verder over
aardappelen De Oeraardappel
Opdracht: Schrijf de cijfers van de onderstreepte woorden uit de tekst onder de juiste catagorie A,B,C of D Welke onderstreepte woorden hebben met A geld, handel of oorlog te maken?
Welke onderstreepte woorden hebben met B de boerderij en landbouw te maken?
Welke onderstreepte woorden hebben met C natuur en klimaat te maken?
Welke onderstreepte woorden hebben met D koken of gezondheid te maken?
De aardappel komt oorspronkelijk uit het Andesgebied in ZuidAmerika. Daar verbouwden de Inca’s, een indianenvolk in Peru, dit knolgewas al sinds de tweede eeuw van onze jaartelling. In de Andes komen 4000 verschillende varianten van de wilde aardappel voor. Ze zijn klein en smaken bitter.(1) Door de indianen worden deze aardappelen als voedsel zeer gewaardeerd omdat ze voedzaam zijn en tot op de sneeuwgrens (2), ongeveer 4000 meter hoog, zijn te verbouwen. In Incataal heet de aardappel ‘papa’. Het woord ‘patat’ dat wij gebruiken voor gefrituurde aardappelen is afgeleid van het Spaanse woord ‘patata’, en dat weer van het Haïtiaanse woord ‘batata’, wat zoete aardappel betekent. De Inca’s aten de aardappel gekookt, gebakken, gedroogd (3) en gestampt. Van aardappelmeel bakten ze brood en taart. Ook werden aardappels een nacht in de koude lucht gelegd, daarna trapte men het vocht eruit en uiteindelijk begroef men ze in de sneeuw. Zo blijven ze lang goed (4), om in moeilijke tijden tot voedsel te dienen.
De eerste aardappel in Europa De Spanjaarden ontdekten de aardappel toen zij vanaf 1537 Peru veroverden. Rond 1550 maakten de Europeanen er kennis mee, toen de aardappel werd meegebracht uit Peru. Het duurde lang voordat Europeanen de aardappel op grote schaal (5) gingen verbouwen. Men dacht namelijk dat hij giftig was. Maar alleen de bloemen en de bessen zijn dat. Aardappels groeien onder de grond in het donker. Een aardappel die in het licht groeit wordt maagkrampen. De eerste aardappels kwamen aan in zuid Spanje. Monniken daar kweekten de aardappel (6) al snel om voldoende voedsel voor hun ziekenhuis te hebben. Boeren uit de streek zagen dit en volgden hun voorbeeld. Daarna ontdekten ook militairen de aardappel. Het was een goedkope en gemakkelijke (7) bron van voedsel voor het leger: aardappels zijn immers gemakkelijk mee te nemen op veldtochten, zonder gevaar voor beurse plekken. De veldslagen (8) in vele europese landen zorgden ervoor dat de aardappel in heel Europa terechtkwam. De eerste aardappels in Nederland werden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 - 1648) in een kas (9) in een Hortus geplant. Gegeten werd de aardappel toen nog niet: de hutspot, een gerecht met aardappel en wortel (10), die op 3 oktober 1574 bij de
www.smaaktepakken.nl
bevrijding van de Spaanse overheersing gegeten werd, was nog niet gemaakt van aardappelen, maar van pastinaak, een Nederlands knolgewas(4)dat in die tijd veel gegeten werd.
De aardappel als basisvoedsel
Honderden jaren was de aardappel in Nederland het basisvoedsel. Dat betekent dat aardappels bijna bij elke avondmaaltijd werden gegeten. Aardappels met boerenkool dan weer met zuurkool, met ei, aardappels met kaas, en soms met vlees, vis of kip. Vandaag de dag bestaan er wereldwijd vele honderden aardappelrassen. Alleen al in Nederland zijn er zo’n 250, zoals: Eigenheimer, Bintje, Spunta, Désirée, Agria, Nicola en Diamant.
patat 00 gram 1 in n e ie Calor 456 Kca
Aardappels in de keuken Behalve de smaak is het de structuur van de aardappel (11) waarmee de consument te maken heeft. Dit verschil tussen bloemige aardappels, die melig zijn, en vaste aardappels, die stevig zijn, is belangrijk voor de kok. Bloemige of kruimige aardappels bevatten meer zetmeel. Zetmeel zet bij verhitting uit (12), waardoor de aardappel uit elkaar valt en puree wordt. Niet voor niets hebben patatbakkers vastkokende aardappels nodig. Aardappels zijn voedzaam (13). Na het eten heb je een voldaan (14) gevoel. Aaardappels kunnen ook veel vet opzuigen. In de frituur of met veel roomboter gebakken wordt de aardappel zo een calorierijk (15) gerecht. Scherp, zuur of bitter smakende planten (16) helpen om het vet af te breken (17). Dan kan het beter verteerd
Het schilderij ‘de aardappel eters’ van Vincent van Gogh (1885)
bitter kruid zoals salie. Als je kijkt naar het schilderij de aardappeleters van Vincent van Gogh, zie je dat de arme boeren goedkope (18) gemaakt van de bittere knol chicorei. Tekst: Smaak te Pakken geïnspireerd op:www.museumkennis.nl/nnm.dossiers/museumkennis /i002178.html
www.smaaktepakken.nl
verder over
Zet een kruisje in de goede kolom
1 klein en smaken bitter.
2 tot op de sneeuwgrens (2)
3 gedroogd (3) 4 Zo blijven ze lang goed (4),
5 grote schaal (5) 6 kweekten de aardappel (6)
7 goedkope en gemakkelijke (7)
8 veldslagen (8) 9 in een kas (9) 10 gerecht met aardappel en wortel (10)
11 structuur van de aardappel (11)
12 zet bij
verhitting uit (12)
13 voedzaam (13) 14 voldaan (14) 15 calorierijk (15) gerecht
16 Scherp, zuur of bitter smakende planten (16)
17 vet af te breken (17) 18 goedkope (18)
www.smaaktepakken.nl
A
geld, handel of oorlog
B de boerderij en landbouw
C natuur en klimaat
D koken of gezondheid