ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2019-20
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΜΟΣ 1ος ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ μεταξύ του ερευνητικού φορέα : ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ με το: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ Ο ερευνητικός φορέας ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ και το ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ σύμφωνα με το NOMO ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4692/2020 ΦΕΚ 111/Α/12-6-2020 «Αναβάθμιση του Σχολείου και άλλες διατάξεις» συμφωνούν να συνεργαστούν στον τομέα: Tου σχεδιασμού, της ανάπτυξης και της αξιολόγησης εκπαιδευτικού προγράμματος «ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ»
Παιδαγωγική Ομάδα: Παλαιού Μαρία Τσόμπος Χρήστος Χρυσανθακόπουλος Νίκος Συντονιστής: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
ΣΚΟΠΟΣ: Ανάδειξη βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων του ελλαδικού χώρου ΣΤΟΧΟΙ: Επαφή με την τέχνη της Ναοδομίας Κατανόηση των αρχών που διέπουν την βυζαντινή ναοδομία. Προσέγγιση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς Τοποθέτηση των λατρευτικών μνημείων στο γεωγραφικό χάρτη (google map) Καλλιτεχνικός & αισθητικός γραμματισμός Ψηφιακός γραμματισμός
ΜΕΘΟΔΟΣ:
Ερευνητική & Ομαδοσυνεργατική
Ψηφιακή αφήγηση
Τόπος : εργαστήριο Η/Υ Μέσα: Κοινόχρηστη παρουσίαση στο Google Drive Χρόνος: 3 διδακτικές ώρες
Εισαγωγικά Με τα έργα της τέχνης του, το Βυζάντιο άφησε στον κόσμο τη μεγαλοπρεπέστερη και διαρκέστερη κληρονομιά του. Η βυζαντινή τέχνη είναι ο καθαρότερος καθρέπτης όπου φαίνεται η σύνθεση του βυζαντινού πολιτισμού. Εκεί μπορεί να δει κανείς όλα τα στοιχεία, ελληνορωμαϊκά, αραμαϊκά, περσικά, σε ποικίλες αναλογίες, αλλά ενωμένα πάντα σε ένα μίγμα τέλειο, σε κάτι το μοναδικό και πρωτότυπο παρά τις διαφορετικές προελεύσεις. Η αρχιτεκτονική πέτυχε από πολύ νωρίς τη σύνθεσή της και εξελίχτηκε με τρόπο φυσικό στη δική της γραμμή. Η κυριότερη συμβολή του Βυζαντίου στην αρχιτεκτονική ήταν το μυστήριο της ισορροπίας του θόλου απάνω σε τετράγωνη βάση, βρήκε δηλαδή αυτό ακριβώς που αναζητούσε ο νέος κόσμος. Για τους πρώτους χριστιανούς μια απλή αίθουσα ήταν αρκετή για τη λατρεία τους. Το εσωτερικό ήταν τόσο απέριττο όπως και το εσωτερικό ενός κλασικού ναού. Σιγά-σιγά όμως, και ιδίως τον 4ο αιώνα, η εκκλησία άρχισε να μην ικανοποιείται πια με το ενιαίο εσωτερικό και ζητούσε μια διαρρύθμιση πιο πολυσύνθετη. Ένας θόλος τοποθετημένος πάνω από το κέντρο της βασιλικής, θα χώριζε το εσωτερικό, ενώ συγχρόνως θα έδινε την εντύπωση μιας μεγαλύτερης λαμπρότητας. Οι αρχιτέκτονες ήξεραν από καιρό να τοποθετούν θόλους σε στρογγυλά οικοδομήματα, όπως το Πάνθεο της Ρώμης, τώρα όμως έπρεπε να τον τοποθετήσουν σε βάση τετράγωνη.
Η Αγία Σοφία παρέμεινε η κορωνίδα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Και οι ίδιοι οι Βυζαντινοί έτσι την έβλεπαν και για πολύ καιρό τη χρησιμοποιούσαν σαν πρότυπο. Η βυζαντινή αρχιτεκτονική ωστόσο δεν έμεινε στάσιμη. Σιγά-σιγά αναπτύχθηκε ο σταυρικός τύπος. Ο τύπος αυτός χάρη στην απλότητα και την τέλεια οικοδομική του ισορροπία είναι ίσως ο ωραιότερος της αρχιτεκτονικής. Είναι δύσκολο να αποδώσει κανείς δικαιοσύνη στη βυζαντινή τέχνη σε τόσο περιορισμένο χώρο. Παραμελημένη και περιφρονημένη τόσο καιρό, της αποδίδεται επιτέλους τώρα η εκτίμηση που της αξίζει. Ο ζήλος της νεώτερης έρευνας ευρύνει συνεχώς το πεδίο για την κατανόησή της. Τοιχογραφίες άγνωστες ανακαλύφθηκαν, ψηφιδωτά που ήταν πολύ καιρό κρυμμένα κάτω από ασβέστη, ξεσκεπάστηκαν, ναοί που παραμελήθηκαν στο χρόνο αναστηλώνονται και συντηρούνται. Ιστορικοί και αισθητικοί συγκεντρώνουν την προσοχή τους στη βυζαντινή τέχνη όσο ποτέ άλλοτε. Θαρρώ ότι σε λίγα χρόνια θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε καλύτερα πόσο μεγάλη είναι η οφειλή του κόσμου της ομορφιάς στους καλλιτέχνες του Βυζαντίου. Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Ι. ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Τεγέα Αρκαδίας
Ο ναός, γνωστός και ως Παλαιά Επισκοπή, αρχιτεκτονικά ανήκει στον λεγόμενο «μεταβατικό τύπο», δηλαδή στη μετάβαση από την παλαιοχριστιανική τρουλαία βασιλική στον μεσοβυζαντινό σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό. Στην κάτοψη δίνει την εντύπωση τρίκλιτης βασιλικής, τα κλίτη της οποίας χωρίζονται με τοίχους.
Μονή Ομπλού (1315)
Τοποθεσία: Πάτρα (Σαραβάλι) Το συγκρότημα περιβάλλεται από κτήρια κελιών και στο κέντρο της αυλής του βρίσκεται το καθολικό, που ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Αρχικά ήταν κατάγραφο με έξοχες τοιχογραφίες και διέθετε εξαίσια ξυλόγλυπτα που καταστράφηκαν το 1770. Τον 19ο αιώνα επισκευάσθηκε αρκετές φορές και το 1865 προστέθηκε το κωδωνοστάσιό του.
Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου (362)
Τοποθεσία: Καλάβρυτα Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με δύο νάρθηκες και εσωτερικά κοσμείται με τοιχογραφίες του 17ου και του 19ου αιώνα. Θεωρείται από τα παλαιότερα στην Ελλάδα.
Μονή Αγίας Λαύρας (961)
Τοποθεσία: Καλάβρυτα Το συγκρότημα περικλείεται από τις πτέρυγες των κελιών που σχηματίζουν περίβολο. Στο κέντρο του βρίσκεται το νεότερο καθολικό, που ανήκει στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, ενώ δεξιά της κύριας εισόδου του περιβόλου, το καθολικό του 17ου αιώνα, που είναι αγιορείτικου τύπου, δηλαδή μονόκλιτο, με τρεις κόγχες και τρούλο.
Ιερά Μονή Αρείας(1149)
Τοποθεσία Παλαμήδι, κοντά στο χωριό Άρια. Το καθολικό της μονής ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και τρίκογχκο Ιερό Βήμα. Στα δυτικά έχει νάρθηκα και εξωνάρθηκα, ενώ δύο πρόπυλα διαμορφώνονται στη βόρεια και στη δυτική πλευρά. Το κωδωνοστάσιο προστέθηκε σε μεταγενέστερη περίοδο. Το κτίσμα πατάει πάνω σε κρηπίδα και στους πλάγιους τοίχους του σχηματίζονται λίθινοι διακοσμητικοί σταυροί, χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του 12ου αιώνα. Το υπόλοιπο μέρος των τοίχων είναι κτισμένο με το γνωστό μεσοβυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας, με ιδιαίτερα επιμελημένη τη μεσαία αψίδα του ιερού. Ο τρούλος είναι οκτάπλευρος με πώρινους κτιστούς κίονες στις γωνίες. Ο ναός χαρακτηρίζεται για τον ιδιαίτερα πλούσιο, σχεδόν υπερβολικό κεραμοπλαστικό του διάκοσμο, στοιχείο επίσης χαρακτηριστικό του 12ου αιώνα.
Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Χώνικας (12ο αιώνα)
Τοποθεσία: Νέο Ηραίο (παλ. Χώνικας) Οι τοίχοι του πατούν πάνω σε κρηπίδα με δύο βαθμίδες και είναι χτισμένη σύμφωνα με το μεσοβυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας. Μόνο στην ανατολική πλευρά καλύπτονται με ορθομαρμάρωση μέχρι περίπου το μέσο.
Ι. Ν. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (12ος αιώνας)
Τοποθεσία: Άργος Ο ναός χρονολογείται περίπου στα μέσα του 12ου αιώνα και ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Στο κέντρο του χωριού Πλατανίτι, περίπου 10 χιλιόμετρα από την πόλη του Άργους, σώζεται ένα σημαντικό βυζαντινό μνημείο, ο μικρός, κομψός ιερός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα.
Ι. ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Μέρμπακα
Στην είσοδο του χωριού Αγία Τριάδα ή Μέρμπακα, σε απόσταση περίπου 8 χιλιομέτρων από το Ναύπλιο, βρίσκεται ο όμορφος βυζαντινός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Είναι γνωστός και ως Παναγία στο Μέρμπακα. Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον σύνθετο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο, με οκτάπλευρο τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες. Στα ανατολικά εξέχουν τρεις τρίπλευρες αψίδες, ενώ εσωτερικά, κάτω από το ιερό, σχηματίζεται ταφική κρύπτη. Μορφολογικά και τεχνοτροπικά χαρακτηρίζεται για τον κεραμοπλαστικό του πλούτο, κυρίως στην ανατολική πλευρά, και για τα γοτθικά διακοσμητικά στοιχεία. Οι τοίχοι του πατούν πάνω σε τρίβαθμη κρηπίδα, είναι κτισμένοι περίπου έως το μέσο με μεγάλες πέτρες, και ψηλότερα σύμφωνα με το μεσοβυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Στην τοιχοποιία ενσωματώνονται αρχαία γλυπτά
Ο ιερός ναός της Παναγίας της Καθολικής, Ηλεία
Χρονολογείται πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα και πληροφορίες για την ίδρυσή του μας δίνει μια επιγραφή στην αψίδα του ιερού. Ο ναός ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου, με νάρθηκα στη δυτική πλευρά και οκτάπλευρο τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Διακοσμείται με απλή κεραμοπλαστική διακόσμηση. Σε μεταγενέστερους χρόνους προστέθηκε ο εξωνάρθηκας και ανοίχτηκαν οι μεγάλες θύρες.
Ο ιερός ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, Ηλεία
Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του μονόχωρου σταυροειδούς εγγεγγραμμένου ναού με τρούλο και τρίπλευρη αψίδα στο ιερό. Η κατασκευή του είναι απλή και στο εσωτερικό του δεν σώζεται κανένα ίχνος από τοιχογραφικό διάκοσμο.
Ι. ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, Φραγκαβίλλας
Νοτιοανατολικά της Αμαλιάδας, προβάλλει ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, που ήταν το καθολικό της βυζαντινής μονής της Φραγκαβίλλας. Ο ναός οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα. Αρχιτεκτονικά, ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, με τρούλο που στηρίζεται σε πεσσούς. Είναι ενδιαφέρον ότι ανήκει σε μία ιδιαίτερη κατηγορία ναών, στους οποίους το δυτικό σκέλος του σταυρού είναι μικρότερο. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεγάλους λαξευμένους πωρόλιθους και πλίνθους, με κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην αψίδα του ιερού, ενώ στον τρούλο έχει υιοθετηθεί η περίφημη τεχνική της «κρυμμένης πλίνθου»
Ιερά Μονή Σκαφιδιάς.
Η Μονή είναι η παλαιότερη της Ηλείας, καθώς η ύπαρξή της ανάγεται τουλάχιστον στον 12ο αιώνα. Αρχικά ήταν σταυροειδής τρουλαίος ναός, από τον οποίο διατηρούνται μόνο τμήματα της πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας στην ανατολική πλευρά.
Ιερά Μονή Ζούρτσας (Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου)
Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα και πιθανότατα ήταν το καθολικό μονής. Στην αρχική του μορφή ήταν ξυλόστεγη τρίκλιτη βασιλική. Αργότερα, ο ναός περιορίστηκε σε δύο κλίτη και στη δυτική πλευρά προστέθηκε νάρθηκας. Στο δυτικό, νεότερο τμήμα της τοιχοποιίας έχουν εντοιχισθεί παλαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη, που χρονολογούνται στην ύστερη βυζαντινή εποχή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κεραμοπλαστική διακόσμηση στη μεγαλύτερη αψίδα του ιερού
Μονή της Παναγίας Βλαχέρνας
Στο χωριό Κάτω Παναγιά, κοντά στην Κυλλήνη βρίσκεται η ιστορική Μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, που ονομάστηκε Μονή της Παναγίας Βλαχέρνας. Η ίδρυσή της τοποθετείται στα τέλη του 12ου Το καθολικό, που δεσπόζει στο κέντρο της αυλής του μοναστηριακού συγκροτήματος, θεωρείται από τα ομορφότερα δείγματα αρμονικού συγκερασμού της ανατολικής και της δυτικής εκκλησιαστικής τέχνης. Πρόκειται για μεγάλη τρίκλιτη ξυλόγεστεγη βασιλική με νάρθηκα και εξωνάρθηκα, κτισμένη από κοκκινωπό πωρόλιθο, με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας, με διπλές πλίνθους γύρω από κάθε λίθο
Ι. Μονή Σεπετού
Λίγο χαμηλότερα από την ακρόπολη της αρχαίας Αλιφείρας, κτισμένη μέσα στον απόκρημνο βράχο επάνω από τον ποταμό Τρίτωνα, προβάλλει η εντυπωσιακή ιερά μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που είναι γνωστή ως Μονή Σεπετού. Η ίδρυσή της τοποθετείται στην περίοδο 1150-1200. Το συγκρότημα είναι κυριολεκτικά κτισμένο στην επιφάνεια του κατακόρυφου βράχου και υψώνεται σε πέντε επίπεδα Στο εσωτερικό του ευρύχωρου ναού ιδιαίτερη θέση κατέχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σεπετιώτισσας, που θεωρείται έργο του ευαγγελιστή Λουκά.
Ιερά Μονή της Παναγίας της Φανερωμένης, Κορινθία
Σε μια πευκόφυτη τοποθεσία, 3 χιλιόμετρα μακριά από το Χιλιομόδι, βρίσκεται η Μονή της Φανερωμένης, που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το καθολικό είναι σταυροειδής ναός με τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες το καθολικό του 13ου αιώνα με όμορφες αλλά φθαρμένες τοιχογραφίες
Ανδρομονάστηρο (Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος) Μεσσηνία
Η μονή ιδρύθηκε στα τέλη του 12ου ή στις αρχές του 13ου αιώνα. Το καθολικό αρχιτεκτονικά ανηκει στον τύπου του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με οκταγωνικό τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, με τριμερή νάρθηκα.
Ι. Ν. Αγίων Αποστόλων
Κτίστηκε στις αρχές του 12ου αιώνα. Είναι μικρός σε διαστάσεις και ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού, που δεν ήταν πολύ συνηθισμένος στην Πελοπόννησο. Δεν έχει νάρθηκα και ο τρούλος του είναι οκτάπλευρος, ενώ το ιερό του σχηματίζει εξωτερικά τρεις κόγχες.
Ι. Μονή Γαρδικίου
Κοντά στο χωριό Άμφεια ή Γαρδίκι, περίπου 12 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Καλαμάτας, βρίσκεται η βυζαντινή Μονή Γαρδικίου, μνημείο που ξεχωρίζει για τον περίτεχνο ναό του, αφιερωμένο στο Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη Πρόδρομου. Ιδρύθηκε τον 14ο αιώναΤο καθολικό οικοδομήθηκε αρχικά τον 14ο αιώνα και ανοικοδομήθηκε πιθανότατα κατά την περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας (1685-1715). Είναι μεγάλος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με μεγάλο δωδεκάπλευρο τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Ο τρούλος θεωρείται πραγματικό κομψοτέχνημα της μεταβυζαντινής θολοδομίας. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από λαξευτούς πωρόλιθους και σε ορισμένα σημεία τους ακολουθείται το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας, ενώ εντυπωσιακή είναι η ανάγλυφη διακόσμηση στα παράθυρα και στις θύρες του.
Μονή Μαρδακίου
Νότια της Νέδουσας, στην περιοχή της Αλαγονίας, βρίσκεται η μονή που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και είναι γνωστή ως Μονή Μαρδακίου. Κτίστηκε το 1504 από τον Θεόδωρο Χανδρινό, άρχοντα από την Αλαγονία Ο ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με οκτάπλευρο τρούλο και στη δυτική πλευρά του σχηματίζεται καμαροσκεπής μονόχωρος νάρθηκας. Στο εσωτερικό του σώζονται αξιόλογες τοιχογραφίες του 1635, έργο του Δημητρίου Κακαβά,
Ι. Μονή Μελέ
Δυτικά από το χωριό Αρτεμισία και στο φρούριο Μελέ των Παλαιολόγων, στον δρόμο Καλαμάτας-Σπάρτης, βρίσκεται η μονή που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο Ιδρύθηκε πριν από το 1600. Ο ναός είναι μικρός, μονόχωρος, και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με νάρθηκα και τρούλο. Εσωτερικά διακοσμείται με θαυμάσιες τοιχογραφίες.
Ι. ναός της Ζωοδόχου Πηγής
Βορειοδυτικά της Καλαμάτας, ανάμεσα στα χωριά Καλογερόρραχη και Ελληνοεκκλησιά, προβάλλει ένα από τα πιο ωραία και καλοδιατηρημένα βυζαντινά μνημεία της Πελοποννήσου, ο ιερός ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Κτίστηκε τον 12ο αιώνα. Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Σε μεταγενέστερες φάσεις έχουν προστεθεί ο νάρθηκας με την ανοικτή στοά στη δυτική πλευρά, και ο πύργος του κωδωνοστασίου, που θεωρείται φράγκικος, του 13ου αιώνα. Στη βόρεια πλευρά σχηματίζεται προστώο με κίονες,
Ι. Ναός Αγ. Χαραλάμπου
Στις ανατολικές παρυφές της Καλαμάτας βρίσκεται ο Άγιος Χαράλαμπος. Χρονολογείται στον 12ο ή στις αρχές του 13ου αιώνα. Ο βυζαντινός ναός, που αποτελεί το ιερό του σύγχρονου, καταλάμβανε τον όροφο του διώροφου κτίσματος και ανήκε στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Ο τρούλος του στηριζόταν σε δύο ή τέσσερις κίονες αλλά σήμερα έχει καταρρεύσει και ο χώρος στεγάζεται με επικλινή στέγη
Ι. ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, Χριστιανούπολη Στο χωριό Χριστιανούπολη των Φιλιατρών δεσπόζει ο εντυπωσιακός, μεγαλοπρεπής ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ένας από τους μεγαλύτερους βυζαντινούς ναούς στην Ελλάδα, που η τοπική παράδοση έχει συγκρίνει με την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, όπως φαίνεται στη λαϊκή ρήση «Αγιά Σωτήρα στο Μoριά και Αγιά Σοφιά στην Πόλη». Ιδρύθηκε τον 12ο αιών. Το οικοδόμημα αποτελείται από δύο μέρη, τον ναό και το επισκοπικό μέγαρο που είναι προσαρτημένο στη δυτική του πλευρά και διατηρείται μόνο στο ισόγειο. Ο ναός ανήκει στον σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου οκταγωνικού με νάρθηκα, που αντιπροσωπεύεται με ελάχιστα δείγματα σε όλη την Ελλάδα. Η τοιχοποιία του είναι επιμελημένη και ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, ενώ στο κατώτερο μέρος της μεγάλοι λίθοι, που προέρχονται από αρχαία κτίσματα, σχηματίζουν σταυρούς. Οι τοίχοι διακοσμούνται με περιορισμένα κεραμοπλαστικά στοιχεία και μαρμάρινα ανάγλυφα, και οι μεγάλες τους επιφάνειες γίνονται πιο ανάλαφρες με τα πολλά παράθυρα
Ι. Μονή Δήμιοβας
Στις δυτικές παρυφές του Ταΰγετου και επάνω από το χωριό Ελαιοχώρι ή Γιάννιτσα, βρίσκεται η ιερά Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Είναι γνωστή ως Μονή Δήμιοβας, Η μονή υπήρχε τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα. Το καθολικό είναι σχεδόν τετράγωνος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός χωρίς νάρθηκα, με τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες. Εσωτερικά είναι κατάγραφος με αγιογραφίες που φιλοτέχνησε ο ιερομόναχος Δαμασκηνός
Ι. ναός της Επισκοπής
Κοντά στο χωριό Σταυρί, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Μάνης, ο ιερός ναός της Επισκοπής. Χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα. Πρόκειται για μικρό σταυροειδή ναό, με τρούλο που στηρίζεται σε δύο κίονες, και νάρθηκα στα δυτικά. Εντύπωση προκαλούν η επιμέλεια της κατασκευής του και η διακόσμηση των εξωτερικών του επιφανειών. Στην τοιχοποιία του έχουν χρησιμοποιηθεί αρχαίο οικοδομικό υλικό, πώρινα λαξευτά μέλη και λιθόπλινθοι από βυσσινί μάρμαρο του Ταινάρου
Ι. ναός του Αγίου Πέτρου.
Στον Πύργο Διρού, σε ένα από τα πιο γνωστά σημεία της Μάνης, πάνω από τον συνοικισμό Γλέζου, βρίσκεται ο ιερός ναός του Αγίου Πέτρου. Η εκκλησία χρονολογείται στις αρχές του 11ου αιώνα και ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο.
Ι. ναός των Ταξιαρχών
Εμβληματικό μνημείο όχι μόνο για την Αρεόπολη αλλά για όλη τη Μάνη είναι ο ωραίος μητροπολιτικός ναός των Ταξιαρχών, κτίσμα της οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων, Ο ναός κτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στα τέλη του 18ου αιώνα. Είναι μεγάλος, μονόχωρος, θολοσκεπής, με σταυροειδώς διατεταγμένες καμάρες. Είναι κτισμένος με καλά κατεργασμένους λίθους και ξεχωρίζει για το εντυπωσιακό αλλά και κομψό, πενταώροφο κωδωνοστάσιό του
Ι. ναός των Ταξιαρχών, Γλέζου
Στον Πύργο Διρού, στον συνοικισμό Γλέζου, διατηρείται ο βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών. Χρονολογείται στο β΄ μισό του 11ου αιώνα και ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με το συνηθισμένο πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποίας των μεσοβυζαντινών χρόνων. Κατά τόπους έχουν εντοιχισθεί εφυαλωμένα πινάκια, ενώ σε μεταγενέστερες εποχές, κατά τη διάρκεια επεμβάσεων και προσθηκών, εντοιχίσθηκαν και μεσοβυζαντινά μαρμάρινα γλυπτά. Ο τρούλος είναι «αθηναϊκού τύπου», δηλαδή οκτάπλευρος με πώρινους κιονίσκους στις γωνίες.
Ι. ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
Στον οικισμό της Κάτω Γαρδενίτσας στη Μέσα Μάνη, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Χρονολογείται στον 11ο ή στις αρχές του 14ου αιώνα και αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο. Στα ανατολικά η κεντρική αψίδα, που προεξέχει, είναι πεντάπλευρη, και οι δύο πλάγιες είναι τρίπλευρες. Στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας, ενώ σε λίγο μεταγενέστερη φάση προστέθηκε το ιδιότυπο πρόπυλο και το τοξωτό κωδωνοστάσιο. Ο ναός είναι κτισμένος σύμφωνα με το γνωστό μεσοβυζαντινό πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποίας. Στην ανατολική πλευρά του έχουν εντοιχισθεί διακοσμητικά πινάκια και στο μέσο της κεντρικής αψίδας υπάρχει κεραμοπλαστικός διάκοσμος. Ο τρούλος είναι «αθηναϊκού τύπου», οκτάπλευρος με πώρινους κιονίσκους στις γωνίες
Ι. ναός Της του Θεού Σοφίας
Στην άκρη της κορυφής του απόκρημνου βράχου, στην ακρόπολη της Μονεμβασιάς, δεσπόζει ο εντυπωσιακός ναός Της του Θεού Σοφίας, το σημαντικότερο μνημείο του κάστρου χρονολογείται στο 1150. Ο ναός ανήκει στον λεγόμενο «ηπειρωτικό» οκταγωνικό τρουλαίο τύπο, και θεωρείται ένα από τα ωραιότερα δείγματά του. Χαρακτηριστικό του αρχιτεκτονικού αυτού τύπου είναι ότι ο κυρίως ναός είναι ενιαίος χώρος, καθώς οι οκτώ πεσσοί που στηρίζουν τον τρούλο, απωθούνται προς τα πλάγια. Στις τέσσερις γωνίες του τετράγωνου κυρίως ναού διαμορφώνονται παρεκκλήσια, στην ανατολική πλευρά σχηματίζεται τριμερές Ιερό Βήμα και στη δυτική νάρθηκας. Η τοιχοποιία είναι επιμελημένη, κτισμένη με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα.
Ι. ναός του Ελκόμενου Χριστού
Στον χώρο της πλατείας, στην Κάτω Πόλη της Μονεμβασιάς, κυριαρχεί ο μεγάλος και εντυπωσιακός ναός του Ελκόμενου Χριστού, που θεωρείται ο παλαιότερος του βράχου. Κτίστηκε τον 6ο ή 7ο αιώνα, με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων της πόλης. Στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, με νάρθηκα στα δυτικά και μια αψίδα στα ανατολικά, όπου εσωτερικά διαμορφωνόταν μεγάλο ημικυκλικό σύνθρονο. Κατά τον 11ο αιώνα προστέθηκαν οι άλλες δύο αψίδες, της πρόθεσης και του διακονικού,
Ι. Ναός της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας
Στις ψηλότερες συνοικίες της Κάτω Πόλης της Μονεμβασιάς, σε ένα από τα ανηφορικά καλντερίμια που οδηγούν προς την Άνω Πόλη, δεσπόζει η επιβλητική, ψηλή πρόσοψη του ναού της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, που είναι γνωστός και ως Παναγία Κρητικιά. Ο ναός είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο και η αρχιτεκτονική του συνδυάζει βυζαντινά και ενετικά στοιχεία. Η διαμόρφωση της εισόδου με το αέτωμα, οι στρογγυλοί φεγγίτες και τα οξυκόρυφα γείσα αποτελούν χαρακτηριστικές επιδράσεις της δυτικής τεχνοτροπίας
Ι. ναός της Παναγίας Παντανάσσης
Στο μέσο της διαδρομής από τους Μολάους προς τη Νεάπολη, βρίσκεται ένα από τα πιο σημαντικά και καλοδιατηρημένα βυζαντινά μνημεία της περιοχής, ο ναός της Παναγίας Παντανάσσης της Μονεμβασιάς ή της Γερουμάνας, Χρονολογείται στον 12ο Ο ναός είναι σχεδόν τετράγωνος σε κάτοψη, σταυροειδής εγγεγραμμένος, με μεταγενέστερο νάρθηκα και ο σχεδιασμός του χαρακτηρίζεται από ακρίβεια και συμμετρία. Έχει πέντε τρούλους, ένα κεντρικό που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες εσωτερικά, και τέσσερις μικρότερους στα γωνιακά διαμερίσματα.
Ιερά Μονή Ζερμπίτσης, Λακωνία
Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή ιδρύθηκε το 1639, πιθανότατα επάνω σε παλαιότερο, βυζαντινό ναό της Παναγίας, αφού η παράδοση θέλει την ιστορία της να φθάνει πίσω στον 12ο αιώνα. Το καθολικό, στο μέσο της αυλής, είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός αγιορείτικου τύπου, δηλαδή με δύο κόγχες στους πλαϊνούς τοίχους, και με λίγο μεταγενέστερο νάρθηκα, του τέλους του 17ου αιώνα
Ι. Μονή Τεσσαράκοντα Μαρτύρων
Βορειοανατολικά της Σπάρτης, βρίσκεται μία από τις σημαντικότερες μονές της Λακωνίας, αφιερωμένη στους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες. Ιδρύθηκε το 1305. Το καθολικό είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο, που κτίστηκε το 1620. Στην τοιχοποιία του διακρίνεται κεραμοπλαστικός διάκοσμος και ενσωματωμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, ενώ το εσωτερικό του είναι κατάγραφο. Η αγιογράφηση, του 1620, είναι έργο του Γεωργίου Μόσχου.
Ι. ναός της Παναγίας Χρυσαφίτισσας
Λίγο έξω από το χωριό Χρύσαφα, βορειοανατολικά της Σπάρτης, δεσπόζει ο ναός της Παναγίας Χρυσαφίτισσας. Οικοδομήθηκε στο τέλος του 11ου αιώναΑρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με νάρθηκα και ο τρούλος του στηρίζεται εσωτερικά σε δύο κίονες. Σε μεταγενέστερα χρόνια, πιθανώς στον 16ο αιώνα προστέθηκαν στη δυτική πλευρά του ο εξωνάρθηκας, η κινστέρνα και ο επιβλητικός οχυρός πύργος.
Ιερά Μονή Βροντοχίου (Ι. Ν. Αγίων Θεοδώρων & Παναγίας Οδηγήτριας) Μυστράς.
Η μονή ιδρύθηκε στα τέλη του 13ου αιώνα. Αρχιτεκτονικά, ο ναός των Αγίων Θεοδώρων ανήκει σε απλοποιημένη μορφή του σύνθετου οκταγωνικού σταυροειδούς εγγεγραμμένου τύπου. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι ο μεγάλος τρούλος στηρίζεται σε οκτώ τόξα που στην κάτοψη σχηματίζουν οκτάγωνο.
Ι. Ν. Ευαγγελιστρίας, Μυστράς
Η οικοδόμησή του θα μπορούσε να τοποθετηθεί στις αρχές του 15ου αιώνα, με βάση την αρχιτεκτονική του συγγένεια με τους ναούς της Περιβλέπτου και της Αγίας Σοφίας. Αρχιτεκτονικά ο ναός είναι απλός δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος, με νάρθηκα στα δυτικά. Στη νότια πλευρά του νάρθηκα σχηματίζεται στοά από όπου ξεκινά σκάλα που οδηγεί στον όροφο. Στα ανατολικά της στοάς υπάρχει μικρό τετράπλευρο παρεκκλήσιο, που πιθανόν να αποτελούσε τη βάση κωδωνοστασίου.
Άγιος Δημήτριος, Μυστράς
Kοντά στην είσοδο της Κάτω Πόλης του Μυστρά, δίπλα στο οχυρωματικό τείχος, βρίσκεται η Μητρόπολη, αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο. Πρόκειται για τον παλαιότερο ναό του λόφου, που ήταν το θρησκευτικό κέντρο της πόλης και η έδρα του μητροπολίτη Λακεδαιμονίας. Η ίδρυσή του τοποθετείται αμέσως μετά το 1262. Το μνημείο διαμορφώθηκε σύμφωνα με τον λεγόμενο «μικτό» ή «τύπο του Μυστρά», που στο ισόγειο είναι τρίκλιτη βασιλική και στον όροφο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός. Η ριζική αυτή μετασκευή οφείλεται στο γεγονός, ότι ο δεσπότης και οι άρχοντες παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία απο τα υπερώα, Η κατασκευή του ναού είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, όπως φαίνεται κυρίως στην τοιχοποιία της ανατολικής πλευράς, που ανήκει στην αρχική τρίκλιτη βασιλική, και είναι κτσμένη με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα.
Ι. Μονή Παντάνασσας
Το αριστουργηματικό καθολικό της, μάρτυρας της αναγέννησης του τόπου την εποχή των Παλαιολόγων, είναι το πιο εντυπωσιακό και αντιπροσωπευτικό δείγμα της αρχιτεκτονικής του Μυστρά, που συνδυάζει επιδέξια την καλλιτεχνική παράδοση του Βυζαντίου με στοιχεία της δυτικής αλλά και της ισλαμικής τέχνης. Το καθολικό της μονής, έχοντας ως πρότυπο τον ναό της Παναγίας της Οδηγήτριας, κτίστηκε στον λεγόμενο «μικτό» ή «τύπο του Μυστρά». Ο αρχιτεκτονικός αυτός τύπος έχει δύο ορόφους και συνδυάζει την τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο με τον πεντάτρουλο σύνθετο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό στον όροφο, με την προσθήκη υπερώων. Διώροφος είναι επίσης και ο νάρθηκας στα δυτικά, στο μέσο του οποίου υψώνεται ένας ακόμη τρούλος.
Ι. Μονή της Περιβλέπτου
Στη νοτιοανατολική άκρη του λόφου του Μυστρά, στην Κάτω Πόλη, δίπλα στον απότομο βράχο, είναι κτισμένη η Μονή της Περιβλέπτου, αφιερωμένη στην Παναγία. Η μονή πιθανότατα ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα. Το καθολικό ανήκει στον τύπο του απλού δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, με πεντάπλευρες αψίδες στο ιερό. Στη νότια πλευρά του αρχικά πρέπει να υπήρχε στοά, που αργότερα μετασκευάστηκε σε πλάγιο νάρθηκα.
Ι. ναός της Αγίας Σοφίας
Στην Άνω Πόλη του Μυστρά, στην περιοχή του παλατιού, λίγο ψηλότερα από την πλατεία, είναι κτισμένος ο ιερός ναός της Αγίας Σοφίας, ο μοναδικός της συνοικίας αυτής, που χρησίμευε ως εκκλησία του παλατιού. Οικοδομήθηκε τον 14ο αιώνα. Ο αρχικός ναός ήταν δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος, στον οποίο αργότερα προστέθηκαν ευρύχωρος νάρθηκας με τρούλο, παρεκκλήσια, κωδωνοστάσιο και στοές. Η εκκλησία είναι κτισμένη στο μεγαλύτερο μέρος της με το συνηθισμένο στη νότια Ελλάδα πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας. Στο εσωτερικό της σώζεται αποσπασματικά τοιχογραφίες,
Ψηφιακή Επεξεργασία Παιδαγωγική ομάδα ΠΛΠΠ ΠΑΤΡΑ 2022