THE MUROS TIMES-nº43-2019

Page 1

The Muros Times REVISTA DIXITAL MURADAN DE ARTE E CULTURA

Nยบ 43 1


The Muros Times Nº 43—2019

Indice: As comuñóns de 1910 (p/ Manuel Lago Álvarez)

Páx. 3

Cruceiro da Capela de Santa Cruz (p/ Elixio Vieites)

páx. 4

Fonte do Faro (p/ Xocas Figueiras)

páx. 5

Pedras ilustres da Capela de San Pedro (TMT)

páx. 6-8

Muros: resultados das eleccións de 2019 (TMT)

páx. 9

Novas de onte de novembro de 1912 (TMT)

páx 10-11

O Xuíz e os touros (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 12-14

Publicidade muradana de 1961 (TMT)

páx. 15

A prensa de 1960 (Manuel Lago Álvarez)

páx. 16-18

Iglesia de Santa María do Campo (II) (p/ Arturo Martínez)

páx. 19-23

Mariñeiro agredido con un bastón (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 24-26

Dúbidas do Galego: Lívido e Libido (p/ César Lorenzo Gil)

páx. 27

Máis de oito setas comestibles (p/ Amado Barrera)

páx. 28-33

Datos de interés (TMT)

páx. 34

Friaxe glacial (p/ Marcelino García Lariño))

páx. 35

A voz dos nosos poetas (Manuel Mª Pena Silva)

páx. 36

O oficio de sancristán en Muros (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 37-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2


As comuñóns de 1910 p/ Manuel Lago Álvarez

A prensa galega de 1910 faciase eco dunha nova moi singular: a crónica das primeiras comunions de máis de 600 nenos de sete anos, celebradas na parroquial de Muros o domingo 11 de decembro de 1910. O redactor da nova, ratificase un tanto no número, cando tamén relata que polo serán saiu unha procesión polas rúas da Vila acompañada por preto de trescentos nenos. Esta nova podería quedar ahí, pero é difícil asimilar que fixeran a súa primeira comuñón 600 nenos, cando a poboación total de Muros, nese ano de 1910 era de 9.728 habitantes, cifra superior a que temos na actualidade. A nova queda aí… e aquí o texto do publicado no xornal. DE MUROS: UNA FIESTA SIMPATICA. Ayer domingo se celebró en esta Villa con toda solemnidad y esplendor, una grandiosa fiesta conmovedora en ex-

niño. A continuación, la banda de música municipal que tan

tremo; fiesta altamente simpática. Fue la primera comunión

acertadamente dirige nuestro buen amigo, el inteligente D.

de más de 600 niños, de siete años de edad, que convenien-

Valentín Alonso Arias, y a continuación, dos filas largas, inter-

temente preparados por el digno párroco y coadjutores a sus

minables, de niñas ataviadas con sus mejores galas, y llevan-

órdenes, acudieron prestosos al templo, en las primeras horas

do en sus blancas y angelicales manos hermosos ramos de

de la mañana, llenos sus infantiles pechos de religioso fervor y

flores. En el centro de las niñas, y cerca de la imagen de la

entusiasmo santo, postrándose de hinojos ante el sagrado

Virgen iban unas doce niñas vestidas de querubes, tan hermo-

augusto, dispuestos a ofrecer al niño Dios, rendida ofrenda de

sas y ataviadas, que más bien que seres humanos, parecían

amor sincero y puro.

espíritus angélicos venidos exprofeso del cielo para dar a la

A las nueve y media, en punto, empezó a toda orquesta la

Reina Soberana, a María Inmaculada, escolta de honor duran-

solemnísima y tan deseada función religiosa, dejando impere-

te su recorrido triunfal por la calle de la Marina. Casi todas las

cedero recuerdo en los corazones creyentes de Muros y sus

calles del tránsito lucían colgaduras, y una apiñada multitud

cercanías.

presenciaba conmovida el paso majestuoso y solemne de la procesión.

El señor cura párroco, D. José Souto Iglesias celebró el santo sacrificio de la misa y tuvo la dicha de administrar la

El numeroso ejercito infantil acompañado de la banda

sagrada comunión a los nuevos y simpáticos soldados de la

de música muradana entonó todo el trayecto, con gusto,

milicia de Cristo, dirigiéndoles antes fervorosa y sentida pláti-

maestría y afinación, hermosos himnos a Jesús y María.

ca.

Fiesta como la de ayer, que, por no perder correo, tan Por la tarde, después de celebrar los ejercicios, salie-

a la ligera reseño en este momento a los numerosísimos y

ron procesionalmente las imágenes del Niño Dios y de la In-

asiduos lectores del DIARIO honran mucho, pero mucho a sus

maculada. Delante iban los niños, en número de cerca de

organizadores, haciéndoles acreedores a las alabanzas y

trecientos, con hermosos lazos en el brazo izquierdo, y soste-

enhorabuenas de todos. Vayan, pues, para ellos las felicita-

niendo en la diestra mano banderas y estandarte de multitud

ciones y aplauso, a los que gustoso, une también los suyos

de colores, que abigarradas ofrecían un conjunto hermoso.

muy sinceros.

Seguía luego el pendón de los Luises y la imagen del Dios

El corresponsal, Muros 12 diciembre 1910

3


Cruceiro da Capela de Santa Cruz bresae polo lateral esquerdo segundo subimos as escadas,

p/ Elixio Vieites

que puido quedar dos restos da outra obra. Ten moi boa vista

Tipo de ben: Cruceiro, - Concello: Muros Parroquia: Muros—Lugar: Campo de Cortes Outra denominación do ben: Cruceiro de Santa Cruz. Cronoloxía: Descoñecida, Descrición: a plataforma do cruceiro é unha rocha de granito que ten labrado trece chanzos. Varal biselado e capitel en

forma de prisma. A cruz leva por unha cara á Virxe e por outra un Cristo cos pés nas imaxes de San Xoán e a Virxe. No PXOM do concello de Muros catalógase coma o Cruceiro da

cara ao sur e divísase unha grande extensión de océano. Propiedade: Pública Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/documents/22396CA016.pdf pax. 24 do pdf http://www.muros.es/ga/capillas.htm Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Capela de Santa Cruz, pois antes había unha capela con ese

Estado de conservación: Bo

nome. Está preto da Capela de San Marcos. Unha observa-

Atópase en perigo nestes momentos?:

ción más minuciosa da rocha en que está tallado fainos ver

Onde está localizado

unhas coviñas na rocha, comunicadas por unha canle gravada Latitude: 42.7641147001

na rocha. Todo o entorno parece suxirir que antes do cruceiro

Lonxitude: -9.059638381

podía haber algún petróglifo, dada a súa orientación, seme-

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

llante ao veciño da Laxe das Rodas a 1´5 km. en liña recta. Os chanzos do cruceiro tapan unha pequena plataforma que so-

4


Fonte do Faro p/ Xocas Figueiras

16ªC. Propiedade: Comunal Uso actual: Outros

Tipo de ben: Fonte, Lavadoiro,

Código no Catálogo da Xunta:

Concello: Muros

Categoría do Ben: Non está inventariado

Parroquia: Louro (Santiago) - Lugar: Montelouro

Referencias bibliográficas: «Louro, guía de fontes». Equipo

Cronoloxía: Século XIX,

de Normalización Lingüística do Colexio Público de Louro, coa

Descrición: Tense constancia de que foi construída no ano

colaboración da Mancomunidade de Montes en Man Común

1891 ainda que carece de inscricións. Foi usada para os servi-

de Louro.

zos dos fareiros até a desaparicion dos mesmos, tamén cabe

Afeccións:

dicir que a pesares da súa gran distancia á Vila de Louro, a esta fonte viñan as veciñas na procura de auga e a lavar a

Ten camiño de acceso?: Si

roupa. Consta dun bonito frontón do que sae o cano que se

Está cuberto de maleza: Si

atopa xusto no medio, a auga cae sobre unha pía que ten

Está afectado por algunha obra: Non

insertada unha laxa para facilitar as tarefas de lavado. Durante

Estado de conservación: Bo

os incendios que asolaron Montelouro nos anos 80 a fonte

Onde está localizada:

quedou sepultada baixo un desprendemento, sendo desenterrada encintada. Colocóuselle un torno de aceiro no ano 1991

Latitude: 42.7388381614

por alumnos da Aula de Medio Ambiente do Colexio de Louro.

Lonxitude: -9.08060252666

Ten un caudal diario de 7.248 litros cunha temperatura de

5


Pedras ilustres da capela de San Pedro

6


7


8


Muros: Resultados das eleccións de 2019 Eleccións Xerais: 28 de abril—2019

Eleccións Municipais: 26 de maio-2019

Eleccións Xerais: 10 de novembro-2019

Eleccións ao Parlamento Europeo: 26 de maio-2019

Concelleir@s elect@s: PP: María Inés Monteagudo Romero, José Vázquez Rama, María del Carmen González García, Juan Manuel Martínez Martínez. PSdeG– PSOE: Caridad González Cerviño, Sandra Maneiro Pais, Ramón Lago Tajes, María del Rosario Fernández Piñeiro. CxG: María Xosé Alfonso Torres, José Manuel Quintela Fernández, José Antonio Uhía Martínez. BNG: María Lago Lestón, Paula Simal Mayo. 9


Novas de onte de novembro de 1912 tratarse de tres pobres viejos y dos niños de corta edad. El bote fue tronzado al medio perdiendo sus tripulantes todos los utensilios de pescar. Es de justicia que le abonen

El día 4 del actual viniendo de pescar un bote tripulado por

todo, que a todo el pueblo consta que todos son pobres de

Felipe Figueroa y cuatro individuos más, fue echado a pique

solemnidad.

por el vapor «Camelle» de la Compañía de salvamentos, los indicados tripulantes quedaron nadando y gracias a la pron-

De pesca En la pasada quincena hubo movimiento de pesca; los geitos, cogieron regulares can-tidades, hubo lanchas de 20 y 40 millares y toda la quincena tomaron regulares cantidades, los botes tomaron mucha caballa y las traineras del Son, Portosín y Esteiro cogieron buenas partidas de parrocha que abunda mucho en nuestra ría, el precio de la sardinas es de 20 pesetas el millar, de la parrocha a 7'50 la medida y el de la caballa el de 7'50 el ciento. Del municipio

titud en acudir al lugar del siniestro, un bote del vapor «Finisterre», de la misma Compañía que recogió a los dos

Tampoco el domingo, 10 del actual, celebró sesión nuestro

tripulantes, si no hubieran lamentado alguna desgracia, por

municipio, estuvieron en el pueblo algunos concejales de la

10


aldea, pero viendo la cosa mal parada porque faltaban algunos

Para la República Argentina salieron nuestros amigos Manuel

del montón para evitar una sorpresa, opinaron marcharse sin

Uhía Auñon, Domingo Fernández y el hijo de nuestro vecino

celebrar sesión.

Manuel González Quiroga, a quienes les deseamos feliz viaje. Alumbramiento

Así anda la Casa pública a merced de cuatro caciques despreocupados que toma-ron a nuestro pueblo como país con-

Ha dado a luz con toda felicidad una ro-busta niña, la esposa

quistado y hacen y deshacen a su antojo. ¿Cuándo será el día

de nuestro particular amigo D. Antonio Gómez Callón. La in-

que se cansen esos señores de mangonear? Creemos que

fanta recibió las redentoras aguas del bautismo, siendo apadri-

muy pronto.

nada en tan suntuoso acto por D. Vicente González Laneda y su simpática hija Juanita, imponiéndosele los nombres de Mar-

la bahía

garita Nieves Ignacia. Fallecimiento

Encuéntrase el vapor «Finisterre> recogiendo parte de los materiales del dique, embarrancado en río Queiruga; también

Ha dejado de pertenecer en el lugar del Campo de San Ro-

en el muelle son depositados algunos de ellos.

que, al mundo de los vivos, a la edad de 69 años, Domingo Barreiro Concha.

Cargamento de sal

Dios descanse al muerto y dé a su familia la fuerza de resigna-

Se halla atracado al muelle la polacra «San Alberto» que trajo

ción que todos trances de la vida requieren.

un cargamento de sal, parte del mismo es para nuestro municipio, que como saben nuestros lectores está por Administra-

Tomamos nota

ción.

El suscriptor de Esteiro que nos mandó un artículo para publicar le participamos que en el próximo número, será publicado el mismo, y le damos las gracias por sus no-ticias. Al sacristán También le participamos que tenga calma y no se impaciente, pues el de marras parece que se va... reformando y lo tenemos en certeza para la primera barbaridad que cometa. Saludo

—Ha estado en nuestro puerto a tomar sardina el vapor

Hemos saludado en ésta al amigo Antonio Lariño.

«Natalia» de la Compañía de Serra. También de paso para el Freijo, adonde va cargar pinos para Cardiff el vapor uruguayo nombrado «Josefita» Saludo Hemos saludado a nuestro consocio y amigo D. Ramón Rivero Feijóo, que estuvo en ésta unos días, volviendo a Vigo. También hemos estrechado la mano de nuestro queridísimo amigo y consocio don Federico Abel y Antia, que se encuentra

entre nosotros. Enferma De bastante gravedad se encuentra enferma nuestra vecina Doña Carmen García Beiro. Le deseamos pronta mejoría.

11


O Xuíz e os touros p/ Manuel Lago Álvarez

Casa do Concello daquelas datas, pero aínda non se atoparon documentos que nos leven a concretar en que século

Agora chámase Curro da Praza. De moito antes coñecíase

se celebrou en Muros a primeira corrida de touros, nin tampouco como naceu esta afección entre as súas xentes. O que si podemos dar por seguro que no ano 1729 xa se celebraban en Muros, corridas de touros, e elo gracias a documentos existentes no Arquivo do Reino de Galicia (ARG), máis concretamente por unha denuncia presentada por varios veciños contra o Xuíz Don Francisco San Millán, a resultas dun tumulto no que este xuíz tivo moito que ver. O día da celebración da Festa de San Pedro (un mércores 29 de xuño), celebrándose a corrida de touros que era presidida dende o balcón da Casa Consistorial polo xuíz Francisco San Milán, como máxima autoridade da Vila e alfoz, e elo porque o goberno municipal daqueles tempos estaba por Curro dos Touros, e elo pola sinxela razón de que alí

presidido por un xuíz (nomeado polo Arcebispo de Santia-

celebrábanse corridas de touros. Hai algunhas referencias

go), dous alcaldes ordinarios e cinco rexedores, que xunto

gráficas que nos trasladan aos primeiros anos do século

cos cargos nomeados polo Gremio do Mar (o escribán do

XX, nas que identifícase con toda claridade a praza e a

Concello, o Procurador síndico e dous deputados de abas-

12


tos), conformaban o “aparello” municipal, correspondéndolle

ba a su lado derecho y un regidor al izquierdo y en fin en

sempre ao xuíz ostentar a máxima representación do consis-

todas las funciones de dichas yglesias como son las princi-

torio en calquera tipo de acto fose civil ou relixioso. Diso da

pales de ramos, ceniza y la presentación de nuestra señora

boa conta o notario don Tomás de Campelo nuns documen-

los jueces son los primeros del cuerpo secular que recibe del

tos da Real Audiencia que forman parte dos arquivos do

preste la palma, ceniza y vela”.

ARG:

Ese día de touros en Muros, o xuíz, que dende a súa atalaia

“En las funciones de las yglesias colegiata y

observaba touros e xentes, veu como se organizaba un tu-

parroquial de esta dicha villa, en la primera ay

multo. Sen dubidalo moito, o xuíz saíu da Casa Consistorial co seu bastón, para deter os alborotadores, pero non poden-

banco firme para su merced justicia y regimiento, y

do detelos, tomouna a paus cos presuntos revoltosos.

en las segundas comúnmente se pone portátil;

A consecuencia do “reparto de paus”, resultaron feridas un

siempre dichos jueces toman su asiento en la cabe-

bo número de persoas, entre eles o mozo Pedro Areas,

cera de ellos con preferencia a los alcaldes regido-

quen (segundo o denunciante) arroxou moita sangue e rom-

res y más individuos del ayuntamiento. En el jueves

peulle a cabeza. Pero houbo paus para moitos máis veci-

santo de cada año se pone nuestro redemptor en

ños, incluso para veciños de “distinción”.

su urna y monumento en dicha colegiata cuya lla-

“[…] y sin más refleçión ni reparo se salió el

ve el prior de ella u otro canónigo que le escusa pone

referido juez de dichas casas consistoriales sin ba-

al cuello de los jueces a vista, ciencia y consentimiento de

ra de justicia y con bastón en la mano sin aver pen-

los alcaldes, regidores, cuyos alcaldes también la reciven en bacante de los jueces. En las procesiones de dicha colegiata

dencia alguna dio dicho juez con el referido bastón

y las que salen por esta villa las presiden estos llevando a

muchos palos a muchos vecinos de distinción como

sus costados los alcaldes y no aviendo más de uno de estos

entre otro fue a dicho Pedro Areas el mozo a quien 13


rompió la caveza de que resultó haver arroxado

era don Don Andrés Rial Granero, quen decideu prender a

mucha cantidad de sangre y a Andrés Sardiñeira le

varios veciños, entre eles un escribán de número.

ha dado de rempuxones aciéndole de la casaca en

Na documentación do preito seguido na Real Audiencia pode

tanta forma que le hizo pedazos della y otros más

leerse:

vezinos los ynxurió de obra y palabra”. ARG - Real

unos y otros dicho juez discurrió como salir de su

Audiencia.

casa ausiliado de dichos dos escrivanos y más ex-

“[…]y después de averse sosegado

presados a la una de la noche amaneciendo al día tres deste presente mes y con extrépito y alvoroto

anduvieron por las calles de dicha villa rompiendo las puertas de algunas casas de los vecinos y entre ellas las de algunas mugeres viudas que como onestas y recoxidas se allaban en el descanso de sus camas entrándose dentro de dichas casas con cuio motivo y vozes se atemorizaron uillendo de ellas persuadiéndose con esta confusión el que acaso sería alguna ymbación de moros mediante en dicha ocasión se allavan unos navíos dellos a la cercanía del puerto de dicha villa que yntentavan hacer desembarco”. ARG: Real Audiencia. Do preito descoñecese como rematou, e do Xuíz Don Francisco San Millán, sábese que continuou no cargo ata o 1732, ano no que foi substituído por don Antonio Reloba Quirós, quen fora xuíz de Noia entre os anos 1726 e 1729.

No ano dos incidentes eran alcaldes de Muros: Don J. Sardiñeira Caamaño e Don J. Hevia Barrera. Tamén nese ano de 1729 era procurador síndico do Concello Don. Francisco Pero, nin pasando o día rematou a “romaría”. Na

Luaces Becerra Figueroa.

madrugada do día 3, o xuíz saiu a prender a varios veciños, e suponse que tamén co bastón, -que non coa “bara de justicia”-, dándose situacións de violencia, o que provocou a indignación dos veciños polo fondo e formas da actuación do xuíz, que foi ameazado de morte a puñaladas polos veciños e con gritos de que habían de facer con el o mesmo que fixeron os de O Grove noutro tempo. Vista a situación, o xuíz San Millán abandonou a Vila, trasladándolle o asunto ao tenente xuíz que nese momento 14


Publicidade muradana de 1961

15


A prensa de 1960:

Toma de posesión da Alcaldía de Muros do Dr. D. Fernando Rey Hermida e homenaxe ao anterior alcalde, Don José María Monteagudo Romaní” José María Monteagudo Romaní, su más cordial despedida

TMT No mes de maio de 1960, o xornal Compostelano “La No-

che”, facíase eco da toma de posesión como Alcalde de Muros do Dr. D. Fernando Rey Hermida, e días despois do homenaxe tributado ao seu antecesor no cargo, o abogado

con entusiastas y cariñosos aplausos merecida y Justificada muestra de simpatía, y también como premio a la inmensa labor realizada durante su largo periodo de mandato, al cual había voluntariamente renunciado. El nuevo regidor de Muros, doctor Rey Hermida, es

D, José María Monteagudo Romaní. Velaquí as novas publicadas: “El pasado viernes, en el salón de Actos de la Casa Consistorial do Muros, so celebró el emotivo acto de dar posesión al nuevo alcalde doctor Fernando Rey Hermida,

quien recogió el mando de manos del Subjefe Provincial del Movimiento, don José Luis Amor Fernández, al hacerle éste

un joven de 37 años, natural de la marinera villa que hoy representa. Destacada personalidad y honorable caballero, que goza de un elevado prestigio personal, y dotes indudables de capacidad para continuar el intenso ritmo de adelanto y progreso, que la preciosa muradana villa, ha venido desarrollando en los últimos anos. El alcalde saliente Sr. Monteagudo, pronunció un

entrega del simbólico bastón. A este acto, que asistió la Corporación Municipal en Pleno, y representación de la Sección Femenina, concurrió mucho público, que hizo presente al alcalde saliente, don

emocionado discurso, para despedirse oficialmente de sus convecinos, así, como también de sus compañeros de Concejo, a quienes sinceramente agradeció su colaboración tan valiosa, sin la cual nada podría haberse logrado, pero que

16


dirigió a todos, para poner de manifiesto y resaltar la ejemplar conducta, y fructífera labor llevada a cabo por don José María Monteagudo, a quién dolorosamente venía a relevar, y también para poder destacar las dotes que adornan al nuevo alcaide presidente, deseándole fervientemente que durante su gestión; éste alcance grandes triunfos que han de redundar en beneficio de Muros, cie Galicia, y también de nuestra Patria. -- MARINO MIRAZO HOMENAJE: MUROS. (De nuestro corresponsal, M. PARADA). El pa-

gracias a su entusiasmo y valiosa ayuda, bien patentado

sado día 23 de mayo, y bajo la presidencia del nuevo Al-

quedó con las realidades ya con-seguidas.

calde don Fernando Rey Hermida, se reunió la Corpora-

A continuación, el alcalde entrante don Fernando

ción Municipal del Ayuntamiento de Muros, en sesión ex-

Rey, hizo uso de la palabra, con visibles muestras de

traordinaria, para tratar los asuntos que estaban en la

emoción, para agradecer al Excmo. Sr. Gobernador Civil

orden del día.

do la Provincia, la honrosa distinción de la cual tratará de

Finalizadas las deliberaciones en el salón de actos

hacerse acreedor, ofreciéndose sin limitaciones, procuran-

del referido Ayuntamiento, se trasladaron los miembros de

do en sus desvelos e incansable dedicación, continuar

la Corporación a uno de los comedores que la “Casa Pe-

hasta lo posible la conducta y labor de su admirado ante-

tra" tiene instalados en el bar "La Muradana", a quienes

cesor, sin quebrar la tangible marcha ascendente que su

acompañó también el ex-Alcaide don José Monteagudo

tan querida villa natal viene reflejando. También habló en

Romaní después de haber sido invitado por los que, hasta

nombre da la Corporación, su primer teniente de alcalde

hace poco, fueron sus compañeros al frente de la adminis-

Sr. Otero Peón, para dejar patentizado el agradecimiento

tración municipal de citado termino. Con el fin de tributarle al señor Monteagudo Romaní un íntimo y cordial homenaje de despedida, y como

testimonio de gratitud de aprecio, consideración y simpatía, se reunieron en "La Murada" los miembros de referida Corporación para dejar plasmadas, una vez más, sinceras muestras de amistad hacia el homenajeado. Don José Monteagudo Romaní tomó posesión como Alcalde de Muros el 27 de julio de 1954, y acaba de cesar con fecha 6 de mayo de 1960, por lo que estuvo al frente de la alcaldía, 5 años, 9 meses y 9 días. Y durante de todos los ediles al Sr. Monteagudo por las muchas

este lapso de tiempo supo granjearse una justa y auténti-

facilidades que del mismo hablan recibido, así como tam-

ca popularidad en el pueblo muradano; el celo desplega-

bién para. ofrecer al nuevo alcalde la más sincera colabo-

do, su inagotable actividad y el interés con que siempre

ración.

abordó los asuntos municipales, pronto le valieron el pláceme de todos sus conciudadanos. Su abnegación en

Finalmente, el delegado del señor Gobernador, se 17


beneficio público, su espíritu de servicio y su indiscutible benevolencia, le crearon desde un principio un verdadero ambiente de afecto, de respeto y agradecimiento. La atención, la sencillez y la franca condescendencia que le brindaba al más humilde en todo momento, le otorgaron siempre los mejores elogios y los más fieles sentimientos de amistad. Y hasta su porte un tanto arrogante y de buena estampa, alegre y de fácil decir, parece que contribuían a que los muradanos estuvieran complacidos de tenerlo co-

ficas básculas para la Rula, un lugar para recreo junto a la

mo Alcalde.

playa de Lauro y se ampliaron y acondicionaron los jardines de la Avenida de Calvo Sotelo en Muros.

Estas cualidades no podían dejar de repercutir en el ánimo de los concejales que con él integraban la Corpora-

En materia de enseñanza, se llevó a cabo la cons-

ción Municipal, puesto que, en todo momento, pudieron

trucción de una escuela y vivienda para el maestro en el

comprobar la valía del señor Monteagudo Romaní al frente

lugar de Tajes; se repararon las casas viviendas de las

de los intereses del municipio. Sus prontas reacciones,

escuelas de Louro y Abelleira, así corno los locales de las

avaladas siempre por una sólida cultura y un perfecto co-

escuelas número 1 y la numero 2 de niñas, y la número

nocimiento de causa, se, ponían de manifiesto, con un es-

1de niños en Muros; se creó y equipó de material una es-

píritu de imparcialidad y de justicia, en cada una de sus

cuela de niños de Esteiro, para completar un grupo de cua-

intervenciones.

tro escuelas en un mismo edificio; se gestionó la construcción de un nuevo edificio para la escuela de Riomayor y

En cuanto a la magnífica labor que desarrolló mien-

otro para la de orientación marítima en Esteiro, y finalmen-

tras estuvo al frente de la Alcaldía. es bien notoria ya, y a

te se han pedido y tramitado un grupo de ocho escuelas

ella nos Ciemos referido en varias ocasiones desde las

para el casco de la villa de Muros, un nuevo local para la

columnas de este periódico. Sin embargo, no estará demás

Virgen del Camino y otro para el lugar de Baño.

recordar en líneas generales esa labor que, en definitiva, es el más claro exponente de la tarea emprendida y del

A parte de otras muchas mejoras, el somero inven-

trabajo realizado. Se instaló una centralilla telefónica en

tario que acabamos de reseñar pone de manifiesto la labor

Esteiro, se gestionó la apertura de la carretera que va a La

efectuada por el municipio muradano mientras to presidió

Coruña pasando por Santa Comba y se iniciaren las obras

don José Monteagudo Romaní por lo que, conjugada esta

del nuevo muelle y las de la Lonja; se llevó a cabo la total

relación de trabajo con aquellas otras condiciones persona-

construcción del nuevo edilicio para Ayuntamiento, se pavi-

les que en él concurrían, los demás miembros de la Corpo-

mentó de hormigón la calle Fuente Viaja y de piedra la ca-

ración Municipal, acompañados del nuevo Alcalde don Fer-

lle del Hospital, la de la Amargura y la de San José; se

nando Rey Hermida, tuvieron la satisfacción de tributarle

arreglaron las calles del Descanso, la del Sol y la de la

un íntimo y cordial homenaje de despedida.

iglesia; se adquirieron terrenos para la construcción de un

En los discursos de ofrecimiento, a los que final-

Parque junto a. la Alameda, se hicieron las fuentes de San

mente contestó el homenajeado, hubo palabras un tanto

José y la que llaman la de Chiquillo en la playa de San

emotivas, que fijaron aún más en el ánimo de los allí reuni-

Francisco; se construyó y acondicionó una fuente y un la-

dos, verdaderos sentimientos de adhesión, confraternidad

vadero en la parroquia be Tal, así como otros dos lavade-

y simpatía. Efusivos abrazos y apretones de manos, le

ros para Esteiro y para Abelleira, se adquirieron dos magní-

pusieron punto final al homenaje”. 18


Iglesia de Santa María do Campo (II) Velaquí a segunda parte dunha guía que nos descubre con detalle as obras de arte que atesoura a exposición permanente de arte sacro existente na parroquial de Muros. O traballo e obra de D. Arturo Martínez, a quen novamente agradecemos os seu interés pola nosa Vila. Vamos a ver la primera de las dos vitrinas situadas en el centro de la sala. En primer término vemos un panel informativo que hace referencia a los contenidos de esta vitrina.

Si miramos un poco más a la izquierda vemos las dos grandes vitrinas del centro de la sala y la vitrina de la pared en la que está la puerta de acceso.

Vitrina situada en este pasillo, enfrente de una de las dos grandes vitrinas del centro de la sala.

Cruz Parroquial. Plata y plata dorada. Hacia 1540. Escuela de Sebastián Felipe. Legado del Rvdo. D. José Marcelino Figueiras García.

Estandartes y Guiones. Las diferentes cofradías de la villa de Muros poseían un estandarte o guión que las representaba en las celebraciones más solemnes. Este hecho llega hasta nuestros días y esta parte de nuestro patrimonio puede contemplarse en fiestas como el Corpus Christi. Las cruces y medallones de estas insignias son, generalmente, obras de orfebrería de plata o plata dorada.

Joyas. Las imágenes religiosas, objetos de devoción durante siglos, fueron continuamente obsequiadas con joyas y alhajas en prenda de agradecimiento o veneración por parte de sus devotos. Puede decirse que todos los ornamentos de este tipo que posee la Colegiata parroquial fueron donados por particulares: pendientes, colgantes, cruces, etc. Las imágenes que los suelen portar son, generalmente, la Virgen María o los santos. Siguiendo el orden de las flechas impresas en el suelo, en primer lugar abordaremos el estudio de las piezas situadas en esta parte de la vitrina y posteriormente daremos la vuelta a la misma para ver las pieza del otro lado.

19


Siguiendo el orden de las flechas impresas en el suelo, en primer lugar abordaremos el estudio de las piezas situadas en esta parte de la vitrina y posteriormente daremos la vuelta a la misma para ver las pieza del otro lado.

Piezas de este lado de la vitrina: Ave MarĂ­a (Estandarte de la Inmaculada). Plata. Finales S. XIX. MedallĂłn (GuiĂłn de la Virgen del Carmen). Plata. Ricardo Martinez Costoya. S. XIX.

20


Concha bautismal. Plata. S. XIX.

Las dos grandes vitrinas del centro de la sala estรกn divididas en dos partes. Nosotros continuamos por el pasillo en el que estรกbamos, miramos este lado de la segunda parte de la primera vitrina (!).

21


Anillos (de la imagen de San Pedro). Oro, plata e incrustaciones. Siglos XVIII y XIX.

A continuación nos fijamos en esta vitrina, que contiene una de las piezas más destacadas del museo.

Campanitas San Roque. Plata. Siglo XVIII. Soy de San Roque”.

Imagen de Santa Ana Triple. Piedra policromada. Siglo XV.

De origen medieval, la imagen de Santa Ana triple (esta imagen muestra tres personajes bíblicos diferentes) procede de

la antigua iglesia parroquial de San Pedro, aunque estuvo en la capilla del Carmen en los últimos años. Se puede decir que junto con el Cristo y la imagen de San Eloy del santuario de la Virgen del Camino, forma parte de las más antiguas muestras de escultura religiosa de la villa de Muros. 22


Siguiente vitrina, situada al lado de la ventana que hay

en la sala.

En documentos antiguos se halla bajo la advocación de Nª Sª de los Ángeles. Bajo el actual título de Nª Sª de la Esperanza, es abogada de las mujeres embarazadas. Su vestimenta (vestido, capa y velo) se complementa con corona real y un rostrillo que enmarca su cara. Este adorno tiene su origen en un antiguo aderezo de damas de la alta nobleza, desde donde se hizo extensivo a la indumentaria de la Virgen María. Rostrillo de la Virgen de la O. Metal con incrustaciones. Siglo XVII.

Corona de la Virgen de la O. “Esta corona la dio Lopo GS VZ de Muros Año de 1699”. Plata dorada. 1699.

La imagen de la Virgen de la “O”, talla de vestir del siglo XVII, procede de la antigua iglesia parroquial de San Pedro y actualmente se halla en la capilla de las Ánimas de la colegiata parroquial. 23


Curiosidades muradanas Mariñeiro agredido con un bastón, no ano 1754 p/ Manuel Lago Álvarez

produtos nesas datas, respondendo ao interrogatorio do referido censo (pregunta 14), xustiza e

No ano 1754, o subdelegado de mariña de

reximento de Muros afirman:

Muros, (D. Juan de Navia) agrediu con un bastón ao mariñeiro Alberto de Lojo. Os feitos sucederon

“ A la Catorze, que computados unos

no Convento de Louro o día 4 de outubro, no re-

años con otros, estiman el ferrado de

fectorio do citado Convento.

trigo en seis Reales de Vellón el de Zen-

De datos recollidos no censo do Marqués de

teno en tres, el de maiz en quatro, el de

Ensenada (1753), o mariñeiro agredido, era tratan-

mijo menudo en dos. El Cañado de Vino

te de congro e regulábanselle a cantidade de 600 Reais por esta actividade. O mesmo censo informa que tamén era propietario dunha lancha de falca e pesca, e ademais, e que xunto con Juan Antonio Suárez, era propietario dun patache. Sobre este particular o mentado censo refire:

“Otro que lleva ocho hombres propio de Juan Antonio Suárez y Alberto de Lojo, y que se regula su utilidad en seis mil ciento y sesenta Reales de Vellón, los mil y novecientos por razón de Fletes de tres viajes que se le consideran hazer a Vizcaya, a conducir sardina y traer hierro, y todo lo restante por la utilidad que queda al Dueño, e interesados con el Caudal Con que trafica que también son personas Legas”.

en ocho Reales que corresponde al

As cantidades de reais que se mencionan

azumbre Maravedíes. una Libra de Loza

no censo non son pequenas, tendo en conta que

labrada en doze Reales de Vellón, un

nas terras de Muros, no ano 1749, o prezo do fe-

ciento de sardina salada Real y medio, y

rrado de trigo que era regulado pola xustiza de

siendo fresca diez y seis Maravedíes.

Muros, era de 6 reais. Do que pode deducirse, que o agredido Alberto de Lojo era un propietario; non

una Gallina dos Reales, un Carnero on-

un “mandado”.

ze, un par de Capones cinco y lo mismo aun Cabrito, aun Cordero quatro, a una

Como curiosidade acerca dos prezos dos 24


libra de lana un Real, a una marrana

Deixando aparte o que puideran testemu-

ocho, a un quartillo de miel quatro, y

ñar os outros presentes, o relato dos feitos non

otro tanto al de manteca, y diez a un

ten moitas dúbidas: o home, sen razón ou con

carro de paja triga, y que un millar de sardina dulze vale veinte Reales de Vellón, y un par de pollos un Real, y responden”. Sobre o subdelegado de Marina, o mentado cen-

so nomeao como “Juez de Marina”, e dí: “Juez de Marina: Don Juan de Navia goza el sueldo de cinquenta Escudos mensuales como oficial segundo de la Comandancia de Cadiz, con mas ela, levou unha malleira de paus. O que si é ne-

otros doze Escudos de Gratificación”.

cesario aclarar que o día da agresión (foi un ca-

No poder que Alberto de Lojo outorga ante o es-

tro de outubro, festividade de San Francisco), os

criban de Muros, Joseph Antonio Luaces Figue-

frades celebraban o seu día grande. Xa o mani-

roa, para presentar querela criminal contra Juan

festa o agredido: “después de haver zelebrado

de Navia, ante a Real Audiencia e ante o Inten-

en él juntos la función en compañía de muchos

dente General de marina, relata o sucedido, afir-

curas sacerdotes y más personas que asistieron

mando que o día 4 de outubro dirixiuse ao con-

a ella…”, os frades, seguindo una antiga tradi-

vento de San Francisco, para pedirlle ao querela-

ción, que se perdeu fai moi poucos anos, invita-

do lle concedese licencia para conducir un

ban as autoridades da Vila o que chamaban un

“patache vizcayno” con carga de cal a de Padrón.

“ágape fraterno”, que se celebraba no refectorio

Afirma tamén que a petición fíxoa con mo-

do convento. E visto que o querelante manifesta

destia, despois de celebrarse a función a que

que a agresión se produzo pola tarde, pois posi-

asistiron moitos curas sacerdotes, no refectorio

blemente, o Alberto de Lojo apareceu no refecto-

(comedor dos frades), e que feita a petición, sen

rio xusto no momento en que, rematado o xantar,

máis motivos e na presenza de todos, o Juan de

curas, frades e autoridades estaban botando a

Navia levantou o bastón e lle dou unha morea de

“partidiña”, cousa moi habitual de antes e agora

paus na cabeza, facéndolle moitas feridas, polas

(alomenos ata fa poucos anos), na que curas e

que verteu moita sangue. Sigue dicindo que saíu

relixiosos acostumaban a xogar ao “julepe”. Este

do convento malferido, dirixíndose a Muros, e

xogo e un tanto simpático para eles, porque no

que pola distancia que hai do convento á Vila,

seu andar permite pedir unha carta a que cha-

veuse moitas veces desmaiado no camiño e con

man “viúva”. E arredor da “viúva”, montaban os

perigo para a súa vida. No momento de outorgar

máis dos chistes: dáme una viúva de menos de

poder (o día seguinte á agresión), di que se en-

cincuenta; eu quéroa rubia... a min que sexa vin-

contra na cama sangrando, asistido por médico e

culeira....

ciruxán.

E si xogando estaba o subdelegado de ma25


rina Juan de Navia, (o xogo de cartas que fora),

solo el de pedirle le concediese licencia para con-

no momento en que o malfadado Alberto de Lojo

ducir un patache vizcayno con carga de cal a la

veu a pedirlle a licencia que precisaba, e a auto-

del Padrón, lo que le pidió con modestia ayer

ridade estaba perdendo.... pois descargou en el,

quatro del corriente mes por la tarde en el refecto-

o que non podía descargar cos relixiosos cos que xogaba. E así que foron as cousas que pasaron fai 265 anos. Reproduzo o poder que outorgou Alberto de Lojo, e que se atopa depositado no Arquivo

rio del convento de San Francisco Extramuros de esta dicha villa, después de haver zelebrado en él juntos la función en compañía de muchos curas sacerdotes y más personas que asistieron a ella; y

Histórico da Universidade de Santiago.

solo por lo que ba referido sin otro más motibo a

Muros, 5 de octubre de 1754

presencia de todos los expresados levantó el bas-

Poder de Alberto de Lojo, marinero, a procura-

tón dicho don Juan de Navia como lo tiene de

dores de la Real Audiencia, porque habiéndole

costumbre y le dio con el muchos palos en la ca-

pedido licencia para conducir un patache viz-

beza haziéndole muchas heridas por las que ver-

caíno al Subdelegado de Marina le agredió con

tió copiosa sangre y por la distancia que hay des-

el bastón. (AHUS: Protocolos)

de el convento a esta dicha villa se vio muchas

En la villa de Muros a cinco días del mes de octu-

veces en el camino desmaiado y con peligro de la

bre año de mill setecientos cinquenta y quatro

vida a no ser las personas que asistieron a traerle

ante mí escribano y testigos pareció presente Al-

con el que se halla en cama sangrado asistido de

verto de Lojo el maior, marinero matriculado ve-

médico y cirujano presentando para ello todo gé-

zino de esta dicha villa y dijo que da y otorga todo su poder cumplido el que de derecho se requiere y es nezesario a Gregorio Carrillo, Pedro de Penas Gill, Francisco Fernández Blanco, Antonio de Miramontes, y Juan Antonio Berea y

Aguiar, procuradores del número en la Real Audiencia de este reyno a todos y a qualquiera de ellos yn solidum con cláusula de que lo puedan jurar y substi-

nero de papeles, peticiones, […]. Por delante mí

tuir en los más procuradores y ajentes que les pa-

escribano y testigos y lo firmó de su nombre sien-

reciere para que en nombre del otorgante repre-

do los presentes: Vizente Francisco del Lojo, Do-

sentando su mesma persona puedan parezer y pa-

mingo Antonio Priegue, y don Gonzalo Matheo

rezcan ante su señoría el señor Yntendente Gene-

Ligonde, vezinos de esta dicha villa, todos estan-

ral de marina de este reyno y más donde comben-

tes al presente en ella e yo escribano que de ello

ga y den querella criminal contra don Juan de Na-

doy fee y que conozco el otorgante y testigos.

via, Subdelegado de Marina en esta dicha villa

Alverto de Lago. Pasó ante mí: Joseph Antonio

por sin motivo que le hubiese dado el otorgante,

Luaces Figueroa. 26


Dúbidas do Galego: Lívido e libido p/ César Lorenzo Gil

Coido que a confusión ten a ver con dúas circunstancias. Por

(do seu blog https:// dubidasdogalego.wordpress.com/

unha parte, ambas palabras son cultas. Lívido de feito segue sen usarse, polo xeral, máis alá do rexistro formal ou literario. E pola outra, os cultismos parece que soan mellor en es-

Na nosa vida diaria, o cerebro ten momentos graciosos. Apli-

drúxula: currículo, pináculo, catedrática e cátedra… Libido,

cados á lingüística, case sempre coinciden coa economía e

así con acentuación grave, debe soarlles a determinados

coa confusión. Por economía dicimos coworking e non espa-

falantes como estraño.

zo de traballo colaborativo aínda sabendo que a palabra é un híbrido de pouso anglófono. E por confusión hai quen escribe absorver (por influencia de absolver).

A confusión entre lívido e libido cada vez é máis común. Acotío escoitamos “líbido”. Por que?

Primeiro definamos cada termo. Lívido ou lívida é un adxectivo cualificativo que define a cor pálida (case sempre referida a persoas: “Díxome aquela burrada e quedei lívida, filla”) ou a cor entre azul e encarnado que adquire a pel humana en estados de frío extremo ou por mor dunha contusión.

Libido é un substantivo feminino que define o desexo sexual instintivo. O Estraviz engade tamén que para o psiquiatra e fundador da Psicanálise Sigmund Freud, a libido define tamén “a enerxía dos instintos da vida”.

De feito, os expertos en Etimoloxía consideran que foi o médico austríaco quen en realidade colocou este termo, prove-

Como curiosidade, libido procede da raíz indoeuropea *leubh-

niente do latín, no vocabulario actual, primeiro no rexistro

, da que derivaron formas como o love (inglés)

científico e pouco e pouco (coa popularización da propia psi-

ou любовь (ruso): amor. Mais para os latinos a libido viña ser

canálise) na fala cotiá.

non tan só a paixón amorosa senón calquera impulso irracional e máis forte ca a propia vontade. Foron os filósofos cris-

Coa normalización social do sexo, tamén na fala, termos co-

tiáns quen adscribiron esa paixón desatada á paixón sexual,

ma libido entraron no vocabulario habitual. “Malditas hormo-

esquecendo que é o amor e non o sexo o que realmente non

nas, téñenme esta tempada coa libido polo chan”.

se pode gobernar.

27


MÁIS DE OITO SETAS COMESTIBLES p/ Amado Barrera Coa caída das primeiras follas das árbores chega a ansiada tempada de cogomelos aos nosos campos. Cada día hai máis afeccionados recollendo este exquisito manxar, pero é moi importante coidar da nosa contorna a medida que enchemos os nosos cestos de cogomelos. Outro requisito fundamental é non pisar os cogomelos e non collelos demasiado pequenos, xa que non poderemos gozar do seu sabor.

perficie ATIGRADA DE BANDAS MARRÓNS e coa base ancha formando coma un bulbo algodonoso. Rodeando ao pé hai un ANEL DOBRE QUE SE PODE MOVER DE SITIO COA MAN, porque NON ESTA PEGADO AO PÉ. Abunda en verán e outono en hortas pouco coidadas, viñas e certos prados cercanos a carballeiras e castiñeiros. A súa CARNE é branca e aromática. Hai que

Outro dos consellos fundamentais á hora de saír a gozar dunha xornada campestre recollendo cogomelos, é non coller aqueles que pensemos que poden ser velenosos e se pensamos que inxerimos algún hai que acudir directamente a un centro de saúde. Aquí deixo unha pequena guía dos cogomelos máis comúns nas terras de Muros.

1. LEPIOTA PROCERA (pan de cóbrega)

-Grande e alta . De nova é coma un mazo de toca-lo bombo, que despois se abrirá circularmente. Os vellos parecen parasoles e vense de lonxe. SOMBREIRO de ata 35 cm. -con escamas marróns que van desaparecendo, e o centro sempre pardo, saínte e redondeado (este “mamelón” central é a única parte

desprecia-los exemplares vellos, só os novos

lisa

son de boa calidade (cando o sombreiro aínda

Debaixo do sombreiro hai moitas LÁMINAS

é convexo acampanado).

grandes

Hai unha especie parecida, tamén comestible

dispostas coma os raios dunha roda, desiguais

(L. rhacodes), que é algo menor, coas escamas

e LIBRES (=non chegan ó pé). Brancas pero de

máis anchas e PÉ LISO.

vellas vanse escurecendo e manchándose.

As lepiotas velenosas (por ex. L. helveola) son

A ESPORADA que arrían é branca.

MOI PEQUENAS, con carne algo rosada e anel

O PÉ é moi alto, moi fibroso ao partir, coa su-

débil. Por eso, para evitar confusións NON SE

28


DEBEN COLLER LEPIOTAS MENORES DE 10

MOI DOADO DE COÑECER pola súa COR AZU-

CM.

LADO-LILA.

( a Amanita pantherina, velenosa, é tamén

AMETHISTINA, pequena seta toda de cor viole-

máis pequena, ten o sombreiro pardo con ve-

ta, de sombreiro pequeno, poucas láminas, se-

rrugitas brancas e O PÉ BLANCO E CON VOL-

paradas, e de pé delgado duro, moi frecuente e

VA.

comestible tamén (só o sombreiro).

2. TRICHOLOMA NUDUM (PÉ AZUL)

3.

-O SOMBREIRO é moi convexo ao principio, có

BOLETUS EDULIS (andoa, madeirudo)

-SOMBREIRO circular regular, ao primeiro pe-

borde repregado hacia abaixo e adentro; logo

queniño, convexo e semiesférico, despois me-

ábrese, medra e faise case que plano, de ata

nos convexo e amplo (pode chegar aos 20 cm.

10 cm. de diámetro. o seu COLOR varía do

de diámetro), LISO e de COR PARDUZCA, a cor varia dende “café con leite” claro a marrón escuro (=B.aereus); algúns son de cor granate parduzca (=B.pinnicula). -A CARNE é branca, pero baixo da pel do sombreiro é un pouco viñosa -A cara inferior do sombreiro está chea de POROS pequenos, regulares, que son o final de infinidade de tubiños que forman unha capa doada de quitar. POROS E TUBOS son primeiro branquecinos,

azul lila grisáceo ao gris parduzco e é completamente liso. -Baixo do sombreiro hai moitas láminas radiais de fío algo sinuoso que parecen adherentes (=pegadas ao pé) e incluso algo decorrentes nos vellos exemplares, e son de cor lila azulado. A ESPORADA que soltan se se deixan varias horas sobre un papel é de cor algo rosado-lila. -O PÉ é fibroso, da mesma cor lila-azulado ca as láminas. A base é máis ancha e algodonosa.

logo algo amarelentos e, de vellos, amarelo-

-Frecuente en outono e aínda en inverno,

verdosos.

baixo diversas clases de árbores, sobre todo

-A ESPORADA é de cor caqui pálida.

entre a faísca do chan das carballeiras.

Despois o pé vaise facendo máis alto e esvelta

a súa CARNE é de ton lila, moi aromática e es-

e pode chegar a cilíndrico. A súa cor soe ser

curecendo coa humidade. Quizás moi suave e

café con leito claro e ten na parte superior una

con demasiado olor, é UNHA SETA DE CALIDA-

especie de REDECILLA BLANCA (na variedade

DE.

29


B. reticulatus a redeilla non é tan clara e cubre

coñécese ben, porque a redeilla do pé é de ton

toda a superficie do pé)

castaño e os poros póñense rosados (e sempre podemos coñecelo tamén probando un trociño

O PÉ é robusto e parece unha maza, coa parte

da súa carne en cru, que é moi amarga)

inferior moi grosa: cando a seta é moi nova pa-

4. BOLETUS LUTEUS (ándoa anelada, ándoa marela)

rece un anano barrigón cun casco redondo tapándolle a cabeza e pescozo. Despois o pé vaise facendo máis alto e esvelta e

-SOMBREIRO circular convexo semiesférico, lo-

pode chegar a cilíndrico. A súa cor soe ser café

go máis aberto, de 5 a 12 cm. de diámetro. VIS-

con leito claro e ten na parte superior una espe-

COSO coa humidade, DOADO DE PELAR e de cor

cie de REDECILLA BLANCA (na variedade B. reti-

marrón achocolatado.

culatus a redeilla non é tan clara e cubre toda a superficie do pé) Medra en verán e outono baixo diversas . -A súa CARNE é moi apreciada en tódalas partes e de gran interese alimentario (entre outras interesantes cousas para organismos, ten proteínas de alta calidade polo seu gran contido en aminoácidos esenciais).

-A ESPORADA é amarelenta. -PÉ mais ou menos cilíndrico e TEN UN ANEL MEMBRANOSO violáceo, do que ás veces só quedan colgallos pegados . -Por encima do anel, a superficie do pé e amarelenta, con pequenas granulacións, e por debaixo do anel é algo violáceo ou parduzco. -Só se pode confundir con outros boletos (setas

-Frecuente nos piñeirais no verán e outono.

con tubos), pero poucos boletus son algo tóxicos. (tóxico é B.satanáns, que ten POROS ENSE-

CARNE branda e saborosa. NON HAI RISCO DE

GUIDA VERMELLOS e o pé con zonas vermellas,

CONFUSIÓN CON OUTROS BOLETOS, pois o fei-

amarelas e con redeilla vermella, e a súa carne

to de ter anel no pé distíngueo da maioría.

azulea ao partila).

(Ademais poucos boletos hai tóxicos, e só causan trastornos dixestivos).

Boletus felleus é amargo e certamente parecese Hai unha especie moi parecida e tamén comesti-

moito ao B.edulis cando é novo, pero ao medrar

30


ble: B.granulatus, que NON TEN ANEL e que é

O PÉ é branco, case cilíndrico e cun ANEL BLAN-

de sabor algo máis forte, MANCHA OS DEDOS

CO membranoso delicado.

de cor tabaco.

Frecuente en verán e outono tras de chuvias abondosas, en lugares descubertos, coma pra-

5.

AGARICUS CAMPESTER (champiñón silvestre)

dos, céspedes de xardíns, terras ben estercoladas e, sobre todo, en leiras abandonadas nas que xa medrou algo a herba. A súa CARNE é aromática e moi apreciada.

-SOMBREIRO circular, convexo, liso, branquecino o con una especie de escamiñas sedosas

Hai moitas especies do mesmo xénero, moi pa-

(non saíntes) algo parduzcas. O borde é fino e

recidas e tamén comestibles, con láminas da

algo saínte. De 5 a 15 cm, e a CARNE de OLOR

mesma cor e anel no pé.

AGRADABLE ALGO ANISADO, POÑÉNDOSE RO-

Tamén é moi parecido a A.silvaticus, de som-

SADA AO PARTIR.

breiro algo máis escuro, polas súas escamas sedosas pardo-vermellizas, pé máis longo e carne que se pon vermella ao partir, que é propio de bosques. A arvensis e A.silvicola (bola de neve) son de sombreiros

máis

globulosos,

brancos,

máis

grandes e altas e con anel algo máis complicado e carne de olor agradable, que se manchan algo de amarelo ao manosealas. Só hai que ter coidado con A.xanthoderma, que é algo tóxica, e se recoñece porque CHEIRA MAL (a iodoformo) E SE MANCHA DE AMARELO RAPIDAMENTE DONDE SE TOCA. O verdadeiro perigo non é a confusión con outros “champiñóns”, aínda que hai algúns moi indixestos, senón en confundirse con outras setas velenosas: Entoloma lividum, que tamén ten as láminas rosadas (ASI QUE MELLOR NON COLLER AGARICUS MOI NOVOS, que aínda teñen Numerosas LAMINILLAS radiais LIBRES (=non chegan ao pé) desiguais e de cor variable coa idade: primeiro son rosadas, logo parduzcas de ton carnoso e ao final moi escuras, marrónvioláceo case negro (entón hai que tiralos, por ser algo tóxicos). A ESPORADA que arrían se se deixan sobre un cristal é de cor pardo violáceo.

as láminas rosadas), pero

como NON TEN

ANEL, non debe haber confusión (ademais, que E.lividum cheira a fariña) Por outra banda, as Amanitas velenosas teñen láminas e esporadas brancas, ademais de volva. A clave para non se equivocar ao recoller Agáricos campestris é pensar que debe ter laminas rosadas e anel e non poñerse amarelo ao tocalo.

31


6. COPRINUS COMATUS

e xardíns. A súa CARNE é branca, moi terna e delicada,

(matacandil)

polo que hai que cociñala pouco e va moi ben

-Cando é moi nova e o sombreiro está cerrado,

para tortillas. Só se come cando está branca e

é oblongo, case cilíndrico, cun manguiño con pé.

as láminas tamén.

Despois medra ata 5-6 cm de alto e se abre un

É CASI IMPOSIBLE confundila con outras setas,

pouco por baixo semellando unha campá ou un

se acaso, con outros coprinos acampanados e que se fan tinta (C. atromentarius causa trastornos se se bebe alcohol neses días) pero NINGUN TEN O SOMBREIRO TAN PELUCHOSO E CARACTERISTICO.

7. CANTHARELLUS CIBARIUS (cantarela) -SOMBREIRO

convexo irregular afundido polo

centro según medra, 3-a10 cm. de case branco a marelo e case alaranjado. NON TEN LAMINAS, senón enrrugas, que baixan algo polo pé e que se bifurcan e ramifican ao

apagaveas (matacandil), pero apenas se abrirá mais. Só o borde vaise levantando e desflecando a medida que se va poñendo rosado, logo negruzo e se convirte un líquido negro coma a tinta: o sombreiro, que era branqueeino e moi peluchoso, vaise licuando por baixo, ata quedar só o mamelón central. Baixo o sombreiro, moitas láminas brancas libres (non chegan ao pé), apretadas, que tamén se poñen rosadas, negras e ao fin liquidas. PÉ fráxil, oco ao final, brancosedoso, ás veces cun fino anel branco moi delgado e solto que

chegaren cerca do borde do sombreiro, e da

soe desaparecer.

mesma cor.

Medra en verán e outono, en grupiños, en sitios

seta.

descubertos, perto dos basureiros, escombreiras

Abunda en verán e principios de outono en di-

32

Tamén o PE e marelo coma toda a

A ESPORADA é branca.


versos bosques.

non é moi novo.

A súa CARNE é firme, branca e de aroma

O detalle máis importante desta seta, que a

agradable. RARA VEZ É ATACADA POR PARÁ-

distingue de tódalas demais, é que segrega un

SITOS, pola súa consistencia. Permite utilizala

líquido vermello-laranxa cando se corta tanto

en calquera guiso e incluso desecala facilmen-

o sombreiro coma o pé: este forma entón un

te, pero precisa máis tempo no lume.

anel vermello có líquido. (Este pigmento elimí-

Os principiantes sempre se confunden cunha seta

parecida:

Hygrophorosis

aurantiaca

(Cantharellus aurantiacus) ou Falso Níscalo: tamén é amarela, pero o pé é máis cilíndrico, branducho e baixo o sombreiro TEN LAMINILLAS alaranxadas bifurcadas: se cortamo-la seta cun coitelo de arriba abaixo pola metade veremos que son verdadeiras laminillas finas, pero NON ARRUGAS. (De tódolos xeitos, non importaría moito porque non é tóxico) Sí que sería grave confundirse con Pleurotus olearia, seta TÓXICA, que ten certo parecido, pero é mais alaranxada e TEN LAMINILLAS finas e soe medrar EN GRUPOS sobre tocóns de árbores ou raíces (o C.cibarius MEDRA EN

nase polo riñon e por eso a ouriña ponse desa

TERRA E TEN ARRUGAS).

cor e asusta a quen non sabe a causa). O contacto da CARNE có aire fai aparecer unha

8. LACTARIUS DELICIOSUS

cor verde “cardenillo”. Ollo: se o níscalo ten partes verdes pode que esté agusanado ou

(fungo dos piñeiros)

sexa vello ou esté moi manoseado.

SOMBREIRO primeiro circular, convexo, apla-

Hai especies parecidas: L. sanguifluus segrega

nado, có borde encurvado hacia abaixo e

un látex vermello sangue e L. semisanguifluus

adentro; despois ábrese e se funde en embu-

teno purpúreo.

do. 5-15 cm. Cor moi variable: vermellizo, ocre, grisáceo-laranxa ou verdoso en algunhas

SONCHE AINDA DE MELLOR CALIDADE.

partes (máis nos vellos). Zonas concéntricas

Algúns exemplares están ás veces parasitados

ou redondeles escuros . Moitas

LAMINILLAS

por outro fungo (Hypomices) branco que deradiais

decorrentes

forma as laminillas, e fanlle tomar formas ra-

(=baixan pegada ao pé), desiguais, de cor la-

ras, cunha capa branca baixo do sombreiro:

ranxa. ESPORADA BLANCA.

seguen sendo comestibles e incluso mellores.

Pé case cilíndrico, xeralmente curto, laranxa variable e soe ter uns furadiños, coma picadu-

Os níscalos medran sempre nos piñeirais, e

ras de viruela. A estructura do pé é granulosa

abundan en veráns chuviosos e mais en ou-

(=non ten febras, pártese por calquera parte,

tono (se chove).

coma unha tiza branda) e soe esta oco cando

33


DATOS DE INTERES

34


FRIAXE GLACIAL p/ Marcelino García Lariño

Ela quedou moi tristeira, e eu co que me dixo moito máis.

FRIAXE GLACIAL

HAINOS

Frío, o que se di frío, como aquel serán-noite da procesión da

¡Hai cada un! ... Haber hainos –como di a xente– pero o caso

Semana Santa de fai uns anos, eu coido que non sei se o

é dar con eles.

habería ou se aínda o haberá. Ata os santiños da procesión

Coñezo a un home que é do meu tempo, ten a miña estatura,

mesmamente semellaba que estaban aterecidos, e non diga-

gasta o mesmo número de calzado, ten a mesma miña fas-

mos xa os confrades e os cregos que ían no procesión coas

quía no andar, e ata é tan despistado coma min.

facianas axeadas.

Pois este home, que Deus conserve moitos anos, pois así

Aquela noite xélida tamén a sufrimos, e non pouco, os parro-

tamén me conserva a min, unha mañá moi cediño, aínda non

quianos devotos e píos que iamos tiritando, pero moi afervoa-

chegara o mencer, presentouse no despacho de billetes da

dos como se require nestes casos, na procesión. ¡Que frío,

estación de Castromil, en Muros, e sacou un billete. Foi para

Señor, que xeo!, mesmamente semellaba que nos atopába-

o autobús e de seguidiña este púxose en marcha. Cando ían aló pola Abelleira, o revisor do ómnibus foi pedir os billetes ós viaxeiros é ó chegar a pé do noso home, moi cortés e con toda educación, dirixiuse igual que o fixera cos outros pasaxeiros, dicíndolle: —Billete, por favor. O noso home, o meu dobre, buscou no bulso da chaqueta do

mos no polo. Era un frío friorento con redundancia ou sen ela; e amais deso unha chuvia tan xélida que unha pinga que che caera en calquera parte do corpo, sen esaxerar, o mesmo che podía deixar en estado líquido, sólido ou gasoso. Pero para comprendernos mellor, imos prescindir destes termos tan grandilocuentes e altisonantes, e expresarnos na fala popular dos pescos que é, por moito que se diga, como máis

lado dereito e non o atopou; logo no do lado esquerdo coa mesma sorte; mirou en tódolos petos do pantalón co mesmo resultado; xa moi nervioso mirou en todos do chaleco e tampouco lle apareceu. Sacou a carteira, remirouna ben e nada, que o billete non lle daba aparecido. Entón o revisor, canso de esperar, díxolle con moi boas palabras:

ben nos entendemos uns cos outros tanto nas manifestacións

—Non se preocupe, señor. Eu xa o coñezo, por mor de

relixiosas como profanas, en verán e en inverno, con abafante

que vostede vive moi pretiño do garaxe de Castromil, e sei

calor ou con xélida friaxe.

e cónstame de que é unha persoa de toda fianza e creto.

Pois aquel día e nesa mesma procesión, nun treito dela por

Proseguiu o revisor coa súa tarefa de pedirlle o billete ó

unha rúa moi estreita, quedou a ringleira onde ía eu todo frio-

resto dos viaxeiros; e cando rematou e ía sentarse ó lado

rento desfile mesmo ó par da banda de música, e unha moza

do condutor, ó pasar polo home que é igual a min, viuno

das que ían tocando na banda mesmo quedou pegadiña a

que baixara a maleta e que estaba sacando dela docu-

min. Vina tan entalada, tan frienta, que me deu compaixón, e

mentos e pezas de roupa na procura do ditoso billete.

díxenlle:

Faloulle o revisor: —Deixe o billete que non lle fai falta para nada. Xa

–Mociña, tes moito frío ¿non si? E a mociña, bonitiña coma un sol, cunha voz moi afinadiña – para algo estaba na banda– contestoume: –Teño tanto e tanto frío teño señor, que ata non teño tento para botarlle a man a gaita.

lle dixen que sei positivamente que vostede o pagou. —E o bo do home contestoulle: —Teño que atopalo á forza para saber onde teño que baixar, que non sei para onde vou. ¡Haber hainos! Pero este tamén é un deles.

35


A voz dos nosos poetas

(Manuel Lago Alvarez: pequeño incidente con la guillotina)

.- A quen padeza de insomnio. Manuel Mª Pena Silva

Pode un honesto artesán convivir coa guillotina?; debe afrouxar disciplina por un carocho de pan? Pode un instinto asasino perseguirlle rastro a un dedo?; debe a coitela pór medo á man que perda o seu tino? Pode MANOLO arriscar o corporal patrimonio?; debe o teclado do harmonio neste LAGO acreditar? Pode coser e cantar?, debe ÁLVAREZ despertar ás bruxas...?, a San Antonio?..., a quen padeza de insomnio? Este solteiro segrar quixo -a dedo!- recortar o papel do matrimonio coa barbeira "del demonio"?

Desde algures, de bedel. Xerardo, feito a cicel, rocha ruda o seu perfil, alma agreste de alguacil intérprete dun papel de pícaro, pueril. Xerardo, que gran cartel! -extinta luz do candil-, entre saias, sen cuartel, todas a xogar con el á pitacega..., ao pernil: Pertinacia en pirixel, rapazadas pola pel, palpadelas co viril. *** Xerardo, xa de civil, desde algures, de bedel... (Rioderradeiro)

(Rioderradeiro)

36


O OFICIO DE SANCRISTÁN EN MUROS De primeiras: que había que anunciar a va-

p/ Manuel Lago Álvarez

cante de sancristán nas portas da Colexiata Aínda que no pareza, o oficio de sancristán

con obrigación expresa de que os aspiran-

sempre foi moi importante dentro do organi-

tes a sancristán da tiñan que ser clérigos e

grama de funcionamento das igrexas.

fillos e netos de veciños de Muros, e conclu-

O sancristán é a persoa (laica ou relixiosa)

ídos os trámites de admisión, superar un

que se atopa a cargo da sancristía e da

exame diante dun tribunal do que formaban

custodia dos obxectos sacros que contén;

parte examinadores e seis homes bos.

asiste ao sacerdote nos labores de coidado e limpeza da igrexa e é ademais o encargado de preparar todo o necesario para a celebración da misa. O Cae remoniale Episco-

porum do ano 1600, prescribiu que en catedrais e colexiatas, o sancristán debía ser un sacerdote, describindo as súas funcións no que respecta a sancristía, á eucaristía, á pila bautismal, os crismas, a decoración da igrexa, o mantemento da orde dentro da mesma, a preparación das cerimonias, o repenique das campás da igrexa, a distribución dos fregueses, e por último, suxeriuse que se nomease a un ou dous cóengos que supervisasen o labor do sancristán e os seus asistentes.

Como exemplo, a principios do ano 1720, o

Mentres a igrexa de Santa María do Campo

prior da Colexiata de Muros, don José Rubio

de Muros, tivo a consideración de Colexiata,

de Montaño, decretou vacante o cargo de

o nomeamento de sancristán requiría dunha

sancristán, ordenando a apertura do proce-

serie de formalidades de obrigado cumpri-

so de elección, que rematou coa elección do

mento por parte do Prior e Cabido da Cole-

licenciado don Domingo Gómez de Reloba.

xiata.

clérigo de menor orde, que resultou elixido 37


polos examinadores o 8 de abril.

de Caamaño, presvíteros, y los licenciados don

En data 11 de abril de 1720, o prior outorgou

Domingo Gómez de Reloba, don Antonio Jerpe

título de sancristán da Colexiata de Muros ao

de Pardiñas, don Juan Antonio Lago Maneiro,

elixido. O texto do título di:

clérigos de menores órdenes, y viendo los dichos

“Nos el bachiller don Joseph Rubio Monta-

ño prior y principal dignidad en la ynsigne cole-

don Jacobo Gómez Bazara, don Domingo Antonio Patiño y don Domingo Gómez de Reloba

xiata de la villa de Muros juez apostólico por bula y letras de su santidad nuestro mui santo padre Alexandro Sexto a nos cometida para la provisión y colazión de las prebendas vacas y sachristía que suelen vacar en dicha nuestra colexiata ansí simples como presbiterales como de dicha bula y letras consta, por quanto haviendo vacado en dicha colexiata la prebenda sachristía de ella por óvito del lizenciado don Pedro de Lago Maneiro su último poseedor se ha librado carta de edicto con cierto término para que los clérigos que fuesen hijos y nietos de vezinos de dicha villa que se

calificado sus personas y qualidades de dicho

quisisen obponer a ella lo hiziesen dentro del tér-

privilexio y concluido la causa, dimos en ella sen-

mino señalado que serían admitidos y su justicia

tencia por donde declaramos por tales lexítimos

guardada al que le tuviese y constando concurrir

obpositores a dicha sachristía a los referidos don

en cada uno dellos las qualidades que dicho privilexio dispone haríamos título, colazión y canónica institución al ydóneo y apresentado por la justicia y regimiento y seis hombres buenos como verdaderos patronos y apresenteros con zitación para todos autos la qual se fixó a las puertas principales de dicha nuestra yglesia colexiata como se acostumbra a la qual se vinieron obponiendo los licenciados don Jacobo Gómez de Bazarra, don Domingo Antonio Patiño, don Diego de Estrada y Medinilla, don Benito Jacob

Jacob Gómez Bazarra, don Domingo Antonio Pa38


tiño y don Domingo Gómez de Reloba, cuia sentencia fue pronunciada en los ocho de este presente mes y año en virtud de la qual dimos nuestro auto para que la justicia y regimiento de esta villa se juntasen en las casas de ayuntamiento y en ella se elixiesen examinadores y hombres buenos. Y habiéndolo echo y señalado día para el concurso se hizo saber todo ellos a los dichos obpositores declarados quienes haviendo entrado a ser examinados y los examinadores nombrados y elixidos dádoles por áviles y suficientes a los sobredichos en vista de que dicha justicia y regimiento con los seis hombres buenos apresentaron dicha prebenda de sachristía en el di-

cho licenciado don Domingo Gómez de Reloba y

guardado a sus antezesores y ninguna persona

nos pedieron le hiziésemos título, colazión y ca-

en ella le inquiete ni perturbe pena de excomu-

nónica instituzión de dicha sachristía despachán-

nión maior y diez mil maravedíes aplicados para

dole carta de título en la forma acostumbrada

la fábrica de dicha yglesia, so la qual pena man-

con recudimento de frutos que es la presente, en

damos a quien toque le acudan y hagan acudir

cuia conformidad mandamos que qualquiera ca-

con los frutos y rentas tocantes a dicha sachris-

nónigo capellán o clérigo de esta villa baia a la

tía y más que le sean devidos, anejos, devidos y

ynsigne colexiata della y dé posesión de dicha

pertenecientes, y le haian y tengan por tal sach-

sachristía a dicho licenciado don Domingo Gó-

ristán de dicha colexiata en testimonio de lo qual

mez de Reloba por los libros, cálizes, campanas

libramos la presente carta de título sellada con el

y otras ynsignias que como tal le tocan y el so-

sello de nuestra ynsigne colexiata firmada de

bredicho dé fianza de dar quenta de las alaxas

nuestra mano y refrendada del infraescripto es-

con que se sirve dicha nuestra yglesia colexiata

cribano de dicho ayuntamiento. En dicha villa de

y parroquial, la qual reziva el presente escribano

Muros a onze días del mes de abril de mil sete-

por su quenta y riesgo. Y mandamos se le guare

zientos y veinte años. Bachiller don Joseph Ru-

y hagan guardar las exenpciones y privilexios

bio Montaño. Por su mandado: Juan López de

que por tal sachristán le son devidas y se han

Castro”.

39


COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.