Η ΚΑΘ΄ ΗΜΑΣ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
ΠΕΡΓΑΜΟΣ
• Ιστορικό πλαίσιο και
• Καλλιτεχνική δημιουργία
Συντάκτης:
ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΕ01
ΠΕΡΓΑΜΟΣ
H Εργασία βασίζεται σε πληροφορίες οι οποίες προέρχονται από το έργο: « Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της» των Μανόλη Βουτυρά & Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών
Πρωτοκατοικήθηκε από τους Ίωνες την 2η χιλιετία π.Χ.
ΠΕΡΓΑΜΟΝ
Η λέξη πέργαμον ή πέργαμος είναι ελληνική και σημαίνει οχυρό. Στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του ελληνιστικού κόσμου.
ΙΔΡΥΣΗ
Την περιοχή της Περγάμου επέλεξε λίγο μετά το 302 π.Χ., ο βασιλιάς Λυσίμαχος, ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ως τόπο φύλαξης του ταμείου του, που περιείχε 9.000 τάλαντα. Τη φύλαξη και τη διαχείριση της τεράστιας αυτής περιουσίας ο Λυσίμαχος την ανέθεσε σε έναν έμπιστό του, πιθανότατα Μακεδόνα, τον Φιλέταιρο, γιο του Αττάλου.
Ο Φιλέταιρος αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τον πλούτο του για να εδραιώσει την εξουσία του. Πρώτη ενέργειά του ήταν η ενίσχυση της οχύρωσης του Περγάμου και η κατασκευή νέων οικοδομημάτων, ανάμεσα στα οποία ήταν και ένας ναός της Αθηνάς·
ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ο Φιλέταιρος πέθανε το 263 π.Χ. σε μεγάλη ηλικία και, καθώς δεν είχε παιδιά, τον διαδέχθηκε ο ανεψιός του Ευμένης. Επεξέτεινε σιγά σιγά το κράτος του και επιδίωξε να κάνει το Πέργαμον κέντρο ελληνικής παιδείας, καλώντας φιλοσόφους από την Αθήνα.
•
•
•
•
Αλλά το πρώτο γεγονός που έφερε δόξα στους ηγεμόνες του Περγάμου και τους έκανε γνωστούς στον ελληνιστικό κόσμο ήταν η αναμέτρησή τους με τους Γαλάτες. Οι Γαλάτες ήταν Κέλτες που κατοικούσαν στην κεντρική και τη δυτική Ευρώπη, και από τον 4ο αιώνα π.Χ. άρχισαν να μετακινούνται προς τα νότια, εισβάλλοντας αρχικά στην Ιταλία και αργότερα στη Βαλκανική χερσόνησο. Το 279 π.Χ. οι Γαλάτες οργάνωσαν μια επιδρομή στη Μακεδονία, προχώρησαν ληστεύοντας και καταστρέφοντας στην κεντρική Ελλάδα και έφτασαν ως τους Δελφούς,. Συνέχισαν την πορεία τους προς τα ανατολικά και εγκαταστάθηκαν τελικά στα υψίπεδα της κεντρικής Μικράς Ασίας, ανάμεσα στους ποταμούς Σαγγάριο και Άλυ, στην περιοχή της Αγκύρας, που ονομάστηκε από τότε Γαλατία.
ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΗΣΗ
Ο Άτταλος Α', υιοθετημένος γιος του Ευμένη, ανέλαβε τη διακυβέρνηση το 241 π.Χ., μετά τον θάνατο του τελευταίου. Ο Άτταλος αντιμετώπισε τους Γαλάτες σε δύο μάχες νικηφόρες. Μετά την επιτυχία αυτή ο Άτταλος πήρε τον τίτλο βασιλεύς και έτσι το κράτος του Περγάμου έγινε το τελευταίο από τα ελληνιστικά βασίλεια.
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Στα χρόνια που ακολούθησαν τις νίκες του Αττάλου Α' κατά των Γαλατών το Πέργαμον στολίστηκε με νέα οικοδομήματα και έργα τέχνης. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει μια σειρά από μεγάλα συμπλέγματα χάλκινων αγαλμάτων που εικόνιζαν τους ηττημένους Γαλάτες
Ο συσχετισμός της νίκης εναντίον των Γαλατών με μυθικούς πολέμους, όπως η Γιγαντομαχία και η Αμαζονομαχία, καθώς και με τη μάχη του Μαραθώνα, επιβεβαιώνει ότι οι βασιλείς του Περγάμου ήθελαν να την προβάλουν ως επικράτηση του νόμου κατά της ανομίας, της ελευθερίας κατά της υποδούλωσης και των Ελλήνων κατά των βαρβάρων.
Η δύναμη και ευημερία του βασιλείου του Περγάμου έφθασε στο απόγειό της στα χρόνια της βασιλείας του Ευμένη Β' (197159 π.Χ.), του πρωτότοκου γιου και διαδόχου του Αττάλου Α'. Οι δύσκολες σχέσεις του Ευμένη με δύο ισχυρούς ηγεμόνες, τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε' και τον βασιλιά της Συρίας Αντίοχο Γ', τον οδήγησαν να πάρει το μέρος των Ρωμαίων . Ο Ευμένης ισχυροποίησε τη θέση του στη Μικρά Ασία και επεξέτεινε την επιρροή του στην Ελλάδα, κάνοντας πλούσιες δωρεές κυρίως στην Αθήνα.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
Κατά τη βασιλεία του Ευμένη, τα γεωγραφικά όρια του βασιλείου εκτείνονται από τη θάλασσα του Μαρμαρά ως τα όρη του Ταύρου, ενώ η Πέργαμος εξελίσσεται σ' ένα λαμπρό πνευματικό και εμπορικό κέντρο – το μεγαλύτερο της ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας με 120.000 κατοίκους.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Η πόλη εξωραΐζεται με δεκάδες δημόσια κτίρια και επιβλητικούς ναούς (τότε ανεγείρεται ο Βωμός του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Νικηφόρου), ιδρύεται η περίφημη βιβλιοθήκη της Περγάμου με 200.000 τόμους (μια από τις μεγαλύτερες του αρχαίου κόσμου) και τελειοποιείται η περγαμηνή, που αντικαθιστά– ως νέα γραφική ύλη– τον πάπυρο. ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ
Στα χρόνια των Ατταλιδών η ακρόπολη του Περγάμου, όπου βρίσκονταν και τα βασιλικά ανάκτορα, στολίστηκε με λαμπρά οικοδομήματα. Τα πιο γνωστά από αυτά, που διαθέτουν επιπλέον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο, είναι οι στοές γύρω από τον ναό της Αθηνάς και ο μεγάλος βωμός του Δία. Και οι δύο κατασκευές χρονολογούνται στη βασιλεία του Ευμένη Β' και θεωρούνται τα σημαντικότερα σωζόμενα μνημεία της ελληνιστικής εποχής.
Τα μνημεία ήρθαν στο φως στη διάρκεια των ανασκαφών που διενήργησε στο Πέργαμον μια γερμανική αρχαιολογική αποστολή στα χρόνια 1878-1886 και μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο, όπου εκτίθενται σε ένα μουσείο που κατασκευάστηκε ειδικά για αυτά. Τα δύο κτίσματα έχουν πολλές κατασκευαστικές ομοιότητες και συνεπώς δεν μπορεί να απέχουν πολύ μεταξύ τους χρονικά. Τα δύο μνημεία είναι τεκμήρια της δύναμης και της ευημερίας που γνώρισε το βασίλειο του Περγάμου
ΒΩΜΟΣ ΔΙΑ O υπέρλαμπρος Βωμός της Περγάμου (Βωμός του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Νικηφόρου) κτίστηκε από τον βασιλιά Ευμένη B', σε ανάμνηση της νίκης του ενάντια στους Γαλάτες. Φιλοτεχνήθηκε από 15 γλύπτες, που εργάστηκαν 30 χρόνια (180 π.Χ.- 150 π.Χ.) για να ολοκληρωθεί ο εκπληκτικός διάκοσμος του μνημείου. Ο βωμός, που ήρθε στο φως κατά τις ανασκαφές της γερμανικής αρχαιολογικής αποστολής στην Πέργαμο (1878-1886), βρισκόταν στη νότια πλευρά της Ακρόπολης της Περγάμου και είχε σχήμα Π. Σήμερα βρίσκεται αναστηλωμένος στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο και εκτίθεται μαζί με πολλά άλλα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής.
ΘΕΑΤΡΟ
Η Πέργαμος καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους και έγινε το μεγαλύτερο εμπορικό, πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο της ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας. Η παρακμή της πόλης ξεκινά από τα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα. Μετά την επανάσταση των Περγαμηνών κατά των Ρωμαίων (88) και την επανάσταση του Μακρίνου, δολοφόνου του Καρακάλλα (117), η Πέργαμος απογυμνώθηκε από τα αξιολογότερα μνημεία τέχνης, τα οποία μεταφέρθηκαν στη Ρώμη.
ΝΑΟΣ ΤΡΑΪΑΝΟΥ •
•
•
•
Τον 7ο αιώνα έγινε βυζαντινή επαρχία η εκκλησία της γίνεται έδρα Επισκοπής, ενώ η πόλη εξελίσσεται σ' ένα αξιόλογο πνευματικό κέντρο. Στα 1401 καταστράφηκε εντελώς από τον Ταμερλάνο και έμεινε για έναν αιώνα έρημη και ακατοίκητη, μέχρι που στα 1450 οι Τούρκοι ξανάχτισαν την πόλη στους πρόποδες του λόφου. Στις αρχές του 20ού αιώνα (1914) ο πληθυσμός της πόλης φτάνει τους 19.000 κατοίκους, εκ των οποίων οι 10.000 είναι Τούρκοι, οι 8.000 Έλληνες, οι 300 Αρμένιοι και οι 700 Εβραίοι. Η Πέργαμος περνά οριστικά στους Τούρκους στις 22/8/1922 και όσοι από τους Έλληνες κατοίκους της καταφέρνουν να σωθούν, καταφεύγουν οριστικά στην Ελλάδα.
ΚΟΚΚΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Κάτω από τον λόφο της ακρόπολης βρίσκεται η Κόκκινη Βασιλική (Σεράπειο), το μεγαλύτερο κτίριο της πόλης. Χτισμένο στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., το τεράστιο ορθογώνιο οικοδόμημα ήταν αρχικά αφιερωμένο στον Αιγύπτιο ειδωλολατρικό θεό Σέραπι, τον 4ο αιώνα μ.Χ. μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ενώ οι Τούρκοι αργότερα το έκαναν τζαμί.
ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟΝ
Ο δεύτερος σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της πόλης είναι το φημισμένο Ασκληπιείο. Κτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και λειτουργούσε (όπως όλα τα Ασκληπιεία της αρχαιότητας) ως ιατρική σχολή-νοσοκομείο. Εδώ έζησε και άκμασε ο διάσημος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός. Από το εκτεταμένο συγκρότημα ναών, ιατρικών χώρων, ιαματικών λουτρών και ιερών που υπήρχε, ελάχιστες μαρτυρίες έχουν απομείνει σε καλή κατάσταση (η ρωμαϊκή αγορά, ένα ρωμαϊκό θέατρο και ο ναός του Ασκληπιού). Τα σπουδαιότερα ευρήματα των ανασκαφών στην περιοχή του Ασκληπιείου βρίσκονται στο Μουσείο Περγάμου του Βερολίνου.