Krossvatn

1381

1507

400 000

Til Oslo

1449

59°40'0"N

1392

7°30'0"E

420 000

440 000 8°0'0"E

460 000

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

8°30'0"E

480 000

FAKTA OM SUNNHORDLAND - 64.883 innbyggerar - 2.860 km2 - 8 kommunar

Kven er

”HO DER”

SUNNHORDLAND? Frisk, ekte og spanande er tre ord som skildrar Sunnhordland på sidene til visitsunnhordland. Men kven er ho? Eller han om du vil? Det er nok mange ulike meiningar om det, men noko må vel gå igjen som ”identitet”?

Ho der Sunnhordland har sett til verda 8 aktive, kloke og vakre born. Det er Austevoll, Bømlo, Etne, Fitjar, Kvinnherad, Stord, Sveio og Tysnes. Alle har vakse opp til å bli attraktive ”personar” som verkeleg står på eigne bein, og gjer sitt beste for at heile slekta skal vera ein sterk del av framtida. Sjølv om dei også har sin eigen identitet, og ulike naturlege forutsetningar, er det også mykje som er likt. Men det som kanskje er det viktigaste er at dei utfyller kvarandre og blir endå meir attraktive som Sunnhordland enn som enkelteståande ”born”. Ser du f.eks. på naturen har du heile spekteret i slekta. Frå det spektakulære øyriket, holmar og skjær, til tindane og breen som møter havet. Alt kan familien Sunnhordland tilby, og med korte avstandar. Det er faktisk slik at avstandane også kunne vore større, då kvar einaste transportetappe er ei fryd for alle sansar. Det Sunnhordland kan tilby er det svært mange som fortsatt ikkje veit om. Mange hadde fått eit endå rikare liv om dei vart godt kjent med heile slekta Sunnhordland. Har den gode utsikta frå heile Sunnhordland påvirka utviklinga? Det er ikkje vanskeleg å registrera at heile slekta Sunnhordland har vore og er gode på å sjå ut i horisonten og inn i framtida. Det handlar om fiske, skipsfart, livbåtar, olje-installasjonar, grønn teknologi og mykje meir. Det er ikkje berre seg sjølve Sunnhordlendingane har livnært og bygd

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

opp, det er heile landet. Ja heile verda. Mange av oss andre i kongeriket sit ofte å ventar på at Sunnhordland skal gå føre. Finna opp nye måtar å gjera ting på og nye produkt og tjenester me kan leva av. Me som ser det litt utanfrå er sikre på at alle desse turane på sjø og land, ofte krydra med fantastisk utsikt frå ein topp, har skapt mange idèar og visjonar. Me er sikre på at dersom me møter personar som skundar seg heim frå ein tur, er det ein Sunnhordlending på veg heim for å setja idèar frå turen og utsikta ut i live snarast mogleg. Frisk luft, nydeleg natur og god utsikt har skapt mange arbeidsplassar. Då sjøen var vegen Før i tida var det sjøen som var vegen. No må sjøen dela transporten og kontakten mellom folk med ulike framtidsretta vegar og tunellar. Det som sjøvegen har og fortsatt bidreg med er samhandel gjennom ulike sentrum, der butikkar og ulike små og store bedrifter gjer sitt aller beste for å halda liv i, og utvikla dei mange «borneborna» som har blitt til underveis. Dei har navn som Langevåg, Sæbøvik, Fitjar, Husnes, Rosendal, Leirvik og mange andre. Dei prøver på sin måte å skapa gode dagar og ei god framtid for seg og sine, samstundes som dei etter beste evne prøver å gjera heile slekta Sunnhordland endå sterkare og meir attraktiv. Dei treng ikkje gå langt for å finna gode idèar og inspirasjon. Dei lærer av mor si, bestemor si og dei andre i slekta.

Men kven er då ho der Sunnhordland? Ja det var det. Det er nokre beskrivande ord som etter mi meining går igjen. Her har du dei eg meiner kjenneteiknar Sunnhordland’s slekta: - Imøtekomande - Initiativrik - Tek ansvar - Aktiv fritid - Sosial - Klok No er heldigvis ho der Sunnhordland også gjestefri. Ho og borna tilrettelegg for at me andre skal få koma på besøk å oppleva alt det dei no kan tilby. Det gler me oss stort over. Så spre det glade budskap. Me avsluttar med visjonen til Samarbeidsrådet for Sunnhordland: ”Saman for Sunnhordland – ei kraft for vekst og utvikling” skal synleggjera at kommunane står saman for at Sunnhordland skal vera ein sterk og framtidsretta region, som det skal vera interessant å arbeida, ta utdanning og busetja seg i. Då er det opp til etterkommerar og vener å gjera vårt for at dette skal skje. At me gjer vårt beste for å vera ho der eller han der Sunnhordland så ofte me kan, og på beste måte. Takk for at eg får vera Sunnhordlending sånn av og til. Med venleg helsing Frank Robert Abelseth

LITT OM FRANK: - Busett i Sandeid med Hilde, 3 vaksne born - Drivar av Vinnarskalle AS, som tilbyr bedrifter og andre forretningsutvikling, merkevarebygging og markedsføring, med kontor i Ølensvåg - Primus motor for VERK Randonee-klubb (blir turar til Kvinnherad kvart år) - Fotballtrenar og Leeds-supporter gjennom mange år

VERK RANDONEE-KLUBB PÅ GUIDA TIL OMNATIND I 2019. FRANK STÅR I MIDTEN. HAN ER EIN AV DEI SOM ER BETRE OPP ENN NED. HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Det er nok slik Lars Bleie konkluderar, at ein ikkje kan prova denne historia. Det som har fasinert meg, er at når eg prøvde å finna ut noko om kvifor grensa til Ullensvang plutselig har ein solid kile inn i Jondal, så har det dukka opp fleire variantar av denne historien. HISTORIA ER SLIK FRÅ LARS BLEIE: ”Det var to systrer som budde på garden Brattabø. Den eine av dei var gift og busett på Måkestad. I skiftet etter mor deira fall det etter loddtrekning ei raud trøye på ho som budde på Måkestad. Den eldste, som budde på odelsjorda på Brattabø, hadde svært lyst på denne trøya. Den yngste systera var villig til å overlata ho, men på eit vilkår – ho skulle overlata ho eit stølsbeite. Bytet kom i stand og stølen Botsvatn vart sørfjordsgarden sin eigedom.”

Ei historie går om at det var ei gjente frå Jondalssida som skulle gifta seg i Sørfjorden. For å få giftarmålet i hamn fekk jenta med seg eit stølsbeite på Botsvatn som medgift. Ein tredje variant fortel om at stølsbeitet på Botsvatn var ei dåpsgåve. Området har nok i skiftande tider vore ettertrakta og verdfullt.

Botsvatn Opning 24.08.2014 av Buføre-/Pilegrimsvegen i Reisæterlia Opning av ferdig Buføreveg frå Botsvatn til Reisæter 17.09.2016.

RESTAURERING

AV STIANE

Langs Buførevegen frå Reisæter til parkeringsplassen på Botsvatn kan du gå tørrskodd. Men det kunne du ikkje før; då måtte du gå over eit sumpig område frå stølen på Botsvatn til parkeringsplassen. Anleggsverksemda under opparbeiding av Maurangerverka medførte at elva endra omfang og løp, noko som gjorde at det var svært så myrete langs austsida av Botsvatnet. Dette vart teke opp med Statskraft som straks viste positiv velvilje til å ordna opp i over 40 år gamle "synder". Elveløpet oppover vart reinska, det vart laga romslege parkeringsplassar, tilrettelagt for bru over elva - og over myra: 400-500 m kor torva vart fjerna, duk lagt ut og oppå duken eit godt lag med grus henta frå elva. Statkraft var svært så imøtekomande, viste seg rause, og stien over våtområdet vart langt betre enn kva det var spurt om.

var initiert av bygdelaget "Vikebygdkrinsen" og gjennomført av Buførevegens Vener - frå venstre - Per K. Måkastad, leiar, Kåre Grønsnes, skrivar, John Århus og Sigbjørn Kambestad praktisk tilrettelegging. Sonam Tshering Sherpa var med på Buførevegen alle fem åra. Han er leiar for sherpaene som arbeider i Noreg. Ang Tshering Sherpa Khunde - folkemusikar - var hjå oss to år, og har i 2018 og 2019 arbeidd på treppene til Ulriken i Bergen. Fura Tashi Sherpa hadde og to år hjå oss, og imponerte med å bera store steinheller på ryggen.

Difor kan du gå tørrskodd langs heile Buførevegen.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTO: BUFØREVEGENS VENER

Arbeidet med tilbakeføring og restaurering av Buførevegen

ALLE FOTO: BUFÃ&#x2DC;REVEGENS VENER

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTO: BUFØREVEGENS VENER

FOTO: KÅRE EIK

STØLEN BOTSVATN i soge og tradisjon

Geografisk ligg stølen Botsvatn midt på Folgefonn-halvøya, berre 2,5 mils veg frå heimegardane i Sørfjorden og 5- 6 timars gange over fjellet.I dag kjem ein lettast til stølen ved å reisa om Jondal. Vatnet ligg 666 m.o.h. nordaust for frå Øvre Krossdalen, mellom høgdedraga Dåren, Vasslifjell, Jonstein og Oksli. Ein kan gjerne kalla stølen ei perle slik han ligg til i botnen av dalen. Han har i mange hundre år vore eit verdfullt fjellbeite for gardane Kambestad og Måkestad. Botn var det gamle namnet, og folk i dalen seier framleis ” inn i Botnen.” I samband med kraftutbygginga i åra 1969 – 1974, bygde dei veg inn til Botnen og vidare opp lia mot nedre Skarvabotn. Gjennom åra har det vore mange grensetvistar mot tilstøytande eigedomar i Øvredalen og Herand. Den siste grensegangen vart halden i1974. I samband med jordskifteretten og lagmannsretten sitt arbeid, kom det fram ei mengd med dokument og utdrag som vedgjekk stølen. I tillegg til det eldre folk på Måkestad og i Jondal har fortalt, er desse rettsdokumenta kjelda for denne soga. Det er nok ikkje mange stølar som har ei meir interessant soge enn Botsvatn. Ho gjev oss eit framifrå innsyn i det stølar og stølsdrift bar i seg: Dramatiske bufører, beitepress, grensetvistar, rettssaker og mykje anna. Det eldste dokumentet som vedkjem stølen, er frå 1592. og er viseleg eit av dei eldste i Hardanger, kanskje og i landssamanheng. Det hadde seg slik at ei snøskreda hadde gått over tunet på Måkestad. Gardshusa gjekk i skreda og dermed tapte dei heimelspapira sine. På pinsedag den 14.mai1592 møtte mennene på Måkestad og Kambestad fram på kyrkjebakken i Jondal og tok tingvitne på at dei eigde”----En Setterstøll som ligger indenfor Baadisvann y Ouredall.”

Segna lyder om lag slik: ”Det var to systrer som budde på garden Brattabø. Den eine av dei var gift og busett på Måkestad. I skiftet etter mor deia fall det etter loddtrekning ei raud trøye på ho som budde på Måkestad. Den eldste, som budde på odelsjorda på Brattabø, hadde svært lyst på denne trøya. Den yngste systera var villig til å overlata ho, men på eit vilkår – ho skulle overlata ho eit stølsbeite. Bytet kom i stand og stølen Botsvatn vart sørfjordsgarden sin eigedom.”

ARTIKKELFORFATTAR LARS BLEIE

Etter sju år har Måkestad og Kambestad mennene av ein eller annan grunn vorte ottesame for at brevet ikkje var å lita på, då det var skrive på vanleg papir ”och var icke well foruaritt.” I 1599 for dei attende til lagrettemennene i Jondal og fekk dei til å skriva brevet om att på pergament. Etter svarte dauden fekk ein mange nedlagde gardar og dermed nedlagde stølsbruk. I Krossdalen var det særleg ille. I Øvredalen fall så mange folk ifrå at alle gardsbruka vart lagde øyde. Dei låg som øydegardar i over 200 år og vart ikkje tekne oppatt før i 1550-1560. Ei segn fortel. at dei vart nytta til stølsbeite for Vik og Torsnes. Mange eigedomar kom til å skifta eigarar i denne tida, også stølar, og det er ikkje utenkjeleg at Måkestad og Kambestad gardane fekk Botsvatn på hand i denne tida. Om det var gjennom arv eller kjøp veit ein ikkje sikkert, men på folkemunne har det gått ei segn om korleis sørfjordsgardane fekk stølen i eige.

Ein kan sjølvsagt ikkje prova at denne soga er sann, men ei segn kan bera i seg ein snev av sanning. At eit stølsbeite kunne gå i byte med ei raud trøye er mest utruleg. Men i ei tid då dalen var sopa folketom av pesten, og det ikkje var press korkje på gardar eller fjellbeite, kunne kanskje slikt henda. Grensetvistar og beitepress Etter segna har Botsvatn tilhøyrt Brattabnø, medan skrifteleg kjelder nemner at stølen har tilhøyrt Kopre. Grunnen til ei slik utlegging var at dei på Kopre var stølslause. Av matrikkelen i 1667 og 1723 går det fram at garden vantar støl og må leiga sommarbeite. Det er på Brattabøstølen Sjusete at Kopre leiga beite, og dei betalte 12 shilling i året for leiga. I 1814 inngjekk dei forlik. I oktober same året gjekk dei ut med ei felles fredlysing mot naboane, her og mot Måkestad og Kambestad. Her er grenselina mot Botsvatn omtala for fyrste gong. I 1844 var det på nytt forlik mellom Brattabø og Kopre om beitet, og tre år seinare var dei saman om eit åstadforlik om skiftelina mot Botsvatn. I 1847 merkte dei grensa skikkeleg og beskreiv ho. Der skiftelina gjeng over Sotehaugane var det lett for buskapen å trekkja over på feil side.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Frå Herand - og Svåsandsida kom det og beitepress. I 1852 var det kommisjonsforlik mellom Brattabø/Kopre og Svåsand, der og Måkestad og Kambestad vart dregne inn. Året etter heldt dei merkeskjelsforretning på Dårefjell. Då var det grensa mellom Botsvatn og gardane i Herand dei freista å klarleggja. Sørfjordsgardane Åkre og Skåltveit hadde slik som Nå og Kvestad, søkt seg vestover for å finna fjellbeite. Dei leiga beite av Flatabø ved Vetlavatn, men då dei etter kort tid vart oppsagde slo dei seg i 1806 ned på Vasslifjell og Håvaseterfjellet og leigde seg beite hjå Bakke i Herand. Det førde snart til problem. Kyrne deira trekte stadig ned i Botsvatnbeitet til stor irritasjon for Måkestad / Kambestad. Dei trekte og nedover på andre sida av Dåren til irritasjon for gardane Tveiten, Vik og Eiken. Herandsgardane vart snart samde om å driva bort dei fremmande. I ein steiningsforretning i 1811 slår dei fast at :”------- det nye Brug og fremmede Betjening på Vasslifjelldet og HaavaseterFjeldet som have været brugt nu i nogle Aar af Fremmede, det skal nu blive afskaffet!”.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Det var ikkje meir enn fem sommrar Åkre/ Skåltveit fekk støla på denne staden. Dei rokk så vidt å setja seg opp stølshus før dei måtte vekk. Når Åkre/Skåltveit no var borte, inngjekk Harandsgardane og eigarane av Botsvatn eit forlik:”-------Skulde nogen av Partenes Kreature af sig selv gaae over bemeldte Grendselinie ind paa andens Eiendom, da skal samme, velvilligen taales til god Forstaaelse i mellom Kierige Naboer og kreaturene ingenlunde optages eller Process yppes, men alene lempeligen tilbage javes”.

Ullensvang. Etter synfaring med fylkesmannen i 1990 fastsette departementet at kommunegrensa skulle fylgja dei private eigedomsgrensene. Stølen vart såleis liggjande i Ullensvang herad. Som ein ser har grensetvistane vore mange gjennom åra. Dei syner kor umåteleg verdfullt eit godt stølsbeite var, og kor viktig det var å passa på mot inntrengjarar.

Beitetida på Botsvatn vara 6 – 9 veker. Beitet var vanlegvis så rikeleg at dei tillet inntak av leigekyr, men i 1897 krov Kambestad-gardane utskiftning av stølsbeitet, Dei grunngav dette med ynskje om ei betre og meir rettferdig beitefordeling. Dei fleste av oppsitjarane på Måkestad meinte utskiftning på stølen ikkje var naudsynt og la ned protest mot kravet. Skulle det likevel koma til utskiftning, meinte dei at det og skulle skiftast mellom dei to tuna på Måkestad. Og slik vart det. Dei skifta beitet mellom Kambestad og det ytre tunet på eine sida, og det indre tunet på Måkestad på den andre. I praksis vart aldri utskiftninga teken til fylgje. I det 1900- hundreåret har det og vore mange grensegangforretningar i Botsvatn. I 1940 var det grensegang mot Haugen i Herand og mot Velure og Haustveit, i 1970 mot Rogdo, i 1972 mot Reiseter, og i 1975 – 1982 mot alle tilstøytande eigedomar i Jondal. Saka gjekk også til lagmannsretten. Indirekte hadde saka denne gongen å gjera med kommunegrensa. Spørsmålet var om stølen Botsvatn låg i Jondal eller

FOTO: BUFØREVEGENS VENER

Det kunne koma bod over fjellet at buskapen hadde vore staurjaga av dalingane. Difor vart det frå Botsvatn sida lagt ned stort arbeid i gjerde hald. Oppover mot Dåren har dei mange stader bore stein lange vegar og lagt opp mur, over myrane har dei kasta opp grøfter og laga vollar som kan minna ein om små forsvarsverk. Dette viser berre kor verdfull denne stølen var for sørfjordgardane. Så langt ein kjenner til i dag, har det alltid vore eit godt granneskap mellom Brattabøstølen Sjusete og Botsvatn.

FOTO: BUFÃ&#x2DC;REVEGENS VENER

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

EIT VAKK ER T LYS SKAPAR EIN VAKKER H EIM

Vi har stort utval i energibesparande innandørs og utandørs ledbelysning!

KONTAKT OSS FOR UTVAL OG TILBOD!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

53 48 28 00 • post@k-el.no www.kvinnheradelektro.no

hus.no

Skal du byggja bustad i Skal byggja bustadS Hardanger ellerdu Sunnhordland?

Hardanger eller SunnH

La oss hjelpa deg å oppfylla bustaddraumen!

La oss hjelpa deg å oppfylla bustad L

Vi kan hjelpa deg med heile byggjeprosessen, frå regulering og byggjesak, til innflyttingsklar bustad. Saman med arkitektane i Norgeshus kan du oppfylla bustaddraumen.

Vi kan hjelpa deg med heile byggjeprosessen, frå reguleringVio

innflyttingsklar bustad. Saman med arkitektane i Norgeshusinn ka

Skal du byggja bustad i Hardanger eller Sunnhordland? bustaddraumen.

Tlf: 993 50 033 - e-post: bomlo@norgeshus.no

Tlf: 928 52 363 - e-post: kjell.hoyland@norgeshus.no

Tlf: 536 50 030 - e-post: fredrik.wiech@roynstrand.no

La oss hjelpa deg åSkal oppfylla bustaddraumen! du byggja bustad i

Hardanger eller Sunnhordland?

Tlf: 993 50 033 - e-post: bomlo@norgeshus.no

Tlf: 928 52 Tlf: 363993 - e-post: 50 033 kjell.hoyland@norgeshus.no - e-post: bomlo@norgeshus.no

Vi kan hjelpa deg med heile byggjeprosessen, frå regulering og byggjesak, til

Tlf: 536 50 Tlf:030 928- 52 e-

Laarkitektane oss hjelpa deg å oppfylla bustaddraumen! innflyttingsklar bustad. Saman med i Norgeshus kan du oppfylla bustaddraumen. Vi kan hjelpa deg med heile byggjeprosessen, frå regulering og byggjesak, til innflyttingsklar bustad. Saman med arkitektane i Norgeshus kan du oppfylla bustaddraumen.

Tlf: 928 - e-post: kjell.hoyland@norgeshus.no Tlf: 536 50 030 - e-post:Tlf:fredrik.wiech@roynstrand.no Tlf: 993 50 52 033 363 - e-post: bomlo@norgeshus.no Tlf: 928 52 363 - e-post: kjell.hoyland@norgeshus.no 536 50 030 - e-post: fredrik.wiech@roynstrand.no

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Bygger`n Teigen

–Vi kan skreddarsy og byggja

ditt draumehus

Dine behov og ønskjer er vårt fokus

Kanskje har du allereie plukka deg ut eit hus, kanskje har du nokre tankar om kva som er draumehuset ditt, eller kanskje du treng litt bistand til å forma draumehuset ditt akkurat slik du ser det for deg? Våre fagfolk hos Teigen Bygg & Trelast har lang erfaring og brei kompetanse, og kan bistå deg i kva det måtte vera i byggjeprosessen. Vi tilbyr både arkitekt-tenester og nøkkelferdige kataloghus frå Hiba hus. Har du eit bustadprosjekt du har drøymd om lenge, men ikkje finn i nokon katalog? Vi kan teikna og tilpassa huset

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

akkurat slik du ønskjer deg. Alle rom og løysingar kan vi skreddarsy etter ditt behov. Vi kan bistå med alle typar prosjekt. Å byggje, smått eller stort, kan vera utfordrande for mange. Vi tek oss av heile prossessen med byggjeløyve, tinglysingar mm. Hos Bygger`n gjer vi byggjeprosessen til ei trygg oppleving for deg. Du får ein lokal kontaktperson som tek seg av ditt prosjekt, ein som svarer på telefonen når du ringer og ivaretek deg som kunde. Vi hjelper deg frå den første skissa på teiknebrettet, til nøkkelferdig hus. Vi har eigne tømrarar som tek på

seg både små og store oppdrag. Opp gjennom åra har vi hatt mange spanande prosjekt og vi har tett samarbeid med Hiba hus. Heile 4 gonger har Bygger`n Teigen blitt kåra til årets Hiba hus-forhandlar, dette i konkurranse med over 40 andre.

meir enn hussal meir enn hussal

ANNONSE ANNONSE

meir enn hussal meir enn hussal

Teigen Bygg og Trelast er og har vore ei stabil verksemd, sidan oppstart i 1985. Vi erog særs stolte våre 25 ei tilsette, Teigen Bygg Trelast erover og har vore stabil av desse har vi både faglærte tørmarar, verksemd, sidan oppstart i 1985. Teigen Bygg og Trelast er og har vore ei stabil Teigen Bygg og Trelast er og har vore ei stabil ogi 1985. 325 lærlingar. Viverksemd, er oppstart særs stolte over våre tilsette, verksemd, sidan i 1985. sidan oppstart Bygger`n Teigen driv Vi er særs stolte over våre 25vitilsette, av desse har både faglærte tørmarar, Vi er særs stolte over våre 25 tilsette, av desse har vi faglærte tørmarar, med meir enn hussal. avbåde desse har vi både faglærte tørmarar, og 3 lærlingar. ogkjøkken, 3 lærlingar. og 3 lærlingar. Vi sel maling, garderobesystemer, Bygger`n Teigen driv Bygger`n Teigen driv verktøy, Bygger`n Teigen drivhussal. golv, omnar, vindauge, med meir enn med meir ennmed hussal. meir enn hussal. dører og mykje meir. Vi sel maling, kjøkken, garderobesystemer, Vi sel maling, Vi kjøkken, garderobesystemer, sel maling, kjøkken, garderobesystemer, golv, omnar, verktøy, vindauge, golv, omnar, verktøy, vindauge, golv, omnar, verktøy, vindauge, dører og mykje dører og mykje meir. dører og mykje meir. meir.

prosjekt prosjektprosjekt prosjekt

Nyleg totalrenoverte vi dette flotte sjøhuset i Rosendal. Nyleg totalrenoverte detteflotte flotte sjøhuset ii Rosendal. Nyleg totalrenoverte vi vi dette sjøhuset Rosendal. Bygget i Bygget sjøkanten vart pryda med diverse flotte mateBygget i sjøkanten vart prydamed meddiverse diverse flotte i sjøkanten vart pryda flottematematerialer og eit tøft glasgolv etasjeskilje. Følg oss gjerne rialer og tøft eiti tøft glasgolv i etasjeskilje. Følg oss gjerne rialer og eit glasgolv i etasjeskilje. Følg oss gjerne Nyleg dette sjøhuset i Rosendal. på Facebook ogtotalrenoverte Instagram,og dåInstagram, viviher har flotte store på Facebook då vi planar her har store planar på Facebook og på Instagram, dåmed vi her har store planar Bygget i sjøkanten vart pryda diverse mateom å bli meir synlege både vareutval og prosjekt. om å bli meir synlege både på vareutval og flotte prosjekt.

om å og bli meir synlege både på vareutval ogoss prosjekt. rialer eit tøft glasgolv i etasjeskilje. Følg gjerne #byggernteigen #byggernteigen på Facebook og Instagram, då vi her har store planar #byggernteigen om å bli meir synlege både på vareutval og prosjekt.

#byggernteigen

I dag jobbar vi blant I dag jobbar vi blant I dag jobbar vi blant annadette med dette anna med detteanna med prosjektet. prosjektet. I dag prosjektet. jobbar vi blant Dette er av Dette huset er av Dette huset av dette annaerhuset med det vi kallar «eigen vi«eigen kallar «eigen det vi det kallar prosjektet. type», der kunden type»,type», der kunden der kunden huset er av sjølv kjem med sjølvDette kjem med sjølv kjem med det vi kallar «eigen tankar, og bustadtankar,tankar, og bustadog bustadtype», der kunden prosjektet blir prosjektet blir prosjektet blir sjølv kjem med vidareutvikla med vidareutvikla med vidareutvikla med våre fagfolk og våre tankar, fagfolkog ogbustadvåre fagfolk blir og arkitekt. arkitekt. prosjektet arkitekt. vidareutvikla med våre fagfolk og arkitekt.

Teigen Bygg & Trelast TeigenAS, Bygg & Trelast AS, 5460 Husnes 5460 Husnes & Trelast AS, Tlf. 53 47 59Teigen 10 Tlf. Bygg 53 47 59 10 5460 Husnes info@teigen.byggern.no info@teigen.byggern.no

Tlf.&53 47 59AS, 10 Teigen Bygg Trelast info@teigen.byggern.no 5460 Husnes HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019 Tlf. 53 47 59 10 info@teigen.byggern.no

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTO: BJØRN NÆS, BERGEN BRANNVESEN

DET GJELD ALLE - MED

UNNATAK AV DEG!

Brann- og redningsvesenet i Noreg rykte i fjor ut til 3 547 bustadar. Det er tett på 10 gonger kvar einaste dag. Nær halvparten, 45 %, av desse utrykkingane skuldast brann eller branntilløp på komfyren.

Ungdom som kjem heim på natta etter ein festleg kveld, skal ofte ha seg litt nattmat. Blir plutselig trøtt medan dei ventar på at maten skal bli varm, og vips så er du sovna. Det vert stadig fleire eldre, med byrjande kognitiv svikt, som fortsatt bur heime og lagar mat sjølv. Nokon lagar mat medan dei er trøytte, andre medan dei er rusa, eller påverka av alkohol. Alt dette er ting som kan gjera at vi blir mindre merksame på det som skjer på komfyren.

INDOOR / OUTDOOR

Callisto 4W LED

2700K/3000K Ra>80 SDCM 3 Utenpåliggende for tak

5 Kva er ei komfyrvakt Ragnhild? Edge, Curve Ei komfyrvakt består av to delar; ein del som Edge, Curve Callisto overvaker platetoppen for overoppheting, og/ Callisto einWall Edge, Curve del som ligg skjult bak komfyren eller er plassert i sikringsskapet. Dersom overvakingsdelen opp5 5 dagarwww.sg-as.no brannfare på platetoppen, gir komfyrvakta eit varsel. Om ingen reagererEdge, påCurve varselet, yheit! Edge, Curve n vert straumen til platetoppen/komfyren kutta. Edge, Curve TE SYS M

230V, 50/60Hz, Class I, IP44

år

0,5 – 1,0 mm 2

Ved bruk av anbefalt dimmer i mm henhold til8dimmertabell. Se dimmertabellen.no for oppdatert oversikt

1,5 – 2,5 mm 2

12 mm

Spike 900

230V, 50/60Hz, Class I, IP44

225mm

INDOOR / OUTDOOR

12 mm

2 16 Max A lm (3000K) 120 0,5 – 1,0 mm Curve 8 mm Dimbar (faseavsnitt).

000 timer (L70/B50) For mer info: dimmertabellen.no 1,5 – 2,5 mm 2 2700K/3000K 10W LED 12 mm Ra>80 550 lm (3000K) SDCM 3

callISTo

LED integrert (nedlys) Utskiftbar 6,5W GU10 (opplys) * Effekt 900 LED: 10W

Dimbar (faseavsnitt).Utenpåliggende for vegg For mer info: dimmertabellen.no YSTEM

2700K/3000K år Ra>80 0,5 – 1,0 mm 2 AR NT A AR NT A 110° lysspredning (opplys/nedlys) Ved bruk av anbefalt dimmer i Ved bruk av anbefalt dimmer i henhold til dimmertabell. 1,5 – 2,5 mm 2 henhold til dimmertabell. SDCM 3 I

Curve /

8 mm

Se dimmertabellen.no

Curve Curve Direct

Ved bruk av anbefalt dimmer i henhold til dimmertabell. Se dimmertabellen.no for oppdatert oversikt

Fax: +47 Fax: 37+47 50 03 3701 50 03 01 firmapost@sg-as.no firmapost@sg-as.no

Opplys: 15° INDOOR / OUTDOOR LED, GU10 230V

12 mm

Max 16 A for oppdatert oversikt

SG ARMATUREN SG ARMATUREN AS AS

år

Se dimmertabellen.no for oppdatert oversikt

Utanpåliggande 5 P.O. 1013 Box 1013 downlight for tak P.O. Box N-4794N-4794 Lillesand, Lillesand, NorwayNorway vegg. Curveeller Direct Tel.: +47 Tel.: 37+47 50 03 3700 50 03 00 TE SYS M

TE SYS M

50 50 000 000 timer timer (L70/B50) (L70/B50) 10W 10W LED LED 550 345 lm lm (3000K) (2700K)

Dimbar Dimbar (faseavsnitt). (faseavsnitt). For For mer mer info: info: dimmertabellen.no dimmertabellen.no

Callisto Wall 4W LED

50 000 timer (L70/B50) 120 lm (3000K)

2700K/3000K 2700K/3000K 230V, 50/60Hz, Class I, IP44 Callisto 4W LED 2700K A Ra>80 Ra>80 230V 110° MATT-HVIT 31 001 27 110° lysspredning lysspredning (opplys/nedlys) 3 SORT 31 001 28 3

2700K/3000K Ra>80 SDCM 3 Utenpåliggende for vegg

4W LED 3000K

SDCM Dimbar (faseavsnitt). SDCM For mer info: dimmertabellen.no

GRAFITT

10W LED 345 lm (2700K)

Ø110 mm

A+

230V

31 001 00

Callisto Wall

31 001 30

SORT

31 001 02

Edge, Curve

4W LED 3000K

A+

31 001 04

31 001 32

Ø110 mm

8 mm

31 001 05

1,5 – 2,5 mm 2

110°

12 mm

Max 16 A

0,5 – 1,0 mm 2

35 mm

SVERIGE SVERIGE SG Armaturen SG Armaturen AB AB August Barks August GataBarks 30B Gata 30B 421 32 Västra 421 Frölunda, 32 Västra Sweden Frölunda, Sweden Tel.: +46Tel.: 31 81 +46 71 10 31 81 71 10 Fax: +46Fax: 31 81 +46 71 11 31 81 71 11 E-mail: info@sg-ab.se E-mail: info@sg-ab.se Web: www.sg-as.no Web: www.sg-as.no

CURVE 2 retninger

A+

230V

31 001 03

0,5 – 1,0 mm 2

31 001 31

GRAFITT

Materiale: aluminium

230V, 50/60Hz, Class I, IP44

33 mm

4W LED 2700K

230V

MATT-HVIT

31 001 01

31 001 29

230V, 50/60Hz, Class I, IP44 Materiale: aluminium Curve Direct Montering 50 000 timer (L70/B50)

Eksteriør

225mm

2700K Ra>80 95° lysspredning (nedlys) 15° lysspredning (opplys) SDCM 3 / SDCM 4 (opplys)

110°

8 mm

Edge / Edge Direct KOMFYRVAKT Det finnest to ulike typar komfyrvakt. Den einenyheit! SPIKE Edge / Edge Direct FÅR DU KJØPT Veggarmatur HOS: med to integrerte stikkontaktar! 0,5 – 1,0 mm 2

31 000 43

31 000 46

31 000 44

31 000 47 110°

Eksteriør

Branch office: Branch office: Branch office: Branch office: Corporate office: DE: Beschädigte Leuchten-Abdeckungen müssen ausgetauscht Branch office: TE SYS M 31 81 71 2595 GmbH 3870 725 Tlf:+46 20�out 72 71 Tlf:+45 70 70doit 72 13 Tlf:+33(0) 94 93 00 00 Tlf:+49 Tlf:+47 37 50 03 SG Armaturen AB10 SG Leuchten SG Lighting15�� SA/NV SG Armaturen A/S SG Armaturen AS00 Tlf:+32(0) SG Lighting4 SA/NV werden. �erre endommag� �tre remplac�. år CURVE info@sg-ab.se info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk info.france@sglighting.fr firmapost@sg-as.no ++ August Barksg. 30B Nordstrasse 53 LED 2700K Blokhuisstraat 47 EgebakkenA++ 19 73 rue de Saint Mandrier info@sg-leuchten.de Svåbekk 15 Curve Direct A++ A LED 2700K 10W 10W LED 3000K 10W LED CURVE www.sg-ab.se www. sglighting.net www.sg-as.dk www.sglighting.net A R I N T glas NL: Gebroken moet vervangen worden. 421 32 Västra Frölunda 59399 Olfen 2800 Mechelen Noord 7400 Herning Lesoffice: Plages www.sg-leuchten.de 230V 230V 230V office: 230V A Branch office: Branch office: 83140 Six Fours Branch Branch Corporate office: Ved bruk av anbefalt dimmer i SVERIGE GERMANY BELGIQUE/BELGIË DANMARK FRANCE SG Leuchten SG Lighting SA/NV Armaturen A/S SG Armaturen SG31 Lighting SA/NV YSTEM 31 001 20 31 048 00AS Leuchten-Abdeckungen HVIT müssenSGausgetauscht 000 S42 31 GmbH 000 45 henhold til dimmertabell. DE: Beschädigte Tlf:+46 31 81 71 10 53 3870 725 15Se20dimmertabellen.no 7215 71 Tlf:+45 70 70 72 1347 Tlf:+33(0) 4 94 320 93 00mm 00 Tlf:+49 Tlf:+47 37 50 03 00 Tlf:+32(0) Svåbekk Nordstrasse Blokhuisstraat Egebakken 19 732595 rue de Saint Mandrier werden. for oversikt 31 001 21 31oppdatert 048 01 SORT 31 000 43 år Plages 59399 Olfen 31 000 46 info@sg-as.dk info.france@sglighting.fr firmapost@sg-as.no info.benelux@sglighting.net 2800 Mechelen Noord I 7400 Herning info@sg-leuchten.de 83140 Six Fours Les info@sg-ab.se 4790 Lillesand www.sg-as.no www.sg-ab.se www.sg-leuchten.de www. sglighting.net GERMANY BELGIQUE/BELGIË DANMARK www.sglighting.net FRANCE NORGE 31 001 22 31 048 02 www.sg-as.dk GRAFITT 31 000 A44 31 000 47 T RAN Branch office: Branch office: Branch office: Branch office: Corporate office: Tlf:+49 3870 725 20Materiale: 72 71 Tlf:+45 70 70 72 13aluminium. Tlf:+33(0) 94 Tlf:+47 37 50 03 EM 00 00 Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Glass. Armaturhus: Avskjerming: SGGlass. Leuchten SG Lighting15SA/NV SG Armaturen A/S SG Armaturen AS00 Tlf:+32(0) SGbruk Lighting YST93 Ved av4anbefalt dimmer i 2595 GmbH SSA/NV 225 mm 103 mm info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk info.france@sglighting.fr firmapost@sg-as.no Nordstrasse 53 Blokhuisstraat 47 Egebakken 19 73 rue de Saint Mandrier Svåbekk 15 henhold til dimmertabell. 225 mm 103 mminfo@sg-leuchten.de REHAB RING 180mm år Indoor & Outdoor Ø110-165mm www.sg-as.no www. sglighting.net www.sg-as.dk www.sglighting.net Se dimmertabellen.no 59399 Olfen 2800 Mechelen Noord I 7400 Herning 83140 Six Fours Les Plages www.sg-leuchten.de 4790 Lillesand MATT-HVIT 31 043 23 REHAB RING 133mm for oppdatert oversikt GERMANY BELGIQUE/BELGIË DANMARK FRANCE A NORGE T

iOS APP

Indoor & Outdoor

RAN

8W LED* 2700K 32 970 15

BØRSTET STÅL

32 970 16

Materiale: aluminium

225 mm

A+

230V (SELV)

Branch office: SG Armaturen AB August Barksg. 30B 421 32 Västra Frölunda SVERIGE Branch office: Tlf:+46 31 81 71 SG Armaturen AB10 info@sg-ab.se August Barksg. 30B www.sg-ab.se 421 32 Västra Frölunda

Ø110-165mm

31 043 23

DALI 8W LED* 2700K

A+

320LED* mm3000K A DALI 8W Edge GRAFITT +

230V (SELV)

32 970 18

32 970 20

32 970 19

133

225 mm

Ø83 mm

Driver

360O

31 001 18

31 048 04

2 retninger

EDGE Det tas forbehold Det tas forbehold om endringer om endringer og trykkfeil, og trykkfeil, teknisketekniske spesifikasjoner spesifikasjoner er veiledende. er veiledende. DIRECT 1 retning EDGE 110° DIRECT

31 001LED 19 2700K A++ 10W

31 048LED 05 3000K A++ 10W

31 001 18

Edge Direct

10W LED 2700K A++

230V

HVIT

31 001 14

SORT

31 001 15

Edge Direct GRAFITT

31 001LED 16 2700K A++ 10W

230V Materiale: Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Glass.230V HVIT 31 001 17 31 048 03

230V Materiale: Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Glass. HVIT 31 001 14

SORT

31 048 04

SORT

31 048 05

GRAFITT

103 mm31 001 19

Materiale: Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Glass. 30° 30° EDGE

110°

31 001 15

32 970 17

32 970 16

230V (SELV)

A+

8W LED* 3000K 230V (SELV)

Materiale: aluminium Ø83 mm

A+

30°

320 mm 30° DALI 8W LED* 2700K 230V (SELV)

32 970 18

32 970 19 15 VIPPBAR I ALLE RETNINGER

DALI 8W LED* 3000K 32 970 20 -

EDGE

360O

31 001 16

Materiale: Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Glass. EDGE 320 mm

133

103 mm 60 mm

225 mm

A+

230V (SELV)

225 mm 320 mm

Driver

Ø94 mm

A+

60 mm 103 mm

32 970 15

BØRSTET STÅL

225 mm 320 mm

30°

103 mm

30°

III

EDGE 103 mm

60 mm

8W LED* 2700K

MATT-HVIT

60 mm 103 mm

Junistar Gyro

KINA KINA SG Lighting SGCo. Lighting LTD Co. LTD No. 96 Wen No. Quan 96 Wen South Quan Road South Road Shi Long Information Shi Long Information Industrial Park Industrial Park Xi Hu Dist.XiShi HuLong Dist.Town Shi Long Town Dong Guan Dong City Guan City Guang Dong, Guang China Dong, China Tel.: +86Tel.: 769 88+86 49 769 20 88 88 49 20 88 Fax: +86Fax: 769 88+86 49 769 20 90 88 49 20 90 E-mail: cindy@sgdgcn.com E-mail: cindy@sgdgcn.com

137

Ø94 mm III

FRANKRIKE FRANKRIKE SG LIGHTING SG LIGHTING SA/NV SA/NV Parc de l’Arboretum Parc de l’Arboretum 73 rue de Saint 73 rueMandrier de Saint Mandrier 83140 SIX 83140 FOURSSIX LESFOURS PLAGES, LESFrance PLAGES, France Tél : +33 Tél 04.94.93.00.00 : +33 04.94.93.00.00 Email : info.france@sglighting.fr Email : info.france@sglighting.fr Web : www.sglighting.fr Web : www.sglighting.fr

Tlf. 53 48 28 00 – post@k-el.no1 retning

SVERIGE

103 mm

8W LED* 3000K A 180mm 230V (SELV) RING REHAB Indoor & Outdoor

32 970 17 MATT-HVIT -

103 mm

3000K A++

103 mm

Junistar Gyro MATT-HVIT

Tlf:+49 Tlf:+45 70 70 72 13Ved Tlf:+33(0) 94 93 00 00 37 503103043 0021 Tlf:+32(0) 15 20 72 71 bruk av4anbefalt dimmer i 2595 3870 725 Tlf:+46 31 81 71 10 info@sg-leuchten.de info.france@sglighting.fr firmapost@sg-as.no info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk Edge 10W LED 2700K A++ info@sg-ab.se 10W LED 3000K A++ henhold til dimmertabell. 230V 230V www.sg-as.no www.sg-ab.se www. sglighting.net www.sg-as.dk www.sglighting.net Se dimmertabellen.no CURVEwww.sg-leuchten.de HVIT for oppdatert oversikt 31 001 17 31 048 03

48 mm

LIGHTING

Ø83-120mm

MATT-HVIT Tlf:+47

CURVE

SORT

320 mm

48 mm

PASSION FOR

iOS APP 103 mm

ANDROID ANDROID APP APP

60 mm

Materiale:

103 mm

31 043 21 NORGE

www.sg-as.no Ø83-120mm 4790 Lillesand

10W 133mm

MATT-HVIT

REHAB RING

320 mm

HVIT

SORT GRAFITT

2017

www.sg-as.no

�� eplace NL: Gebroken glas moet vervangen worden. an� cracked protecti�e shield.

Indoor & Outdoor

134

31 000 42

Ved R bruk av anbefalt dimmer i AN

Curve

moderne straumbesparande ledbelysning frå SG.

EdGE

CURVE GOD DESIGN 10W LED 2015 3000K A DIRECT 230V 1 retning 31 000 45

henhold til dimmertabell. Branch office: Branch office: Avskjerming: Branch office: office: Branch office: Corporate office: Materiale: Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Materiale: Armaturhus: aluminium. Glass. Tlf:+46LUX 31 3000K 81 71 Branch 10 Tlf:+49 3870 725 Glass. Tlf:+32(0) 15 20 72 71 Tlf:+45 70 70 72 13 Tlf:+33(0) 94 93 00 00 Se dimmertabellen.no Ved bruk av4anbefalt dimmer i 2595 (m) �erre Max SG Armaturen AB SG Leuchten GmbH SG LightingHøyde SA/NV SGlux Armaturen A/S SG Armaturen AS Leuchten-Abdeckungen SG Lighting SA/NV �� out endommag� doit �tre remplac�. for oppdatert oversikt DE: Beschädigte müssen ausgetauscht info@sg-ab.se info@sg-leuchten.de info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk info.france@sglighting.fr henhold til dimmertabell. 1.00 1023 August Barksg. 30B Blokhuisstraat 47Skadet glass Egebakken 19 med nytt. 73 rue de Saint Mandrier Nordstrasse 53 Svåbekk 15 NO: må erstattes werden. 2.00 256 36° www.sg-ab.se www.sg-leuchten.de www. sglighting.net www.sg-as.dk www.sglighting.net Se dimmertabellen.no NL: Gebroken glas moet vervangen worden. 421 32 Västra Frölunda 2800 Mechelen Noord I 7400 Herning 83140 Six Fours Les Plages 59399 Olfen 4790 Lillesand 3.00 114 for oppdatert oversikt �� eplace an�DANMARK cracked protecti�e shield. SVERIGE GERMANY BELGIQUE/BELGIË FRANCE NORGE

103 mm

Eksteriør

www.sg-as.no

Utanpåliggande vegg110° 110° armatur for horisontal og vertikal montering. 110°

MERKET FOR

10W LED 2700K A++

TYSKLANDTYSKLAND SG-LEUCHTEN SG-LEUCHTEN GMBH GMBH Postfach 67 Postfach 04 21 67 04 21 22344 Hamburg, 22344 Hamburg, GermanyyGermanyy Tel.: +49 40 Tel.: 23 +49 99 44 4059 23 99 44 59 EDGE Fax. +49 40 Fax. 64 +49 50 43 4021 64 50 43 212 retninger E-mail: info@sg-leuchten.de E-mail: info@sg-leuchten.de 110° Web: www.sgleuchten.de Web: www.sgleuchten.deEDGE

Junistar Gyro 110°

230V

nyheit!

155 mm

Montering

Høyde (m) info@sg-ab.se info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk info.france@sglighting.fr info@sg-leuchten.de 1.00 www.sg-ab.se www.sg-leuchten.de www. sglighting.net www.sg-as.dk www.sglighting.net 2.00 36° Curve Curve Direct 10W LED 2700K 10Woffice: LED 3000K A++ Branch Branch office: Branch office: Branch office: Branch office: Corporate office: 3.00 230V 230V NL: moet vervangen worden. SG Armaturen SGGebroken Leuchtenglas GmbH SG Lighting SA/NV SG Armaturen A/S SG Lighting SSA/NV SG Armaturen AS YSTEM LUX 2700KAB HVIT 31 001 20 an� cracked protecti�e 31shield. 048 00 Max lux HVIT TE �� eplace Høyde (m) SYS M August Barksg. 30B Nordstrasse 53 Blokhuisstraat 47 Egebakken 19 73 rue de Saint Mandrier Svåbekk 15 år år DE: Beschädigte Leuchten-Abdeckungen müssen ausgetauscht 1.00 864 SORT 001 Olfen 21 31 048 01Frölunda 421 32Skadet Västra 59399 2800 Mechelen Noord I 7400 Herning 83140 Six Fours Les Plages 31 4790 Lillesand NO: må erstattes med SORT nytt. 2.00 216 36° glass werden. �� out �erre endommag� doit �tre remplac�. AR NT 3.00 SVERIGE GERMANY BELGIQUE/BELGIË DANMARK FRANCE A NORGE GRAFITT 31 001 22 31 048 02 96 GRAFITT T A

Tlf:+47 37 50 03 00 firmapost@sg-as.no

31 001 36

info: dimmertabellen.no

2700K Ra>80 Montering 110° lysspredning SDCM 3

131

Det er og viktig å reingjere ventilator og filter til 55 avtrekksvifta jamleg, slik at eit branntilløp ikkje 5 Ta seg kontakt fortil eitventilasjonssystemet. tilbod på spreier lett www.sg-as.no

171 mm

CURVE DIRECT 1 retning

2700K 10W LED Ra>80 410 lm (2700K) 110° lysspredning Dimbar (faseavsnitt).

230V

Materiale: Armaturhus: aluminium. Avskjerming: Akryl

410 lm (2700K)

DANMARKDANMARK STIKKONTAKTER INDOOR / OUTDOOR SG ARMATUREN SG ARMATUREN A/S A/S EgebakkenEgebakken 19 19 INDOOR / OUTDOOR 7400 Herning. 7400 Danmark Herning. Danmark A 900 LED + Opplys A 900 LED + Opplys + Kontakt A 230V 230V Tel.: +45 70 Tel.: 70 +45 72 13 70 70 72 13 31 001 37 31 004 09 E-mail: info@sg-as.dk E-mail: info@sg-as.dk Web: www.sg-as.dk Web: www.sg-as.dk

900 LED + Kontakt

A+

110°

Dimbar (faseavsnitt). Edge Direct For mertimer info: (L70/B50) dimmertabellen.no 50 000

MERKET FOR SDCM 3 For mer GOD DESIGN 2015

8W og 2x8W led Kan vippast 30° i alle retningar.

Ra>90 shield. �� eplace an� cracked protecti�e Max lux 36° lysspredning 1023 SDCM 2 �� out �erre endommag� �tre remplac�. 256 A++ doit * Effekt inkludert driver 10W 114 NO: Skadet glass må erstattes med nytt.

12 mm

230V

31 004 08

2700K/3000K Ra>80 Edge Direct 50 000 timer (L70/B50)

junISTar Gyro

werden.

8 mm

900 LED

Eksteriør

A+

60 mm

Tlf:+47 37 50 03 00 firmapost@sg-as.no

Corporate office: SG Armaturen AS Svåbekk 15 4790 Lillesand NORGE

12 mm

GRAFITT

110° lysspredning (opplys/nedlys) Junistar Gyro 10W LED SDCM 3

31 001 05

Dimbar (faseavsnitt/DALI). www.sg-ab.se www.sg-as.dk www.sglighting.net Ø110 mm 35 mm Ø110 mm 33 mm www.sg-leuchten.de For mer info: dimmertabellen.no Branch office: Branch office: Branch office: Branch office: 2700K / 3000K SG Armaturen AB SG Leuchten GmbH SG Armaturen A/S SG LightingRa>90 YSTEM SSA/NV 36° lysspredning August Barksg. 30B Blokhuisstraat 47 Egebakken 19 73 rue de Saint Mandrier Nordstrasse 53 Svåbekk 15 SDCM 2 år �� Lillesand �eplace an� cracked protecti�e shield.I 421 32 Västra Frölunda 59399 2800office: Mechelen Noord 7400 Herning Branch 83140 Six Fours LesBranch Plages 4790 * Effekt inkludert driver 10W office:Olfen office: Branch office: Branch Branch office: SVERIGE GERMANY BELGIQUE/BELGIË FRANCE A R N TSG Armaturen AB SG Leuchten GmbH SG LightingNORGE SA/NV SG Armaturen A/S SG LightingDANMARK SA/NV �� out �erre endommag� doit �tre remplac�. A LUX 2700K LED71 10 Høyde (m) 00 Max lux August Barksg. 30B 53 Blokhuisstraat 47 37 50 03 00Egebakken 19 15 20 72 7371 rue deCallisto Saint Mandrier Tlf:+46 8W* 31 81 Tlf:+49 2595 3870 725 Tlf:+32(0) Tlf:+45 70 70 72Nordstrasse 13Ved Tlf:+33(0) 4 94 93 00 Tlf:+47 Callisto wall bruk av anbefalt dimmer i 50 000 timer (L70/B50) 1.00 864 NL: Noord Gebroken glas moet vervangen worden. 421 32216 Västra Frölunda Olfen 2800 Mechelen I 7400 Herning 83140 Six Fours Les Plages 59399info.france@sglighting.fr info@sg-ab.se info@sg-leuchten.de info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk firmapost@sg-as.no 540 lm (2700K) / 625 lm (3000K) henhold til 2.00 dimmertabell. 36° Dimbar (faseavsnitt/DALI). 3.00 96 SVERIGE GERMANY BELGIQUE/BELGIË DANMARK FRANCE www.sg-as.no www.sg-leuchten.de www. sglighting.net www.sg-as.dk www.sglighting.net Se dimmertabellen.no NO: Skadet glass må erstatteswww.sg-ab.se med For mernytt. info: dimmertabellen.no DE: Beschädigte Leuchten-Abdeckungen müssen ausgetauscht for oppdatert oversikt 2700K / 3000K Tlf:+46 3870 725LUX Tlf:+32(0) 15 20 72 71 Tlf:+45 70 70 72 13 Tlf:+33(0) 4 94 93 00 00 Tlf:+49 2595 3000K 31 81 71 10

www. sglighting.net

Branch office: Corporate müssen office: ausgetauscht DE: Beschädigte Leuchten-Abdeckungen NO: Skadet glass erstattes nytt. Lightingmed SA/NV SG Armaturen AS måSG werden.

4W LED 3000K 230V

31 001 03

31 001 04

31 001 32

Rev: 30.03.2016

www.sg-as.no

A+

230V

31 001 30

31 001 31

�� out �erre endommag� doitDE: �treBeschädigte remplac�. Leuchten-Abdeckungen müssen ausgetauscht Materiale: aluminium aluminium LED 31 81 71Materiale: Tlf:+46 10 72 71 Tlf:+45 70 70 72 13 Tlf:+33(0) 4 94 93 00 00 Tlf:+49 2595 3870 725 8W* Tlf:+47 37 50 03 00 Tlf:+32(0) 15 20 werden. 50 000 timer (L70/B50) NL: Gebroken glas moet vervangen worden. info@sg-ab.se info.benelux@sglighting.net info@sg-as.dk info.france@sglighting.fr info@sg-leuchten.de firmapost@sg-as.no 540 lm (2700K) / 625 lm (3000K)

Rev: 30.03.2016

4W LED 2700K

Rev: 30.03.2016

2700K/3000K 10W LED Ra>80 520 lm (3000K) 110° lysspredning (opplys/nedlys) Dimbar (faseavsnitt). SDCM 3 info: dimmertabellen.no For mer

225mm

�� eplace an� cracked protecti�e shield.

Branch office: Branch office: Branch office: Branch office: Branch office: Corporate office: NO: Skadet glass erstattes nytt. �erre endommag� SG 3000K Armaturen AB SG LED Leuchten GmbH Lightingmed SA/NV SG Armaturen A/S SG Armaturen AS måSG SG Lighting �� out doit �tre remplac�. A A CallistoSA/NV 4W 2700K 4W LED Callisto Wall 230V August Barksg. 30B Nordstrasse 53 Blokhuisstraat 47 Egebakken 19 73 rue de Saint Mandrier 230V Svåbekk 15 MATT-HVIT 001 27 31 001 00 MATT-HVIT �� Lillesand �eplace an� cracked shield.I glas NL: Noord Gebroken moet vervangen worden. 421 32 Västra Frölunda 59399 Olfen 2800 protecti�e Mechelen 7400 Herning 83140 Six Fours Les Plages 31 4790 SORT 31 001 28 31 001 01 SORT SVERIGE GERMANY BELGIQUE/BELGIË DANMARK FRANCE NORGE GRAFITT 31 001 29 31 001 02 GRAFITT

8 mm

0,5 – 1,0 mm 2

110° 1,5 – 2,5 mm

Max 16 A Dimbar (faseavsnitt). Edge 131 Spike 2700K For mertimer info: (L70/B50) dimmertabellen.no 50 000

Downlight

Montering

225mm

Eksteriør Eksteriør

50 000 timer (L70/B50) 10W LED 520 lm (3000K)

103 mm

Callisto wall

skal koplast til leidning i stikkontakt, og er enkel å montere sjølv. Den andre skal koplast direkte til curvE det faste elektriske anlegget, og må monterast Utanpåliggande veggarmatur for horisontal og vertikal montering. 5 av ein elektrikar. Desse to typane fungerer likt. DE: Beschädigte Leuchten-Abdeckungen müssen ausgetauscht NO: Skadet glass må erstattes med nytt. werden.

CURVE 1,5 – 2,5 mm 2 retninger

Max 16 A Edge

225mm

Eksteriør

Callisto

SDCM 3

NL: Gebroken glas moet vervangen worden.

12 mm

Max 16 A

230V, 50/60Hz, Class I, IP44

173 mm

�� out �erre endommag� doit �tre remplac�.

1,5 – 2,5 mm 2

225mm

Dimbar (faseavsnitt). For mer info: dimmertabellen.no

Rev: 30.03.2016 Rev: 30.03.2016

Downlight

år

Rev: 30.03.2016 Rev: 30.03.2016

Ved bruk av anbefalt dimmer i2700K/3000K henhold til dimmertabell. Ra>80 Se dimmertabellen.no for oppdatert oversikt 110° lysspredning

�� eplace an� cracked protecti�e shield.

Rev: 30.03.2016

TE SYS M

NO: Skadet glass må erstattes med nytt.

BENELUX BENELUX SG LIGHTING SG LIGHTING SA/NV SA/NV Blokhuisstraat Blokhuisstraat 47 47 B-2800 Mechelen B-2800 Mechelen Noord I, Belgium Noord I, Belgium Tel. +32 Tel. (0)15 20 +3272(0)15 71 20 72 71 Fax. +32 Fax. (0)15 20 +3249(0)15 84 20 49 84 E-mail: info.benelux@sglighting.net E-mail: info.benelux@sglighting.net Web: www.sglighting.net Web: www.sglighting.net

225 mm

103 mm

135

VIPPBAR I ALLE RETNINGER

135

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Design: SG Armaturen AS. Miljøfoto: Arild De Lange Nilsen, Ricky John Molloy, Proff Elektriker, Ole Walter Jacobsen og Mark Cabot. Produktfoto: Arild De Lange Nilsen.

Dimbar (faseavsnitt). 50 For mer info: dimmertabellen.no 2700K/3000K Max 16 A Ra>80 SDCM 3 Utenpåliggende for tak

SPIKE 900 LED 2700K

50 000 timer (L70/B50)

Dimbar (faseavsnitt). For mer info: dimmertabellen.no

INDOOR / OUTDOOR

50 000 timer (L70/B50)

50 000 timer (L70/B50) 180 lm (3000K)

230V, 50/60Hz, Class I, IP44

www.sg-as.no www.sg-as.no

Curve / Curve Direct

8 mm

Design: SG Armaturen AS. Miljøfoto: Arild De Lange Nilsen, Ricky John Molloy, Proff Elektriker, Ole Walter Jacobsen og Mark Cabot. Produktfoto: Arild De Lange Nilsen.

0,5 – 1,0 mm 2

Callisto Wall 4W 1,5 LED– 2,5 mm 2

Callisto 4W LED

Eksteriør

225mm

230V, 50/60Hz, Class I, IP44

Max 16 A

225mm

Ein god regel er sjølvsagt å vera til stades på kjøkenet når du lagar mat. I ein kvardag full av gjeremål blir det likevel ofte ikkje slik. Når middagen er komen på kok, skal mange helst gjera andre huslege oppgåver. Kanskje skal du sjekka ei melding eller oppdatera deg på sosiale mediar. Kanskje har du små barn som treng hjelp, nokon som kranglar med søsken eller liknande. Kanskje ringer det på døra, eller du vert ståande å snakka i telefonen. Mange små hendingar skjer kvar einaste dag, det er snart gjort at du gløymer deg ut.

På dei neste sidene kan du sjå kvar du kan kjøpe komfyrvakta di. 3547 gonger skjedde det i fjor, det som berre skjer andre. No veit du at dei aller fleste brannar begynner på komfyren. Du veit Callisto / Callisto Wall kvar du får kjøpt vakta. Kvifor brukar du bilbelte? Kvifor har du forsikra huset ditt mot brann? Det aller beste er å unngå brann!

Dimbar (faseavsnitt). For mer info: dimmertabellen.no

Det er ikkje utan grunn at alle nyare bustader, fritidsbustader og elektriske anlegg frå 2010 eller seinare har påbod om komfyrvakt. Skal du pusse opp eller renovera kjøkenet ditt, er det krav om komfyrvakt, dersom det vert lagt opp ein ny kurs på kjøkenet.

HUGS og røykvarslaren. Har du sjekka batteriet den 1. desember? Om ikkje så gjer det no med ein gong. Jul er ei høg-risiko tid, og du har ingen i familien å mista.

50 000 timer (L70/B50) 180 lm (3000K)

Edge, Curve

60 mm

Ragnhild Vad er avdelingsleiar førebyggjande ved Stord brann og redning. I denne praten deler ho sine råd med leserane av Hardangerfjordmagasinet. Komfyrvakt er vel for oldisar som gløymer at dei har sett mat på kok? Ja, mange trur kanskje det, seier Ragnhild, men, nei, dette gjeld alle aldersgrupper like mykje, seier ho som kjenner realitetane bak tala. Det er slett ikkje berre gamle som treng ei komfyrvakt, det bør absolutt alle ha.

QUIZ SVAR PÅ QUIZ'EN 1. Luna 2. Yahoo! 3. Wien 4. Kvit, oransje, grøn 5. Ag 6. Tønsberg 7. Ulysses S. Grant. 8. James Cameron 9. Adele 10. Hedmark og Oppland 11. Sir Toby, Admiral Von Schneider, Mister Pomeroy og Mister Winterbottom. 12. Sveits 13. Chris Columbus 14. Keisar Augustus 15. Merkur 16. Luxembourg og San Marino 17. Elijah Wood 18. 72 grader 19. Mad Men 20. Mandal 21. Quentin Tarantino 22. Louis Armstrong 23. Yellowstone nasjonalpark 24. Penicillin 25. Fossekall 26. Adresseavisa

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

27. Theodore Roosevelt, Woodrow Wilson, Jimmi Carter og Barack Obama 28. Rogaland 29. Tennis 30. Charles Dickens 31. Christian Dior 32. Sex Pistols 33. Atombomba 34. Galdhøpiggen – 2469 moh – Lom Kommune 35. Salmiakk 36. Harald Hårfagre 37. Raske menn 38. Aston Martin 39. Tasmania 40. Google 41. Bolivia og Paraguay 42. Læra om sopp 43. 9. november 1989 44. Bonn 45. Sverige 46. Richard Nixon – Gerald Ford 47. Markus og Johannes 48. Skøyter 49. Portable Dokument Format 50. Ofotbanen

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

VI ENGASJERER

OSS VESTLANDET BKK er ein stolt sponsor av berekraftige tiltak for barn og unge, sport, kultur og friluftsliv i regionen vår.

- Sponsinga vår skal bidra til å gjera regionen vår levande og mangfaldig, og at det skal vera ein god og attraktiv stad å besøkja, bu og jobba i, seier Kjersti Drangevåg, sponsorkoordinator i BKK.

- Berekraftige prosjekt kan til dømes vera byttedag, kokkekurs med restemat eller plastinnsamling for å nemna noko. Alle som bur i BKK sine verts- og eigarkommunar kan søkja om støtte, seier Drangevåg.

Ny støtteordning for berekraft Fornybarselskapet BKK jobbar for eit berekraftig samfunn også gjennom sponsinga vår. Vi har derfor etablert ei ny støtteordning til konkrete prosjekt med barn og unge som gir oss håp og bidrar til ein grønare kvardag. Søknad skjer på bkk.no, og kvar månad vel vi ut ein organisasjon i regionen vår som får inntil 50.000 kroner.

60.000 drakter til barn og unge I tillegg til berekraftige tiltak for barn og unge har BKK ein sponsorprofil som legg vekt på sport, kultur, friluft og regional utvikling. Tysnesfest, Festidalen (Kvinnherad) og Vossajazz er nokre av kulturarrangementa BKK sponsar. Vi samarbeider med VilVite om eit skuleprogram og aktivitetar i vitensenteret. Vi sponsar Bergen og

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Hordaland turlag for å stimulera til turar og friluftsliv. Utdeling av drakter til idrettslag og refleksvestar til alle førsteklassingar er andre tiltak vi har engasjert oss i. I 2020 vil 4500 barn og unge få nye drakter, og totalt har vi delt ut over 60.000.

-VI ER OPPTATT AV Å YTA DET VETLE EKSTRA FOR VÅRE KUNDAR HER I REGIONEN, SEIER KRISTINA BAKKA, MONTØR I BKK KVINNHERAD

FRÅ VENSTRE: GAUTE THORKELSEN, KRISTINA BAKKA OG GEORG HESTAD, BKK KVINNHERAD MONTØRAR FRÅ BKK KVINNHERAD LEGG KABLAR TIL NY NETTSTASJON PÅ ÅRSNES FERJEKAI (FOTO: HANS ORDIN ØSTEBØ, BKK KVINNHERAD)

Bygger ein STERK REGION i Sunnhordland Nyleg tok BKK over nettverksemda og straumsalet i Kvinnherad Energi, slik kraftselskapet gjorde i Etne og på Tysnes i 2018. Med dette etablerer BKK eit større kompetansemiljø og sikrar arbeidsplassane i regionen for framtida. BKK har ambisjonar om å veksa på Vestlandet, og etablerer ein regionsmodell med fire regionar. Ein i Sunnhordland, ein i Sunnfjord og to i Bergensregionen. I den sørligaste regionen vert hovudkontoret lagt til Dimmelsvik i Kvinnherad. Dei 30 tilsette i Kvinnherad Energi, vert no ein del av eit større BKK-konsern. - Vi spelar kvandre gode, og har eit godt arbeidsmiljø her i Kvinnherad. Sjølv om vi no er blitt ein del av eit større nettselskap på Vestlandet, er vi opptatt av å yta det vetle ekstra for våre kundar her i regionen, seier Kristina Bakka, montør i

BKK Kvinnherad. På fergekaien på Årsnes vert høgspentkablar strekte for å sikra god straumforsyning når ladepunkt til elektriske ferger vert montert. Saman med kollega Georg Hestad og Gaute Thorkildsen byggjer dei ny nettstasjon som skal sikra nok straum til ferga. Størst på elektrifisering Elektrifisering av transportsektoren er eit av hovudsatsingsområda for BKK. Selskapet byggjer ladepunkt for bil, buss og tungtransport. Innanfor maritim transport vert det bygd ladepunkt for el-ferger, supplybåtar og cruiseskip. - BKK har ein unik mulighet til å skapa bærekraftige løysingar for samfunnet, og vi har eit mål om å verta størst på elektrifisering i Noreg. Med vasskraft som energikjelde og eit godt utbygd straumnett på Vestlandet, kan vi utnytta alle dei mulighetene som ligg i å utvikla framtida sine løysingar for våre kundar, seier konserndirektør i BKK, Jannicke Hilland. Ny lynladar i Hardanger BKK var fyrst ute med å etablera snøgglade-

stasjon i Odda. Ladestasjonen har 3 snøggladerar der ein er 150 kW lynladar og to er 50 kW trippelladerar. Ladestasjonen har alle pluggtypar og kan lade alle elbilar. Stasjonen vil vera eit viktig supplement for alle som køyrer elbil aust-vest om Odda og Haukeli, eller sørover til Sunnhordland. Med omsyn på avstand høver den godt inn både om du kjem frå Bergen eller Voss. BKK har i dag etablert tett på 70 hurtigladestasjonar i Noreg. Oversikt ladekart finn du på bkk.no.

FAKTA OM BKK • BKK er eigd av to tidlegare kraftlag 25 kommunar og Statkraft. • 27 500 km straumnett • 245 000 nettkundar • Noreg sin femte største kraftprodusent • heileigde kraftverk

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

FOTO: MAGNE LANGÅKER

VINDMØLLER - VASSDRAG OG NASJONALPARK! Kven eig den reine lufta og glitteret i vatnet? Spørsmålet kom frå indianarhøvdingen Seathl, til den store høvdingen i Washington for 165 år sidan. Spørsmålet er like aktuelt i dag. Mange lurer på om det er NVE, eller den store høvdingen i Oslo kanskje, som eig naturen i fjella våre?

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Vi skal sjølvsagt dela naturen med dei som vil vitja oss. Men, vi må ta eit felles ansvar lokalt for å ta vare på naturen vår for framtida. Om ikkje vi som bur her tek ansvar, kven er det då som skal gjera det? Vi veit at mange ynskjer å nytta vår verdfulle felleseige til eiga vinning. Det finnes ingen grenser for kva argument dei vil nytta seg av for å nå sine mål. Difor er det mange gode grunnar til å vera glad over engasjementet og den breie semja om at vi ikkje vil ha vindmøller i fjella våre, fordi det vil utarma naturen. At det er brei semje om dette både politisk og i store delar av folket er gledeleg. Men, mest ikkje til å tru, for det har ikkje vore slik veldig lenge. Då Informasjonsnemnda for Hattebergvassdraget, i Kvinnherad, på 1970-talet begynte å interessera seg for fjellheimen vår og var kritisk til stor kraftutbygging, var stemninga noko annleis. Mange snakka negativt om fjella våre og omtalte området som steinrøys og pisserabbar. Våre tankar om at vi burde ta vare på denne naturen, hausta liten fagnad, både i politiske og andre miljø i kommunen. Det var store inngrep i naturen vår vi snakkar om. Nye generasjonar har kome til og kjenner ikkje planane som vart lansert. Mange trur at det heile dreia seg om utviding av ein kraftstasjon i dalen bak Baroniet i Rosendal? Isolert sett, var Muradalen ei prinsipielt svært viktig sak, men utbyggingsplanane på 70-talet var noko langt mykje meir. Tapping av Svartavatnet, sentralt i Hattebergvassdraget, med meir enn 100 meter. Stor dam på Prestavatn som ville gjera 5 vatn til eit magasin, i Geitebudal – Bjørndalsområdet. Tunell gjennom Melderskin med kraftstasjon i Myrdal. 30 meter oppdemming av Myrdalsvatn, med ny kraftstasjon på Løfallstrand. Andre planar bygde på takrenne frå Mauranger til Blådalen med overføring av alt vatn frå Bondhus, Fureberg, Ænes, Hattebergvassdraget og Guddalselva til Blådalsvatn, med ny kraftstasjon lenger nede i elvar som hadde vatn att.

Omvikdalselva var tenkt overført til Fjellhaugvatn. Folgefonna Nasjonalpark ville sett ut som ein sveitserost. Med elvefar utan vatn, Myrdal og Bjørndal to sentrale områder mellom dei populære Rosendalsfjella, ville vore enorme basseng når dei var fulle og eit utilgjengeleg sumpområde når dei var tappa ned. Det ville sjølvsagt aldri blitt nasjonalpark dersom desse planane hadde blitt realisert. NOU nr. 13 frå 1986 omtalte nasjonalparken som Folgefonna Vest, og det sentrale var den heilt unike vassdrags-naturen i området mellom Sundal og Omvikdalen. På 70-80 talet vart det frå einskilde hald kategorisk hevda at området på vestsida av Folgefonna ikkje hadde nokon verneverdi. Då området vart vurdert av folk med kompetanse, folk med kunnskap om ulike verdiar, vart konklusjonen ein heilt annan. Resultatet vart at elvane vart verna mot kraftutbygging. Vi fekk Folgefonna Nasjonalpark, ein nasjonalpark vi i dag er stolte over. Dronning Sonja opna nasjonalparken i 2005, på ein strålande maidag i vakre Bondhusdalen, midt i eit av dronninga sine kjæraste fjellområder. Statsråden i MD uttalte på vegne av regjeringa at Folgefonna Nasjonalpark var juvelen mellom norske nasjonalparkar. Slik hadde synet på dette fjellområdet endra seg på 25 år. Frå steinrøys og pisserabbar heilt utan verneverdiar, til juvelen mellom norske nasjonalparkar. Naturen sjølv hadde ikkje endra seg, den var akkurat den same! Men, augo som såg hadde endra seg. Kva interessant lærdom fortel dette?

om korleis lover, vedtak og forvalting kan manipulerast av personar som har kunnskap og posisjon. Slik vi såg då Kvinnherad Energi fekk løyve til utviding av kraftstasjonen i Muradalen. Korleis i all verda kunne noko slikt skje? Utviding av ein kraftstasjon i den elva i Noreg som truleg var/er best verna mot kraftutbygging? Midt i eit landskapsvernområde etablert for å ta vare på unik vassdragsnatur!? Det er ein historie om kor sårbart demokratiet vårt er, når dei vi har gitt tillit til å forvalta det, ser vekk frå lovpålegg og Stortinget sine vedtak, for å realisera eigne ynskjer. I Muradalen ligg enno eimen av ei sakshandsaming som minner om korrupsjon og grov miljøkriminalitet. Mange meiner handlingane som fann stad er langt over den streken. Kven var dei kreative kreftene som sto bak strategien og gjennomføringa som opna for utviding av kraftstasjonen? Det er sanneleg ingen sundagsskule vi ser konturane av. Boka som fortel historien om Muradalen, Hattebergvassdraget og korleis vi fekk nasjonalpark, kjem til påske, "løp og kjøp!" Lær av historia, ikkje gå i den fella på noko tidspunkt, at du trur naturen vår er sikra for framtida. Det er alltid nokon som har vilje til å strekkja seg lengre enn langt, for å lukkast med å nå eigne mål. Det finnest heller ingen grenser for kva argument dei vil bruka for å rettferdiggjera sine handlingar! Å ta vare på det du er glad i, er eit livslangt engasjement.

No er det gått 15 år til og vi har opna augo og lært oss kva verdiar og kvalitetar fjellheimen vår har. Når det no kom nye forsøk på utarming av denne naturen, då kom det massive engasjementet. Engasjement og at vi forstår kva verdiar vi forvaltar er grunnleggjande. I desse vindmølletider vil det i tillegg vera av stor verdi å ha kunnskap

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

ZEEDS-PROSJEKTET HAR SAMARBEIDET MED INTERNASJONALE DESIGNERE FOR Å VISUALISERE KONSEPTENE DE JOBBER MED.

CATO ESPERØ FRÅ WÄRTSILÄ OG KENNETH SIMONSEN FRA KVÆRNER ER SENTRALE I ZEEDS-PROSJEKTET.

ZEEDS, ei kreativ løysing for framtida!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

– SKIPSFARTEN SITT GRØNE KINDEREGG

Zeeds FLYTANDE HAVVIND BLIR GRØNT DRIVSTOFF

Vindmøller med kort veg til plattformer med produksjon og lagring av utsleppsfri energi, til bruk i skipsfarten! Jane, Cato og Egil, er tre sentrale aktørar frå Wärtsilä på Stord, der dei fyrste tankane tok form om det som i dag er ZEEDS. Ei spennande løysing for framtida, bygd på kjente prosessar. Satt i system gjennom samarbeid mellom høgteknologiske fagmiljø! Les her om ZEEDS, ei kreativ løysing for framtida!

snart klart at vi ikkje kunne få dette til åleina, så vi engasjerte tilsette, kundar, samarbeidspartnerar, politikarar og til og med konkurrentar.

CATO ESPERØ SALGSDIREKTØR I MARINEDIVISJONEN I WÄRTSILÄ MED ANSVAR FOR NORDEN OG BALTIKUM

JANE JÜNGER KOMMUNIKASJONS- OG MARKNADSSJEF I WÄRTSILÄ

EGIL HYSTAD GENERAL MANAGER KONSEPTUTVIKLING

Zeeds – Zero Energy Distribution at Sea. Eller å finna kortast mogleg veg til nullutslepp frå skipsfarten.

Alle som vart kontakta var berre positive til initiativet og villige til å bidra. Vi begynte heilt lokalt med dåverande direktør i Kværner, Steinar Røgenes. Visepresident i Equinor, Torgeir Rød, frå Tittlesnes, som var heilt klare til å vera med, det same med Aker Solution. I tillegg fann vi ut at vi måtte ha med dei som hadde direktekontakt med brukarane (passasjerane). Då vende vi oss til DFDS som har danskebåtar som passerar oss kvar einaste dag. Seinare kom Grieg i Bergen med. Dei har ei havgrein med båtar som går World Wide. Den 26. april 2018 hadde vi fyrste konferansen. Ein konferanse med spennande innhald, om høg-kompetanse, bærekraft og skipsfart.

Ideen stammar frå miljøet til Wärtsilä. Kva skal vi vera i framtida? Korleis kan vi bidra til muliggjera smarte samfunn som er bærekraftige, spurde vi oss sjølv, seier Cato Esperø. Det vart

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

folk som skal ha 100 % reduksjon av utslepp og ein bransje som ynskjer å redusera fotavtrykka sine med.. Alt dette bidreg til at Norden er rette staden å prøva ut konseptet. Shipping globalt har 70 – 90.000 skip. Skipsfart er den 5. største forurensaren dersom det var eit land. Slepp ut like mykje som all aktivitet i Tyskland. Difor har vi stor tru på dette prosjektet som kan gi ei løysing på utfodringane i framtida. Det heile må ha ei industriell tilnærming. Det blir ein stor industri i framtida, som må liggja langs skipsleia på sjøen. Det er rekna med 50 % auke i transporten på sjø.

ZEEDS ØKOSYSTEMET PRODUSERER REINT DRIVSTOFF FRÅ VIND, VATN OG LUFT.

VELKJEND TEKNOLOGI BRUKT PÅ NY MÅTE: OFFSHORE FLYTARAR - SETT SAMAN MED GRØN AMMONIAKKPRODUKSJON, SOM HYDRO GJORDE PÅ RUKAN FRÅ 1920-TALET, KAN I SNAR FRAMTID FORSYNA SKIPSFARTEN MED REIN ENERGI.

Frå januar 2019 var samarbeidet mellom dei seks aktørane, Equinor, Kværner, Aker Solutions, Grieg Stars, DFDS og Wärtsilä meir formalisert og klart for å starta opp arbeidet for å revolusjonera skipsfarten.

logistikk, både på produksjon og distribusjon, trur vi det er raskare og enklare å nå måla. Det tekniske om bord på skipa lar seg løysa, seier Esperø.

Vi snudde problemstillingane litt på hovudet. I staden for å begynna med framdriftsteknologi, hadde vi fokus på korleis vi kan laga ein effektiv distribusjon for drivstoff med null utslepp. Vi vart relativt snart klar over, av mange ulike grunnar, at i prinsippet måtte vi gjera som langs motorvegane. Leggja stasjonar for fuel (drivstoff) lags seglingsleia, seier Egil Hystad.

Vi vart tidleg samde om å fyrst sjå på Norden, fordi vi her har regjeringar med fokus på fornybar energi. Eit prosekt som dette er avhengig av å spela på lag med framoverlente styresmakter. At dei har forståing for utfordringa og legg til rette. Vi har vindparkar, store energimengder tilgjengeleg og på alle måtar er Nordsjøen og Østersjøen den optimale staden for å prøva ut prospektet.

Spørsmålet var då; Kva kan vi produsera fornybart, ute på sjøen, der skipa går? Svaret vart hydrogen og ammoniak, produsert med vindkraft frå turbinar i nærleiken. Då vi starta med

Det er ingen hokuspokus med dette. Alle prosessar er vel kjente. Dei er berre ikkje enno sett saman til ein heilskap. I Norden har vi Greta Thunberg, vi har haldningsendringar mellom

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Det er ein spennande symbiose. Å produsera hydrogen og ammoniakk på plattformar i sjø med havvind som kjelde. I prospektet ligg det også tankar om å bruka mindre bunkringsfartøy. Tanken er at dei kan brukast autonomt, når teknologien er komen langt nok. Med operasjonsomårde på 100 nautiske mil, kan eit bunkringsfartøy nå fram til fleire skip på ein tur. Sjølve operasjonen med bunkring vil ta cirka to timer. Ei drone kan føra over ei line som så blir brukt til å dra over sjølve bunkringsslangen. Då kan bunkring gå føre seg med litt redusert fart, medan skipet held fram på sin veg mot destinasjonen. Ingen tvil om at her kom det mykje interessant informasjon på kort tid. Krevjande for ein utan kompetanse, men som likevel anar at Zeeds verkeleg er kompetanseskapande i ein spennande marknad, for Noreg og for framtida. Trekløveret frå Wärtsilä på Stord, som eg var heldig og fekk møta, er sentrale i dette høgteknologoske prosjektet for framtida. Vi andre har god grunn til å vera stolte over kompetansen til miljø kring Hardangerfjorden. Når Teknisk Ukeblad i sommar intervjua Astrid Skarheim Onsum som er leiar av havvindsatsinga til Aker Solution, spurde dei ho om forslag til ein kandidat til Norwegian Tech Awards? Det fekk dei; – Jeg ville foreslå Zeeds. Det er et åpent innovasjonsprosjekt Aker Solutions har deltatt i sammen med Wartsila, Grieg Star, DFDS, Equinor og Kværner. Vi har sett på løsninger for nullutslipps shipping. Resultatet er spennende og prosessen har vært inspirerende. Vi har sett på flytende og subsea infrastruktur med kraft fra vind, autonome løsninger og hydrogen/ammoniakk som drivstoff. Dette gir tro på at også store, komplekse spørsmål kan løses gjennom komplementær kompetanse og tillitsbasert samarbeid.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

SIN FIRST LADY

PÅ VESTLANDET! Dama er god til å snakka for seg, verbalt dyktig. Kva ho kan bidra med i ein leiande posisjon, i praktisk politikk i Vestland fylke, skal bli spennande å sjå. Dama frå Øystese har ambisjonar i politikken og Stortinget er målet.

Javel Natalie, MDG er i vinden og du har den leiande posisjonen for dei grøne på vestlandet. Du er frå nyttår varaordførar i nye Vestland fylke. Kva skal denne makta brukast til og kva er viktig for deg?

Eg gler meg til praten med Golis. På ein måte representerer ho og MDG fleire sider av dei grunnverdiane som eg har vore oppteken av og har jobba mykje med. Likevel kjenner eg på at eg ikkje er heilt komfortabel med MDG.

- Eg vil gjerne understreka at eg er stolt over olje-arbeidaren og kompetansen hans, seier Natalia. - Eg vil ha næringsutvikling og arbeidsplassar i distrikta, vi skal finansiera velferdsstaten. - Havbruk er ei næring MDG vil satsa på i framtida. Natalie er heilt klar på at dei grøne har den beste landbrukspolitikken, til og med betre enn Sp.

For mykje fundamentalisme, for lite realisme. For mykje fokus på klima og for lite på naturmangfald og klassisk naturvern. For mykje teori, for lite omsyn til korleis verda faktisk er skrudd saman. MDG har det travelt, vil gjerne at ting skal endrast veldig fort. Mange av oss ynskjer i ulike samanhengar at ting skal gå fort; som når vi som barn venter på at det skal bli jul, eller når vi venter på at Mannen skal ramla ned. Men våre ynskjer om at ting skal gå fort hjelper lite. Slike ting tar den tid det tar. Svært mange andre ting tar og tid.

- Ja, absolutt! MDG meinar at bonden må få betre kår. Slik at bonden kan leva av yrket sitt og ha ei anstendig inntekt, slik er det ikkje i dag. MDG vil satsa på lokalt landbruk og norske ressursar. Vi vil ha fokus på auka verdiskaping og meiner at vestlandsbonden kan dyrka langt meir grønsaker enn slik det er i dag. Vi meiner og at vi kan dyrka meir korn i Noreg enn vi gjer i dag. At vi ikkje har kornlager i landet, er slik eg ser det, ein katastrofe, som vi må gjera noko med.

Vi må bruka utmarksressursane til det dei kan brukast til, beiting av dyr. Bonden på vestlandet skal sjølvsagt driva med husdyr og produksjon av kjøt. Men, vi må bruka gróv-for og ikkje importert kraft-for. Bruk av soya må heilt klart snarast ta slutt. Natalia et sjølv kjøt, men ynskjer at vi skal eta meir sau, og mindre importert kjøt. The first lady, er frisk og klar i sine utsegner. Folk må i sum eta meir vegetarkost, og mindre raudt kjøt. Politikarane må syta for at vegetarmat er billig. Vi må bruka pris til å premiera bruken av det vi vil ha meir av, samstundes som det vi vil ha mindre av må verta dyrare. Meir vegetarkost vil snart bli naturleg, når vi legg til rette for det, seier Natalie. - Det var eit ramaskrik då røykelova kom. I dag er vi alle veldig glad for lova og skjønar lite av kvifor vi kunne vera imot den. Store endringar i folk sine haldningar på 15 år. Slik trur Natalia det også vil vera med haldningar til vegetarkost. Ikkje minst fordi vegetarmat er sundt for deg.

Natalia Golis er MDG sin leiande person på vestlandet. For dei som ikkje kjenner deg Natalia, kven er du og kvar kjem du frå, her har du sjansen: -Eg er harding, eg har vore her så lenge no at eg kjenner meg som harding. Sjølv om hardingdialekten min ikkje er heilt topp, så…. Nei, kven eg er? Fødd i Amerika, California. Har amerikansk far og norsk mor. Kom frå California til Trøndelag på slutten av 1990-talet. På Fosen i Trøndelag møtte eg far til mine tre barn. Ein dansk trebåt-byggjar som etter kvart fekk jobb på fartøyvern-senteret i Norheimsund. Saman kom vi til Hardanger og Øystese i 2004. Her vart vi verande, og berre sjå deg rundt, så ser du kvifor. Fjord og fjell og……. Natalia har ein master i arabisk, og seier ho 88

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

hadde planar om å bidra til å gjera verda betre gjennom diplomati. -Det var før eg forstod at jobben må gjerast lokalt, der du bur og lever. Natalia jobba som bygde- og næringsutviklar i Ulvik i 5 år. Men, ho slutta til nyttår 2019. For å satsa alt på valkamp for dei grøne, og vi kan vel seie at ho lukkast med det. No er ho tals-person for MDG på vestlandet og gjennom valet i haust vart Natalie vald til å sitja i fylkestinget. På toppen av det heile fekk dama frå Kvam, vervet som vara-fylkesordfører i det nye Vestland fylke. I koalisjonen Sp, MDG, Ap, SV, Krf og V, vert det spennande å sjå kva som blir servert oss frå det nye fylket. I opposisjon i Vestland fylke, finn vi då H, Frp, Bompenge-partiet og Raudt. Utover

hausten vil det nye fylkestinget for Vestland vera oppteken med å laga budsjett for 2020. Medan noverande fylkesleiing i Hordaland og Sogn og Fjordane fortset som eit slags forretningsministerium ut 2019. Folk i fleire kommunar har ytra at dei kjenner seg dårleg representert i det nye fylkestinget. Men, du Natalie seier du gjerne vil vera representant for alle i fylket, ikkje berre hardingar, eller dei som røysta MDG! Ja, absolutt, eg vil jobba for alle vestlendingar!

Natalia vil ha næringsutvikling og arbeidsplassar! Ein viktig næring vi skal satsa på for framtida er havbruk. Ho er stolt av oljearbeidaren og den unike kompetansen i næringa. Natalia meinar ho og MDG har den beste politikken for bonden.

- NATALIE GOLIS. FRÅ AMERIKA FOR Å TRØ TIL FOR HARDANGERFJORDEN.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

-Røykelova er eit døme der myndighetene tar grep og påverkar positivt for folkehelsa. Vi har og Vinmonopolet, eit system som fungerer veldig bra for folkehelsa. I Noreg er det mindre av alkohol-skader enn elles i Europa. Vinmonopolet er sjølve dokumentasjonen på at regulering av tilgang betyr noko for forbruk. Å påverka med ordningar og haldningar som vil tena alle i samfunnet, er positivt. Eg ser at Natalia har mange gode argument. Men, om MDG ikkje evnar å formidla sine stadpunkt på ein god nok måte, er det ofte ikkje berre mottakaren det er noko feil med. Kanskje mykje motbør og spørjeteikn til MDG sin politikk, har med kommunikasjon å gjera. Det er ikkje det same korleis du formidlar ting. Piggane kjem lett ut når nokon føler seg trua. Vi blir lett forbanna når myndighetene pålegg oss noko, eller vil nekta oss noko. Vi likar i prinsipp ikkje at nokon skal fortelja oss kva vi skal og ikkje skal. MDG vil ha ein del grunnleggjande endringar som kan påverka folk sin økonomi/ kvardag/ fritid/ eigedom/ jobb/ Då er kommunikasjonen heilt avgjerande for om du får aksept. Nokre endringar treng og ei modningstid for å bli akseptert. Eg er redd for at MDG sine stadige påstandar om at vi ikkje har den tida vi treng, fell på steingrunn. Då blir det lett slik at vi vel vekk å tru på bodskapen, og er det noko vi er verkeleg gode på, så er det å finna argument og eller utsegner til å forsvara oss sjølve og våre haldningar. God kommunikasjon, er ein fantastisk kunst. Å kunne be nokon å dra til helvete, på ein slik måte at dei går rundt å gler seg til turen, er ein stor kunst, men det er krevjande. Å formidla ein bodskap slik at du får aksept, er ein verbal kunst. Ein kunst Natalia er grunnleggjande god på. MDG har sine tals-personar. Om alle dei evnar denne kunsten er eg litt usikker på. Politikarane må vera tydelege, seier Natalia, dama sjølv vil gjerne vera tydeleg. Natalia seier at ho er stolt over oljebransjen, stolt over kompetansen til folk i bransjen. Ho er stolt over at dei som jobbar med olje og gass i Nordsjøen utvinne fossil energi meir miljøvennleg enn nokon andre. Samstundes peikar Natalia på at dei største utsleppa kjem når vi brukar fossilt brennstoff, rundt om kring m.a. i biltrafikk. Difor må vi slutta å bruka fossil energi.

Men, oljebransjen har mykje fantastisk teknologi og kompetanse som vi skal bruka til omstilling til berekraftig aktivitet, seier MDG si fyrstedame i vest. Vestlandet har mykje blått hav. Det må vi nytta til ny berekraftig utvikling. Eg vil ha næringsutvikling og arbeidsplassar. Vi må/skal ha noko å leva av. Vi må ha inntekter som kan bera velferdsstaten vår. MDG vil ha ein plan for korleis vi skal gjennomføra det vi meiner er naudsynte endringar. Vi har masse fantastiske ting som kompetanse, pengar, kunnskap, natur. Dette gjev oss ein føremun vi må nytta på ein optimal måte. Hydrogen, vind- og vasskraft, pengar, olje og gass gjev oss eit godt grunnlag for å utvikla bærekraftige arbeidsplassar for framtida. Bærekraft må vera hovudfokuset for nye næringar. MDG meinar at vi skal ha ei gradvis utfasing av olje over 15 år. Det betyr at vi i denne perioden skal slutta å tildela nye leitekonsesjonar. Olje som vi har funne, skal vi produsera til felta er tomme. Med tanke på nyleg oppstart av Johan Sverdrup, så vil det ta ei god stund før den siste oljearbeidaren let att helikopterdøra. Det er den unike kompetansen frå olje og gasnæringa som er gull verd. Den kompetansen vil vera like verdfull i mange andre samanhengar. Til å skapa nye arbeidsplasser, innan havvind og akvakultur. Men og i nye landbaserte arbeidsplassar. Ein av dei viktigaste næringane vi skal leva av i framtida er havbruk – Havbruk er vi gode på, men vi skal/må bli enno mykje betre, MDG meinar løysinga er lukka anlegg. Vi vil i alle høve ha ei framtid for havbruk som inneber dei tre nullane. 0 rømming – 0 lus – 0 utslepp – og ein produksjon som er co2 nøytral. Havbruk i framtida vil og vera mykje meir enn oppdrett av laks og aure. Havet har eit enormt potensiale. Vi kan ikkje overlata til næringa sjølv å meisla ut framtida. Vi skal sjølvsagt lytta til dei, og eg ser heilt klart og tydelig at alle pålegg næringa i dag har er krevjande.

TAKK FOR AT DU TOK DEG TID NATALIA, OG LUKKE TIL!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Men vi skal ha ei havbruksnæring som er berekraftig og det viktigaste av alt, vi skal levera ein flott fjord vidare til våre barneborn. Det betyr at politikarane må på banen og laga køyrereglar som vil sikra framtida for ei næring som blir viktig for Noreg. Vi må visa politisk handlekraft, MDG vil at havbruk skal ha bærekraft og vera ein sikker og stabil arbeidsplass. Den nye leiinga i Vestland understreker i sin felles visjon at dei vil ha bærekraft og nullutslipp i Hardangerfjorden innan 2030. -Slik vil vi sikra at vi tek vare på Hardangerfjorden som allmenning og felles ressurs, seier Natalia. -Vi har ikkje gjort nok for villaksen, der vi i Noreg har eit særleg ansvar. Her har vi ei stor utfordring, som vi må ta på det største alvor, seier Natalia. Audiensen min går mot slutten, praten vår vart mykje om landbruk, om olje, gass og havbruk. Tida gjekk frå oss, så om vindmøller på land kom vi ikkje mykje lengre enn at MDG ikkje er totalt mot. Dei grøne ynskjer seg ein plan, slik at det heile ikkje blir vilkårleg. Som Natalia seier; Er det brei semje i kommune og hos stat til å laga vindmøllepark på Mongstad, så ville ikkje eg seie nei. Vi snakka litt mot slutten om folkevekst på jorda og kvar grensa for kor mange homo sapiens jorda kan fø. Bør vi snart våga å ta diskusjonen om vi må ha klare reglar på kor mange barn kvart par kan få, undra eg? Natalia og MDG meinar at den beste måten å regulera folkeveksten på er å gje jenter betre og meir utdanning. Det er sjølvsagt vanskeleg å vera usamd i at utdanning vil vera eit godt verkemiddel. Men, når MDG ser for seg ein tidshorisont på 15 – 20 år for å få dette på plass, er eg redd for at det blir meir eit ynskje enn ein realitet. Dersom du trur på klimakrisa, er det vanskeleg å vera usamd i mange av MDG sine krav og mål. Kanskje dei grøne likevel bør sjå litt på tidsrammene sine og bli enno betre på kommunikasjon, dersom dei ynskjer større gjennomslag. Likevel, eg gler meg absolutt til å sjå kva Natalie og MDG kan få til i praktisk politikk på vestlandet!

FOTO: ARNE FYKSE

PRODUSER

DIN EIGEN MAT

MED NY VESTLANDSMODELL Tradisjonelt sett er det grønsaker ein produserer i andelslandbruk. Vestlandet er ikkje kjent for grønsakdyrking og det er langt mellom dei store åkrane. Vi har derfor laga eigne modellar for korleis vestlandsbønder kan organisere andelslandbruk i produksjonar som eignar seg godt for klima og landskap her på Vestlandet: kjøt, frukt, bær, urter, ville vekstar, skog og foredling. Sjølvsagt er grønsaker også med på lista. Kva er eit andelslandbruk, lurer du kanskje på? Andelslandbruk er ei av dei mest miljøvennlege formene for landbruk; eit samarbeid mellom bønder og forbrukarar, der risiko, ansvar, arbeid og avling vert delt. Det gir ei kortare verdikjede, som reduserer transportbe-

Kunne du tenke deg å vere med på å produsere din eigen mat, i samarbeid med ein bonde og fleire andre som deg? No går Fylkesmannen i Vestland, Hordaland Fylkeskommune, Norsk Landbruksrådgiving Vest og Økologisk Norge inn for å starte fleire andelslandbruk på Vestlandet. 1. desember 2019 opnar salet av andelar i 6 nye andelslandbruk i Hordaland.

hovet og tida frå jord til bord. Slik får produkta betre kvalitet og lagringsevne enn dei du finn i butikken. Dette reduserer matsvinn, samtidig som det sikrar at matproduksjonen føregår i Noreg. I tillegg styrkjer andelslandbruka lokalsamfunnet ved å invitere forbrukarane med i produksjonen, og fungerer som ein sosial møteplass for deltakarane. Per februar 2019 fanst det 78 andelslandbruk i drift i Noreg, berre 4 av desse er på Vestlandet.

HORDALAND BONDE- OG SMÅBRUKARLAG

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

OSTERNES ANDELSLANDBRUK held til på garden Tuftaland Litle, nord på øya Stord. Her møter du lukkelege grisar som lever ute heile året. Vi har Mangalica (ullgris) som er ein sakteveksande rase som gir eit eineståande og unikt kjøt. I tillegg til grisane våre har vi sauer og lam, poteter, frukt og bær. Du kan også ta del i hausting og foredling av dei naturgjevne ressursane i nærområdet som fisk, sopp og andre ville vekstar. Vi er opptekne av å føre vidare kunnskap og tradisjonar frå fiskarbonden, og deler gjerne. Som andelshavar får du ta del i det gode livet på landet. Vi tilbyr overnatting til dei som trivst ekstra godt hos oss. Har du lyst å vere med? Ta kontakt med Sigrid Fangel! E-post: tuftalandel@gmail.com

FOTO: PRIVAT

FOTO: ARNE FYKSE

6 nye andelslandbruk i Vestland fylke startar opp i 2020:

ANDELSLANDBRUK PÅ BREIEVNE har jordbær og bringebær i andelar sesongen 2020. Breievne er eit typisk sjølvbergingsbruk på Omastrand i Hardanger, med mange ulike produksjonar. Medan mange vel å slutte med jordbærdyring, vel vi å utvide produksjonen. I 2020 er det berre 1 dekar åker igjen på friland. Dette skal haustast for siste gang, og vidare drift blir i tunnelar og opphøgde bord. Som andelsbrukar får du nyte godt av fersk avling, og du får i tillegg delta i drifta på fellesdagar i vårarbeidet. Du får kjenne på korleis både ein tradisjonell åker på friland, og ein moderne jordbæråker, ter seg. Jordbærsesongen startar i midten av juni. Vi har Glamping-telt til overnatting, og flott fjøre for leik og bading. Husk på at jordbærsesongen, haustetida, ofte er ferietid, kva med å bruke litt av ferien til å være jordbærbonde? Beste tida i året!

ANDELSBRUKET BORTOM ELVA er eit samarbeid mellom to gardar på kvar si side av Sleirselva i Masfjorden i Nordhordland. Her inneheld andelane mykje spennande; kjøt av villsau og suffolk, frukt, bær, grønsaker og ved. I tillegg kan du nyte flotte naturopplevingar i fjord og fjell. Hjortejakt, laksefiske, sopp og ville bær er berre nokre av naturressursane vi ønskjer å dele med deg. Vi legg stor vekt på trivsel og sosialt samvær i andelslandbruket, og vi legg til rette for at borna kan vere med. Vi kan tilby overnatting, og det er god plass for bubilar. Legg turen til Masfjorden i 2020, og bli med på utviklinga av andelslandbruket vårt! Ta kontakt med Roy Rasmussen eller Inge Håkon Sleire. E-post: ihsleire@live.no eller royrasmus@gmail.com

Ta kontakt med Anne Lise Breievne! E-post: breievnegard@gmail.com

Osternes Andelslandbruk @tuftalandel

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Breievne Gard, Omavegen 44, 5632 Omastrand

Andelsbruket bortom elva

FOTO: ARNE FYKSE

FOTO: PRIVAT

NEDRE HELLAND GARD ligg nydeleg til på Helland på Tysnes, med både fjell og fiskevatn på garden. Her er det mogleg å få andelar i storfekjøt av Skotsk Høglandsfe. I tillegg er garden i ein startfase innanfor grønsaksdyrking og eggproduksjon, slik at andelskjøparar første året får vere med på planlegging og kan kome med ønskje om kva som skal dyrkast. På Helland vert det lagt stor vekt på det sosiale i andelslandbruk, og tilrettelagt spesielt for barnefamiliar. Det vert morosame tilstellingar ved høgtider, der aktivitetar for borna vert det sentrale. Freistar det med godt storfekjøtt og mykje moro for borna? Ta kontakt med Vegard Helland E-post: vegard.helland@hotmail.com

OPPETVEITEN ØKOLOGISKE GÅRD er eit vestvendt, solfylt bruk, ca. 2 km fra togstasjonen i Arna. Her kan du få andelar i kjøt frå gla’e økologiske lam. Her er vi opptekne av dyrevelferd, og har stoltheit i at kjøtet vi produserer kjem frå dyr som har hatt det godt. I tillegg er det mogleg å utvide økologisk grønsaks- og urteproduksjon, dersom det melder seg andelskjøparar som er interesserte i dette. Oppetveiten Økologiske Gard er godkjent ”Inn på tunet”-gard og har og andre dyr som geiter, hestar, ponniar og marsvin, både som ”arbeidskollegaer” og til glede og kos. Garden er sentrumsnær, med lett tilkomst med tog og buss, samtidig som den ligg landleg til, med gode turområde i umiddelbar nærleik. Har du lyst å vere med å produsere dine eigne økologiske matvarer?

STORASTOVO PÅ FYKSE er ein sau-og fruktgard i Hardanger, med fantastisk utsikt over Fyksesund. Her kan du få andelar i eple, pærer, plommer og lam. Vi foredlar både frukt og kjøt, samt at garden har selskapslokale og produksjonslokale for alle slags kjøtrettar. Til garden høyrer to stølar, som det er mogleg å få tilgang til. Du får opplæring og høve til å vere med på alle ledd i fruktproduksjonen og i sauehaldet. Om du vil, kan du få kurs i foredling av ditt eige kjøt. Er du interessert i ta del i småbrukarlivet, ha kontakt med dyr og lære om jord- og naturbruk? Då kan du bli andelseigar på Fykse. Ta kontakt med Arne Fykse E-post: afykse@icloud.com Tlf: 97168511

Ta kontakt med Sophie Hysing-Dahl Døsvik. Nettside: www.gladelam.no E-post: sophiehdd@gmail.com Tlf: 90147440

Nedre Helland Gård

Gla’e lam

Fykse 70/6

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Ei grøn og bærekraftg framtid. I Kvinnherad kommune arbeider vi målretta og framtidsretta som samfunnsutviklar i vår kommune og region.

Kvinnherad er i dag leiande i landet på vasskraft. Samstundes har ein gode føresetnader for å bidra til eit enno sterkare bidrag på ny grøn energi. Grøn hydrogen og biogass er begge under planlegging i vår kommune, som kan bli avgjerande for framtidas energibehov. I kombinasjon med grøn og fornybar vasskraft, vil Kvinnherad være framtidas premissleverandør i energiforsyninga.

Kvinnherad kommune sitt arbeid med kommuneplanen Kvinnherad 2050 er starten på ei grøn og berekraftig framtid. ”Attraktiv, grøn og frisk” er våre framtidsmotto som me bær med stolthet og vørdnad om ei aktiv rolle i utviklinga av lokalt tilpassa bærekraft og utvikling av samfunnet!

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

SIGURD PÅ EIN TYSDAG!

Grøne

HAUSTTANKAR Det er noko velsigna med det når tussmørket kjem sigande. Hausten gjev oss kvilepuls og ein indre ro. Levande ljos lagar atmosfære og aukar den gode kjensla av sjelefred. Hausten er ei fantastisk tid, ikkje minst for gjennomgang av tankegods.

Annan kvar haust har vi val. Særleg interessant er det å høyra om alle dei gode sakene som det no skal bli orden på, berre vi røystar rett. Litt for ofte blir det ikkje noko av lovnaden, men det er sjølvsagt vår eiga skuld. Vi var ikkje mange nok som røysta på dei rette, - at vi aldri lærer! Vi burde sjølvsagt velja rett, både om bompengar, den varme maten til besto og bessen, eigedomsskatt, barnehagar og skule. Ja, det gjeld eigentleg alt, til og med klimaet. I Kvinnherad trur vi rett nok ikkje så mykje på påstandane om global oppvarming, som vi sjølve har skulda for. I alle høve meinar kvinnheringane at vårt viktigaste bidrag til verda, er å ta vare på den unike naturen vi har. Difor er det brei semje om at vindmøller i fjellheimen vår, det vil vi ikkje ha. Som eg var innom, dei mørke haustkveldane er ei fin tid å spekulera litt rundt saker og ting, til dømes om klimaet. Skulle du pirkar litt i klimasaka og ”det grøne skiftet” sine læresetningar, blir du fort stempla som ein gamal gnom som ikkje har fylgt med i timen. Det blir ikkje mykje fagnad å hausta om du skulle stilla litt kritiske spørsmål. Busta reiser seg, augo vert svarte og påstanden vert fort: ”Du veit ikkje kva du snakkar om!”

Sjølv om eg er heilt samd i ei sak, vil eg gjerne stilla kritiske spørsmål. Trur mange treng å få prøva sine eigne svar/tankar/haldningar, for å sjå om dei held? Ytringsfridom er vel ei fane vi alle held høgt? Dessutan er det svært ofte mykje i den gamle utsegna om at der alle er samde, der vert det tenkt lite! I gamle dagar var det foreldra som bestemte, lærde borna kva som var rett og gale, og dersom det var naudsynt, så snakka foreldra borna til rettes. No er det borna som snakkar foreldra til rettes. I så måte er ikkje klimaet det einaste som har endra seg. Dei som har noko med det, fortel oss at eit av dei verkeleg store problema er at alt for mange reiser alt for mykje med fly. Difor har vi fått eit heilt nytt ord, flyskam. Men, å skamma seg over å fyka, gjeld slik det ser ut, berre alle dei hine, for vi andre fyke meir enn nokon gong. Underleg er det og at til meir sentrale ”kjendisar” er i kampen for klimaet, til meir fyke dei. Men, alle forstår sjølvsagt at dei «store» må fyka rundt i verda skal vi få orden på klimaet, helst i kvar sitt fly. Det skulle no berre mangla. Så har vi fått kjøtskam, du må eta mindre raudt kjøt. Vi kan sjølvsagt ikkje ha ein masse dyr som ligg rundt i kulturlandskapet og på fjella våre og fis. Då vert det ørken eller is-smelting og eg veit ikkje kva, over heile kloden? Likevel har ikkje eg tenkt å eta mindre kjøt, ikkje har eg vit til å skamma meg heller. Korleis er det med din kjøtskam-solidaritet? Skulle vi bli vegetar og eta mykje det same som kua, kan vi

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

absolutt frykta kva som vil skje med avgassen til folk! Eg kjenner på ein gryande angst, og då ville vi verkeleg snakka om menneskeskapt co2-utslepp! FN sitt klimapanel fortel oss kva som må til. Panelet har sjølvsagt hatt store utfordringar når fleire tusen sider med forskingsrapportar skal kokast ned til ”20 sider A 4,” der alle som les skal forstå innhald og konklusjon. Når samandraget fyrst og fremst skal få politisk aksept av alle medlemsland, kan det fort gå ut over innhaldet i bodskapen. Det som opphavleg var rapportar som inneheld mykje tru og tvil er kokt saman til eit politisk godkjent manifest, der konklusjonen står fram som sanninga. Etter du har forhandla fram eit manifest som det er politisk semje om, så skal konklusjonen seljast inn. Kva som under vegs er forsvunne av viktige poeng vert underordna. Manifestet er meint å vera ei rettesnor som alle land skal ta til etterretning, då er det heilt naudsynt å få spreidd bodskapen ut til alle. Om du ikkje har distribusjon med kongelig norsk post til alle verksemder og husstandar i det aktuelle området, slik som Hardangerfjordmagasinet har. Då må du få media til å selja inn bodskapen for deg. Det krev ei pressemelding som har formuleringar med smell i, formuleringar som opnar augo hos media. Skal du få dei oppslaga du treng, må du spissformulera, helst med skremande scenarier. Samstundes må bodskapen innehalda minst mogleg av den tvil du måtte ha. Berre då vil manifestet fanga media si optimale interesse. Media vil alltid publisera oppslag som tener deira eiga sak. Akersgata si trendsetting for Løvebakken er vel kjent. Slike trendar finn du nok i Brussel og Paris også. Dei som skriv meldingar

til media, veit kva som skal til. Det er ingen tvil om at her gjeld prinsippet om at "hensikten helliger middelet." Trur du manifestet om ”klimakrisen” fortel heile sanninga – og berre sanning? Vi veit at "fake news" er blitt målmedvite brukt i mange samanhengar. Kan vi risikera at falske nyhende er blitt ein del av bodskapen, kanskje heilt uforvarande? Kan viktige synspunkt med spennande informasjon som kunne ha endra konklusjonen, av ulike årsaker blitt valt vekk? Blir vi no fortalt ein historie som er bygd rundt det beste FN kunne einast om? Sigurd på ein tysdag er i alle høve vel kjent med at dei lærde stridast om kva co2 i atmosfæren eigentleg har å bety på sikt. Difor blir denne truande skya med ”fake news” hengande over hovudet på oss i haustmørket. Parisavtalen er eit politisk dokument. Uansett realiteten i innhaldet, så er dette med ”grønt skifte” blitt ein mega-butikk. Veldig mange vil plutselig bli utan jobb og eller inntekt, dersom klimakrisa skulle bli avblåst. Det i seg sjølv er ei sterk og viktig drivkraft. Massesuggesjon er og ei enormt sterk og drivande kraft, i slekt med hypnose. Ein påverknad av menneske sine tankar, følelsar eller åtferd. Massesuggesjon kan førekoma i alle samfunn, til alle tider, seier psykologen. Det kan vera greitt å berre nemna det. Det er langt frå noko stor løyndom at det i tidlegare tider har vore både kaldare og varmare på jorda enn i dag. Jorda sin elliptiske bane med varierande avstand til sol, måne og skråstillinga (hellingsgraden) til jordkloden, er viktige element i at temperaturen på jorda alltid vil variera over tid. Når meterologar i dag t.d. viser til nye varmerekordar, så er rekordane basert på målingar i ein kort og heilt ubetydeleg periode, sett i ljos av jorda sitt livsløp. Kven er det som har bestemt at det er slik vi kjenner jorda frå vår (korte) tid, som er det normale? Alle kjente variablar peikar mot at det normale er at temperaturen på jorda vil vera i endring over tid. Over tid har det og vore variasjonar i co2 innhaldet i atmosfæren, seier forskerar som jobbar med slike problemstillingar. Spørsmålet blir då om vår påverknad på co2 innhaldet i atmosfæren, i dag er av så stor negativ betydning at det bør tvinga fram meir eller mindre lite gjennomtenkte handlingar? Det fekk mykje merksemd at Kåre Willoch vil forsikra huset sitt mot brann, sjølv om han ikkje trur at huset vil brenna. Føre var-prinsippet som den gamle statsmannen målbar er lett å ha

sympati for. Men, om det er relevant i denne samanheng? Kåre sjølv, levde slett ikkje alltid etter slike prinsipp då han var i posisjon. Ein synonym påstand kan vera at vi ikkje kan driva med oljeboring i sårbare områder i havet, fordi konsekvensane kan bli enorme! Etter alle solemerker vil klimaet i framtida endra seg uansett. Difor blir det interessante spørsmålet, om vi kan endra universet sine lover, gjennom å vera føre var? Dersom svaret er nei, bør vi vurdera ein betre taktikk for kva som er viktig i framtida. Likevel vil eg framleis forsikra huset mitt mot brann og blåsa ut stearinlyset før eg går nokon stad. MDG i Kvinnherad seier at valet hausten 2019 er like mykje eit klimaval som eit kommuneval. Eg er litt usikker på om det er eit populistisk utsegn, eller ei gjennomtenkt klimameining? La det ikkje vera noko tvil om at klimaet er viktig. Undringa mi er berre om kva vi har løyst av grunnleggjande utfordringar for klimaet på jorda, om vi reduserer co2 utsleppa i Kvinnherad etter valet? Biologisk mangfald er kanskje ei anna sak vi absolutt burde ta meir på alvor. Kva tid vi kryssar grensa som fører til kolaps av livsviktige symbioser på jorda, er det ingen som heilt veit. Før i tida hadde «alle» ei «røys» der vi heiv ting vi ville bli kvitt. Det er sjølvsagt bra at vi har fått rydda opp i slikt, forsøpling og forureining er definitivt ein uting! Kjelde-sortering, panting, attvinning, resirkulering er absolutt positive nyvinningar. Rydding av plast og anna skrot må vi i framtida finna optimale løysingar for. Forureining er pr. definisjon negativt. Problemet, eller kanskje rettare sagt utfordringa for jorda, er 7,7 milliardar homo sapiens. I nokre framskrivingar (prognoser) kan det på jorda bli heilt opp mot 13 milliardar folk, når barneborna våre er blitt godt etablerte besteforeldre. Men, i dag, 7700 millionar folk, 7695 millionar av dei er ikkje norske. Den langt største delen av dei har truleg ikkje peiling på kva Noreg er for noko? Her ligg kimen til utfordringane våre i framtida på dei fleste områder. Også rundt utslepp av menneskeskapt co2. I Noreg er vi rike og har ein høg levestandard. Reiser mest og mykje med forureinande framkomst-middel. Vi har ein stor gass- og oljeproduksjon og i det heile. Likevel er det slik at dersom Noreg i morgon sluttar heilt å eksistera, berre forsvinn, så ville det påverka den globale temperaturen med 0,015 grader. Kvifor kom eg plutselig til å tenkja på klassikaren om å pissa i buksa for å varma seg? Kan det vera så hakkande gale at vi har begynt det ”grøne skiftet” i heilt feil ende? Er det eigent-

leg vårt eige samvit vi driv å fargar grønt? - eg berre spør? Om det er klimaet på jorda vi vil betra, så burde vi kanskje setja inn verkemiddel heilt andre stader enn i vår eigen hage. Vi må våga å spørja oss sjølve om det ”grøne skiftet” vil vera best tent med at vi fortset å produsera olje og gass i Nordsjøen? Eller meinar du at det vil vera lurt å leggja ned produksjonen her, slik at utvinninga kan aukast ein annan stad på jorda, der utsleppa er langt større? Du kan godt meine at oljeproduksjonen skal/må ned, men, då må du ha eit alternativ å tilby, for etterspurnaden forsvinn ikkje over natta. Ting tar tid, og i mellomtida? Om det er slik at vi har eit felles klima, og at vi ikkje driv med ”grønt skifte”mest for syns skuld? Ville det ikkje då vera smart å investera der vi får størst utbytte? Dersom du trudde at du verkeleg bidrog til det mykje omtala skiftet når du kjøpte el-bil, så hadde du kanskje ikkje heilt oversikten på kva heila ”denna greio” dreier seg om? Men, på den andre sida så har nokon tent pengar og det er kanskje det viktigaste? I tillegg tente du sjølv masse pengar både på avgifter og i bomring. Folk i heile verda veit i dag meir om kva levestandar vesten har. Det ynskjer dei som har ingenting å få ein del av, det er sjølvsagt heilt naturleg. Dei tenkjer heilt likt som slekta vår og vener av besteforeldra våre gjorde for 100 år sidan, då dei reiste til Amerika. I den tredje verda kokar folk maten sin over open eld i hytter eller tronge og tette rom. Inneklimaet tar livet av dei. For folk som lever og bur slik, vil eit kol-kraftverk som gjev dei straum, i sum vera eit stort framsteg. Nye kol-kraftverk forureinar rett nok mindre enn gamle, likevel fortel dette oss noko. Grøn energi er det ikkje mange i den tredje verda som har råd til. 2000 nye kol-kraftverk er i dag under planlegging og bygging. Realiteten er at folk vil kjenna på desse kol-kraftverka som eit stort positivt steg for å løfta dei ut av fattigdomen. Vi kunne synsa mykje rundt dette, no i desse juletider. Men, det var eigentleg ikkje meininga at tysdagspraten til Sigurd skulle bli ei politisk avhandling, meir å tenkja litt høgt om livets realitetar.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Kolkraft er det dei har råd til i den tredje verda. Mykje grøn energi er ikkje samfunnsøkonomisk lønsam, i alle høve ikkje på kort sikt. I den tredje verda kan dei ikkje subsidiera eit kraftverk gjennom levealderen med 30 – 40 milliardar kroner. (estimat for ein vindmøllepark på land i Noreg.) Grøne- eller elsertifikat er subsidiering av ulønsam kraftproduksjon. Du blir tvinga til å betale gjennom straumrekninga di for ”utarming” av norsk natur. Det er ikkje bærekraftig, heller ikkje samfunnsøkonomisk lønsamt. Men er ei tvangs-subsidiering som gjer prosjekt lønsame for eigar. Det er no mange som jobbar for at kraftselskapa skal betale mindre skatt til fellesskapet. Då blir det meir att til eigarane. Slik det ser ut, kan dei i framtida fort vera tyske pensjonsfond eller andre gode vener med postboks på Bermuda. Kanskje det beste vi kan bidra med til klimaet, er å dela av vår enorme rikdom, dela med heilt andre enn dei med postboks i eit skatteparadis. Oljefondet har meir enn 9000 milliardar. Det blir ein tusenlapp på kvar i heile verda og enno har vi litt att til tette! (til å starta eit nytt fond.) Men, så viktig er vel ikkje klimaet? Dersom ikkje vi rike tar ansvar, kven er det då som skal gjera det? Oppretta t.d. eit ”fond” som kan gjera den tredje verda utsleppsfri? Kor lang tid trur du det vil ta før ei slik ordning er på plass? - mange tysdagar er eg redd for. Ein ting er teoretisk semje om eit fond, og vi er ikkje i nærleiken av det ein gong. Ein heilt annan ting er realisme i praksis, når nokon kjenner at eigen tryggleik/ jobb/økonomi/eigedom er trua. Før vi har fått orden på global økonomi og levestandard, er eg redd for at den symbolske handlinga til hylekoret, dei som samlast for å skrika høgt, eller gaula for klimaet, ikkje har særleg stor effekt. Om det har mykje å seie for ”klimakrisa” kva liste du leverte under kommunevalet i Kvinnherad hausten 2019, er eg og litt usikker på? Derimot er eg rimeleg sikker på at ei deling av oljefondet vårt med dei fattige i verda aldri vil bli ein realitet, i alle høve ikkje i denne valperioden. Nokon meiner at vi deler alt for mykje med andre, slik det er i dag. I dette verdsbiletet blir det synleg for dei fleste, at våre etterkomerar, dei som skal drifta dette bruket vidare, vil få det relativt krevjande. Ende-lagnaden vår er styrt av universet sine lover. Før eller seinare kjem vi alle til å bli ”slukt” av sola. Men, fordi dette er litt fram i tid, vil eg framleis både forsikra huset mitt og blåsa ut stearinlyset før eg går nokon stad.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

Sjølv om alt liv på jorda vil ta slutt ein gong, må vi i mellomtida sjølvsagt ta vare på naturen vår, klimaet og det biologiske mangfaldet. Dette er livsgrunnlaget vårt og desse tinga heng saman. Det vil vera ein gedigen falitt om intelligente menneske skulle framskunda slutten for livet.

Det er som kjent vanskeleg å spå, - særleg om framtida. Men, eg har tru på etterkomarane våre, eg har tru på intelligensen. Difor vel eg å vera optimist, og syng saman med min gode ven Jan Teigen:

Om vi lukkast med å bli utsleppsnøytrale i år 2100 (slik målet er,) og at temperaturen berre stig med 1,5 - 2 grader, kva ”problem” har vi då løyst? Etter prognosen skal jorda eksistera i mange millionar valperiodar etter år 2100.

Jeg har en drøm at vi tar vare på hverandre Og gir det beste i oss selv til alle andre Jeg tenker opp når jeg er nede om å om å om igjen

Vi skulle difor kanskje tenkja litt meir på korleis vi best skal takla livet når det blir endringar av klimaet, for klimaet kjem til å endra seg. Kanskje fokuset snart må rettast mot kva vi skal leva av etter det neste skiftet? Det raude skiftet (varmare), eller det kvite skiftet (kaldare,) kven veit?

Optimist, jeg vet det går bra til sist Så lenge jeg lever her er jeg en optimist Jeg er en optimist

Det du kan vera heilt sikker på er at det grøne skiftet ikkje kjem til å stoppa endringar av temperatur og klima i framtida. Stilt ovanfor universet sine lover blir våre handlingar puslete. Det er fånyttes å kjempa mot, men smart å tenkja gjennom korleis vi kan tilpassa oss. No har Sigurd tenkt hausttankar, kvar tysdag i heile mørketida. Det har blitt kaldare, det er blitt advent og juletid. Jula er tradisjonelt ei tid for refleksjonar og ettertanke. Då kan det kanskje høva bra for haustfilosofen å slutta av med nokre spennande og sentrale spørsmål: Må vi snart setja på agendaen at ingen par kan få meir enn eit barn? Det finnest ei grense for kor mange folk jorda kan fø. Auka velstand i den tredje verda vil gi høgare levealder. Ny medisin betyr at fleire vil leva opp og mange vil leva lengre. I den vestlige verda ser vi for oss at levealderen skal auka! Kanskje vi på dette området bør vera føre var? Skal vi som er enormt rike, dela mykje meir av vår overflod med dei som har lite eller ingen ting? Om vi vel å ikkje gjera det, korleis skal vi då få fullført ”det grøne skiftet?” Evolusjonen går sin gang, våre etterkomerar blir smartare. Vil ein meir utvikla intelligens gjera dei i stand til å løysa dei krevjande utfordringane som kjem, eller?

Sigurd er optimist, men ikkje meir intelligent enn at han køyrer diesel, heilt utan (diesel)skam! Rett nok ein ganske ny, så det er mest ingen utslepp. Likevel har dei som har noko med det, bestemt at den gleda snart skal ta slutt. Sigurd vil vel truleg etter kvart leiga seg ein elektrisk sparkesykkel med spoiler og grøn klimavimpel. Sjølvsagt dela den med fem, seks andre, slik at vi nyttar ressursane mykje betre. Men, likevel vil eg tutla inn i det Herrens år 2020, usikker på kva problem som blir løyst når min kjære BMW om nokre få år vert ”fasa ut!” Det eg er heilt sikker på er, at det blir vanskeleg å endra universet sine lover, med å pissa i buksa. Ha ein fin vinter! PS! Et ribba, pinnekjøt, juleflesk, sylteflesk, pølser, spekekjøt, julastykke og joikakaker heilt utan den aller minste julematskam! Skulle du i din grøne iver ha lova for mykje, så finnest det mykje godt og raudt fiskekjøt! Vær varsam med vegetarkost, du veit kva som då skjer. GOD JUL!

FOTO: FJORD1

FERJEREVOLUSJONEN I HARDANGERFJORDEN

Dei nye og stillegåande miljøferjene kjem snart til ein fjord nær deg.

Frå nyttår får dei vegfarande på Hardangerfjorden mange nye ferjer. I alt får 14 ferjesamband i Hordaland nye eller ombygde ferjer. Dei siste tre fylkessambanda vart fornya i fjor og i forfjor. Ferjene som blir fasa ut har ein snittalder på heile 30 år. Med nye, hybridelektriske ferjer vil forskjellen bli merkbar for dei reisande. Reinare og meir stillegåande Ferje er ei forureinande transportform. Ferjedrifta i Hordaland står for 1 prosent av CO2-utsleppet i fylket. Fylkespolitikarane ønskja strenge miljøkrav i dei nye ferjekontraktane. Resultatet er at den nye ferjeflåten vil gje 87 prosent lågare CO2-utslepp i høve til dei gamle ferjene. Utsleppa vil gå ned med 40 000 tonn CO2 årleg, som svarar til utsleppa frå meir enn 23 000 personbilar. Gjennom ferjeanboda har Skyss og Hordaland fylkeskommune samstundes vore med på å drive fram grøn fornying innan ferjedrift. Sidan

anbodsprosessane starta i 2015, har det skjedd ei sterk teknologisk utvikling, ikkje minst nettopp på grunn av alle byggjeoppdraga som følgde med Hordaland si store satsing. Kostbart å vere grøn Teknologiutvikling er fruktbart og kostbart på same tid. Hordaland fylkeskommune sine investeringskostnader er totalt på mellom 3 og 3,5 milliardar kroner, pluss 750 millionar i infrastruktur på land. Enova har gjeve støtte på 133 millionar til infrastruktur. Det ville uansett ha kosta å skifte ut ferjene. Elektrisk drift vil føre til litt endra rutetider som følgje av ladetid ved kai. I nokre samband blir det ein kombinasjon av elektrisk drift og biodiesel, for å sikre eit tilstrekkeleg rutetilbod.

no. Der vil du òg finne informasjon om avvik og forseinkingar. Du kan framleis abonnere på SMS-varsel direkte frå ferjeselskapa. Sidan alle ferjesambanda får ny operatør, må du hugse å tinge ny varsling. Ferjekort ut, AutoPASS inn Alle ferjesambanda går over på AutoPASSregulativ og brikkebetaling, med nye takstar for køyretøy. Alle gåande, syklande og passasjerar i bil og buss reiser gratis. Det vil altså seie at du ikkje lenger treng ferjebillett når du reiser med buss. El-bil (nullutsleppskøyretøy) betalar halv pris. For meir informasjon om korleis du får AutoPASS-rabatt, sjå skyss.no. Det vil framleis vere mogleg å kjøpe ferjebillett kontant.

Finn ferjetider på skyss.no Frå 1. januar tek Skyss eit større ansvar for kundekontakt og informasjon om ferjene. Mellom anna vil du no finne alle rutetider på skyss.

HARDANGERFJORDMAGASINET NR. 2 2019

LYST PÅ NYTT KJØKEN? - Er Rosendal Blå det rette kjøkenet for deg?

ROSENDAL BLÅ

Det handlar om å la seg forføra. Ein allsidig og tidlaus modell som kan tilpassast mange interiørstilar. Kjøkkenet har reine, elegante linjer og passar også fint med omramming og framtrukken sokkel. Er tilgjengeleg i dei aller fleste fargar.

Har du hugsa å kjøpa nytt kjøken til jul?

Vinnarskalle

Berre å bu rundt Hardangerfjorden er vel ei gåve i seg sjølv. Men å pakka inn eit kjøken blir vel i meste laget? At kjøkenet er viktig også i jula er alle samde om. Me leverer kjøken som det er ei gåve å leva livet sitt i. Hildegunn og Ragnhild på Knapphus Kjøkkensenter Odda gler seg også til jul. Dei gler seg til å visa og fortelja deg om alt det gode våre kjøken kan by deg. Om det er før eller etter jul – du er hjarteleg velkommen!

O D DA

– dei gode stundene Hildegunn Kjøkkendesigner

knapphus-kjokkensenter.no - Avd. Odda 488 91 180 Knapphus Kjøkkensenter Avd. Knapphus 52 76 70 70

Ragnhild Kjøkkendesigner