re ko 3

‫‪1‬‬

‫‪4‬‬

‫‪29‬‬

‫‪70‬‬

‫پرۆسەی پەروەردە لە ئیسالمدا‪..‬‬

‫جیاوازی نێوان عشق و ئارەزوو‬ ‫لەپەیوەندی نێوان كوڕان و كچاندا‪..‬‬

‫ببورە‪ ..‬ئیتر تۆ لەدەرەوەی ژیانی منی‪..‬‬ ‫چیرۆكی واقیعی‬

‫دیدگایەكی نۆی لەبەڕێوەبردنی‬ ‫قەیرانەكاندا‬

‫بەبێ دەرمان چارەی سەرئیشەكەت بكە‪..‬‬

‫ئەو وشانەی نابێت بەمنداڵەكەتی بڵێیت!‬

‫خاوةنى ئيمتياز‪:‬‬ ‫ماكوان كةريم‬

‫سةرنوسةر‪:‬‬ ‫ِروئيا قادر‬

‫بة ِريَوةبةري كارط َي ِري‪:‬‬ ‫كاروان رةحمان‬ ‫‪07702461727‬‬

‫ديزاين‪:‬‬ ‫توانا ئةحمةد‬

‫‪24‬‬

‫‪36‬‬

‫‪61‬‬

‫‪3‬‬ ‫ثةروةردةيي ‪ -‬رةوشت ‪ -‬بونيادنان ‪ -‬زانياريي طشتي‬

‫ثاش��كؤيةكي كؤمةآليةت��ي طؤظ��اري رَيطاي��ة‬

‫ذمارة (‪)٣‬ی َ‬ ‫سالي (‪)1434‬ي كؤضي‪)2013(-‬ي زايني‬ ‫نرخ‪:‬‬ ‫‪Regai.komalaiaty@yahoo.com‬‬ ‫‪ 3000‬دينار‬

‫َ‬ ‫ذم��ارة (‪)248‬‬ ‫ناونيش��ان‪ :‬نووس��ينطةى س��ةرةكى‪ :‬س��ل َيمانى‪ -‬ت��ةالرى رةش��ةمؤل‪ -‬نهؤم��ى دووةم ‪ -‬ئؤفيس��ى َ‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالي (‪)2013‬‬

‫‪2‬‬

‫ڕاب�������������ون�������������ی ک������ۆم����‬ ‫نوسینی‪ :‬ماكوان كەریم‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی تەنها لەسەر‬ ‫ی���ەك س��ی��س��ت��ەم��ی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‬ ‫وپرۆسەیەك لە پرۆسەكانی كۆمەڵگا‬ ‫كارناكات وەك نمونە خێزان یاخود‬ ‫منداڵ ی��ان هاوسەرگیری و یاخود‬ ‫سیاسی‪..‬هتد‪ ،‬بەڵكو زۆر لەو گەورەتر‬ ‫بیر دەك��ات��ەوە ك��ە ل��ەس��ەر هەموو‬ ‫سیستەمە كۆمەاڵیەتیەكان كار‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دەب��ێ��ت پ��ۆل��ێ��ن��ك��اری بۆ‬ ‫سیستمە كۆمەاڵیەتیكان بكەم تا‬ ‫خوێنەر تا ڕادەیەك بیریان بخەمەوە‬ ‫پاشان ئاشنایان بكەمەوە بەو بوارە‪..‬‬ ‫لە پۆلێنكردنی ئەو سیستەمانەی‬ ‫ب���ون���ی���ادی ك���ۆم���ەاڵی���ەت���ی ه��ەر‬ ‫كۆمەڵگایەكی لێپێكدێت‪ ،‬توێژەرانی‬ ‫كۆمەڵناسی و مرۆڤناسی رووبەرووی‬ ‫كۆمەڵێك لەمپەر و گرفت دەبنەوە‪،‬‬ ‫ه���ۆك���اری دەگ���ەڕێ���ت���ەوە ب��ۆ ئ��ەو‬ ‫گۆشەنیگاو ئاراستە و تێڕوانینەی‬ ‫ل���ێ���ی���ەوە س���ەی���ری پ��ەی��وەن��دی��ە‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫كۆمەاڵیەتیە باوەكانی كۆمەڵگای‬ ‫توێژینەوەكە یان كۆمەڵگا جیاوازەكان‬ ‫دەكەن‪ ..‬وەك نمونەی چوار فەلسفە‬ ‫بااڵكەی جیهان» ماددی و پراگماتیكی‬ ‫و میسالی و وجودی‪ ،‬لەگەڵ ئاراستەی‬ ‫ه��زری ئەركێتی ك��ە بیرمەندانی‬ ‫رۆژئ���اوا بۆ راڤ��ە كردنی كۆمەڵگا‬ ‫دایانهێناوە‪ ،‬پێیان وایە دەكرێ تەنیا‬ ‫دیاردەیەك لە زیاتر لە سیستەمێكدا‬ ‫ئەندام بێت‪ ،‬ئەمەش پۆلێنكردنی‬ ‫جیاواز بۆ سیستەمە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫گرانتر دەكات‪ ،‬یەكێك لە پۆلێنكردنە‬ ‫ب��ەن��اوب��ان��گ��ەك��ان ب��ۆ سیستەمە‬ ‫پۆلێنكردنەكەی‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫كۆمەڵناسی بەریتانی «هێربەرت‬ ‫سپنسەر»ە‪ ،‬كە لەشەش سیستەم‬ ‫پێكدێت و بریتین لەمانە (خێزانی‪،‬‬ ‫رێ ورەس���م و ب��ۆن��ەك��ان‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫ئاینی‪ ،‬پیشەیی‪ ،‬پیشەسازی)‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زانایەكی تر بە ن��اوی «هیرتزلەر»‬ ‫سیستەمە كۆمەاڵیەتیەكان بۆ نۆ‬ ‫سیستەم پۆلێن دەكات بەم شێوەیە‬ ‫(هاوسەرگیری وخێزانی‪ ،‬ڕەوش��ت‪،‬‬

‫سیاسی‪ ،‬ئاینی‪ ،‬سیستەمی پەیوەندی‬ ‫و پێكگەیشتن‪ ،‬ئابووری و پیشەسازی‪،‬‬ ‫تەندرووستی و ك��ات بەسەربردن‪،‬‬ ‫ف��ێ��رك��ردن و زان��س��ت��ی‪ ،‬سیستەمی‬ ‫جوانی و گوزارشتكردن) بەاڵم بە الی‬ ‫«سمڵسەر»ەوە بونیادی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لە چوار سیستەمی سەرەكی پێكدێت‬ ‫كە بریتین لەمانە(خێزانی‪ ،‬ئابووری‪،‬‬ ‫س��ی��اس��ی‪ ،‬پ���ەروەردەی���ی )ه��ەرچ��ی‬ ‫سیستەمی ئاینیە دەك��ەوێ��ت��ە ناو‬ ‫ئەمانەوە‪..‬‬ ‫ل���ێ���رەدا م���ن ل��ەس��ەرب��ن��ەم��ای‬ ‫ئایدۆلۆژیای ئیسالم بونیادی تاك و‬ ‫كۆمەڵگاو دەسەاڵت بینادەكەم ئەم‬ ‫سی پێكهاتەیە هەموو سیستەمەكانی‬ ‫بەسەردا داب��ەش دەبێت‪ ،‬هەر ئەم‬ ‫س��ێ��گ��ۆش��ەی��ەی ت���اك و كۆمەڵگاو‬ ‫دەس��ەاڵت��ە ڕاب��ون��ی گۆمەڵگاكانی‬ ‫لەسەر دادەمەزرێت و ناوی لێدەنێن‬ ‫ژیار‪.‬‬ ‫لەوانەیە بپرسن ڕێگای كۆمەاڵیەتی‬ ‫كەی لەسەر ئەم تەوەرانە كاردەكات‪،‬‬ ‫بۆ مێشكی خوێنەری كۆمەاڵیەتی‬

‫‪33‬‬

‫���ەڵ������گ������ا‬ ‫بەم باسە ووشكانە ئاڵۆز دەكەن كە‬ ‫زیاتر لە بواری فیكر خۆی دەنوێنێت؟‬ ‫وەاڵمی من بۆ خوێنەری زیدەئازیز‬ ‫ئ���ەوەی���ە‪ -:‬ك��ۆم��ەڵ��گ��ا ب��ە ه��ەم��وو‬ ‫بوارەكانی ژی��ان ئاراستە دەكرێت‪،‬‬ ‫تەندروست‬ ‫ئینجا كۆمەڵگایەكی‬ ‫بەرهەم دێت پارسنگ دەبێت و دوور‬ ‫دەبێت لە السەنگی‪ ،‬منیش لە هەوڵێ‬ ‫كۆمەڵگایەكی ت��ەن��دروس��ت و پڕ‬ ‫رابوندا خەبات دەكەم‪ ،‬هەوڵی خۆم‬ ‫خستۆتە گەڕ وكاری لەسەر دەكەم ‪..‬‬ ‫چ��ۆن راب��ون��ی كۆمەڵگا دەس��ت‬ ‫پێدەكات؟‬ ‫ئەمیش ب��ۆ خ��ۆی ل��ەس��ەر سێ‬ ‫ت����ەوەری گ���ەورە ك��ار دەك����ات‪ ،‬كە‬ ‫كۆمەڵگایەكی موسڵمانی تەندروستی‬ ‫لەسەر بیان دەكرێت ئەو رابوونی‬ ‫كۆمەڵگایە بەرهەم دێت بریتیە لە‬ ‫سێگۆشەكەی كە باسم كرد بەاڵم‬ ‫بە سی چەمكی تر و جیاوازتر كە‬ ‫تایبەتە بە ڕابوونی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫یەكەم ‪ :‬خواناسی‪..‬‬ ‫م�����رۆڤ ب���ە س���روش���ت���ی خ��ۆی‬ ‫ب��ون��ەوەرێ��ك��ی دی��ن��دارە وح���ەزی بە‬ ‫دینداری هەیە‪ ،‬كاتێكێش خوای گەورە‬ ‫مرۆڤی دروست كردوە هەروا بەڕەاڵیی‬ ‫نەكردوە لەسەر زەویدا‪ ،‬بەڵكو فێری‬ ‫ك���ردوەو‪ ،‬بە گ��وێ��رەی قۆناغەكانی‬ ‫ژی��ان ئەم پێشكەوتنەی بەخۆیەوە‬ ‫دیوە‪ ،‬هەرچەندە لە هەر قۆناغێكدا‬ ‫كە پێویست بووبێت ئاراستەی كردوە‬ ‫تا كۆتایی ئاراستەی خۆی ناردوە بۆ‬ ‫مرۆڤایەتی كە قورئانە لە رێگای‬ ‫پێغەمبەرەكەیەوە(صلی اللە علیە‬ ‫وسلم) ‪ ،‬چونكە پێكهاتەی هەموو‬ ‫سیستەمەكان لەسەر ئەم بنەمایە‬ ‫نەبێت تۆشی ئاستنگ دەبێت مۆنۆپڵ‬ ‫دروس��ت دەك��ات و ووزەو تواناكان‬ ‫بەكار دێنێتەوە بۆ خزمەتی كەمینە‪..‬‬ ‫وەك سەرمایەداری و دیكتاتۆری و‬ ‫پادشای و دیموكراسی وئۆلۆگراشی‬ ‫و مۆبۆكراتی كە هەموو لەخزمەتی‬ ‫كەمینەدان زۆرینە دەبوخزێنن‪.‬‬ ‫ئەم خواناسیە لە ڕابونی گۆمەڵگادا‬ ‫لەسەر هەموو سیستەمەكان كار‬ ‫دەكات وەك (ئابوری‪ ،‬سیاسی‪ ،‬خێزان‪،‬‬

‫پەروەدە‪ ،‬كلتور‪ ،‬بۆنەكان‪.. ،‬هتد)‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬مرۆڤ و مرۆڤ‪..‬‬ ‫خ��وای گ��ەورە لەسەر سروشتێك‬ ‫م��رۆڤ��ی دروس���ت ك���ردوە ك��ە ح��ەزی‬ ‫بەتێكاڵوی و ناسین هەیە لەگەڵ‬ ‫مرۆڤی دەوروبەریدا‪ ،‬جا ئەم مرۆڤە‬ ‫لەگەڵ دایكی و باوكی و خێزانەكەی‬ ‫و‪ ،‬پ��اش��ان گ���ەورەت���ر دەب��ێ��ت بۆ‬ ‫كۆمەڵگاو پێكهاتەی وواڵتەكەی و‪،‬‬ ‫بازنەكە فراوانتر دەبێت بۆ دراوسێی‬ ‫وواڵت و‪ ،‬ئینجا ب��ۆم��رۆڤ��ەك��ان لە‬ ‫جیهاندا بە گشتی‪ ،‬ئەم ڕێزی مرۆڤەو‬ ‫«هیومانتیزمە» لەسەر ئەوبنەما‬ ‫ئایدۆلۆژیە ئیسالمیە پێكدێت كە‬ ‫حەزی بە خۆشەوستی مرۆڤە و حەز بە‬ ‫ناسینیان دەكات‪ ،‬نەك وەك نوسەری‬ ‫كۆشكی سپی ئەمریكی و بیرمەندە‬ ‫بەناوبانەگەكانیان‪ ..‬وەك «كرستۆڤەر‬ ‫هوڤان» دەڵێت با ئەوانەی لە خوارو‬ ‫هیڵی ناوەندی زەوی��ن بیان كوژین‬ ‫بۆ ئ��ەوەی بیرۆكەكەی «فۆكۆیاما»‬ ‫بێنێتە دی ك��ە دەڵ��ێ��ت كۆتایی‬ ‫م���ێ���ژوەو‪ ..‬هانتنتۆنگیش پێوایە‬ ‫شارستانیەتەكان بەیەكدادەكێشن‪..‬‬ ‫ئێمەی ئیسالمیش دەڵێن با تەعاروف‬ ‫بكەین و مرۆڤەكان هەموو بەرێزن‪،‬‬ ‫پێویستە كەرەمەتیان بپارێزرێت‪.‬‬

‫سێیەم‪ :‬ژینگەو ماددە‪..‬‬ ‫خوای گەورە مرۆڤی بە بونەوەرێكی‬ ‫ژی��ر دروس���ت ك���ردوە ل��ەس��ەرەت��اوە‬ ‫ئادەمی فێری زانستەكانی ك��ردوە‪،‬‬ ‫ب��ەم ه��ۆك��ارە ب��وو ك��ە بەرێزترین‬ ‫دروستكراوی خوای گەورە دەرچوەو‬ ‫هەموو فریشتەكان رێزیان لێناوە لە‬ ‫ئادەم‪ ،‬چونكە لەوان زاناتر بوو بەو‬ ‫زانستەی كە خوای گەورە فێری كردو‬ ‫سەر زەوەی پێ ئ��اوەدان كردۆتەوە‪،‬‬ ‫زانستیش ئ��اوەدان��ی دەخ��ات��ە ناو‬ ‫كۆمەڵگاكان و بەهێزیان دەكات لە‬ ‫رووی سەربازی وئابوری و سیاسی‬ ‫هەموو سیستمە كۆمەاڵیەتیەكان‪،‬‬ ‫هەر لەبەر ئەوەیە كە یەكەم ووشەی‬ ‫كۆتایی ئاراستەی خ��وای گ��ەورە بۆ‬ ‫سەر زەوەی بە هۆكاری زانست دەست‬ ‫پێدەكات كە بخوێنەیە‪ ،‬ئەم خوێندنە‬ ‫دەبێتە هۆكاری ڕابونی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ای كۆمەاڵیەتی هەرچەند‬ ‫ت���ەوەری هەبێبت‪ ،‬ه��ەر ل���ەدەوەری‬ ‫ئ��ەم سێچەمكەدا دەخولێتەوە بۆ‬ ‫ڕابونی كۆمەڵگای كوردی‪ ،‬ئەوە ئاوات‬ ‫و ئامانجی ئێمەیە ل��ەم ڕێگایەدا‬ ‫هیوادارم ئێوەش هاوكارمان بن بۆ‬ ‫خواناسی و هاوكاری یەكتری و بەرەو‬ ‫پێشكەوتن‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪4‬‬

‫پ‬ ‫ر‬ ‫ۆ‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ە‬ ‫ر‬ ‫وەردە‬ ‫لەئیسالمدا‬ ‫(‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫ي‬ ‫ر‬ ‫ة‬ ‫ى‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫م‬ ‫)‬

‫ئا‪ :‬دایكی محەمەد‪ .‬سلێمانی‬ ‫خ��ێ��زان ب��ەرپ��رس��ی ی��ەك��ەم��ە لە‬ ‫پ����ەروەردەی م��ن��داڵ ل��ە ئیسالمدا‪،‬‬ ‫یەكەم بەردە لە بەردەكانی بناغەی‬ ‫بنیادنانی بینای كۆمەڵگای ئیسالمی‬ ‫دا‪ ،‬چونكە هیچ كات كۆمەڵگایەكی‬ ‫ئیسالمی درووس���ت نابێت بەبێ‬ ‫ب��وون��ی خێزانێكی چ���اك‌و ڕاس��ت‌و‬ ‫دروست‪ ،‬موسڵمان لە ئیسالم دا تاك‬ ‫بەشێكە لە خێزان‪ ،‬خێزانیش بەشێكە‬ ‫لە كۆمەڵگا‪ ،‬كۆمەڵگاش بەشێكە لە‬ ‫ئوممەت‪ ،‬ئیسالم بنچینەكانی ڕەفتاری‬ ‫دیاری كردووە بۆ بنیاتنانی خێزان‌و‬ ‫چۆنیەتی مامەڵەكردنی ئەندامەكانی‬ ‫لەگەڵ یەكتردا‪ ،‬خێزانیش یەكەم‬ ‫خانەیە كە منداڵ ئاشنای دەبێت وە‬ ‫یەكەم شت كە بەرچاوی دەكەوێت‬ ‫ماڵ‌و كەسوكاریەتی‪ ،‬بۆیە دەرونە‬ ‫س��اك��ار‌و ن��اس��ك��ەك��ەی ك��اری��گ��ەری‬ ‫دەبێت بە شێوازەكانی ژیانی ناو‬ ‫خێزانەكەی‌و ڕەنگەكانی ژیان‌و جۆری‬ ‫هەڵسوكەوتیان یەكەم قوتابخانەی‬ ‫ژیانە‪ ،‬ئیمام غەزالی لەم بارەیەوە‬ ‫دەف��ەرم��ووێ��ت‪(« :‬م��ن��داڵ ئەمانەتە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ل��ەالی دای��ك‌و ب��اوك‪ ،‬دڵ��ە پ��اك‌و بێ‬ ‫گ��ەردەك��ەی خ��اڵ��ی ی��ە ل��ە هەموو‬ ‫زانیاری‌و وێنەو نەخشێك ئامادەیە بۆ‬ ‫ئەوەی زۆر بەئاسانی بنەخشێنرێت‌و‬ ‫ڕابهێنرێت‪ ،‬ئەگەر ڕاهێنرا لەسەر‬ ‫خەیرو چاكە ئەوا لەسەر ئەوە پێ‬ ‫دەگ��ات‌و بەختەوەری دنیاو قیامەت‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئەگەریش فەرامۆش‌و پشت‬ ‫گوێ‌ خرا وەك ئاژەڵ ئەوا بەد بەخت‬ ‫دەبێت‌و تیادەچێت گوناه‌و تاوانەكەشی‬ ‫بەئەستۆی ئەو كەسەیە كە بەرپرسە‬ ‫ل �ێ‌ ی وەك پێغەمبەر(صلی الله‬ ‫علیە وسلم) دەفەرمووێت‪(( »:‬كل‬ ‫مولود یولد علی الفطرە وإنما أبوه‬ ‫یهودانه أو یمجسانه أو ینصرانه))‬ ‫ئەگەر بێت ماڵ‌و خێزان ئەم هەموو‬ ‫كاریگەریانەیان هەبێت لەسەر ژیانی‬ ‫منداڵ كەوابوو پێویست دەكات بۆ‬ ‫گەیشتن بەو ئامانجە منداڵ دەور‬ ‫بدرێت بەهەموو شتێك كە مایەی‬ ‫چەسپاندنی ڕۆحی دین‌و چاكە كاری‬ ‫بێت لە منداڵ دا‪.‬‬ ‫عەلی كوڕی ئەبوتالیب لەبارەی‬ ‫ئ��ەم ئ��ای��ەت��ەی خ��وای گ���ەورە [ق��وا‬ ‫انفسكم واهلیكم نارا] دەفەرمووێت‪»:‬‬

‫خۆتان‌و كەس‌و كارو منداڵتان فێری‬ ‫خێرو چاكە بكەن‪.‬‬ ‫ف���خ���رارازی ل��ەت��ەف��س��ی��رەك��ەی��دا‬ ‫دەفەرمووێت‪[ »:‬قوا أنفسكم] واتە‪:‬‬ ‫بەوازهێنان لەوەی كە خوای گەورە‬ ‫لێی قەدەغە كردوون‪.‬‬ ‫مقاتل دەفەرمووێت‪( »:‬موسڵمان‬ ‫دەب��ێ��ت خ���ۆی‌و م���اڵ‌و منداڵەكەی‬ ‫پ��ەروەردە بكات ئەمریان پێ بكات‬ ‫ب��ەچ��اك��ەو ڕێ��گ��ری��ان ل��ێ ب��ك��ات لە‬ ‫خراپە)‪ ،‬لە (الكشاف)دا دەفەرمووێت‪»:‬‬ ‫[ق��وا أنفسكم] وات��ە‪ :‬بەوازهێنان‬ ‫ل��ە س��ەرپ��ێ��چ��ی ك��ردن��ی ف��ەرم��ان��ی‬ ‫خ��ودای گ��ەورە و جێ‌ بەجێ‌ كردنی‬ ‫فەرمانەكانی خودای گەورە تاعەت‬ ‫بۆ خوا خوۆتان‌و ماڵ‌و منداڵتان‪.‬‬ ‫كەوابوو دەبێت كۆشش بكرێت‬ ‫لە پێناو چاكسازی مندااڵن‌و ڕاست‬ ‫كردنەوەی هەڵەكانیان بەبەردەوامی‬ ‫ڕاهێنانیان لەسەر خێرو چاكە ئەمەش‬ ‫ڕێ��ب��ازی پێغەمبەرانە‪ ،‬پێغەمبەر‬ ‫نوح(علیە سالم) كوڕەكەی بانگەواز‬ ‫كرد بۆ ئیمان هێنان‌و إبراهیم(علیە‬ ‫س�لام) نەوەكانی بانگەوازكرد بۆ‬ ‫یەكتاپەرستی ئیمامی ن��ەوەوی لە‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫پەروەردەی خێزانی‬

‫پەرتوكی (بستان العارفین)دا لە‬ ‫ئیمامی شافیعی ی��ەوە ئەویش لە‬ ‫فوچیل وە دەگ��ێ��ڕێ��ت��ەوە ك��ە داود‬ ‫(علیە سالم) فەرمووی‪( »:‬خودایە بۆ‬ ‫من چۆن بوویت بەو شێوەیە بە بۆ‬ ‫كوڕەكەم‪ ،‬خوای گەورە فەرمووی‪»:‬‬ ‫بەكوڕەكەت بڵێ با تۆ چۆن بوویت‬ ‫بۆ من ئەویش بەو شێوەیەبێت بۆ‬ ‫من منیش بۆ تۆ چ��ۆن ب��ووم بەو‬ ‫شێوەیە دەبم بۆ ئەو)‪.‬‬ ‫ئیمامی غ��ەزال��ی لەنامەكەیدا‬ ‫(ایها الولد) دەفەرمووێت‪ »:‬پەروەردە‬ ‫ك��ردن��ی م��ن��داڵ ل��ەك��اری جوتیار‬ ‫دەچ��ێ��ت ك��ە هەمیشە دڕك‌و داڵ��ی‬ ‫نێو كێڵگەكەی دەردەك��ات‌و ڕووەكە‬ ‫بێ گانەو زی��ان بەخشەكان لەناو‬ ‫كێڵگەكەی دەردەكێشێت بۆ ئەوەی‬ ‫بەروبومەكەی بەباشی گەشە بكات‪.‬‬ ‫إب��ن قیم ل��ە (اح��ك��ام المولود)‬ ‫دەفەرمووێت‪ »:‬هەندێك لە ئەهلی‬ ‫عیلم دەفەرموون خوای گەورە پرسیار‬ ‫لەباوك دەكات دەربارەی كوڕەكەی لە‬ ‫ڕۆژی قیامەتدا پێش ئەوەی پرسیار‬ ‫لە كوڕ بكات دەربارەی باوكی‪ ،‬چونكە‬ ‫چۆن باوك مافی بەسەر كوڕەكەیەوە‬ ‫هەیە بەهەمان شێوە كوڕیش مافی‬ ‫بە سەر باوكیەوە هەیە وەكو خوای‬ ‫گ���ەورە دەف��ەرم��ووێ��ت‪( »:‬ووصینا‬ ‫االنسان بوالدیە حسنا)‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫سورەتی تحریم دا دەفەرمووێت‪»:‬‬ ‫[قوا انفسكم واهلیكم نارا وقودها‬ ‫ال��ن��اس وال��ح��ج��ارە]‪ .‬ئ��ام��ۆژگ��اری‌و‬ ‫وەس���ی���ەت ك��ردن��ی خ���وای گ���ەورە‬ ‫بەباوكان بەرامبەر بە منداڵەكانیان‬ ‫پیش وەسیەت كردنیەتی بەكوڕان‬ ‫بەرامبەر بە باوكیان‪.‬‬ ‫اب��ن القیم ب����ەردەوام دەب��ێ�ت‌و‬ ‫دەف����ەرم����ووێ����ت‪( »:‬ه����ەر ك��ەس‬ ‫م��ن��داڵ��ەك��ان��ی ف���ەرام���ۆش ب��ك��ات‌و‬ ‫ف��ێ��ری چ��اك��ە‌و ش��ت��ی ب��ەس��ودی��ان‬ ‫نەكات‌و دەست بەرداریان بێت ئەوا‬ ‫گەورەترین خراپەو تاوانیان ئەنجام‬ ‫داوە‪ ،‬چونكە زۆرب���ەی منداڵەكان‬ ‫ب��ەه��ۆی ب��اوك��ەك��ان��ی��ان فاسدوبێ‬ ‫كەڵك دەبن ئەویش بەهۆی ئەوەی‬ ‫كە باوكەكانیان فێری فەرزەكان‌و‬ ‫دین‌و سوننەتەكانیان نەكردون بەو‬ ‫شێوەیە لەدەستیان دەدەن بەبچوكی‬ ‫هەر بۆیە خۆشیان سود لەخۆیان‬ ‫نابینن‌و سودیش بەباوكەكانیان‬ ‫ن��اگ��ەی��ەن��ن‪ ،‬كاتێك گ���ەورە دەب��ن‬

‫وەك چ���ۆن ه��ەن��دێ��ك��ی��ان گلەیی‬ ‫لەباوكەكانیان دەكەن‌و دەڵێن ئەی‬ ‫باوكە تۆ بەمنداڵی منت فەرامۆش‌و‬ ‫ب��زرك��رد منیش ب��ەگ��ەورەی��ی‌و بە‬ ‫پیری ت��ۆم ف��ەرام��ۆش‌و ب��زر ك��رد‪،‬‬ ‫ه��اوس��ەرگ��ی��ری‌و م��ن��داڵ هێنان‬ ‫بەرپرسیارێتیەكی گەورەیە مرۆڤ‬ ‫لەسەری لێ پێچینەوەی لێ‌ دەكرێت‬ ‫لەڕۆژی دواییدا‪.‬‬ ‫ئیمامی ترمژی دەگێڕێتەوە كە‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬ ‫فەرموویەتی‪( »:‬یٶتی بالعبد یوم‬ ‫القیامە فیقول له الله ألم اجعل لك‬ ‫سمعا و بصرا و ماال و ولدا و سخرت‬ ‫لك أالنعام الحرث و تركتك ترأس‬ ‫وتریع فكنت تظن انك مالقی یومك‬ ‫هذا فیقول الفیقول له الیوم انساك‬ ‫كما نسینتنی وفی روایە ألم ازوجك؟)‬ ‫وات��ە‪ :‬بەندەگەلێك دەهێنرێت لە‬ ‫ڕۆژی دوای��ی دا خوای گ��ەورە پێیان‬ ‫دەف��ەرم��ووێ��ت‪( »:‬ئایا چ��اوو گوێ‌و‬ ‫ماڵ‌و منداڵم پێ نەبەخشیت‌و ئاژەڵ‌و‬ ‫زەوی���م ب��ۆ دەس��ت��ەم��ۆ ن��ەك��ردی�ت‌و‬ ‫سەرۆكایەتی‌و گەورەییت بەدڵی‬ ‫خۆت نەنواندووە دەتزانی كە ئەمڕۆ‬ ‫دەبینیت ؟ دەڵ��ێ��ت‪ »:‬نەخێر‪ ،‬خوای‬ ‫گ���ەورەش دەف��ەرم��ووێ��ت‪ »:‬ئەمڕۆ‬ ‫لەیادت دەك��ەم چ��ۆن لەیادتكردم‪،‬‬ ‫لە ڕیوایەتێكدا دەفەرمووێت‪»:‬الم‬ ‫ازوج��ك وات��ە‪ »:‬ئەی هاوسەرم بۆ‬ ‫پەیدا نەكردیت‪.‬‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬ ‫دەف��ەرم��ووێ��ت‪( :‬إن الله سائل كل‬ ‫راع عما استرعاه أحفظ أو ضیع‬ ‫حتی یسأل الرجل عن أهل بیته))‪.‬‬ ‫بەم شێوەیە خێزان دەتوانێت بەو‬ ‫بەها پەروەردەیی یەی كە هەیەتی‬ ‫منداڵەكانی بگرێتە خۆ‌و ڕێنماییان‬ ‫بكات بۆ هەڵمژینی ئ��ەو كەلتور‌و‬ ‫بەها پەروەردەییانەی كەلەسەری‬ ‫دەژین‌و وە گرنگترینیان بەها ئیمانی‌و‬ ‫ئەخالقیەكانە‪ ،‬مەبەستیش لە بەها‬ ‫ئیمانییەكان بنەماو ئەحكام‌و ئوسوڵە‬ ‫ن��ەگ��ۆڕەك��ان��ی ئیسالمە ك��ە بیرو‬ ‫ب��اوەڕە موسڵمان چوار چێوە دەكات‬ ‫دەستوری پەیوەندی مرۆڤی موسڵمان‬ ‫لەگەڵ پ��ەروەردگ��اری��دا دەڕێ��ژێ�ت‌و‬ ‫پەیوەست بوون بەو پەیوەندی یە‬ ‫بەڵگەی ئیمانە ب��ەخ��وای گ��ەورەو‬ ‫فریشتەو كتێبە ئاسمانی یەكان‌و‬ ‫پێغەمبەران‌و ڕۆژی دوای��ی‌و قەزاو‬

‫ق��ەدەر خێرو شەڕی ئەم بنەمایانە‬ ‫نەگۆڕن‌و ناگۆڕێن بەگۆڕانی كات‌و‬ ‫ش��وێ��ن‪ ،‬پێویستە منداڵی لەسەر‬ ‫پ���ەروەردە بكرێت وە پابەند بێت‬ ‫پێی ت��اوەك��و م���ردن مەبەستیش‬ ‫لە بەها ئەخالقیەكان ئەو نەریتە‬ ‫فیتری یە ڕاس �ت‌و دروستانەیە كە‬ ‫پەیوەست دەبێت بە ڕەفتاری مرۆڤ‌و‬ ‫پەیوەندی یە كۆمەاڵیەتی یەكانی‌وە‬ ‫ئ��ەخ�لاق��ە ئیسالمیەكان جێگیرو‬ ‫نەگۆڕن لەژێر تیشك‌و ڕوناكی بەهاو‬ ‫بنەما ئیمانیەكان دا گەشە دەكات‌و‬ ‫هاوەڵی یەكترن لە مەیدانی پڕۆسەی‬ ‫پەروەردەكردندا بەها ئیمانی یەكان‬ ‫ڕێباز‌و ڕێگەن بۆ جێ بەجێ‌ كردنی‬ ‫بەها ئەخالقیە جوان‌و دروستەكان‪.‬‬ ‫ل��ەچ تەمەنێدا دەك��رێ��ت بەها‬ ‫چاك‌و ئەخالقیە دروستەكان (القیم‬ ‫الصالحە و االخالق الحدیدە)لە منداڵدا‬ ‫ب��ڕوێ��ن��رێ��ت‪ ،‬ش��ەش س��اڵ��ی یەكەم‬ ‫لەتەمەنی منداڵ باشترین كاتە بۆ‬ ‫ڕوواندنی تۆوی ئەخالقی دروست‌و‬ ‫بنەمای چاك(القیم الصالحە)وەك‬ ‫ڕاستگۆیی‌و ئەمانەت پارێزی‌و ڕازی‬ ‫ب��وون بە ق��ەزاو ق��ەدەر‪.....‬ه��ت��د وە‬ ‫پێویستە بەردەوام جەختیان لەسەر‬ ‫بكرێت‌و ئ��ەم چەمكانە بەگوێی‬ ‫منداڵ دا بدرێت وە باوك‌و دایكیش‬ ‫دەبێت باشترین نمونەو پێشەوابن‬ ‫ب��ۆ منداڵەكانیان ب��ەك��ردەوە ئەم‬ ‫ب��ن��ەم��ای��ان��ە بسەلمێنن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئامۆژگاری بەتەنها بەبێ ڕاهێنانی‬ ‫بەردەوام‌و كۆشش‌و ئارام گرتن‌و‪...‬‬ ‫هتد سودی نابێت‪.‬‬ ‫دوو پێوەر هەن كە خێزانێك لە‬ ‫خێزانێكی تر جیادەكاتەوە لەڕووی‬ ‫چ��اك��ی ئ���ەو ب��ن��ەم��ای��ان��ەی كەلە‬ ‫منداڵەكانیاندا دەیڕووێنن‪:‬‬ ‫‪-1‬ب����ڕوای خ��ێ��زان��ی بەبنەماو‬ ‫بەهاكان لەكاتێكدا خێزانەكانی تر‬ ‫بڕوایان پێی نی یە خێزانی موسڵمان‬ ‫بڕوای بە خوای گەورەو ڕۆژی دواییە‬ ‫وە هەستی بەندایەتی‌و ملكەچی‬ ‫تێدایە بۆ خ��وای گ��ەورە هەروەها‬ ‫تێڕوانینی تایبەتی هەیە بەرامبەر بە‬ ‫پاكژی‌و شەرمگە‌و پەیوەندی نێوان‬ ‫ه��ەردوو ن��ەژاد نێرومێ‌‌و خ��واردن‌و‬ ‫خواردنەوەكان ئەمانەش هەرهەموو‬ ‫كاردەكەنە سەر ڕێڕەوی ژیان‪.‬‬ ‫‪ -2‬پەیژەی بنەماكان‌و چەندێتی‬ ‫بایەخ بەو بنەمایانە ‪:‬خۆشەویستی‬

‫‪6‬‬ ‫مەرجێكی زۆر گەورەیە لەپەروەردەی‬ ‫منداڵدا بەڵكو زۆربەی لێكۆڵەرەوەكان‬ ‫ل��ەم ب����وارەدا گەیشتونەتە ئەو‬ ‫ئ��ەن��ج��اك��ەی ك���ە خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‬ ‫گرنگترین یارمەتی دەرە بۆ منداڵ‬ ‫بۆ ئەوەی هانی بدات لەسەر تاعەت‌و‬ ‫پەیوەست بوون بەبەهاو بنەماكانەوە‬ ‫ئەو سۆز‌و خۆشەویستیەی لەمنداڵ‬ ‫هەستی پێدەكات لەالیەن ئەندامانی‬ ‫خێزانەكەیەوە بەتایبەتی دای �ك‌و‬ ‫باوك سەچاوەیە بۆ دروست بوونی‬ ‫س��ۆزوو خۆشەویستی لەمنداڵ دا‬ ‫بەرامبەر بە خێزانەكەی بەتایبەت‬ ‫دایك‌و باوك هەر ئەمەشە وا لەمنداڵ‬ ‫دەكات كە بتوانێت پەیڕەوی لەو بەها‬ ‫ئیمانی‌و ئەخالقیانە بكات لەكەش‌و‬ ‫هەوایەكی گونجاودا بۆ گەشەكردنی‬ ‫خولوقی(للنم الخلقی) ل��ەدەرون��دا‪،‬‬ ‫ب��ەه��اك��ان��ی خ��ێ��زان��ی م��وس��ڵ��م��ان‬ ‫لەعەقیدەو حوكمە شەرعیەكانی‬ ‫ئیسالم سەرچاوەی گرتووە‪.‬‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬ ‫دەف���ەرم���ووێ���ت‪( »:‬أدب����وا أوالدك���م‬ ‫وأح��س��ن��وا أدب��ه��م) منداڵەكانتان‬ ‫پەروەردەبكەن بە پەروەردەیەكی‬ ‫جوان‌و دروست ئەمانەش هەندێك‬ ‫لەو بەهایانەیەكە پێویستە خێزان‬ ‫ڕەچاوی بكات‪.‬‬ ‫‪-1‬نیەتی چاك ‌و جەخت كردنەوە‬ ‫ل��ەس��ەر پ��اك��ی دەرون‌و ن��اخ��م��ان‬ ‫پ��اك��ك��ردن��ەوەی دڵ��ەك��ان ل��ە ڕییا‌و‬ ‫ڕووپامایی‌و ئیرەیی‌و گومانی خراپ‪،‬‬ ‫لێبوردەبین‌و چاوپۆشی بكەین لەكاتی‬ ‫مامەڵەمان لەگەڵ موسڵماناندا‪.‬‬ ‫‪-2‬خۆبەخشی‪ :‬واتە منداڵەكانمان‬ ‫فێری خۆبەخشی بكەین وەكو‪:‬‬ ‫أ‪-‬الدان��ی ئەوشتانەی كە ئازاری‬ ‫خەڵك دەدەن لەسەر ڕێگا‪.‬‬ ‫ب‪ -‬فەرمانكردن بە چاكەو ڕێگرتن‬ ‫لە خراپە‪.‬‬ ‫ج‪-‬ڕووخ��ۆش��ی بەرامبەر خەڵك‌و‬ ‫ساڵوكردن لەخەڵكی‪.‬‬ ‫د‪ -‬خێراكردن لە چوون بۆ مزگەوت‪.‬‬ ‫ه‪-‬ج���ێ ب��ەج��ێ ك��ردن��ی صیلەی‬ ‫ڕەحم‪.‬‬ ‫و‪ -‬ڕەوشت بەرزی وەك وەفاداری‌و‬ ‫پاراستنی نهێنی‪....‬هتد‪.‬‬ ‫ئ��ەو ك����ردەوەو ڕەوش��ت��ان��ەی كە‬ ‫ئاستی مرۆڤی پێ بەرزدەبێتەوەو‬ ‫كەسایەتی شایستەی بۆ دروس��ت‬ ‫دەكەن زۆرن لەوانە‪:‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪ -1‬دەست تێ‌ وەرنەدانی مرۆڤ‬ ‫لە شتێك كە پەیوەندی پێوەی نی یە‪.‬‬ ‫‪ -2‬كەمكردنەوەی گاڵتەو گەپ‪.‬‬ ‫‪ -3‬پاك‌و خاوێنی جل‌و بەرگ‌و‬ ‫بۆن خۆشی‪.‬‬ ‫‪ -4‬جێ بەجێ‌ كردنی ئ��اداب‌و‬ ‫ڕەوشتەكانی ن��ان خ���واردن‌و زی��ادە‬ ‫ڕۆیی نەكردن لەخواردن‪.‬‬ ‫‪ -5‬ڕاست گۆیی لە قسەكردندا‬ ‫بۆیە پێویستە گەورەكان لە خێزاندا‬ ‫ڕاستگۆبن بۆئەوەی بچوكەكان فێری‬ ‫فەزڵی ڕستگۆیی ببن‌و مەترسی‬ ‫درۆیان بۆ دەربكەوێت‪.‬‬ ‫‪ -6‬پاراستنی سیستمی ناو‬ ‫خێزان وات��ە دای��ك‌و ب��اوك ك��ۆك بن‬ ‫لەسەر دیاری كردنی یاساو ڕێبازێك‬ ‫لەناو خێزاندا وەك��و سیستمی نان‬ ‫خ��واردن‌و خەوتن‌و هەستان لەخەوو‬ ‫خوێندن‌و سەیركردنی تەلەفزیۆن‌و‪...‬‬ ‫هتد ‪ ،‬ئەمەش زۆر گرنگە بۆ هەموو‬ ‫ئەندامانی خ��ێ��زان‪ ،‬چونكە ڕۆح��ی‬ ‫جەماعی‌و یەكبوون لەناو خێزان‬ ‫دروس��ت دەك��ات‌و دووری دەكاتەوە‬ ‫لەفەوزا‌و بێ سەروبەرەیی‪.‬‬ ‫‪ -7‬پ��اراس��ت��ن��ی زم���ان‌و ج��ۆری‬ ‫قسەكردن وات��ە دورك��ەوت��ن��ەوە لە‬ ‫جنێوو قسەی ناشیرین‌و غەیبەت‌و‬ ‫قسەهێنان‌و بردن‌و قسەی نابەجێ‪...‬‬ ‫هتد‪.‬‬ ‫گرنگی ڕۆڵ���ی دای���ك‌و ب���اوك لە‬ ‫پرۆسەی پەروەردەدا‪:‬‬ ‫ڕۆڵی دایك‌و باوك هاو بەرامبەرە‪،‬‬ ‫بەڵكو ڕۆڵی دایك مەترسی دارتر‌و‬ ‫گرنگ ت��رە‪ ،‬چونكە ئ��ەو هەمیشە‬ ‫لەگەڵ منداڵەكانی دایە لەو ڕۆژەوەی‬ ‫كە لەدایك دەبێت تاوەكو گ��ەورە‬ ‫دەبێت هەركات یەكێك لەم دوانە‬ ‫دەستبەرداری ئەركی خۆیان بوون‬ ‫بەرامبەر بەمنداڵەكانیان ئەوە بێ‬ ‫گومان دبێتە هۆی ناڕێكی‌و الدانی‬ ‫منداڵەكان‌و خراپ بوونی ئەخالقیان‬ ‫ئەمەش گەورەترین كۆسپ‌و لەمپەرە‬ ‫لەڕێی پەروەدەی منداڵدا قسەكردن‬ ‫ل��ەم ب���ارەوە درێ���ژەی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ل��ێ��رەدا ئیشارەت بە چەند خاڵێك‬ ‫دەكەین‪:‬‬ ‫‪ -1‬كەمتەرخەمی كردنی دایك‬ ‫لەئەركی پەروەردەیی دا بەرامبەر‬ ‫بەمنداڵەكانی بەهۆی سەرقاڵبوونی‬ ‫بەكەسوكارە خزم‌و دۆست‌و هاوڕێ‌و‬ ‫پێشوازی كردن لەمیوان‌و دەرچوونی‬

‫لەماڵدا‪.‬‬ ‫‪ -2‬دورك����ەوت����ن����ەوەی ب���اوك‬ ‫لەماڵ بۆ ماوەیەكی زۆر لە پێناو‬ ‫پەیداكردنی بژێوی‌و پێویستیەكانی‬ ‫ژی����ان ك��ەدەب��ێ��ت��ە ه���ۆی دروس���ت‬ ‫بوونی فشارێكی زۆر لەسەر دایك‬ ‫لەكاتی بەرەنگاربونەوەی كێشەی‬ ‫منداڵەكانی كە هەرگیز بەتەنها‬ ‫ناتوانێت چارەسەری بكات‪.‬‬ ‫‪ -3‬پشت بەستن بە خزمەتكار‌و‬ ‫دای���ەن ب��ەه��ۆی دەرچ��ون��ی دای��ك‌و‬ ‫باوك لەماڵ بۆ كاركردن لەكاتێكدا‬ ‫ئ���ەم خ��زم��ەت��ك��اران��ە ه��ەری��ەك��ەو‬ ‫لەژینگەیەكی ج��ی��اواز لە ژینگەی‬ ‫ئ��ی��س�لام ه���ات���وون ئ��ەم��ەش زۆر‬ ‫ترسناك‌و مەترسی داردەبێت ئەگەر‬ ‫ئەم خزمەتكارانە موسڵمان نەبن ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ب��ەه��ۆی س��ەرق��اڵ��ی دای���ك‌و‬ ‫ب����اوك ه��ەن��دێ��ك ل��ە خ��ێ��زان��ەك��ان‬ ‫پڕۆسەی پ��ەروەردە دەدەن��ە دەستی‬ ‫قوتابخانەكان‪.‬‬ ‫‪ -5‬ه��ۆی��ەك��ان��ی ڕاگ��ەی��ان��دن‬ ‫بەهەموو جۆرەكانیەوە بەتایبەت‬ ‫كەناڵە ئاسمانی یەكان‌و بەو هەموو‬ ‫وانانەی كە بێ بەرامبەر پێشكەشی‬ ‫دەكەن لەچوارچێوەی ئەو داگیركردنە‬ ‫ف��ی��ك��ری‌و ئ��ەخ�لاق��ی��ان��ەی ك��ە تاكە‬ ‫مەبەستیان ڕوخاندن‌و وێرانكردنی‬ ‫بەها دینی‌و ڕەوشتی یەكانە‪.‬‬ ‫‪ -6‬كێشە خێزانیەكانی نێوان ژن‌و‬ ‫مێرد كاریگەری سلبیان هەیە لەسەر‬ ‫بەها پەروەردەیی یەكان‪.‬‬ ‫‪- 7‬ئ��ی��زدی��واج��ی��ەت(ال��ت��ن��اق��ض‬ ‫واالزدواجیە) لەڕەفتاری دایك‌و باوك‬ ‫دا وەكو ئەوەی كە باوك درۆ بەكار‬ ‫بهێنێت لەگەڵ منداڵەكانی دا لە‬ ‫كاتێكدا كە خۆی ڕێگری لێ‌ دەكات‬ ‫ئ��ەم��ەش م��ن��داڵ توشی ش��ڵ��ەژان‌و‬ ‫تێكەاڵوی بەهاكان دەك��ات چاك‌و‬ ‫خراپی لێ‌ تێكەڵ دەبێت‌و بۆی جیا‬ ‫ناكرێتەوە كە پێدەچێت هۆكاربێت بۆ‬ ‫ڕوخانی بونیاتی ئەخالقی ئەو منداڵە‬ ‫لەداهاتوودا‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ -1‬كیف تربی طفلك‪ ،‬د‪.‬محمدعلی‬ ‫مرصفی‪.‬‬ ‫‪-2‬استراتیجیات التربیة االسریة‬ ‫فی االسالم‪ ،‬لجنة البحوث والدراسات‪.‬‬ ‫‪-3‬منهج التربیة النبویة للطفل‪،‬‬ ‫محمد نور بن عبدالحفیظ سوید‪.‬‬

‫ل‬ ‫ە‬ ‫پ‬ ‫ێ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ژیی‬ ‫خێزانیدا‬

‫‪7‬‬

‫هیوا شارباژێریی‬

‫ت���ای���ب���ەت���م���ەن���دان���ی ب�����واری‬ ‫كۆمەڵناسی پێیانوایە كە خێزان‬ ‫یەكە و پێكهاتەیەكی زۆر گرنگی‬ ‫نێو كایەی كۆمەڵگەیە‪ ،‬ئەگەر ئەم‬ ‫كایە گرنگە بە ئاقار و فۆرمێكی‬ ‫ناتەندرووستدا ب��ڕوات ئ��ەوا ئەم‬ ‫گرنگیەی خ��ۆی ل��ەدەس��ت��دەدات و‬ ‫بەرەو دواوە هەنگاو هەڵدەگرێت و‬ ‫قەیران درووستدەكات‪ ،‬خۆ ئەگەر‬ ‫هاتوو بەشێوەیەكی زۆر ئیجابی‬ ‫و تەندرووست ئاراستەی پێبدرێت‬ ‫ئەوا دوو ئەوەندەی تر گرنگیەكەی‬ ‫دەردەك���ەوێ���ت ل��ەس��ەر جەستەی‬ ‫كۆمەڵگە و ئاراستەیەكی باش‬ ‫بەرەو نەشونماكردنی ئارامی‬ ‫ژی��ان��ی ت��اك��ەك��ان��ی دەوڵ���ەت‬ ‫بەرهەمدێت‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ئ��ەوان��ەش كە‬ ‫تایبەتمەند و چ��االك��وان��ی‬ ‫م��اف و ب���وارو كەیسەكانی‬ ‫ژن���ان���ن پ��ێ��ی��ان��وای��ە كە‬ ‫ل��ەه��ەر دی���اردە ئاشكرا و‬ ‫زەق��ەك��ان ك��ە رووب���ەرووی‬ ‫ژن��ی ه��اوچ��ەرخ دەبێتەوە‬ ‫بریتییە لە توندوتیژیی‪،‬‬ ‫لەنێو زۆرب��ەی جۆرەكانی‬ ‫توندوتیژیشدا توندوتیژیی‬ ‫خێزانیی‪،‬كاتێك ئەم دیاردە‬ ‫قەیراناویە‬ ‫ناسروشتە‬ ‫روودەك����ات����ە ی��ەك��ە و‬ ‫كایەیەكی زۆر گرنگی‬ ‫وەك���و ی��ەك��ەی خێزان‬ ‫ئ��ەوا شایانی ئەوەیە‬ ‫هەڵوێستی ج��ددی‬ ‫لەبەردەمدا بكرێت‬ ‫و هەمیشە میتۆد‬ ‫و ب��ەرن��ام��ەرێ��ژی��ی‬ ‫ب��ۆب��ك��رێ��ت ب���ۆ ئ���ەوەی‬ ‫كاریگەرییە نێگەتیڤەكانی بەرۆكی‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی نەگرێت بەو برە‬

‫زۆر چرەی كە لەدونیادا هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێی توێژینەوەكانی ڕێكخراوی‬ ‫تەندرووستی نێودەوڵەتی بێت‬ ‫ل��ە‪% 78‬ی پیاوانی واڵت��ی مصر‬ ‫توندوتیژیی بەرامبەر ژنەكانیان‬ ‫بەكاردەهێنن‪ ،‬یان لە واڵتەكانی‬ ‫ئوسترالیا و ئیسرائیل و كەنەدا‬ ‫و واڵت��ە یەكگرتوەكانی ئەمریكا‬ ‫بەرێژەی نێوان لە‪ %40‬بۆ لە ‪%70‬‬ ‫ئ��اف��رەت��ان ت��ووش��ی توندوتیژیی‬ ‫جەستەیی دەب��ن��ەوە‪ ،‬ه��ەروەه��ا‬ ‫ئەوانەش كەڕووبەروی توندوتیژیی‬ ‫سۆز و دەروون��ی دەبنەوە رێژەكە‬ ‫لەنێوان ‪ %20‬بۆ ‪%70‬یە وهتد‪....‬‬ ‫هەرگیز نابێت ژن و پیاوی‬

‫كورد وابیربكاتەوە كە لەبەرئەوەی‬ ‫ئ���ەو واڵت���ان���ەی ك��ە ل��ەپ��ێ��ش��ەوە‬ ‫ئاماژەمان پێدان خاوەنی پێشكەوتن‬ ‫و هۆشیاریی و ڕۆشنبیرییەكی‬ ‫باشن و ئەو دیاردەیە بەو رێژەیە‬ ‫هەیە كەواتە دەبێت لە كۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەشدا بەشێوەیەكی بەرچاو‬ ‫بوونی هەبێت و هەر هەوڵێك بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی ئەنجامێكی ئەوتۆی‬ ‫نابێت‪ ،‬نەخێر ئەمە بۆچوونێكی‬ ‫مرۆڤگەرا و هیومانستیانە نییە‬ ‫و خ��زم��ەت ن��ەك تەنها ب��ە ژن��ان‬ ‫بەڵكو بە پیاوانی كوردیش ناكات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی هەر واڵت و كلتورو‬ ‫كۆمەڵگەیەك خاوەنی ئایدیا و ڕێسا‬ ‫و یاسا‌و ئادابی تایبەت بەخۆیەتی‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪8‬‬ ‫هەرئەمەشە وادەكات ئەو پاڵنەرانەی‬ ‫كە دەشێت لە كۆمەڵگەی كوردیدا‬ ‫هەبێت بۆ ناتوندوتیژیی دەشێت‬ ‫ل��ە واڵت و كۆمەڵگەیەكی دی��دا‬ ‫بوونی نەبێت و تەنانەت باوەریشی‬ ‫پێینەبێت‪ ،‬ه��ەروەك شارەزایەكی‬ ‫دەروونناس دەڵێت‪»:‬بڕوابوون بە‬ ‫بەها جوانەكانی خ��ۆت‪ ،‬لە بەها‬ ‫ناشرینەكانی بەرامبەرت نزیك‬ ‫ناكاتەوە»‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا پێویست بەوە دەكات‬ ‫قسە لەسەر سەرەتای پێكەوەنانی‬ ‫ژیانی هاوسەرایەتی بكەین یانی‬ ‫ئ��ەو ك��ات��ەی ك��ە ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی‬ ‫ماڵێكدا بەیەكگەشتوون‪ ،‬ئەویش‬ ‫ب��اس��ك��ردن��ە ل��ە یەكترناسنێكی‬ ‫ف��ع��ل��ی و ڕاس��ت��ەق��ی��ن��ەی��ی ن��ەك‬ ‫ئ��ەو یەكترناسینەی ك��ە پێشتر‬ ‫لەوانەیە دەستكرد و نادرووستی‬ ‫و ناڕاستگۆیی پێوە تێكەڵكرابێت‬ ‫ل���ەس���ەرەت���ای ی��ەك��ت��رن��اس��ی��ن و‬ ‫ئەوكاتەی كە ویستویانە بڕیاری‬ ‫ژیانی هاوسەرایەتی پێكەوەبنێن‪،‬‬ ‫ێ ل��ە پ��س��پ��ۆران پێیانوایە‬ ‫ه��ەن��د ‌‬ ‫ه��ەری��ەك��ە ل���ەدوو ه��اوس��ەرەك��ان‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی پێویستیان‬ ‫ب��ە ساڵێك ی��ان زیاتریش هەیە‬ ‫بۆ ئەوەی تەواو یەكتربناسن بەو‬ ‫شێوەیەی كە تەواو هەریەكەیان‬ ‫ب��زان��ن ئ��ی��ت��ر ل����ەوەو دوا چ��ۆن‬ ‫مامەڵەیەكی سەركەوتوو لەگەڵ‬ ‫یەكتر بكەن‪.‬‬ ‫بێگومان هەركاتێك ه��ەردوو‬ ‫ه���اوس���ەرەك���ە ب���ەت���ەوای ل���ەوە‬ ‫تێگەشتن كە ئەمان لە پێناوی‬ ‫ژی��ان و پێكەوەژیاندا گرێبەستی‬ ‫هاوسەرەرایەتیان بەستووە نەك‬ ‫ل��ە پێناوی ئ���ەوەی ب��ە ناچاریی‬ ‫ژیان بەڕێكەن ئەوا لەو بۆچوونە‬ ‫نزیكدەبنەوە ك��ە ل��ە س��رووش��ت‬ ‫و پێكهاتەی مرۆڤەكاندا بوونی‬ ‫هەڵە و ناتێگەشتنێكی ڕاستەقینە‬ ‫ل��ەی��ەك��ت��ر ه��ەی��ەو پێویست بە‬ ‫زەم��ەن و ساتە ووەختێك دەكات‬ ‫بۆ تێگەشتن و ئەمەش وادەك��ات‬ ‫كە بوونی هەر هەڵسوكەوتێكی‬ ‫ن��ات��ەن��درووس��ت��ی ه��اوس��ەرەك��ەی‬ ‫بریارێكی ن��ات��ەن��درووس��ت ب��دات‬ ‫بەڵكو چاوەرێی هەناسەی زیاتر‬ ‫و ڕێگەچارەی گوونجاوتر دەكات‬ ‫كە بریارێكی تێبدات كە دووبارە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫لە پێناوی ت��ازەك��ردن��ەوەی ژیانی‬ ‫هاوسەرایەتیدابێت‪.‬‬ ‫یەكێكی ت��ر ل��ەو پرەنسیپ و‬ ‫بنەما عەقاڵنیەی كە خزمەت بە‬ ‫س��ەرەت��ای ژی��ان��ی هاوسەرایەتی‬ ‫دەك���ات و ه��اوس��ەرەك��ان دەخاتە‬ ‫س��ەر ئ��ەو سكە كۆمەاڵیەتیەی‬ ‫كە دوورب��ن لە هەر هەڵسوكەوت‬ ‫و ك��ردە و دژەك��ردارێ��ك كە بۆنی‬ ‫توندوتیژیی خێزانی لێبێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫بنەمای (تەواوكەری یەكتربوونە)‪،‬‬ ‫ب��ەو وات��ای��ەی كە هاوسەرایەتی‬ ‫پێویستی بە دوو دەست هەیە بۆ‬ ‫بونیادی كۆشكێكی ئارام بۆ پێكەوە‬ ‫ژیان‪ ،‬دوو دڵ بۆ خۆشەویستی ورازو‬ ‫ن��ازەك��ان‪ ،‬دوو هەست و س��ۆز بۆ‬ ‫بەخشینی سوكنایی بە رۆحەكان‪،‬‬ ‫بە دوو بیركردنەوەو تێرامان بۆ‬ ‫ئ���ەوەی گفتوگۆ ببێتە پاڵنەر و‬ ‫سەرچاوەی خولقاندنی جوانكاریی‬ ‫وداهێنكاریی بۆ ئاڕاستەدانی ژیانی‬ ‫هاوسەرایەتی‪،‬لەسوودەكانی ئەم‬ ‫بنەمایە ئەوەیە كە چ پیاو وە چ‬ ‫ژن تاك رەهەندانە بیرنەكاتەوەو‬ ‫بریارەكانی ژیانی هاوسەرایەتی‬ ‫لەدەستی یەكێكیاندا نەبێت و‬ ‫پێكەوە ڕوبەڕووی ناڕەحەتیەكانی‬ ‫ژیان ببنەوەو پێكەوەش بەشداری‬ ‫خۆشی و جوانیەكانبن‪.‬‬ ‫ل��ەك��ۆت��ای��ی ئ���ەم ئ��ەڵ��ق��ەی��ەدا‬ ‫ب��ەو ه��اوس��ەرەت��ازان��ە ئەڵێین كە‬ ‫دەی��ان��ەوێ��ت بیر ل��ە توندوتیژی‬ ‫بكەنەوە»ئەزموونی ڕاستەقینەی‬ ‫پ��ێ��ك��ەوەژی��ان ب��ەرام��ب��ەرەك��ەت‬ ‫پێبناسێنێت باشترە ل���ەوەی كە‬ ‫بریاری پێشوەخت بدەیت‪ ،‬چونكە‬ ‫ژیان نهێنی گەورەتری پێیە زیاتر‬ ‫لەو نهێنیەی كە تۆ تێیگەشتوویت‬ ‫ك��ە دەش��ێ��ت ل���ەدواج���اردا رووی‬ ‫پەشیمانی هەر روو لەتۆبێت»‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی كە زۆرپێویستە لێرەدا‬ ‫ئ��ام��اژەی پێبدرێت بریتییە لە‬ ‫(لێبووردەیی)‪ ،‬لێبووردەیی یەكێكە‬ ‫لەو ڕەهەندە زۆر پێویستانەی كە‬ ‫دەبێت لەنێو هەرخانەخوێیەكی‬ ‫خێزانیدا هەبێت‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی‬ ‫هاوسەرەكان وەكو هەر مرۆڤێكی‬ ‫ئەم گەردوونە شایانی هەڵەكردن‬ ‫و جۆرێك لە ڕەفتاری ناتەندرووستن‬ ‫ب��ۆی��ە ب���ەم ه���ۆی���ەوە رێ��گ��ری��ی‬ ‫لەهەر تەرزێكی ناتەندرووست‬

‫دەركرێت كە نەتوانێت لەدواجاردا‬ ‫ك��اری��گ��ەری نێگەتیڤ ل��ە ژیانی‬ ‫هاوسەرایەتی بكات و جۆرێك لە‬ ‫تووندوتیژیی درووستكات‪،‬بەداخەوە‬ ‫ئ��ێ��م��ە ه��ەس��ت��ی ل��ێ��ب��وردەی��ی‬ ‫زۆرم����ان ه��ەی��ە ب��ۆ ئ���ەو م��رۆڤ��ە‬ ‫بەرامبەرانەمان كە ل���ەدەرەوەی‬ ‫ئەندامانی خێزانەكەمان بەاڵم بۆ‬ ‫هاوسەر یان خوشك و براكانمان‬ ‫ب��ە پ��ێ��چ��ەوان��ەوە زۆرب����ەی ك��ات‬ ‫توورەبوون و تووندوتیژیەكانمان‬ ‫لە ئامادەباشیدایە‪.‬‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ل���ەو ه��اوس��ەران��ەی‬ ‫ك��ە ل��ە هەستی ل��ێ��ب��وردەی��ی��ەوە‬ ‫دوورن‪،‬ه���ۆك���اری س��ەرەك��ی ئەم‬ ‫دووركەوتنەوەیان دەگەرێتەوە بۆ‬ ‫یەكێك لە دوو فاكتەر‪،‬یەكەمیان‬ ‫ئەوەیە كە لەخودی خۆیدا هەستێكی‬ ‫خۆبەزلزان و بەگەورەزانینی تیایە‬ ‫كە تەنها لەرێگەی خۆشەویستیەوە‬ ‫چ���ارەس���ەری ئ��ەم��ە دەك���رێ���ت و‬ ‫ب��ەس‪،‬دووەم��ی��ش��ی��ان ئ��ەوەی��ە كە‬ ‫دەشێت بەجۆرێك لە تەنازولكردنی‬ ‫بزانێت ك��ە هەمیشە هەست و‬ ‫ك���ردەی ل��ێ��ب��ووردن��ی ئامادەبێت‬ ‫لەبەرامبەر ئ��ەو ك��ردەوان��ەی كە‬ ‫شایانی لێبووردنن لەبەرامبەر‬ ‫نزیكترین ك��ەس��ی ژی��ان��ی��دا كە‬ ‫ه��اوس��ەرەك��ەی��ەت��ی‪،‬پ��س��پ��ۆران��ی‬ ‫دەروونناسی پێیانوایە كە لێبووردن‬ ‫ب��اش��ت��ری��ن پ��اڵ��ن��ەرە ب��ۆ ئ���ەوەی‬ ‫كەمترین توندووتیژیی لە خێزاندا‬ ‫رووبدات‪.‬‬ ‫ه��اوس��ەرەك��ان دەب��ێ��ت بزانن‬ ‫بۆچی دەبێت هەستی لێبووردنیان‬ ‫هەبێت؟ لەبەرئەوەی كە‪:‬‬ ‫لێبووردن مانای گەورەیت‬ ‫ ‬‫پێدەبەخشێت و گ��وزارش��ت لە‬ ‫كەسێتی گەورەبوونت دەكات نەك‬ ‫بچووكبوونت‪.‬‬ ‫ل��ە غ��ی��اب��ی ل��ێ��ب��ووردن��دا‬ ‫ ‬‫ف��ەزای��ەك��ی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی وەه��ا‬ ‫دەخولقێت كە ئێوەی هاوسەر لە‬ ‫سنوورەكانی لێكدابران و قەیرانە‬ ‫خێزانیەكان نزیك دەك��ات��ەوە كە‬ ‫ب��ەم��ەش ج��ۆرێ��ك ل��ە نائارامیی‬ ‫دەروون���ی ب��ەرۆك��ت��ان دەگ��رێ��ت و‬ ‫خزمەت بەكەستان ناكات‪.‬‬ ‫ئەگەر لێبووردن كەسێتی‬ ‫ ‬‫سەركردە و مرۆڤە سەركەوتوەكانی‬ ‫دەرەوەی ژیانی هاوسەرایەتی بێت‬

‫‪9‬‬ ‫ئ��ەوا بێگومان بۆ ئەكتەرەكانی‬ ‫ن��او خێزانیش مانای سەركەوتن‬ ‫دەگەیەنێت لە دەرهاویشتەكانی‬ ‫ژیانی هاوسەرایەتیدا‪.‬‬ ‫لێبووردەیی ج��ۆرێ��ك لە‬ ‫ ‬‫بەرهەمدێنێت‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‬ ‫ك��ەوادەك��ات كاریگەرییەكی زۆر‬ ‫ئیجابی ل��ەس��ەر بەرامبەرەكەت‬ ‫درووستكات و جۆرێك لەگۆڕانكاریی‬ ‫تەنانەت لەو رەفتارانەیهاوسەرەكەت‬ ‫درووستكات كە تۆ لێی نیگەرانیت‪.‬‬ ‫لە كۆتایی ئ��ەم ئەڵقەیەشدا‬ ‫ئەڵێین (لێبووردن چەكە بەاڵم بۆ‬ ‫ئاشتەوایی نەك بۆ جەنگ) !»‪.‬‬ ‫ل��ەراس��ت��ی��دا ب��ەپ��ێ��ی زۆرب���ەی‬ ‫ئ��ەو توێژینەوانەبێت كەلەسەر‬ ‫ت��وون��دوت��ی��ژی ك���راوە یەكێك لە‬ ‫ه��ۆك��ارەك��ان��ی ئەگەرێننەوە بۆ‬ ‫مەسەلەی (دارایی و پارە» یان ئەو‬ ‫برە پارەی كە پێویستە سەرفبكرێت‬ ‫بۆ پێداویستیەكانی ژیان)‪ ،‬ئەمەش‬ ‫سەرنجمان رادەكێشێت بۆ ئەوەی‬ ‫م��ەس��ەل��ەی س��ەرف��ك��ردن��ی پ��ارە‬ ‫ل��ە ك��ای��ەی خ��ێ��زان و ب��ۆ خێزاندا‬ ‫ئاورێكی لێبدەینەوە تاكو ئەمەش‬ ‫نەبێتە یەكێك لەو هۆكارانەی كە‬ ‫تووندوتیژیی بەرهەمدێنێت لە‬ ‫خێزاندا‪.‬‬ ‫ئەزموونی ژیانی هاوسەرایەتی‬ ‫ئەوەی سەلماندووە كە قۆرخكردنی‬ ‫پارەو دارای��ی خێزان ئەگەر تەنها‬ ‫لەدەست و بە دەستی پیاوبێت و ژن‬

‫هیچ بەشدارێكی كردەیی و فعلی‬ ‫نەبێت تیایدا ئەوا لەدواجاردا كێشە‬ ‫و قەیرانی درووستكردووە‪،‬بۆیە‬ ‫پێویستە ئەگەر هاتوو ژن خاوەنی‬ ‫هیچ داهاتێكی رۆژانە نەبوو ئەوا‬ ‫دەبێت پیاو ئەو بارودۆخەی ژنی‬ ‫لەبەرچاوبێت و بەشێكی تایبەتی‬ ‫داهاتەكەی بۆ ژیانی هاوسەرەكەی‬ ‫بێت ل��ەس��ەر ئ��ەو بنەمایەی كە‬ ‫خ��ۆی��ان ل��ەس��ەری رێ��ك��دەك��ەون و‬ ‫ل��ەس��ەر بنەمای ئاستی دارای��ی‬ ‫ئ��ەو خێزانە‪،‬چونكە واقیعیش و‬ ‫توێژینەوەكان سەلماندوویانە كە‬ ‫پێكهاتەی دەروون���ی ژن وەهایە‬ ‫كە حەز بەبوونی جلوبەرگی جوان‬ ‫و چەندەها پێداویستی نایاب بۆ‬ ‫مناڵەكانی وماڵكەی دەكات و‪.....‬‬ ‫هتد هەركاتێك بەریەككەوتنێكیش‬ ‫لەالیەن پیاوەوە هەبوو بۆ رێگریی‬ ‫ل��ەم ح��ەز و پێداویستیانەی ژن‬ ‫ئ��ەوا س��ەرەت��ای توندووتیژیەكان‬ ‫دەس��ت��پ��ێ��دەك��ەن ك��ە س��ەرەت��ا لە‬ ‫دەروونی ژنەكەوە پاشان بۆ سەر‬ ‫زمان و سەرهەڵدانی تووندوتیژیی‬ ‫ل��ە قسە و گفتوگۆی رۆژان����ەدا‬ ‫و ب��ەدواش��ی��دا الی��ەن��ەك��ان��ی تری‬ ‫توندوتیژیی‪.‬‬ ‫خ��ۆئ��ەگ��ەر ه���ات���وو ه����ەردوو‬ ‫هاوسەرەكە خاوەنی دارایی خۆیان‬ ‫بوون واباشترە كە داهاتەكانیان‬ ‫ت��ێ��ك��ەاڵوب��ك��ەن ب���ەو پ��ێ��ی��ەی كە‬ ‫خاوەنی بەرنامەی ژیانی خۆیان بن‬

‫و لەخزمەتی ژیانی تایبەتی خۆیان‬ ‫و ماڵ ومناڵەكانیان بەكاریبێنن كە‬ ‫هیچ الیەك تیایدا بەشخوراونەبێت‬ ‫و پارە ببێتە هۆكارێك بۆ ئارامی و‬ ‫بەختەوەری ژیان نەك ئامانجێك بۆ‬ ‫توندوتیژیی یان ناتوندوتیژیی‪.‬‬ ‫ب��ەداخ��ەوە الی هاوسەرەكانی‬ ‫ئێمە گرفتێك ل��ەب��ی��رك��ردن��ەوە‬ ‫ه���ەی���ە ك����ە ب���ەپ���ێ���چ���ەوان���ەی‬ ‫راس��ت��ی��ەك��ان��ی ژی��ان��ی دارای����ی و‬ ‫دەوڵەمەندبوونەكانە‪،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ئێمە واب��ی��ردەك��ەی��ن��ەوە ك��ە لەو‬ ‫ساتەوەختەی ژیانی هاوسەرایەتی‬ ‫دەس��ت��پ��ێ��دەك��ات ئ��ی��ت��ر دەب��ێ��ت‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی ت��ەس��ك مامەڵە‬ ‫لەگەڵ گیرفان و داهاتدا بكەین‬ ‫بۆ س��ەرف��ك��ردن‪،‬ب��ەاڵم لەراستیدا‬ ‫لێكۆڵینەوەكان دەریانخستووە كە‬ ‫دەوڵەمەندەكانی جیهان ئەوانەن‬ ‫ك��ە خ��ێ��زان��دارن ن���ەك ئ��ەوان��ەی‬ ‫ك��ە زگ����وردن و خ��اوەن��ی خێزان‬ ‫نین‪،‬بێگومان ئەمەش بەو مانایە‬ ‫ن��ای��ەت ك��ە دەب��ێ��ت ت��ۆ خ��اوەن��ی‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی ب��ەرێ��وەب��ردن��ی ژیانی‬ ‫دارایی خۆت نەبیت‪،‬نەخێر نا بەڵكو‬ ‫گرنگ ئەوەیە پێكەوەنانی ژیانی‬ ‫خێزانداریی ترست الدرووستنەكات‬ ‫بۆ ئ��ەوەی ببیتە رێگر لەبەردەم‬ ‫ح��ەز و پێداویستیەكانی ت��ەواوی‬ ‫م��اڵ��ەك��ەت‪ ،‬ك��ەوات��ە (قوربانیدان‬ ‫بە پارە لە پێناوی ژیاندا نەك بە‬ ‫پێچەوانەوە)‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫خا‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ئا‬ ‫ز‬ ‫ی‬ ‫ز‬ ‫‪..‬‬ ‫ما‬ ‫ف‬ ‫ی‬ ‫ها‬ ‫و‬ ‫سەرەكەت بزانە‬

‫باران ئاریایی‬ ‫ل���ە ژم�����ارە پ��ێ��ش��ودا‪ ،‬ب��اس��ی‬ ‫مافەكانی ئافرەتانمان كرد بەسەر‬ ‫پیاوانەوە‪ ،‬بۆیە بە پێویستمان زانی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ل��ەم ژم��ارەی��ەدا باسی مافەكانی‬ ‫پیاوان بكەین بەسەر ئافرەتانەوە‪،‬‬ ‫چونكە لە دینی پیرۆزی ئیسالم‬ ‫دا ژن‌و پ��ی��او وەك ی��ەك مافیان‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬ه���ەروەك چ��ۆن ئافرەتان‬

‫چاوەڕیی ئەوەن كە دەبێت پیاوان‬ ‫مافی خێزانەكانین ب��دەن دەبێت‬ ‫ئافرەتانیش مافی پیاوەكانیان‬ ‫ب���دەن‪ ،‬خ��ۆ ئ��ەگ��ەر ه��ەرك��ام لە‬ ‫ئ��اف��رەت ی��ان پیاو كەمتەرخەمی‬

‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬

‫بكەن بەرامبەر بە یەكتری ئەوا‬ ‫لە دیوانی خوای گەورەدا بەرپرس‬ ‫دەبن لەسەر ئەو كەمتەرخەمیانە‪.‬‬ ‫ئەو مافانەی پێویستە ئافرەتان‬ ‫ب��ەرام��ب��ەر ب��ە ه��اوس��ەرەك��ان��ی��ان‬ ‫جێبەجێی بكەن‪:‬‬ ‫‪-1‬گ��وێ��ڕای��ەڵ��ی ه���اوس���ەر بە‬ ‫شێوەیەكی پەسەند‪:‬‬ ‫خ���وای گ����ەورە دەف��ەرم��وێ��ت‪:‬‬ ‫(و مْ ُ‬ ‫هن َث َ‬ ‫ات َيرَ​َ‬ ‫ال َط َّلَق ُ‬ ‫َّص َن ِبَأن ُفِس َّ‬ ‫الَثة‬ ‫تب ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ي� ُّ�ل هَل َّن أن َيك ُتم َ‬ ‫ْن َما َخَل َق‬ ‫ُق � ُرَو ٍء َو َال حَِ‬ ‫هنِإن ُك َّن ُي ْؤِم َّنِب هّ‬ ‫هّ‬ ‫الل يِف َأ ْر َح ِام َّ‬ ‫الل َوا ْلَي ْوِم‬ ‫ِّهن يِف َذل َ‬ ‫هن َأ َح ُّق ِبَرد َّ‬ ‫اآلخِر َوُبعُوَل ُت َّ‬ ‫ِك ِإ ْن‬ ‫ِ‬ ‫َأَرادُو ْا ِإ ْص َ‬ ‫ال ًحا َوهَ َّل��ن ِم ْث ُل اِلَّ��ذي َعَلي َّ‬ ‫ْهن‬ ‫ْهن َدَر َج��ة َو هّ‬ ‫ِب مَْ‬ ‫ال َعَلي َّ‬ ‫الل‬ ‫ال ْع ُر ِ‬ ‫ِلر َج ِ‬ ‫وف َول ِّ‬ ‫َعِزي ٌز َح ُكي ٌم (‪)٢٢٨‬‬ ‫ژنانی ت��ە‌اڵق دراو‪ ،‬دە‌بێت تا‬ ‫سێ جار عادە‌تی مانگانە‌ چاوە‌ڕی‬ ‫ب��ك�ە‌ن‌و(ش��وو ن�ە‌ك�ە‌ن�ە‌وە‌)‪‌ ،‬حە‌اڵڵ‬ ‫نیە‌ بۆیان ئە‌گە‌ر ئە‌و گۆڕانكاریە‌‬ ‫ب��ش��ارن��ە‌وە‌‪ ،‬ك��ە‌ب��ۆ م��ن��دااڵن��ی��ان‬ ‫پێش دێ��ت (ئ��ای��ا سكیان هە‌یە‌‬ ‫یان نا)‪ ،‬ئە‌گە‌ر باوە‌ڕیان بە‌ خواو‬ ‫ڕۆژی دوای��ی هە‌یە‌(لە‌و ماوە‌یە‌دا)‬ ‫هاوسە‌رانیان لە‌ هە‌موو كە‌س لە‌‬ ‫پێشترن كە‌ بیانگێڕنە‌وە‌ بۆالی‬ ‫خ��ۆی��ان و(ژی��ان��ی ئ��اس��ای دە‌س��ت‬ ‫پێ بكە‌نە‌وە‌)‪ ،‬ئە‌گە‌ر دە‌یانە‌وێت‬ ‫چاكە‌و چاكە‌كاری ئە‌نجام بدە‌ن‪،‬‬ ‫لە‌سە‌ر پیاوانە‌ كە‌ بۆ هاوسە‌رانیان‬ ‫مافی ڕە‌وای����ان جێبە‌جێ بكە‌ن‪،‬‬ ‫هە‌روە‌ك(لە‌سە‌ر ئافرە‌تانە‌ كە‌ بۆ‬ ‫چاكە‌كاربن‌و‪،‬‬ ‫هە‌وسە‌رە‌كانیان)‬ ‫پیاوان بە‌سە‌ر ئافرە‌تانە‌وە‌ پلە‌و‬ ‫پ��ای �ە‌ی(چ��اودێ��ری‌و دابین كردنی‬ ‫پێداویستیە‌كانی ژیانیان) هە‌یە‌‪،‬‬ ‫خوا بااڵدە‌ست و دانایە‌ (بااڵ دە‌ستە‌‬ ‫بە‌سە‌ر ه�ە‌م��وان��دا‪ ،‬و ‌ە دان��ای�ە‌ لە‌‬ ‫دابە‌ش كردنی كارو لێپرسراوی دا)‪.‬‬ ‫س��ەروەرم��ان (صلی اللە علیە‬ ‫وسلم ) دەف��ەرم��وێ��ت‪ (»:‬ئەگەر‬ ‫ئافرەتان نوێژە فەرزەكانی بكات‪،‬‬ ‫ڕۆژووی مانگی ڕەم��ەزان بگرێت‪،‬‬ ‫داوێ���ن پ��اك بێت و گوێڕایەڵی‬ ‫هاوسەرەكەی بێت ئەوا بەهەشتی‬ ‫بۆ خۆی مسۆگەر كردووە)‪.‬‬ ‫ل��ە ف��ەرم��ودەی��ەك��ی ت���ردا كە‬ ‫(گبرانی) ڕیوایەتی كردووە هاتووە‬ ‫ك��ە ئ��اف��رەت��ێ��ك ه��ات��ە خزمەتی‬ ‫پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم)‬ ‫پ��ێ��ی ووت‪ »:‬ئ���ەی پێغەمبەری‬

‫خ���وا (ص��ل��ی ال��ل��ە علیە وس��ل��م)‬ ‫من نوێنەری ژن��ان�م‌و هاتومەتە‬ ‫خزمەتی جەنابتان تا پرسیارێكتان‬ ‫لێ بكەم دەرب��ارەی جیهاد‪ ،‬خوای‬ ‫گەورە جیهادی لەسەر پیاوان فەرز‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬ك��ە ئ��ەگ��ەر ل��ە پێناوی‬ ‫خ��وادا جیهاد بكەن‌و سەركەوتوو‬ ‫ب��ن ئ���ەوا پ��اداش��ت وەردەگ�����رن‪،‬‬ ‫ئەگەر شەهید بن دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆالی خوای پەروەردگار‌و پاداشت‬ ‫دەدرێ��ن��ەوە‪ ،‬ب��ەاڵم ئێمەی ژن��ان‬ ‫كە خزمەتی پ��ی��اوان دەك��ەی��ن لە‬ ‫پاداشتێكی ئاوا گەورە بێ بەشین؟‬ ‫پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم)‬ ‫ف��ەرم��وی‪ (»:‬بە ژن��ان بڵێ ئەگەر‬ ‫گوێڕایەڵێ هاوسەرەكانیان بكەن‌و‪،‬‬ ‫ئەركەكانی ژن‌و م��ێ��ردی بەجێ‬ ‫بهێنن وەك ئەوەی كەلە سەریانە‪،‬‬ ‫ئەوا پاداشتەكەیان بەرامبەرە بە‬ ‫پاداشتی جیهاد لە ڕێگەی خوادا‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم كەمترینی ئێوە دەتوانێت‬ ‫ئەركەكانی ژن‌و مێردی وەك خۆی‬ ‫ئەنجام بدات)‪.‬‬ ‫گوێڕایەڵی ژن لە هاوسەرەكەی‬ ‫شتێكی ئاساییە لە پێكەوە ژیانی ئەو‬ ‫دوو مرۆڤەدا‪ ،‬بەبێ شك گوێرایەڵی‬ ‫ژن بۆ مێردەكەی پاراستی گیانی‬ ‫خێزانە لە هەڵوەشان‌و شەڕ‌و ئاژاوە‪،‬‬ ‫زیاد كردنی خۆشەویستی ژنەكەیە‬ ‫لە دڵی مێردەكەیدا ئەمەش دەبێتە‬ ‫هۆكاری توندو تۆڵ بوونی مەوەدە‌و‬ ‫ڕەحمە لە نێوان ئەندامانی خێزاندا‪،‬‬ ‫ڕێگر دەبێت لە دروس��ت بوونی‬ ‫جیدال و سەركێشی كە زۆر كات‬ ‫ئەم دوانە لە خێزان دا دەبێتە هۆی‬ ‫ناكۆكی‌و ئاژاوە لە خێزان دا‪.‬‬ ‫خ��وای گ���ەورە ب��ەه��ۆك��اری ئەو‬ ‫تایبەتمەندیانەی كە پیاوان هەیانە‬ ‫لە ڕووی هێزو توانای جەستەییەوە‬ ‫مافی سەرپەرشتی خێزانی داوەتە‬ ‫دەس����ت‌و‪ ،‬ب��ەرپ��رس��ی��اری ك���ردووە‬ ‫ل��ە ب���ەدەس���ت ه��ێ��ن��ان��ی ب��ژێ��وی‬ ‫ژیانی خێزانەكەیدا‪ ،‬خوای گەورە‬ ‫دەفەرموێت‪َ »:‬و مْ ُ‬ ‫�ات َيرَ​َ‬ ‫ال� َ�ط� َّ�ل�َق� ُ‬ ‫َّص َن‬ ‫تب ْ‬ ‫َ‬ ‫الَثة ُقُ��رَو ٍء َو َال حَُِّ‬ ‫ةن َث َ‬ ‫ي��ل َل� َّ‬ ‫ِبَأن ُفِس َّ‬ ‫�ةن أن‬ ‫ْن َما َخَل َق ال ّلة يِف َأ ْر َح ِام َّ‬ ‫َي ْك ُتم َ‬ ‫ةن ِإن ُك َّن‬ ‫َ‬ ‫اآلخِر َوُبعُوَل ُت َّ‬ ‫ةن أ َح ُّق‬ ‫ُي ْؤِم َّن ِبال ّلة َوا ْلَي ْوِم ِ‬ ‫ِّةن يِف َذِل� َ�ك ِإ ْن َأَرادُو ْا ِإ ْص َ‬ ‫ال ًحا َوَل َّ‬ ‫ِب �َرد َّ‬ ‫ةن‬ ‫ْةن ِب مَْ‬ ‫ِم ْث ُل الَّ�ِ�ذي َعَلي َّ‬ ‫ال‬ ‫ال ْع ُر ِ‬ ‫ِلر َج ِ‬ ‫وف َول ِّ‬ ‫َعَلي َّ‬ ‫ْةن َدَر َجة َوال ّلة َعِزي ٌز َح ُكي ٌم (‪)٢٢٨‬‬ ‫پ��ی��اوان مافی سە‌رپە‌رشتیان‬

‫ه�ە‌ی�ە‌ ب �ە‌س �ە‌ر ژن��ان��دا‪ ،‬ئە‌مە‌ش‬ ‫ب��ڕی��اری خ��وای��ە‌‪ ،‬ف����ە‌زڵ‌و ڕێ��زی‬ ‫هە‌ندێك دە‌دات بە‌سە‌ر هە‌ندێكی‬ ‫ت��ردا س��ە‌رە‌ڕای ئ �ە‌وە‌ی كە‌ پیاوان‬ ‫م��اڵ‌و سامانیان دە‌ب�ە‌خ��ش��ن (لە‌‬ ‫پێناوی ئاسودە‌یی‌و خۆشگوزە‌رانی‬ ‫ئافرە‌تاندا) لە‌والشە‌وە‌ ئافرە‌تانی‬ ‫(ژی��ر) چ��اك‌و پاكن‪ ،‬لە‌ خواترسن‪،‬‬ ‫نهێنی نێوان خۆیان‌و مێردە‌كانیان‬ ‫دە‌پارێزن ئە‌مە‌ش بەجێ هێنانی‬ ‫فە‌رمانی خ��وای�ە‌‪ ،‬ئە‌گە‌ر ترسان‬ ‫ل���ە‌ س��ە‌رك��ە‌ش��ی��ی‌و س�ە‌رپ��ێ��چ��ی‬ ‫هاوسە‌رتان‪ ،‬سە‌رە‌تا ئامۆژگاریان‬ ‫بكە‌ن‪( ،‬ئە‌گە‌ر سودی نە‌بوو) لێیان‬ ‫ب��دە‌ن (ب�ە‌ مە‌رجێك لێدانە‌كە‌ لە‌‬ ‫دە‌م و چاو نە‌بێت و ئاسە‌وار بە‌جێ‬ ‫نە‌هێلێت)‪ ،‬ئە‌گە‌ر بە‌م هۆیانە‌ الدان‬ ‫و یاخی بوون وازیان هێنا‪ ،‬ئە‌وە‌ ئیتر‬ ‫ستە‌میان لێ مە‌كە‌ن و ڕێگە‌ی تر‬ ‫مە‌گرنە‌ بە‌ر بۆ ئازاردانیان بێگومان‬ ‫خوا بە‌رزو بڵندو گە‌ورە‌یە‌‪( .‬ئە‌گە‌ر‬ ‫ستە‌میان لێ بكە‌ن تۆڵە‌تان لێ‬ ‫دە‌سێنێت)‪.‬‬ ‫ئ��اش��ك��رای��ە ك��ە گ��وێ��ڕای��ەڵ��ی‬ ‫ژن ب��ۆ ه���اوس���ەرەك���ەی تەنها‬ ‫ل��ە ك��اری ب��اش��ەدای��ە‪ ،‬خ��ۆ ئەگەر‬ ‫پیاو خێزانەكەی ه��ان ب��دات بۆ‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��دان��ی ك���اری خ��راپ��ە كە‬ ‫پێی گوناهبار ببێت‪ ،‬یان كارێك‬ ‫كەلە توانایدا نیە بیكات‪ ،‬یاخود‬ ‫بەئەنجامدانی ئەو ك��ارە تووشی‬ ‫ئەزیەت‌و ئازار ببێت ئەوكات نابێت‬ ‫گوێڕایەڵی ب��ك��ات‪ ،‬س��ەروەرم��ان‬ ‫دەفەرموێت‪( »:‬هیچ گوێڕایەڵیەكی‬ ‫بەدیەێنراوێك لە تاوان‌و نافەرمانی‬ ‫بەدیهێنەردا وجودی نیە)‪ .‬حاكم و‬ ‫ئەحمد ڕیوایەتیان كردووە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ژن دەبێت پارێزەری ماڵ‌و‬ ‫حەیسیەتی هاوسەرەكەی بێت‌و‬ ‫پارێزگاریان لێبكات‪ :‬خوای گەورە‬ ‫دەفەرموێت‪(»:‬ژنانی لە خوا ترس‬ ‫ئەوانەن كە فەرمانبەرداری خواو‬ ‫گ��وێ��ڕای��ەڵ��ی ه��اوس��ەرەك��ان��ی��ان��ن‪،‬‬ ‫خۆیان لە داوێن پیسی دەپارێزن‪،‬‬ ‫ماڵی هاوسەرەكانیان دەپارێزن‌و‬ ‫نهێنیەكانی ژن‌و مێردایەتی الی‬ ‫خۆیان دەهێڵنەوە‪ ،‬چونكە خوای‬ ‫گەورە فەرمانی پاراستنی داون‪.‬‬ ‫ئافرەتان دەبێت كەسێتی خۆیان‬ ‫بپارێزن‌و خیانەت لە هاوسەرەكانیان‬ ‫نەكەن چ خیانەتی ناموسی بێت‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬

‫ی��ان خیانەتی م����اددی‌و ئ��اب��ڕوی‬ ‫ه��اوس��ەرەك��ان��ی��ان ب��پ��ارێ��زن‪ ،‬لەم‬ ‫بارەیەوە پێغەمبەر(صلی اللە علیە‬ ‫وسلم) دەفەرموێت‪(»:‬ئایا پێتان‬ ‫خۆشە لە گرانبەهاترین گەنجی‬ ‫كەسێك ئ��اگ��ادارت��ان بكەمەوە؟‬ ‫ئەویش ئەو ئافرەتە شایستەیەیە‬ ‫ك��ە ه��ەرك��ات��ێ��ك ه��اوس��ەرەك��ەی‬ ‫سەیری دەكات مەسرور‌و شادومان‬ ‫دەبێت‪ ،‬كاتێك كارێكی پێ دەڵێت‬ ‫گوێڕایەڵی دەكات‪ ،‬لەكاتی نەبوونی‬ ‫ه��اوس��ەرەك��ەی دا م��اڵ‌و ناموسی‬ ‫دەپارێزێت‪( .‬اب���وداوود و نسایی)‬ ‫ڕیوایەتیان كردووە‪.‬‬ ‫لە فەرموودەیەكی تردا هاتووە‬ ‫كە پێغەمبەری خوا(صلی اللە علیە‬ ‫وسلم) دەفەرموێت‪( »:‬چ��وار شت‬ ‫هەیە كە بدرێت بە هەر كەس ئەوا‬ ‫خێری دنیاو ئاخیرەت دەبێتە نسیبی)‬ ‫یەكێك لەو چوار شتە كە سەروەر‬ ‫ف��ەرم��ووی‪ (»:‬ئافرەتانی بەوەفان‬ ‫كە بەگیان‌و ماڵی هاوسەرەكانیان‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫خیانەت ناكەن)‪.‬‬ ‫مەبەست لە پارێزگاری كردنی‬ ‫ماڵی هاوسەر ئەوەیە كە بەبێ‬ ‫ئیزن‌و ڕەزامەندی ئەو لە ماڵەكەی‬ ‫نەبەخشیت‪ ،‬مەگەر بە پرس‌و ڕاوێژ‬ ‫بەخۆی نەبێت‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا كە‬ ‫ئافرەتەكە خۆی كار نەكات‌و بژێوی‬ ‫ژیانی لەسەر هاوسەرەكەی بێت‌و‪،‬‬ ‫منداڵەكانی جۆرێك پەروەردە بكات‬ ‫كە هاوسەرەكەی پێی خۆشە واتە‬ ‫پەروەردەیەكی دروست‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا پارێزگاری لە ئابڕو‬ ‫ئەوەیە كە لەالیەنی كەسایەتی‬ ‫ژنانەیەوە بە هاوسەرەكەی خیانەت‬ ‫نەكات‪ ،‬بۆ نمونە چا‌وبڕكێ نەكات‬ ‫لەگەڵ پیاوانی نامەحرەم‪ ،‬شۆخی‌و‬ ‫پێكەنین‌و قاقا نەكات لەگەڵیان‪،‬‬ ‫خ���ۆی ب��پ��ارێ��زێ��ت ل��ە چ��ون��ە ئ��ەو‬ ‫شوێنانەی كە تووشی گوناح‌و تاوان‬ ‫دەبێت‪ ،‬منداڵەكانی بە باشترین‬ ‫شیوە پەروەردە بكات‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ئافرەت دەبێت موراعاتی‬

‫ك��ەرام��ەت‌و هەستی مێردەكەی‬ ‫بكات‪ :‬دەبێت بەجۆرێك سەرنجی‬ ‫ه��اوس��ەرەك��ەی ب���ەالی ج��وان �ی‌و‬ ‫ڕازان����دەوەی م��اڵ��ەك��ەی‌و خ��ۆی دا‬ ‫ڕابكێشێت كە ئ��ەو شتانەی كە‬ ‫هاوسەرەكەی لەماڵەوە دەی بینێت‌و‬ ‫دەیبیستێت لەالی خۆشتر بێت لە‬ ‫جێگایەكی دیكە‪.‬‬ ‫ل���ەڕاس���ت���ی دا ئ���ەگ���ەر پ��ی��او‬ ‫لەماڵەكەی خۆی دا جوانی‌و پاك‌و‬ ‫خاوێنی‌و ڕازاوەی‌و قسەی خۆش‌و‬ ‫خ��واردن��ی خ��ۆش‌و ڕێ��زو ئیحترام‬ ‫نەبینێت‌و گوێی لێنەبێت ئەی‬ ‫ئەبێت لەكوێ بیبینێت و بیبیستێ؟‬ ‫ب��ەدب��ەخ��ت��ری��ن��ی پ���ی���اوان ئ��ەو‬ ‫پیاوانەن كە لە ماڵەوە لە نێوانی‬ ‫خێزان‌و منداڵەكانی دا هەمیشە‬ ‫ش���ەڕو ئ�����اژاوەو ب��ێ ئیحترامی‬ ‫خۆشبەخترینیشیان‬ ‫دەب��ی��ن��ێ��ت‪،‬‬ ‫ئەوانەن كە لەماڵەكانیاندا لەنێوان‬ ‫خێزان‌و منداڵەكانی دا خۆشی‌و‬ ‫ڕێزم ئیحترامی لێ دەگیرێت‪.‬‬

‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬

‫دایكێكی نمونە كاتێك كە‬ ‫شەوی بوكێنی كچەكەی دەنێرێتە‬ ‫ماڵی هاوسەرەكەی بەم شێوەیە‬ ‫ئ��ام��ۆژگ��اری كچەكەی دەك���ات‪»:‬‬ ‫(كچەكەم! ه��ەر چ��ۆن لەماڵێكدا‬ ‫لەدایك بویت‌و گەورەبویت ئێستا‬ ‫لێ دەچیتە دەرەوە‪ ،‬دەچیتە الی‬ ‫پیاوێك كە بەتەواوی نایناسیت‪،‬‬ ‫لەگەڵی دەژی �ت‌و هۆگری دەبیت‪،‬‬ ‫ك��ەوات��ە زەوی ب��ە ب��ۆی ت��ا ببێتە‬ ‫ئاسمانت‪ ،‬ببە النكە تا ئەو ببێتە‬ ‫قاچەكانی ب��ۆت‪ ،‬كەنیزی ب��ە تا‬ ‫ئ��ەوی��ش ببێتە ب����ەردەت‪ ،‬ن��زای‬ ‫لێ مەكەو بە ناشرینی وەاڵم��ی‬ ‫م���ەدەرەوە تا لیت بێزار نەبێت‪،‬‬ ‫لێی نزیك بەرەوە ئەگەر ئەو لێت‬ ‫دوور ك��ەوت��ەوە ئ��ەوا ت��ۆش لێی‬ ‫دوورك��ەوەرەوە‪ ،‬گوێ‌و چاو و لوتی‬ ‫بپارێزە لەوەی كە بێجگە لە بۆنی‬ ‫خۆشبەختی ل��ەالی��ەن ت��ۆوە هیچ‬ ‫بۆنێكی دیكە نەكات‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫چاكە گوێی هیچی كە نەبیستێت‪،‬‬ ‫چاوی شتێكی كە نەبینێت بێجگە‬ ‫لە جوانی)‪.‬‬ ‫‪ -4‬خزمەت بەهاوسەر‪ ،‬ئەنجام‬ ‫دانی كاری ماڵ‌و پەروەردەی منداڵ‪:‬‬ ‫ئەگەر سەرنج بدەین لە هەموو‬ ‫فەرهەنگ‌و كلتورێك دا ئەمانە‬ ‫بە ك��اری ئ��اف��رەت دادەن��رێ��ت كە‬ ‫قورسترین ك���ارە‪ ،‬خ��وای گ��ەورە‬ ‫بەجۆرێك ئافرەتی خەلق كردووە‬ ‫تابتوانێت ئ��ەم ك��اران��ە ئەنجام‬ ‫بدات بەتایبەتی پەروەردەی منداڵ‬ ‫كە قورسترین كارە‪ ،‬چونكە چاوی‬ ‫كۆمەڵگەیەك لەو منداڵەیە كە چۆن‬ ‫پ���ەروەردە دەبێت‪ ،‬ئایا كەسێكی‬ ‫س��ودم��ەن��د دەب��ێ��ت ب��ۆ كۆمەڵگە‬ ‫یاخود نا‪ ،‬بۆیە دەبێت ئافرەتان‬ ‫زۆر ئاگادار بن لە دروست كردنی‬ ‫خێزانی خۆشبەخت‌و نەوەی نەجیب‌و‬ ‫ڕەسەن‌و ڕیشەدار‪ ،‬هەرچی هەوڵ‌و‬ ‫كۆششی خۆیانە بیخەنە گەڕ بۆ ئەو‬ ‫كارە‪( ،‬ئەنەس) ڕەزامەندی خوای‬ ‫لەسەر بێت دەڵێت‪( »:‬هەركاتێك‬ ‫یەكێك لە یارانی پێغەمبەر (صلی‬ ‫اللە علیە وسلم) كچێكیان بە شوو‬ ‫بدایە‪ ،‬پێیان دەوت كەوا ئاگاداری‬ ‫مافی مێردەكەت بە‪ ،‬خزمەتی بكەو‬ ‫منداڵەكانت بەجوانی پ��ەروەردە‬ ‫بكە)‪،‬شێخان (موسلم و بوخاری)‪.‬‬ ‫لە ئەسمای كچی ئەبوبەكر‬

‫خ��وای��ان ل��ێ��ڕازی بێت ڕی��وای��ەت‬ ‫دەك����ەن‪( »:‬ك��ات��ێ��ك زوب��ێ��ر منی‬ ‫ك��ردە خێزانی خ��ۆی‪ ،‬هیچ م��اڵ‌و‬ ‫س���ەروەت‌و خزمەتكارێكی نەبوو‬ ‫بێجگە لە ئەسپێك‌و وشترێك كە‬ ‫ئاوی پێ دهێنا‪ ،‬من عەلەفم دەدا‬ ‫بە ئەسپەكەی و برینەكانیم تیمار‬ ‫دەك��رد بە جۆرێك كە ئیتر زوبێر‬ ‫س��ەرق��اڵ��ی ئ��ەس��پ��ەك��ەی نەبێت‪،‬‬ ‫عەلەفم دەدا بە وشترەكە و دەچوم‬ ‫ئاوم پێ دەهێنا‪ ،‬مەشكەم دەدوری‬ ‫بۆ ئاو هێنان‪ ،‬هەویرم دەشێالو‬ ‫نانم دروست دەكرد‪ ،‬دەچووم لقی‬ ‫دارخ��ورم��ام دە‌هێنا كە بەدرێژای‬ ‫دوو میل هەڵم دەگرت تا دەمهێنایە‬ ‫م��اڵ��ەوە‪ ،‬بۆیە باوكم ئافرەتێكی‬ ‫نارد تا هاوكاریم بكات‪ ،‬كارو باری‬ ‫عەلەف پێدانی ئەسپەكەو تیمار‬ ‫كردنی گرتە ئەستۆ‪ ،‬ئەبوبەكر بەم‬ ‫كارەی ئازادی كردم‌و یارمەتیەكی‬ ‫گ����ەورەی دام)‪ .‬ب���ەاڵم ئ��ەرك��ی‬ ‫ئافرەتە كە منداڵەكەی پەروەردە‬ ‫بكات و ئاگای لێیان بێت‪ ،‬كە ئەمە‬ ‫گرنگترین كارە بۆ ئافرەت‪ ،‬خوای‬ ‫��د ُ‬ ‫ات‬ ‫گ��ەورە دەف��ەرم��وێ��ت‪(»:‬وا ْل���واِل� َ‬ ‫ي مِ َ‬ ‫ْن َأ ْولاَ َّ‬ ‫ُي ْرِضع َ‬ ‫ل ْن َأَراَد‬ ‫ي َك ِامَل نِْ‬ ‫دهن َح ْوَل نِْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫مَْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ود له ِرزق َّ‬ ‫هن‬ ‫اعة ؤعلي ال ْول ِ‬ ‫الرض َ‬ ‫َأن ُيِت َّم َّ‬ ‫س ِإالَّ‬ ‫هن ِب مَْ‬ ‫وك ْسؤ ُت َّ‬ ‫ال ْع ُر ِ‬ ‫ِ‬ ‫وف لاَ ُتَك َّل ُف َن ْف ٌ‬ ‫لاَ‬ ‫لاَ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِدةِبولِدها و َم ْولو ٌد‬ ‫ي والَ‬ ‫ُو ْسَعها تضرَ َّ‬ ‫ْ‬ ‫وارِثِم ْث ُل َذل َ‬ ‫ِك َفِإ ْن َأَرادَا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫لَّهِبوَلِده َ‬ ‫وعَلى ِ‬ ‫هما وَت� َ‬ ‫ْ‬ ‫�ش��ا ُوٍر َفلاَ‬ ‫ِف� َ‬ ‫اض ِّمن َ‬ ‫�ص�الاً َع��ن َت���َر ٍ‬ ‫ْهما وِإ ْن َأَر مُّ ْ‬ ‫دت َأن َت ْسرَ ْ‬ ‫َ‬ ‫تِضعُو ْا‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫اح‬ ‫ُجَن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اح َعَلي ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْك ْم ِإَذا َس َّل ْم ُتم َّم ‌اَ‬ ‫لاَ‬ ‫َأ ْولاَ َدك � ْم ف ُجَن َ‬ ‫هّ‬ ‫وف َّ‬ ‫ا‌َت ْي ُتم ِب مَْ‬ ‫وات ُقو ْا الل وا ْعَل ُمو ْا َأ َّن‬ ‫ال ْع ُر ِ‬ ‫هّ‬ ‫ُ‬ ‫ْمل َ‬ ‫ري (‪)٢٣٣‬‬ ‫ون َبِص ٌ‬ ‫اللمِ َ‬ ‫با َتعَ‬ ‫دای���ك���ان ب��اش��ی��ر ب�����دە‌ن بە‌‬ ‫منداڵە‌كانیان ت��ادوو دان��ە‌ ساڵی‬ ‫ت�ە‌واو بۆ هە‌ركە‌س كە‌ دە‌یە‌وێت‬ ‫شیری تە‌واو بدات‌و‪ ‌،‬بۆ ئە‌و كە‌سە‌ی‬ ‫كە‌ خاوە‌نی منداڵە‌كە‌یە‌(واتە‌ باوكی‬ ‫منداڵە‌كە‌) ڕزق‌و ڕۆزی‌و پۆشاك‬ ‫بە‌شێوە‌یە‌كی ج��وان‌و چاك دە‌بێ‬ ‫ئامادە‌ بكات بۆ دایكان‪ ،‬هە‌ركە‌س‬ ‫بە‌گوێرە‌ی توانای خۆی داوای لێ‬ ‫دە‌كرێت‪ ،‬نابێت هیچ دایكێك زیانی‬ ‫پێ بگات‌و لە‌ دیتنی منداڵی بێ‬ ‫ب �ە‌ش ب��ك��رێ)‪ ،‬ه �ە‌روە‌ه��ا خاوە‌نی‬ ‫مناڵە‌كە‌ (واتە‌ باوكی‪ ،‬نابێت زیانی‬ ‫پ��ێ ب��گ��او‪ ،‬ل �ە‌ دیتنی مناڵە‌كە‌ی‬ ‫ب��ێ ب �ە‌ش بكرێت)‪ ،‬و‌ وە‌رە‌س���ە‌ی‬ ‫مناڵە‌كە‌ش بۆیان هە‌یە‌‪ ،‬بە‌هە‌مان‬

‫شێوە‌ (گرنگی بە‌ مناڵە‌كە‌ بدە‌ن‪ ،‬چ‬ ‫خزمانی دایك‪ ،‬چ خزمانی باوك)‪ ،‬خۆ‬ ‫ئە‌گە‌ر دایك‌و باوك بە‌ڕە‌زامە‌ندی‌و‬ ‫پرس‌و ڕای هە‌ردوو الیان ویستیان‬ ‫مناڵە‌كە‌یان لە‌ شێر ببڕنە‌وە‌‪ ،‬ئە‌وە‌‬ ‫قە‌یناكاو گوناهیانناگات‪ ،‬ئە‌گە‌ر‬ ‫ویستتان دای��ە‌ن بۆ شیر پێدانی‬ ‫مناڵە‌كە‌تان بگرن‪ ،‬ئە‌وە‌ش قە‌یناكا‬ ‫بە‌مە‌رجێك ماف‌و كرێیان بە‌جوانی‌و‬ ‫شایستە‌ پێ بدە‌ن‪ ،‬لە‌ خوا بترسن‌و‬ ‫پارێزكار بن‪ ،‬وە‌ چاك بزانن كە‌ خوا‬ ‫بینایە‌ ب�ە‌و ك��ارو ك��ردە‌وان �ە‌ی كە‌‬ ‫ئە‌نجامی دە‌دە‌ن‪ ،‬شێخان (موسلم‬ ‫و ب��وخ��اری) ڕیوایەتیان ك��ردووە‬ ‫ك��ە پێغەمبەر (صلی اللە علیە‬ ‫وسلم) دەفەرموێت‪(»:‬ئافرەت لە‬ ‫ماڵەكەی دا بەرپرس‌و سەرپەرستە‪،‬‬ ‫بەڕێوەبردنی ماڵ و منداڵەكەی‬ ‫لەسەر ئەوە‪.‬‬ ‫‪ -5‬چ����اك����ەك����اری ل���ەگ���ەڵ‬ ‫خ��زم‌و خ��ان��ەوادەی هاوسەرەكەی‬ ‫دا‪ :‬ل��ە گ��ەورەت��ری �ن‌و گرنگترین‬ ‫ك��ارەك��ان��ی ئ��اف��رەت ئ��ەوەی��ە كە‬ ‫ڕێ��ز ل��ە دای���ك‌و ب���اوك‌و خوشك‌و‬ ‫ب��راك��ان��ی ه��اوس��ەرك��ەی بگرێت‌و‬ ‫لەگەڵیان ڕاف��ت��اری چ��اك‌و ج��وان‬ ‫بیت‪ ،‬چونكە هەڵسوكەوتی جوانی‬ ‫ئ��اف��رەت ل��ەگ��ەڵ خ��زم‌و ك��ەوس‌و‬ ‫كاری هاوسەرەكەی دەبێتە مایەی‬ ‫خۆشحاڵی پیاوو زیاتر خێزانەكەی‬ ‫ال خۆشەویست تر‌و بەڕێزتر دەبێت‪،‬‬ ‫پەیوەندی ژن‌و مێردایەتیان زیاتر‬ ‫بەهێزتر‌و پایەدار تر دەبێت‪.‬‬ ‫س�����ەروەرم�����ان (ص���ل���ی ال��ل��ە‬ ‫علیە وسلم) لە فەرمودەیەكدا‬ ‫ك��ە موسلم ڕی��وای��ەت��ی ك���ردووە‬ ‫دەفەرموێت‪( »:‬باشترین چاكەكاری‬ ‫ئەوەیە ك��ەوا مرۆڤەكان ڕشتەی‬ ‫خۆشەویستی‌و دۆستایەتی لەگەڵ‬ ‫هاوڕێكانی باوكیدا بهێڵێتەوە)‪.‬‬ ‫جا ئەگەر ئ��اف��رەت ئ��ەم ڕیشەی‬ ‫دۆس��ت��ای��ەت �ی‌و خۆشویستیە بۆ‬ ‫خزمانی هاوسەرەكەی دەرببڕیت‬ ‫ئەوا زۆر شایستەو باشە‪.‬‬ ‫ئ��ەوان��ەی ك��ە ب��اس��م��ان ك��ردن‬ ‫گ��رن��گ��ت��ری��ن ئ��ەرك��ان��ی ئ��اف��رەت‬ ‫ب��وو بەرانبەر بە هاوسەرەكەی‬ ‫ئەنجامیان ب��دات (ب��ەو شێوەیەی‬ ‫كە دین دیاری كردووە‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫م��اف��ێ��ك��ی ب��ەن��رخ��ن ك��ە ل��ەگ��ەڵ‬ ‫سروشتی ئافرەتان دا ڕێكە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬

‫دەتەوێت خێزانێكی سەركەوتوو بیت؟‬ ‫هەمزە شەشۆیی‬ ‫ئەگەر لە ڕووی مەعریفیەوە‬ ‫خوێندنەوەیەكی قوڵ بكەین بۆ‬ ‫هەیكەلی خێزانی سەركەوتوو‪،‬‬ ‫ئ���ەو ڕەه���ەن���دان���ەی واب��ەس��ت��ەی‬ ‫ئ��ەو پ��ڕۆس��ەی��ەن‪ ،‬پێویستمان بە‬ ‫زەمینەیەكی لەبارو كاتێكی گونجاو‬ ‫چەندین تویژینەوەو لێكۆڵینەوەی‬ ‫زانستین لە كایەی خێزاندا‪ .‬چونكە‬ ‫خێزان جزوری كۆمەڵگایەو یەكەی‬ ‫سەرەتاشە‪ ،‬بەو مانایەی كۆمەڵگا‬ ‫بە تاكەكانی خێزان دروستكراوەو بە‬ ‫ێ كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫كۆی خێزانەكان دەگوتر ‌‬ ‫ب��ۆی��ە ق��س��ەك��ردن ل��ە ڕەه��ەن��دە‬ ‫نەمرەكانی سەركەوتن لە خێزاندا‬ ‫قسەكردنە لە نەمری كۆمەڵگا‬ ‫و لە ب��ەرف��راوان ب��وون و گەش و‬ ‫نماكردنیشی‪ ،‬قسەكردنە لەو ڕوحە‬ ‫نەمرو هێزە بەرفراوانەی كۆمەڵگا‬ ‫لە قەیرانی بەرتەسك بوونەوە‬ ‫ئ��ەپ��ارێ��زێ �ت‌و بەڵكو ب����ەردەوام‬ ‫هەرەمی كۆمەڵگا بەرەو ئاسۆكانی‬ ‫نەمری ئاڕاستە دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫بە پێچەوانەوە بوو‪ ،‬كە خێزان لە‬ ‫پڕۆسەو ئاریشەی هەڵوەشانەوە‪،‬‬ ‫یان دروس��ت نەبوون‪ ،‬یان سست‬ ‫بوون لە دروست بوون ئەژیا ئەوا‬ ‫كۆمەڵگا وەك بەرئەنجامی خێزان‬ ‫توشی قەیران و كێشەو تراژیدیای‬ ‫گەورە دەبێت‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەوە تێدەگەین كە گرنگە‬ ‫ئێمە هەموو بوعدە سەرەكیەكانی‬ ‫خێزان لە ڕووی بەختەوەر بوون‪،‬‬ ‫سەركەوتن‪ ،‬دروست بوون‪ ،‬ئاریشەو‬ ‫قەیران بوون‪ ،‬هەڵوەشانەوەو سست‬ ‫ب���وون‪ ،‬تێبگەین‌و خوێندنەوەو‬ ‫ش���ی���ك���ردن���ەوەو ت��وێ��ژی��ن��ەوەی‬ ‫مەعریفی‌و فەلسەفی بۆ بكەین‬ ‫ه��ەت��اك��و ك��ێ��ش��ەو ق��ەی��ران��ەك��ان‬ ‫چ��ارەس��ەر بكەین ی��ان نەهێڵین‬ ‫و ڕێ��گ��ری بكەین ل��ەو ق��ەی��ران و‬ ‫كێشانەی دروست ئەبن و دروست‬ ‫بوون لە سكێچی خێزاندا‪.‬‬ ‫ه���ەر ل���ەم ب�����وارەدا زان��ای��ان‌و‬ ‫بیریارو فەیلەسوفان قسەی جدی‬ ‫و مەعریفیان ك���ردووە لە ب��واری‬ ‫كۆمەڵناسیدا‪ ،‬زۆر بەوردی شرۆڤەی‬ ‫هەموو قەیران‌و كێشەكانی ژیانی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫خێزان‌و كۆمەڵگای بەشەریان كردووە‬ ‫توانیویانە تا ڕادەیەك دەست بخەنە‬ ‫سەر ئەو برین‌و كێشەو قەیرانەی‬ ‫كە ڕووبەڕووی خێزان ئەبنەوە یان‬ ‫كۆمەڵگا ڕووبەڕووی كێشەو قەیران‬ ‫ئەكەنەوە لە سكێچی خێزاندا‪.‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستە ئێمە لێرەدا زۆر‬ ‫بە كورتی چوار خاڵ دیاری دەكەین‬ ‫بۆ دروستكردنی خێزانی سەركەوتو‬ ‫و تۆكمە كە گرنگە بە چاوێكی‬ ‫مەعریفی‌و هۆشێكی ووردەوە‬ ‫سەرنجی لێبدرێت‪ .‬لەبەر ئەوەی ئەو‬ ‫چوار پنتە خێزان ئاڕاستە دەكات‪،‬‬ ‫ب���ەرەو ئاسۆكانی س��ەرك��ەوت�ن‌و‬ ‫باخچەكانی خۆشبەختی‪.‬‬ ‫ئ��وم��ێ��دی ژی�����ان ل���ە ن��ی��گ��ای‬ ‫هاوسەراندا ئەچێنێت و هەستی‬ ‫نەمری‌و هیوای خەون‌و خەیاڵ لە‬ ‫ئەرزی واقیعدا بە ئەفسون دەكات‪،‬‬ ‫ئومێدەكانی خۆشبەختی لە قەفەزی‬ ‫خەیاڵدا ڕزگار دەكات‪ ،‬لە نیشتیمانی‬ ‫بەختیاریدا نیشتەجێی دەكات‪.‬‬ ‫بۆیە گرنگە ئەو پنتانە لە زهن‬ ‫و فكرماندا ئامادەیی هەبێت و‬ ‫هەقیقەت و جەوهەری ئەم پنتانە‬ ‫لە پڕۆسەی واقیعدا پڕاكتیزە بكرێت‬ ‫‪ .‬چونكە لە گۆشەو بەرئەنجامی‬ ‫ئ��ەم پنتانەوە ئێمە سەركوتنی‬ ‫ڕاستەقینە لە نیشتیمانی ئومێددا‬ ‫ئەچێنین و هیواكانمان لە دیدگای‬ ‫خەیاڵ و ف��ۆڕم و توێكڵی وتەو‬ ‫قسەی ڕوت ئ��ەپ��ارێ��زی��ن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هیواكانمان لە دەرئەنجامی ئەو‬ ‫پنتانەوە چرۆكانی ئەپشكون ‪.‬‬ ‫ئ��ەو پنتانەی خ��ێ��زان ئاڕاستە‬ ‫دەكەن بەرەو سەركەوتن ‪.‬‬ ‫‪ - 1‬خۆشەویستی‬ ‫‪ - 2‬تێگەیشتن‬ ‫‪ - 3‬بەرپرسیاری‬ ‫‪ - 4‬لێبوردن‬ ‫پنتی یەكەم ‪ :‬خۆشەویستی ‪.‬‬ ‫لە نێوان خێزاندا بەتایبەتی‬ ‫« ه��اوس��ەران��دا « خۆشەویستی‬ ‫ه��ەوێ��ن��ی خۆشبەختی و مانای‬ ‫ژیانێكی ئارام و ئومێدی بەردەوامە‬ ‫‪ .‬خۆشەویستی لە نێوان هاوسەراندا‬ ‫پردی پەیوەندی ڕاستەقینەو گەشت‬ ‫و گەڕانە بە ناو جیهانە پڕ تەلیسم‬ ‫و دنیا پڕ خەون و خەیاڵەكەی ئەوی‬

‫دیكەدا ‪.‬‬ ‫سەفەركردنە بۆ ئەو نیشتیمانەی‬ ‫ڕوح تیایدا لەنگەری گرتووە و خەیاڵ‬ ‫تیایدا پڕ مانایەو لە پاڵ ف��وارەو‬ ‫تاڤگەی خۆشبەختیدا جوانیەكانی‬ ‫ژیان ئەچڕن ‪.‬‬ ‫بۆیە گرنگە خۆشەویستی وەك‬ ‫حەقیقەت و ناوەڕۆكی ژیان پێناس‬ ‫بكرێت ‪ ،‬چونكە دەبێتە مانایەك بۆ‬ ‫تەبایی و هەقیقەتێك بۆ ئاسودەیی‬ ‫و ڕێزێك بۆ مانەوە لە پاڵ یەكتریدا‬ ‫‪ ،‬دەبێتە ڕێگایەك بۆ نەمری و‬ ‫بزەیەك بۆ كامەرانی و ڕوانینێك‬ ‫ب��ۆ عیشقێكی ق��وڵ��ی ئ��ەب��ەدی ‪.‬‬ ‫خۆشەویستی ه��اوس��ەران یان بە‬ ‫مانا گشتیەكەی خێزان هەوێنی‬ ‫ڕاستگۆی ڕاستەقینە دەردەخ��ات ‪،‬‬ ‫چونكە هەموو جوانیەكان و مانا‬ ‫زیندووەكانی ژیان لە ناو كۆشكی‬ ‫خۆشەویستیدا حزوریان هەیە ‪.‬‬ ‫ب���ەر ل��ە ه���ەر شتێك ل��ە ن��او‬ ‫جیهانی هاوسەریدا خۆشەویستی‬ ‫ك��رۆك و مەغزای ژی��ان و هیوای‬ ‫ئایندەو هەناسەو ڕوحی پەیوەندی‬ ‫تەندروستە ‪ ،‬بۆیە لە پڕۆسەی‬ ‫ه���اوس���ەری���دا گ��رن��گ��ە ب��ە ج��دی‬ ‫خۆشەویستی ح���زوری هەبێت ‪،‬‬ ‫لەبەر ئ���ەوەی تاكە ڕون��اك��ی ناو‬ ‫كۆشكی ه��اوس��ەری��ی��ە ‪ .‬ئەگەر‬ ‫خۆشەویستی بونی نەبوو ئەوا‬ ‫تاریكی و نائومێدی ب��اڵ بەسەر‬ ‫ژی��ان��ی ه��اوس��ەری��دا ئەكێشێت و‬ ‫ژیان مانای ڕاستەقینەی نامێنێت‬ ‫و ئومێدو خەون و خولیای ئایندە‬ ‫ووردە وردە هەرەس دەهێنێت ‪.‬‬ ‫ێ یەكەم‬ ‫بەمانایەكیتر دەك��ر ‌‬ ‫خاڵی سەركەوتنی هاوسەری لە‬ ‫خۆشەویستی نێوان هاوسەراندا‬ ‫ببینینەوە ‪ ،‬چونكە خۆشەویستی‬ ‫ه��اوس��ەر ب��ۆ ه���اوس���ەری هێزی‬ ‫قوربانیكردن و ماندو نەبوون و‬ ‫ه��ەوڵ��دان و تێكۆشان ل��ە ناخی‬ ‫هەریەكەیاندا ئەچێنێت ‪ .‬ئەگەر‬ ‫خۆشەویستی هەبوو مانای ژیانیش‬ ‫ئەبێت ‪ ,‬چ��رۆی هیوای ئایندەش‬ ‫ووردە وردە بەدرەختی دواڕۆژەوە‬ ‫ئەپشكوێت ‪.‬‬ ‫هیچ كات خۆشەویستی لە ناو‬ ‫ماڵ و خێزانی نا ئارام و پڕ كێشەو‬

‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬

‫هەڵچوونی بێپاساو دا چرۆ ناكات‬ ‫و ناتوانرێت هێالنەی عەشقێكی‬ ‫ڕاستەقینە لەسەر درەختی وەهم‬ ‫دروست بكرێت ‪.‬‬ ‫دواج������ار ئ��ەڵ��ێ��م ‪ :‬گ��رن��گ��ە‬ ‫ماڵەكانمان كۆشكی هاوسەریمان‬ ‫بە وش��ەو خەندەی خۆشەویستی‬ ‫بە بونیاد بنرێت و بەڕێزو وەفاش‬ ‫بیڕازێنینەوە ‪ ،‬بۆ ئەوەی لە باخچەی‬ ‫ئومێدی هاوسەریماندا جگە لە بۆنی‬ ‫ع���ەش���ق و‬

‫خۆشەویستی هیچ بۆنێكی تر‬ ‫نەیەت ‪ ،‬جگە لە پشكوتنی چرۆی‬ ‫ڕێزو وەفا چاوەڕێی هیچ چرۆیەكیتر‬ ‫نەكەین ‪ .‬ئەولەحزەیە ژی��ان پڕ‬ ‫دەبێت لە ڕێ��زو خۆشەویستی و‬ ‫ئەفسونی عیشق وەك هێزێكی‬ ‫جاویدی خێزانەكانمان و كۆمەڵگاو‬ ‫ژی��ان بەنیشتیمانی بەختەوەری‬ ‫ئەسپێرێت ‪.‬‬ ‫ـــ لێكتێگەیشتن ‪:‬‬ ‫یەكێكیتر لە بنەماكانی خێزانی‬ ‫سەركەوتوو لێكتێگەیشتنە ‪ .‬ئەم‬ ‫پنتەیان هێزی ڕەواندنەوەی گومان‬ ‫و چارەسەركردنی ناكۆكیەكان و‬ ‫جوانتركردنی ماڵی هاوسەرییە‬ ‫‪ .‬ل���ەب���ەر ئ�����ەوەی تێگەیشتن‬ ‫لەیەكتر لە دەرئەنجامی گفتوگۆو‬ ‫ئاخاوتنەوە دێتەدی ‪ ،‬ل��ەدەرەوەی‬ ‫گ��ف��ت��وگ��ۆ تێگەیشتن دروس���ت‬

‫نابێت ‪ .‬هەتاكو گفتوگۆ لە ناو‬ ‫ك��ای��ەك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ەك��ان��دا زی��ات��ر‬ ‫دەستەبەر بكرێت و زیاتر لە هەموو‬ ‫ئاستە كانی ژیاندا تۆخبكرێتەوە ‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە كایەی خێزاندا ئەوا‬ ‫باشتر چ��ارەس��ەری گرێی كێشەو‬ ‫قەیران و ئاریشەكانی ناو خێزان و‬ ‫كۆمەڵگاش دەكات ‪.‬‬ ‫گەورەترین هێزێك بۆ مانەوەی‬ ‫خێزان و ه��اوس��ەران و تەنانەت‬ ‫تەبایی ناو ماڵەكانمان تێگەیشتنە‬ ‫‪ .‬چونكە تێگەیشتن‬

‫دەبێتە پ��اڵ پشتێكیش بۆ‬ ‫بنەمای یەكەم كە خۆشەویستی‬ ‫بوو ‪ ،‬چونكە بەتەنیا خۆشەویستی‬ ‫ناتوانێت خێزان لە زۆر ئاستەنگ و‬ ‫قەیران ڕزگار بكات ‪ .‬جاری واهەیە‬ ‫خۆشەویستی خۆی دەبێتە كێشە‬ ‫ئەگەر لێكتێگەیشتن لەسەر ڕوداو‬ ‫ئاستەنگەكان نەبێت ‪ .‬بەومانایەی‬ ‫یەكێك لە هەر دوو هاوسەر یان‬ ‫تاكێكی خێزانێك كارێكی هەیە‬ ‫ی��ان سەفەرێكی هەیە و دەبێت‬ ‫بە ئەنجامی بگەیەنێت ‪ ،‬ئەگەر‬ ‫یەكێك لەو دوو هاوسەرانە لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی زۆر هۆگری یەكترین و‬ ‫خۆشەویستیەكی زۆریان بۆیەكتر‬ ‫هەیە ‪ ,‬بۆیە ڕازی نابێت كە ئەو‬ ‫س��ەف��ەرە ب��ك��ات ‪ ،‬ی��ان بەتەنها‬ ‫بچێتە دەرەوە ‪ ،‬ئەولەحزەیە كێشە‬

‫دروس��ت دەبێت ‪ ،‬بۆیە دەبێت لە‬ ‫ڕێگای گفتوگۆو لێكتێگەیشتنەوە‬ ‫كێشەكەیان چارەسەر بكەن و وە‬ ‫تێگەیشتن ئەو خێزانە لە ڕاڕایی و‬ ‫تەنگژەو قەیران ڕزگار دەكات ‪.‬‬ ‫لێرەوە تێدەگەین كە تێگەیشتن‬ ‫لە ناو خێزاندا بە تایبەتی بۆ هەر‬ ‫دووه��اوس��ەر خاڵێكی پۆزەتیڤەو‬ ‫هەنگاوێكی س��ەرك��ەوت��ووە بۆ‬ ‫حەلكردن و چارەسەركردنی زۆر‬ ‫ئ��اری��ش��ەو ت��ەن��گ��ژەی ڕوخ��ێ��ن��ەر ‪.‬‬ ‫تێگەیشتنیش خ��اوەن كۆمەڵێك‬ ‫لە بنەماو یاسای تایبەت بە‬

‫خۆیەتی ‪ .‬كە ئەو‬ ‫بنەماو یاسایانە دەبنە هێزێك ‪،‬‬ ‫زەمینەسازیەك بۆ دروست بوونی‬ ‫پڕۆسەی تێگەیشتن ‪ .‬لەو بنەمایانە‬ ‫« گفتوگۆ ‪ ،‬هەڵنەچوون ‪ ،‬گومانی‬ ‫خراپ نەبردن ‪ ،‬بیركردنەوە ‪ ،‬بڕیاری‬ ‫پێش وەخت ن��ەدان ‪ ،‬ناوەندگیری‬ ‫‪..‬هتد ‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی زەمینەی تێگەیشتن‬ ‫لە نێوان دوو تاكدا دەستەبەربكرێت‬ ‫پێویستیت بەوە هەیە ئەو چەند‬ ‫بنەمایەی دەسنیشانمانكرد بۆ‬ ‫دروست بوونی تێگەیشتن دەبێـت‬ ‫ڕەچاو بكرێت ‪ .‬چونكە لە دەرەوەی‬ ‫ئ��ەو خااڵنە ناتوانرێت پڕۆسەی‬ ‫تێگەیشتن دەستەبەربكرێت ‪،‬یان‬ ‫ناتوانرێت بە تەندروستی بگات بە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬

‫مانای ڕاستەقینەی خۆی ‪.‬‬ ‫بۆیە گرنگە بۆ پشتیوانیكردنی‬ ‫خێزانەكانمان و سەركەوتن بەسەر‬ ‫ه��ەم��وو ن��ەه��ام��ەت��ی و كێشەو‬ ‫تەنگژەكان ‪ ،‬پێویستیمان بەوبنەما‬ ‫سەرەكیە هەیە كە تێگەیشتنە ‪.‬‬ ‫ـــــ بەرپرسیاری ‪..‬‬ ‫یەكێكیتر لە بنەمای خێزانی‬ ‫سەركەوتوو بەرپرسیارییە ‪ ،‬یان‬ ‫بەرپرسیارانە مامەڵەكردنە ‪.‬‬ ‫ل��ە دوو بنەمای پێشوودا زۆر‬ ‫بەكورتی قسەمانكرد لە چەمكی‬ ‫خۆشەویستی و لێكتێگەیشتن‬ ‫‪ ،‬چەمكی ب��ەرپ��رس��ی��اری��ش وەك‬ ‫چەمكێكی جدی دەردەكەوێت ‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرەو ئاڕاستەكردنی سەركەوتنی‬ ‫خ��ێ��زان ل��ە ك��ای��ەی كۆمەاڵیەتیدا‌‬ ‫هەروەها بۆ هاوكاریكردنی هەردوو‬ ‫چەمكەكەی پێشوو ئێمە پێویستیمان‬ ‫ب��ە چەكی بەرپرسیاری خێزانی‬ ‫هەیە ‪ ،‬چونكە دەبێت بەمانای وشە‬ ‫ئەم چەمكە لە ناو خێزاندا وەك‬ ‫خ��ۆی جێگیر بێت و ه��اوس��ەران و‬ ‫خێزانەكان بەرپرسیارانە مامەڵەی‬ ‫ژی��ان بكەن ل��ە ت��ەك یەكتریدا ‪.‬‬ ‫بەومانایەی زۆر پێویستە هاوسەران‬ ‫بەرپرسیاربن بەرامبەر ماڵ و منداڵ‬ ‫و كۆمەڵگاو تەنانەت بەرپرسیاربن‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستی و عیشق‬ ‫و سایكۆلۆژیەت و هەموو كردە‬ ‫مەعنەویەكانیتر ‪ .‬ئەگەر یەكێك‬ ‫لە خێزانەكان بەرپرسیارانە مامەڵە‬ ‫نەكات و ڕوو بەڕوی ژیان و خێزان‬ ‫و ئ��ای��ن��دەی نەبێتەوە ناتوانێت‬ ‫سەركەوتوبێت و هەر زوو شكست‬ ‫دەخ��وات و ژی��ان بەجێی دەهێڵێت‬ ‫‪ ،‬ل��ەب��ەر ئ���ەوەی ب��ەرپ��رس��ی��اران��ە‬ ‫م���ام���ەڵ���ەك���ردن خ��اڵ��ی گ��رن��گ��ی‬ ‫سەركەوتنە لە پڕۆسەی زەواجدا ‪.‬‬ ‫وە خاڵی دروستكردنی ئایندەیەكی‬ ‫گەش و دنیایەكی تەندروستە‪.‬‬ ‫بەرپرسیاری لە خێزاندا پنتی‬ ‫سەرەكیە بۆ پتەوكردنی خێزان و‬ ‫هەروەها ئاڕاستەكردنی خێزانیش‬ ‫بەرەو سەركەوتن و دروستكردنی‬ ‫ئایندە ‪.‬‬ ‫بۆیە بەرپرسیاری وەك چەمكێكی‬ ‫پڕاكتیكی ‪ ،‬خێزانە سەركەوتووەكان‬ ‫جیادەكاتەوە لە خێزانە شكست‬ ‫و فاشیلەكان ‪ ,‬بەومانایەی ئەو‬ ‫خێزانانەی بەرپرسیارانە مامەڵە‬ ‫بكەن لە ژیاندا و بەرپرسیارانە بڕیار‬ ‫ب��دەن لە مەڕ مەسەلە چارەنوس‬ ‫س��ازەك��ان��ی ژی��ان��ی خ��ێ��زان��ی��ان ‪،‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫س��ەرك��ەوت��ووت��رن ل��ەو خێزانانەی‬ ‫مامەڵەیەكی بەرپرسیارانە ناكەن ‪،‬‬ ‫یان زۆر بە سادەیی و سانایی بڕیار‬ ‫لەسەر هەموو هەنگاوێكی جدی و‬ ‫سادەی ژیانی خێزانیان نەدەن ‪.‬‬ ‫دەك��رێ��ت ل��ێ��رەوە ه��اوس��ەران‬ ‫بەرپرسیاربن ب��ەرام��ب��ەر یەكەم‬ ‫پنتی سەركەوتن كە ل��ێ��رەدا بە‬ ‫چ��ەم��ك��ی « خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی « و‬ ‫عیشقی زیندووی خێزانمان دیاری‬ ‫كرد ‪ ،‬بەومانایەی بەرپرسیاربوون‬ ‫بەرامبەر خۆشەویستی خێزانی‬ ‫خاڵی سەركەوتنی ژیانی هاوسەری‬ ‫دیاری دەكات لە ژیاندا ‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت مرۆڤ بەرپرسیاربێت‬ ‫بەرامبەر ماڵ و منداڵ و ئابووری و‬ ‫پەروەردەو پەیوەندی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و خ��ێ��زان��ی و ه���ەم���وو ك���ەم و‬ ‫كورتیەكانی ژیانی هاوسەری بۆ‬ ‫ئەوەی شكست نەخوات و هەر زوو‬ ‫بتوانێت چارەسەری موشكیلەكانی‬ ‫ژیانی خێزانی بكات ‪ ،‬هەتاكو لە‬ ‫سەركەوتن و دوانەكەوێت و بتوانێت‬ ‫لەحزە بەلەحزە لە سەركەوتن و‬ ‫بەرەو ئاسۆ چووندا بێت ‪.‬‬ ‫ـــــ لێبوردن ‪..‬‬ ‫ی��ەك��ێ��ك��ی��ت��ر ل���ە ب��ن��ەم��اك��ان��ی‬ ‫سەركەوتن لە ژیانی هاوسەریدا‬ ‫چەمكی لێبوردنە ‪.‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی ئەم چەمكە زۆر‬ ‫پ��ڕ ب��ەه��او پ��ڕ مانایە ل��ە بازنەی‬ ‫ش��رۆڤ��ەك��ردن و تەفسیركردن و‬ ‫پێناسەكردنی بواری فەلسەفی و‬ ‫فكری و كۆمەڵناسیدا ‪ .‬تەرزەكانی‬ ‫ئ��ەم چەمكە ل��ە واقیعدا زۆر پڕ‬ ‫ماناو پڕ بەهان ‪ ،‬چونكە لێبوردن‬ ‫پەیوەندییەكی ج��دی و ڕیشەیی‬ ‫ه��ەی��ە ب��ە تەبایی ك��ۆم��ەڵ��گ��اوە ‪،‬‬ ‫هەروەها پەیوەندییەكی ڕیشەیی‬ ‫هەیە بەتەبایی سیاسی و ئابووری‬ ‫وه��ەم��وو جومگە سەرەكیەكانی‬ ‫ژیانی بەشەریەوە ‪.‬‬ ‫بە هەرحاڵ لێبوردن چەمكێكی‬ ‫پ��ڕ مانایە و ئێمە دەم��ان��ەوەێ��ت‬ ‫زۆر بە كورتی ئاماژەی پێبدەین‬ ‫لە چوارچێوەی بنەماكانی ژیانی‬ ‫خێزانیدا ‪ ،‬ل��ەب��ەر ئ���ەوەی ژیانی‬ ‫خێزانی زۆر پێویستی بە بوونی‬ ‫ئ��ەم چەمكە هەیە ك��ە ح��زووری‬ ‫هەبێت ل��ە ژی��ان��ی��ان��دا ‪ .‬چونكە‬ ‫ئ��ام��ادەب��وون��ی ئ��ەم چەمكە وات��ە‬ ‫ئامادەبوونی بەختەوەری هاوسەری‬ ‫‪ .‬بەاڵم غائیب بوونی ئەم چەمكە‬ ‫ل��ە پ��ڕۆس��ەی خ��ێ��زان��ی��دا وات���ە لە‬

‫دەستدانی بەختەوەری خێزانی ‪.‬‬ ‫ل��ە ن��او خێزانەكاندا ج��اری وا‬ ‫هەیە ئەندامەكانی توشی هەڵەی‬ ‫ك��وش��ن��دە دەب���ن ‪ ،‬ه��ەن��دێ��ك جار‬ ‫هەڵەكان هێندە گەورەن پێویستی‬ ‫بە لێبوردنی گ��ەورە هەیە ‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەب��ێ��ت ل��ێ��ب��وردن وەك پ��ڕۆس��ەی‬ ‫بەخشینی ب��ەرام��ب��ەر ل��ە هەموو‬ ‫لە حزەیەكدا ئامادەیی هەبێت ‪،‬‬ ‫چونكە دەكرێت بەیەك هەڵوێستی‬ ‫ناشیرینی یەكێك لە هاوسەران‬ ‫ژیانیان ببێتە دۆزەخ و بنەماو‬ ‫هێالنەی خێزاندارییان تێك بچێت ‪.‬‬ ‫ل���ە ڕوی���ەك���ی���ت���رەوە دەك��رێ��ت‬ ‫هەڵەكان چەندین ج��ار دووب���ارە‬ ‫بكرێنەوە ‪ ،‬چەندین جار مەترسی لە‬ ‫ناوچونی كۆشكی شاهانەی خێزانی‬ ‫ڕووبەڕوی ڕوخان بكرێتەوە ‪ .‬بۆیە‬ ‫گرنگە ل��ە ن��او خێزاندا لێبوردن‬ ‫بكەینە میكانیزمی ڕووبەڕوبونەوەی‬ ‫ناكۆكیەكانمان ‪،‬بیكەینە هێماو‬ ‫دروش���م���ی ئ����اوەدان����ی كۆشكی‬ ‫هاوسەریمان ‪ .‬بنەماكانیتر بەبێ‌‬ ‫لێبوردن سەركەوتنی یەكجارەكی‬ ‫بۆ مرۆڤ و خێزانەكان دەستەبەر‬ ‫ن��اك��ەن ‪ ،‬ن��ات��وان��ن ل��ە دەرەوەی‬ ‫لێبوردن پ��ارێ��زگ��اری ل��ە ب��وون و‬ ‫هەیمەنەی دەسەاڵتی خۆیان بكەن‬ ‫‪ .‬بەاڵم لەگەڵ لێبوردندا بنەماكانی‬ ‫خۆشەویستی و لێكتێگەیشتن و‬ ‫ب��ەرپ��رس��ی��اری ل��ە خێزاندا دەبنە‬ ‫ڕون��اك��ی ن��او شەوەزەنگی هەڵەو‬ ‫خەتاكان ‪ .‬چونكە هەڵەكانمان‬ ‫لەگەڵ لێبوردندا دەبنەوە بەهیچ ‪،‬‬ ‫دەبنەوە بەعەدەمێكی پڕ خەیاڵ ‪.‬‬ ‫چونكە لێبوردن هەڵەكان ئەنێژێت‬ ‫و خ��ەم��ەك��ان ئ��ەڕەوێ��ن��ێ��ت��ەوە ‪,‬وە‬ ‫هیواكان لە نیگای هاوسەراندا‬ ‫ب��ە ئ��ەف��س��ون��دەك��ات و ئایندەش‬ ‫دەكاتە ئاسۆی بینین ‪ ،‬لێبوردن لە‬ ‫ژیانی هاوسەریدا زەرورەتێكەو لە‬ ‫هەموو لەحزەیەكدا پێویستیمان‬ ‫بە جێبەجێبونی هەیە ‪ ,‬چونكە‬ ‫لێبوردن لەكایەكانی ژی��ان��دا بە‬ ‫تایبەت لە كایەی خێزانیدا دەبێتە‬ ‫پردی سەركەوتن و هێزی كێشكردن‬ ‫بەرەو ئاسۆكان ‪ ،‬دەبێتە ڕوحی نەمرو‬ ‫هیوای مانەوەی ژیانی هاوسەری و‬ ‫گەیشتن بە باخچەكانی ئومێدو‬ ‫كامەرانی ‪ .‬بۆیە پێویستە زۆر بە‬ ‫جدی لە ژیانی خێزانیماندا ئاوڕ لەم‬ ‫بنەمایانە بدەینەوە هەتاكو بەرەو‬ ‫سەركەوتن هەنگاو هەڵێنین و‬ ‫كێشەو قەیرانەكان تێپەڕێنین‪.‬‬

‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬

‫کاریگەرییەكانی تەاڵق لە کۆمەڵگەی کوردیدا‬ ‫ریپۆرتاژ‪ :‬محەمەد سەلیم‪-‬سۆران‬ ‫لەكۆمەڵگەی ئێمەدا ه��ەزاران‬ ‫هاوسەر لێك جیابونەتەوە‌و هەر‬ ‫ج��ی��اب��وون��ەوەی��ەك��ی��ش ئ��اس��ەوارو‬ ‫بیرەوەری تاڵی جێ‌ هێشتوە‪ ،‬رێگایی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هەندێك لەو كەسانە‬ ‫بەسەر دەكاتەوە كە دایك‌و باوكیان‬ ‫لێك جیابونەتەوەو ئەوان بەم شێوە‬ ‫ڕازی دڵی خۆیان كردەوە‪.‬‬ ‫سازان سەلیم‪ :‬ئافرەتێكی تەمەن‬ ‫‪ 23‬ساڵەو دوو ساڵە ژیانی هاوسەری‬ ‫پێك هێناوە‪ ،‬باس لەوە دەكات كە‬ ‫تەمەنی ‪ 10‬س��ااڵن ب���ووە‪ ،‬كاتێ‌‬

‫دایك‌و باوكی لەیەك جیابوونەتەو‪،‬‬ ‫ئەو بەچاوی گریانەوە باس دەكات‬ ‫دەڵێت ئێمە ه��ەر رۆژەو لەماڵی‬ ‫مامێكم دەبوین ئەوان زۆر ئازاریان‬ ‫دەدای���ن دەب��وای��ە بوەستاباین تا‬ ‫ئ��ەوان نانەكەیان دەخ��واردو دواتر‬ ‫پاشماوەكانی ئەوانمان دەخ��وارد!!‬ ‫ه��ەروەه��ا باسی ئ��ەوەدەك��ات كە‬ ‫ش��ەوان ب��ەزۆر ئێمەیان دەخەواند‌و‬ ‫خۆشیان میوەجاتیان دەخ��وارد كە‬ ‫دەب���و ب��ە بەیانیش دەب��وای��ە من‬ ‫توێكڵەكانم بۆ فرێبدابان‪ ،‬سازان‬ ‫دوای كەمێك وەستان لە قسەكردن‬ ‫ووت��ی‪ »:‬ئەوكاتەی دای��ك‌و باوكم‬ ‫ل��ەی��ەك ج��ی��اب��وون��ەوە خوشكێكی‬

‫ساوامان هەبوو تازە تەمەنی ‪ 3‬مانگ‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم هیچ لەیەك لەم مامانەم‬ ‫ئەم مناڵە ساوایەیان نەگرتە خۆیی‌و‬ ‫بەخێویان نەكرد بۆیە بڕیاریان دا‬ ‫بیدەن بەكەسێك تا بۆخۆی بەخێوی‬ ‫ب��ك��ات‪ »،‬ناخۆشترین ساتەكانی‬ ‫ژیانم ئەوەبوو كاتێ‌ شیری ووشكم‬ ‫دەدا بەم خوشكە ساوایەم هێشتا‬ ‫شیرەكە كۆتایی نەهاتبو ئەم ژنە‬ ‫ه��ات‌و خوشكەكەمی بۆخۆی برد»‬ ‫ئەمە ووتەی سازانە‪ ،‬دوای گریانێكی‬ ‫زۆر سازان زەردەخەنەیەكی كردوو‬ ‫گوتی‪ »:‬سوپاس بۆ خودا ئێستە ئەم‬ ‫خوشكەم گەڕاوەتەوە ناومان‌و چەند‬ ‫مانگێكە شووی كردووە»‪.‬‬ ‫سازان دەڵێت‪ »:‬داوام لەسەرجەم‬

‫كو‬ ‫ڕ‬ ‫ێ‬ ‫ك‬ ‫‪:‬‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ەك ت‬ ‫ۆڵ‬ ‫ە‬ ‫س‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫لەدای‬ ‫ئازاری‬ ‫ك‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ە‬ ‫دا‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ئ‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫گەر با‬ ‫جۆرێك‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ژ‬ ‫ن‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ش‬ ‫ە‬ ‫قێك‬ ‫باو‬ ‫ك‬ ‫م‬ ‫ی پێمابكێشییایە‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫یا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ێ‬ ‫ما ئەكێشا‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬

‫دایك‌و باوكانە باچیتر مندااڵن نەبنە‬ ‫ق��ورب��ان��ی دەری جیابوونەوەكان‬ ‫داوەدەك����ات ب��ا ب��ەدەس��ت��ی خۆیان‬ ‫منداڵەكانیان نەخەنە ئاگرەوە»‪.‬‬ ‫نەشمیل یاسین ئافرەتێكی‬ ‫ترە بەم شێوە باس لە نەهامەتی‬ ‫ژیانی دوای جیابوونەوەی دای�ك‌و‬ ‫باوكی دەكات دەڵێت‪ »:‬كاتێك دایك‌و‬ ‫باوكمان لەیەك جیابونەوە ئێمە الی‬ ‫دایكمان ماینەوە كە من‌و براكەم‬ ‫ب��ووی��ن‪ ،‬ب��راك��ەم ل��ەم��ن بچوكتر‬ ‫ب��وو‪ ،‬لەگەڵ خاڵم لەهەمان كاتا‬ ‫دەچوینە خوێندگەو خوێنكاربوین‪،‬‬ ‫خاڵم‌و باپیرم هیچ ڕۆژانەیەكیان‬ ‫پ��ێ‌ ن���ەدەدای���ن‪ ،‬ه��ەم��وو ڕۆژێ���ك‬ ‫بەگریانەوە دەچوین بۆ قوتابخانە لە‬

‫ب��اس لەئازارەكاتی خ��ۆی دەك��ات‌و‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ »:‬ك��ە دای���ك‌و ب��اوك��م لێك‬ ‫جیابوینەوە‪ ،‬باوكم ئێمەی دابەشی‬ ‫سەر ماڵی خزم‌و كەسەكانی كرد‪،‬‬ ‫باوكیشم بوو بەپێشمەرگە‪ ،‬من بەر‬ ‫ماڵی مامێكم كەوتم ماڵیان لەگووند‬ ‫بوو‪ ،‬هەموو كارە قورسەكانیان بەمن‬ ‫دەكرد تەنانەت هەندێك رۆژ دەبوایە‬ ‫لەدوای نوێژی بەیانیەوە تاكو دوو‬ ‫رۆژی دواتر الی ئاژەڵ بوومایە كە‬ ‫دەهاتمەوەش نوستن نەبوو دەبوایە‬ ‫چووبام بۆ ئاودانی ئەم شتانەی‬ ‫ك��ە رووان��دب��وی��ان‪ ،‬بۆیە زۆر جار‬ ‫هەوڵی خۆكوشتنم داوەو پەشیمان‬ ‫بوومەتەوە چونكە هەمووكات هیوام‬ ‫هەبوەو پشتم بە خوا قایم بووە‪،‬‬ ‫بەم شێوە توانیم چوار ساڵ رابوێرم‬ ‫دوات��ر خوشك‌و براكانم و خۆشم‬

‫خوش‬ ‫ك‬ ‫ێ‬ ‫ك‬ ‫‪:‬‬ ‫نا‬ ‫خ‬ ‫ۆ‬ ‫شترین‬ ‫سا‬ ‫ت‬ ‫ە‬ ‫ئە‬ ‫كا‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ژیانم‬ ‫كا‬ ‫ت‬ ‫ێ‌ شی‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ش‬ ‫بەم‬ ‫ك‬ ‫خ‬ ‫و‬ ‫ش‬ ‫ك‬ ‫م دەدا‬ ‫ە‬ ‫ساوا‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ێ‬ ‫كۆتایی نەهاتبوو ئەم شتا شیرەكە‬ ‫خو‬ ‫ژنە هات‌و‬ ‫ش‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫بۆخۆی برد‬

‫گوزەرانێكی وابوین‬ ‫كە ئەستەمە هەموو كەس بتوان ‌‬ ‫ێ‬ ‫ت��ێ��دا ب��ژی��ت ئ��ەو بەنیگەرانیەوە‬ ‫باس لەوە دەكات ناچاربوو هەموو‬ ‫ڕۆژێك جلی دراوسێكان بشوات تاكو‬ ‫كەمێك پارەی بۆ خۆیی و براكەی‬ ‫دەست كەوێت‪ ،‬بۆ قوتابخانە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵ��ێ��ت دوای ئ���ەوە دای��ك��م شوی‬ ‫ك��ردەوە خاڵیشم ووت��ی ت��ازە ئێوە‬ ‫بەخێو ناكەین‌و بڕۆن بۆالی باوكتان‪،‬‬ ‫باوكیشم ئێمەی بردە ماڵی براكەی‬ ‫وات��ا ماڵی مامم دوای س�ێ‌ ساڵ‬ ‫باوكم ژنی هێنایەوەو ئێمە چوینە‬ ‫الی ب��اوەژن��ەك��ەم��ان دوای ئ��ەوە‬ ‫ژیانمان تەواو تێك چوو تا ئەوكاتەی‬ ‫من هاوسەرگیریم كرد‌و دواتریش‬ ‫براكەم سەری خۆی هەڵگرت‌و چوە‬ ‫ئەوروپا ئێستە ئەو لەوێیە»‪.‬‬ ‫رزگ��ار محەمەد كورە گەنجێكی‬ ‫تەمەن ‪ 25‬ساڵەو تا كو ئێستا ژیانی‬ ‫هاوسەری پێك نەهێناوە‪ ،‬بەم شێوە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ب��ڕی��ارم��ان��دا ماڵێك بۆ‬ ‫خۆمان دابنێن و من و براكەی ترم‬ ‫كار بكەین‪ ،‬بۆیە من‌و براكەم بوینە‬ ‫كرێكاری شارەوانی‌و خانوویەكمان‬ ‫بەكرێ‌ گرت‌و هاتینە ناویەوە دوای‬ ‫ئەوەی باوكیشم ژنی هێنایەوە‪ ،‬ئێمە‬ ‫نەچوینەوە الی باوكم دواتر باوكمان‬ ‫هاتەوە الی ئێمەو ژیانێكی نوێمان‬ ‫لەگەڵ یەك دەس��ت پێ‌ ك��ردوو تا‬ ‫ئێستاش لەگەڵ یەك دەژین‪ ،‬رزگار‬ ‫دەڵێت‪ »:‬ناخۆشترین ڕۆژەكانی ژیانم‬ ‫ئەكاتانە بوو كە شەوان بەتەنیا لە‬ ‫چیا دەمامەوە ترشی هەموو دونیام‬ ‫لێدەنیشت»‪.‬‬ ‫شەیما سولێمان یەكێكی ترە لەو‬ ‫ئافرەتانەی لەژیانیدا بۆتە قوربانی‬ ‫ئاسەواری تەاڵق‌و بەم شێوە باس لە‬ ‫ژیانی كولەمەرگی دەكات‌و دەڵێت‪»:‬‬ ‫ئێمە س�ێ‌ خ��ووش��ك ب��ووی��ن كاتێ‌‬

‫دایك‌و باوكمان لەیەك جیابوونەوە‬ ‫باوكم ئێمەی بردە ماڵی مامەكانم‪،‬‬ ‫هەرگیز لەیادم ناچێ‌ ماڵە مامەكانم‬ ‫ه���ەرس���ێ‌ ك��ی��ان ه���اوس���ێ‌ ب���وون‬ ‫مانگی یەكجار یەكترمان دەبینی!!‬ ‫ئامۆژنەكانمان ن��ەی��ان دەهێشت‬ ‫بێنە دەرەوە تاكو یەكتر ببینین‬ ‫ل��ەه��ەم��ووش��ی��ان خ��راپ��ت��ر س��ەری‬ ‫ئێمەیان بەموس تاشیبوو تاكو شەرم‬ ‫بكەین نەیەیینە دەرەوە كاتێكیش‬ ‫میوانییان دەهات ئێمەیان دەخستە‬ ‫نێو ژوورێكی تاریكەوە دەیان ووت‬ ‫دەنگتان لەبەر نەهێت‪ ،‬بەراستی‬ ‫ئەوەندەیان ئ��ازار داوی��ن هەرگیز‬ ‫شوێنەواری ئازارەكانمان لەزیهندا‬ ‫الناچێ‌‪ ،‬بەاڵم هەموو كات خاوەن‬ ‫سەبری ئەیوبی بوین‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫پاروێ‌ نان بخۆین بەرگەی هەموو‬ ‫ئازارێكمان دەگ��رت‪ ،‬هەڵبەت بۆیە‬ ‫بەكۆ قسە دەك��ەم چونكە‪ ،‬دەردی‬ ‫خوشكەكانیشم وەك من بوو‪ ،‬شەیما‬ ‫خ��ان درێ��ژە بەقسەكانی دەدات‌و‬ ‫دەڵێت‪ »:‬كاتێكیش باوكمان دەهاتە‬ ‫المان ئێمەیان خاوێن دەكردەوە جلی‬ ‫جوانیان لەبەر دەكردین سەدان جار‬ ‫خۆیان بەقوربان دەكردین‌و ماچیان‬ ‫دەكردین‪ ،‬بەاڵم ئەم بەسۆزیە تەنها‬ ‫بۆ ئەوەبوو دەم‌و لەپمان بگرین‌و‬ ‫ڕاس��ت��ی��ەك��ان نەدركێنین‪ ،‬شەیما‬ ‫دەڵێت‪ »:‬ئەو ڕۆژەی هەرگیز من‬ ‫لەیادی ناكەم ئەوەیە بەیانێكیان‬ ‫چایم دەخ���واردەوە ئیستیكانەكەم‬ ‫ل��ەدەس��ت ك����ەوت‌و چ��ای��ەك��ە ڕژا‪،‬‬ ‫ئامۆژنم هەردوو دەستی بەكەوچكی‬ ‫چێشت داغ كردم‪ ،‬بەاڵم خوا كردی‬ ‫باوكم بەسەرداهاتو ئەم ڕووداوەی‬ ‫بینی ڕاستەوخۆ ئێمەی بردە ماڵی‬ ‫هاوڕێیەكی‌و تاماوەی نۆ ڕۆژ لەوێ‌‬ ‫ماینەوەو پاشان باوكم هات‌و ئێمەی‬ ‫بردەوە الی خۆی‌و خانوێكی بەكرێ‌‬ ‫گرت بۆمان‪ ،‬من زۆر سوپاسی باوكم‬ ‫دەكەم كەتاكو ئێستاش ماوەو ژنی‬ ‫نەهێناوەتەوە‌و هەموو تەمەنی‬ ‫لەدیار ئێمە بەڕێ‌ كرد‪ ،‬لەپرسیارێكی‬ ‫ئێمە سەبارەت بەدایكی‌و هۆكاری‬ ‫جیابوونەوە شەیما دەڵێت‪ 45 »:‬رۆژی‬ ‫رێك دوای جیابوونەوە دایكم شوی‬ ‫كردبۆوە هەڵبەتە لەسەر خیانەتی‬ ‫هاوسەر گیری لەیەك جیابونەوە‬ ‫وات���ا ئ��ەوك��ەس��ەی دای��ك��م��ان ب��ووە‬ ‫جگە ل��ەوەی هاوسەری باوكم بوو‬

‫‪19‬‬ ‫‪19‬‬

‫پەیوەندی ناشەرعی لەگەڵ پیاوێكی‬ ‫تر داهەبوەو ئەم جیابوونەوەی لێ‌‬ ‫دروست بووە»‪.‬‬ ‫بەژدار حەسەن گەنجێكی تەمەن‬ ‫‪ 28‬ساڵەی خێزاندارە‌و دانیشوی شاری‬ ‫هەولێرە‪ ،‬ئەمیش تااڵوی جیابونەوەی‬ ‫دایك‌و باوكی چەشتەوەو دەڵَێت‪»:‬‬ ‫‪ 7‬ساڵی تەمەنم پرە لەئاسەواری‬ ‫لێك ت��رازان‌و جیابوونەوەی خێزان‬ ‫ئەو ئێستەشی لەگەڵ دابێت ئەم‬ ‫خەمۆكەیەی ب��ەروخ��س��اری ی��ەوە‬ ‫دیارەو بەم شێوە باسی نەهامەتی‬ ‫خ��ۆی دەك����ات‪ »:‬م��ن ح���ەوت ساڵ‬ ‫لەژیانێكی زیندانی بووم سەرەتایی‬ ‫ج��ی��اب��وون��ەوەی دای���ك‌و باوكیشم‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ ئەوكاتەی باوكم‬ ‫ژنی دووەم��ی هێنا‌و دایكم قبوڵی‬ ‫نەكرد‪ ،‬دوات��ر دایكم داوای ماڵی‬ ‫جیای كرد كە باوكم ڕێگە بدات من‌و‬ ‫دایكم بەتەنیا بژین‪ ،‬بەاڵم باوكم‬ ‫ڕێگری لێكرد‪ ،‬ئەم ڕێگری لێكردن‌و‬ ‫هێنانی ژنی دووەمی باوكم نێوانی‬ ‫دایك‌و باوكمی سارد كردەوە هەمو‬ ‫ڕۆژێك شەرو ئاژاوەبوو لەماڵمان‪ ،‬من‬ ‫ئەوكات لە شەشی سەرەتایی بووم‬ ‫دوات��ر كار گەیشتە ئ��ەوەی دایك‌و‬

‫باوكم لێك جیابوونەوە‪ ،‬سەرتای‬ ‫تێكچونی ش��ی��رازەی خێزانیشمان‬ ‫ژن��ی دووەم��ی باوكم ب��وو‪ ،‬بەهەر‬ ‫حاڵ دایكم تەاڵق دراو من كەوتمە‬ ‫ژێر چەپۆكی زرداكێكی بێ‌ وێژدان‪،‬‬ ‫باوكیشم وەك تۆڵە سەندنەوە‬ ‫لەدایكم بەهەموو جۆرێك ئازاری‬ ‫منی دەدا ئ��ەگ��ەر ب��اوەژن��ەك��ەم‬ ‫شەقێكی پێمابكێشییایە باوكم‬ ‫دەیانی پێما ئەكێشا‪ ،‬حەوت ساڵ‬ ‫ئەمە حاڵی من بوو تا دواتر باوكم‬ ‫منی دەركرد‌و ئاوارەی سەرجادەبووم‬ ‫‌و وازم لە خوێندن هێنا‪ ،‬پاش دوو‬ ‫شەو خەوتن لەمزگەوت خاڵم هات‌و‬ ‫بردمی بۆ الی خۆی‌و دواتر من خۆم‬ ‫چومەوە ماڵی باپیرم و دایكیشم‬ ‫ه��ەر لەگەڵیان ب��وو تائێستاش‬ ‫ل��ەوێ��م و ه���ەر ل��ەگ��ەڵ دای��ك��ی‬ ‫خۆشەویستم سوپاس بۆ دڵسۆزی‬ ‫خاڵم كە توانی لەدووكانەكەیدا‬ ‫منی كردە شاگردی خۆی‌و رۆژانەی‬ ‫پ��ێ��دەدام چ���وار ساڵیش لەگەڵ‬ ‫خاڵم ب��ووم دوات��ر خۆم دوكانێكم‬ ‫ك��ڕی‌و ك��اری فرۆشتنی وردەواڵ��ەم‬ ‫ك��رد‪ ،‬كاتێك تەمەنم ب��و ب��ە ‪23‬‬ ‫ساڵ خاڵم كچەكەی خۆی لێ مارە‬

‫بڕیم‌و چوینە ژیانی هاوسەریەوەو‬ ‫ئێستاش مناڵێكی جوانمان هەیە‪،‬‬ ‫ب���ەژدار دەڵ��ێ��ت‪ »:‬بۆ ساڵی دوات��ر‬ ‫ك��ەوازم لەخوێندن هێنا چومەوە‬ ‫بەر خوێندنی شەوانەو بڕوانامەی‬ ‫سێهەمی ناوەندەیم بەدەست هێنا‌و‬ ‫توانیم بەم بڕوانامەیە دابمەزرێم‪،‬‬ ‫ئێستە ژیانم لەو پەری خۆشیدایە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەموو كات ئەو ئازارانەی لە‬ ‫حەوت ساڵی رابردوو بینیم هەرگیز‬ ‫ئاسەوارەكانی لەناو ناچن‪ ،‬بەژدار‬ ‫دەڵ��ێ��ت ناخۆسترین ئ��ەو ساتەی‬ ‫لەیادم ناچێ‌ ئەو رۆژەب��وو باوكم‬ ‫منی دەركرد‌و پێی وتم بڕۆ بۆالی‬ ‫ئەو دایكەی تۆی هێناوەتە بوون‬ ‫تۆ جێگات الی من نیە!! بەراستی‬ ‫ب���ەردەوام ئ��ەو ووش��ەی��ەم لەگوێ‌‬ ‫دەزرینگێتەوە‪ ،‬لەپرسیارێكی رێگای‬ ‫كۆمەاڵیەتیشدا پێمان ووت‪ »:‬ئایا تۆ‬ ‫ئامادەی ژیانی كۆرپەكەت والیبكەی‬ ‫لە پێناو پێكهێنانی ژیانێكی تری‬ ‫هاوسەرگیری؟ ئەسرینێك لە چاوانی‬ ‫ه��ات‌و بێدەنگبوو دوات���ر بەهاوە‬ ‫وت���ی‪ »:‬م��ن��داڵ��ەك��ەم دوو بەشی‬ ‫جەستەم‌و هاوسەركەم دووی ترە‪،‬‬ ‫هەرگیز ئەوان جێناهێڵم»‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬

‫سایكۆلۆجی پەیوەندی نێوان‬ ‫تاك و كۆمەڵگە‬ ‫نوسینی‪ :‬سەروەر عەلی‬

‫مرۆڤ زیندەوەرێكی كۆمەاڵیەتیە‪،‬‬ ‫زۆرینەی كاتی ژیانی لەگەڵ كەسانی‬ ‫ت��ردا ب��ە شێوەیەكی كۆمەڵكارانە‬ ‫بەسەر دەبات‪ ،‬كارو كارتێكردنی هەیە‪،‬‬ ‫كار لە دەوروبەری دەكات و دەشكەوێتە‬ ‫ژێر كاریگەریی دەوروبەرییەوە‪ ،‬ڕەفتارو‬ ‫ه��ەڵ��س��وك��ەوت��ی ب��ە گ��وێ��رەی داب‌و‬ ‫نەریتێك دەسازێنێت كە بۆتە ڕێسای‬ ‫كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەكەی‪.‬‬ ‫ت��اك ل��ە ك��ات��ی لەدایكبوونیەوە‬ ‫گ��ۆڕان��ك��اری��ی ب����ەردەوام ل��ە گەشەو‬ ‫نەشونمایدا ڕوو دەدات‪ ،‬كە كاریگەرییان‬ ‫لەسەر كەسایەتی ئەو دەبێت‪ ،‬هەر‬ ‫وەك���و چ��ۆن ل��ە رووی فیزیكییەوە‬ ‫نەشونما دەكات و دەگۆڕێت‪ ،‬لە ڕووی‬ ‫ژیریی‌و ئینفیعالیشیەوە دەگۆڕێت‪،‬‬ ‫ئەمانەش وای لێ دەك��ەن لە ڕووی‬ ‫كۆمەاڵیەتیشەوە ب��ەردەوام بگۆڕێتـ‪،‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫لە الیەنی فیزیكییەوە لەشوالری لە‬ ‫گۆڕانی بەردەوامدا دەبێت‪ ،‬گەورەتر‬ ‫دەبێت‪ ،‬بااڵی بەرزتر دەبێت‪ ،‬قەڵەوترو‬ ‫تێكسمراوتر دەبێت‪ ،‬كۆئەندامەكانی‬ ‫جەستەی پێدەگەن‪ ،‬بزاوتی بەردەوام‬ ‫دەگۆڕێت‪ ،‬لە گاگۆڵكێوە بۆ هەستان‬ ‫و دارەدارە‪ ،‬بۆ خۆگرتن و رۆیشتن‪،‬‬ ‫ب��ۆ راك������ردن‪ ،‬ئینجا ب��ۆ كێبڕكێ‬ ‫و ب�����ازدان‪ ،‬پ��اش��ان ب��ۆ جموجووڵی‬ ‫ووردەك���اران���ەی پ��ارس��ەن��گ ‪ ..‬ئینجا‬ ‫بلیمەتی و لێوەشاوەیی جەستەیی‬ ‫لێ دەردەك��ەوێ��ت‪ ،‬دەكەوێتە وەرزش‬ ‫و نواندنی لیاقەتی ‪ ..‬ئ��اوا چەمكی‬ ‫جەستەشی نەشونما دەكات ‪ ..‬هۆشی‬ ‫دەخاتە سەر توانای بەدەنی و لە خەمی‬ ‫بەردەوامی تەندروستی خۆیدا دەبێت‪،‬‬ ‫هەموو زانست و توانای بۆ پارسەنگی‬ ‫تەندروستی بەكار دەهێنێت‪ ،‬بە پێی‬ ‫تەعلیمات دەخ���وات و دەخ��وات��ەوە‪،‬‬ ‫دەخەوێت و هەڵدەستێت‪ ،‬قورس یان‬

‫سووك دەپۆشێت تا ئەمانەی لێ دەبنە‬ ‫عادەتی رۆژانەـ‬ ‫ل��ە الی��ەن��ی گ��ەش��ەو نەشونمای‬ ‫ژیرییەوە‪ ،‬ت��اك ه��ەر لە منداڵییەوە‬ ‫توانای ژیرییانەی لە گۆڕاندا دەبێت‪،‬‬ ‫بەردەوام لەگەڵ دەوروبەریدا ئاشنایی‬ ‫زی��ات��ر پ��ەی��دا دەك����ات‪ ،‬ت��ا دەرك بە‬ ‫ماهییەتی هەموویان دەكات‪ ،‬پەی بە‬ ‫هۆكارو تەفاعولەكانیان دەب��ات فێر‬ ‫دەبێت بدوێت‪ ،‬فێر دەبێت بخوێنێتەوەو‬ ‫بنوسێت‪ ،‬ماتماتیك و ژمێریاریی‬ ‫فێر دەب��ێ��ت و ل��ە ژی��ان��ی رۆژان��ەی��دا‬ ‫بەكاریان دەهێنێتەوە ‪ ..‬ئینجا دەیان‬ ‫یاساو رێسای سەالمەتی و هێمنیی و‬ ‫ئەمنیەتی خۆی و خێزان و دەوروبەری‬ ‫فێر دەبێت‪ ،‬هەستی ئینتیمای تێدا‬ ‫دەڕوێت و لەگەڵ روداوەكاندا گەشە‬ ‫دەكات تا دەبێتە هاوواڵتیەكی چاك‪،‬‬ ‫خوێندن یان پیشەكەی تەواو دەكات‬ ‫و دەبێتە پسپۆڕ تا بتوانێت شارەزایی‬

‫‪21‬‬ ‫‪21‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫نەخۆشییەکانی کۆمەڵگە‬

‫زیاتر لە تایبەتمەندێتیەكەیدا پەیدا‬ ‫بكات تا بیسەلمێنێت كە بەسوودە‪،‬‬ ‫هەبوونی زەرووری��ی��ە‪ ،‬بۆ ئەمەش تا‬ ‫كۆتا پلە ژیری خۆی دەخاتە كارو سوود‬ ‫لە ئەزموونی كەسانی تری دڵسۆزی‬ ‫وەردەگرێت‪.‬‬ ‫لە الیەنی ئینفیعالییەوە دیسان‬ ‫تاك گەشەو نەشونمای خۆی بەردەوام‬ ‫دەكات‪ ،‬ئینفیعالی جۆراو جۆر دەیگرێت‪،‬‬ ‫لە گریان و پێكەنین‪ ،‬لە تووڕەیی و‬ ‫ووڕك گرتن‪ ،‬لە لێسەندن و دەست‬ ‫لێبەردان‪ ،‬تا ووردە ووردە فێر دەبێت‬ ‫ئینفیعالەكانی خ��ۆی بگرێتە خۆو‬ ‫كۆنترۆڵییان كات‪ ،‬تا رەفتارەكانی وا‬ ‫دەب��ن لەناو خەڵكی خۆیدا پەسەند‬ ‫دەبن‪ ،‬دەنا دەبێتە جێ سەرزەنشتیان‪،‬‬ ‫بۆیە دیسان پێداچوونەوەی رەفتاری‬ ‫خۆی دەك��ات‪ ،‬تا ئەو ساتەی هەست‬ ‫دەك��ات زۆر پێویستی بە ئاڕاستەو‬ ‫ئ��ام��ۆژگ��اری دای��ك‌و باوكی نەماوەو‬ ‫پێویستە سەربەخۆیی خۆی بسەلمێنێت‬ ‫بۆیە رەفتاری گەورە دەنوێنێت‪ ،‬كەش‌و‬ ‫بارودۆخی هێمنی‌و ساغی دەروونیش‬ ‫یارمەتیدەری دەبێت بۆ پارسەنگ‬ ‫پ��ەروەردەب��وون��ی‪ ،‬دوور ل��ە ڕقنی و‬ ‫توڕەیی و ترسنۆكی و چاوچنۆكی و‬ ‫نوقسانی و السەنگیەكانی تر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە پارسەنگ كردنی ئینفیعالی خۆی‬ ‫ناكەوێت و ب���ەردەوام ه��ەوڵ دەدات‬ ‫ئەوەی خۆی بە ڕاستی دەزانێت ئەو‬ ‫رەنگ پێ دەداتەوە‪.‬‬ ‫ت��اك ل��ە رووی كۆمەاڵیەتیشەوە‬ ‫بەردەوام هەر لە گەشەو نەشونمادایە‪،‬‬ ‫هەر لەسەرەتای خۆناسینیەوە دەست‬ ‫دەك���ات ب��ە بیناسازیی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫ب���اش ل��ەگ��ەڵ دەوروب������ەری ب���ەوەی‬ ‫خۆیان لەگەڵ دەسازێنێت‪ ،‬تا ڕووی‬ ‫بدەنێ‪ ،‬كە گەورەتر دەبێت لەگەڵ‬ ‫هاوتەمەنەكانیدا ڕەفتاری كۆمەاڵیەتی‬ ‫گونجاو دەنوێنێت بۆ ئ��ەوەی جێی‬ ‫بێتەوە لە ناویاندا‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی ڕێزی‬ ‫بگرن و نەیشكێننەوە‪ ،‬لە ماڵەوەو لە‬ ‫دەرەوە ڕێسا ئەخالقیەكان فێر دەبێت‪،‬‬ ‫كاریگەریی دی��ن و داب و نەریتە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكانی دەكەوێتە سەر‪ ،‬كە‬ ‫بە رێسای دیندارییەوە پابەند نابێت‬ ‫شەرم و ئابڕوو عەیبەی كۆمەالیەتی‬ ‫پابەندی دەكات‪ ،‬زارۆك گەورە دەبێت و‬ ‫قۆناغ بە قۆناغ فێری هەڵەو ڕاستەكان‬ ‫دەبێت‪ ،‬خێرو شەڕ لێك جودا دەكاتەوە‪،‬‬

‫رێ��س��او بەها كۆمەالیەتیەكانی ال‬ ‫بەنرخ دەبێت‪ ،‬یان ناچار دەبێت ڕێزیان‬ ‫بگرێت‪ ،‬دەنا بە چاوی سووكەوە سەیر‬ ‫دەكرێت‪ ،‬پەیوەندیەكانی پارسەنگتر‬ ‫دادەم��ەزرێ��ن��ێ��ت‪ ،‬ل��ە ڕێ��ی شەرعی‌و‬ ‫قبووڵكراوی نەریتی كۆمەڵگەكەیەوە‬ ‫پەیوەندی بە توخمی بەرامبەرەوە‬ ‫دەبەستێت‪ ،‬لە ماڵەوەو لە قوتابخانەو‬ ‫دەرەوەی����ان دی��دو بیرو پ��ەی بردنی‬ ‫جنسیی زی��اد دەك��ات‌و ه��ەوڵ دەدات‬ ‫ڕاست مامەڵە بكات‪ ،‬ئەوانەی چەوتن‬ ‫شەرم دەكات لێوەی دەرك��ەون‪ ،‬بۆیە‬ ‫نهێنیانە دەی��ان��ك��ات‪ ،‬ئینجا هەست‬ ‫بە ڕۆڵ��ی خۆی دەك��ات‪ ،‬كە پێویستە‬ ‫گیانی س��ەرب��ەخ��ۆی خ��ۆی هەبێت‪،‬‬ ‫ژیانی هاوسەرێتی لێ دەبێتە خولیا‪،‬‬ ‫بۆیە پێشەكیەكانی ساز دەكات وەكو‬ ‫هەبوونی پلەی كۆمەالیەتی‌و پارەو‬ ‫توانای دارایی‌و قبووڵ بوونی كۆمەڵگەو‬ ‫داڕشتنی هەستی بەرپرسێتی خێزان‌و‬ ‫پ��ەروەردەك��ردن��ی منداڵ‌و پاراستنی‬ ‫قیەمی خێزانی و خ��ەم��ی گەشەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی نەوەكانی‪ ،‬هەروەها خەمی‬ ‫گۆڕانكاریی كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگەكەی‬ ‫بەرەو باشترو هەستی مەسئوولیەتی‬ ‫ئینتیماو قاڵ و قووڵبوونەوەی تێیداو‬ ‫هەستی نەتەوەو خاك و نیشتیمانی‬ ‫گەشە دەك��ات‪ ،‬ئینجا بەگەڕ خستنی‬ ‫ڕەنج و ووزەی خۆی و هاوبیرانی لێ‬ ‫دەبێتە ئەركی پیرۆز لە پێناوی بەهای‬ ‫پیرۆزی ئینتیماكەیدا‪.‬‬ ‫بەو شێوەیە دەبینین تاك هەر لە‬ ‫سەردەمی منداڵییەوە كە هیچ تواناو‬ ‫تاقەتێكی نیە‪ ،‬گەشەو نەشونمای‬ ‫ب��ەردەوام��ی وای ل��ێ دەك���ات ببێتە‬ ‫ئەندامێكی بەرپرسی گۆڕانكاریی‬ ‫كۆمەڵگەكەی ‪ ،‬دەبێتە ئاڕاستەوانی‬ ‫كۆمەڵێكی سیاسی یان كۆمەاڵیەتی‬ ‫یان عەشایری یان پیشەیی ‪ ..‬دەبێتە‬ ‫هێزێكی كاریگەر‪ ،‬ئینجا دەیبینێت لە‬ ‫ناو كۆمەڵكارییەكدایەو لەوێدا ماف‬ ‫وئەركی دیاری كراوەو ڕۆڵی خۆی بە‬ ‫پێی ئەو شوێن و پلەیە دەبینێت! هەر‬ ‫وەك چۆن لە منداڵی‌و الویدا فێربوو‬ ‫ڕەفتاری تایبەت لەگەڵ دایك‌و باوك‌و‬ ‫براو خوشكی گەورەو بچوكیدا بكات‪،‬‬ ‫دەبینی لە كۆمەڵكارییەكەشیدا ئەگەر‬ ‫پارسەنگ پ���ەروەردە ك��راب��وو ه��ەروا‬ ‫دەبێت! رەفتاری باوك‌و منداڵ لەگەڵ‬ ‫مامۆستاو پیاوماقواڵنی ناسیاودا‬

‫دەكات! بە سۆزو بەزەیی دەبێت لەگەڵ‬ ‫ئەوانەی خوار تەمەنی خۆی‪.‬‬ ‫هەر كەسێك پارسەنگ پەروەردە‬ ‫ب��ووب��ێ��ت ه��ەس��ت ب��ە ئینتیمایەكی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ك��اری��ی دەك������ات‪ ،‬چ��ون��ك��ە‬ ‫كۆمەڵكارانە دەژی‪ ،‬ئێمە هەموو لە‬ ‫خێزانداین‪ ،‬م��اڵ ومنداڵمان هەیە‪،‬‬ ‫بەرپرسێتییان لەسەر شانمانە‪ ،‬ئاگامان‬ ‫لە گەشەیانە لە ماڵەوە‪ ،‬لە قوتابخانە‪،‬‬ ‫لە ك��ۆاڵن و ن��او كۆمەڵگەكە‪ ،‬ئێمە‬ ‫هەموو كۆمەڵكارانە دەژین تەنانەت لە‬ ‫وەرزش و گەمەو سەیرانەكانیشماندا‪،‬‬ ‫ه����ەر وەك�����و ك���ە ل���ە ك����اروب����ارە‬ ‫ئابوریی‌و فیكریی‌و سیاسیەكانماندا‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ك��اری��ی��ن‪ ،‬ب��ەرگ��ری��ش��م��ان لە‬ ‫ئینتیماو خاك و كۆمەڵگەكەشمان هەر‬ ‫كۆمەڵكارانەیە‪ ،‬بۆیە پێویستە ئەو‬ ‫پاڵنەرو هۆكارانە بزانین كە كار لە‬ ‫رەفتار دەكەن‪ ،‬چونكە قەناعەت ڕەفتار‬ ‫ئاڕاستە دەكات‪ ،‬هەڵوێست بە خاوەنی‬ ‫دەگرێتە بەر‪ ،‬بۆیە دەبێت بزانین چی‬ ‫لەو كۆمەڵگەیەی خۆماندا كاریگەری‬ ‫لەسەر ئاڕاستەی ڕەف��ت��ارو ڕەوش��ت‬ ‫و داب��و نەریتی كۆمەاڵیەتی هەیە‪،‬‬ ‫دەبێ ووردەكارانە بڕوانینە پاڵنەری‬ ‫كۆمەڵكاریی و كارو كارتێكردنی تاك‬ ‫وكۆ چونكە كۆمەڵكارییە كە بوار بۆ‬ ‫تاك دەك��ات��ەوە تا پێداوویستیەكانی‬ ‫تێربكات و زاتی خۆی بسەلمێنێت‪.‬‬ ‫تاك كە خۆی لە ناو كۆمەڵكارییدا‬ ‫دەب���ی���ن���ێ���ت���ەوە‪ ،‬ه���ەس���ت دەك����ات‬ ‫ك��ە پ��ەی��وەن��دی��ەك��ەی ه��ەر لەگەڵ‬ ‫ئ��اڕاس��ت��ەوان��دا ن��ی��ە‪ ،‬بەڵكو لەگەڵ‬ ‫تاكەكانی تری كۆمەڵكارییەكەشیدا‬ ‫هەیەتی‪ ،‬بۆیە لە هەر پلەو مەكانەتێكدا‬ ‫بێت هەر دەبێت شیاوانە ڕەفتار بكات‬ ‫تا هەڵكات‪ ،‬جا لە پێگەی خوارەوەیەو‬ ‫دەخوازێت سەركەوێت‪ ،‬یان لە پلەكانی‬ ‫سەرێیەو دەخوازێت بەڕێزەوە لەوێدا‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬دەب��ێ��ت خ��ۆی ب��ۆ ڕەوت‬ ‫و كۆمەڵكارییەكەی س��اغ بكاتەوەو‬ ‫ك��ارو كارتێكردنی ڕۆژان��ەی هەبێت‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەندامانی كۆمەڵكارییەك ئەم‬ ‫هەست‌و نەستەیان پارسەنگانە تێدا‬ ‫رواو رۆژان��ە گەشەو نەشونمای كرد‪،‬‬ ‫ئ��ەوە حەتمەن ووزەی��ەك��ی زۆر لەو‬ ‫كۆمەڵكاریەدا دەخرێتە گەڕ‪.‬‬ ‫ت��اك ل��ە ژی��ان��ی ڕۆژان����ەی خۆیدا‬ ‫دەكەوێتە ژێر كاریگەریی میدیاكانەوە‪،‬‬ ‫دەك��ەوێ��ت��ە ژێ��ر ك��اری��گ��ەری ئیدیعا‬

‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬

‫و ری��ك�لام و ش���ەڕی وات���ەوات���ەوە‪،‬‬ ‫ت��اك ل��ە ل��ەگ��ەڵ چ��او ك��ردن��ەوەی لە‬ ‫كۆمەڵگەكەیدا هەست بە ئاڕاستە‬ ‫دەرونییە جیاوازەكان دەكات و دەكەوێتە‬ ‫ژێر كاریگەریی ئەوەیان كە نزیكە لە‬ ‫قەناعەتیەوە‪ ،‬هەر لەو كۆمەڵگایەیدا‬ ‫پابەند دەبێت بە كۆمەڵێك قیەم و‬ ‫داب و دەستوری كۆمەاڵیەتیەوە كە‬ ‫پەسەندی كۆمەڵەكەیین‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەگەر دەمارگیرییشی تێدا بێت هەر‬ ‫دەیانگرێتە خۆ!‬ ‫ئ����ەم ت���اك���ەی ووزەی ل��ەو‬ ‫كۆمەڵكاریەدا خستۆتە گ��ەڕ‪ ،‬دیدو‬ ‫تێڕوانینی خۆی دەرب��ارەی كۆمەڵگەو‬ ‫گ��ۆڕان و هێزەكانی كاروكارتێكردن‬ ‫هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا دیدو رێی رەوت‬ ‫و جەماعەتەكەی خۆی گرتۆتە بەر‬ ‫ئێستا بە هەموویان وەك كۆمەڵكاریی‬ ‫پێناسەی خۆیان بۆ دید ورێ هەیە‪،‬‬ ‫ب��ۆ ب��ی��ن��اس��ازی ك��ۆم��ەڵ��گ��ە ه��ەی��ە‪،‬‬ ‫تاكەكان كەوتوونەتە ژێر كاریگەری‬ ‫ب��ی��روب��اوەڕو ئ��اڕاس��ت��ەو تەعلیماتی‬ ‫كۆمەڵكاریەكەیانەوە ‪ ،‬بۆیە ناشێت‬ ‫وەكو پێش ئینتیما كۆمەڵكاریەكە هەر‬ ‫یەكەیان لە دیدی خۆیەوە بڕوانێت و بە‬ ‫پێی زانستی خۆی پێناسەی دەوروبەر‬ ‫بكات‪ ،‬نا‪ ،‬ئێستا رەوت و كۆمەڵكاریەكە‬ ‫ب��ەرپ��رس��ە ل��ە ی��ەك��ب��وون��ی ئاڕاستە‬ ‫كردنیان‪ ،‬چ لە رووی ئایدیۆلۆژیەكەوە‬ ‫بێت‪ ،‬چ لە ڕووی مومارەسەو هەڵوێست‬ ‫وەرگرتنیانەوە بێت‪ ،‬ئێستا ئەندامەكان‬ ‫وەك��و ج��اران ن��ەم��اون‪ ،‬سەرپشك بن‬ ‫كەی بانگەواز دەكەن و كەی نایكەن‪،‬‬ ‫نا‪ ،‬ئێستا كۆمەڵكارییەكە ماف وئەرك و‬ ‫دەسەاڵتی هەر یەكەیانی لە ئۆرگانی‬ ‫ڕێكخستندا دی���اری ك����ردووە‪ ،‬دەب��ێ‬ ‫هەمووی پێوەی پابەندبن و سەرپێچی‬ ‫نەكەن‪ ،‬دەنا تووشی پرسینەوەو سزا‬ ‫دەب��ن‪ .‬ئا ئەمەیە وام��ان لێ دەك��ات‬ ‫ل��ە زانستی كۆناسی (علم النفس‬ ‫االجتماعی)دا ووردەك��اران��ە لە تاك‬ ‫و كۆمەڵەكانی ناو كۆمەڵگەكەمان‬ ‫بكۆڵینەوە‪ ،‬پ��اڵ��ن��ەرو ه��ۆك��اری ئەو‬ ‫تەفاعولە دینامیكیە بدۆزینەوە كە ئەو‬ ‫تاكانەی بۆ ئەو حزبە كردووە بە مێوو‬ ‫ڕۆن!‬ ‫كەوابوو رەفتاری تاك وا لەژێر كارو‬ ‫كارتێكردنی ئەو كەش‌و بارودۆخەوە‬ ‫كە تێیدا دەژی‪ ،‬كە كۆمەڵكاریی‌و‬ ‫كۆمەڵگەكەی بۆیان دەستبەر كردووە‪،‬‬ ‫یان بەسەریاندا سەپاندووە‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫لە الیەنی كۆمەاڵیەتیەوە‪ ،‬شوێنەواری‬ ‫ئەم كاروكارتێكردنەشە بۆتە هۆی ئەو‬ ‫هەموو ناكۆكی و ملمالنێ و شەڕەپاڵەی‬ ‫نێوان ئینتیماكان‪ ،‬ئینتیمای كلتورو‬ ‫دی��دی كۆمەڵگەكانیشە وای ك��ردووە‬ ‫كۆمەڵگەكان كە دراوسێی یەكتریشن‬ ‫ئاوا لەیەكتری جودا بن! دۆزینەوەی‬ ‫ه��ۆك��اری ناكۆكی و ڕاجوێییەكانی‬ ‫ناو كۆمەڵگەكە پێویستیە تا ڕێ لە‬ ‫ملمالنێكان بگیرێت‪ ،‬ی��ان سووكتر‬ ‫بكرێن‪ ،‬تا كۆلكە هاوبەشەكان زەق‬ ‫بكرێنەوەو كاریان لەسەر بكرێت‪ ،‬نەك‬ ‫خاڵە ناكۆكەكان‪.‬‬ ‫ئ���ەوەی ب��ەرپ��رس��ە ل��ە خوێندن و‬ ‫لێكۆڵینەوەی ڕەف��ت��اری ت��اك‌و كۆی‬ ‫كۆمەڵگەكان هەر زانستی كۆناسیی‬ ‫ن��ی��ە‪ ،‬ن��ا‪ ،‬زانستی ت��ری��ش ه��ەن كە‬ ‫ه���ەر ی��ەك��ەی��ان ل��ە گ��ۆش��ە نیگای‬ ‫خ��ۆی��ەوە دەی��ڕوان��ێ��ت��ێ و پێناسەی‬ ‫خ���ۆی ب���ۆ دەك�����ات‪ ،‬وەك زان��س��ت��ی‬ ‫سیاسەت و فەلسەفە وكۆمەڵناسی‬ ‫(علم االجتماع) و مرۆڤناسیی (علم‬ ‫االنسان‪ :‬ئەنترۆپۆلۆجی) و گەلناسیی‬ ‫(ئیتنۆلۆجی) ‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫ئەوەی خاڵێكی سەرەكی كاریگەرە‬ ‫لە دیراسە كردنی رەفتاری تاك و كۆی‬ ‫گەالن گەڕانە بە دوای ئەو وەسیالنەدا‬ ‫كە كاریگەرییان لەسەر ئاڕاستەكردنی‬ ‫كۆمەڵگەكە هەیە كە یارمەتیدەری‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ك��ارەك��ان��ن ب��ۆ گ��ەی��ان��دن��ی‬ ‫پەیامەكانیان‪ ،‬بۆ پارسەنگ كردنی‬ ‫رەفتاری تاكەكانیان‪ ،‬بۆ بەگەڕ خستنی‬ ‫ووزەی ئ��ەن��دام و الیەنگرەكانیان‬ ‫زەروورییە بزانرێت داخۆ ئەو تاك و‬ ‫كۆیانە لە رێی فێرخوازییەوە زیاتر‬ ‫دەگۆڕێن یان لە رێی میدیاوە‪ ،‬لە ڕێی‬ ‫پەروەردەی تەندروستی و چارەسەری‬ ‫دەروونییەوە‪ ،‬یان لە ڕێی سیاسەت و‬ ‫دەسەاڵت و هێزەوە دەگۆڕێن ؟!‬ ‫زان����س����ت����ی ك����ۆن����اس����ی ب��ۆ‬ ‫ه���ەم���ووم���ان پ��ێ��وی��س��ت��ە‪ ،‬چ��ون��ك��ە‬ ‫ب���ڕو رادەی ت��ەف��اع��ول��ەك��ان��م��ان لە‬ ‫كۆمەڵكارییەكانماندا دی��اری دەكات‪،‬‬ ‫خ��ۆم��ان پ��ێ��دەن��اس��ێ��ن��ێ��ت ك��ە ت��ا چ‬ ‫رادەیەك لەگەڵ دیدو ڕێ و ڕەوتماندا‬ ‫گونجاوین؟! ئەو پاڵنەرو هۆكارانەی‬ ‫كاریگەرییان لەسەر كۆمەڵكاریمان‬ ‫هەیە بۆچی وا الوازن‪ ،‬یان كاریگەرییان‬ ‫نەماوە؟! ئایا قەناعەتمان بە بەرنامەو‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ك��اری��ەك��ەم��ان ن���ەم���اوە‪ ،‬ی��ان‬ ‫ئامانجەكانمان واقیعی ن��ەب��وون؟!‬

‫ئەنجامی ئەم پرسیارانە هەر چۆنێك بن‬ ‫كاریگەریی لەسەر رەفتارمان دروست‬ ‫دەك��ەن‪ ،‬بۆیە زانینیان پێویستە تا‬ ‫خۆمان راست كەینەوە یان زیاتر پابەند‬ ‫بین‪ .‬لەوانەیە زانینی ئەم پاڵنەرانەی‬ ‫رەفتارمان دەگۆڕن لە ووشك هەاڵتنی‬ ‫بیروباورەمانەوە هاتبێت‪ ،‬لەوانەشە‬ ‫لە هەڵە حاڵیبوونمانەوە هاتبێت‪ ،‬یان‬ ‫لەوانەیە لە تێنەگەیشتنی هەموو‬ ‫رەهەندەكانەوە هاتبێت‪ ،‬كە تەنها‬ ‫الی��ەك��ی ب��ی��روب��اوەڕەك��ەم��ان بینی و‬ ‫كەوتنیە مامەڵەی كوللی لەگەڵیدا!‬ ‫دواییش كە بۆمان دەركەوت لە فیكردا‬ ‫هەڵە حاڵی بووین‪ ،‬یان لە مومارەسەدا‬ ‫چەوت بووین‪ ،‬بوونمان لەدەست دابوو‪،‬‬ ‫بۆیە ئێستا تووشی رەشبینی بووین و‬ ‫قەناعەت كردنەوەمان سەختتر بووە!‬ ‫دۆزی��ن��ەوەی پاڵنەرو هۆكارەكانی‬ ‫كۆمەڵكاریی پێویستە‪ ،‬پێویستە‬ ‫بزانرێت كاریگەریی ئاڕاستە كردنە‬ ‫ی��ان ج���ۆرو چەندێتی و چۆنیەتی‬ ‫پەیوەندیە ناوەكی و دەرەكیەكانە‪،‬‬ ‫یان كەش‌و بارودۆخی كۆمەڵكارییەكە‬ ‫بووە‪ ،‬ئەو كاریگەرییە سلبیەی دروست‬ ‫كرد؟! ئەمە پێی دەوترێت ئەندازیاریی‬ ‫كۆمەاڵیەتی (‪.)Social engineering‬‬ ‫ئێستا لە ب��وارەك��ان��ی كۆناسییدا‬ ‫جۆرەها ڕێگای زانستیانە دەگیرێتە‬ ‫بەر بۆ چاك كردنی ئەدای تاك و كۆی‬ ‫كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان‪ ،‬ئێستا‬ ‫لەوێ زانستیانە ژیانی كۆمەاڵیەتی‬ ‫كۆمەڵەكان دەخوێندرێت‪ ،‬بەرنامە بۆ‬ ‫پێگەیاندنی سەركردەو ئاڕاستەوان‬ ‫دادەڕێ���ژرێ���ت‪ ،‬دی��راس��ەی ڕەف��ت��اری‬ ‫ك��ارم��ەن��دو كرێكارەكان دەك��رێ��ت و‬ ‫سەیری ئەداو بەرهەمیان لە بارودۆخی‬ ‫ج��ی��اوازدا دەكرێت‪ ،‬الیەنی دەروون��ی‬ ‫و تەندروستییان س���ۆراغ دەكرێت‬ ‫و خزمەتی تەندروستی پارسەنگی‬ ‫دەروون��ی و لەش ساغی و خزمەتی‬ ‫كۆمەاڵیەتی خێزانی و الوان و چاالكی‬ ‫دینی پێشكەش دەكرێت‪ ،‬بەردەوامیش‬ ‫تیۆریەكان دەخرێنە بواری پراكتیزەوەو‬ ‫ڕاگەیاندنەكان زیاتر دێنە قواڵیی‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەك��ان و ڕۆڵ���ی ك��اری��گ��ەری‬ ‫خۆیان لە ئاڕاستە كردن و دۆزینەوەی‬ ‫خەلەلەكاندا دەبینن‪ .‬ئەمەش هەمووی‬ ‫لە هەموانەوەیە بۆ ه��ەم��ووان‪ ،‬بێ‬ ‫ج��ی��اوازی ن��ێ��وان تاكی ئ��ەم كۆمەڵ‬ ‫و تاكی ئەوی تر‪ ،‬یان ئەم كۆمەڵەو‬ ‫ئەوی تر‪.‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬

‫بەهۆی نەشتەرگەری پزیشكێكەوە‪،‬‬ ‫گەنجێك هەردوو قاچی لەدەست دەدات‬ ‫«چوومە بەردەم ژوورەكەی‬ ‫هێرۆخان‪ ،‬كەچی ئامادە‬ ‫نەبوو بمبینێ‌»‬

‫ديدارى‪ :‬زانا قةرةداغى‬ ‫ناوی دڵشاد موحەمەد نوریە‪ ،‬ئەو دانیشتوی شاری كەالرە‪،‬‬ ‫بەهۆی نەشتەرگەری پزیشكێكەوە بۆی لەتەمەنی دوو مانگیدا‪،‬‬ ‫هەردوو قاچی لەدەست دەدات‪ ،‬لەئێستادا دڵشاد چاوەڕێی لووتف‬ ‫و كەرەمی خودایە بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ دۆخی ژیانێكی‬ ‫ئاسایی كەتێیدا خەونەكانی بۆی ببێتە واقیع‪.‬‬ ‫لەم دیمانەیەیدا‪( ،‬ڕێگا) دەی��ەوێ‌ دڵشاد لەگەڵ ژیاندا‬ ‫ئاشتبكاتەوە‪ ،‬ب��ۆئ��ەوەی بەرپرسانی ئ��ەم وواڵت���ە چاوێك‬ ‫بەبارودۆخی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكاندا بگێڕنەوە‪ ،‬تاوەكو‬ ‫بۆ ساتێكیش بێ‌ هەست بەنەهامەتییەكانی ئەوان بكرێ‌‪.‬‬ ‫دڵشاد لەدەسپێكی قسەكانیدا دەی��ووت‪ »:‬زۆر سوپاسی‬ ‫ئەندامانی خێزانەكەم دەك��ەم ك��ەزۆر هاوكارمن»‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چی لەم وواڵت��ەدا خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان هەمیشە‬ ‫گلەیی ئەوە لەحكومەت دەكەن‪ ،‬بەوەی لە ئاست داواكاری و‬ ‫پێداویستییەكانیاندا كەمتەرخەمە‪ ،‬كەچی ئەو دەڵێت‪ »:‬بۆئەوەی‬ ‫موحتاجی دەستی خەڵك نەبم‌و‪ ،‬هەر لەماڵەوە دانەنیشم بۆیە‬ ‫دەستم كردەتە كاركردن»‪.‬‬ ‫لەپرسیارێكی (ڕێ��گ��ا)دا‪ ،‬ئاخۆ كۆمەڵگای ك��وردی چۆن‬ ‫دەڕوانیتە كەسانی خاوەنپێداویستییە تایبەتییەكان دەكات؟‬ ‫دڵشاد موحەمەد ئ��ەوە دەخاتە ڕوو كە» بەچاوی سۆزو‬ ‫بەزییەوە لێمان ئەڕوانن زۆر جار بووە لە شوێنێك چاوەڕێی‬ ‫كەسێكم ك��ردووە خەڵكی پارەیان داوە پێم‪ ،‬وای��ان زانیوە‬ ‫سواڵ ئەكەم»‪ ،‬لەهەمان كاتدا ناوبراو گلەیی ئەوە ئاراستەی‬ ‫دەسەاڵتداران ئەكات كە بەپێی پێویست مافەكانی خاوەن‬ ‫پێداویستییە تایبەتییەكانیان فەراهەم نەكردوون‪ ،‬لەو ڕووەوە‬ ‫دەڵێت‪ »:‬من گلەیم زۆر لە حكومەتی هەرێم هەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫موچەیەكی ‪150‬هەزاریم ئەداتێ‌‪ ،‬كەبەشی هیچ ناكات‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ئێمەی خاوەنپێداویستی تایبەت پێویستمان بەشتی‬ ‫زۆرتر هەیە كە بەداخەوە حكومەت زۆر كەمتەرخەمە لەگەڵمان‪،‬‬ ‫من خۆم زۆر سەردانی دامودەزگاكانی حكومەتم ك��ردووە‪،‬‬ ‫كەچی ڕێگەیان پێ‌ نەداوم بەرپرسان ببینم»‪.‬‬ ‫لە درێژەی دیدارەكەیدا‪ ،‬دڵشاد ئەوەی بۆ (ڕێگا) ئاشكرا‬ ‫ك��رد‪ ،‬كەنە حكومەت‪ ،‬نە ح��زب‪ ،‬نە خانمی یەكەمی عێراق‬ ‫ئامادەی ئەوە نەبوون بمبینن‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش دەڵێت»‬ ‫سەردانی وەزارەتی تەندروستی و مەڵبەندی یەكی یەكێتیم لە‬

‫سلێمانی كردووە‪ ،‬كەچی كەس ئامادە نەبوو گوێم لێ‌ بگرێت‪،‬‬ ‫تەنانەت چوومە بەردەم ژوورەك��ەی هیرۆخان كەچی ئامادە‬ ‫نەبوو بمبینی‪ ،‬لە ‪ 2010-7-12‬عەریزەكم ئاراستە كردووە‬ ‫تائیستا وەاڵمی نەداومەتەوە»‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر مانگرتنی كەمئەنداماندا‪ ،‬دڵشاد ئەوەی بۆ (ڕێگا)‬ ‫خستەڕوو كەداواكارییەكانیان ڕەوا بوون‪ ،‬خۆیشم سەردانیانم‬ ‫كردوون و دەستخۆشیم لێكردوون‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئەمئەندامانی هەرێمی كوردستان‪ ،‬بەردەوام‬ ‫ب��اس ل��ەوە دەك���ەن كەحكومەت هیچ كاتێك نەیتوانیوە‬ ‫پێداویستییەكانی ژیانیان بۆ دابین بكات‪ ،‬ئەمەش وایكردووە‬ ‫كەبە پێچەوانەی یاسا هەموو نێودەوڵەتییەكان‪ ،‬خ��اوەن‬ ‫پێداویستییە تایبەتەكان لەپێناو بژێوی ژیانیان پەنا بەرنە‬ ‫بەركاركردن‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەش دڵشاد دەڵێت‪»:‬من خۆم‬ ‫هەرلەمناڵیەوە ئیش ئەكەم‪ ،‬حەزم نەكردووە لەماڵەوە دابنیشم‪،‬‬ ‫یەكەم جار دوكانی چەرەساتم دانا‪ ،‬دواتر لە سلێمانی بەشداری‬ ‫خولێكی خەیاتیم كردو ماویەك سەرقاڵی كاری خەیاتی بووم‪،‬‬ ‫لە ساڵێ‌ ‪ 2011‬وە خەریكی فرۆشتنی كارتی مۆبایلم»‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم دیدارەدا سەرەنجی ئێمەی بەالی خۆیدا ڕاكێشا‪،‬‬ ‫ئەوە بوو كەناوبراو دوای بەكارهێنانی كارتەكان لەالیەن‬ ‫فرۆشیارەكانەوە‪ ،‬ئەو كارتانەی كۆدەكردەوە و دەیووت نەكا‬ ‫كارگوزارێك بەهۆی كارەكەی منەوە زەحمەت بكێشێ‌‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬

‫ی نێوان عه‌شق و ئاره‌زو‬ ‫جیاواز ‌‬ ‫له‌په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ كوڕان وكچاندا‬ ‫مەهاباد حەسەن‪-‬توێژەری كۆمەاڵیەتی هاوسەرگیریان ئ����ارەزوو ب��وە نەك‬ ‫خۆشەویستی‪ ،‬بەباشم زان��ی تیشك‬ ‫بوونی پەیوەندی‌و دروست بوونی بخەمە س��ەر كۆمەڵێك الی���ەن بۆ‬ ‫پ��ەی��وەن��دی ب��ەن��او خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی‪ ،‬جیاكردنەوەی عەشق و ئارەزو‪.‬‬ ‫لەئێستا ل��ەن��ێ��وان ك���وڕان وكچاندا‬ ‫‪ -1‬ع���ەش���ق س����ۆزدارب����وون����ە‬ ‫بەڕێژەیەكی‬ ‫ب���ە(ه���ەردوو ڕەگ����ەز)‬ ‫(خۆشویستنە) بەغەیری خ��ود‪ ،‬واتە‬ ‫ب��ەرچ��او بونی ه��ەی �ە‌و‪ ،‬ڕۆژب���ە ڕۆژ لەعەشقدا گرنگی نادرێت بەبارودۆخ‬ ‫زیان‌و كاریگەرییە نەرێنییەكانی ئەم و چێژەكانی خود‪ ،‬خواست و بارودۆخی‬ ‫جۆرە پەیوەندیانە لەكۆمەڵگادا بەدی خۆشویستراو جێگرەوەی خواستەكانی‬ ‫ئەكەین‪ ،‬جاچ لەسەر ئاستی تاك بێت تاك دەبێت‪ ،‬لەكاتێكدا چەقی ئارەزو‬ ‫وەك ب��ێ��زاری‪ ،‬سەرلێشێوان ‪،‬ت��رس‪ ،‬خودی تاك خۆیی وچێژو حەزەكانییەتی‪،‬‬ ‫دڵەڕاوكێ‌‌و‪...‬هتد‪ .‬یان لەسەر ئاستی واتا تاك لێرەدا حەزەكانی خۆی لەپێشتر‬ ‫كۆمەڵگا وەك هەڵوەشانەوەی زۆرێك داناوە نەك هی خۆشەویستەكەی‪.‬‬ ‫لەخێزانەكان بەتایبەت ئەو خێزانانەی‬ ‫‪ -2‬ئارەزو وەاڵم دانەوەی نیازێكی‬ ‫كەتەمەنیان كەمترە لەساڵێك‪ ،‬یان جەستەیی دەرونییە وەك پێویست‬ ‫كەوتنە ب��ەر س��زای��ی كۆمەاڵیەتی ب��وون ب��ەئ��او‪ ،‬ئۆكسجین‪ ،‬خ���واردن‪،‬‬ ‫و نەفرەتی كۆمەڵگا‪ ،‬لەبەرئەوەی بەاڵم عەشق لەوەها پێویستی گەلێك‬ ‫تائێستا زۆربەی الوانی ئێمە عەشق‌و زیاترە‪ ،‬عەشق دەستەبەركەری گەشەو‬ ‫ئ��ارەزووی��ان لێك جیانەكردووەتەوە پەرەسەندنی خودی تاكە‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ل��ەپ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ان��ی��ان��دا‌و بنەمای كەسی عاشق خ��ۆی ك��ەم و بچوك‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ناكاتەوە‪ ،‬عەشق عیزەت‌و ڕێزی هەیە‌و‬ ‫ئەم ڕێزە لەڕوی بێنیازی و گەورەیی‬ ‫ع��ەش��ق��ەوە ب��ەدەس��ت دێ���ت‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫لەفلیمەكاندا بینیبێتت كە كەسێك‬ ‫ئەڵێت (من عەشق سواڵناكەم)‪.‬‬ ‫‪ -3‬عەشق سنورداركەرو زیندانی‬ ‫مەعشوق نییە‪ ،‬عەشق ئ��ازادك��ەرە‪،‬‬ ‫گەر كەسێك ناچاربكەین كەهەموو‬ ‫ئ��ارەزوەك��ان��ی و بیركردنەوەكانی‬ ‫تەنها بۆ ئێمە تەرخان بكات تەنها‬ ‫بیر لەئێمە بكاتەوە‪ ،‬ئەوكاتە ئەومان‬ ‫س��ن��وردارك��ردوە ب��ەخ��ۆم��ان��ەوە‪ ،‬نەك‬ ‫عاشقی خۆمان كردبێت‪ ،‬لەڕاستی دا‬ ‫ئەمە عەشق نییە ئەمە ئارەزوە‪.‬‬ ‫‪ -4‬ع��ەش��ق دورە لەبەدبینی‬ ‫و گومانی خ��راپ‪ ،‬عەشق دڵنیایی‌و‬ ‫باوەڕكردنە ل��ەدوای ناسینی ڕەفتارو‬ ‫گوفتار‌و هەست‌و س��ۆزی بەرامبەر‬ ‫ك��ەئ��ەم��ەش ل��ە ئاگاییەكی ت��ەواوە‬ ‫دروست ئەبێت‪،‬‬

‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬

‫ێ ك��ەس ئەپرسن(ئەبێت‬ ‫ه��ەن��د ‌‬ ‫سەرەتا عاشق بیت ئینجا هاوسەرگیری؟‬ ‫یان سەرەتا هاوسەرگیری دواتر عاشق‬ ‫ب���وون؟ ل��ەوەاڵم��دا ئەبێت بوترێت‬ ‫ئەگەر لەدوای هاوسەرگیری بتەوێت‬ ‫عاشق بیت كەكارلەكار ت��رازاوەو ئەو‬ ‫كەسە هەرتایبەتمەندی‌و سیفات‌و‬ ‫ڕەف��ت��ارو شێوازێكی بیركردنەوەی‬ ‫هەبێت‪ ،‬دەبێت خ��ۆڕاگ��ری بكەیت‌و‬ ‫قبوڵی بكەیت كەئەمەش عەشق نییە‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە بەبێ‌ هەڵسەنگان‌و‬ ‫لێكۆڵینەوەو پەیوەندی ڕون‌و ئاشكرا‬ ‫ێ عاشقی كەسێك بیت‬ ‫چۆن ئەتوانر ‌‬ ‫ت��ا لەگەڵیدا هاوسەرگیری بكەی؟‬ ‫وات���ا ش��ێ��وازی ع��اش��ق ب��وون��ی پێش‬ ‫هاوسەرگیری پێویستە چۆن بێت؟‬ ‫ب���ەك���ورت���ی‪ ،‬ب��ەپ��ێ��ی ن��ەری��ت��ی‬ ‫خێزانەكان پێویستە خێزانی هەردوال‬ ‫ئاگاداربن‪ ،‬پەیوەندییەكان ئاشكراو‬ ‫ڕون بن‪ ،‬بەلێكۆڵینەوەو وتوێژی تۆو‬ ‫خێزانەكانتان لەكەسی بەرامبەر‬ ‫زان��ی��اری بەدەستەهێنیت‪ ،‬گونجانی‬ ‫ڕەفتارو خاڵە الوازەكان‪ ،‬هەست‌و بیرو‬ ‫بۆچونەكانی یەكتر هەڵئەسەنگێنن بۆ‬ ‫لێكتێگەیشتن لەنێوانیاندا ئەمە خاڵكی‬ ‫گرنگە‪.‬‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئەگەر ئەم الیەنانە‬ ‫ئەرێنی بن ئەوا عاشقی ئەو كەسە‬ ‫دەبیت ن��ەك ئ���ارەزوت ب��ۆی هەبێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئ���ارەزو ئ��ەوەی��ە كە هەمیشە‬ ‫ب��ەه��ۆی نزیكیەوە دروس���ت دەبێت‪،‬‬ ‫هاوپۆلی‪ ،‬ه��اوك��ار‪ ،‬دراوس �ێ‌‪...‬ه��ت��د‪،‬‬ ‫یەكتربینین‌و زەردەخەنەو عیشوەكان‬ ‫ێ دەكەن‪ ،‬بزیۆی‌و تەلەفۆن‌و‬ ‫هەست پ ‌‬ ‫تەلەفۆنكاری‌و پێكەوە دەرچون تێبینی‬ ‫دەكرێت‪ ،‬واهەست ئەكەن كەعاشقی‬ ‫یەكتربوون‪ ،‬بەخەیااڵتی ب���ەردەوام‬ ‫لەكەسی بەرامبەر قەاڵیەك دروست‬ ‫دەك����ەن ك��ە دوای ه��اوس��ەرگ��ی��ری‬ ‫دەڕوخ��ێ�ت‌و ڕاستیەكان دەردەك���ەون‪،‬‬ ‫هەمیشە ئ��ەم ك��ەس��ان��ە لەجیاتی‬ ‫ناسینی یەكتر‪ ،‬وزەو توانای خۆیان‬ ‫بەهەست‌و سۆزەكانیانەوە س��ەرف‬ ‫دەكەن‪ ،‬دڵ ئەدەن بەیەك و هەر ڕۆژەو‬ ‫زیاتر بۆیەكتری دەم���رن‪ ،‬لەبوونی‬ ‫یەكتری مەمنون دەبن‌و زۆر سوپاسی‬ ‫یەكتر دەكەن‪ ،‬ئەو شتانەی كە ڕۆژانە‬ ‫بەرچاویان دەكەوێت بۆیەكتری باس‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬دی��اری زۆر بەیەك ئ��ەدەن‪،‬‬ ‫شعرو گۆرانی‌و پیاهەڵدانی نامەنتقی‬ ‫ئاڵوگۆر دەكەن‌و پێشكەشی یەكتری‬

‫دەك���ەن‪ ،‬لەخەیاڵی خۆیاندا الیەنی‬ ‫بەرامبەر وەك تەنها ئەستێرەیەك‬ ‫دەزان���ن لەئاسمانی دڵ��ی ئ��ەوان��دا‪،‬‬ ‫بەبێ‌ ئ��ەو ژی��ان ماناو خۆشی خۆی‬ ‫ل��ەدەس��ت ئ���ەدات‪ ،‬ئ��ەو م��رۆڤ نییە‪،‬‬ ‫فریشتەیە‪ ،‬هیچ ك��ەم‌و كورتییەكی‬ ‫نیە‪ ،‬پێش بینی لەدەستدانی ئەو‬ ‫كابوسێكی ترسناكە‪ ،‬ناوەڕۆكی تەواوی‬ ‫شعرو گۆرانییە خ��ۆش‌و ناخۆشەكان‬ ‫ئ��ەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆ خۆشەویستەكەی‬ ‫ئ��ەو‪ ،‬ئ��ەم ش��ێ��وازی ه��ەس�ت‌و س��ۆزە‬ ‫كۆنترۆڵ ناكرێت‪ ،‬عەشق خاڵی نییە‬ ‫لەهەست وسۆز‪ ،‬هەست وسۆز یەكێكە‬ ‫لەپێوەرە گرنگەكان‪ ،‬لەپاڵ پێوەرو‬ ‫بنەماكانی تردا كە ناتوانرێت جێگەی‬ ‫تایبەتمەندییەكانی تربگرێتەوە‪.‬‬ ‫ه��ەس��ت وس�����ۆزی زی����اد ل��ەح��ەد‬ ‫لەپەیوەندییەكاندا دەب��ێ��ت��ە هۆی‬ ‫گومڕاكردنی ڕاستییەكان‪ ،‬ل��ەدوای‬ ‫ه��اوس��ەرگ��ی��ری‪ ،‬ج��ی��اوازی لەنێوان‬ ‫خەیااڵتەكانی خۆیان‌و ڕاستییەكاندا‬ ‫هەست پێدەكەن‪.‬‬ ‫‪ -5‬ع���اش���ق‪،‬خ���ۆی ب��ەپ��اب��ەن��د‬ ‫ئ��ەزان��ێ��ت ك���ە س���ن���وری ع��ەش��ق و‬ ‫لەبەرچاوبگرێت‪،‬‬ ‫خۆشەویستەكەی‬ ‫بەهاو پێوەرەكان بۆ چێژوەر گرتنی‬ ‫خ��ۆی پێشێل ناكات‪ ،‬عاشق هەوڵی‬ ‫گەیشتن بەخۆشەویستەكەی نادات‬ ‫تادوای ئەوەی بەشێوەیەكی ڕەسمی‌و‬ ‫تەواوەتی وەك ئەوەی كە دەبێت ڕێو‬ ‫ڕەسمی خێزانی وداخ���وازی بكرێت‌و‬ ‫پەیمانی ژن‌و مێردایەتی بەئەنجام‬ ‫بگات‌و هەردوال بەر پرسیارییەتی تەواو‬ ‫بەرامبەر بەیەك قبوڵ بكەن‌و جێ‬ ‫بەجێی بكەن‪ ،‬ه��ەروەك الی هەموان‬ ‫ئاشكرایە‪ ،‬هەرجۆرە ژوان‌و بەركەوتن‌و‬ ‫پەیوەندییەك كەبۆ چێژ وەرگرتن‬ ‫بێت لە(پێش گرێبەستی هاوسەرگیری‬ ‫لەچوارچێوەی یاسایی خۆیدا) بەتەواوی‬ ‫زیان بەو خۆشەویستیە دەگەیەنێت‪ ،‬كە‬ ‫ئەمەش عەشق نییە‪،‬بەڵكو ئارەزووە‪.‬‬ ‫‪ -6‬ئەم نیشانانەش نیشانەكانی‬ ‫ئەو پیوەندیانەن كە لەسەربنەمای‬ ‫ئارەزوە‪ ،‬زوو ڕەنجان‪ ،‬شەڕو ئاشتی‪ ،‬دڵ‬ ‫یەشان‪ ،‬نیگەرانی‪ ،‬گومان‪ ،‬پەلەكردن‬ ‫لەبەئەنجام گەیشتن‪ ،‬ئەمڕۆو‬ ‫بەیانی ك���ردن‪ ،‬ی���اری ك��ردن‬ ‫ب��ە وش���ە‪ ،‬ب��ون��ی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫خۆشەویستی ل��ەگ��ەڵ چەند‬ ‫ك��ەس��ێ��ك��داو ت��اوت��او گ��ۆڕان��ی‬ ‫میزاج ‪،‬چاوپۆشی كردن لەخاڵە‬

‫الوازەكانی كەسی بەرامبەر‌و هەروەها‬ ‫لەئارەزودا(من)تیایدا زۆر بەهێزە‪ ،‬واتا‬ ‫تاك هەموو شتێكی بۆخۆی ئەوێت‬ ‫نەك خۆشەویستەكەی ‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا عەشق شێوازێكی جوان‌و‬ ‫گەورەترو بەهێزتر‌و بێ وێنەی هەیە‪،‬‬ ‫لەهەمووی گرنگ تر ئ��ارام بەخشەو‬ ‫نیگەرانی لەدەست چونی تێدا نییە‪.‬‬ ‫‪ -7‬ع���ەش���ق پ���ێ���ش م���ەرج���ی‬ ‫هەیە‪ ،‬وات��ە ئەبێت ت��اك پێ بگات‌و‬ ‫بەكۆمەڵێك قۆناغدا تێپەڕبێت‪ ،‬پاشان‬ ‫عاشق بێت‪ ،‬كەسێك تا ئێستا ناكۆكەو‬ ‫ناگونجێت لەگەڵ هاوكارەكانی دا‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكی دڵسۆزانەی لەتەك‬ ‫هاوڕێكانی دانییە‪ ،‬خەمۆك و پەشێوەو‬ ‫هیچ بڕیارێكی گرنگی لەژیانی دا‬ ‫ێ بەجێی نەكردووە‪ ،‬لەم‬ ‫نەداوە یان ج ‌‬ ‫چڵەوە ئەفڕێت بۆ ئەو چڵ‪ ،‬ئامانجی‬ ‫ژیانی بەڕونی دیاری نەكردووە‪ ،‬هەتا‬ ‫نەیتوانیوە شێوازێكی ڕێك بۆ ڕواڵەت‬ ‫و جل وب��ەرگ و ڕەفتارەكانی دیاری‬ ‫بكات‌و هەر ڕۆژەو بەشێوەیەك دەبێت‌و‬ ‫ناسنامەی خۆی پەیدا نەكردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫عەشق دوای پێگەیشتنی جەستەیی‌و‬ ‫دەروون���ی‌و فكری‌و س���ۆزداری پەیدا‬ ‫ئەبێت‪ ،‬لەغەیری ئەم شێوەیە جگە‬ ‫لەئارەزوویەكی خاو هیچی تر نییە‪.‬‬ ‫‪ -8‬عەشق ئەبێت‪ ،‬یەكبون‌و یەك‬ ‫ڕەنگی لەنێوان ئێوەو دەوروبەرەكەتاندا‬ ‫دروس���ت ب��ك��ات‪ ،‬ئ��ەگ��ەر پ��ەی��وەن��دی‬ ‫ئ��ەم شتانەی تێدابێت‪ ،‬ش��اردن��ەوە‪،‬‬ ‫دژایەتی ‪،‬ناكۆكی لەگەڵ چ��واردەور‪،‬‬ ‫هەست بەتاوانكردن‪ ،‬گومان‪ ،‬بڕینی‬ ‫پەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬كێشە‬ ‫لەگەڵ ئەندامانی خێزان‪...‬هتد‪ ،‬ئەبێت‬ ‫دڵنیابین كە ئەوە ئارەزووە كەخۆی لە‬ ‫جیگەی عەشق ناساندووە‪ ،‬وەها دەست‬ ‫پێكردنێك لەپەیوەندی خۆشەویستیدا‬ ‫كۆتایی گەلێكی پڕ ئ��ازارو ناخۆشی‬ ‫بەدوای خۆیدا دەهێنێت‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬

‫دراوسێكەت!!‬ ‫نووسینی‪ :‬شێرزاد گەلەژێری‬ ‫دراوس��ێ‪ ،‬یەكێكە لەو كەسایەتیە‬ ‫ن��زی��ك��ان��ەی ك��ە زۆر ل��ەن��زی��ك��ت��ەوە‬ ‫ئەژین‌و هاوبەشە لەهەموو خۆشی‌و‬ ‫ناخۆشیەكانی ژی��ان��ت‪ ،‬ئێمە وەك��و‬ ‫موسلمان زۆر ئەركمان لەسەرە بەرامبەر‬ ‫ب��ەدراوس��ێ كە جێبەجێیان بكەین‪،‬‬ ‫بزانین ئ��ەرك‌و مافی دراوسێكانمان‬ ‫چییە بەسەرمانـەوە‪،‬بزانین خودای بااڵ‬ ‫دەست لەقورئانی پیرۆز و وە پێغەمبەر‬ ‫(صلی الله علیە وسلم) لەفەرموودە‬ ‫پیرۆزەكانی چ��ۆن باسی دراوسێیان‬ ‫كردووە ‪.‬‬ ‫ئەبێ زۆر وریا بین چونكە بەراستی‬ ‫دراوسی لەهەموو كەسە نزیكەكانت‬ ‫ب����ۆت ب��اش��ت��رە و ئ���ەگ���ەر ت��وش��ی‬ ‫نەخۆشیەك بی یان هەر كێشەیەك‬ ‫ئەوا درواسێكەت بەر لەهەموو خزم و‬ ‫كەست ئەگاتە الت و یارمەتیت ئەدات‬ ‫كەواتە ئەركمان بەسەر یەكەوە بۆ‬ ‫دروست ئەبێ ‪.‬‬ ‫بائێستا بزانین بەكێ ئەوترێ‬ ‫درواسێ‪:‬‬ ‫ئیبن و ح��ەج��ەری عەسقەالنی‬ ‫(رەحمەتی خوای لێبێت ) دەفەرمووێت‬ ‫‪ :‬دراوسێت ئەو كەسەیە كەلێت نزیك‬ ‫بێت گەر موسلمان بێت یان كافر جاكە‬ ‫كار بێت یان خراپەكار بێت‪ ،‬دۆست بێت‬ ‫یان دوژمن‪ ،‬سود مەندبێت یان زیان‬ ‫بەخش بێت‪ ،‬خزم بێت یان بێگانە بێت‪،‬‬ ‫شاری بێت یان الدێی بێت‪ ،‬خانوەكەی‬ ‫لێتەوە دوور بێت یان نزیك ‪.‬‬ ‫سنوری درواسێ الی زانایان جیاوازە‪،‬‬ ‫گ��ێ��ڕداوەت��ەوە لە ئیمامی علی‪-‬یەوە‬ ‫(خودا لێی رازی بێت) كە فەرموویەتی‪»:‬‬ ‫هەر كەسێك دەنگی تۆ بگاتە ئەوە‬ ‫دراوس��ێ��ی��ە وەه��ەن��دێ��ك فەرموویانە‬ ‫هەركەسێك بانگی گوئ لێبێ ئەوە‬ ‫بەدرواسێ دەژمێرێت»‪،‬بۆیە پێویستە‬ ‫ئیمە چاك رەفتار بین لەگەل دراوسێ‪،‬‬ ‫خودای گەورە ئەفەرمووێت (( َوا ْعبُ ُدوا‬ ‫هَّ‬ ‫اللَ َوال ت ُْش ِر ُكوا ب ِ ِه َشيْئًا َوب ِال ْ َوال ِ َديْ ِن إِ ْح َسانًا‬ ‫ِين َوال ْ َجا ِر‬ ‫َوبِذِي ال ْ ُق ْربَى َوالْيَتَا َمى َوال ْ َم َساك ِ‬ ‫ِب‬ ‫الصاح ِ‬ ‫ذِي ال ْ ُق ْربَى َوال ْ َجا ِر ال ْ ُجن ُِب َو َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ت أَيْ َمانك ْم‬ ‫السبِيلِ َو َما َمل َ َك ْ‬ ‫ب ِال ْ َجن ِْب َواب ْ ِن َّ‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫إِ َّن هَّ‬ ‫ورا))‬ ‫اللَ ال ُيحِ ُّ‬ ‫ب َم ْن َك َ‬ ‫ان ُم ْختَالاً َف ُخ ً‬ ‫واتە ‪ :‬تەنها خودای خۆتان بپەرستن‬ ‫هاوتای بەهیچ جۆرێك بۆ بریارمەدەن‬ ‫و چاك رەفتار بكەن لەگەل باوكان‬ ‫و دایكانتاندا وە ل��ەگ��ەل دراوس��ێ��ی‬ ‫خزماتانداو هەروەها لەگەل دراوسێی‬ ‫بێگانەو هاوەالن و هاورێیانی رێگەتاندا‬ ‫‪.‬‬ ‫ئەگێرنەوە پیاوچاكێك درواسێیەكی‬ ‫ج��ول��ەك��ەی ه��ەب��وو ئ��ەم جولەكەیە‬ ‫ئاوەرۆی مالی خۆی بردبوە ناو حەوشی‬ ‫پیاو چاكەكە ئەم پیاو چاكەش زۆر‬ ‫ئ���ارام گ��رب��وو ل��ەگ��ەل��ی‪ ،‬ب���ەالم كە‬ ‫ب��ەس��االچ��وو چ���ووەالی وت��ی دراوس��ئ‬ ‫خۆشەویستەكەم تۆ ئەم ج��ارە ئەم‬ ‫ئ��اوە الب��دە چونكە من ت��وان��ام نەما‬ ‫جیتر بەتەشتە ئاو فرێ بدەم ئیستاش‬ ‫كورەكەم گ��ەورە ب��ووە ئەترسم ئەو‬ ‫وەكو من رەفتار و هەلسوكەوتی پێ‬ ‫نەكرێ و توشی كێشە ببن‪ ،‬جولەكەكە‬ ‫وتی یانی تۆ بەدرێژایی ئەم ماوەیە‬ ‫ئاوەكەت هەر بەتەشت فرێداوە؟ وتی‬ ‫بەلێ وام كردووە‪ ،‬جونكە دراوسێیەتی‬ ‫تۆم ال گرنگرتووە لەئازاردانی دلت‬ ‫جولەكەكە وتی وەاله��ی ئەوەمنیش‬ ‫موسلمان بووم‪ ،‬ئەوەش بەلگەی چاك‬ ‫رەفتاركردنە لەگەل دراوسێ‪.‬‬ ‫ئیمامی موجاهید (رەحمەتی خوای‬ ‫لێبێت) دەفەرموێت‪ » :‬الی عبدالله‬ ‫ك���وری ع��م��ری ك���وری ع���اص بوین‬ ‫خزمەتكارەكەی بزنێكی كەول دەكرد‬ ‫عبدالله پێی دەوت ك���ورم ئەگەر‬ ‫ت��ەواو بویت لەپێشدا بەشێك بنێرە‬ ‫بۆ دراوسێ جولەكەكەمان لەوكاتەدا‬ ‫پێاوێك لەئامادەبووان وتی بۆ جولەكەی‬ ‫دەن��ێ��ری ه��ەی خ��وا باشت بۆ بكات‪،‬‬ ‫عبدالله ش خودا لێی رازی بێ فەرمووی‬ ‫معت النبي (صلى اهلل عليه وسلم‬ ‫((س َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫يوصي بالجاري حتى خشينا أو رؤينا أنه‬ ‫َسيورثهُ)) واتە گويم لێ بوو پێغەمبەری‬ ‫خودا (صلی الله علیەوسلم) ئامۆژگاری‬ ‫ئەكردین كەباشبین بۆ دراوسێكانمان‬ ‫هەتا ترساین و وام��ان بینی كەوای‬ ‫لێدەكات كەمیراتیشمان لئ ئەبات‪..‬‬ ‫بۆیە پێویستە ئیمە گرنگیش بدەین‬ ‫بەئەركێك كە ئەویش خواردنبردنە بۆ‬ ‫دراوسێ و بەسەركردنەوەی‪.‬‬

‫پێغەمبەری خودا صلی الله علیە‬ ‫وسلم ئامۆژگاری هاوەلی خۆی دەكرد‬ ‫ئەبو زەری غەفاری خودا لێی رازی بێ‬ ‫بخت َمرقاً فاكثير‬ ‫پێی فەرموو ((اذا َط َ‬ ‫َ‬ ‫يت جيران ِك فأصبَ ُهم‬ ‫مائَ ُه ُث َم أُنضُ ر أَهل ب َ َ‬ ‫منها ب ِمعروف)) واتە‪ :‬ئەگەر شلەیەكتان‬ ‫لێنا ئاوی زۆر تئ بكە ئینجا تەماشای‬ ‫خێزانی مالێك بكە لەدراوسێكانت و‬ ‫بەگوێرەی پێویست بەشیان ب��دە ‪.‬‬ ‫ئەمەش بۆ ئەوەیە كاتێك كە خواردن‬ ‫ئ��ام��ادە ئەكرێت بۆنی ئ���ەروات بۆ‬ ‫دراوسێكان‪.‬‬ ‫ئەوەشمان بیرنەچێ كە نەرمی‬ ‫و گوێرایەڵیكردنی دراوسێ ئەركێكی‬ ‫پێویستە‪ ،‬چونكە زۆرج���ار دراوس��ێ‬ ‫ب��ەه��ۆی زۆر نزیكیان لەیەكترەوە‬ ‫هەندێجار بەشدارئەبن لە رێگەوبان‬ ‫و دی��وار و راكێشانی هێلی كارەباو‬ ‫تەلەفۆن و ب��ۆری ئ��او و ئ���اوەرۆ ‪...‬‬ ‫هتد‪ .‬لەبەر ئەوە زۆر جار پێویستیان‬ ‫بە بەكارهێنانی سنوری یەكتر دەبیت‬ ‫سەبارەت بەمە پێغەمبەری خودا (صلی‬ ‫الله علیەوسلم )ئەفەرموێت‪(( »:‬اذا‬ ‫َ‬ ‫جاره َُأن ي ِر َز َخ َشبَتَن في‬ ‫استأ َذ َن أ َح َد ُكم َ‬ ‫جِدا ِر ِه َفال يَمنَ َعهُ)) واتە ‪ :‬ئەگەر یەكێك‬ ‫لەئیوە دراوسێكەی داوای لێكرد كە‬ ‫رێگەی بدات دارمێخێك بەدیوارەكەیدا‬ ‫بچەقێنێت ب��ارێ��گ��ەی ب���دات و لێی‬ ‫قەدەغە نەكات ‪.‬كەوابوو دەركەوت كە‬ ‫ئەم جۆرە كارانە دەبێت بەئاگاداری و‬ ‫گوێرایەلیەوە بكرێت‪،‬چونكە ئەمەش‬ ‫ئەبیتەهۆی زیاتر رێزگرتن و زیاتر‬ ‫گ��وێ��رای��ەڵ��ی��ك��ردن��ی ی��ەك��ت��ر‪،‬ك��ەوات��ە‬ ‫رێزگرتن لەدراوسێ بەهەموو جۆرێك‬ ‫ئەبیتە مایەی خۆشەویستی وگیانی‬ ‫تەبایی زیاتر پتەو ئەبێ لەنێوانیان‪،‬‬ ‫بۆیە زۆر ‪.‬‬ ‫پێویستە لەسەر موسلمان كەرێز‬ ‫ل��ەدراوس��ێ��ك��ە بگرێت وە رێزگرتن‬ ‫زۆرش��ت دەگریتەوە رێزگرتن لەخۆی‬ ‫وەلە میوانەكانی وەلەخزم و دۆستانی‬ ‫و لە راو بۆچونی و رێ��ز لەمندال و‬ ‫خێزانەكەی و رێ��ز لەپلەو پایەی و‬ ‫رێ��ز لەهەموو بوارەكانیدا بگرێت‪،‬‬ ‫پێغەمبەری خ��ودا (صلی الله علیە‬ ‫كان يؤمِن‬ ‫وسلم) ئەفەرموێت‪َ (( »:‬من َ‬ ‫باهلل واليوم الألخِر َفليُكرم جاره)) واتە‬

‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪ :‬ئەگەر باوەرتان بەخواو رۆژی دوایی‬ ‫هەیە ئەوە لەگەل دراوسێكانتان بەرێز‬ ‫و باشبن‪ ،‬بێگومان ئەمانەش بێ هۆ‬ ‫و بێ سود نییە‪،‬چونكە ئەكەر بەباشی‬ ‫رەفتاربكەین لەگەل دراوس���ێ ئەوا‬ ‫نیشانەی موسلمانی تێگەیشتوە لێمان‬ ‫بەدیار ئەكەوی هەروەكو پێغەمبەری‬ ‫خ����ودا (ص��ل��ی ال��ل��ه ع��ل��ی��ە وس��ل��م)‬ ‫ئەفەرمووێت‪(( »:‬يا أبا هريرة ُكن و ِرعاً‬ ‫ت ُكن أعبد الناس وكن قنعاً ت ُكن أشكر‬ ‫الناس و أَحب للناس ما تحب ل ِنفسِ ك‬ ‫تكن مؤمنا وأَحسن مجاورة من جاورك‬ ‫ت ُكن مسلِماً)) واتە ‪ :‬ئەی ئەبوو هریرە‬ ‫خۆت لەحەرام بپارێزە خواپەرسترین‬ ‫خەڵكان دەبێت وەرازیبە بەو بەشەی‬ ‫كە خودای گەورە بۆی دیاریكردووی‪،‬‬ ‫دەبێت ئ��ەوەی بۆخۆت پێتخۆشە بۆ‬ ‫خەڵكانیش پێت خۆشبێت دەبێت‬ ‫بەباوەردار و چاك رەفتار بكات لەگەل‬ ‫درواسێەكەتداو ئەوەی لێتەوە نزیكە‬ ‫دەبێت بە موسلمان‪.‬‬ ‫ئ��ەو ك��ەس��ەی رەف��ت��اری چ��اك بێ‬ ‫لەگەل دراوسێدا دەبیتە خۆسەویستی‬ ‫خواو پێغەمبەرەكەی (صلی الله علیە‬ ‫وسلم)‬ ‫پێغەمبەری خوا ( صلی الله علیە‬ ‫تحبون‬ ‫وسلم) ئەفەرموێت‪ (( »:‬ان كنتم‬ ‫َ‬ ‫ان يحبكم اهلل ورسول ُه فحافضوا على‬ ‫ثالث خصال ‪ :‬صدق الحديث واداء االمانة‬ ‫وحسن الجوار)) وات��ە ‪ :‬ئەگەر پێتان‬ ‫خۆشە خ��واو پێغەمبەر خۆشی بوێن‬ ‫ئاگاداری سێ شت بن‪ ،‬راست گۆیی‬ ‫و دەست پارێزی و چاك رەفتار كردن‬ ‫لەگەل درواسێتدا‪ ،‬ئەمەش هەمووی‬ ‫ئەبیتە هۆی مسۆگەر كردنی بەهەشت‬ ‫بۆ خاوەنەكەی‬ ‫پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم )‬ ‫موژدەی بەهەشتی داوە بەو كەسانەی‬ ‫كە ئ��ازاری دراوسێكەی نادات ئەگەر‬ ‫چ��ی عیبادەتیشی ك��ەم بیت‪ ،‬ئەبو‬ ‫ه��ری��رە دەف��ەرم��وێ��ت ((پ��ی��اوێ��ك وتی‬ ‫ئەی پێغەمبەری خ��ودا فالن ئافرەت‬ ‫كەم نوێژو رۆژوە پارچەی كەم كەم‬ ‫لە پەنیر دەكات بەخێر‪ ،‬بەالم ئازاری‬ ‫دراوسێكانی نادات پێغەمبەر فەرمووی‬ ‫ئەم ئافرەتە لە بەهەشتە ‪ ،)).‬جا بۆیە‬ ‫ئێمە وەكو موسلمان كە خودای گەورە‬ ‫و پێغەمبەری س��ەروەرم��ان ئەوەندە‬ ‫بەگەورەیی باسی دراوسێی كردووە‬ ‫پێویستە ئیمە وەك��و ئیماندار زۆر‬ ‫گرنگی بەدراوسێكانمان بدەین و زۆر‬

‫هاوكاری یەكتر بكەین نەهێلین ئەم‬ ‫پەیوەندیە ك��اڵ بیتەوە لەنێوانمان‬ ‫هەرچەندە كە ئیستاش كاڵبۆتەوە‪،‬‬ ‫چونكە واتە لەسەردەمانی پێشوو كە‬ ‫باوك و باپیرمان ژیاون زۆر باسی ئەم‬ ‫پەیوەندیانەیان كردووە بۆ رۆلەكانیان‬ ‫كە چۆن بوونە بۆ دراوسێكانیان چەندە‬ ‫گرنگیانداوە ب��ەدراوس��ێ تەنانەت‬ ‫كە شەوانە نانیان خ��واردووە هەموو‬ ‫لەیەك شوێن كۆبونەتەوە هاوكاری‬ ‫ی��ەك��ت��رب��وون لەخۆشی و ناخۆشی‪،‬‬ ‫ب��ەالم زۆر ب��ەداخ��ەوە ئیستا بەمانگ‬ ‫دراوسێكەمان نەبینین هەر بیریشمان‬ ‫نییە ئاخۆ ماوە یان مردووە سەردانی‬ ‫یەكتریش هەر هیچ ناكەین كەئەمەش‬ ‫سیفەتی كەسی ئیماندار نییە وە‬ ‫نیشانەی الوازی ئیمانە لەهەر كەسێك‬ ‫ئەم سیفەتەی هەبێ‪،‬چونكە هاوەالنی‬ ‫پێغەمبەر صلی ال��ل��ه علیە وسلم‬ ‫ئەفەرموون سەروەرمان فەرمویەتی‬ ‫حەزرەتی جبریل (علیە سالم) ئەوندە‬ ‫باسی درواسێی بۆ‬

‫ئەكردم و ئامۆژگاری ئەكردم هەتا وا‬ ‫گومانم برد كەدراوسێ میراتی دراوسێ‬ ‫ئەبات‪ ،‬واتا دراوسێ ئەوەندە ئەجری‬ ‫هەیە بەسەر دراوسێیەكەیەوە‪،‬كەواتە‬ ‫ئەمرۆ رۆژی دەرخستنی ئیمانەكەمانە‬ ‫وەك����و ئ��ی��م��ان��دار ئ��ەب��ێ سیفەتی‬ ‫ئ��ی��م��ان��دار و پێغەمبەرئاسا لەناو‬ ‫خۆمان زیندوو بكەینەوە بیسەلمێنین‬ ‫بەراستی پێغەمبەرمان خۆش ئەوێ‬ ‫و فەرمانبەرداری فەرمانەكانی خودا‬ ‫و پێغەمبەرین صلی الله علیە وسلم‬ ‫ئەگەر بێت ئێمە وەكو ئیماندار ئەم‬ ‫رەوش��ت��ە ب���ەرزە زی��ن��دوو بكەینەوە‬ ‫لەناو خۆمان ئ��ەوا بێگومان خ��ودا و‬ ‫پێغەمبەریش لەخۆمان رازی ئەكەین‬ ‫و وەكو دراوسێش لەقیامەتدا ئەبینە‬ ‫شایەتی ب��اش ب��ۆی��ەك��ت��ری‪ ،‬چونكە‬ ‫ل��ەرۆژی قیامەت و حەشر و حیساب‬ ‫ێ الی‬ ‫ێ ب��ۆ دراوس��� ‌‬ ‫شایەتی دراوس��� ‌‬ ‫خودای گەورە قبوڵە‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪28‬‬ ‫‪28‬‬

‫چیتر لەسەر سفرەی عارەق دانانیشم‬ ‫ڕۆژێ���ك ب��ۆق��وت��اب��ی یەكانم‬ ‫• ‬ ‫باسی خۆشەویستی خ���ودام دەك��رد‪،‬‬ ‫خۆشەویستی خ��ودا بۆ بە ندەكانی‪،‬‬ ‫بونی خۆشەویستی مرۆڤەكان لەنێوان‬ ‫یەكتردا‪ ،‬ئ��ەو خۆشەویستیەكەی كە‬ ‫دەبێتە‬ ‫ڕەزامەندی خوای گەورە كە ئەویش‬ ‫خۆشەویستی مرۆڤەكانە بۆ یەكتری‬ ‫وەك خۆشەویستی دای���ك‌و ب��اوك بۆ‬ ‫منداڵەكانی‪ ،‬هاوڕێ‌ بۆ هاوڕێ‌‪ ،‬مامۆستا‬ ‫بۆ قوتابی‪ ،‬قوتابی بۆ مامۆستا‪ ،‬ئەم‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ەش ل��ە س��ەرب��ن��ەم��ای‬ ‫ڕاستگۆیی‌و ئیمان دیتە ئاراوە ‪..‬‬

‫بڕ یارمدا كە بەشداری لەم نوسینەدا‬ ‫ن��ەك��ەم‪ ،‬چونكە هیچ ك��ات هەستم‬ ‫ب��ەب��وون��ی خۆشەویستی ن��ەك��ردووە‪،‬‬ ‫بۆیە هیچ كات حە زم نەكردووە ناوی‬ ‫خۆشەویستی ببیستم‌و كوێشم لێی‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم دوای ماوەیەك لە بڕیارەكەم‬ ‫پەشیمان بوومەوە وا هەستم كرد كە‬ ‫ئەمە دەرفەتێكە تاكو بتوانم لە ڕێگای‬ ‫ئەم نوسینەوە پەیامی دڵم بگەیەنمە‬ ‫الی ك��ەس��ێ �ك‌و ه��ەس �ت‌و ن��اڕەح��ەت��ی‬ ‫یەكانی دڵمی بۆ بەیان بكەم‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بتوانم بونی خۆشەویستی بدۆزمەوە‬ ‫ك��ە چ��ەن��دی��ن س��اڵ ب��ە دوای����دا وێ �ڵ‌و‬ ‫سەرگەردان‌و عەوداڵ بووم‪.‬‬ ‫مامۆستا‪ »:‬من كچێكی ‪14‬‬ ‫• ‬

‫ك��ات��ێ��ك ب��اس��ەك��ەم��ان ت���ەواو‬ ‫ب��وو داوام ل��ە قوتابیەكانم ك��رد كە‬ ‫هەریەكەیان باس لە ژیان‌و گوزەرانی‬ ‫خۆیان‌و هەبوونی خۆشەویستی بكەن ‪.‬‬ ‫ب��ۆ ڕۆژی داه���ات���وو ه��ەری��ەك لە‬ ‫قوتابی یەكان نوسینەكانیان بۆ هێنام‬ ‫كە هەریەكەیان بە شێوازێك باس‌و‬ ‫گ��وزارش��ت��ی نێو ن��اخ و ڕەوت���ی ژی��ان‌و‬ ‫خۆشەویستی خۆیان ك��ردب��وو كە لە‬ ‫نێوان ئەندامانی خێزانەكانیان دا بونی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم یەكێك لە و نوسراوانەی كە‬ ‫سەرنجی ڕاكێشام پەیفە ڕەنگینەكانی‬ ‫قوتابیەكم ب��وو كە نوسینەكەی پڕ‬ ‫ب��وو لە ناڵەو ح��ەس��رەت‌و ناڕەحەتی‪،‬‬ ‫لە نامەكەیدا نوسی بوو مامۆستا‪...‬‬

‫س�������اڵ�������م‪ ،‬ل���ە‬ ‫خێزانێكی دور لەدین ژیان بەسەردەبەم‌و‬ ‫دەگ��وزەرێ��ن��م ل��ەو ڕۆژەوەی كە فامم‬ ‫ك���ردۆت���ەوە ه��ی��چ ك���ات ه��ەس��ت��م بە‬ ‫بوونی خۆم نەكردووە‌و خۆشەویستیم‬ ‫پێنەدراوە‪ ،‬وا‬ ‫هەستم ك��ردووە كە خۆشە ویستی‬ ‫دروست كراوە و هیچ بونیكی نی یە و‬ ‫مرۆڤەكان بەرەو گێژاو دەبات‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ كات نەم توانی بۆنی خۆشەویستی‬ ‫بكەم‌و ئاسودەبم لە ژی��ان‪ ،‬لەماڵەوە‬ ‫سەرسفرەی خوان دایك‌و باوكم عارەق‬ ‫دادەنین لە جیاتی ئەوەی‬ ‫ێ‬ ‫م��وح��ی��ب��ەت‌و خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��م پ ‌‬

‫سروشت بەرزنجی‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ببەخشن دەب�ێ‌ عارەقیان بۆ دابنیم‌و‬ ‫خزمەتیان بكەم‌و لە دوای مەست بوونیان‬ ‫ێ دەكەن‌و ناڕەحەتم دەكە‬ ‫سوكایەتیم پ ‌‬ ‫ن‪ ،‬خەمی زۆر قوڵیم ئەوەیە‬ ‫ك��ەه��ەر منداڵێكمان دەب��ێ��ت بە‬ ‫ع����ارەق گ��ۆش��ی دەك����ەن‪ ،‬وا هەست‬ ‫دەك��ەم كە منیش لە كاتی لە دایك‬ ‫بوونمدا لەجیاتی شیری س��ۆزداری بە‬ ‫ێ بوونی‬ ‫ع��ارەق كۆشكرا بم ئاخر دەب ‌‬ ‫خۆشەویستی چ بەهایەكی ئەخالقی‌و‬ ‫مرۆیی‌و دۆستایەتی تێیایدا مابێ‌ زۆر‬ ‫سە یرە زۆر زۆر ‪!!!..‬‬ ‫بڵێی كە سێك هەبێت بەم چەشنە‬ ‫ژیانی وەك من دۆزەخ بێ‌و هەبوونی‬ ‫خۆشەویستییان ل��ە دڵ��دا تۆراندبێ‌!‬ ‫ێ هیوا خ��وازم ب��ووم كە‬ ‫هەموو سات ‌‬ ‫وەك هاوڕێكانم باس لە خۆشەویستی‬ ‫دای �ك‌و باوكم بكەم‌و منیش بۆ تەنیا‬ ‫جارێك سۆزی دایكایەتی‌و باوكایەتیم‬ ‫پێ‌ بدرێت‌و بۆ ساتێك ئەگەر كەمیش‬ ‫ب�ێ‌ ل��ە ئامیزیان بحەوێمەوە وبۆنی‬ ‫لیقای خۆشەویستیان بكەم‪ ،‬هەر چەندە‬ ‫ئەمەش خەونێكە‌و الی من بۆ ئەبەد‬ ‫ێ‬ ‫نایەتە دی‪ ،‬بەاڵم مامۆستا گیان ‪ ..‬كات ‌‬ ‫ووتەكانی تۆم هاتەوە یاد كە باسی‬ ‫خۆشەویستی خوای گەورەت بۆ كردین‬ ‫بۆ بەندەكانی لە ناخمدا هەستم بە‬ ‫ئاسودەیی رۆح و ئیحساسم كرد‪ ،‬زانیم‬ ‫كە ڕوحی وون بووی خۆمم دۆزیوەتەوە‪،‬‬ ‫م��ن��ی��ش ئ���ەت���وان���م خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��م‬ ‫دەستكەوێت ئەویش الی خوای گەورەیە‪،‬‬ ‫خۆشەویستی خودا ئیرادەی مرۆڤەكان‬ ‫بەهێز دەك��ات‪ ،‬منیش بەندەی خودام‬ ‫منیشی وەك بەندەكانی ت��ری خۆش‬ ‫دەوێت‌و لە خۆشەویستی خۆی بێ‌ بەشم‬ ‫ناكات‪ ،‬خۆشەویستی خ��ودا بەسە بۆ‬ ‫مرۆڤەكان تاكو بگەنە لوتكەی‬ ‫سەركەوتن‌و ئاسودە بوون‪ ،‬ئیتر لە م‬ ‫ێ‬ ‫ساتەوە بەڵێنم داوە كە هەرچۆنێك ب ‌‬ ‫نوێژەكانم بە ئەنجام‬ ‫بگەیەنم‌و ل��ەس��ەرس��ف��رەی دای �ك‌و‬ ‫باوكم دانەنیشم نزاو دوعایان بۆ دەكەم‬ ‫كە خوای گەورە هیدایەتیان بدات‪ ،‬خوایە‬ ‫گیان داوات لێ‌ دەك��ەم خۆشەویستی‬ ‫خۆتم پێ‌ ببەخشە كە توانیم بە تۆ‬ ‫ئاشناببم و بوونی خۆشەویستی لە تۆدا‬ ‫بدۆزمەوە‪.‬‬

‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬

‫ببورە‪ ..‬ئیتر تۆ لەدەرەوەی ژیانی منیت‬ ‫چیرۆكی واقیعی‬

‫ژیان حەمە علی حسن‬ ‫زۆر دەمێكە بیر لەوە دەكەمەوە واز‬ ‫لە هەندێك لەو هاورێیانەم بێنم كە‬ ‫بوونەتە نەگبەتی و نەهامەتی و قەلەقی‬ ‫دەروون���ی بۆ ژیانی من و خ��ان��ەوادەو‬ ‫تەنانەت كۆمەڵگەكەشم‪..‬بەاڵم دەروونی‬ ‫بەدكار و شەیتانی مەلعوون لە من‬ ‫بەهێزتر بوو‪،‬نەیدەهێشت هەر زوو ئەو‬ ‫ێ بكەم‪..‬بۆیە هەرجارەو‬ ‫بریارەم جێبەج ‌‬ ‫بە بیانوویەك ئەو گەاڵڵەی ئەو بریارەم‬ ‫دوادەخست‪..‬‬ ‫لە یەكێك لە گۆڤارەكانی تایبەت بە‬ ‫گەشەپێدانی مرۆیی بابەتێكم خوێندەوە‬ ‫لەسەرئەوەی كە مرۆڤ دەتوانێت باوەری‬ ‫بە خۆی هەبێت و خاوەن ئیرادەیەكی‬ ‫بەهێزی وەها بێت كە هەموو رۆژێك‬ ‫ب��ەس��ەر چیایەكدا س��ەرك��ەوێ��ت‪،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەالیەكی تریشەوە هەموو شەوێك‬ ‫بە خوێندنەوەی گۆڤارە كۆمەاڵیەتی‬ ‫و سێكسیەكانەوە دەروون��م بە خۆشیە‬ ‫كاتیەكانی ئەم دونیایە مەست دەبوو‪..‬‬ ‫كاتێكیش ك��ە ه��اورێ��ك��ان��م دەه��ات��ن‬ ‫و دەی��ان��وت بابچین كەمێك خۆمان‬ ‫مەستكەین و واز لەو نارەحەتیانەی دونیا‬ ‫بێنین كە سەرقاڵیان كردووین‪..‬‬ ‫لە گەشتێكمدا بۆ شاری هەولێر و‬ ‫لەرێگەدا ئۆتۆمبێلەكەمان لەسەر رێگەی‬ ‫چەمچەماڵ‪-‬كەركوك تووشی پێكدادان‬ ‫بە ئۆتۆمبێلێكی تر بوو‪،‬دەست و قاچێكم‬ ‫شكاو م���اوەی ‪ 8‬رۆژ ل��ە نەخۆشخانە‬ ‫كەوتم‪،‬لەو ماوەیەی نەخۆشخانەدا دوو‬ ‫ج��ار خ��ەون��م ب��ە خ��ۆم��ەوە دەبینی كە‬ ‫كەوتبومە چاڵێكەوە و ه��اوارم دەكرد‬ ‫ك��ە رزگ���ارم بكەن‪..‬منیش زۆر بیرم‬ ‫ل��ەم خەونەم دەك���ردەوە تاكو دواج��ار‬ ‫بریارمدا كە لە نەخۆشخانە دەرچ��ووم‬ ‫ئەم خەونانەم بۆ مامۆستای مزگەوتەكە‬ ‫بگێرمەوە و بۆم شیبكاتەوە‪..‬‬ ‫پ��اش دوو هەفتە دەرچ���وون���م لە‬ ‫نەخۆشخانە یەخەی مامۆستام گرت و‬ ‫خەونەكەم بۆ گێرایەوە‪،‬ئەویش یەكسەر‬ ‫پرسیاری هاورێكانم و سەرقاڵی خۆمی‬

‫كرد‪،‬مامۆستا وتی ئەگەر زوو واز لە‬ ‫هاورێكانت نەهێنیت دەكەویتە چاڵێكی‬ ‫دۆزەخەوە‪..‬ئەم وتەیەی مامۆستا وەكو‬ ‫دركێك لە بنی پێمەوە دەستی پێكردو لە‬ ‫تەوقی سەرمەوە دەرچوو‪..‬هەناسەیەكی‬ ‫قوولم هەڵكێشاو چاوەكانم بەقوولدا‬ ‫چ���وون و س��وورب��وون��ەوە‪..‬ب��ە دەستە‬ ‫لەرزۆكەكانمەوە تەوقەیەكی ساردم‬ ‫ل��ەگ��ەڵ مامۆستاكردو خ��وا حافیزەم‬ ‫لێكرد‪..‬‬ ‫ك��ە ش��ەو داه���ات ب��ە دای��ك��م��م وت‬ ‫ئەمشەو لەسەر قەرەوێڵەكەی سەربان‬ ‫جێگەم بۆراخە‪..‬بریارمدا ئ��ەو شەوە‬ ‫ل��ەگ��ەڵ هاورێكانم نەچمە دەرەوە‪..‬‬ ‫كەمێك چەرەسات و پاكەتە جگەرەكەم‬ ‫بردە س��ەرەوەو بەدەم جگەرەكێشان و‬ ‫گوڵەبەرۆژە خ��واردن��ەوە لە خەیاڵێكی‬ ‫ق��ووڵ��داب��ووم و ب��ی��رم ل���ەو قسانەی‬ ‫مامۆستا دەكردەوە‪..‬لەناكاو جەرەسێكی‬ ‫مۆبایلەكەم لێیدا‪،‬بەاڵم بەهیچ شێوەیەك‬ ‫ئیرادەی وەاڵمدانەوەیم نەبوو‪،‬بۆ جاری‬ ‫دووەم جەرەسم بۆهاتەوە و لەناكاو‬ ‫دامخستەوە‪..‬هێندەی تر دەروونم رووی‬ ‫لە ئاڵۆزییەكی زۆر كرد و جەستەی ساردم‬ ‫بەرەو ئارەقكردنەوە دەچوو‪،‬ئەمجارەیان‬ ‫غەڵبەغەڵبێك ل��ەم��اڵ��ەوە پ��ەی��داب��وو‪..‬‬ ‫گوێم لێبوو باوكم دەیوت خوای گەورە‬ ‫لێی خۆشبێت‪..‬كە چوومە خ���وارەوە و‬ ‫هەواڵی ئەو دەنگەدەنگەم پرسی دایكم‬ ‫وتی مامۆستا ئازادی دراوسێمان كارەبا‬ ‫گرتویەتی و مردووە‪..‬منیش مامۆستا‬ ‫ئ����ازادم زۆر خ��ۆش��دەوی��س��ت‪..‬ل��ەگ��ەڵ‬ ‫تەرمەكەی چووم بۆ گۆرستان كە كاتژمێر‬ ‫‪1:42‬ی ش��ەو ب��وو‪،‬ك��ات��ێ��ك گەشتینە‬ ‫سەرگۆڕ‪،‬تارماییەكی رەش بەرچاوی‬ ‫داگ��ی��رك��ردم و ه��اوارێ��ك ل��ە ناخمەوە‬ ‫دەهات و دەیوت هیوا كاتی بریاردانە‪..‬‬ ‫كاتێك مامۆستا لەسەر گۆرەكە وەستاو‬ ‫دەستیكرد بە تەڵقینكردن‪،‬وامدەزانی‬ ‫مامۆستا قسەكانی بۆ من دەكات نەك‬ ‫بۆ مامۆستا ئ��ازاد‪..‬دوو فرمێسكی زۆر‬ ‫تەڕو گەرم لە چاوەكانم هاتنەخوارەوە‬ ‫و ب��ە تێرامانێكی زۆرەوە س��ەی��ری‬

‫چارەنووسی مامۆستا ئازادم دەكرد‪..‬كە‬ ‫گەراینەوە‪،‬چوومەوە بۆ سەربان‪،‬بەاڵم‬ ‫ئەو شەوە خەوم لێنەكەوت‪،‬تاكو لەناكاو‬ ‫بانگی مزگەوتەكەی نزیك ماڵمان «الله‬ ‫اكبر»ی كرد‪..‬ئەتوت ئەو بانگە تەنها‬ ‫بۆ من دابەزیوە‪..‬تەنها لەگەڵ منیەتی‬ ‫بچم ب��ۆ م��زگ��ەوت‪..‬خ��ەڵ��ك��ی مزگەوت‬ ‫تەنها چاوەرێی منن‪..‬مزگەوت تەنها‬ ‫لە منی كەمە و شوێنیان بۆگرتووم‪..‬‬ ‫هەرچۆنێكبوو خەوم لێكەوت و بەیانی‬ ‫كاتژمێر ‪ 10:22‬دایكم بانگی دەكردم‬ ‫كە هەستم لە خەو‪..‬‬ ‫دوای ئەوەی كە نانێكی زۆر كەمم‬ ‫خ��وارد‪،‬ل��ەب��ی��ری ئ���ەوەداب���ووم هەموو‬ ‫كتێب و گۆڤارەكانم بسووتێنم بەاڵم‬ ‫هەموویانم كۆكردەوەو خستمنە تاكێكی‬ ‫كتێبخانەكەوەو دامخست و كلیلەكەیم‬ ‫فرێدایە دەرەوەی ماڵەوە‪..‬دوای عەسر‬ ‫هاورێیەكم لە دەرگای داو داوای لێكردم‬ ‫كە لەگەڵی بچم بۆ بازار‪،‬لەگەڵی چووم‬ ‫بۆ بازار‪،‬لەرێگەدا هاورێكەم پێیوتم كە‬ ‫شێوەی دەموچاوم وەكو جاران نەماوەو‬ ‫گۆراوم‪،‬برسیاری ئەوەی لێكردم كە هیچ‬ ‫كێشەیەكت هەیە؟ منیش وتم نەخێر‪..‬‬ ‫لەگەڵ هاورێكەم چووینە بەردەركی‬ ‫سەرا‪،‬ئەو گۆڤارێكی كۆمەاڵیەتی كری‬ ‫كە وێنەی چەندین ئافرەتی سفووری‬ ‫لەسەربوو‪،‬منیش كتێبێكم بەرچاو كەوت‬ ‫بەناونیشانی «لەدایكبوونەوە»‪،‬منیش‬ ‫ئەو كتێبەم كڕی‪..‬گەراینەوە بۆ ماڵەوە‪..‬‬ ‫شەو داه��ات و لە هەوڵی ئەوەدابووم‬ ‫زوو كاتی سەرجێگابێت و كتێبەكە‬ ‫بخوێنمەوە‪..‬ئەو شەوە نەخەوتم تاكو‬ ‫نیوەیم ت��ەواوك��رد‪..‬ش��ەوی دواتریش‬ ‫نیوەكەی ت��رم ت��ەواوك��رد‪..‬ل��ەن��او ئەو‬ ‫كتێبەدا چیرۆكی «زیندانی هیدایەت و‬ ‫بووەستە من موسڵمانم و دانپیانانی‬ ‫تەوبەكارێك» زۆر كاریگەریان تێكردم و‬ ‫ئیتر كاتی بریاردانم هات‪..‬‬ ‫ه��ەر ئ��ەوش��ەوە ب��ری��اری ئ��ەوەم��دا‬ ‫بەهەموو ئەو ه��اورێ خراپانەم بڵێم‬ ‫«ببوورن‪..‬ئیتر ئێوە لەدەرەوەی بازنەی‬ ‫ژیانی منن»‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬

‫خۆكوشتن‬ ‫(هۆكارو دەرئەنجام)‬

‫ئا‪ :‬نیهایەت مەولود هەورامی‬ ‫م��ردن یەكێكە لە گەورەترین‬ ‫نهێنیەكانی ژی����ان‪ ،‬زۆرب���ەم���ان‬ ‫حەزدەكەین بزانین لە دوای مردن‬ ‫مردن چی ڕوودەدات‪ ،‬لێكدانەوەی‬ ‫جیاواز‌و ڕای جیاواز لەسەر قۆناغی‬ ‫دوای مردن هەیە‪ ،‬بەاڵم بۆ مرۆڤێك‬ ‫كە هێشتا ئەم قۆناغەی نەدیوە‪،‬‬ ‫شتەكان بەلێڵی دەمێنێتەوە لەگەڵ‬ ‫ئ��ەم��ەش��دا زۆر ك��ەس پ��ەل��ە ل��ەوە‬ ‫دەكەن بگەنە مردن بەواتایەكی دی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫دەیانەوێت خۆیان بكوژن‪.‬‬ ‫م��رۆڤ لەهەموو زی��ن��دەوەران��ی‬ ‫دیكە زیاتر ژیانی خ��ۆش دەوێ��ت‪،‬‬ ‫چونكە ئامانجی ژی��ان الی مرۆڤ‬ ‫تەنهاهێشتنەوەی جۆرو پاراستنی‬ ‫جۆری مرۆڤ نی یە‪ ،‬ژیان الی مرۆڤ‬ ‫مانایەكی زۆر قوڵتری هەیە ‪،‬ئەمە‬ ‫وای كردووە بڕیاری كۆتایی هێنانی‬ ‫ب��ەژی��ان ب��ۆ م��رۆڤ��ەك��ان كارێكی‬ ‫ئەستم‌و دژواربێت‪ ،‬بۆیە بڕیاردان‬ ‫بەكۆتایی ژیان‪ ،‬بابەتێكی ئەوەندە‬ ‫ئاسان نی یە‪ ،‬مەگەر مانەوەی خود‬

‫ئەوەندە بەئازار بێت چەمك‌و مانای‬ ‫ژی��ان الی ت��اك بشێوێنێت لەگەڵ‬ ‫ئەوەی زیاتر لەچەند هۆكارێك هەیە‬ ‫بۆ خۆ كوشتن‪ ،‬بەاڵم ئەنجامەكەی‬ ‫ی��ەك��ە ئ��ەوی��ش ك��ۆت��ای��ی هێنانە‬ ‫بەژیانی تاك‪.‬‬ ‫م��رۆڤ��ی��ش ب��ەدرێ��ژای��ی م��ێ��ژوو‬ ‫مومارەسەی ئەم كارەی كردووە‪ ،‬لە‬ ‫هەر ئان‌و زەمانێكدا ڕاڤەی جیاوازی‬ ‫بۆ كراوە‪ ،‬جگە لە بۆچوونی ئایینی‌و‬ ‫جیاوازی فەلسەفەیش پانتاییەكی‬ ‫فراوانیان بۆ ئەم دیاردەیەی مرۆڤ‬

‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬

‫تەرخان كردووە‪ ،‬چونكە ئەمە تەنها‬ ‫پەیوەندی بە خودی كەسەكانەوە نی‬ ‫یە‪ ،‬بەڵكو چەندین پرسی مۆراڵی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەگرێتە خ��ۆی‪ ،‬قسە‬ ‫كردن لەسەر خۆ كوشتن یەكێكە‬ ‫لەو بابەتە گرنگانەی كەدەمێك بوو‬ ‫دەبوایە لەنێو ڕۆشنبیری كوردیدا‬ ‫بوروژێندرێت‌و بخرێتە بەر تیشكی‬ ‫باس‌و ڕاڤە كردنەوە‪ ،‬ئەمەش لەبەر‬ ‫ئەوەیە كە ماوەیەكە خۆكوشتن بووە‬ ‫بەدیاردەیەكی باوی ناو كۆمەڵگەی‬ ‫ك���وردی‌و ڕۆژان���ە ی��ان هەفتانە لە‬ ‫ڕۆژنامە‌و گۆڤار‌و دەزگاكانی دیكەی‬ ‫ڕاگ��ەی��ان��دن��ەوە چەندین هەواڵی‬ ‫جۆراوجۆری خۆكوشتن دەخوێنێنەوە‬ ‫ی���ان دەب��ی��س��ت��ی��ن‪ ،‬ئ��ەم��ەش خ��ۆی‬ ‫ل���ەخ���ۆی���دا دن���ی���ای���ەك ه���ۆك���اری‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‌و دەرون�����ی‌و بگرە‬ ‫سیاسیشی بەدواوەیە‌و دواجار دەبێتە‬ ‫هۆی نانەوەو بەرپاكردنی چەندین‬ ‫كێشەی دەرون��ی‌و كۆمەاڵیەتیش‪،‬‬ ‫بۆیە ب��اس��ك��ردن‌و ورژان��دن��ی ئەم‬ ‫ب��اب��ەت��ە ب��ەرپ��رس��ی��اری��ەت��ی یەكی‬ ‫زانستی‌و ڕۆشنبیری یە ‪.‬‬ ‫چەمكی خۆكوشتن‪:‬‬ ‫چ���ەم���ك���ی خ���ۆك���وش���ت���ن ل���ەو‬ ‫چەمكانەیە كە مشتومڕ‌و بگرەو‬ ‫بەردەیەكی زۆری لەسەر ك��راوەو‬ ‫خۆكوشتن لەالیەنی زمانەوانی یەوە‬ ‫مانای لەناوبردنی خودی مرۆڤە‌و لە‬ ‫زمانی ئینگلیزی دا لە وشەی (التینی‬ ‫ك��ۆن) وەرگ��ی��راوە ك��ە ئ��ەوی��ش لە‬ ‫هەردوو وشەی (‪)Conden‬كە مانای‬ ‫(دەیكوژێت)‌و (‪)Sui‬بەمانای (خود)‪،‬‬ ‫لەزمانی عەرەبی دا وشەی (إنتحار)‬ ‫ل��ە (ن��ح��ر) دات��اش��راوە كەبەمانای‬ ‫(كوشتن یان سەربڕین) دێ��ت‪ ،‬لە‬ ‫تێڕامان لەم زاراوان���ەدا دەتوانین‬ ‫بەگەینە پێناسەیەك بۆ خۆ كوشتن‬ ‫كە ئەویش ‪:‬‬ ‫(هەموو ئەو كارانە دەگرێتەوە‬ ‫كە مرۆڤ ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ‬ ‫هەوڵی لەناوبردنی خۆی دەدات)‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی خۆكوشتن ‪:‬‬ ‫ئەگەر سەرنج بدەینە خۆ كوشتن‬ ‫وەكو دیاردەیەك كۆمەڵێك هۆكارمان‬ ‫دێتە بەرچاو كە پ��اڵ بەمرۆڤەوە‬ ‫دەنێت پەنا بباتەبەر لەناو بردنی‬ ‫خ��ودی خ��ۆی‪ ،‬چەندین هۆكارمان‬ ‫هەیە‪ ،‬گرنگترینیان دەخەینە ڕوو‪.‬‬ ‫*هۆكارە دەرونیەكان ‪:‬‬

‫ه����ەن����دێ����ك ل�����ە پ���زی���ش���ك‌و‬ ‫دەرونزانەكان لەو بڕوایەدان كە ئەو‬ ‫كەسانەی خۆیان دەكوژن یان هەوڵی‬ ‫خۆكوشتن دەدەن كۆمەڵێك كێشە‌و‬ ‫گرفت‌و ملمالنێ‌ ی دەروون��ی یان‬ ‫هەیە‪ ،‬پلەی یەكەم هۆكارە دەروونی‬ ‫یەكان بەرپرسیاری سەرەكین بۆ‬ ‫خۆكوشتنی ئەو كەسانە‪ ،‬گرنگترین‬ ‫ئەونەخۆشیانە بریتین لە‪:‬‬ ‫*خەمۆكی ‪:‬‬ ‫خەمۆكی نەخۆشی یەكە دووچاری‬ ‫جەستەو عەقڵ دەبێتەوە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫دوچ��ارب��ووان ب��ەم ج��ۆرە نەخۆشی‬ ‫ی��ە چەند نیشانەیەكی عەقڵی‌و‬ ‫جەستەییان تێدا ب��ەدی دەكرێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم س��روش��ت��ی ئ��ەم نیشانانە‬ ‫لەكەسێكەوە بۆ كەسێكی دیكە‬ ‫جیاوازە‪ ،‬دەكرێت خەمۆكی یەكی‬ ‫زۆر ببێتە مایەی خود كوژی ئەمەش‬ ‫دەرئەنجامی ڕەنگدانەوەی پشێوی‬ ‫یە كۆمەاڵیەتی یە خێزانی‌و ئابووری‬ ‫یەكانە‪ ،‬یان هۆكارەكەی پێكهاتەییە‪،‬‬ ‫واتە فاكتەری بۆماوە ڕۆڵێكی گەورە‬ ‫دەبینێت لە دەركەوتنی دا‪.‬‬ ‫كاتێك تاك لەنێوجەرگەی حاڵەتی‬ ‫خەمۆكی دا دەبێت ئەوا ڕابردوویەكی‬ ‫خراپ‌و پڕلە هەڵەی دەبێت بەجۆرێك‬ ‫ئێستای خ��راپ‌و داهاتووی نادیارو‬ ‫مەترسیدارە‪ ،‬زۆرێ��ك لە كەسانی‬ ‫دووچاربوو بەخەمۆكی بیر لەكاری‬ ‫خ��ۆك��وژی دەك���ەن���ەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئەمە تەنها بیرۆكەیەكی وابێت‬ ‫كەبەالیاندا تێپەڕدەبێت‌و ژمارەیەكی‬ ‫زۆری��ان بە ك��رداری مەبەستیان لە‬ ‫خۆكوژی هەیە‌و خوازیارن كە ئێوارە‬ ‫نوستن چی دی بەیانی بێدارنەبنەوە‬ ‫بۆئەوەی لە ئەشكەنجەكانی ژیان‬ ‫ڕزگاریان بێت‪ ،‬بۆیە(ڤێرجینیا ۆلفی)‬ ‫ی نوسەر‪ ،‬بەدەست خەمۆكی یەكی‬ ‫زۆرەوە دەینااڵند‌و ئەمەش وای لێ‌‬ ‫كرد كە لەتەمەنی(‪ )59‬ساڵی دا‬ ‫خۆی ژێرئاو بخات‌و خۆی بخنكێنێت‪.‬‬ ‫بۆچوون‌و لێكدانەوەی فرۆید‬ ‫لەبارەی خۆكوشتن‪:‬‬ ‫*شیزۆفینیا‪:‬‬ ‫ن��ەخ��ۆش��ی��ی��ەك��ی سایكۆسسی‬ ‫درێژخایەنە لەناو خەڵكدا بە شێتی‬ ‫ن��اس��راوە‪ ،‬لەنیشانەكانی پشێوی‬ ‫هزر بەتایبەتی لەدەستدانی توانای‬ ‫بەستنەوەی بیرۆكەكان لەگەڵ‬ ‫یەكدا‪ ،‬هەروەك لە قسەی نەخۆش‬

‫تێبینی دەكرێت‪ ،‬كە قسەكانی هیچ‬ ‫پەیوەندی یان بەیەكەوەنی یە دۆش‬ ‫داماوە‌و بێ ئامانجە‪ ،‬ئەمەش والەو‬ ‫كەسەدەكات كە گ��وێ‌ لەنەخۆش‬ ‫دەگرێت وابزانێت ئەویش توشی‬ ‫پشێوی بووە لەبەئاگاییدا‌و توانای‬ ‫تێگەیشتنی لەنەخۆش لەدەست‬ ‫داوە‪ ،‬جگە لەوە ئەو كەسە هەست‬ ‫ب���ەزوڵ���م‌و ن��اه��ەق��ی س���ەرو دڵ��ی‬ ‫گرتوون‌و وایان لێ‌ دەكات كە بیر‌و‬ ‫بۆچونێكی وایان لەال دروست بێت‬ ‫ك��ە ه��ەم��وو دون��ی��ا دژی ئ��ەوان �ن‌و‬ ‫خەڵكی هەموویان دژایەتی دەكەن‌و‬ ‫ك��ەس��ان��ی چ�����واردەوری نەخشەی‬ ‫لەناوبردنی بۆ دەكێشن‌و ئەم ژیانە‬ ‫وەك دۆزەخی لێهاتووە جێگای ئەوی‬ ‫تیا نابێتەوە زۆرج��ار ئەم هەست‌و‬ ‫ب��ۆچ��ون��ە پ��اڵ پ��ێ��وەدەن��ێ‌‌و ب��ەرەو‬ ‫خۆكوشتنی دەبات‪.‬‬ ‫*هۆكاری كۆمەاڵیەتی‪:‬‬ ‫ئەم هۆكارە ڕۆڵێكی سەرەكی‬ ‫هەیە بۆ سەرهەڵدانی دی��اردەی‬ ‫خ���ۆك���وش���ت���ن‪ ،‬چ���ون���ك���ە م����رۆڤ‬ ‫بونەوەرێكی كۆمەاڵیەتی یەو هەموو‬ ‫لەئەنجامی‬ ‫هەڵسوكەوتەكانی‬ ‫تێكەڵ بوونی لەگەڵ دەوروبەریدا‬ ‫دەبێت بۆیەش لێكدانەوەی خێزان‌و‬ ‫نەمانی پەیوەندیە ڕۆحیەكان لە‬ ‫نێوانیاندا یارمەتی ئەودەدات كەوا‬ ‫م��رۆڤ هەست بە نامۆیی بكات‌و‬ ‫گۆشەگیربێت‌و لەدوایش دا دورنیە‬ ‫پەنابباتە بەر خۆ كوشتن بۆئەوەی‬ ‫لەم بارودۆخە ئاڵۆزە ڕزگاری ببێت‪.‬‬ ‫أ‪ -‬گۆشەگیری كۆمەاڵیەتی‪:‬‬ ‫دوركهایم لەو بیروباوەڕەدایە كە‬ ‫ت��اك هەست بەبێزاری‌و پشتگوێ‌‬ ‫خ���راوی ب��ێ ن��رخ��ی خ��ۆی دەك���ات‌و‬ ‫هەستێكی وای ال دروس��ت دەبێت‬ ‫كە هیچ ڕۆڵێكی لەناو كۆمەڵگادا‬ ‫نییە ئالەم كاتەدا دورن��ی یە كە‬ ‫ئەو هەست‌و سۆزە پاڵ بەو تاكەوە‬ ‫بنێت‌و بەرەو هەڵدێری خۆكوشتنی‬ ‫دەب���ات مەبەستیش لەتەنهایی‬ ‫گ��ۆش��ەگ��ی��ری‌و ئ��ەوەن��ی��ە ك��ە تاك‬ ‫دوورە لە قەرەباڵخی‌و تێكەاڵوی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەڵكو مەبەست لە‬ ‫ڕۆڵ‌و ش��ێ��وە‌و پ��ەی��وەن��دی‌و ج��ۆری‬ ‫ه��اوب��ەش ك��ردن��ەك��ەی��ان��ە‪ ،‬چونكە‬ ‫ڕێكەوت دەبێت مرۆڤ بەتەنها لە‬ ‫كۆڕێك یان جێگەیەكی تایبەتی دور‬ ‫لەئاڵۆزی ژیان‌و تێكەاڵوی فراوانی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬

‫كۆمەاڵیەتی دەژی لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫ه��ەس��ت بەتەنهایی گۆشەگیری‬ ‫ناكات لەكاتێكدا لەشارێكی گەورەی‬ ‫چڕ‌و پڕ دانیشتوان دەژی لەئەنجامی‬ ‫(ب��ێ ك��اری‪ ،‬ن��ام��ۆب��وون‪ ،‬ئ��اوارەی��ی‪،‬‬ ‫ب��ێ ك��ەس��ی‪...‬ه��ت��د) ب��ەوە هەست‬ ‫بەتەنهای‌و گۆشەگیری دەكات‪.‬‬ ‫ب‪-‬ل��ێ��ك��ت��رازان‌و گرفتی ناو‬ ‫خێزان‪:‬‬ ‫مەبەست لە لێكترازان‌و گرفتی‬ ‫ناو خێزان سەرجەم ئەو هۆكارانە‬ ‫دەبنە هۆی دروست كردنی كێشەو‬ ‫ملمالنی لەناو خێزاندا لەوانە(شەڕ‌و‬ ‫ئ����اژاوەی ن��او خ��ێ��زان‪ ،‬ت��ەاڵق��دان‌و‬ ‫لێك ج��ی��اب��وون��ەوە‪ ،‬تێرنەكردنی‬ ‫پێداویستی یەكانی ت��اك‪...‬ه��ت��د)‪،‬‬ ‫بیگراس(‪)Begras‬ی زانا لەكەنەدا‬ ‫لەئەنجامی یەكێك لە توێژینەوەكانی‬ ‫گەیشتە ئ��ەو ڕاس��ت��ی��ەی (ك��ە بێ‬ ‫بەشبوون لە س��ۆز‌و خۆشەویستی‬ ‫دایك‌و شێواندنی شێوەی‪ ،‬تێكچونی‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ باوك‪ ،‬گرنگترین‬ ‫هۆكارەكانی خۆكوشتن بەتایبەتی‬ ‫لەالی هەرزەكار‪.‬‬ ‫هۆكاری ئابووری ‪:‬‬ ‫مەبەست ل��ە ڕوداوە ئ��اب��ووری‬ ‫یەكان هەردوو ئەو ڕووداوانەیە كە‬ ‫پەیوەندی یان بەپارەو كاركردنی‬ ‫ب��ژێ��وی ژی��ان��ەوە ه��ەی��ە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەهۆی هەڵكشان‌و داكشانی ڕێژەی‬ ‫خۆكوشتن زیاد دەبێت‪ ،‬حاڵەتەكانی‬ ‫خۆكوشتن زیاد دەبێت‪ ،‬حاڵەتەكانی‬ ‫خۆكوشتن لە لوبنان زی��ادی كرد‬ ‫ل���ەدوای ه���ەرەس هێنانی لیرەی‬ ‫لوبنانی بەرامبەر بە دۆالری ئەمریكی‬ ‫هەرلەبەر ئەمە خۆكوشتن بووە بە‬ ‫كێشەیەكی تەندروستی‌و تەشەنەی‬ ‫س��ەن �د‌و لەنێو گ��ون��ج��ان لەچین‌و‬ ‫ژاپ���ۆن‌و دورگ��ەك��ان��ی ئۆقیانوسی‬ ‫هێمن‪ ،‬كەئەمەش ڕۆژان��ە ه��ەزار‌و‬ ‫سەد حاڵەتی خۆكوشتن لەناوچەكەدا‬ ‫ڕوودەدات لەهۆكارەكانی خۆكوشتن‬ ‫بەهۆی گۆڕانی پێگەی ئابووری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و سەربازی‌و كاركردن‌و‬ ‫بارودۆخی بژێویش‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫ج��ێ��گ��ای س��ەرس��وڕم��ان��ە ئ��ەوەی��ە‬ ‫سەرمایەیەكی زۆر‌و خۆشگوزەرانی‬ ‫ب��ااڵ كاریگەری پێچەوانەی هەیە‬ ‫وەك��و ه����ەژاری‌و ك��ەم دەرام��ەت��ی‬ ‫ل���ێ دێ�����ت‪ ،‬ب��ەپ��ێ��ی ه��ەن��دێ��ك‬ ‫توێژینەوە ڕێ��ژەی ب��ەرزب��ون��ەوەی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫خۆكوشتن لەسوید دەگ��ەڕێ��ت��ەوە‬ ‫بۆ ئەوەی هۆكاری یەكێك لەوانە‬ ‫خۆشگوزەرانی ڕەفاهیەت‪ ،‬كەبەو‬ ‫ه��ۆی��ەوە ت��اك ه��ەس��ت بەبەتاڵی‬ ‫دەك��ات‌و بێزار دەبێت لە ژیانێكی‬ ‫ڕێ��ك‌و پێك‌و ش��ادم��ان‪ ،‬دوركهایم‬ ‫دەڵێت‪ »:‬هەركاتێك یاساكان واڵتی‬ ‫ناوەكی بوون‌و هاواڵتی نەیدەزانی‬ ‫لەئایندەدا چی ڕوودەدات ئەگەری‬ ‫زیان گەیاندن بەخۆ زۆردەبێت‪.‬‬ ‫نەخۆشی درێژخایەن‪:‬‬ ‫حاڵەتی نەخۆشی پەیوەندی هەیە‬ ‫بەنەخۆشی یەكانی جەستەو كەم‬ ‫ئەندامی جەستە‪ ،‬ئەو ئازارانەش كە‬ ‫بەهۆیانەوە دروست دەبن‪ ،‬هەروەها‬ ‫حاڵەتەكانی دیكەی وەك نەخۆشی‬ ‫یەجەستەیی یە ئەندامیەكان وەك‬ ‫شێرپەنجەو ئایدز‌و ‪...‬هتد ئەمانە‬ ‫كاریگەریان لەسەر دەرون��ی مرۆڤ‬ ‫ج��ێ دەهێڵێت ك��ە م���رۆڤ ب��ەرەو‬ ‫چڵپاوی خۆكەشتن دەبات لەبەرئەوە‬ ‫ئەو جۆرە نەخۆشانە بەردەوام ئازار‌و‬ ‫خ��ەم‌و خەفەت دەچێژن لەهەمان‬ ‫كاتیشدا هیچ ڕوناكی‌و تروسكایی‬ ‫لەئاسۆی ژیانیاندا بەدی ناكەن ئەمە‬ ‫لەالیەك‪ ،‬لەالیەكی تریشەوە ئەو‬ ‫نەخۆشی یە كۆمەڵێك گیروگرفت‌و‬ ‫خ����ەم‌و خ��ەف��ەت��ی ب���ۆ ك��ەس��ان��ی‬ ‫چواردەوری دروست كردووە بێزاری‌و‬ ‫وەڕسی لەسیما‌و دەموچاویاندا دیارە‬ ‫لەبەر ئ��ەوە خۆكوشتن باشترین‬ ‫ڕێگاچارەیە بەالی ئەوانەوە‪.‬‬ ‫هۆكاری سێكسی‪:‬‬ ‫سێكس یەكێكی تر لەو هۆكارانەیە‬ ‫كە چەندین كەس دەبنە قوربانی‬ ‫ئەم دیاردەیە بەهۆی دەست درێژی‬ ‫ك���ردن ی��ان الق��ەك��ردن��ی سێكسی‬ ‫بەتایبەت ل��ەالی��ەن ك��ەس‌و كاری‬ ‫خێزان‌و هۆكارێكی گرنگە كە زۆرجار‬ ‫ئاشكراناكرێت دەشێت هۆكاربێت بۆ‬ ‫ئەو خۆكوشتنە‌و كە هۆكارەكەی‬ ‫ن��ادی��ارەو دەس��ت��ەی(‪)Child laind‬‬ ‫چایڵد الیند هێڵێكی تەلەفۆنی یە‬ ‫بۆ یارمەتی دانی مندااڵنی بەریتانیا‬ ‫باڵوی ك��ردەوە كەمندااڵنی تەمەن‬ ‫بچوك كە هەندێكیان تەمەنیان‬ ‫شەش ساڵە بەهۆی دەست درێژی‬ ‫ك���ردن‌و ئ���ازاردان���ەوە ه��ەوڵ��ی خۆ‬ ‫كوشتن دەدەن ‪.‬‬ ‫ئەوكەسانەی كە توشی الدانی‬ ‫سێكسی بوون دوچ��اری ئەمشتەی‬

‫دەب����ن ل��ە گ���وزارش���ت ك����ردن لە‬ ‫ئ��ارەزووەك��ان��ی��ان ب��ە شێوەیەكی‬ ‫ئ��اش��ك��را خ��ۆك��وش��ت��ن ل��ەن��او ئ��ەم‬ ‫ك��ەس��ان��ەدا ب��ەه��ۆی ئ���ەوەوەی���ە‬ ‫كەناتوانن نهێنی‌و خۆشەویستیان بۆ‬ ‫ئەو كەسانە كەمەیلیان هەیە بۆیان‬ ‫ئاشكرا بكەن‪ ،‬نائومێدن بەرامبەر‬ ‫خێزان‌و ه��اورێ‌ كۆمەڵگا ئەمەیش‬ ‫توشی ب��ێ��زاری��ان دەك���ات‌و گومان‬ ‫لەخۆیان دەكەن‪.‬‬ ‫هۆكاری بێ كاریی‪:‬‬ ‫بێكاری ڕۆڵ��ی گ��ەورە دەگێڕێت‬ ‫كاریگەری بێكاری بەگشتی زۆرە‬ ‫لەسەر كۆمەڵگا‌و چەندان دی��اردە‬ ‫دەبیستین بۆنمونە ڕێ��ژەی مەی‬ ‫خ���واردن���ەوە‌و ق��وم��ارب��ازی‌و م��اددە‬ ‫سڕكارەكان زیاد دەبێت‪ ،‬چونكە بێ‬ ‫كارە‌و ناتوانێت بژێوی خێزانەكەی‬ ‫دابین بكات‌و هەوڵ دەدات لەڕێگەی‬ ‫قوماربازی‌و هەندێ‌ كاری نەشیاوەوە‬ ‫پ��ارەی دەس��ت بكەوێت‪ ،‬جگەلەمە‬ ‫ك��ەم��ی م��وچ��ەی��ش ك��اری��گ��ەری‬ ‫خ��ۆی دەب��ێ��ت ل��ەس��ەر تاكەكەس‬ ‫ئ��ەم��ەش لەئەنجامدا ئ��ەو كەسە‬ ‫پەنا دەباتەبەر خۆكوشتن‪ ،‬ساڵی‬ ‫ڕاب���ردوو پێشمەرگەیەك بەهۆی‬ ‫خراپی بژێوی ژیانی خۆی كوشتووە‬ ‫ئەمەیش دەبێتە ه��ۆی بارگرانی‬ ‫لەسەر خێزان‌و كۆمەڵگا‌و كاریگەری‬ ‫نێگەتیڤی دەبێت لەسەر هەموو‬ ‫بوارەكانی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئاستەكانی خۆكوشتن‪:‬‬ ‫‪-1‬ب���ی���ری خ���ۆ ك��وش��ت��ن‪ :‬ت��اك‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی ڕاس��ت��ەوخ��ۆ ی��ان‬ ‫ن��اڕاس��ت��ەوخ��ۆ ب��ی��رل��ەوە دەك��ات��ەوە‬ ‫كە خۆی بكوژێت‪ ،‬ب��ەاڵم ڕەفتاری‬ ‫خۆكوشتنی نی یە ‪.‬‬ ‫‪-2‬هەڕەشەكردن بە خۆكوشتن‪:‬‬ ‫لەڕێگەی قسەكردن یان نوسینەوە‬ ‫هەڕەشەی خۆكوشتن دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەكردەوە هیچ ناكات ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ڕەف����ت����اری خ��ۆك��وش��ت��ن‪:‬‬ ‫هەڵدەستێت بە هەندێك ڕەفتار‬ ‫دڵنیایە نابێتەهۆی مردنی وەكو‬ ‫خواردنی بڕێك دەرم��ان كە زیاترە‬ ‫لەبڕی چارەسەر‪ ،‬بەاڵم ناگاتە ئاستی‬ ‫خۆكوشتن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ه��ەوڵ��ی خۆكوشتن‪ :‬زی��ان‬ ‫بەخۆی دەگەیەنێت دەشێت ببێتە‬ ‫هۆی برینی بچوك یان گەورە وەكو‬ ‫برینداركردنی چەند شوێنێكی خۆی‬

‫‪33‬‬ ‫‪33‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪-5‬خۆكوشتنی ت��ەواوەت��ی‪:‬‬ ‫كەسەكە بەتەواوی كۆتایی بەژیانی‬ ‫خۆی دێنێت بەهەر ڕێگایەك بێت‬ ‫‪،‬سوتان‪ ،‬دەرمان ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫جۆرەكانی خۆكوشتن‪:‬‬ ‫‪ -1‬گ����ەم����ەی خ��ۆك��وش��ت��ن‪:‬‬ ‫هەڵدەستێت ب��ەخ��واردن��ی بڕێك‬ ‫دەرم��ان كەدەگاتە ئاستی بكوژی‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دڵ��ن��ی��ای��ە ی��ەك��ێ��ك ف��ری��ای‬ ‫دەكەوێت پێش ئەوەی بمرێت گەر‬ ‫فریای نەكەوێت دەبێتە هۆی مردن‪.‬‬ ‫‪ -2‬ك��وش��ت��ن��ی درێ��ژخ��ای��ەن‪:‬‬ ‫بریتی یە لە خۆكوشتن بەڕێگەی‬ ‫بەكارهێنانی مەی و جگەرەكێشان‌و‬ ‫ئالودەبوون بەبەكارهێنانی دەرمان‪.‬‬ ‫‪ -3‬خ��ۆك��وش��ت��ن ب��ەك��ۆم��ەڵ‪:‬‬ ‫ل��ەم ح��اڵ��ەت��ەدا كۆمەڵە كەسێك‬ ‫پێكەوە هەڵدەستن بە خۆكوشتن‬ ‫وەك��و ئ��ەو تایەفە ئۆغەندی یەی‬ ‫ل���ەس���ەر م��ەزه��ەب��ی ك��اس��ۆل��ی��ك‬ ‫ب����وون ل���ەڕێ���ی ق��ەش��ە(ج��ۆزی��ف‬ ‫كیبۆتبیرد) وایاندەزانی لەبەرواری‬ ‫‪ 1999/12/31‬قیامەت هەڵدەستێت‬ ‫واپێویست دەكات خۆیان ئامادەبكەن‬ ‫ب��ۆ بەهەشت ل��ەم��ارس��ی(‪)2000‬‬ ‫دا ه��ەم��ان گ���روپ (‪)530‬الش�����ە‬ ‫لەیەكێك لەكەنیسەكانی (كانونجو)‬ ‫دۆزرایەوە‪ ،‬پاشان گۆڕی بەكۆمەڵی‬

‫ت��ر‬ ‫دۆزرای�����ەوە تاكو‬ ‫ژم��ارەی��ان گەیشتە زی��ات��ر(‪)1000‬‬ ‫خۆكوژ‪.‬‬ ‫خ��ۆك��وش��ت��ن ل��ەڕوان��گ��ەی‬ ‫ئایینەوە‪:‬‬ ‫ئەگەر قابیل یەكەم كەس بوو‬ ‫لەمێژوودا خوێنی هابیلی ڕشت‪ ،‬ئەو‬ ‫یەكەم كەس بوو خوێنی خۆی ڕشت‪،‬‬ ‫زانینی ئەم وەاڵمە هێندە گرنگ نی‬ ‫یە‪ ،‬هەروەك وەاڵمەكەی یەكەمیش‬ ‫گ��رن��گ ن��ەب��وو‪ ،‬ب���ەاڵم ئەنجامی‬ ‫هەردووكیانە گرنگە ئەویش كۆتایی‬ ‫هێنانی ژیانی تاكێك‪ ،‬لەهەموو‬ ‫ئایینەكاندا خۆكوشتن بەكارێكی‬ ‫قێزەون‌و نامۆڕاڵی سەیركراوە و هیچ‬ ‫بەهانەیەك بۆ خۆكوشتن داەنراوە‪،‬‬ ‫چونكە ژیان بەخشیشی خوایەو نابێت‬ ‫تاكەكان ئەوە بەئاسانی لەدەستی‬ ‫خۆیان بدەن یاخود ڕۆحی بكێشێت‬ ‫لەكاتێكداكە ئەو بەخشەری ڕۆحی‬ ‫نی یە بۆیە پێغەمبەر(صلی الله‬ ‫علیە وسلم) دەفەرمووێت‪ »:‬خوای‬ ‫گ��ەورە لەحەوت تەبەقەی ئاسمان‬ ‫پێ ی ڕاگەیاندم ((بادرني عبدي‬ ‫بنفسي ُح َرمت َعلي ِه َجن َة)) عەبدەكەی‬ ‫من پێش ئەوەی من ڕۆحی بكێشم‬ ‫خۆی ڕۆحی دەرچووە لەلەشی خۆی‬

‫پەلەی‬ ‫كرد لەڕۆح كێشان من‬ ‫بەهەشتم لەسەر حەرام كردووە‪.‬‬ ‫خ��وای گ���ەورەو پێغەمبەرەكەی‬ ‫(صلی الله علیە وسلم) موسڵمانانیان‬ ‫هانداوە كە گرنگی بە نەفسی خۆیان‬ ‫بدەن‌و دوریان بخاتەوە لە مەترسی‬ ‫تیاچوون هەروەها گرنگی بدەن بە‬ ‫نزیكترین كەسی خۆیان وەك خوای‬ ‫الذين‬ ‫گ��ەورە دەفەرمووێت [يأيها‬ ‫َ‬ ‫جار ُة](التحريم)‪.16‬‬ ‫ُ‬ ‫‪......‬الناس َوالحِ َ‬ ‫واتە‪ :‬ئەی ئیمانداران خۆتان‌و ژن‌و‬ ‫منداڵتان لە ئاگرێك كە مرۆڤەكان‌و‬ ‫ب��ەرد سوتەمەنی ئ��ەو ئ��اگ��رەن‌و‬ ‫هەر لەبەر لەپێش بوونی نەفسی‬ ‫م��رۆڤ ب��ۆ پ��ارێ��زگ��اری ل�ێ‌ ك��ردن‌و‬ ‫دوورخستنەوەی لە مەترسی وەك‬ ‫لەچەندین فەرموودەی تردا ئاماژەی‬ ‫پ��ێ ك���راوە ت��اوان��ك��ردن بەرامبەر‬ ‫گەورەترە هەروەك پێغەمبەر(صلی‬ ‫الله علیەوسلم) دەف��ەرم��ووێ��ت‪»:‬‬ ‫(تَردي من َجبَل َفقيل نفسه فهوفي نار‬ ‫جهنم يتردي فيه خالدا ً مخلدا َ فيها أبَدا ً‬ ‫فس ُم ُه‬ ‫بسماً َفقتل ن َفس ُه ُ‬ ‫‪ ،‬ومن تحسي ُ‬ ‫في يَدي ِه يتحساه في نار جهنم خالدا ً‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪34‬‬ ‫‪34‬‬

‫مخلدا ً فيها ابدا ً ‪،‬من قتل نفس ُه بحديدة‬ ‫فحديدت ِه في يَدي ِه يَ َج ُأ بها في بَطنِ ِه‬ ‫نارج َهنَم خال ِدا ً ُم َخل َ َدا ً فيها أيداً))‬ ‫في‬ ‫َ‬ ‫(متفقٌ‬ ‫عليهِ)‪.‬‬ ‫واتە‪:‬هەركەسێك لە شاخێك خۆی‬ ‫بخاتە خوارەوە‌و خۆی بكوژێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەو كەسە لە ئاگری جەهەنەمدا‬ ‫بەنەمری‌و هەتا هەتایی خۆی لەشاخ‬ ‫هەڵئەدێرێت‪ ،‬ه��ەرك��ەس ژەه��ری‬ ‫خوارد‌و خۆی خۆی پێ كوشت‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئەوكەسەی ژەهرەكەی لەدەستی‬ ‫دای����ە‌و ئ��ەی��خ��وات��ەوە ل��ە ئ��اگ��ری‬ ‫جەهەنەمدا بەنەمری‌و هەتاهەتایی‪،‬‬ ‫ه��ەرك��ەس��ێ��ك ب��ەئ��اس��ن��ێ��ك خ��ۆی‬ ‫بكوژێت ئەوا ئەو كەسە ئاسنەكەی‬ ‫لەدەستی دایە‌و ب��ەردەوام ئەیكات‬ ‫بەسكی خۆیدا لەئاگری دۆزەخ��دا‬ ‫بەنەمری‌و هەتاهەتایی‪.‬‬ ‫(ئەبو هورەیرە) دوگێڕێتەوە‌و‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ »:‬جەنگی خەیبەرمان دی‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیەوسلم)‬ ‫بەكابرایەكی ف��ەرم��وو ل��ەوان��ەی‬ ‫لەگەڵیاندابوون (هذا من أهل النار)‪.‬‬ ‫وات��ە‪ :‬ئەمە لەوانەیە دەچنە ناو‬ ‫ئاگرەوە كاتێك كە شەڕ دەستی پێ‬ ‫كرد‌و ئەو پیاوە جەنگێكی زۆری كرد‬ ‫تاوەكو لەزۆر الوە زامداربوو ئینجا‬ ‫دەستی درێژكرد بۆ شمشێرەكەی‌و‬ ‫دەمی شمشێرەكەی لەسەر سنگی‬ ‫دانا‌و خۆی دا بەسەر شمشێرەكەیدا‌و‬ ‫خ��ۆی پ��ێ ك��وش��ت‪ ،‬ئینجا بەپەلە‬ ‫هەندێك لە موسڵمانان هاتن وتیان‬ ‫ئ��ەی پێغەمبەری خودا(صلی الله‬ ‫علیەو سلم) بەڕاستی خوای گەورە‬ ‫ڕاستی ف��ەرم��وودەك��ەی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫ف�ڵان ك��ەس خ��ۆی ك��وش��ت‪ ،‬ئینجا‬ ‫فەرمووی ئەی فاڵن كەس هەستە‬ ‫جاڕ بدەو ڕای بگەیەنە كەسێك خۆی‬ ‫بكوژێت ناچێتە بەهەشتەوە‪.‬‬ ‫ئایا ئەو كەسەی خۆی دەكوژێت‬ ‫تەنها خۆی بەرپرسیارە لەكوشتنی‬ ‫خۆی یان تاوانەكەی لە ئەستۆی‬ ‫هەموواندایە ؟ لەهەموو ئاستێك‬ ‫ه��ەروەك (لەیاساكانیش) چەسپاوە‬ ‫كەس ئۆباڵی كەس ناگرێتە ئەستۆ‪،‬‬ ‫بەاڵم پشت گوێ‌ خستنی تاكێكی‬ ‫كۆمەڵ تاوانێكە هەموو كۆمەڵگا‬ ‫بەشیان لەفەتوای (ئیبن تەیمیە)‬ ‫هاتووە ئەگەر یەكێك لەگەڕەكێك‬ ‫(لەبرسان) بمرێت هەموو گەڕەك‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ب��ەش��دارن لەكوشتنی ئ��ەو كەسە‬ ‫بەواتایەكی تر ئەوەی خۆی دەكوژێت‬ ‫خ��ۆی لە هەموو مافێك بێ بەش‬ ‫دەك��ات‪ ،‬ئەوەشی ئ��ارام دەگرێت‪،‬‬ ‫تاوانێك دەخاتە پاڵ كۆمەڵگا كە‬ ‫ف��ەرام��ۆش��ی ك����ردووە ب��ەم ج��ۆرە‬ ‫نابێت كار لەسەر دووتەوەر دەكات‬ ‫ئاستی تاكە ك��ەس كە بەرپرسە‬ ‫لە كۆمەڵگا سەربەست نی یە لە‬ ‫كۆتایی هێنان بەژیانی خۆی‪ ،‬ئاستی‬ ‫كۆمەڵگا كە بەرپرسە لە گرنگی‬ ‫دان بەهەرتاكێك‌و دابینكردنی‬ ‫پێداویستی یەكانی‪.‬‬ ‫پەیوەندی ڕەگ��ەز‌و تەمەن‌و‬ ‫نەژاد بە خۆكوشتنەوە‪:‬‬ ‫خ���ۆك���وش���ت���ن ل���ەس���ەردەم���ی‬ ‫ئەمڕۆماندا بریتی یە لە یەكێك‬ ‫ل��ەو دی��اردە بەرچاوانەی كە بۆتە‬ ‫جێ‌ ی سەرنج‌و قسە لەسەركردن‌و‬ ‫لێكۆڵینەوەی ژمارەیەكی زۆری زانا‌و‬ ‫بیرمەند‌و فەیلەسوفەكان لەالیەكی‬ ‫تریشەوە ژمارەیەكی زۆر لە گروپ‌و‬ ‫ڕێكخراوە جیهانی‌و مرۆڤ دۆستەكان‬ ‫ڕووبەرێكی گ��ەورەی ئیش كردن‌و‬ ‫ب����ەدوادا چ��وون��ی خ��ۆی��ان تەرخان‬ ‫كردووە بۆ ئەم بابەتە‪.‬‬ ‫بەپێ ی لێ كۆڵینەوەكانی خۆ‬ ‫كۆشتن ئێستا ل��ەزۆرب��ەی واڵتانی‬ ‫دونیادا بریتی یە لەیەكێك لەو (‪)10‬‬ ‫ه��ۆك��ارە س��ەرەك��ی ی��ەی كەدەبنە‬ ‫ه��ۆی م��ردن‪ ،‬بۆنمونە لەواڵتێكی‬ ‫وەك بەریتانیا خۆكوشتن بریتی‬ ‫یە لە سێیەم هۆكار كە لە دوای‬ ‫نەخۆشی دڵ‌و شێرپەنجە دێ��ت‪،‬‬ ‫لە ئەمریكایش سااڵنە (‪)30000‬‬ ‫كەس خۆیان دەك��وژن (‪)85‬ك��ەس‬ ‫لەڕۆژێكدا بەمانایەكی دی لە هەر‬ ‫بیست خولەك جارێك كەسێك خۆی‬ ‫دەك��وژێ��ت‪ ،‬لێرەدا بەكورتی قسە‬ ‫لەسەر‬ ‫چارەسەری خۆكوشتن‪:‬‬ ‫‪-1‬ب��ەك��اره��ێ��ن��ان��ی دەرم����ان بۆ‬ ‫چارەسەركردنی نەخۆشی یەكەی‬ ‫ئەگەر نەخۆش ب��وو دەبێت ئەوە‬ ‫بزانین كە پێویستە دەرمان بە بڕێكی‬ ‫ك��ەم بدەینە ن��ەخ��ۆش‌و ڕێنمایی‬ ‫ب��ەك��ەس‌و ك��اری ن��ەخ��ۆش بدرێت‬ ‫كە خۆیان دەرم��ان��ەك��ەی بدەنێ‌‌و‬ ‫دەرم���ان الی ن��ەخ��ۆش دانەنرێت‪.‬‬ ‫‪-2‬ن��ەه��ێ��ش��ت�ن‌و ك��ەم ك��ردن��ەوەی‬ ‫تەنهایی‌و نامۆیی‌و گۆشەگیری‬

‫تاكەكانی ك��ۆم��ەڵ‌و زی��اد كردنی‬ ‫پەیوەندی یە كۆمەاڵیەتی یەكان‪،‬‬ ‫ئەویش لەڕێگەی كۆڕ‌و كۆبوونەوە‬ ‫دامەزراوە كۆمەاڵیەتی یەكان ‪.‬‬ ‫‪-3‬دەرخ���س���ت���ن���ی ك���ارەس���ات‌و‬ ‫مەینەتی كەسانی ت��ر‪ ،‬هەندێك‬ ‫كەس لەوانەیە لەبەر ئەوە بیر لە‬ ‫خۆكوشتن بكەنەوە كەلەكەسانی تر‬ ‫كەمترن‪ ،‬بەاڵم دەبێت ئەو كەسانە‬ ‫تێ بگەیەنرێن كە نابێت تەنها‬ ‫سەیری سەرووی خۆیان بكەن‪.‬‬ ‫‪-4‬وە دەب��ێ��ت ئ���ەو ك��ەس��ان��ە‬ ‫ئاگاداربكرێتەوە كە م��ەرج نی یە‬ ‫خۆكوشتنەكەیان سەركەوتوبێت‪،‬‬ ‫ل����ەوان����ەی����ە ش��ك��س��ت ب��ه��ێ��ن��ن‬ ‫لەئەنجامدا توشی شێواندن‌و كەم‬ ‫ئەندامی‌وشەرمەزاری ببن‪ ،‬وە هەتا‬ ‫هەتایە بەدەستیەوە بناڵێنن ‪.‬‬ ‫‪-5‬چ����اك����ك����ردن����ی ژی��ن��گ��ەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی ب��اری ئ��اب��ووری ئەو‬ ‫كەسانە كە نیازی خۆكوشتنیان هەیە‬ ‫پێویستە كە كەسانی چ��واردەوری‬ ‫ڕاوبۆچوون‌و هەڵسوكەوتی خۆیان‬ ‫بگۆڕن‌و چ��ارەس��ەری گرفتەكانیان‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫‪-6‬ه��ەوڵ��دان ب��ۆ بەهێزكردنی‬ ‫میكانیزمە بەرگریە دەوری��ەك��ان‌و‬ ‫خ��ودی ئ��ەو كەسانەو گۆڕینی ڕا‌و‬ ‫بۆچوونی ڕەش بینانەیان لەبارەی‬ ‫ژیانەوە‪.‬‬ ‫‪-7‬ب�����ەه�����ێ�����زك�����ردن‌و‬ ‫• ‬ ‫ب�ڵ�اوك���ردن���ەوەی ب��ی��ر‌و ب����اوەڕی‬ ‫ئ��ای��ی��ن��ی‪ ،‬چ��ون��ك��ە ب����اوەڕ ب���وون‌و‬ ‫ترسان لە سزای دواڕۆژ زۆركەس‬ ‫لە خۆكوشتن ڕزگ��اردەك��ات بۆیە‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت��ە م��وس��ڵ��م��ان��ان ب��زان��ن‬ ‫دینەكەیان خوای گەورە بەئاسانی‬ ‫دایناوەو ئاسانكاریشی دەوێت‪ ،‬وەك‬ ‫دەفەرمووێت[وما جعل علیكم‪...‬من‬ ‫حرج] سورەالحج‪.)78:‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ئافرەت لە شارستانیتی‬ ‫• ‬ ‫ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫ژنان و كارووباری ژنان لە‬ ‫• ‬ ‫ئیسالمدا‬ ‫ئافرەت لە مێژوودا‬ ‫ئ���اف���رەت و ب��ی��او ت���ەواوك���ەری‬ ‫نایەكسان‬ ‫ژن لە ئایین و مێژووە جیاوازەكاندا‬

‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬

‫ئەو هۆیانە لەناو ببە‪،‬‬ ‫كە ڕێگرە لەئاسودەیت‬ ‫و‪ :‬شەم عومەر‬ ‫یەكەم‪ :‬خەم و پەژارە‬ ‫هەركاتێك خەم‌و پەژارە بەسەر‬ ‫مرۆڤەكاندا زاڵ بوو‪ ،‬ئەوا مرۆڤ‬ ‫بەرەو هەڵدێر‌و لەناوچوون دەبات‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە ب��ەس��ەر خ��ەم و‬ ‫پەژارەكانماندا زاڵ بین‌و خۆڕاگر‬ ‫بین لە ئاستیاندا‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بێ كاری و تەنهایی‬ ‫كاتێك م��رۆڤ تەنها‌و بێ كار‬ ‫دەبێت هزر و بیری ئاڵۆز دەبێت‌و‬ ‫ك��ارەك��ان��ی ل��ێ ت��ێ��ك��ەڵ دەب���ن‪،‬‬ ‫هەست بە دڵتەنگی‌و خەمۆكی‌و‬ ‫دڵەڕاوكێیەكی زۆر دەك��ات‪ ،‬بۆیە‬ ‫تەنهایی‌و بێكاری ئەگەر لەكاری‬ ‫نێگەتیڤ‌و خراپ بەكار بهێنرێ ئەوا‬ ‫خاوەنەكەی لەناودەبات‌و لەنات‪،‬‬ ‫بۆیە بەر لەوەی لەناوبچێت ئەوا‬ ‫تۆ بێ كاری و تەنهایی لەناوببە‪،‬‬ ‫لەكاتی(بەخۆداچونەوە‌و‬ ‫تەنها‬ ‫پاككردنەوەی دڵ‌و دەروون لە‬ ‫خراپ‌و چاك كردنی خود) دا نەبێت‪.‬‬

‫بەهۆی مامەڵە‌و هەڵسوكەوت‬ ‫كردن لەگەڵ خەڵكدا دەردەكەوێ‪،‬‬ ‫كە خراپە‌و ئاگرێكە خاوەنەكەی‬ ‫ئ��ەخ��وات! بۆیە پێویستە ڕێگای‬ ‫ڕزگاربوون بگریتە بەر ئیرەیی‬ ‫پ��ێ��ن��ج��ەم‪ :‬خ��ۆپ��ەرس��ت��ی و‬ ‫لەخۆبایی بوون‪:‬‬ ‫دووشەن بۆ یەك واتا‪ ،‬لەخۆبایی‬ ‫ب��وون وات��ە كۆتایی كەسەكە‪،‬‬ ‫خۆپەرستیش كۆتایی كۆتاییەكانە‪،‬‬

‫بۆیە خۆتیان لێ بپارێزە و هەوڵی‬ ‫لەناوبردن و پاكتاوكردنیان بدە‪.‬‬ ‫ن��ەخ��ۆش��ی��ەك��ی ك��وش��ن��دەی‬ ‫بەردەوامە بەسستی و لەسەرخۆیی‬ ‫خ��اوەن��ەك��ەی دەف��ەوت��ێ��ن��ێ كە‬ ‫ب��ەب��ی��ن��ی��ن��ی ب���ەرام���ب���ەرەك���ەی‬ ‫خۆشبەخت و بەختەوەر نابێت‪،‬‬ ‫ه��ەم��وو شتێكیشی ب��ۆخ��ۆی پی‬ ‫خۆش دەبێت‪ ،‬بەوتنی‪( :‬ماشاء الله‬ ‫الحول وال قوە إال بالله) ڕزگارت‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫سێیەم‪ :‬خۆ بەزل زانین‌و خۆ‬ ‫هەڵكێشان‪:‬‬ ‫هەركاتێك خاوەنی پلە‌و پایە‌و‬ ‫ڕەچەڵەك‌و نەژاد‌و سامان‌و جوانی‌و‬ ‫هەبوونێكی زۆر بووی‪ ،‬ئەوە بزانە‬ ‫م��رۆڤ��ە ن��ەدارەك��ان پێویستیان‬ ‫بەتۆیە‪ ،‬خۆهەڵكێشانت دەبێتە‬ ‫م��ای��ەی ل��ەن��اوچ��وون��ت‪ ،‬چونكە‬ ‫مرۆڤی خۆ بەگەورە گر و خۆ بە‬ ‫زل زان وەك باڵندەیەك وایە هەر‬ ‫چەندە ئەم باڵندە بەرە و ئاسمان‬ ‫هەڵكشێت و بەرزبێتەوە ئ��ەوا‬ ‫لەبەر چاوان بچووك دەبێتەوە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬ڕق و ئیرەی‪:‬‬ ‫ئ��ەم��ان��ە دوو ئ���اگ���رن ه��ەر‬ ‫یەكەیان لەویتر بەهێزترە‪ ،‬چونكە‬ ‫ڕق شتێكی ش���اراوەی���ە ل��ەدڵ��دا‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬

‫لەدەالقەی ڕووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ێ‬ ‫قەیرانەكانەوە‪ ،‬دیدگایەكی نو ‌‬ ‫لەبەڕێوەبردنی قەیراندا‬ ‫نوسینی‪ :‬كاوە هاوڕاز‬ ‫ژیانی مرۆڤایەتی لەسەرەتای‬ ‫دروست بوونی یەكەم مرۆڤی سەر‬ ‫ئەم هەسارەیەوە لەقەیراندا بووە‬ ‫‪،‬ی��ان توشی قەیرانێك‌و جۆرێك‬ ‫لە جۆرەكانی بووەتەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەگەر قەیرانی بیركردنەوەو بزافی‬ ‫تێفكرینیش بووبێت‪ ،‬پاشان بە‬ ‫خواستی خۆی بووبێت یان(نا) هەر‬ ‫ڕووبەڕووشی بووەتەوە‌و ملمالنێی‬ ‫لەگەڵ قەیرانەكانی دا هەبووە‪.‬‬ ‫ئیدی بەپێی بەپێی تێپەڕ بوونی‬ ‫ڕۆژ‌و س��اڵ‌و س��ەردەم‌و سەدەكانی‬ ‫ژیانی مرۆڤ قەیرانەكانیش هەمە‬ ‫چەشنی‌و هەمە ڕەنگی‌و ئاڕاستەی‬ ‫چەند بووارو الیەنێكیشیان بەخۆوە‬ ‫گ��رت��ووە وێ��ڕای خەست ب��وون��ەوەو‬ ‫توند ب��وون��ەوەو چڕبونەوەی ئەو‬ ‫قەیرانانە‪ ،‬هەندێك جار ئاسەواری‬ ‫مەترسی داریشیان لەسەر ژیانی‬ ‫بەشەریی بەجێ هێشتووە‪ ،‬وای‬ ‫ل��ەم��رۆڤ��ی��ش ك����ردووە س���وود لە‬ ‫ئ��ەزم��وون��ە س��ەرك��ەوت��وو ‪،‬شكست‬ ‫خ��واردووەك��ان��ی��ش وەرب��گ��رێ��ت‌و‪،‬‬ ‫ئاستی پسپۆڕی‌و شارەزاییەكانی‬ ‫بەڕەخنەی بنیاتنەرانە بتوێنێتەوە‪،‬‬ ‫لەو پاشماوەی كەرەستەی ڕەخنە‬ ‫گرتنانەشی پاڵفتەیەكی جوانی‬ ‫ل �ێ‌ ه��ێ��ش��ت��ووەت��ەوە ‪،‬بونیادێكی‬ ‫زانستی لێ‌ پێكهێناوە كە لەڕێ ی‬ ‫توێژینەوەی زانستی تەندوتۆڵ‌و‪،‬‬ ‫ش���ارەزای���ی پێشەنگی ڕاب����ەری‬ ‫ژی���ان���ەوە ب��ن��اغ��ەك��ان��ی ل��ەس��ەر‬ ‫داڕشتووە‪ ،‬ئەمە بەكرداری‌و لەڕێی‬ ‫دیراسە مەیدانیەكانیەوە لەفەزای‬ ‫مەعریفەی ئینسانی دا‌و تا دواجار‬ ‫لەسەر ناوی (ئیدارەی قەیرانەكان)‬ ‫وەستاوەتەوە ئیدی ب��اس‌و خواس‬ ‫ل��ەس��ەر م��ەس��ەل��ەك��ان��ی گ��رف �ت‌و‬ ‫قەیران‌و تەنگژە‌و ئیدارەكانیشیان‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫پەلكێشمان دەك���ات ب��ۆ خولیای‬ ‫وەاڵمی دوو جۆرە پرسیار ‪.‬‬ ‫‪ -1‬چ�����ۆن ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫ڕاس��ت��ەوخ��ۆ ك���اری ب��ەڕێ��وەب��ردن‌و‬ ‫ئیدارەی ئەو قەیرانانە ڕایی بكەین‬ ‫كە لە زۆربەی الیەنەكانی ژیانمان‬ ‫دا وەك(كۆمپانیا‌و ڕك��خ��راوەك��ان‪،‬‬ ‫زانكۆو پەیمانگاكان‪ ،‬تەنانەت لە‬ ‫ژینگەو م��اڵ‌و ناوچەكانیشمان دا‬ ‫ڕووبەڕوومان دەبنەوە؟‬ ‫‪ -2‬ئ���ەی چ���ۆن چ���ارەس���ەری‬ ‫ئەو ج��ۆرە قەیرانانەی تر بكەین‬ ‫كە ڕاستەوخۆ ڕووب���ەڕووی خۆمان‬ ‫نابنەوەو لە بەڕێوەبردن‌و ئیدارەی‬ ‫دا ب���ەش���دارن���ەب���ووی���ن‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫دەرئەنجامەكانیان جێ ی بایەخی‬ ‫ئێمە دەبن‌و كاریگەریشیان لەڕوانگە‬ ‫ئابووری‌و كۆمەاڵیەتی‌و كلتووری‌و‬ ‫ئایینی‌و سیاسیەكانیشەوە هەیە؟!‬ ‫دەروازەیەك‪:‬‬ ‫دوای ئەم پێشەكی یە بچووكەو‬ ‫ل��ەڕێ��ی وەاڵم���ی ئ��ەو پرسیارانەو‬ ‫شیكاری بابەتە پەیوەندی دارەكانی‬ ‫تریشیانەوە دەش��ێ��ت بجینە نێو‬ ‫ئەم بابەتەوەو‪ ،‬گرنگترین خاڵ‌و‬ ‫ناونیشان‌و الیەنە پەیوەستەكانی‬ ‫لێك بدەینەوە وەك سەرباسەكانی‬ ‫(پێناسەی ق��ەی��ران )و (ئ��ی��دارەی‬ ‫قەیران)و (ئیدارە بە قەیرانەكان)‬ ‫و (تایبەتمەندییە ه��زری‌و ژیری‌و‬ ‫دەروون��ی یەكانی)و‪ ،‬پاشان دیاری‬ ‫ك��ردن‌و دەس��ت خستنەسەر خودی‬ ‫ق��ەی��ران‌و دەس��ت نیشانی هۆكار‌و‬ ‫فاكتەرەكان‌و‪ ،‬دۆزینەوەی جێگرەوەو‬ ‫ئ��ەل��ت��ەرن��ات��ی��ڤ��ی ش��ی��او‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ‬ ‫ستراتیژی چۆنیەتی سەوداو مامەڵە‬ ‫لەگەڵ قەیرانەكاندا‌و دواجار دابین‬ ‫كردنی بڕیارو ڕاسپاردەو ڕێساكان بۆ‬ ‫لەخۆ گرتنی قەیران‌و پابەندكردنی‬ ‫ب���ەش���داران���ی ن��ێ��و ق��ەی��ران��ەك��ان‬ ‫پێیانەوە لەڕێی بەش بەش كردنی‬

‫ئامۆژگاری‌و ڕێنمایی یەكانەوە ‪.‬‬ ‫پێناسەی قەیران‬ ‫ق��ەی��ران‪ :‬برووسكە ساتێكی‬ ‫ژاكانە‪ ،‬یان حاڵەتێكی ناجێگیرەو‪،‬‬ ‫ئ����ەگ����ەری ح��ەت��م��ی ڕوودان������ی‬ ‫دەرئەنجامێكی ئازاربەخشی هەیەو‬ ‫زۆرج���اری���ش ل��ەه��ەن��اوی خ��ۆی دا‬ ‫چەندین ڕووداوی خێرا‌و هەڕەشە‬ ‫ئامێزی لەسەر ئەو بەهاو قیەم‌و‬ ‫ئامانجە پ��ی��رۆزان��ەش ه��ەی��ە كە‬ ‫مرۆڤی بەركەوتووی نێو قەیران‬ ‫باوەڕی پێیان هێناوە‪.‬‬ ‫دی����ارە ق��ەی��ران��ی��ش وەك ه��ەر‬ ‫حاڵەتێكی دی چ��ەن��دی��ن ج��ۆرو‬ ‫دی���اردەی ه��ەی��ەو بەهەمووشیان‬ ‫م��رۆڤ ب���ەرەو حاڵەتی تێڕوانین‬ ‫ل���ە ق���ەی���ران���ەك���ان دەب�����ەن ی��ان‬ ‫سەرنجی بەالی دۆزە گرنگەكاندا‬ ‫ڕادەكێشێت‪ ،‬ل��ەو ج��ۆران��ەش وەك‬ ‫(قەیرانی هەمەالیەن‌و گشتگیر‪،‬‬ ‫قەیرانی الوەك��ی‪ ،‬قەیرانی تووند‪،‬‬ ‫قەیرانی هێواش‌و‪...‬هتد) بەهەموو‬ ‫جۆرەكانیشیەوە زاراوەی چەمك‌و‬ ‫واتاكانی یەك خستووەو تێفكرینێكی‬ ‫یەكخراوی بۆ زانینی هۆكارەكان پێ‬ ‫بەخشیوین‪..‬‬ ‫(بەڕێوەبردنی قەیرانەكان‪ ،‬یان‬ ‫بەڕێوەبردن بەقەیرانەكان )‬ ‫بەڕێوەبردنی قەیرانەكان (‪Criss‬‬ ‫بەگوزارشتێكی‬ ‫‪)Management‬‬ ‫زۆر سانا ‪ (:‬چارەسەری قەیرانەكەیە‬ ‫بەشێوازی بەردەستی بەدی هێنانی‬ ‫گەورەترین بڕی شیاو لە ئامانجە‬ ‫خوازراوەكان‌و‪ ،‬بەرهەمە نایابەكان)‪..‬‬ ‫ئەی داخۆ بەڕێوەبەری قەیرانیش‬ ‫كێ‌ بێت؟! ئایا تاكە بەڕێوەبەرێكە‪،‬‬ ‫یان چەند كەسی تیمی قەیرانەكەیە؟‬ ‫دی���ارە هەرگیز ق��ەی��ران بەتەنها‬ ‫لەالیەن بەڕێوەبەرێكی تێپەڕێنەری‬ ‫گشت كۆسپ‌و ئاستەنگەكان (وەك‬ ‫كابرای سۆپەرمان) بەڕێوە نابرێت‪،‬‬

‫‪37‬‬ ‫‪37‬‬

‫بەڵكو لەڕێی تیمێكی تایبەت (‪Task‬‬ ‫‪)force‬ەوە و بە چاودێرییەكی ورد‬ ‫ئەندامەكانی هەڵدەبژێرن‪ ،‬تاكو‬ ‫دوای هەڵبژاردنیان مەشقیان پێ‬ ‫بكرێت‌و ئاست‌و توانا‌و شارەزاییان‬ ‫لەسەر بەڕێوەبردنی قەیرانەكان‬ ‫بەرزبكرێتەوە‪..‬‬ ‫بەڕێوەبەری كارامەی قەیران‬ ‫ێ یە؟!‬ ‫ك ‌‬ ‫وێ��ڕای پێویستی بەڕێوەبردنی‬ ‫ق����ەی����ران ل����ەالی����ەن ت��ی��م��ێ��ك��ی‬ ‫تەواویشەوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا هەبوونی‬ ‫بەڕێوەبەرێكی قەیران خۆی لەخۆی‬ ‫دا گرنگی یەكی تایبەتی دەستەبەر‬ ‫دەكات‌و‪ ،‬پێویستە چەندین سیفەتی‬ ‫دیارییشی تێدابێت‪ ،‬وەك ‪-:‬‬ ‫‪ -1‬باوەڕێكی تۆكمەو پتەوی‬ ‫بەدۆزی قەیران هەبێت‪ ،‬خۆڕاگری‬ ‫یەكی دژواری تێدابێت‪ ،‬خواست‌و‬ ‫ئیرادەشی لەبواری تەواوی كردەیی‌و‬ ‫جێ بەجێكاری دا بێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬خاوەنی توانای تێفكراندنی‬ ‫لە ئەفراندن (داهێنان)دا هەبێت‪.‬‬ ‫‪ -3‬س����ی����م����او ن���ی���ش���ان���ەی‬ ‫ل��ێ��وەش��اوەی��ی س��ەرك��ردای��ەت��ی‬ ‫تێدابێت ل��ەب��واری بەڕێوەبردنی‬ ‫سیستمی قەیرانیش دا وە لەئاقاری‬

‫پ��ەی��وەن��دی��ی گ��رت��ن��ی��ش ل��ەگ��ەڵ‬ ‫س��ەرج��ەم الیەنەكانی پەیوەست‬ ‫بەقەیرانەوە‪ ،‬بەتایبەتیش لەگەڵ‬ ‫الیەنی بەرامبەر(الیەنی دژ‪ ،‬الیەنی‬ ‫ناحەز)دا‪..‬‬ ‫ئەی داخۆ چەمكی بەڕێوەبردن‬ ‫بەقەیرانیش (‪Management by‬‬ ‫‪ )crisis‬چ واتایەك دەبەخشێت ؟!‬ ‫ئەم زاراوەی��ە ئاماژەیە بۆ حاڵەتی‬ ‫(خوڵقاندن‌و هەڵبەستنی قەیرانێك‬ ‫لەپێناوی بەدی هێنانی ئامانجێكی‬ ‫دی�����اری ك�������راودا)‪ ،‬ل������ەدەرەوەی‬ ‫ئ��ەم دوو پێناسەیەوە پ��ەی بەو‬ ‫دوو ڕاس��ت��ی ی��ە دەب��ەی��ن كەلە‬ ‫(قەیرانەهەڵبەستراوەكاندا) وشەی‬ ‫هەڵبەستراوی قەیران (بەڕێوەبردن‬ ‫بە قەیرانەكان) بەكار دەهێنرێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا الیەنی دی‪ ،‬پەنادەباتە‬ ‫بەر (بەڕێوەبردنی قەیرانەكان ) ‪.‬‬ ‫ئەمەش مانای ئەوە ناگەیەنێت كە‬ ‫سەرجەم قەیرانە هەڵبەستراوەكان‬ ‫لەالیەن یەكێك لە جەمسەرەكانی‬ ‫قەیرانەوە هەڵبەسترابێت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێ دەچێت فاكتەرێكی دەرەك �ی‌و‬ ‫دوور لە كۆنترۆڵ‌و دوور لەساحەی‬ ‫نیوان هەردوو جەمسەری قەیرانەكە‬ ‫تێی دا ڕووی دابێت‪ ،‬ئیدی هەردووال‬

‫(هەردوو جەمسەر)پەنا دەبەنەبەر‬ ‫(ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ق��ەی��ران) ‪..‬ئ��ەی‬ ‫چۆنیەتی بەڕێوەبردنی قەیرانەكان‬ ‫لەچی دا بەندە لەكاتێكدا وامان‬ ‫ب���ۆدەردەخ���ات ك��ە ڕەن��گ��ێ��ك بێت‬ ‫لەڕەنگەكانی تێفكرین (بیركردنەوە)‬ ‫ی داهێنەرانەو پەلمان پێ بهاوێت‪،‬‬ ‫بۆ‪:‬‬ ‫تێگەیشتن لە سروشتی‬ ‫ ‬‫قەیران‌و‪ ،‬دەرهاویشتەكانی‌و‪ ،‬پەری‬ ‫بردنیش بە جۆرەكانی‌و ‪،‬س��ووڕی‬ ‫كایەی ژیانی‪..‬‬ ‫ستراتیژیەتی‬ ‫ناسینی‬ ‫ ‬‫م��ام��ەڵ��ە ل��ەگ��ەڵ��ی دا‌و چۆنیەتی‬ ‫وێناكردنی سیناریۆكانی‪.‬‬ ‫دۆزی����ن����ەوەی ڕاس���پ���اردە‬ ‫ ‬‫پەنهانیە ڕەچ����او ك���راوەك���ان لە‬ ‫بەڕێوەبردنی قەیرانەكاندا‪.‬‬ ‫بەڕێوەبردنی قەیران چی یە؟‬ ‫ك��ەواب��وو ل��ێ��رەدا پێناسەیەك‬ ‫ب���ۆ زاراوەی (ب���ەڕێ���وە ب��ردن��ی‬ ‫ق��ەی��ران��ەك��ان)‪،‬خ��ۆی دەسەپێنێت‌و‬ ‫ئ��ەوەی��ە(ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ق��ەی��ران‬ ‫ئ��ەف��ران��دن��ك��اری‬ ‫تێفكرینێكی‬ ‫هۆشیارانەیەو ئاتاجی بە ناسینی‬ ‫جۆرو ڕەنگی تێفكرینەكەش هەیە)‪.‬‬ ‫(تێفكرینی ئەفراندنكاریی)یش‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪38‬‬ ‫‪38‬‬

‫پڕۆسەیەكی زەینبەندیی زاخاودراوە‬ ‫ب��ە ش��ڵ��ەژان‌و پ��ەرچ��ەك��ردارێ��ك��ی‬ ‫ڕاس���ت���گ���ۆی���ان���ەو ب���ەه���ۆی���ەوە‬ ‫ژیریی(عەقڵ) تواناكانی م��رۆڤ‌و‬ ‫زانیاریەكانی بە ڕێگایەكی خوڵقێنەر‬ ‫بۆ ڕێك دەخات‌و یاریدەی دەدات بۆ‬ ‫گەیشتن بە شتێكی تازەی بەسوود‪.‬‬ ‫مرۆڤی داهێنەر(ئەفرێنەر) لەم‬ ‫بوارەدا دەبێت ئەم سیفەت‌و دیاردە‬ ‫عەقڵی‌و دەروونی یە بەپێزانەی الی‬ ‫خوارەوە تیادابێت‪.‬‬ ‫‪ )1‬گیانی ه��ەس��ت��ەوەری لە‬ ‫بەركەوتنی گرفتەكاندا ‪.‬‬ ‫‪ )2‬ڕەوانبێژی‌و ژیربێژی‪.‬‬ ‫‪ )3‬نەرم‌و نیانی‪.‬‬ ‫‪ )4‬ڕەسەنایەتی‪.‬‬ ‫‪ )5‬زیرەكی‪.‬‬ ‫سیفەتە دەروونی یەكان‪:‬‬ ‫‪)1‬متمانە بەخود‬ ‫‪)2‬هێزی خواست‌و خۆشویستنی‬ ‫بوێریی‪.‬‬ ‫‪)3‬ب���ەت���وان���ای���ی ل��ەڕەخ��ن��ە لە‬ ‫خۆگرتندا‪.‬‬ ‫‪)4‬لەزۆر جاردا باوەڕبوون بەوەی‬ ‫كە دەشێت ل��ەوەی پێشوو زیاتر‬ ‫كاری داهێنەرانەتر بكرێت ‪.‬‬ ‫‪)5‬وەگ���ەڕخ���س���ت���ن���ی ه��ەوڵ��ی‬ ‫جەستەیی بەدڵسۆزیی‌و لێبڕاوانەوە‪.‬‬ ‫‪)6‬هەمیشە بەتوانابێت لەكاری‬ ‫زاڵبوون بەسەر تاكە بەربەست دا‪.‬‬ ‫‪)7‬خۆشویستنی دەرك��ەوت��ن‌و‬ ‫س��ودم��ەن��دب��وون ب��ەخ��وێ��ن��دن��ەوەو‬ ‫تێبینی‌و لێبوردنەوە‪.‬‬ ‫‪)8‬حەزكردن لە تاكڕەوی لە بەجێ‬ ‫گەیاندنی هەندێك كاروباری دا بە‬ ‫شارەزایی كۆمەاڵیەتی یەوە‪.‬‬ ‫قەیران‌و‬ ‫دەستنیشانكردنی‬ ‫دیاری كردنی هۆیەكان‪:‬‬ ‫ل��ەم ڕووەوە پێویستە قەیران‬ ‫ب��ەوردی دی��اری بكرێت‌و‪ ،‬پێویستە‬ ‫جیاوازیش بكەین لەنێوان قەیرانی‬ ‫ڕواڵەتی‌و قەیرانی ڕاستەقینەدا‪،‬‬ ‫چونكە یەكەمیان (قەیرانی ڕواڵەتی)‬ ‫لەوانەیە ناحەزێك لەپێناوی جۆرە‬ ‫مانۆڕێك (مناورە)و تێكەاڵو كردنی‬ ‫چەند دۆسیەیەكدا بیخوڵقێنێت‪ ،‬یان‬ ‫لەوانەیە بەمەبەستی داچۆڕاندنی‬ ‫داهات‌و شپرزەكردنی وزەو تواناكان‬ ‫هەڵی گیرسێنێت‪.‬‬ ‫كاری (بەڕێوەبەری) قەیرانیش‬ ‫ئ��ەگ��ەر كەسێكی داهێنەربێت‪،‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫هەستیاریەكی ئێجگار گ��ەورەی‬ ‫ب��ەرام��ب��ەر گ��رف��ت‌و ت��ەن��گ��ژەك��ان‬ ‫ه��ەی��ەو‪ ،‬ب��ەڕاس��ت��گ��ۆی �ی‌و گ��ەرم‌و‬ ‫گوڕیشەوە لەگەڵیدا دەژی‪ ،‬تاوەكو‬ ‫ب��ەم لەگەڵ دا ژی���ان‌و‪ ،‬هاوكاتی‬ ‫بوونەیشی‪ ،‬ن��اخ‌و ڕەهەندەكانی‬ ‫بدۆزێتەوەو‪ ،‬توانای بەدی كردنی‬ ‫س��ەم��ت(ات��ج��اە)‌و قۆناغەكانیشی‬ ‫هەبێت‌و‪ ،‬دەست بخاتە سەر هۆكار‌و‬ ‫درئەنجامەكانیشی‪ ،‬باشتریش وایە‬ ‫لەكاتی دەستنیشان كردنی قەیراندا‬ ‫لە خراپترین‪ ،‬یان چاكترین ئەگەری‬ ‫دابڕێژرێتەوە‬ ‫چاوەڕوانكراویشیدا‬ ‫ئەمەش یاریدەدەری دەبێت لە خۆ‬ ‫بۆسازدانی‌و وێناكردنی سەرجەم‬ ‫سیناریۆ بەردەست‌و شیاوەكانی(‪.)1‬‬ ‫ق��ەی��ران‪ ،‬خ��ۆی وەك نەخۆشی‬ ‫یەكی ترسناك دەردەك��ەوێ��ت كە‬ ‫هێرشی توش بوونی كردبێتەسەر‬ ‫الشەیەكی سست‌و خاوەن بەرگری‬ ‫الواز پاشان دەس��ت نیشانكردنی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ان��ەی ق��ەی��ران��ەك��ەش‬ ‫س��ەرەت��ای ڕێنمایی وەرگرتنە بۆ‬ ‫نموونەیی ترین شێوازی س��ەودا‌و‬ ‫مامەڵە لەگەڵدا كردنی‪ ،‬كارێكی‬ ‫ب��ەڵ��گ��ە ن��ەوی��س��ت��ی��ش��ە دەك��رێ��ت‬ ‫قەیرانەكە لەڕێی میكانیزمێكی‬ ‫ناوبراو بە(بەرنامەی هەمەالیەن)‬ ‫دەست نیشان بكرێت ‪..‬ئەم جۆرە‬ ‫ب��ەرن��ام��ەی��ەش ل��ەس��ەر دووت���ەوەر‬ ‫پێكهاتووە‪-:‬‬ ‫ی��ەك��ەم‪ /‬ه��ەوڵ��ی دۆزی��ن��ەوەی‬ ‫مێژووی قەیران‌و پۆلێنكردنی بۆ‬ ‫چەند قۆناغێك ‪.‬‬ ‫دووەم‪ /‬وەس��ف��ان��دن��ی قۆناغە‬ ‫م���ێ���ژووی���ی���ەك���ان���ی ق����ەی����ران‌و‪،‬‬ ‫ش��ی��ك��ردن��ەوەی��ان‪ ،‬ك���ە دەش��ێ��ت‬ ‫خ�����ودی ق���ەی���ران���ی���ش ب��ۆچ��ەن��د‬ ‫لۆژیكی(مەنطقی)لێك‬ ‫بەشێكی‬ ‫هەڵبوەشێنرێت ك��ە ن��اس��راوە بە‬ ‫(بەرنامەی سیستەمەكان)‪.‬‬ ‫(دەستنیشانكردنی ئامانجەكان)‬ ‫بۆچی قەیران بەڕێوە دەبەین؟‬ ‫چی دەخوازین؟ بۆچی ب��ەرەوڕووی‬ ‫ئەو قەیرانە دەوەستینەوە ؟ ئەمانە‬ ‫چەند پرسیارێكی ت��ەوەر ئامێزو‬ ‫چەقدارو‪ ،‬ترسناكیشن پێویستیان‬ ‫ب���ەوەاڵم���ی ورد ه��ەی��ە ل��ەڕێ��ی‬ ‫پیادەكردنی بەرنامەیەكی وردەوە بۆ‬ ‫دیاری كردنی ئامانجەكان‪ ،‬لەكاتی‬ ‫دروست كردنی ئامانجەكانیش دا‬

‫لەكەش‌و هەوایەكی قەیرانباردا ئەو‬ ‫ئامانجە سادەو ساكارانەمان بۆ دێتە‬ ‫بەرچاو كە دەشێت كرد‌و كۆشێكی‬ ‫چ��اوەڕوان��ك��راوی تێ‌ بچێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێویستە دڵنیایی هەبێت لەسەر ئەو‬ ‫قەیرانەو لەسەر ئامانجەكانیشی‬ ‫كە چەند ئامانجێكی ڕوون‌و وورد‌و‬ ‫ت��ۆك��م��ەو پ��ێ��ك��ەوە گ���رێ‌ دراو و‬ ‫تەواوكاری یەكدی‌و‪ ،‬واقعی‌و‪ ،‬شایانی‬ ‫پێوانەكردنیشن‪ ،‬پاشان ل��ەڕووی‬ ‫ستراتیژی‌و تەكنیكیشەوە لەیەك‬ ‫جۆرە ئامانجی هیوابۆ خوازراوبن‪.‬‬ ‫لەو ئامانجانەش‪:‬‬ ‫‪ -1‬دان��ان��ی سنور ل��ەب��ەردەم‬ ‫هەڵكشانی ق��ەی��ران��دا ‪ :‬بەپێی‬ ‫تێفكرین‌و بیركردنەوەی زانستیانە‬ ‫(لەدوای دیاری كردنی ئامانجەكان)‬ ‫دەبێت بەدیل‌و هاوشێوەی شیاو‬ ‫بدۆزینەوە‪ ،‬ب��ەاڵم بەرزبوونەوەی‬ ‫ڕووداوەكانی قەیران ئەوە بەسەر‬ ‫تیمی ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ق��ەی��ران دا‬ ‫دەسەپێنێت كە دەبێت میكایزمی‬ ‫س���ن���ووردارك���ردن���ی هەڵكشانی‬ ‫قەیران‌و بواری دەست نیشانكردنی‬ ‫بەدیل‌و هاوشێوەسەرەتاییەكانی‌و‬ ‫ی�����ان چ���ەن���د چ���ارەس���ەرێ���ك���ی‬ ‫ه��ێ��م��ن��ك��ەرەوەش وەگ��ەڕب��خ��ەن‬ ‫بەمەبەستی دەست بەسەراگرتنی‬ ‫(ڤایرۆسی قەیرانەكە) بەگوێرەی‬ ‫ت��وان��ا ت��اوەك��و ڤایرۆسەكە چەند‬ ‫خانەیەكی شێرپەنجە باڵونەكاتەوەو‬ ‫گەورەو گرانیشیان نەكات ‪.‬‬ ‫‪ -2‬داب�����ەش ب���وون���ی تیمی‬ ‫ق��ەی��ران��ەك��ە ب��ۆ دوو ت��اق��م كە‬ ‫تاقمێكیان ئ��ەرك��ی چ��ارەس��ەری‬ ‫(هێوركەرەوەی كاتی)بگرێتەبەر‌و‬ ‫‪،‬ئەوەی دیكەشیان (لەهەمان كات)‬ ‫دا ئەركی چارەسەری بنچینەیی‌و‬ ‫ڕیشەیی وەبەربنێت‪.‬‬ ‫‪ -3‬دی���اری ك��ردن��ی هاوشێوە‬ ‫گونجاوەكان (ل��ەم هەنگاوەشدا‬ ‫دەبێت هەربیروڕایەكت بۆ دێت‬ ‫الی خ��ۆت تۆماری بكەیت‪ ،‬نابێت‬ ‫پەلەش بكرێت لەپڕۆسەی حوكم‬ ‫لەسەردانیشدا‪.‬‬ ‫لەكاتی دی��اری كردنی بەدیل‌و‬ ‫ه��اوش��ێ��وەك��ان��دا دەب��ێ��ت تیمی‬ ‫قەیرانەكە چەند پرسیارێكی دیارو‬ ‫شیاو لە خۆیان بكەن‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫(چیمان ك��ردووەو چیمان نەكردووە‬ ‫)‪..‬ئ��ەی ئایا گۆشەی بیركردنەوە‬

‫‪39‬‬ ‫‪39‬‬

‫بگۆڕین ؟ ی��ان س���ەرەوخ���وار بیر‬ ‫ب��ك��ەی��ن��ەوە‪ ،‬ئ��ای��ا دەت��وان��ی��ن ئەو‬ ‫خواستانەی بیركردنەوەمان جێبەجێ‌‬ ‫بكەین ؟‬ ‫ستراتیژی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫قەیرانەكان دا‪:‬‬ ‫دوای دۆزی��ن��ەوەی میكانیزمی‬ ‫ب����ەڕێ����وەب����ردن‌و ڕای����ی ك��ردن��ی‬ ‫قەیرانەكان‪ ،‬پێویستە بچینە سەر‬ ‫باسی ستراتیژی شیاو و بەردەست‬ ‫بۆ مامەڵەو سەوداو ئاڵۆزی لەگەڵ‬ ‫قەیرانەكەدا‪.‬‬ ‫پێویستە ئەم بابەتانەش ڕەچاو‬ ‫بكرێت‪-:‬‬ ‫‪ -1‬دی��اری كردنی هەڵوێست‬ ‫ل��ەئ��اس��ت ق���ەی���ران���ەك���ەدا‪ ،‬كێ‌‬ ‫دروس��ت��ك��اری ق��ەی��ران��ەو؟ ئ��ەی كێ‌‬ ‫كراوە بە نیشانە تیای دا؟!‬ ‫‪ -2‬ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ستراتیژی‬ ‫گ���ون���ج���او ل���ەگ���ەڵ ق����ەی����ران‌و‪،‬‬ ‫دەرهاویشتەكانی دا‪.‬‬ ‫‪ -3‬دڵنیابوون لە ستراتیژی‬ ‫ه����ەڵ����ب����ژێ����ردراو ك����ە دەش���ێ���ت‬ ‫لەژێرسایەی توانا م��اددی‌و مرۆیی‬ ‫یە بەردەستەكان دا پەیڕەو بكرێت‪.‬‬ ‫‪ -4‬ناسینی ستراتیژی الیەنی‬ ‫بەرانبەر‪.‬‬ ‫گرنگترین ستراتیژی وەبەرنراو‬ ‫چی یە؟‬ ‫‪-1‬چەپاندنی قەیرانەكە لەم جۆرە‬ ‫ستراتیژەدا زەبروزەنگ یان ڕەقی‬ ‫لەمامەڵە لەگەڵ قەیرانەكەو لەگەڵ‬ ‫الیەنی بەرانبەریش دا پیادەدەكرێت‬ ‫بەو ڕەنگەی دەست تێوەردانی خێراو‬ ‫ه��ەوڵ��ی ڕاگرتنی ڕووداوەك��ان��ی‌و‬ ‫ل��ەن��اوب��ردن��ی ب��زوێ��ن��ەرەك��ان��ی��ش‪،‬‬ ‫وەك ئ��ەو قەیرانەی خوێندكاران‬ ‫كەلەهاوینی ساڵی(‪.1989‬ز)لە چین‬ ‫ڕووی دا‪.‬‬ ‫‪ -2‬بەتاڵكردنەوەی قەیرانەكە‪:‬‬ ‫ئەمەش بەدرێژبوونەوەی ستراتیژی‬ ‫پێش خۆی دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم خاڵی‬ ‫ج��ی��اوازی نێوانیان ل��ەوەدای��ە كە‬ ‫ستراتیژی یەكەم هەوڵ دەدات بۆ‬ ‫لەناوبردنی یەكجارەكی قەیرانەكە‬ ‫بەیەك جار‪ ،‬بەاڵم ستراتیژی دووەم‬ ‫ه��ەوڵ دەدات بۆ لەناوبردنی پلە‬ ‫بەپلەیی‌و قۆناغ بەندی‌و بە قەناعەت‬ ‫پێ كردنی بەكارهێنانی لە پێویست‬ ‫بوونی لە ڕێبازی پلە بەدی دا‪ ،‬جا‬ ‫ئیدی بۆ ڕەچاوكردنی توندوتۆڵی‌و‬

‫هێز‌و زۆری الیەنگرانی الیەنی‬ ‫بەرامبەرە‪ ،‬یان بۆ خۆدەرخستنی‬ ‫ئیعالمیانەیە بەدیمەن‌و ڕوواڵەتی‬ ‫الیەنێكی لێبوردەو چاوپۆشیكار‪ ،‬یان‬ ‫بەهەر هۆیەكی دیكەوە بێت ‪.‬‬ ‫‪ -4‬نكوڵی كردن لە قەیرانەكە‪،‬‬ ‫یان بێ بەها كردن‌و بەكەم گرتنی‬ ‫بەمانای ل��ەب��ن��ەڕەت دا ه��ەر دان‬ ‫بە بوونی قەیراندا نانێن یان یان‬ ‫ل��ە ن��رخ‌و كێشی ك��ەم دەك��ەن��ەوە‬ ‫بەجۆرێك وا پیشان بدرێت گوایە‬ ‫چەند بڵقێكە لەهەوادا‌و هێندەنابات‬ ‫دەڕەوێ��ت��ەوە‪ ،‬ل��ەم ستراتیژیەتەی‬ ‫دووەمدا‪:‬‬ ‫أ) ڕووپۆشكردنێكی ئیعالمیانە‬ ‫هەیە بۆ لەباربردنی هەلی الیەنی‬ ‫بەرامبەر لە قەناعەت پێ هێنانی‬ ‫ه��ەن��دێ��ك ك���ەس ل���ە ب��ەن��ی��ش��ان‬ ‫كراوانی قەیرانەكەولەدیاری كردنی‬ ‫مەترسی یەكەی دا‪..‬‬ ‫ب) پاراستنی الی��ەن��گ��ران لەو‬ ‫هەڵمەتە ئیعالمیانەو‪ ،‬قەناعەت‬ ‫پێ كردنیشیان بەنەبوونی هیچ‬ ‫قەیرانێك‪ ،‬یان بەبێ بایەخ كردنی‬ ‫قەیرانەكە‪.‬‬ ‫‪ -4‬داب���ڕان���دن���ی ه��ێ��زەك��ان��ی‬ ‫قەیران‪ :‬ئەم ستراتیژەش بڕیاری‬ ‫بەو حیكمەتەیە كەلەژێر حاڵەتی‬ ‫(ن��اه��ەس��ت��ی��اری��ی م��رۆڤ��ای��ەت��ی)دا‬ ‫حەشاردراوەو بەمەبەستی پەڕاندنی(‬ ‫سەری مارەكەیە) تاوەكو لە شەڕو‬ ‫خ��راپ��ەی ڕزگ���ارب���ن‪ ،‬ل����ەدەرەوەی‬ ‫ئەم حاڵەشەوە هێزەكانی قەیران‬ ‫بۆسێ ج��ۆری ( هێزی دروستكار)‬ ‫و(ه��ێ��زی پشتگیری ك��ار) و(هێزی‬ ‫بایەخدەر بەقەیران) پۆلێن دەكرێن‪.‬‬ ‫دوای ئ��ەم پۆلێنكارییەش‪ ،‬هێزە‬ ‫دروستكارەكانی قەیران بەڕێگایەك‪،‬‬ ‫یان جۆرێكی دی دادەبڕێنرێن ‪.‬‬ ‫‪ -5‬گ���ەم���ارۆدان���ی ق���ەی���ران ‪/‬‬ ‫ئ��ەم س��ت��رات��ی��ژەش بۆمەبەستی‬ ‫بەندكردنی قەیرانەكەو‪ ،‬هەوڵی‬ ‫بڵێسە ن��ەدان��ی دەدات ل��ەڕێ��ی‬ ‫هەڵمژینی ئ��ەو ف��ش��ارەی لێوەی‬ ‫دەردێ����ت‪ ،‬ب��ۆن��م��وون��ەش لەكاتی‬ ‫پەیدابوونی قەیرانی كرێكاراندا‪،‬‬ ‫دەشێت ئەم ڕێگایانە بگرینەبەر‪-:‬‬ ‫أ‪ -‬نیشاندانی خواست لەسەر‬ ‫زانینی داواكاریی كرێكاران لەڕێی‬ ‫چەند دانوستانێكی زیرەكانەوە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬داواك��ردن لە كرێكارانی كە‬

‫نوێنەرێكی خۆیان بۆ ئەو دانوستانە‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژێ��رن‌و‪ ،‬پ��اش��ان داواك����ردن‬ ‫ل��ە ن��وێ��ن��ەرەك��ەی��ان ك��ە خ��واس�ت‌و‬ ‫داواك��اری��ی��ەك��ان��ی��ان ی��ەك بخات‪،‬‬ ‫چونكە پێشتر بەچەند داواكاریەكی‬ ‫ناچونیەك‌و‪ ،‬دژبەیەك دەركەوتبوون‪،‬‬ ‫ی��ان البردنی هەندێك ل��ەداواك��ان‬ ‫ب��ەپ��اس��اوی ئ����ەوەی ك��ە ب��ەی��ەك‬ ‫جارهەموویان جێبەجێ‌ ناكرێن ‪.‬‬ ‫ج‪ -‬دانوستان لەگەڵ نوێنەرەكە‬ ‫شیان دا بەشێوازێكی زیرەكانەو‪،‬‬ ‫بەپوختەكردنەوەی چەند ئەنجامێكی‬ ‫باش‌و سوودبەخشی نێوانیان‪.‬‬ ‫‪ -6‬ت��ون��دك��ردن��ەوەی ق��ەی��ران‬ ‫‪ /‬ئ���ەم���ەش ب���ە زۆرت���رك���ردن���ی‬ ‫ب����اری ت���وون���دی ق��ەی��ران��ەك��ە بۆ‬ ‫پلەیەكی دی���اری ك��راو كەچڕترو‬ ‫دژوارتربكرێتەوە بۆ بەدی هێنانی‬ ‫چەند ئامانجێكی دیاری كراوی وەك‬ ‫‪:‬‬ ‫أ‪ -‬ئەگەر حاڵەتی تەم‌و مژێكی‬ ‫توند لەقەیرانەكەدا هەبێت‌و الیەنە‬ ‫هەڵسوڕێنەرەكانی‬ ‫ڕاستەقینەو‬ ‫قەیرانەكە نادیاربن‪.‬‬ ‫ب‪ -‬لەكاتی خواستێك دا بۆ‬ ‫پۆلێنكردنی هێژەكانی قەیران ‪.‬‬ ‫‪ -7‬پوچەڵكردنەوەی قەیرانەكە‬ ‫لەناوەڕۆكەوە‪:‬‬ ‫بێگومان هیچ قەیرانێك بێ‬ ‫ن����اوەڕۆك‌و ب��ەر بەستێك ن��ی یە‪،‬‬ ‫ن��اوەڕۆك��ی قەیرانیش پێ دەچێت‬ ‫‪(،‬ئایینی) ی��ان (ڕووناكبیری) یان‬ ‫(س��ی��اس��ی)ی��ان (ئ��اب��ووری)ی��اخ��ود‬ ‫(ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی) یان(تێكەڵەیەك‬ ‫ل��ە هەندێك ل��ەو ب��واران��ە بێت)‪،‬‬ ‫ئەم ستراتیژیەتەش بەمەبەستی‬ ‫خ��ن��ك��ان��دن��ی ق���ەی���ران���ەك���ەی���ە‬ ‫ل��ەڕێ��ی ه��ەڵ��م��ژی �ن‌و چ��ۆڕان��دن��ی‬ ‫ناوەڕۆكەكەیەوەو واشی لێ‌ بكرێت‬ ‫كە بەبێ هەوا هەناسەبدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەبێ سی یەكان‪ ،‬ستراتیژیەتی‬ ‫پ���وچ���ەڵ���ك���ردن���ەوە زۆرج�������ار لە‬ ‫ق��ەی��ران��ە ئایینی‌و ڕوون��اك��ب��ی��ری‬ ‫یەكاندا بەكاردەهێنرێت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لەبەرئەوەی ئایین‌و كلتور لەزۆرجاردا‬ ‫ت��ون �د‌وت��ی��ژی‌و زۆر ك��اری��ان تیادا‬ ‫سەرناگرێت‪ ،‬بەهۆی ئەمەشەوە‬ ‫یەكێك لە هەردووالیەنی قەیران‬ ‫پەنا دەباتەبەر بەتاڵكردنەوەكە‬ ‫لەناوەڕۆك‌و ناوئاخنی داو ئیدیعای‬ ‫ئ���ەوەش دەك���ات ك��ە بچوكترین‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬

‫پ��ەی��وەن��دی ب��ە ئ��ای��ی �ن‌و كلتوور‬ ‫(ڕوون��اك��ب��ی��ری��ەوە) ن��ی ی��ە تاوەكو‬ ‫لەدوای ئەوەش ئەركی الیەنەكەی‬ ‫دی چ��ەق��ی بەستبێتە س��ەر ئەو‬ ‫ن���اوەڕۆك���ە‪ ،‬ت��ەن��ان��ەت ل��ەوان��ەش��ە‬ ‫ئەركەكەی پەلی هاویشتبێت بۆ‬ ‫دۆزینەوەی چەند ناوەڕۆكێكی دی‪،‬‬ ‫بەمەبەستی وردوخ����اش كردنی‬ ‫ن��اح��ەزەك��ەی ل���ەه���ەردوو ب���واری‬ ‫تیۆریزەكردن‌و پراكتیك كردنەوە‪،‬‬ ‫ی��ان لە ه��ەردوو ڕووی تێفكرین‌و‬ ‫جێبەجێ ك��ردن��ەوە‪ ،‬قەیرانێكی‬ ‫توند وەك نموونە بۆ ئەم خاڵەی‬ ‫ح��ەوت��ەم كێشەی درێ��ژخ��ای��ەن��ی‬ ‫گەلی فەڵەستینە كە جوولەكەكان‬ ‫نموونەیەكی دیاریان لەم ڕووەوەو‬ ‫لەسەر ئ��ەو ستراتیژە پیشانداوە‬ ‫‪.‬جولەكەكان لەسەرەتای قەیرانی‬ ‫ف��ەڵ��ەس��ت��ی��ن��ەوە ئ���ەم ملمالنێ‌‌و‬ ‫ناكۆكی یە وەم��ان پێشان دەدەن‬ ‫گ��وای��ە تەنها بابەتێكی سیاسی‬ ‫یە نەك عەقائیدیانەی هاوچەرخ‪،‬‬ ‫پاشان وای ڕادەگەیەنن گوایە تەنها‬ ‫ل��ەڕێ��ی ئەنجوومەنی ئاسایشی‬ ‫نێودەوڵەتی یەوە چارەسەر دەبێت‪،‬‬ ‫واتە ئەوەی پێی دەڵێن( شەرعیەتی‬ ‫ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی)‪ ،‬ب��ۆی��ە زاراوەی‬ ‫قەیران لەم كێشەیەش دا ڕۆڵێكی‬ ‫گومڕاكاری بۆ دان���راوە‌و ملمالنێ‬ ‫ك��ەی��ش ب��ە ك��ێ��ش��ەی( ع����ەرەب‪-‬‬ ‫ئیسرائیل)ناودێر دەكەن‪.‬‬ ‫چەند ڕاسپاردەو ڕاوێژێكی‬ ‫چارەسەركاری‪:‬‬ ‫دی��ارە بۆ هەر كێشەو قەیران‌و‬ ‫تەنگژەیەك چەندین چارەسەرو ڕێو‬ ‫شوێنی خ��ودی‌و بابەتی هەبوون‬ ‫كاتێ‌ لەنێو چوون‪ .‬ئێمەش لەبواری‬ ‫ئ��ەم ن��وس��ی��ن��ەدا ك��ە ت��اڕادەی��ەك‬ ‫لەبابەتی قەیران‌و ناوئاخنەكەی‬ ‫ت��ێ��گ��ەی��ش��ت��ی��ن‪ ،‬ن��ەخ��اس��م��ە لە‬ ‫تایبەتمەندییەكانی بەڕێوەبەرێتیم‌و‬ ‫ڕاهیكاری قەیرانی كاریگەر‪ ،‬پاشان‬ ‫دوای ئەوەش شێوازی بەڕێوەچوون‌و‬ ‫ئیدارەی قەیرانەكانمان ڕۆشنایی‬ ‫ستراتیژێكی دیاری كراودا خستەڕوو‬ ‫ئەوا دەشێت بڵێین دواییمان هێناوە‬ ‫بە زۆرب��ەی موفرەدات‌و بڕگەكانی‬ ‫چ���وارچ���ێ���وەی ت��ی��ۆری ئ��ی��دارەی‬ ‫قەیرانەكەدا‪ ،‬قەیرانیش بەسروشتی‬ ‫خ��ۆی كەشێكی م��ت��ورب��ەك��راو بە‬ ‫ت��ەن��گ��ژەو گ��رف��ت‌و ه��ەڵ��چ��وون‌و‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫پەرچەكردار دەخوڵقێنێت‪ ،‬لەوانەش‬ ‫جۆرە هەستێك بە لەدەست دانی‬ ‫ڕەوت���ی ڕوداوەك�����ان ی����اوەری بن‬ ‫كاتێك سەیری شانۆی ڕووداوەكان‬ ‫دەكات‪ ،‬كەشێك لەوانەیە هەندێك‬ ‫لەخەڵكی هانبدات بۆ دەستگرتن‬ ‫بەتوانای خۆیانەوە لەئاكامی وجودی‬ ‫چەندین زانیاری‌و بیروڕای دژ بەیەك‬ ‫الیان لەهەناوی ئەم كەش‌و هەوا‬ ‫خنكێنەرەشەوە گرنگی بەدەست‬ ‫هێنانی چارەسەرو ڕاوێژ‌و ڕێنمایی‬ ‫بۆ عەقڵە ساغە نائارامەكان ڕەنگ‬ ‫دەداتەوە تاوەكو مرۆڤ بخاتەوە سەر‬ ‫ڕێگا دروستەكەی چۆنیەتی مامەڵە‬ ‫لەگەڵ قەیرانە هەمەجۆرەكاندا‪.‬‬ ‫‪ -1‬ئ���ەوەی ك��ە توشت ب��ووە‬ ‫با ئەوەنەبێت جوڵەی پێ كردویت‬ ‫ئەم ڕاسپاردەیەش وات لێ‌ دەكات‬ ‫كە ب��ەروب��ووم��ی ب��اوەڕداری��ت بە(‬ ‫قەزاوقەدەر) بچنێتەوە ‪.‬لەم ڕووەوە‬ ‫خ���ودا ل��ەق��ورئ��ان��دا فەرموویەتی‬ ‫[إنا كل شی‌ء خلقناه بقدر] سورە‬ ‫القمر‪ )49/‬هەروەها فەرموویەتی‬ ‫[وك���ان أم��ر ال��ل��ه ق���درا م��ق��دورا]‪.‬‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬ ‫ل��ەدی��داری دا ل��ەگ��ەڵ(ج��ب��ری��ل)ی‬ ‫فریشتەی سروشدا‪ ،‬كاتێك دەربارەی‬ ‫(ئیمان‌و ب��اوەڕدارێ��ت��ی) پرسیاری‬ ‫لێ‌ كردبوو‪ ،‬فەرموویەتی‪ »:‬باوەڕ‬ ‫(ئ��ی��م��ان) ئ��ەوەی��ە ب����اوەڕی ت��ەواو‬ ‫بهێنیت ب��ە خ���وا‌و فریشتەكان‌و‬ ‫ك��ت��ێ��ب‌و پ��ەی��ام��ن��ێ��راوەك��ان��ی‌و‪،‬‬ ‫باوەڕیشبێنیت‬ ‫پێغەمبەرانی‌و‪،‬‬ ‫ب���ە(ق���ەدەر) (ب��ەخ��ێ�ر‌و ش��ەڕی��ەوە)‬ ‫(مسلم گێڕاویەتەوە(مسلم‪-‬ح‪)9/‬‬ ‫‪ -2‬ت��وڕەن��ەب��وون‪ /‬پێویستە‬ ‫مرۆڤ لەكاتی قەیران‌و گرفتەكاندا‬ ‫نەریتی ت��وڕەی��ی‌و پ��ەس��ت ب��وون‬ ‫پیشان نەدات‪ ،‬بۆچی پەست دەبێت‌و‬ ‫(ك��وردوت��ەن��ی) دۆودۆش���او تێكەڵ‬ ‫دەكەیت‪ ،‬بەوە چی پەیدا دەكەیت‬ ‫؟! ئەگەر تۆ دڵنیایت لە ڕەوای��ی‬ ‫قەیرانەكەت‌و ل��ەو ڕاستی یەش‬ ‫كە گرفت‌و كێشەكانت بە هەڵەت‬ ‫دا ن��اب��ەن‪ ،‬پێویستە ب���اوەڕت بەو‬ ‫واقیعەش هەبێت كە تاكە ڕێگایەك‬ ‫ب��ۆ چ��ارەس��ەر‪ ،‬تەنها تێفكرین‌و‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەی ڕاس��ت پێكانەیە‪.‬‬ ‫نەك بە دەمارگیری‌و لەدەست دانی‬ ‫هێمنی‌و بەهەڵم بوونی عەقڵ‌و‬ ‫تێفكرین بەوپەڕی سادەییەوە پێشت‬

‫دەڵێم ئەگەر بتەوێت تووڕەنەبیت‪،‬‬ ‫دڵ��ن��ی��اب��ە ت���وڕە ن��اب��ی��ت‪ ،‬ئ��ەم��ەش‬ ‫فەلسەفەو ئەفسون نی یە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ڕێنمایی یەكی پێغەمبەرانەشە‬ ‫وەك لە (ئەبوو هورەیرەوە –خوای‬ ‫لێ‌ ڕازی بێت‪ -‬گێڕراوەتەوە كەوا‬ ‫پیاوێك بە پێغەمبەری(صلی الله‬ ‫علیە وسلم) ووت��ووە‪ »:‬ڕاسپاردەم‬ ‫ب��دەرێ‪ ،‬ئامۆژگاریم بكە‪ ،‬ئەویش‬ ‫فەرموویەتی‪( »:‬التغضب‪ ،‬ت��ووڕە‬ ‫مەبە) لەوەاڵمی چەند پرسیارێكی‬ ‫تری هەمان پیاودا هەر فەرمووی‪»:‬‬ ‫(تووڕەمەبە)‪-.‬بوخاری گێڕاویەتەوە‪-‬‬ ‫بەرگی (‪)10‬الپەڕە (‪.)431‬‬ ‫‪ -3‬واقیعی‌و‪ ،‬واقیع بین بە‬ ‫م��رۆڤ ئ��ەگ��ەر واقعیانە بابەت‌و‬ ‫قەیرانەكان ببینێت ئەوا دەتوانێت‬ ‫زۆرب����ەی ئ��ام��ان��ج��ەك��ان��ی ب��ەدی��ی‬ ‫بێنێت‪ .‬دەبێت هەریەكە لە ئێمە‬ ‫لەخۆمان بپرسین (ئامانجمان چی‬ ‫ی��ە)؟(ب��ەڕاس��ت��ی چیمان دەوێ���ت)؟‬ ‫ئیدی دوای دەست نیشان كردنی‬ ‫مەبەست‌و ئامانجمان زۆر لەو گیانی‬ ‫نواندن‌و لە خۆ بەنموونەكردنانەش‬ ‫بەدوور دەبین كە دەمانخەنە وەهم‌و‬ ‫خەیاڵەوەو لەڕێگای ڕاستەقینەی‬ ‫دیتنی ئامانجەكانمان گومڕامان‬ ‫دەك��ەن‪ ..‬زۆر جار هەندێك كەس‬ ‫ئامانجەكانیشیان دی��اری‌و دەست‬ ‫نیشان كردووە‪ ،‬بەاڵم واقعی‌و واقع‬ ‫بین نەبوون‪ ،‬بەڵكو خەون‌و خەیاڵیان‬ ‫لەسەر هەڵچنیوە‌و خۆیان ویستویانە‬ ‫واق��ع��ێ��ك ب��ەس��ەر ك��ەس��ان��ی ت��ردا‬ ‫بسەپێنن‪ ،‬بەم ڕەنگەشە سەودا‌و‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ قەیرانەكانیاندا‬ ‫كردووەو دوای دوای هەواو ئارەزووی‬ ‫خ��ۆی��ان ك���ەوت���ون‪ ،‬هەمیشە لە‬ ‫خەون دیتندا بوون‪ ،‬ئیدی بەوەش‬ ‫شكستیان هێناوە‌و نەیانتوانیوە‬ ‫هیچ شتێك لەئامانجەكانیان بەدی‬ ‫بهێنن ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ن��اح��ەزەك��ەت ش��ەرم��ەزار‬ ‫مەكە‪ ،‬جوانترین‌و درەوشاوەترین‬ ‫ب��ن��ەم��ای ج��ێ��گ��ی��ر ل���ە ئ���ی���دارەی‬ ‫قەیرانەكاندا (شەرمەزارنەكردنی‬ ‫ناحەزو ڕكەبەرانە)‪ ،‬چونكە ناحەز‬ ‫(الی��ەن��ی ب��ەرام��ب��ەر ل��ە ق��ەی��ران)‬ ‫دا ل���ەزۆرب���ەی ج���ارەك���ان���دا ب��ەو‬ ‫ه��اوب��ەش‌و ش��ەری��ك��ە دادەن��رێ��ت‬ ‫ك��ە ه��ی��چ دەرب���ازێ���ك ب��ۆ س��ازش‬ ‫لەگەڵدا نەكردنی لەسەر هەندێك‬

‫‪41‬‬ ‫‪41‬‬

‫ب��اب��ەت ل��ەئ��ارادا نابێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەندەبە چەند كارێكی دیكەوە كە‬ ‫گرنگترینیان (شۆڕشی زانیاریەكان)‬ ‫و (باڵوبوونەوەی هۆشیاری‌و هۆگری‬ ‫پسپۆڕیش لە ڕێسا‌و بنچینەكانی‬ ‫ئیدارەی قەیرانەكاندا)‌و (ڕێگەدان‬ ‫ب��ەه��ەن��اس��ەدان��ی ب��ەرام��ب��ەری)‪.‬‬ ‫ك��ەواب��وو نابێت پەلەبكرێت لە‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی ناحەز‌و ڕكەبەران‪،‬‬ ‫چونكە ڕەوت���ی ڕووداوەك��ان��ی��ش‬ ‫خێراتردەكات‌و بەرامبەریش توشی‬ ‫جۆرە لوتبەرزی‌و لەخۆبایی بوونێك‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫‪ -5‬ب����ەرزب����ون����ەوەی پ��ل��ەی‬ ‫بەندەیی‪ ،‬كارێكی یان دیاردەیەكی‬ ‫سروشتی‌و ئاسایی یە كە هەریەكە‬ ‫ل��ە جەمیەرەكانی ق��ەی��ران چەند‬ ‫ج���ێ���گ���رەوەو ئ��ەل��ت��ەرن��ات��ی��ڤ��ێ��ك��ی‬ ‫ت��ر وەب��ەرن��ێ��ت‌و‪ ،‬ك���اری ئ��ی��دارەو‬ ‫بەڕێوەبردنی قەیرانەكەش سەرەتا‬ ‫بە ن��ەرم�ی‌و هێواشی دەس��ت پێ‬ ‫بكات‪ ،‬پاشان وردە وردە بەگوێرەی‬ ‫سیستمێكی پلەبەندیی هەنگاو بۆ‬ ‫دۆزینەوەی ئەلتەرناتیڤێك بنێت‪.‬‬ ‫تادەگاتە خاڵی هەرەبەهێز‪ ،‬ئەم‬ ‫پلەبەندی یەش وا لەبەرامبەرەكەت‬ ‫دەكات بۆچوونێكی وای بۆ دروست‬ ‫بێت كە تۆ توانای چاكت لەسەر‬ ‫بەردەوام بوون لەو قەیرانەدا هەیە‪،‬‬ ‫ئیدی خۆیشی ناچار دەبێت بەسازش‬ ‫كردن‌و بەكۆتایی هێنانی قەیرانەكە‬ ‫بەڕێگەی خوازراو پاشان نابێت لەم‬ ‫پلە بەندی یەدا پەنا بۆ توندو تیژی‌و‬ ‫زەبروزەنگ ببرێت ‪.‬دی��ارە ئەمەش‬ ‫ڕووكارێكی ئابووری ئامێز‌و دەست‬ ‫پێوەگرتن ب��ۆ چۆنیەتی داهاتە‬ ‫بەردەستە شیاوەكان دەبەخشێت‬ ‫كەلەكاتێكیش دا بەهەندێك لە‬ ‫دروستكاران‌و پیشەوەرانی قەیران‬ ‫ل��ەس��ەرەت��اوە قەیرانێكی وەهمی‬ ‫دەخوڵقێنن‌و جۆرە بۆسە(كەمین)ێك‬ ‫بۆ دادۆشینی داهاتەكان دەنێنەوە‪،‬‬ ‫تالەدواییداو بە ڕاستی (قەیرانە‬ ‫ڕاستەقینەكەیان)بە دەركەوێت‪.‬‬ ‫‪ -6‬م��������اوەی پ�������رس‌و ڕا‌و‬ ‫ڕاوێژكاریی بەرفراوانتر بكە‪ :‬خودای‬ ‫گ���ەورە ف��ەرم��وی��ەت��ی‪( »:‬ش��اوره��م‬ ‫فی االم��ر)ال عمران‪.)159/‬گرنگی‬ ‫ئ���ەم خ��اڵ��ەی دوای��ی��م��ان ل���ەوەدا‬ ‫دەدرەوشێتەوە كە بوار وااڵ دەكات‬

‫بۆ بەڕێوەبەری قەیرانەكە بەوپەڕی‬ ‫گیانی ژی��ران��ەو عەقاڵنی‌و واقیع‬ ‫بینانەش چەندین ڕێگا‌و ڕێبازی‬ ‫تێفكرین‌و لەچەندین دیدگاو گۆشە‬ ‫نیگاشەوە وێستگەی ئارامی‌و گەش‬ ‫بینیان بۆ دەستەبەر بكات ‪،‬زۆركەس‬ ‫لەوانەی بەردەوام بەدەست كێشە‌و‬ ‫گرفت‌و قەیرانەكانیانەوە دەناڵێنن‬ ‫لەو كەسانەن كە تەنها ڕاوێژیان‬ ‫ب��ە خ��ۆی��ان ك����ردووەو بەعەقڵ‌و‬ ‫هۆش‌و تێفكرینی سنورداری خۆیان‬ ‫خرۆشاون‪ ،‬تەنها خۆیان بە ئامۆژگار‌و‬ ‫ڕێنماكار دان����اوەو پ���رس‌و ڕای��ان‬

‫لەسەر ب��اوەڕداری��ی��ان بە ڕەوای �ی‌و‬ ‫پ��اك‌و پوختەیی داواك��ان �ت‌و كێشە‬ ‫دیارەكانت دا‪.‬‬ ‫‪ -8‬ت��ەن��ان��ەت ك��ەس��ان��ی بێ‬ ‫الی��ەن��ی��ش ب����ەوردی‌و زی��رەك��ان��ە‪،‬‬ ‫بخەیتە ب��ازن��ەی ی���اری���دەدەران‌و‬ ‫الیەنگران‌و كۆمەككارانتەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫لە ڕی��زی بەرهەڵستكارانیش دا‬ ‫كەسانی دادپەروەر‌و ژیر بدۆزیتەوەو‬ ‫قەناعەتیان پ��ێ بهێنیت ك��ە تۆ‬ ‫خاوەنی كێشەیەكی پیرۆز‌و پڕ لە‬ ‫حەق‌و دادپەروەریت‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪ :‬سودوەرگیراوە لە‪:‬‬

‫بەكەسانی ش���ارەزا‌و بەئەزموون‬ ‫نەكردووە‪.‬‬ ‫‪ -7‬هەوڵی بەدەست هێنانی‬ ‫كۆمەكی زیاتربدە‪ ،‬ئەمەش كاری‬ ‫بەڕێوەبەری سەركەوتووی دیاردەی‬ ‫قەیرانەكانە‪ ،‬دەبێت الیەنگران‌و‬ ‫ه��اوڕێ��ی��ان ل��ەب��ازن��ەی ك��ۆم��ەك‬ ‫كردن‌و هاوڕێكاریاندا بهێڵرێتەوەو‬ ‫قەناعەتیان بە بڕیارەكانی خۆشت‬ ‫پێ بهێنیت‌و زیاتر سوریانبكەیت‬

‫‪-1‬وتاری‪/‬أزماتنا ‪...‬كیف ندیرها‪/‬أحمد‬ ‫عثمان‪.‬‬ ‫‪-2‬ك��ت��ێ��ب��ی‪/‬االب��داع یخنق االزم���ات‪/‬‬ ‫عبدالله بن عبدالرحمن البریدی‪ ،‬دارالنشر‪:‬‬ ‫بیت االف��ك��ار ال��دول��ی��ە‪1999:‬م‪،‬ع��دد‬ ‫الصفحات (‪)178‬من القطع المتوسط‪.‬‬ ‫‪-3‬گۆڤاری البیان‪ /‬المنتدی االسالمی‬ ‫الستەالرابعە عشرە العدد ‪ 145‬شوال‬ ‫‪.1421‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪42‬‬ ‫‪42‬‬

‫دڵداریكردن لەناو گەنجاندا‪،‬‬ ‫هۆكارو دەرئەنجامەكانی‬ ‫مامۆستایەكی ئاینی‪ :‬ئەو كەسەی خەریكی ئەم كارە‬ ‫ێ دەبێت بزانی كە شتێكی سادە نیە‪ ،‬بەڵكو خەریكی‬ ‫دەب ‌‬ ‫كارێكی زۆر گرنگە‪ ،‬ئەویش ناشتنی درەختی (دار)‬ ‫خۆشەویستییە لە دڵدا‬ ‫دەروونناسێك‪ »:‬لە ئێستادا پەیوەندی بە ڕێگای نا شەرعی‬ ‫لە زیاد بووندایە ئەمەش دیاردەیەكە كە دەرەنجامی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‬ ‫ڕیپۆرتاژ‪ :‬بەهمەن ئیبراهیم‬ ‫ه��ەر كۆمەڵگەیەك لەسەر ڕووی‬ ‫ئەم زەوییە لەكۆمەڵێك چین پێك دێ‌‪،‬‬ ‫هەموو چینەكانیش بوون بە كەرەستەی‬ ‫خاو بۆ دروس��ت بونی كۆمەڵگەیەك‪،‬‬ ‫هەر چینێك خاوەن كێشە و پێویستی‬ ‫تایبەت بە خۆیەتی‪ ،‬لەم سەردەمەدا‬ ‫وای لێهاتووە تەنانەت هەر چینێكیش‬ ‫خ��اوەن زاراوەی تایبەت بە خۆیەتی‪،‬‬ ‫بۆ نمونە (چینی ڕۆشنبیران‪ ،‬چینی‬ ‫سیاسەتمەداران‪ ،‬چینی گەنجان‪.....‬‬ ‫هتد)‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەی كوردیش بە دەرنیە لەم‬ ‫ڕێسایە‪ ،‬خاوەن چەندین چینی گەورەیە‬ ‫ك��ە ه��ەم��ووی��ان كاریگەرییان هەیە‬ ‫لەسەر كۆمەڵگەكە بەڕێژەی جیاواز‬ ‫ج��ی��اواز‪ ،‬بە درێ���ژای م��ێ��ژووش واب��وە‪،‬‬ ‫كە ه��ەرم��اوە و یەكێك لە چینەكان‬ ‫توانیویانە خۆری درەوشاوەی كۆمەڵگە‬ ‫بن‪ ،‬ببنە ژمارەی یەكەم لە كۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫س��ەردەم��ان��ێ��ك س��ی��اس��ەت��م��ەداران‪،‬‬ ‫س��ەرم��ای��ەداران‪ ،‬ئ��ەوەش جێ‌ گومان‬ ‫نیە كە ئێستا ئ��ەوە گەنجانن دەبنە‬ ‫هێز و پاڵپشت بۆ كۆمەڵگە‪ ،‬دەتوانن‬ ‫بزوتنەوەیەك بەرپابكەن لە پێناو بەدی‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫هێنانی ئامانجەكانیاندا‪ ،‬ژمارەیەكن‬ ‫كە بونیادی كاریان لەسەر دەنرێت‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە پێویستە ش��ارەزای زمانی‬ ‫گەنج بین‪ ،‬لە كێشە و پێویستیەكانیان‬ ‫بپرسین‪ ،‬گوێ‌ لە ڕازی دڵیان بگرین‪،‬‬ ‫ب��ی��ر ل��ە ئ��ەن��دێ��ش��ەك��ان��ی مێشكیان‬ ‫ب��ك��ەی��ن��ەوە چ��ون��ك��ە ئ����ەوان ك���ارای‬ ‫ی���اری���دەدەرن ب��ۆ پ��ێ��دان��ەوەی وزە و‬ ‫تینێك بە كۆمەڵگەكەمان واتە ئەوان‬ ‫لەم سەردەمەدا هۆكاری السەنگی و‬ ‫پارسەنگی تەرازووی كۆمەڵگەن بۆیە‬ ‫زۆر پێویستە كە بە هۆشیارییەكی لە‬ ‫ڕادە بەدەرەوە مامەڵەیان لەگەاڵ بكرێ‌‬ ‫و وەك خۆیان بیانناسین نەك هەركەسە‬ ‫و بە جۆرێك وێنایان بكات‪ ،‬زاراوەكان‬ ‫كلیلێكن دەروازەی ناسینی گەنجانمان‬ ‫بۆ دەك��ات��ەوە چونكە ئەوانیش وەك‬ ‫چینەكانی تر خاوەن كۆمەڵێ‌ زاراوەن‬ ‫كە لەناو خۆیاندا بەكاری دێنن و خۆیان‬ ‫بە خاوەنی ئەو زاراوانە دەزانن‪.‬‬ ‫یەكێك لەو زاراوان��ە كە بەتێكەاڵو‬ ‫بونێكی كەم لەگەڵ گەنجاندا بۆت‬ ‫دەردەك����ەوێ‌ ك��ە زۆر ب��ەك��اری دێنن‬ ‫و م��ۆرك��ی خۆیانی پێوەیە زاراوەی‬ ‫(دڵداری)یە‪.‬‬ ‫دڵ��داری لە ئەدەبیات و فۆلكلۆری‬

‫كوردیدا زۆری لەسەر وتراوە و نوسراوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئێمە ئەمجار دەم��ان��ەوێ‌ بە‬ ‫شێوازێكی تر لێی وردبینەوە و بیخەینە‬ ‫ژێر میكرۆسكۆبەوە نەك بكەوینە ژێر‬ ‫كاریگەریی و بەر بۆ هەستەكانمان شل‬ ‫بكەین تا بەرەو هەڵدێرێكمان بەرێت‪.‬‬ ‫ل��ەم ڕێ��پ��ۆرت��اژەدا ئ��ەم وەاڵمانەت‬ ‫دەست دەكەوێت‪:‬‬ ‫ئەم زاراوەی��ە چی یە؟! تێڕوانینی‬ ‫شەریعەتی ئیسالم بۆ ئ��ەم بابەتە‬ ‫چۆنە؟ ئەم بابەتە لەسودی گەنجاندایە‬ ‫؟یان لە زیانیان دایە ؟گەنجان بۆ پەنا‬ ‫ب��ۆ ئ��ەم ك��ارە ئ��ەب��ەن؟ ئ��ەم ك��ارە ج‬ ‫پێویستیەك بۆ گەنجان پڕ ئەكاتەوە؟‬ ‫ئەم بابەتە كاریگەری لەسەر دەرونی‬ ‫گەنجان چۆنە؟ گەنجان خۆیان چۆن‬ ‫لەم باسە ئەدوێن؟! ئەنجامی ئەم كارە‬ ‫چیە؟‬ ‫مامۆستا مەال ئاوات عبدالله‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو مەال گەنجانەیە‌و خاوەن چەندین‬ ‫نوسینە لەبارەی دڵداری كردنەوە‪ ،‬وەك‬ ‫خۆی وتی‪ »:‬كاتی نوسینێكم لەوبارەوە‬ ‫ب�ڵ�اوك���ردەوە ه��ەن��دێ‌ ك��ەس پێیان‬ ‫سەیربوو مەالیەك باس لەبابەتێكی‬ ‫وا بكات! ئێمەش لێمان پرسی‪ »:‬وەك‬ ‫مامۆستایەكی ئاینی چۆن لە دڵداری‬

‫‪43‬‬ ‫‪43‬‬

‫ئ��ەڕوان��ی؟!ل��ە وەاڵم���دا وت��ی‪ »:‬وشەی‬ ‫دڵداری وشەیەكی لێكدراوە لەهەر دوو‬ ‫وشەی (داڵ)و (دار)پێكهاتووە‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫كەسەی خەریكی ئەم كارە دەبێ‌ دەبێت‬ ‫بزانی كە شتێكی س��ادە نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خەریكی كارێكی زۆر گرنگە‪ ،‬ئەویش‬ ‫ناشتنی دەرختی (دار) خۆشەویستییە‬ ‫لە دڵ��دا‪ ،‬ب��ەاڵم ناشتنی درەخ��ت لە‬ ‫كەسێكەوە بۆ كەسێكی تر ئەگۆڕێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمڕۆ زۆرێك لەو درەختانە كە‬ ‫لەناو دڵ��دا ئەچێنرێن وشك ئەبن و‬ ‫بەر ناگرن! بەاڵم ئەوانەی وا بە ئاوی‬ ‫ئیمان و ڕێنماییەكانی شەرع ئاودراون‬ ‫سەوزن و بەرئەگرن‪ ،‬بۆ نمونە ئەمڕۆ‬ ‫زۆر هاوسەر ئەبینرێن هەر بەگەنجی‬ ‫لێك جیائەبنەوە‪ ،‬ئەو كوڕ و كچانەی‬ ‫لە زانكۆ خۆیان فیدای یەكتر دەكرد‪،‬‬ ‫پەیوەندی ناشەرعیان دەبەست‪ ،‬دوای‬ ‫م��اوەی��ەك ه��ەس��ت ب��ەڕێ��ز و وەف���ا و‬ ‫خۆشەویستی ناكەن بەرامبەر یەكتر‪،‬‬ ‫چونكە هەر لەسەرەتاوە پەیوەندییەكە‬ ‫ناتەندروست بووە‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫شەرع و دینداری و لەیەكتر تێگەشتن‬ ‫ن��ەب��ووە‪ ،‬ئەگینا زۆری��ن��ەی ئەو‬ ‫هاوسەرانەی وەك چۆن خوا بڕیاری‬ ‫داوە هاوسەرگیریان پێكهێناوە لە‬ ‫ژیاندا بەختەوەرن‪ ،‬كاتێ‌ دەكەونە‬ ‫تەمەنیشەوە خوای پەروەردگار ئەو‬ ‫پ���ەڕی س��ۆز و میهرەبانی دەخ��ات��ە‬ ‫دڵیانەوە‪ ،‬چونكە خۆی بڕیاری داوە‪.‬‬ ‫بۆ زانینی بۆ چونی دەرونناسان‬ ‫دەرب����ارەی ئ��ەم مەسەلەیە‬ ‫پ��رس��ی��ارم��ان ل��ە م‪.‬ئ����اوات‬ ‫نەصرالله دەرونناس و شارەزا‬ ‫لەبواری گەشەپێدانی مرۆیی كرد‬ ‫وت��ی‪ (»:‬سەرەتا پێویستە ئەوە‬ ‫بزانین ك��ە دەرون��ن��اس��ی (علم‬ ‫النفس) وەك ڕەوشتزانی (علم‬ ‫االخالق ) نیە باس لە رەفتاری‬ ‫ب��ااڵ (فضائل) یان ڕەفتاری‬ ‫نزم ( رزائل ) بكات‪ .‬من لە ڕوی‬ ‫دەروونیەوە پێویستە باس لە هۆكار‬ ‫و دەرەنجام بكەم‪.‬‬ ‫م����رۆڤ ب���ە س���روش���ت ل���ە پ��اش‬ ‫پێگەیشتنی جەستەیی ئ���ارەزوی بۆ‬ ‫ڕەگەزی بەرامبەر هەیە‪ ،‬بەاڵم مەرج‬ ‫نیە مومارەسەی ئ��ارەزوی خۆی بكات‬ ‫چونكە م��رۆڤ بونەوەرێكی (ژی��رە)‬ ‫تەنها پاڵنەڕی بایۆلۆژی نابێتە هۆی‬ ‫نواندی ڕەفتار‪ .‬ئەوەی ڕێگری سەرەكیە‬ ‫پەیوەست بوونی كۆمەاڵیەتیە كە لە‬

‫ئاین و كلتور دا بە ڕوونی دیارە‪.‬‬ ‫مرۆڤ لەو ڕۆژەوە هاتوەتە سەر‬ ‫زەوی بە ڕێ��ژەی زۆری��ن��ە پەیوەندی‬ ‫لە گەڵ ڕەگ��ەزی بەرامبەردا كردووە‬ ‫دەتوانین بڵێن زۆرینەی ئەم پەیوەندیە‬ ‫بە ڕێگای ئاینی ڕێكخراوە و دەكرێت‬ ‫بە شێوەیەكی كەم بەڕێگای ناشەرعی‬ ‫بووبێت‪ ،‬پێوەریش لە دەرونناسی دا بۆ‬ ‫ڕەفتاری ئاسایی و نائاسایی ئەنجامدانی‬ ‫ئەو ڕەفتارەیە لە الیەن زۆرینەوە‪ .‬لە‬ ‫ئێستادا پەیوەندی بە ڕێگای نا شەرعی‬ ‫لە زیاد بووندایە ئەمەش دیاردەیەكە‬ ‫ك���������������ە‬

‫دەرەنجامی لێدەكەوێتەوە‪).‬‬ ‫تێڕوانینی شەریعەتی ئیسالم‬ ‫دەرب���ارەی پەیوەندی نێوان ك��وڕان‌و‬ ‫كچان پێش هاوسەگیریی‪ ،‬م‪.‬ئ��اوات‬ ‫وتی‪ »:‬دەبێت هەموو موسڵمانێك بە‬ ‫تایبەت كوڕان و كچانی الو ئەوە بزانن‬ ‫كە خوای گەورە هەر بڕیارێكی دابێت‬ ‫بۆ ئەوە نیە كە ئازاریان بدات‪ ،‬بەڵكو بۆ‬ ‫نەهێشتنی ئازار و دوودڵی و دڵتەنگی‬

‫و خەفەتە‪ ،‬بۆیە ئەوانەی گوێڕایەڵی‬ ‫بۆ فەرمانەكانی خوا دەرئەبڕن‪ ،‬خوا‬ ‫دڵنیایان ئەكاتەوە كە ناهێلێت ژیانیان‬ ‫لە خەفەت و ئازاردا بەرنە سەر‪ ،‬وەك‬ ‫دەفەرموێت‪( :‬أال ان أولیاء الله الخوف‬ ‫علیهم والهم یحزنون)‪ ،‬هەر سەرەتا‬ ‫م��رۆڤ��ی موسڵمان دڵنیا دەك��ات��ەوە‬ ‫كە مرۆڤی ب���ڕوادار نزیكی ت��اوان و‬ ‫سەرپێچی م��ەك��ەوە‪ ،‬بەگوێڕایەڵی‬ ‫پەروەردگارت بەختەوەری و خۆشبەختی‬ ‫و سەرفرازیت دەست دەك��ەوێ‌‪ ،‬بۆیە‬ ‫ش��ەری��ع��ەت دەی�����ەوێ‌ ه��ەر‬ ‫لەسەرتاوە كوڕان و كچان‬ ‫ژی��ان��ی��ان ل��ەس��ەر‬ ‫ب��ن��اغ��ەی��ەك��ی‬ ‫پ���ت���ەو و‬

‫ه���اوس���ەرگ���ی���ری‬ ‫بنیات بنێن‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫ئ��ی��س�لام زۆر ب���ەڕێ���زەوە‬ ‫تەماشای ئ��اف��رەت دەك��ات‪،‬‬ ‫پلەی دەپارێزێت وەك شاژن‬ ‫تەماشایی دەكات‪ ،‬وەك شوشە لێی‬ ‫دەڕوانێت‪ ،‬ڕێگە ن��ادات بشكێنرێت و‬ ‫بڕوشێندرێ‌ و لەكەدار بكرێت‪ ،‬دەیەوێ‌‬ ‫لەسەر بنچینەیەكی پتەو و پاك بچێتە‬ ‫ناو پرۆسەیی هاوسەرگیری‪).‬‬ ‫مامۆستا ئاوات‪ ،‬دەرب��ارەی شێوازی‬ ‫هاوسەرگیری ل��ە ئیسالمدا وت��ی‪»:‬‬ ‫ئیسالم ه��ەر ل��ەس��ەرەت��اوە دەی��ەوێ‌‬ ‫نەفسی ئەم كوڕ و كچە پاك ڕابگرێت‌و‪،‬‬ ‫تێیان بگەیەنێت و پێیان بگەیەنێت‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪44‬‬ ‫‪44‬‬

‫پرۆسەی هاوسەرگیری دەبێ‌ بە پاكی‬ ‫دەس��ت پ �ێ‌ بكات و ب��ەڕێ��وە بچێت‪،‬‬ ‫وافێرمان ئەكات‪( ،‬وأت��وا البیوت من‬ ‫أبوابها وأتقوا الله لعلكم تفلحون)‬ ‫واتە‪ »:‬لە دەرگاوە بڕۆنە مااڵن وپارێز لە‬ ‫سنوری خودا بكەن‌و‪ ،‬لە خودای خۆتان‬ ‫بترسن‪ ،‬بە هیوایی ئەوەی سەرفرازبن‪.‬‬ ‫لێرەوە كوڕ‌و كچی موسڵمان فێر‬ ‫ئەكرێن خۆیان لە پەیوەندی نهێنی‬ ‫و ناشەرعیش بپارێزن‪ ،‬بۆیە كاتێك‬ ‫كوڕێك نیازی هاوسەرگیری هەبێت‬ ‫دەبێت لە دەرگایی ماڵی ئافرەتەكەوە‬ ‫بچێتە پێشەوە و خوازبێنی بكات! ئەو‬ ‫ڕێگایەش دەبێتە ه��ۆی س��ەرف��رازی‬ ‫و ناشتنی داری خۆشەویستی لە‬ ‫دڵەكاندا ! نەك پەیوەندی بەستنی‬ ‫نهێنی‌و ناشەرعی كە نەهی لێكراوە‪،‬‬ ‫پەروەردگار دەفەرموێت‪(»:‬وال متحذات‬ ‫أخذان) النسا‌ء واتە‪ »:‬بەنهێنی دۆست‌و‬ ‫یاری نێرینەییان نەبێت‪.‬‬ ‫مامۆستا ئ���اوات‪ ،‬دەرب����ارەی ئەو‬ ‫پەیوەندیانەی ئەمڕۆ لە نێوان كوڕان‌و‬ ‫كچاندا ه��ەی��ە پێش هاوسەرگیری‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ »:‬ئ��ەم پەیوەندییەی ئەمڕۆ‬ ‫ل��ەن��او ك���وڕ‌و ك��چ��دا ه��ەی��ە ب��ەن��اوی‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ی��ەوە ن��اش��ەرع��ی��ەوە‌و‪،‬‬ ‫خ����ودا ڕێ��گ��ری ل���ێ���ك���ردووە‪ ،‬چونكە‬ ‫پ����ەروەردگ����ار خ���ۆی ب���ڕی���اری داوە‬ ‫ئ��ەم خۆشەویستیە دروس���ت بكات‪،‬‬ ‫وەك دەف��ەرم��وێ��ت‪(»:‬وج��ع��ل بینكم‬ ‫م��ودە ورح��م��ە) واتە‪»:‬خۆشەویستی‌و‬ ‫میهرەبانیشی خستۆتە نێوانتانەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانن پێكەوە باری گرانی‬ ‫ژیان هەڵگرن‌و درێژە بە ژیان بدەن‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت گەنجی موسڵمان بزانن‬ ‫كە ئەوە بڕیاری خوایە‌و‪ ،‬كوڕ و كچی‬ ‫موسڵمانیش ویستی خوای گەورەیی‬ ‫پێ‌ باشتر‪ ،‬و لە پێشترە لە ویستی‬ ‫خۆییان‪.‬‬ ‫پەیوەندی نێوان كوڕ‌و كچ ڕەنگە‬ ‫كەمێ‌ سۆزیان بۆ بێنێتە ئاراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاتییە‪ ،‬ئەو خۆشەویستییەی خوا پێیان‬ ‫ئەبەخشێ‌ دوای هاوسەرگیری زۆر لەوە‬ ‫زیاترە‪ ،‬چونكە پەروەردگار وشەی(مودە)‬ ‫ی ب��ەك��اره��ێ��ن��اوە ك��ە بریتی ی��ە لە‬ ‫ئەوپەڕی پلەی خۆشەویستی‌و بۆیەكتر‬ ‫ت��وان��ەوە ئ��ەم��ەش ه��ەر لەئیسالمدا‬ ‫دەس���ت دەك���ەوێ���ت‪ ،‬ك��ە لەڕێگایی‬ ‫جێبەجێ‌ كردنی فەرمانەكانی خوداوە‬ ‫دێتە دی‪ ،‬لە ئیسالمدا هاوسەرگیری‬ ‫تەنها لەڕێگەوە هۆكارێكی حەاڵڵەوە‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫دێتە دی‪ ،‬واتە لەسەر بنەمای دینداری‬ ‫و عەقاڵ بێت نەك مادەبینی و عاتیفە‪.‬‬ ‫ئاوات نصرالله دەرونناس و شارەزا‬ ‫لە بواری گەشەی مرۆیی‪ ،‬دەربارەیی‬ ‫كاریگەریی دڵ��داری لەسەر دەرون��ی‬ ‫گەنجان‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ »:‬ت��ا ئێستا هیچ دات���ا و‬ ‫لێكۆڵینەوەیەك لە بەردەستا نیە كە‬ ‫لە كۆمەڵگەی ڕۆژه��ەاڵت��ی��دا بوونی‬ ‫پ��ەی��وەن��دی نایاسایی پێویستیەكی‬ ‫دەرون����ی پ��ڕك��ردب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��گ��رە بە‬ ‫پێچەوانەوە زۆر كارەساتی دڵتەزێنی‬ ‫وەك توش بوون بە نەخۆشی دەرونی‌و‬ ‫خۆ كوشتنەوە و پەنابردن بۆ خواردنەوە‬ ‫ك��ح��ول��ی��ەك��ان‌و م��ادەس��ڕك��ەرەك��ان‌و‬ ‫دروستبونی كێشەی كۆمەاڵیەتی لە‬ ‫ئەنجامی پەیوەندی لە گەڵ ڕەگەزی‬ ‫بەرامبەردا بە ئاشكرا تێبینی كراوە‪.‬‬ ‫س��ام��ان هەڵەبجەی تەمەنی ‪20‬‬ ‫ساڵە‌و خوێندكاری زانكۆیە‪ ،‬لێمان پرسی‬ ‫تۆ وەك گەنجێك ڕات لەسەر بابەتی‬ ‫دڵ��داری ك��ردن چیە ل��ەالی گەنجان؟!‬ ‫وتی‪ »:‬ئەمڕۆ ئەم دیاردەیە بە رۆكی‬ ‫زۆربەی گەنجانی گرتوە‪ ،‬هۆكارەكەشی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ناڕۆشنبیری گەنجان‬ ‫ب��ەم مەسەلەیە‪ ،‬خویندنەوەیەكی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی��ان نیە ب��ۆ بابەتەكە‪،‬‬ ‫ئەمەش ڕۆژ بە ڕۆژ لە هەڵكشاندایە‪،‬‬ ‫چەندین كێشەی عەشایەریش لەم‬ ‫ب���ورەدا رووی����داوە‪ ،‬كاتیك گەنجێك‬ ‫دڵ��داری دەك��ات‪ ،‬ئ��ەوەی ح��زووری نیە‬ ‫عەقڵە‪ ،‬بەڵكو لێرەدا عاتیفەو نەفسی‬ ‫ڕۆڵی هەیە‪ ،‬بەڕادەیەك ئەگەر هاتوو‬ ‫عاشقەكەی بۆی نەبو خوی دەكوژێت!‬ ‫ی���ان خ���ۆی دەس��وت��ێ��ن��ێ��ت‪ ،‬ب��ۆ ئ��ەم‬ ‫مەبەستەش چەندین نمونەی واقیعی‬ ‫لەبەردەستدایە‪.‬‬ ‫ئەژین مەحمود‪ ،‬كچە خوێنكارێكی‬ ‫تەمەن ‪21‬س��اڵ�ە‌و ب��ەم ج��ۆرە بۆمان‬ ‫دوا‪ »:‬گەنجەكان ل��ەم س��ەردەم��ەدا‬ ‫گەورەترین گرفتیان بوونی فەراغاتە‪،‬‬ ‫ئ��ەم ف��ەراغ��ات��ەش دروس���ت ب��ووە لە‬ ‫ئەنجامی دوور بوونیان لە تاعەت‌و‬ ‫عیبادەت‪ ،‬بۆ ئەوەی كە ئەم فەراغاتانە‬ ‫پڕ بكەنەوە مێشكی خۆیان مەشغوڵ‬ ‫ئەكەن بەم شتانەوە‪ ،‬هەروەك وتراوە‪»:‬‬ ‫(ئ��ەگ��ەر نەفست سەرقاڵنەكەی بە‬ ‫خواپەرستیەوە‪ ،‬ئەوا سەرقاڵت ئەكات‬ ‫بە شتی هیچەوە) ئەگەر دوو كەس‬ ‫یەكیان خۆشویست‪ ،‬باشترین شت‬ ‫كە بیكەن ئەوەیە ژیانی هاوسەری‬

‫پێكبێنن‪ ،‬نەك پەیوەندی ناشەرعی‬ ‫دوور لە چ��اوی دای��ك‌و ب��اوك دروس��ت‬ ‫بكەن‪ ،‬خیانەت لە خێزانەكانیان بكەن‪،‬‬ ‫هەروەك سەروەرمان فەرمویەتی‪( »:‬ما‬ ‫رأیت للمتحابین خیرا من النكاح‪ ).‬واتە‪:‬‬ ‫هیچ شتێك لە زەواج باشتر نیە بۆ دوو‬ ‫كەس كە یەكتریان خۆشدەوێت)‪.‬‬ ‫سۆران ڕەشید‪ ،‬خوێنكارە‌و دەربارەی‬ ‫دڵداری وتی‪ »:‬ووشەی (خۆشەویستی)‬ ‫ووشەیەكی باو ‌وناسك‌و ئیسفنجیە‪،‬‬ ‫!وشەیەكە كە زۆر مێشكی بە خۆیەوە‬ ‫سەرقاڵ ك���ردووە‪ ،‬هەندێكیانی جام‬ ‫ك���ردووە و هەندێكیانی س��ازان��دووە‪،‬‬ ‫ئێمە ب��ۆی��ە دەڵ��ێ��ی��ن ئ��ەم ووش��ەی��ە‬ ‫ئیسفەنجیە‪ ،‬چونكە هەركەس بۆ خۆی‬ ‫ڕایدەكێشێ‌و دەیسازێنێ لەگەڵ بارەی‬ ‫كە خۆی تێیدا دەژی‪ ،‬یاخود ئەو حەزەی‬ ‫ك��ە خ��ۆی ه��ەی��ەت��ی ب��ە شێوەیەكی‬ ‫گشتی‪ ،‬خۆشەویستی ووشەیەكی‬ ‫خراپ بەكارهێنراوە و گەلێ گەنجی‬ ‫ت��وش��ی ئ��ال��ودەی��ی و خ��ەم��ۆك��ی و‬ ‫تەمەڵی و داڕوخ��ان ك��ردوە‪ ،‬هۆكاری‬ ‫سەرەكی ئەمەش‪ ،‬خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ئ��ەم ووش��ەی��ەی��ە و بەستنەوەی بە‬ ‫ئارەزووە سێكسیەكان‪ ،‬بۆیە لە ماوەی‬ ‫خۆشەویستیدا‪ ،‬ئ��ارەزووەك��ان ب��ەرەاڵ‬ ‫دەب��ن و خۆشەویستی دەگ��ۆڕێ��ت بۆ‬ ‫ئارەزوو‪.‬‬ ‫ه��ەر وەك چ��ۆن علی شەریعەتی‬ ‫دەڵێت‪:‬‬ ‫ج�����اران خ��ەڵ��ك��ی چ��ۆل��ەك��ەی��ان‬ ‫ڕەن��گ دەك���رد و ل��ە جیاتی كەناری‬ ‫دەیانفڕۆشت‪ ،‬ب��ەاڵم ئێستا خەڵكی‬ ‫ئ���ارەزوو ڕەن��گ دەك��ەن و لە جیاتی‬ ‫عیشق دەیفڕۆشن!!!بە داخ��ەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫ووشەیە لە الیەن میدیاكانەوە برەوی‬ ‫زۆری پێ دەدرێ��ت ئەویش بە هۆی‬ ‫چەند ئامانجێكەوەیە و هەرلەخۆوە‬ ‫نیە‪ ،‬بە ڕادەیەك كە هەموو كونجێكی‬ ‫ئ��ەم میدیایە‪ ،‬بەكارهێنانێكی ئەم‬ ‫ووش��ەی��ەی تێدایە و بە شێوەیەكی‬ ‫هەڵە ئ���ەدای ئ��ەك��ەن ل��ە بەرگێكی‬ ‫زیندو و جوان و بە تامدا دەینەخشێنن‪،‬‬ ‫هەر بۆیە گەنجانێكی زۆر بە تاسەی‬ ‫بەكارهێنانی ئەم ووشە بریقەدارەوەن‬ ‫لە كات و ساتی نەشیاودا‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫چەندین ئاقاری خراپی لێ دەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ئ����ەوەی ل���ەس���ەرەوە ب��اس��ك��راوە‪،‬‬ ‫خراپبەكارهێنانی ئەم ووشەیە بوو‪،‬‬ ‫بۆیە پێویستە ئەم قسانە بكەن و بڵێم‪،‬‬ ‫لە ‪ %40‬گەنجی ئەمڕۆ سەرقاڵی ئەم‬

‫‪45‬‬ ‫‪45‬‬

‫ووشەیەیە و زۆربەیان بە شێوەیەكی‬ ‫خراپ‪.‬‬ ‫مامۆستا ئاوات عبدالله‪ ،‬پێی وایە‬ ‫لەبەر ئ��ەم هۆكارانە دڵ��داری لەناو‬ ‫گەنجاندا پەرە دەستێنێ‌‪:‬‬ ‫ی��ەك��ەم‪ :‬لەیاد نەمانی ئامانجی‬ ‫ڕاستەقینەیە الی گەنجان‪ ،‬تاوای لێ‌‬ ‫دێ‌ هەروا بەم ژیانەدا گوزەرئەكەن‪،‬‬ ‫بێ‌ ئامانج‪ ،‬لەزۆر گەنج بپرسی ئامانج‬ ‫لە ژیانتدا چیە؟ ئ��ەوەی كە دەیڵێت‬ ‫چەند حەزێكی كاتییە‪ ،‬كە الی خۆی‬ ‫گەاڵڵەی كردووە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ڕاگەیاندنەكان كارێكی‬ ‫وایان كردووە لە جیاتی بەرز كردنەوەی‬ ‫ه��ی��م��ەت��ی گ��ەن��ج��ان‪ ،‬ك��ەوت��ون��ەت��ە‬ ‫وێرانكردنی ه��زری��ان‪ ،‬ئ��ەوان دەب��وو‬ ‫ڕۆڵی چاكسازی لە تواناكانی گەنجاندا‬ ‫بگێڕن‪ ،‬بەاڵم وانین!‬ ‫سێ‌ یەم‪ :‬گەنجان خۆشیان هیمەت‬ ‫نادەنە خۆیان‪ ،‬لە بوارەكانی خوێندن و‬ ‫خوێندنەوە‪ ،‬ئامادەن چەندین كاتژمێر‬ ‫لەبەردەم شاشەكانی تەلەفیزیۆن‌و‬ ‫كۆمپیوتەر‌و فەیسبوكەوە دابنشن‌و‬ ‫بچنە ب��ازار‌و باخچەكان‪ ،‬كاتی خۆیان‬ ‫بەهەدەر ب��دەن‪ ،‬ب��ەاڵم كەم هەوڵی‬ ‫ب��ەره��ەم هێنانی فیكری‌و عەقڵی‌و‬ ‫شارەزابوون لە مێژوویان دەدەن‪ ،‬ئێمە‬ ‫لە جیاتی دروست كردنی پەیوەندی‬ ‫ن��اش��ەرع��ی ن��ێ��وان‌و ك���وڕان‌و كچان‪،‬‬ ‫پێویستمان بەوە هەیە لەبری بازاڕ‌و‬ ‫باخچەكان كتێبخانەكان ئ���اوەدان‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬خۆیان بەشارەزا ب��وون لە‬ ‫ئیسالم خەریك بكەن‪ ،‬وەك بەرنامەی‬ ‫ژیان‌و بەرهەمی فیكری خۆیان‪.‬‬ ‫هەروەها مامۆستا ئاوات نصرالله‪،‬‬ ‫دەرونناس‌و شارەزا لە بواری گەشەیی‬ ‫م��رۆی��ی دەرب���ارەی���ی ه��ۆك��ارەك��ان��ی‬ ‫دڵ����داری ك���ردن دەڵ��ێ��ت‪ »:‬ه��ۆك��اری‬ ‫سەرەكی‌و یەكەم‪ :‬ئارەزوی سێكسی‬ ‫یە ئەگەرچی گەنجان خۆیان دان بەو‬ ‫ڕاستیەدا نەنێن یان پێیان وابێت خودی‬ ‫پەیوەندیەكە چێژی واتایی (معنوی) و‬ ‫دەرونی هەبێت چونكە مەرج نیە ئەو‬ ‫ڕەفتارەی بە پاڵنەری لۆجیكی (منگقی)‬ ‫ئەنجامی دەدرێت هۆكارەكەی لۆجیكی‬ ‫بێت بگرە زۆر جار بریتیە لە خاڵی‬ ‫ك��ردن��ەەوی دەرون���ی (ت��ف��ری��غ) وات��ە‬ ‫الوان هۆكاری ژیرانە دەدۆزن��ەوە بۆ‬ ‫پەیوەندیەكانیان‪ ،‬بەاڵم خۆشیان پێ‬ ‫دەچێ نەزانن كە پاڵنەری سەرەكی‬ ‫ئارەزوی بەهێزی سێكسیە‪.‬‬

‫ه��ۆك��اری دووەم‪ :‬ت��رس��ی الوان��ە‬ ‫ل��ەوەی لە ئایندەدا لە گەڵ كەسێك‬ ‫هاوسەرگیری بكەن كە نەگونجاو بێت‬ ‫و تووشی جیابونەوە ببن‪ ،‬هەروەها‬ ‫دەربارەیی كاریگەرییەكانیشی لەسەر‬ ‫دەرون����ی گ��ەن��ج��ان ئ��ەو دەرون��ن��اس��ە‬ ‫دەڵێت‪ »:‬پیشە‌و تەمەنی گەنجەكە‌و‬ ‫ئاشكرابوون‌و شاراوەیی پەیوەندیەكە‬ ‫ڕێ��ژەی كاریگەریەكە دی��اری دەكەن‪،‬‬ ‫ئەگەر كەسێكی سەربەخۆ‌و خاوەن كار‬ ‫بێت‌و تەمەنی هێندە ببێت كە هەرسێ‬ ‫قۆناغی پێگەشتنی (بلوغ) بایۆلۆجی‌و‬ ‫ژی���ری‌و كۆمەاڵیەتی تێپەراندبێت‪،‬‬ ‫ڕێژەی زیانەكانی زۆر كەمترە لە چاو‬ ‫كەسێك كە بێكار بێت یان خوێندكار‬ ‫ب��ێ��ت چ��ون��ك��ە ب��وون��ی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫نایاسایی سەرچاوەی گرفتی دەرونی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتیە كە ت��وان��ای تەركیز و‬ ‫یادهێنانەوە زۆر كەمدەكاتەوە‪ ،‬كە‬ ‫پێویستی سەرەكین بۆ خوێندكاران‪.‬‬ ‫پێویستە ه��ەم��وان ب��زان��ن ئ��ەو سێ‬ ‫قۆناغەی ئاماژەمان پێكرد پێویستی‬ ‫سەرەكین بۆ پرۆسەی هاوسەرگیری‪.‬‬ ‫ئاشكرا بوونی پەیوەندی گرفتەكە‬ ‫گەورەتر دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها بوونی پەیوەندی سێكسی‬ ‫پێش هاوسەرگیری گرفتێكی دەرونی‬ ‫بەجێدەهێڵێت كە دواتر بڕیاردان بۆ‬ ‫هاوسەرگیری دژوارت��ر دەك��ات‌و پاش‬ ‫هاوسەرگیری ئەو كەسە كەمتر چێژ‬ ‫لە هاوسەرەكەی وەردەگرێت‪.‬‬ ‫دەرب���ارەی���ی دەرئ��ەن��ج��ام��ەك��ان��ی‬ ‫دڵ��داری كردنیش دەڵ��ێ��ت‪ »:‬زۆر جار‬ ‫بە داخ��ەوە پەیوەندیە نایاساییەكان‬ ‫بە هاوسەرگیری كۆتایی نەهاتوون‪،‬‬ ‫ئەمەش بە ه��ۆی پەشیمان بونەوە‬ ‫لە پەیوەندیەكە ی��ان ڕازی نەبونی‬ ‫خێزانێك یان هەردوو خێزانەكە‪ .‬ئەو‬ ‫پەیوەندیانەش كە سنوریان تێپەڕاندوە‬ ‫وەك لە وەاڵم��ی پرسیاری یەكەمدا‬ ‫ئاماژەمان پێكرد ئەگەری سەرهەڵدانی‬ ‫نەخۆشی دەرون���ی‌و خۆ كوشتنەوە‌و‬ ‫پەنابردن بۆ خواردنەوە كحولیەكان‌و‬ ‫مادەسڕكەرەكان و دروستبونی كێشەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫ڕێگاش هەیە بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫ئەم دەرەنجامە خراپانەكە ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬پێویستە ل��ە س��ەر دای��ك��ان‌و‬ ‫باوكان بە پلەی یەكەم برا‌و خوشكی‬ ‫گ��ەورە‌و مامۆستایان بە پلەی دووەم‬ ‫پەیوەندی هاوڕێیەتی دروست بكەن‬

‫لە گ��ەڵ ك��وڕو كچە الوەك���ان‌و لێیان‬ ‫تێبگەن‌و نازیان بكێشن تاوەكو پەنا‬ ‫بۆ كەسێكی نەگونجاو نەبەن ئەو‬ ‫بۆشاییەیان بۆ پڕباتەوە‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئ�����ەرك�����ی ح����ك����وم����ەت‌و‬ ‫ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیە‬ ‫ك��ە الوان سەرقاڵبكەن بەچاالكی‬ ‫م��ەدەن �ی‌و كۆمەاڵیەتی‌و وەرزش��ی‌و‬ ‫بەهێزكردنی سیستمی خوێندن تاوەكو‬ ‫خوێندكاران س��ەرق��ال بن بە كاری‬ ‫فێركاری‌و پەروەردەییەوە‪ ،‬هەروەها‬ ‫كەمكردنەوەی ڕێژەی بەتاڵی الوان‌و‬ ‫زیادكردنی پێشینەی هاوسەرگیری‪.‬‬ ‫مامۆستا م��ەال ئ��اوات دەرب��ارەی��ی‬ ‫ئەنجامەكان دەڵێت‪:‬‬ ‫*سەرپێچی فەرمانی خوا‪ :‬ئەو كوڕ‬ ‫و كچانەی ئەم پەیوەندییە دەبەستن‬ ‫دەبێت بزانن كە سەرپێچی خوایان‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬چونكە ئ��ەو ك��وڕ‌و كچانە‬ ‫ن��ام��ەح��رەم��ن ب��ە ی���ەك‪ ،‬ل��ەو ك��ات��ەدا‬ ‫نابێ‌ پەیوەندییان ه��ەب�ێ‌‪ ،‬چونكە‬ ‫پەیوەندییەكەیان دژی بڕیاری خوا‌و‬ ‫پێغەمبەرەكەیەتی ‪.‬‬ ‫* ل��ەك��ەدار بونیی كەسایەتی‪:‬‬ ‫ل��ەك��ەدار بونیی كەسایەتی ك��وڕ‌و‬ ‫ك��چ��ەك��ە‪ ،‬چونكە ئ��ەگ��ەر بەڕێگای‬ ‫ش��ەرع��ی ب��ەی��ەك ب��گ��ەن‌و خ��ۆی��ان‬ ‫لەپەیوەندی ناشەرعی‌و ناتەندروست‬ ‫بپارێزن ئەوا الی یەكتر كە سایەتیان‬ ‫بەهێز ئەبێت‪ ،‬خ��واگ��ەورەش سۆز‌و‬ ‫بەزەیی وخۆشەویستی‌و میهرەبانی‬ ‫دەخاتە دڵیانەوە‪ ،‬بەرامبەر یەكتر‪.‬‬ ‫* ل��ەدەس��ت دان���ی ب��ەخ��ت��ەوەری‪:‬‬ ‫بەختەوەری مرۆڤ تەنها بە سامان‌و‬ ‫ماددە نیە‪ ،‬ئەوانەی لە فەرمانی خوا‬ ‫الدەدەن‪ ،‬دڵیان پڕ ئەبێ‌ لە خەم‌و‬ ‫بێزاری‪ ،‬چونكە پشتیان لەفەرمان یادی‬ ‫خوا ك��ردووە‪ ،‬خوا ئەفەرموێت‪(»:‬ومن‬ ‫أع��رض ع��ن ذك��ری ف��إن ل��ه معیشة‬ ‫ضنكا‪)...‬گه وات���ە‪ :‬هەركەسێ‌ ڕوو‬ ‫لەم قورئانە وەرگێڕێ‌ ئەوە ژیانێكی‬ ‫سەختی دەب��ێ‌ ه��ەر چەند خاوەنی‬ ‫دونیاش بێت‪ ،‬هەر مرۆڤ پەیوەندی‬ ‫لەگەاڵ خوا پچڕاند دڵی تەنگ‌و بێ‌‬ ‫ئارام ئەبێت‪.‬‬ ‫* پ��س��ان��ی ش��ی��رازەی��ی خ��ێ��زان‪:‬‬ ‫پسانی شیرازەیی خێزان‪ ،‬پەیدابوونی‬ ‫گومان‌و دوودڵی ئەم جۆرە هاوسەرانە‬ ‫بەرامبەر بە یەكتر‪ ،‬دواتر جیابوونەوە‌و‬ ‫لەئەنجامیشدا زی��ادب��وون��ی ڕێ��ژەی‬ ‫تەاڵق‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪46‬‬ ‫‪46‬‬

‫بەهۆی قورئان خوێندن‌و بانگ بێژییەوە ناسرام‬ ‫دیدار‪ :‬رێگای کۆمەاڵیەتی‬ ‫دكتۆر كۆچەر عومەر عەلی یە لەدایك‬ ‫ب���ووی ‪‌ 1982 /12/4‬و ل��ە گ��ەڕەك��ی‬ ‫مامۆستایانی شاری سلێمانی‪ ،‬بەهۆی‬ ‫دەنك خۆشیەكەیەوە بەشداری چەندین‬ ‫ێ ن��ێ��ودەوڵ��ەت�ی‌و ڤیستیڤاڵی‬ ‫پێشبڕك ‌‬ ‫كردووە لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫لەم دیدارەدا وردەكاری زیاتر بخوینەوە‪..‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬ك��ارو پیشەی‬ ‫سەرەكیت چی یە؟‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬ئێستا پزیشكی پایە بڵندی‬ ‫نەخۆشیەكانی مندااڵنم لە نەخۆشخانەی‬ ‫منااڵنی فێركاری لە شاری سلێمانی‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ای ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪ :‬س��ەرەت��ای‬ ‫دەرك��ەت��ن��ی دەن���ك خ��وش��ی��ت ب��ۆك��ەی‬ ‫دەگەریتەوە؟‬ ‫د‪ .‬ك��ۆچ��ەر‪ :‬س��ەرەت��ای دەركەوتنم‬ ‫بو ساڵی ‪ 1992‬دەگ��ەڕێ��ت��ەوە‪ ،‬كاتێك‬ ‫لە مزگەوتی قامیشانی گەڕەكی كانی‬ ‫ئاسكان بانگم دەفەرموو‌وە هەندێك جار‬ ‫یش قورئانم دەخویند لە بۆنەكاندا‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬كاتێك زانیت‬ ‫دەن��گ��ت خوشە بەقورئانی پ��ی��رۆزەوە‬ ‫ب���ۆڕوون ب��وی��ەوە ی��ان ب��ەه��ۆی س��رودو‬ ‫شیعرو‪ ..‬هتد؟‬ ‫د‪.‬ك��ۆچ��ەر‪ :‬تەنها بەهۆی قورئان‌و‬ ‫بانگەوە سەرەتا ناسرام‪ ,‬پاشان چوومە‬ ‫دەستەی هونەری گزنگەوە تاكو ساڵی‬ ‫‪. 1999‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬لەساڵی چەند‬ ‫دەستت كرد بە خوێندنی قورئانی پیرۆز‬ ‫وەالی چ ماموستایەك بویت؟‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬هەر لەساڵی ‪ 1992‬وەوە‬ ‫چومە حوجرە لە مزگەوتی گەورە ی شاری‬ ‫سلێمانی‌و بۆ ماوەی ‪ 4‬ساڵ خوێندم الی‬ ‫مامۆستای بەڕێز مامۆستا مەال عەبدالله‬ ‫ی حافز كە ئیستا پێشنوێژی مزگەوتی‬ ‫كانێسكانە‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬هەموو قورئانی‬ ‫پیرۆزت لەبەرە؟‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬نەخێر تەنها چەند جوزئیكی‬ ‫كەمم لەبەرە كە لە ‪ 5‬جز‌و تێناپەرێت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ای ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪ :‬ج��ۆرەك��ان��ی‬ ‫خوێندنەوەی قورئانی پیرۆز چەند جۆرە؟‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬زۆر جۆر قوتابخانەمان‬ ‫هەیە ل��ە جیهاندا بەناوبانگترینیان‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫میسریە‪ ,‬ئەوانی تر بۆ نمونە عراقی‪,‬‬ ‫جزائری‪ ,‬ئێرانی‌و‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬ئەو ماموستایانە‬ ‫ێ وەركرتن؟‬ ‫كێن كە ئیجارەی قراە ل ‌‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬ئیجازەی قیرائەنم الی‬ ‫مامۆستای بەڕێزم دكتور صالع العبیدی‬ ‫وەرگرتووە كە خاوەنی ئیجازەی هەموو‬ ‫قیرائەتەكانە‌و خەڵكی شاری موسڵە‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬چەند بروانامەت‬ ‫بەدەست هیناوە‌و‪ ،‬بڕوانامەی دكتورا‬ ‫ێ بەدەست هیناوە؟‬ ‫لەكو ‌‬ ‫د‪ .‬ك��ۆچ��ەر‪ :‬ه��ەڵ��گ��ری ب��ڕوان��ام��ەی‬ ‫بەكالۆریۆسم لە هەناوی‌و نەشتەرگەری‬ ‫گشتیدا لە ساڵی ‪2007‬‬ ‫هێشتا نەبوومەتە خوێندكاری دكتۆرا‬ ‫ئەگەر خودا بیكات ئەوا ئەمساڵ دەبمە‬ ‫خوێندكاری دكتۆرا لە نەخۆشیەكانی‬ ‫مندااڵن‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬بەشداری چەند‬ ‫پیشبڕكێت كردوە لەوەاڵتانی دەورەوە‌و‪ ،‬چ‬ ‫پلەیەكت بەدەست هیناوە؟‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬خاوەنی پلەی یەكەمم‬ ‫لەسەر ئاستی عێراق بۆ ساڵی ‪، 2010‬‬ ‫خاوەنی پلەی هەشتەمم لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان ل��ە پیشبڕكێی ن��ی��ودەوڵ��ەت��ی‬ ‫قورئانخوێندن لە وواڵت��ی لیبیا سالێ‌‬ ‫ێ ‪2011‬‬ ‫‪2010‬و‪ ،‬هەمان پلە لە سال ‌‬

‫ل��ە ووالت���ی ئ��ێ��ران ب��ەب��ەش��داری زیاتر‬ ‫لە ‪ 75‬وواڵت��ی جیهان‪ ،‬وە بەشداریم‬ ‫كردووە لە یەكەمین ڤیستیڤاڵی جیهانی‬ ‫قورئانخوێندن لە وواڵت��ی هیندستان(‬ ‫پێشبركی نەبوو) بەڵكو تەنها ئاهەنگ‬ ‫ب��وو كە بۆ ‪ 12‬قورئانخوێنی جیهان‬ ‫سازكرا بوو مانگی ‪ 4‬ی ساڵی ‪.2012‬‬ ‫رێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬كارو چاالكیت چی‬ ‫بووە؟‬ ‫د‪.‬كۆچەر‪ :‬چەندین خولی بانگبێژیم‬ ‫كردووەتەوە سوپاس بۆ خوا لەم چەند‬ ‫ڕوژەدا ئاهەنگی دەرچووانی چوارەمین‬ ‫خولی بانگبیژیمان سازكرد‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ 2012‬یەكەمین خولی درێژخایەنم‬ ‫كردەوە بۆ فێركردنی تیالوەی قورئانی‬ ‫پیرۆز بە قوتابخانەی میسری‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ای ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی‪ :‬پ����رۆژەی‬ ‫داهاتووت چیە؟‬ ‫د‪ .‬كۆچەر‪ :‬سەرقالی خۆسازكردنین وەك‬ ‫گرووپی خاڵ لە سەنتەری گەشەپێدانی‬ ‫چاالكی الوان بۆ پێنجەمین ڤیستیڤالێ‌‬ ‫سااڵنەی قورئان خوێندن‌و یەكەمین‬ ‫ئاهەنگی نێودەوڵەتی قورئان خوێندن بە‬ ‫بەشداری چەندین قورئان خوێنی جیهان‪,‬‬ ‫كە بە چاودێری پاریزگاری سلێمانی‌و بە‬ ‫سەرپەرشتی بەڕێوەبەرایەتی ئەوقافی‬ ‫سلێمانی بەرێوە دەچێت‪.‬‬

‫‪47‬‬ ‫‪47‬‬

‫ئایینی ئیسالم‌و پرۆسەی پەروەردەو‬ ‫پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و‪ :‬سەرسەبیل‪ .‬سلێمانی‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫پەروەردەی منداڵ‬

‫پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتی یەكێكە‬ ‫ل��ە پ��رۆس��ە هەرەگرنگەكانی ژیانی‬ ‫كۆمەڵگاكان‪ ،‬كە دەك��رێ��ت لەڕێگای‬ ‫ئەم پرۆسەیەوە جۆری ئەو كۆمەڵگایە‬ ‫دیاری بكرێت‪ ،‬كە ئایا كۆمەڵگایەكی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ە ی��ان ن��ەخ��ۆش��ە چونكە‬ ‫پ���ەروەردەو پێگەیاندنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫پ��رۆس��ەی��ەك��ی ك��ات��ی نییە‌و كۆتایی‬ ‫ب��ێ��ت ب��ەڵ��ك��و ل��ە دەرەن���ج���ام���ی ئ��ەم‬ ‫پرۆسەیە كەسایەتی تاكەكان دروست‬ ‫دەبێت دوات��ر ئەم تاكانەش كۆمەڵگا‬ ‫پێكدەهێنن ‪.‬‬ ‫د‪ .‬م��اج��د ع��رس��ان ال��گ��ی�لان��ی لە‬ ‫كتێبی(االمە المسلمە) ب��اس ل��ەوە‬ ‫ێ‬ ‫دەكات كە(هەموو كۆمەڵگایەك لە س ‌‬ ‫تەوەر پێك دێت‪(( :‬تاكەكان‪ ،‬بیروڕاكان‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫ك��ەل‌و پ��ەل‌و شتەكان))‪ ،‬بەپ ‌‬

‫ی ج���ۆر دەك��رێ��ت ب��ەس��ێ ب��ەش��ەوە‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كۆمەڵگای تەندروست كە تێیدا‬ ‫تاكەكان‌و كەل‌و پەلەكان لە خزمەتی‬ ‫بیروڕاو بەهاكاندان‪ .‬دووەم‪ :‬كۆمەڵگای‬ ‫نەخۆش ئ��ەو كۆمەڵگایەیە بیرو ڕاو‬ ‫ك���ەل‌و پ���ەل‌و ش��ت��ەك��ان ل��ە خزمەتی‬ ‫كەسەكاندان‪ .‬سێیەم‪ :‬كۆمەڵگای مردوو‬ ‫ئەو كۆمەڵگایەیە كە بیر‌و ڕاو تاكەكەكان‬ ‫ل��ە خزمەتی كەلوپەل‌وشتەكاندان‪.‬‬ ‫كەواتە ئاراستەكردن‌و پەروەردەكردنی‬ ‫تاكەكان لەرێگای پرۆسەی پێگەیاندنی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە دەست پێدەكات‪ ،‬لێرەوە‬ ‫دەك��رێ��ت ك��ەس��ان��ی ب��اش ی��ان خ��راپ‬ ‫بەسود یان بێسود پ��ەروەردە بكرێن‪،‬‬ ‫ئەگەر هەرخێزانێك لە ئاستی خۆیەوە‬ ‫گرنگی بەپەروەردەی منداڵەكانی بدات‌و‬ ‫پابەند بێت ب��ە ق��ورئ��ان‌و سوننەتی‬ ‫پێغەمبەر(صلی ال��ل��ه علیە وسلم)‬ ‫وب��ەه��ای ئ��ەخ�لاق��ی ب���ەرزو جوانیان‬

‫فێربكات ئەوا بەها ئەخالقییەكان بەرزو‬ ‫شكۆداردەبن‪ ،‬بەپێ‌ ی بۆچوونی زۆربەی‬ ‫زانایان یەكەم بەپرسی ئەم پرۆسەیە‬ ‫(خێزانە)‌و دواتریش بەپلەیەكی كەمتر‬ ‫خزم‌و دۆست‌و هاوڕێ كەمتریش لەوان‬ ‫كۆمەڵگا بەرپرسە‪.‬‬ ‫(ئاینی ئیسالم بەرپرسیارییەتی‬ ‫ت���ەواوی ئ��ەم پ��رۆس��ەی��ی��ەی خستۆتە‬ ‫ئەستۆی باوان ئاراستەكردنی مندااڵن‌و‬ ‫ڕواندنی بەهای جوان لە دڵ‌و دەرونی‬ ‫منداڵدا‪ ،‬ئەجرو پاداشتی زۆرە لەالی خوای‬ ‫گەورە بەپێچەوانەشەوە سزای گەورەی‬ ‫هەیە‪ ،‬خوای گەورە دەفەرموێت‪( :‬یا ایها‬ ‫الذین امنوا قوا انفسكم واهلیكم نارا‬ ‫وقودها الناس والحجارە علیها مالئكە‬ ‫غالظ شداد ال یعصون الله ما امرهم و‬ ‫یفعلون ما یٶمرون) هەروەها پێغەمبەر‬ ‫(صلی الله علیە وسلم) دەفەرموێت‪:‬‬ ‫(كل مولود یولد علی الفطرە‪ ،‬فابواه‬

‫‪48‬‬ ‫‪48‬‬

‫یهودانه‪ ،‬او ینصرانه‪ ،‬اویمجسانه)‬ ‫پ��رۆس��ەی پ����ەروەردەو پێگەیاندنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە ئاینی ئیسالمدا مانای‬ ‫چییە ؟‬ ‫ئ����ەم پ���رۆس���ەی���ە ب��ری��ت��ی��ی��ە لە‬ ‫گۆشكردن‌و پ��ەروەردەك��ردن��ی منداڵ‬ ‫لەسەر بەهاجوانەكان‌و بنەما دەروونیە‬ ‫بەرزەكان كە هەڵقواڵوی ئاینی ئیسالم‬ ‫بێت‪ ،‬منداڵ باوەڕێكی قوڵی بۆدروست‬ ‫ێ بەجوانی‬ ‫بكرێت‪ ،‬بۆ ئ��ەوەی بتوان ‌‬ ‫مامەڵە لەگەڵ بەرامبەرەكەی بكات‌و‬ ‫كەسێكی بەئەدەب و هاوسەنگ‌و خاوەن‬ ‫عەقڵ و ڕەفتاری حەكیمانە بێت‪.‬‬ ‫ه��ەر كاتێك مندااڵن لەسەر بەها‬ ‫جوانەكانی ئیسالم پەردوردەكران ئەوا‬ ‫بێگومان تاكی چ��االك وس��ەرك��ردەی‬

‫ت��اك��ەك��ان‌و خ��ێ��زان��ەك��ان دادەن��رێ��ن ‪.‬‬ ‫مەبەست لە بەهاكانی ب��ڕواداری ئەو‬ ‫بنەماو پرنسیپ و ئصولە جێگیرانەیە‬ ‫كە كۆنترۆڵی فكرو عەقیدەی موسوڵمان‬ ‫دەكات‌و پابەندبوون پێیانەوە نیشانەی‬ ‫ب��ڕواب��وون��ە ب��ە خ���وا‌و م��ەالئ��ی��ك��ەت و‬ ‫كتێبە ئاسمانییەكان‌و پێغەمبەران‌و‬ ‫ڕۆژی دوایی‌و قەدەر خیر وشەری‪ ،‬ئەم‬ ‫بەهایانە جێگیرن‌و نا گۆڕێن بە گۆڕانی‬ ‫شوێن‌و كات‪ ،‬پێویستە مندااڵنی لەسەر‬ ‫پەروەردە بكرێت‌و لەگەڵیاندا بمێنێتەوە‬ ‫تاكو مردن‪ ،‬پێویستە بەردەوام جەخت‬ ‫لەسەر ئەم بەهاو ئەخالق‌و چەمكانە‬ ‫بكرێتەوە و بێزارنەبین لە دووب��ارە‬ ‫كردنەوەیان‪.‬‬ ‫ئەو بنەمایانەی كە پێویستە ڕەچاو‬

‫ب��وێ��رو لێهاتوو ڕاس��ت��ەق��ی��ن��ەی��ان لێ‬ ‫دروس���ت دەب��ێ��ت ك��ە ل��ە توانایاندایە‬ ‫گۆڕانكاری لە ژیانی مرۆڤایەتی دابكەن‬ ‫و ڕێڕەوەكان بگۆڕن و كۆمەڵگا بەرەو‬ ‫لوتكە ب���ەرن‪ ،‬وەك م��ێ��ژووی ئیسالم‬ ‫باسی لە چەندەها كەسایەتی لەو جۆرە‬ ‫كردووە‪ ،‬كە نەك تەنها كاریگەرییان لە‬ ‫سەر تاكی موسوڵمان جێهێشتوە بەڵكو‬ ‫ئەوەندە كەسانی سەر ڕاست‌و عادل و‬ ‫خۆنەویست بوون جێگەی خۆیان لە دڵی‬ ‫دوژمنانیش كردۆتەوە كە هەركاتێك‬ ‫لە مێژووی خۆیاندا باسیان كردبن ئەوا‬ ‫زۆر بەئەمانەت وڕاستگۆیی شكۆمەندی‬ ‫باسكراون‪.‬‬ ‫ب��ەه��اك��ان��ی ب�����ڕواداری‌و ئەخالقی‬ ‫بەخشتی بنچینەیی‌و سەرەكی ژیانی‬

‫بكرێت‪ ،‬لە پەروەردەكردنی منداڵدا‪-:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬پێشەواو قدوەیەكی باش‬ ‫بن‪ ،‬چونكە بەهای ئەخالقی تەنها بە‬ ‫ئامۆژگاری سەرپێ ی فێری مندااڵن‬ ‫ن��اك��رێ��ت‪ ،‬بەڵكو ب��ە ئاراستەكردنی‬ ‫ئیجابی و ڕاهێنانی بەردەوام و سەبرو‬ ‫ئەرك‌و خۆماندوكردن‌و كاتی زۆر دێتە‬ ‫بەرهەم‪.‬‬ ‫ق���دوەی ب��اش یەكێكە ل��ە میتۆدە‬ ‫گرنگەكانی پرۆسەی پ��ەروەردەك��ردن‬ ‫چونكە منداڵ توانایەكی زۆری هەیە‬ ‫ب��ۆ الس��ای��ی ك���ردن���ەوە ه���ەر وەك��و‬ ‫راداێ����ك وای���ە ه��ەم��وو ئ��ەو شتانەی‬ ‫دەوروب������ەر وەردەگ���رێ���ت و ه��ەم��وو‬ ‫هەڵس وكەوتێكی دایكی تۆماردەكات‬ ‫ل��ەب��ەر ئ���ەوە لێپرسراوییەتی دای��ك‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ئێجگار گەورەیە‪.‬دەبێت پابەند بێت‬ ‫لەبەردەم خوا كە قدوەیەكی باش بێت‬ ‫بۆمنداڵەكەی ‪ .‬دای��ك هەموو هەڵس‬ ‫وك��ەوت��ی ئ��ام��اژەو جوڵە و ووتەكانی‬ ‫حیسابە لەسەری و ئەگەر منداڵ دایكی‬ ‫ببینێ‌ نوێژ ئەكات و زكری خوائەكات و‬ ‫بەزەیی بە النە وازو هەژاراندا دێتەوە‬ ‫‪ .‬ئ��ەم ڕەف��ت��اران��ەی دای��ك لەمێشكی‬ ‫منداڵەكە جێگیر دەبێت وئەویش بەو‬ ‫شێوەیە رەفتاردەكات ‪.‬پەروەردەكردن بە‬ ‫بوونی قدوە ئەنجامێكی باشی نابێت‬ ‫ئەگەر هەموو ئەندامانی خێزانەكە‬ ‫نمونەی ب��اش نەبن ب��ۆئ��ەوەی منداڵ‬ ‫چاویان لێبكات‪ .‬ئەگەرنا هەموو ئەرك‬ ‫وماندووبونێكی دایكەكە بە فیڕۆئەڕوات‪.‬‬ ‫هەروەها نابێت منداڵ ببینێ‌ رەفتاری‬ ‫دای��ك��ی پ��ێ��چ��ەوان��ەی قسەكانییەتی‬ ‫چونكە بەوە نمونەیەكی خراپ نیشانی‬ ‫منداڵەكەی دەدات ‪ .‬چۆن پێ ی دەڵێت‬ ‫ڕاستگۆبە خۆی درۆ دەكات ؟!یان پێی‬ ‫دەڵ��ێ��ت كەسێكی ئ��ەم��ی��ن ب��ە خ��ۆی‬ ‫غەشاش وخیانەتكارە یان چۆن پێ ی‬ ‫دەلێت دەم وزمانت شیرین بێت خۆی‬ ‫زمانی خراپە ‪.‬خ��وا لە قورئانی پیرۆز‬ ‫دەفەرموێت‪( »:‬یا ایها الذین امنوا لم‬ ‫تقولون ما التفعلون كبر مقتا عندالله‬ ‫ان تقولوا ماال تفعلون)) ‪.‬‬ ‫پێویستە دایك قدوەیەكی بارێزراو‬ ‫لەهەڵە بێنێتە بەرچاوی منداڵەكەی‬ ‫ك��ە ئ��ەوی��ش پێغەمبەرە (صلی الله‬ ‫علیه وسلم)‪ .‬خوادەفەرموێت ((ولكم‬ ‫فی رسول الله اسوە حسنە))‪ .‬هەروەها‬ ‫باسكردنی سیرەی دایكی ئیمانداران‌و‬ ‫هاوەاڵنی پێغەمبەر (صلی الله علیه‬ ‫وسلم) پیاو چاكانی پێشوو بۆمندااڵن ‪.‬‬ ‫سعدی كوری ابی وەقاص دەفەرموێت‪»:‬‬ ‫ئێمە منداڵەكانمان فێری ڕەف��ت��اری‬ ‫بەرزی پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم)‬ ‫دەكرد وەكو چۆن فێری سورەتەكانی‬ ‫ێ‬ ‫قورئانمان دەك���ردن‪ ،‬منداڵیش كات ‌‬ ‫گوێی لەو پاڵەوانێتی‌و بەها ئەخالقییانە‬ ‫دەبێت كە لە پێغەمبەر (صلی الله علیە‬ ‫وسلم )و هاوەاڵنی دا هەبووە بێگومان‬ ‫لەمێشكی دا ئەچەسپێ‌‌و ئەمەش وای‬ ‫لێئەكات كەسێكی ئازاو بە پەالماربێت‪،‬‬ ‫پێویستە قوتابخانەو ماڵیش تەواو كەری‬ ‫یەكتری بن لە پەروەردەكردنی منداڵ‬ ‫بە ق��دوەی ب��اش چونكە پ���ەروەردەی‬ ‫خێزانی ئەنجامی باشی نابێت ئەگەر‬ ‫قوتابخانە ژینكە یەكی گونجاو و چاك‬ ‫نەبێت یان رەفتاری مامۆستا رەفتارێكی‬

‫‪49‬‬ ‫‪49‬‬

‫جوان نەبێت ‪.‬‬ ‫دووەم ‪:‬بەكارهێنانی سزاو پاداشت‬ ‫لەپەروەردەكرنی مندااڵندا‪.‬‬ ‫ئەم میتۆدە خوا لەگەڵ عەبدەكانی‬ ‫ب��ەك��اری دەه��ێ��ن �ێ‌‪ ،‬ه��ەرك��ام��ێ��ك لە‬ ‫ع��ەب��دەك��ان��ی رێ��گ��ای ح��ەق��ی گ��رت‬ ‫ئ���ەوا بەهەشتی ب��ۆئ��ام��ادەك��ردوون‬ ‫كە هەتا هەتایە تێیدا ئەمێننەوە‌و‬ ‫هەرعەبدێكیش لە حەق البدات ئەوا خوا‬ ‫سزایەكی زۆر توندی ئەدات ‪.‬‬ ‫میتۆدی س��زاو پاداشت لە میتۆدە‬ ‫كاریگەرەكانە‌و دەكرێت دەرەنجامی‬ ‫باش بەدەست بهێنرێت لە بەكارهێنانی‬ ‫دا‪ .‬ئ���ەم دوو م��ی��ت��ۆدە شێوازێكی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی كۆمەاڵیەتین‪ .‬باشتر وایە‬ ‫هەردووكیان بەیەكەوە بەكاربهێنرێت‪.‬‬ ‫سزا بەكاردێت بۆ رێگرتن لە دووبارە‬ ‫ب��وون��ەوەی هەڵە‪ ،‬كە ئازارێكی كاتی‬ ‫هەیە نامێنێت كاتێك منداڵ هەستی‬ ‫بەهەڵەی خۆی ك��ردو دوای لێبوردنی‬ ‫كرد‪ .‬پاداشتیش كاریگەری چاكی هەیە‬ ‫لە سەركەوتنی پرۆسەی خوێندن‌و كار‬ ‫لەسەرپشتیوانی ك��ردن‌و ب��رەودان بە‬ ‫رەفتاری تەبیعی دەك��ات‌و رەفتاری الر‬ ‫ڕاست دەكاتەوە ‪.‬هەندێك خاڵ هەیە‬ ‫كەپێویست ئەكات ڕەچاوبكرێت لە م‬ ‫پرۆسەیەدا كە ئەمانەن‪-:‬‬ ‫‪ .1‬ه��ەرچ��ەن��دە م����اوەی ن��ێ��وان‬ ‫رەفتاری منداڵ‌و سزا وپاداشت كورت‬ ‫بێت كارێگەری باشتری دەبێت ‪.‬‬ ‫‪ .2‬س��زاو پ��اداش��ت بەشێكن لە‬ ‫بنیاتنانی كەسایەتی منداڵ‪ ،‬زۆرسزادان‬ ‫وادەك��ات ئەو منداڵە كەسایەتی الواز‬ ‫بێت‌و بڕوای بە خۆیی نەبێ‌و لەوانەشە‬ ‫كەسێكی ش��ەڕان��گ��ێ��زی لێدەرچێت‪.‬‬ ‫پاداشتیش زۆری��ش وادەك���ات منداڵ‬ ‫كەسێكی مدلەلی لێدەرچێت‌و نەتوانێت‬ ‫بەرپرسیارێتی هەڵگرێت لەبەر ئەوە‬ ‫دەبێن زۆرمیانڕەو بین لە ئەنجام دانیان‪.‬‬ ‫‪ .3‬لێكولێنەوە لە شتەكان پێش‬ ‫ئەنجامدانی سزاو پاداشت و پەلەنەكردن‬ ‫تێیدا‪.‬‬ ‫‪ .4‬پێوستە س���زا‌و پاداشتەكە‬ ‫بگونجێت لەگەڵ ئ��ەو ڕەف��ت��ارەی كە‬ ‫منداڵەكە ئەنجامی داو‪.‬‬ ‫‪ .5‬پاداشت كاریگەری بەهێزترو‬ ‫ب���ەردەوام���ت���ری ه��ەی��ە ل��ە پ��رۆس��ەی‬ ‫ێ كارێكی‬ ‫پ��ەروەردەی مندااڵن هەركات ‌‬ ‫چ��اك��ی��ان ئ��ەن��ج��ام��دا‪ ،‬ت��ەن��ان��ەت بە‬ ‫ووتەیەكی باش یان خەندەیەكیش بێت‪.‬‬ ‫مەدحكردنی مندااڵن كاریگەری گەورەی‬

‫هەیە ل��ەس��ەر كەسایەتی‌و ڕەف��ت��اری‬ ‫منداڵەكە بە شێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫‪ .6‬پێویستە هەر یەك لە دایك‌و‬ ‫ب��اوك ك��اری ئ��ەوەی تر تێكنەدات لە‬ ‫جێبەجێ‌ كردنی سزاو پاداشت بە داوای‬ ‫لێبوردن كردن لە منداڵ یان رێگریكردن‬ ‫لەكەسە گەورەكە‪.‬‬ ‫‪ .7‬رەچاوكردنی جیاوازی نێوان‬ ‫مندااڵن لە جێبەجێكردنی سزاو پاداشت‪.‬‬ ‫بۆنمونە ئەوەی لەگەڵ منداڵێك بەكار‬ ‫دێت‪ ،‬گرنگ نییە لەگەڵ منداڵێكی تر‬ ‫بەكاری بهێنین‬ ‫‪ .8‬ڕەچاوكردنی ڕەگەزی منداڵ‪،‬‬ ‫كچ جیاوازە لە كوڕ‪.‬‬ ‫‪ .9‬پێویستە دایك‌و باوك خۆیان‬ ‫س���زاو پ��اداش��ت بەكاربهێنن لەگەڵ‬ ‫م��ن��دااڵن‌و‪ ،‬ئ��ەم ك��ارە نەدرێتە دەست‬ ‫خوشك‌و براكان یان كەس‌و كار بۆئەوەی‬ ‫منداڵ تووشی ئازاری دەروونی نەبێتەوە‬ ‫كە لەگەورەییدا نەتوانێ‌ لە ژێرباری‬ ‫دەربچێت‪.‬‬ ‫‪ .10‬یەكسانی لە نێوان مندااڵن‬ ‫لە سزاو پاداشت بۆئەوەی هەست بە‬ ‫ستەم‌و نەبوونی یەكسانی نەكەن‪.‬‬ ‫‪ .11‬پ��ێ��وی��س��ت��ە ل��ەك��ات��ی س���زاو‬ ‫پاداشت پاساوی دیارو ئاشكرا هەبێت‬ ‫ك��ە ل��ەس��ەرچ��ی س��زا دەرێ���ت‌و بۆچی‬ ‫پاداشت دەكرێت‪.‬‬ ‫‪ .12‬پێویستە منداڵ بەنهێنی سزا‬ ‫ێ و دراوسێ‌‌و میوان‪،‬‬ ‫بدرێت دوور لە هاور ‌‬ ‫هەروەها باسكردنی كاری چاكەی منداڵ‬ ‫بەشێكە لە پرۆسەی پاداشت كردن‪.‬‬ ‫‪ .13‬پابەند بوون بە شەرعی خوا‬ ‫لە سزاو پاداشت‪ ،‬ناكرێت سزا بدرێت‬ ‫بەئاگر یان بەگرتنەوی خواردن لەمنداڵ‪،‬‬ ‫لە هەمان كاتدا ناكرێت منداڵ بەوەی‬ ‫رێگای پێبدرێت بچێتە شوێنی نەشیاو‬ ‫وخ���راپ ی��ان پ��اداش��ت بكرێت ب��ەوەی‬ ‫رێگای پێبدرێت واز لە خوێندنبهێنێت‪.‬‬ ‫‪ .14‬ك��ات��ێ��ك م��ن��داڵ پ�����ەروەردە‬ ‫دەك��رێ��ت پێویستە ك��ات��ی ت��ەواوی��ان‬ ‫ب���ۆت���ەرخ���ان ب��ك��رێ��ت‪ ،‬ه���ان ب��درێ��ن‬ ‫ب��ۆئ��ەوش��ت��ان��ەی ك��ەپ��ەی��وەس��ت��ە بە‬ ‫داه��ات��ووی��ان��ەوە و وای����ان لێبكەین‬ ‫ژیانیان خۆش بوێت‌و لە هەمان كاتدا‬ ‫ئاگاداربكرێنەوە لەومەترسیانەی كەدێتە‬ ‫ڕێ��ی��ان‪ ،‬بەبێ‌ ئ���ەوەی پەیوەندیمان‬ ‫بپچرێت پێیانەوە‪.‬‬ ‫ئایینی ئیسالم هەمیشە جەختی‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەوە ك��ردۆت��ەوە ك��ە گرنگی‬ ‫بە منداڵ بدرێت فەرامۆش نەكرێت‬

‫لەالیەن دایك‌و باوكەوە پێغەمبەر (صلی‬ ‫الله علە وسلم) دەفەرموێت‪( »:‬ادبوا‬ ‫اوالدكم واحسنوا ادبهم)‪.‬‬ ‫ئەمانە گرنگترین ئەو بەهایانەن‬ ‫ك��ە پێویستە خ��ێ��زان��ی موسوڵمان‬ ‫جەختی لەسەر بكاتەوە لەپرۆسەی‬ ‫پەروەردەكردنی منداڵەكانی‪-:‬‬ ‫نییەتی خێر‪ :‬پابەندبوون بە بێگەردی‬ ‫ناخمان واتە(سەریرە) نیەتی خێر مانای‬ ‫خۆشویستنی چاكە و هەوڵدان بۆ چاكەو‬ ‫چ��اك��ەك��ردن‪ ،‬ه��ەوڵ��دان ب��ۆك��اری چاك‬ ‫نیشانەی چاكی ئەو كەسەیە‪ .‬كەئەمەش‬ ‫بنەمایەكی سەرەكییە لە ژیانی خێزانی‬ ‫م��وس��وڵ��م��ان‪ ،‬ه��ەروەه��ا پ��اك��ردن��ەوەی‬ ‫دڵەكان لە ریا‌و حەسد وزەن��ی خراپ‌و‬ ‫پابەند ب��وون بە مەنهەجی لێبوردن‌و‬ ‫لێخۆشبوون‌و بەخشین لە رەفتارماندا‬ ‫لەگەڵ هەموو موسوڵمانێك‪ ،‬پێغەمبەر‬ ‫(صلی الله علیە وسلم) دەفەرموێت‪( »:‬‬ ‫التحاسدوا والتباغضوا‪ ،‬والتناجشوا)‬ ‫‪ .1‬كاری خۆبەخشی‪ :‬كە فەرمودە‬ ‫زۆری ل��ەس��ەرە و دەبێت لە مندااڵن‬ ‫بگەیەنرێت وەك‬ ‫الب��ردن��ی شتی خ��راپ وزی��ان‬ ‫• ‬ ‫بەخش لەسەر ێگا ( اماطە االذی عن‬ ‫الطریق)‬ ‫فرمان بە چاكەكردن ونەهی‬ ‫• ‬ ‫لەخاپەركردن‪.‬‬ ‫خ��ەن��دە ك��ردن ب���ەڕووی ئەو‬ ‫• ‬ ‫كەسانەی كە دەیانبینین‌و دەسپێشخەری‬ ‫لە سالم كردن‪.‬‬ ‫زوو گەیشتنە مزگەوت ‪.‬‬ ‫• ‬ ‫سەردانی كەس وك��ار (صلە‬ ‫• ‬ ‫الرحم)‬ ‫ب��ەرز رأگرتنی خ��ود‪ :‬ئەو‬ ‫ ‬‫كارو كردەوانەی كە والە مرۆڤ دەكات‬ ‫خاوەن مروەت وخودی بەرز بێت زۆرن‬ ‫گرنگترینیان ئەمانەن‪:‬‬ ‫فەرامۆشكردنی هەرشتێك‬ ‫ ‬‫پەیەیوەندی ب��ە ك��ەس��ەك��ەوە نەبێت‬ ‫پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم)‬ ‫دەفەرموێت‪ ( »:‬من حسن اسالم المر‌ء‬ ‫تركه ماالیعنیه)‪.‬‬ ‫ك��ەم��ك��ردن��ەوە گاڵتەو گەپ‬ ‫ ‬‫خۆكردنەوە لەگەڵ خەڵك‪.‬‬ ‫پ��اك ڕاگرتنی ل��ەش وبۆنی‬ ‫ ‬‫خۆش بایەخدان بە رووكەش‪.‬‬ ‫پ��اب��ەن��د ب���وون ب��ە ئ��ەدەب��ی‬ ‫ ‬‫خواردن و خواردنەوە وەك زۆرنەخواردن‬ ‫خواردنی ئەو بەشەی لەبەردەمتە‪........‬‬ ‫هتد‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬

‫ڕاستگۆیی لە قسەكردنماندا‪:‬‬ ‫ ‬‫ڕاس��ت��گ��ۆی ی گ��ەورەت��ری��ن بەهایە‬ ‫وب���ن���ەم���ای���ەك���ی ئ��ێ��ج��گ��ار ب�����ەرزە‬ ‫پێغەمبەر(صلی ال��ل��ه ع��ل��ە وس��ل��م)‬ ‫دەفەرموێت‪( »:‬علیكم بالصدق‪ ،‬فان‬ ‫الصدق یهدی الی البر‪ ،‬وان البر یهدی الی‬ ‫الجنە‪ ،‬ومایزال الرجل یصدق ‪ ،‬ویتحری‬ ‫الصدق حتی یكتب عند الله صدیقا‪،‬‬ ‫وایاكم والكذب‪ ،‬فان الكذب یهدی الی‬ ‫الفجور‪ ،‬والفجور یهدی الی النار‪ ،‬ومایزال‬ ‫الرجل یكذب ‪ ،‬ویتحری الكذب حتی یكتب‬ ‫عند الله كذابا))‪ .‬پێویستە گەورەكانی‬ ‫ناو خێزان ڕاستگۆبن لە قسەكردندا‬ ‫بۆ ئەوەی مندااڵنیش هەست بە جوانی‬ ‫ڕاستگۆیی بەمەترسی درۆكردن بكەن‬ ‫‪..‬‬ ‫بوونی سیستەم لە ناوخێزاندا‪:‬‬ ‫ ‬‫رێ��ك��ەوت��ن��ی دای�����ك‌و ب����اوك ل��ەس��ەر‬ ‫سیستمێكی دیاری كراو لە ناو خێزان‬ ‫س��ەب��ارەت بە ن��ان خ���واردن‌و نوستن‌و‬ ‫لەخەو هەستان و خوێندن‌و سەیركردنی‬ ‫ت��ی ڤ��ی‪ ،‬شتێكی گرنگە ب��ۆ هەموو‬ ‫ئەندامانی خێزانەكە‪ ،‬ئەگەر لە خێزانە‬ ‫پەرتەكان بڕوانین دەبینین دایك‌و باوك‬ ‫گرنگی ن��ادەن بە بوونی ئ��ەم جۆرە‬ ‫سستەمە لە ناوخێزانەكانیان‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لە نەبوونی ڕوحی دەستە جەمعی‬ ‫كە دەبێتە هۆی باڵوبوونەوەی فەوزاو‬ ‫بێسەرووبەری لەناو ئەو خێزانانەدا‪.‬‬ ‫زم����ان����ی ق���س���ەك���ردن���م���ان‬ ‫ ‬‫ب��ەرز ڕابگرین‪ :‬بە دوورك��ەوت��ن��ەوە لە‬ ‫لەعنەتكردن‪ ،‬وجنێوو‪ ،‬سوكایەتی كردن‪،‬‬ ‫پێویستە مندااڵن بەو شێوەیە بانگ بكرێن‬ ‫كە خۆیان پێیان خۆشە‌و نەشوبهێنرێن‬ ‫بە ئ��اژەڵ‌و هەروەها دووركەوتنەوە لە‬ ‫غەیبەت‌و قسە هێنان‌و بردن و وازهێنان‬ ‫لە ووتەی پڕوپوچ و ناشیرین‪.‬‬ ‫چۆن خێزانێك بەهاكانی لە خێزانێكی‬ ‫تر باشتر دەبێت ؟‬ ‫ئ��ەم��ە پ��ەی��وەس��ت��ە ب���ە دوو شتی‬ ‫سەرەكییەوە‪-:‬‬ ‫‪ .1‬بڕوابونی خێزانێك بە كۆمەڵێك‬ ‫بە ه��او پرنسیپ كە خێزانەكانی تر‬ ‫ب��ڕوای��ان پ��ێ نییە‪ ،‬بۆنمونە خێزانی‬ ‫موسوڵمان بڕوای بە خواو ڕۆژی دوایی‬ ‫هەیە هەستی عبودییەت ب��ۆخ��وا لە‬ ‫دەرون��ی��دا هەیە و گوێڕایەڵی خوای‬ ‫گەورەیە بۆچونی تایبەتی هەیە بەرامبەر‬ ‫تەهارەت‪ ،‬وع��ەورەت‪ ،‬وپەیوەندی نێوان‬ ‫هەردووڕەگەز‪ ،‬هەروەها ڕاوبۆچونی خۆی‬ ‫هەیە بەرامبەر خواردن‌و خواردنەوەكان‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ئەمانەش هەمووی كاریگەری هەیە‬ ‫لەسەر ڕێڕەوی ژیانی‪.‬‬ ‫پلە بەندی بەهاكان‌و ڕادەی بایەخ‬ ‫پ��ێ��دان ئ��ەم خاڵە خاڵێكی سەرەكییە‬ ‫كە جیاوازی دروس��ت دەك��ات لە نێوان‬ ‫زۆربەی تاك وخێزانەكان‪ .‬خۆشەویستی‬ ‫مەرجێكی سەرەكییە لە پەروەردەكردنی‬ ‫م��ن��داڵ‪ .‬هەندێك لە ت��وێ��ژەران��ی ئەم‬ ‫بوارە گەیشتوونەتە ئەو ڕاستییەی كە‬ ‫گرنگترین فاكتەر وا لە منداڵ دەكات‬ ‫گوێڕایەڵ وپابەندبێت بە بەهاكانەوە‪،‬‬ ‫سۆزو خۆشەویستییە‪ ،‬كە منداڵ هەستی‬ ‫پێدەكات لە ئەندامانی خێزانەكەی‪،‬‬ ‫س��ەرچ��اوەی ئ��ەم خۆشەویستییەش(‬ ‫دایك‌و باوكە) وخۆشەویستی منداڵ بۆ‬ ‫دایك‌و باوك ڕەنگدانەوەی خۆشەویستی‬ ‫دایك‌و باوكە بۆ منداڵ‪.‬بەڵكو ئەم سۆزو‬ ‫خۆشەویستییە یارمەتیدەرە بۆئەوەی‬ ‫منداڵ بەهاكان بە جوانی وەربگرێت‬ ‫وكەشێكی لەباری بۆ دروست دەكات بۆ‬ ‫ئەوەی بەهای ئەخالقی گەشەبكات لە‬ ‫دەروونیدا‪.‬‬ ‫ئایینی ئیسالم گرنگی زۆر بە منداڵ‬ ‫دەدات هەربۆیە لە قورئاندا بە مژدەو‬ ‫مزگێنی باسی هاتنە دونیای منداڵنی‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬خ��وای گ��ەورە دەف��ەرم��وێ��ت‪»:‬‬ ‫(یازكریا انا نبشرك بغالم اسمه یحیی‬ ‫) (س��ورەت��ی ه��ود ئ��ای��ەت��ی ‪ )71‬یان‬ ‫دەفەرموێت‪(( »:‬فبشرناها باسحاق ومن‬ ‫ورا‌ء اسحاق یعقوب )) (سورەتی نحل‬ ‫ئایەتی ‪)59‬‬ ‫س��ازك��ردن��ی ئاهەنگ ب��ۆ م��ن��دااڵن‪،‬‬ ‫لەكاتی لەدایك بونیان لەڕۆژی حەوتەم‬ ‫پێغەمبەر (ص��ل��ی ال��ل��ه علیەو سلم)‬ ‫دەفەرموێت‪( »:‬كل غالم رهین بعقیقته‪،‬‬ ‫تذبح عنه ی��وم سابعه ویحلق راس��ه‬ ‫ویسمی) هەروەها پێغەمبەر صلی الله‬ ‫علیە وسلم‪ ،‬فرمانی كردو كە ناوی چاك‬ ‫بۆمندااڵن هەڵبژێرێت‌و ك��ەس‌وك��اری‬ ‫منداڵ بەناوی منداڵەوە بانگ بكرێن‬ ‫كەئەمە خ��ۆی ل��ە خ��وێ��دا پلەو پایەو‬ ‫بڕوابەخۆبوون بە منداڵ دەبەخشێت‪.‬‬ ‫گرنگرترین كۆسپ ولەمپەر لەرێگاری‬ ‫چاندنی بەهاكۆمەاڵیەتییەكان لەالی‬ ‫مندااڵن ئەمانەن‪-:‬‬ ‫هەندێك ج��ار دای��ك قصوری‬ ‫ ‬‫هەیە لە پڕۆسەی پەروەردەكردن بەوەی‬ ‫كە سەرقاڵی خزم وه��اورێ‌و پێشوازی‬ ‫ك��ردن��ی م��ی��وان‌و چ��وون��ە دەرەوەی�����ە‪،‬‬ ‫پێغەمبەر (ص��ل��ی ال��ل��ه علە وسلم)‬ ‫دەفەرموێت‪ ( »:‬المراە راعیە فی بیت‬

‫زوجها و مسئولە عن رعیتها)‪.‬‬ ‫ب����اوك م���اڵ بەجێئەهێڵ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ ‬‫بۆماوەیەكی زۆر بەمەبەستی دابین‬ ‫ك��ردن��ی ب��ژێ��وی خ��ێ��زان��ەك��ەی ئەمە‬ ‫وادەك���ات ب��اوك ڕۆڵ��ی وون بێت لە ناو‬ ‫خێزان‌و فشاری لەسەر دایك زۆربێت كە‬ ‫خۆی لە خۆیدا كەسێكی الوازەو خاوەن‬ ‫هەستێكی ت��ەن�ك‌و ناسكە‌و ناتوانێ‌‬ ‫بەتەنها ڕوب��ەڕووی هەموو كێشەكانی‬ ‫مندااڵن ببێتەوە بۆیە دەبینین منداڵەكان‬ ‫الوازرو شل‌وشاو دەرئەچن كە ئەمەش‬ ‫دەرەنجامی قورسی لێدەكەوێتەوە ‪.‬‬ ‫ل��ە هەندێك ل��ە خێزانەكان‬ ‫ ‬‫رۆڵی پەروەردەكردنی منداڵ بەتەواوی‬ ‫دەس��پ��ێ��رێ��ت ب��ە ق��وت��اب��خ��ان��ە ل��ەب��ەر‬ ‫ئامادەنەبوونی باوك وسەرقاڵی دایك ‪.‬‬ ‫هۆیەكانی ڕاگەیاندن بەهەموو‬ ‫ ‬‫شێوەكانییەوە كەناڵە ئاسمانییەكان‌و‬ ‫ئ��ەوەی كە پێشكەشی دەك��ات لەوانەی‬ ‫خۆڕایی‌و غەزوی فكری هەرەسهێنەر‌و‬ ‫تاوان بە هەموو جۆرەكانییەوە‪.‬‬ ‫ب��وون��ی كێشەی خێزانی لە‬ ‫ ‬‫نێوان دایك‌و باوك كاریگەری هەیە بۆسەر‬ ‫پرۆسەی چاندنی بەهاپەروەردەییەكان‬ ‫لەمندااڵندا‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ب��وون��ی دووف��اق��ی(‬ ‫ ‬‫ازدواج��ی��ەت) ل��ەالی ب��اوان وەك ئ��ەوەی‬ ‫باوك شێوازی درۆك��ردن بە كاربهێنێ‌‌و‬ ‫ب��ە منداڵەكەی بڵێ‌ درۆم��ەك��ە ئەمە‬ ‫گاریگەری لە بیركردنەوەیان دەك��ات‌و‬ ‫جۆرێك لە تێكەڵبوون‌و پەرت بوونیان‬ ‫لەال دروس��ت دەك��ات‪ ،‬ئیتر ئەم منداڵە‬ ‫چۆن ڕاست‌و هەڵە لەیەكتر جیابكاتەوە‪.‬‬ ‫پشت بەستن بە خزمەتكارو‬ ‫ ‬‫دای���ەن ل��ە پ��رۆس��ەی پ��ەروەردەك��ردن��ی‬ ‫مندااڵن كە ئەوانیش لە شوێن‌و ژینگەی‬ ‫جیاوازەوە هاتوون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫(*‪)6‬القیم االسالمیە ج �ز‌ء (‪)2-1‬‬ ‫سەرچاوە ئەنترنێت‬ ‫(*‪ )7‬التربیە ال��ن��ب��وی��ە لالطفال‬ ‫سەرچاوە ئەنتر نێت‬ ‫(*‪)8‬ال��ق��ی��م االسالمیە ج �ز‌ء (‪)2-1‬‬ ‫سەرچاوە ئەنتر نێت‬ ‫ئامادەكردن (*‪)1‬االمە المسلمە‬ ‫د‪ .‬ماجد عرسان الكیالنی‬ ‫(*‪)2‬القیم االسالمییە ج �ز‌ء (‪)2-1‬‬ ‫(سەرچاوە ‪:‬ئەنتەرنیت)‬ ‫(*‪)3‬التنشئە االجتماعیە (سەرچاوە‪:‬‬ ‫ئەنتەرنیت)‬

‫‪51‬‬ ‫‪51‬‬

‫ڕۆڵی دایك لە زیرەكبوونی منداڵەكەیدا‬ ‫هیوا محەمەد جەالل‬ ‫دایك سەرچاوەی پێبەخشینی وێنای‬ ‫دیدەی مناڵە لە ماڵدا‪ ،‬باوك سەرچاوەی‬ ‫ف��ەراه��ەم��ك��ردن و گەاڵڵەخستنی‬ ‫فاكتەرەكانی گەشەپێدانی ئاسۆی‬ ‫ئ��ەو دی��دە بینیەیە‪ ،‬زورب���ەی كات‬ ‫گ��ل��ەی��ی دای����ك‌و ب���اوك ئ��اڕاس��ت��ەی‬ ‫منداڵەكەی دەكرێت لەبەرئەوەی كە‬ ‫لە قووتابخانە ئەنجامگەلێكی باش‬ ‫لە تاقیكردنەوەكان بەدەستناهێنێت‌و‬ ‫بەم هۆیەشەوە چەندینجار تووشی‬ ‫لێدان‌و قسەی ناخۆش دەبێتەوە بەبێ‌‬ ‫ئەوەی باوك یان دایك بەدوای ئەو‬ ‫هۆكارانەشدا بچێت كە پەیوەندی‬ ‫ب��ە چۆنیەتی پ����ەروەردەك����ردن و‬ ‫ئاڕاستەپێدانی منداڵەكەیەوە هەیە‬ ‫بۆ خوێندن و چۆنیەتی گەشەپێدانی‬ ‫هزر و خۆشەویستكردنی خوێندن و‬ ‫قووتابخانە و كتێب لەالی‪.‬‬ ‫دایك‪ :‬لەبەرئەوەی لە واڵتی ئێمەدا‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی منداڵ وابەستەی‬ ‫دایكیەتی‌و زۆربەی نهێنی‌و نەخشەی‬ ‫ژیانی ڕۆژانەی منداڵەكە الی دایكی‬ ‫هەیە بە كراوەیی‪ ،‬دایكیش زیاتر‬ ‫میهرەبانی‌و سۆزیی پێدەبەخشێت‬ ‫هەربۆیە مناڵیش ئاسانتر گوێ‌ لە‬ ‫وتەو قسەكانی دایكی دەگرێت بۆ‬ ‫كارپێكردنی لە ژیانی ڕۆژانەدا‪ ،‬كەواتە‬ ‫ڕۆڵ و بەرپرسیارێتی دایك لێرەدا‬ ‫زیاتر دەبێت بەوەی لە هەوڵی زیاتر‬ ‫گەشەپێدانی هزر و فراوانكردنی‬ ‫ئاسۆی بیری منداڵەكەیدا بێت تاكو‬ ‫لە ئایندەدا نەبێتەبار بەسەر ماڵ و‬ ‫قووتابخانە و تەنانەت كۆمەڵگەشدا‪.‬‬ ‫لەسەرەتای مناڵیەوە‪:‬‬ ‫باش نییە بەرنامەی كاركردن‬ ‫لەسەر ئاسۆی منداڵ كەمتەرخەمی‬ ‫تیابكرێت و دوابخرێت بۆ ساتەوەختی‬ ‫پێنج شەش ساڵی یان بەجێیبهێڵین‬ ‫بۆ باخچەو قووتابخانە‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫هەر لەسەرەتای یەك ساڵییەوە كار‬ ‫لەسەر مێشكی منداڵ بكرێت بەوەی‬ ‫كە زۆرب��ەی ك��ات ببرێتە دەرەوەی‬ ‫ماڵ بۆ بینینی ئەو شتانەی تازەن‬ ‫و لەناو ماڵدا بوونیان نییە‪ ،‬یاخود‬

‫بینینی ئەو شتانەی كە منداڵەكە‬ ‫ب��ەه��ەوڵ��ی خ���ودی خ��ۆی ناتوانێت‬ ‫بیانبینێت بەڵكو دەبێت دایك ئاشنای‬ ‫بكات بە بینینی ت��ەواوی شتەكانی‬ ‫ماڵ وەكو گوڵ‪ ،‬ئاوێنە‪ ،‬پەردە‪ ،‬شتە‬ ‫هەڵواسراوەكان‪ ،‬كاتژمێری دی��وار‪،‬‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ه��ەوڵ��ب��درێ��ت دەس���ت لە‬ ‫زۆرب��ەی��ان ب��دات بۆئەوەی هەستی‬ ‫دەستلێدان ببێتە مەلەكەیەك لە‬ ‫دەروون��ی منداڵەكەدا و لەدواجاردا‬ ‫ببێتە پێبەخشنی ئیرادەی بینینی‬ ‫شتە نوێیەكان و ش��ەرم نەكات لە‬ ‫شتی تازەو نوێ‌‪.‬‬ ‫هۆكارەكان‪:‬‬ ‫زۆر هۆكارهەن كە بەهۆیەوە دایك‬ ‫دەتوانێت بیانگرێتەربەر بۆ ئەوەی‬ ‫گەشە بە ئاسۆی هزر و فراوانبوونی‬ ‫ب��ی��رك��ردن��ەوەی منداڵەكەی ب��دات‬ ‫ب��ۆئ��ەوەی ببێتە منداڵێكی زی��رەك‬ ‫لەوانەش‪:‬‬ ‫‪ .1‬دووبارەكردنەوەی زۆربەی‬ ‫ئەو وشانەی كە پێویستە مناڵ لەو‬ ‫تەمەنەی كە تیایەتی بیانزانێت وەكو‬ ‫«دای��ە‪ ،‬بابە‪ ،‬ئاو‪ ،‬مەمە»‪ ،‬ب��ەردەوام‬ ‫دووب��ارەك��ردن��ەوەی وش��ەی ت��ازە بۆ‬ ‫منداڵەكە ب��ۆئ��ەوەی فێریانببێت و‬ ‫زمانی بكرێتەوە و تەنانەت لەدوایشدا‬ ‫كێشەی وتنی هەندێك لە پیتەكانی‬ ‫ب��ۆ درووس��ت��ن��ەب��ێ��ت‪ ،‬هەندێكجار‬ ‫لەڕێگەی تەلەفزیۆنیشەوە گوێی‬ ‫لەوشەی عەرەبی ی��ان ئینگلیزیی‬ ‫ببێت یارمەتی زی��ات��ری منداڵەكە‬ ‫دەدات بۆ زوو فێربوون‪.‬‬ ‫‪ .2‬پێویستە دایك لەسەرچاوەی‬ ‫ب��اوەرپ��ێ��ك��راوەوە بابەتی پێویست‬ ‫بخوێنێتەوە ل��ەس��ەر ئ����ەوەی كە‬ ‫چ����ۆن دەت���وان���ێ���ت ژی��ن��گ��ەی��ەك��ی‬ ‫تەندرووستی وەه��ا بۆ منداڵەكەی‬ ‫لە ماڵدا درووستكات كە یارمەتی و‬ ‫هاریكاریی گەشەی مێشك و هزری‬ ‫بێت هەر لە چۆنیەتی خەواندن و‬ ‫هەڵبژاردنی ئەو ڕەنگانەی كە لە‬ ‫ژوورەك��ەی��دا بەكاریاندێنێت و ئەو‬ ‫وەرزشكاریانەش كە ڕۆژانە دەیەوێت‬ ‫پێیبكات یان هەڵبژاردنێكی گونجاوی‬ ‫ئەو ی��اری و كەلوپەالنەی كە بۆی‬

‫دەكرێت و یاریان پێدەكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬ل��ەو ق��ۆن��اغ��ەدا منداڵەكە‬ ‫توانای گوێگرتنی هەیە و تێدەگات‪،‬‬ ‫واب��اش��ت��رە ك��ە دای����ك ل��ەرێ��گ��ەی‬ ‫باسكردنی چیرۆكەوە كاتی تایبەت بۆ‬ ‫مناڵەكانی تەرخان بكات و چیرۆكی‬ ‫بەسوودیان بۆ باس بكات‪ ،‬وە لەنێو‬ ‫چ��ی��رۆك��ەك��ەدا ك��ە ویستی باسی‬ ‫كەلوپەلێك بكات لەگەڵ ناوهێنانیدا‬ ‫بە دەستەكانی شێوەی كەلوپەلەكەی‬ ‫بۆ درووس���ت بكات و لە مێشكیدا‬ ‫وێنەی كەلوپەلەكە بچەسپێنێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬ل��ەت��ەم��ەن��ی س���ێ‌ س��اڵ��ی‬ ‫ب��ەدواوە بەهۆی ئەو یاریانەی كە‬ ‫پیت و وش��ەی پێدرووستدەكرێت‬ ‫منداڵ فێری زۆربەی پیتەكان بكرێت‬ ‫و هەوڵبدرێت منداڵەكە لەسەر‬ ‫زمانی خۆی دووب��ارەو چەندبارەیان‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬یان ناوی زۆربەی شتەكانی‬ ‫فێربكرێت كە لەماڵ یان لەدەرەوەی‬ ‫ماڵدا دەیانبینێت‪.‬‬ ‫‪ .5‬لەڕێگەی تەندرووستیشەوە‬ ‫هەوڵبدرێتی ت��ەواو تەندرووستی‌و‬ ‫ژی��ن��گ��ەی پاكوخاوێنی منداڵەكە‬ ‫ب����پ����ارێ����زرێ����ت ل����ەب����ەرئ����ەوەی‬ ‫تەندرووستی ب��اش ه��زری باشتر‬ ‫ب��ە م��ن��اڵ دەب��ەخ��ش��ێ��ت‪ ،‬ل��ە ج��ۆری‬ ‫ئ��ەو خ��واردن��ان��ەش ك��ە دەیدرێتێ‌‬ ‫ئ��ەو ج��ۆران��ەی لێبەدووربگرێت كە‬ ‫كاریگەریی خراپ درووس��ت دەكەن‬ ‫ل��ەس��ەر گ��ەش��ەی ه��زری منداڵەكە‬ ‫لەوكاتەدا لەبەرئەوەی لەهەر قۆناغە‬ ‫و ج��ۆرێ��ك ل��ەخ��واردن بەپێی ب��ڕ و‬ ‫چەندێتیەكەی دەبێت منداڵ مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدابكات نەك دایك و باوك چییان‬ ‫خوارد مناڵیش بەو شێوەیە بیدرێتێ‌‪.‬‬ ‫‪ .6‬ه��ەروەه��ا بەشێوەیەكی‬ ‫ناراستەوخۆ ئاگاداریی و چاودێریی‬ ‫منداڵەكەی بكات لە بینینی ئەو‬ ‫بەرنامە و كەنااڵنەی كە دەیانبینێت‬ ‫و ئەو بەرنامە و كەنااڵنەی الشیرین‬ ‫بكرێت كە سوودی پێدەگەیەنن وەكو‬ ‫كەناڵە پ��ەروەردەی��ی��ەك��ان و ب��ەدەر‬ ‫لەمە هۆگریی تەلەفزیۆن نەكرێت و‬ ‫ئەگەر لەڕێگەی بیستنەوە گوێی لە‬ ‫شتەكان ببێت باشترە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪52‬‬ ‫‪52‬‬

‫چۆن مندااڵكانمان له‌ درۆكردن بپارێزین‬

‫ی درۆكانی‌ منداڵه‌كه‌ت بكه‌و‬ ‫كۆنتڕۆڵ ‌‬ ‫ی بكه‌‬ ‫ی ڕاستگۆی ‌‬ ‫فێر ‌‬

‫مەریوان عبدالمجید‪-‬‬ ‫توێژەری دەرونی ‪ /‬چەمچەماڵ‬ ‫بێگومان درۆكردن یەكێكە لەدیاردە‬ ‫ناشیرین‌و قێزەونەكان‪ ،‬كەسێتی پێی‬ ‫لەكەدار دەبێ‌‌و‪ ،‬لەناوخێزان‌و قوتابخانەو‬ ‫دەزگاكاندا بەكەسی درۆزن بەچاوێكی‬ ‫ێ نرخ سەیر دەكرێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫سوووك و ب ‌‬ ‫لێرەدا قسەی لەسەر دەكەین درۆكردنە‬ ‫لەالی منداڵ‪.‬‬ ‫بۆچی منداڵ درۆ دەكات؟‬ ‫پاڵنەرەكانی درۆكردن چین؟‬ ‫ڕۆڵی خێزان‌و قوتابخانە چیە؟‬ ‫لەڕێنمایی كردنی كەسێتی منداڵ‬ ‫تاوەكو تۆویی ڕاستگۆیی لەناخی منداڵدا‬ ‫بچێنن‪.‬‬ ‫درۆكردن چییە؟‬ ‫درۆك���ردن ئ��ەو ك���ردارو گوفتارەیە‬ ‫كەپێچەوانەی ڕاستی یەو یەكسان نییە‬ ‫لەگەڵ واقیعدا‪ ،‬منداڵ پەنای بۆ دەبات‬ ‫لەپێناو تێركردنی پێداویتسیەكانی‌و‬ ‫گەیشتن بەحەزوو ئارەزووەكانی‪.‬‬ ‫شێوازەكانی درۆكردنی منداڵ‪:‬‬ ‫س��ەرچ��اوەك��ان باسی ئ��ەوە دەك��ەن‬ ‫كە منداڵ بەچەندین شێوازی جیاواز‬ ‫گوزارشت لەدرۆ دەكات لەوانە‪:‬‬ ‫* درۆك���ردن���ی خ��ەی��اڵ��ی‪ :‬ل��ێ��رەدا‬ ‫منداڵ درۆ دەكات‪ ،‬بەاڵم لەواقیع دوور‬ ‫دەكەوێتەوە‪ ،‬وەك ئەوەی هەندێك منداڵ‬ ‫لەناو برادەرەكانیان دەڵێن من دەتوانم‬ ‫بەئاسماندا ب��ف��ڕم‪ ،‬م��ن دەت��وان��م لە‬ ‫قەسرێكی گەورە بازبدەم‪ ،‬من دەتوانم‬ ‫سوار پشتی ئەو كۆترە بم لەئاسمان‪.‬‬ ‫* درۆی پ��ڕوپ��اگ��ەن��دەی��ی‪ :‬كاتێك‬ ‫منداڵ درۆ دەك��ات‌و بانگەشەی شتێك‬ ‫دەك��ات كەتیایدا نیە‪ ،‬ئەمەش بەهۆی‬ ‫هەستكردن بەكەمی(الشعور بالنقص)‬ ‫الی ئەو منداڵە‪ ،‬واتە منداڵێك كەم و‬ ‫كورتە جەستەیی‪ ،‬زمانی‪ ،‬بینین‪ ،‬بیستنی‪،‬‬ ‫ێ درۆ دەكات تا قەرەبووی ئەو كەم‬ ‫هەب ‌‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫و كورتیەی بكاتەوە‪.‬‬ ‫* درۆكردن بۆ شانازی و زیادەڕەوی‬ ‫ك��ردن‪ :‬ئ��ەم شێوازە منداڵ پەنای بۆ‬ ‫دەب���ات‌و لەسنوری خ��ۆی دەردەچ��ێ��ت‪،‬‬ ‫بۆنموونە منداڵ چیرۆك دروست دەكات‬ ‫تابەرامبەرەكەی سەریان سوڕ بمێنێ‌‌و‬ ‫دەڵێت‪ :‬باوكم ئۆتۆمبێل لە ‪ 200‬لێ‌‬ ‫دەخ��وڕێ‌‪ ،‬باوكم بەتوانایەو ‪ 20‬كەس‬ ‫دەدات بە زەویدا‪.‬‬ ‫* درۆك����ردن ب��ۆب��ەرگ��ری ك���ردن و‬ ‫خۆپاراستن‪ :‬زۆركات منداڵ پەنا بۆ ئەم‬ ‫شێوازە دەبات‌و دەڵێت بەخوداو بەقورئان‪،‬‬ ‫من ئەو كارەم نەكردووە تاكو دایك و‬ ‫باوكی سزای نەدەن‪.‬‬ ‫* درۆكردن لەپێناو تۆڵە سەندنەوە‪:‬‬ ‫كاتێك م��ن��داڵ پەنا دەب��ات��ە ب��ەر ئەم‬ ‫شێوازە درۆك��ردن��ە دەی��ەوێ��ت تۆڵە لە‬ ‫ێ و ب��رادەران��ی تری بكاتەوە كە‬ ‫ه��اوڕ ‌‬ ‫پێشتر سزایان داوە‪.‬‬ ‫* درۆك����ردن ب��ەه��ۆی چاولێكەری‪:‬‬ ‫ێ دای��ك‌و ب��اوك‌و‬ ‫كاتێك منداڵ دەبین ‌‬ ‫گ��ەورەك��ان لەماڵەوە درۆ دەك��ەن یان‬ ‫ئەكتەری فیلمەكان چاویان لێ دەكات‪،‬‬ ‫چونكە منداڵ بونیادێكی زیاتر تەقلیدیە‬ ‫وەك لەوەی عەقاڵنی بێ‌‪.‬‬ ‫ه��ۆك��ارەك��ان��ی درۆك�����ردن‪ :‬م��ن��داڵ‬ ‫السایی گەورەكان دەكاتەوە بە پرۆسەی‬ ‫فێركردن (تعلم) تێپەڕ دەب��ێ‌‪ ،‬وات��ە‪:‬‬ ‫ئ��ەوان��ەی خۆیان بەپێشەنگی منداڵ‬ ‫دەزانن چی لە ماڵەوەو ڕاگەیاندنەكان‌و‬ ‫قوتابخانە كاتێك درۆ دەكەن منداڵ چاو‬ ‫لەم گەورانە دەك��ەن‪ ،‬بۆنموونە‪ :‬ئەو‬ ‫باوكەی بەڵێن بەمنداڵەكەی دەدات‌و‬ ‫دەڵێ‌‪ :‬ئەتبەم بۆشاری یاری‌و پاسكیلت‬ ‫ێ نیەو‬ ‫بۆ دەك��ڕم‪ ،‬یان بەخودا پارەم پ ‌‬ ‫نەخۆشم و ناتوانم‪ ،‬بۆیە منداڵ ئەم‬ ‫هەڵسوكەوتانە دوبارە دەكاتەوە‪.‬‬ ‫‪ ) 1‬ڕاگ��ەی��ان��دن‪ :‬زان��ا ئەمریكی‬ ‫(البرت باندۆرا) كاتێك دوو كۆمەڵە منداڵ‬ ‫دەكاتە دوو ژوری جیاوازەوە‪ ،‬فیلمیان بۆ‬

‫ێ مندالەكان ئ��ەوەی‬ ‫ل��ێ��دەدات‪ ،‬دەبین ‌‬ ‫سەیریان كردووە دوباەی دەكەنەوە‪ ،‬باشە‬ ‫كاتێك لەماڵەوە لەبەردەم شاشەیەك كە‬ ‫بەشێك ل��ەدرۆو ناڕاستی ئەكتەرەكان‬ ‫فێری منداڵ دەكەن و كاریگەری لەسەر‬ ‫منداڵ دەبێ‌‌و دوبارەی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ الشعور باالنقص(خۆبەكەم‬‫‪2‬‬ ‫ ‬ ‫زانین) هەستكردن بەكەمی الیەنێكە‬ ‫لەالیەنەكانی كەسایەتی مرۆڤ‪ ،‬كاتێك‬ ‫منداڵ كەم و كورتی جەستەیی دەبێ‌‬ ‫لەئەندامەكانیدا‪ ،‬یان یان بێبەشبوون‬ ‫ل��ەس��ۆزو خۆشەویستی دای���ك‌و ب��اوك‬ ‫ئەوكاتە منداڵ بۆ قەرەبوو كردنەوەی‬ ‫خۆبەكەم زانینەكەی پەنا دەباتە بەر‬ ‫درۆكردن‪.‬‬ ‫‪ - 3‬م��ن��داڵ دەی��ەوێ��ت پێویستیە‬ ‫سەرەتاییەكانی پێ بكات‪ :‬وەك ئەو‬ ‫م��ن��داڵ��ەی ب��ۆ ڕاك��ێ��ش��ان��ی سەرنجی‬ ‫ب��ەرام��ب��ەرەك��ەی س��ەی��ارەو یاریەكانی‬ ‫هاورڕێكەی زەوت دەكات‌و درۆ دەكات‪.‬‬ ‫‪ - 4‬منداڵ درۆ دەكات تا لەسزادان‬ ‫بەدوور بێت‪ :‬ئەم هۆكارە پاڵ بەمنداڵەوە‬ ‫دەنێت درۆ بكات‪ ،‬كاتێك دایك و باوك‬ ‫پرسیار لەمنداڵەكەیان دەكەن دەڵێن‪:‬‬ ‫چیت ل��ەپ��ارەك��ەت ك��رد دەڵ��ێ��ت‪ :‬فاڵنە‬ ‫منداڵی هاوڕێم لێمی سەند لەكاتێكدا‬ ‫وانیەو ڕەنگە لەشتی خراپدا سەرفی‬ ‫كردبێ‌‪ ،‬یان مامۆستا بەخودا كتێبەكەم‬ ‫دیار نەبوو نەمخوێندووە‪ ،‬ئەم كردارانە‬ ‫بۆ ئەوەیە تاوەكو لەسزادان بەدوور بێت‪.‬‬ ‫‪ - 5‬م��ن��داڵ ئ��ی��رەی��ی(غ��ی��رە)ی بۆ‬ ‫دروست دەبێت‪ :‬ئەمەش كاتێك دایكان‬ ‫و باوكان جیاوازی لەنێوان منداڵەكانیان‬ ‫ێ یان‬ ‫دەكەن‪ ،‬چی جیاوازی پارەپێدان ب ‌‬ ‫جیاوازی دەربڕینی سۆزو خۆشەویستی‬ ‫ب��ێ‌‪ ،‬ل��ەم ك��ات��ەدا م��ن��داڵ درۆ دەك��ات‬ ‫تاوەكو قبوڵی بكەن یان خاڵی الوازی‬ ‫براو خوشكەكانی دەڵێت تاوەكو زیاتر‬ ‫لەئامێزی بگرن لەماڵەوە‪.‬‬ ‫ڕۆڵ��ی ڕێنمایی ك��اری پ��ەروەردەی��ی‬

‫‪53‬‬ ‫‪53‬‬

‫لەچارەسەركردنی درۆكردندا؟‬ ‫‪ - 1‬لەسەر ئاستی خێزان‪ :‬پێویستە‬ ‫ژینگەی م��اڵ��ەوەی منداڵ ئ��ارام بێت‌و‬ ‫دورب��ێ��ت ل��ەش��ەڕو ئ���اژاوەو درۆك���ردن‪،‬‬ ‫هەریەك لەدایك و باوك و باپیرەو‌وداپیرەو‬ ‫خ��وش�ك‌و ب��را ك���ردارو گوفتارەكانیان‬ ‫بەڕاستی بە منداڵ بڵێن‪ ،‬ڕەنگە هەندێك‬ ‫دایك‌و باوك بەردەوام بڵێت بەگاڵتەمە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم منداڵ بەڕاست وەری دەگرێت‪،‬‬ ‫باشتر وای��ە دای��ك‌و ب��اوك ڕاستگۆ بن‬ ‫لەگەڵ منداڵەكانیان‌و ڕاشكاوانە وەاڵمی‬ ‫پرسیارەكانی منداڵ بدەنەوە‪.‬‬ ‫‪ - 2‬گ����ێ����ڕان����ەوەی چ��ی��رۆك��ی‬ ‫ڕاستەقینە‪ :‬لەكوردەواریدا كورد چەندین‬ ‫چیرۆكی س��ەردەم��ی پێغەمبەر(صلی‬ ‫الله علیە وسلم)و پیاوچاكان هەیە‪،‬‬ ‫باس لەڕاستگۆیی دەكەن‪ ،‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫شێخ عبدالقاددری گەیالنی كەنمونەی‬ ‫ڕاستگۆی بوو درۆی نەكرد و ڕاستگۆ‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ب��اس��ك��ردن��ی زی��ان��ەك��ان��ی‬ ‫درۆكردن‪ :‬كەخوای گەورەو سەروەرمان‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) لەزیانی‬ ‫درۆو كەسی درۆزن ئاگادارمان دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە خ��وای گ��ەورە دەفەرموێت‪:‬‬ ‫(ان الله الیحب من هو مسرف الكژاب)‬ ‫یان پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬ ‫دەفەرموێت‪ :‬ڕاستگۆیی ڕێگایەكە بۆ‬ ‫چاكەو چاكەش ڕێگایەكە بۆ بەهەشت‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە درۆك��ردن ڕێگایەكە بۆ‬ ‫خراپەكاری‌و خراپەكاریش ڕێگایەكە بۆ‬ ‫دۆزەخ‪.‬‬ ‫‪ - 4‬بەكارهێنانی سزادان‪ :‬كاتێك‬ ‫دایك و باوك هەستیان كرد منداڵەكەیان‬ ‫درۆ درۆك���ات‪ ،‬پێویستە هۆكارەكەی‬ ‫بزانن‌و سزای بدەن بەوەی یاریەكەی لێ‌‬ ‫ێ نەكەنن تا‬ ‫بسەننەوە یان بەدەمیەوە پ ‌‬ ‫هەست بكات كارەكەی نەشیاوە‪.‬‬ ‫‪ - 5‬ب��ەك��اره��ێ��ن��ان��ی پ���اداش���ت‪:‬‬ ‫مەبەست ئەوەیە كتێك منداڵ لەماڵەوە‬ ‫ك��اری ب��اش‌و ڕاستی تیا ب��ەدی كرا‪،‬‬ ‫ئەركی دایك‌و باوكە دەست خۆشی‬ ‫ێ بكەن‌و دیاری بۆ بكڕن‪ ،‬تاهەست‬ ‫ل‌‬ ‫بكات ڕاستگۆی ئەنجامی باشەو‬ ‫ببێتە كردارو گوفتاری‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی قوتابخانە‪:‬‬ ‫ل��ێ��رەدا الی��ەن��ێ��ك��ی ت��ری‬ ‫پ������������ەروەردەی م���ن���داڵ‬ ‫ڕۆڵ���ی ه��ەی��ە‪ ،‬ئ��ەوی��ش‬ ‫قوتابخانەیەو تەواوكاری‬ ‫خێزانە‪ ،‬بۆیە ڕێنمایی‬

‫ێ بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫ێ ڕۆڵی هەب ‌‬ ‫كار دەتوان ‌‬ ‫‪ - 1‬تێگەیشتن(الفهم)‪ :‬تێگەیشتن‬ ‫یەكێكە لەئامانجەكانی دەرونناسی‪،‬‬ ‫وات��ە‪ :‬پ��ەروەردەك��ار پێویستە ش��ارەزای‬ ‫ب��اری دەرون����ی‌و خێزانی م��ن��داڵ بێ‌‌و‬ ‫تێبگات بۆچی ئەو منداڵە درۆ دەكات؟‬ ‫ب��ارودۆخ��ی م��اڵ��ەوەی��ان چ��ۆن��ە؟ كاتێك‬ ‫ڕێنمای كار لەقوتابخانەدا تێگەیشت لە‬ ‫كێشەكە كارئاسانی بۆ دروست دەبی بۆ‬ ‫چارەسەركردن‪.‬‬ ‫‪ - 2‬پێشبینی(التنبٶ) دوای ئەوەی‬ ‫م��ام��ۆس��ت��ای ڕێ��ن��م��ای ك��ار تێگەیشت‬ ‫ێ ئەو پێشبینیە بكات‬ ‫لەكێشەكە‪ ،‬دەب ‌‬ ‫كە ئەم منداڵە لەئێستەوە درۆ بكات‪،‬‬ ‫ئایا دوو ڕۆژی تر بووە كاربەدەست یان‬ ‫دایك‌و باوكێك نەوەیە ئیفلیج دەكات و‬ ‫متمانە لەدەست دەدات‪.‬‬ ‫هەنگاوێكی‬ ‫‪ - 3‬كۆنترۆڵكردن‪:‬‬ ‫تری ڕێنمایكار ئەوەیە كەلە قوتابخانە‬ ‫كاربكات تا كۆنترۆڵی درۆكانی منداڵ‬ ‫ب��ك��ات‌و فێری ڕاستگۆیی بكات بەم‬ ‫شێوەیە‪:‬‬ ‫بەكار هێنانی پاداشت و سزا‪:‬‬ ‫ •‬ ‫س���زادان‪ :‬كاتێك منداڵەكە درۆی‬ ‫ك��رد‪ ،‬پێویستە مامۆستا بەدەمیەوە‬ ‫پێنەكەنێ‌‌و لێی بپرسێتەوەو بێبەشی‬ ‫بكات لەهەندێك یاری تاهەست بكات‬ ‫درۆی كردووە‪.‬‬ ‫پ���اداش���ت‪ :‬دوای ئ���ەوەی‬ ‫ •‬ ‫ڕێنمایی كار هەستی كرد ئەومنداڵە‬ ‫هەڵسوكەوتی ب��اش ب��ووەو ڕاستی‬ ‫ێ گ��رن��گ��ە م��ام��ۆس��ت��ا س���ۆزو‬ ‫دەڵ���� ‌‬ ‫خۆشەویستی بۆ بگێڕێتەوەو لەناو‬ ‫قوتابیەكاندا لەسەر ڕاستگۆییەكەی‬ ‫پ��اداش��ت��ی ب��ك��ات تا‬

‫ێ لەسەری‪.‬‬ ‫بەردەوام ب ‌‬ ‫دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ەی��وەن��دی‬ ‫ •‬ ‫لەگەڵ ماڵەوەی منداڵدا‪ :‬تاوەكو ڕێنمایی‬ ‫ێ ئ��ەو منداڵە دای��ك‌و باوكی‬ ‫ك��ار بزان ‌‬ ‫چ��ۆن مامەڵەی لەگەڵ دەك���ەن؟ چۆن‬ ‫پەروەردەی دەكەن؟‬ ‫ئ��ام��ادەك��ردن��ی سایكۆدراما‬ ‫ •‬ ‫بۆ منداڵ‪ :‬مەبەست ئەوەیە ڕێنمایی‬ ‫ێ بۆ‬ ‫ك��ار ك��ورت��ە ش��ان��ۆی��ەك ب��ن��ووس� ‌‬ ‫منداڵەكەكان تا نمایشی بكەن تیایدا‬ ‫باسی ڕاستگۆی بكات تا منداڵ چاوی لێ‌‬ ‫بكات و هەڵسوكەوتی خۆی بگۆڕێ‌‪.‬‬ ‫چیرۆك‪ :‬ئەمەش كاریگەری‬ ‫ •‬ ‫دروس��ت لەسەر ب��اری دەروون��ی منداڵ‬ ‫ێ نمونە‬ ‫ێ كە ڕێنمایكار دەتوان ‌‬ ‫ێ دێڵ ‌‬ ‫بەج ‌‬ ‫جوانەكانی ڕاستگۆی بەردەوام بەگوێی‬ ‫ێ ی تێ دەگات‬ ‫منداڵ بدات‪ ،‬چونكە زوو ل ‌‬ ‫و فێردەبێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪ )1‬المرشد التربوی‪ ،‬ودورە الفاعل فی‬ ‫حل المشاكل الطلبە‪ /‬د‪ ،‬هادی شعبان‬ ‫ربیع‬ ‫‪ )2‬بعض مشكالت الطفولە (الكذب)‪-‬‬ ‫سایكۆلوجیە الطفولە والمراهقە‪-‬‬ ‫د‪،‬عبدالعلی الجسمانی‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪54‬‬ ‫‪54‬‬

‫تەلەفزیۆن و منداڵ‬ ‫(كاریگەریی و دەرهاویشتەكانی)‬ ‫نووسینی‪ :‬فاتمە قنبری‬ ‫ئەم دەزگ��ای��ەن‪ ،‬هەر لەبەر ئەم‬ ‫لەفارسیەوە‪ :‬بەیان حسن حمەتالب ه��ۆی��ەش دەبینین ئ���ەوەی لەم‬ ‫دەزگایەوە دەگات‪ ،‬كاریگەرییەكی‬ ‫ل��ە ئ��ێ��س��ت��ادا ل��ەن��او ت���ەواوی زۆری ل��ەس��ەر الی��ەن��ی دەروون���ی‬ ‫ئ���ەو ك��ەرەس��ت��ان��ەی ك��ە دەب��ن��ە و هەڵسوكەوتی م��ن��دااڵن هەیە‬ ‫ه��ۆی دروس��ت��ب��وون��ی پ��ەی��وەن��دی و ه��ەروەه��ا ك��اری��گ��ەری لەسەر‬ ‫ك���ۆم���ەاڵی���ەت���ی‪ ،‬ت��ەل��ەف��زی��ۆن پ���ەی���وەن���دی م���ن���دااڵن ل��ەگ��ەڵ‬ ‫ت���ەن���ه���ا گ���ەی���ەن���ەرێ���ك���ە ك��ە دەوروبەرەكەیدا هەیە‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەو الیەنە باش و‬ ‫م��ل��ی��اران م���رۆڤ ل��ەس��ەران��س��ەری‬ ‫جیهاندا‪ ،‬بەشێوەیەكی گشتی ئەرێیانەی كە تەلەفزیۆن هەیەتی‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ئەم ئامێرە بەهۆی‬ ‫بەكاریدەهێنن‪..‬‬ ‫ئ�����ەوەی ل���ە ئ���ام���ارەك���ان���ەوە هەبوونی وێ��ن��ەی بەرجەستە و‬ ‫دەرك��ەوت��ووە‪ ،‬ئەوەیە لە ئێستادا بینراوەوە‪ ،‬لە گەیاندنی زانیاری و‬ ‫مندااڵن و الوان زیاتر بەكارهێنەری فێركاریدا گونجاوە و هەروەها وەك‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫فەرهەنگێكی ن��اوازە وایە ئەگەر‬ ‫بەباشی بەكاربهێنرێت‪ .‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەشدا زۆر كەس دەبینین كە‬ ‫بۆ سەرگەرمی و كات بەسەربردن‬ ‫ب��ەك��اری دەهێنێت‪ ،‬ب��ۆی��ە نابێ‬ ‫لەبیری بكەین كە ئەم گەیەنەرەش‬ ‫وەك ه��ەم��وو تەكنەلۆژیاكانی‬ ‫ت��ر ئ��ەگ��ەر بەشێوەیەكی راس��ت‬ ‫ب��ەك��ارن��ەه��ێ��ن��رێ��ت‪ ،‬ك��اری��گ��ەری‬ ‫ش���اراوەی خراپی وای دەبێت كە‬ ‫ئینكاری ناكرێت‪ ،‬بە هەر شێوەیەك‬ ‫بێئاگایی لە كاتی بەكارهێنانی‬ ‫ئەم گەیەنەرەدا‪ ،‬ئەگەری هەیە‬ ‫ك��ە ئ���ەوەن���دە ن��ەگ��ون��ج��او بێت‪،‬‬

‫‪55‬‬ ‫‪55‬‬

‫بەجۆرێ كە هەموو الیەنە باش و‬ ‫ئەرێیەكان دابپۆشێت و لە خۆیدا‬ ‫بیشارێتەوە‪..‬‬ ‫لە كۆی كاریگەرییە شاراوەكانی‬ ‫تەلەفزیۆن لەسەر م��ن��دااڵن كە‬ ‫رۆڵێكی نهێنی هەیە لەسەریان‬ ‫ك��ە دەب��ێ��ت��ە ه���ۆی الوازك���ردن���ی‬ ‫توانا و چاالكییەكانی و لێهاتووی‬ ‫ل��ەق��س��ەك��ردن و پ��ەی��وەن��دی��ە‬ ‫مندااڵنیەكانی ‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی ئ��ەم دواییە‬ ‫دەری دەخ��ات كە ئەو مندااڵنەی‬ ‫چەندین كاتژمێر بۆ ماوەیەكی‬ ‫درێژ كاتەكانیان بە تەماشاكردنی‬ ‫ت��ەل��ەف��زی��ۆن ب��ە ف��ی��ڕۆ دەدەن‪،‬‬ ‫ل��ە داه���ات���وودا ت��وش��ی كێشەی‬ ‫پەیوەندی بەستن و قسەكردن‬ ‫دەبن‪ ،‬بە داخەوە زۆرێك لە دایك‬ ‫و ب��اوك��ان ب��ێ ئ��اگ��ان ل���ەوەی كە‬ ‫دەبێ نەوەكەیان لەچ قۆناغێكی‬ ‫ژیانی منداڵیدایە دەست دەكات بە‬ ‫پێگەیشتن لە ڕووی پەیوەندیەكان‬ ‫و قسەكردنەوە‪.‬‬ ‫ئەم لێكۆڵینەوانە دەریخستووە‬ ‫كە تەنها لە سەدا ‪ 5/2‬ی دایك و‬ ‫باوكان دەزانن منداڵێك لە نێوان‬ ‫‪ 18 – 12‬مانگی‪ ،‬یەكەم وشەی‬ ‫ژیانی خ��ۆی دەڵ��ێ��ت‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ل��ە س���ەدا‪ 31‬ی دای��ك و باوكان‬ ‫چاوەڕوانن كە منداڵەكەیان یەكەم‬ ‫وشەی ژیانی خۆی لە نێوان ‪8 – 6‬‬ ‫مانگیدا بێتە سەر زمانی‪ ،‬هەروەك‬ ‫چۆن تەنها لە سەدا ‪ 5/1‬لە دایكان‬ ‫و باوكان زانیویانە كە مندااڵن‬ ‫یەكەم ڕستەی ژیانی خۆیان كە ‪3‬‬ ‫ ‪ 5‬وشەیە لە نزیكی ‪ 3‬ساڵی دا‬‫دێنێـتە سەر زمانیان و دەیڵێن‪.‬‬ ‫(م���ك گ���ای���ر) ‪ ،‬دەروون���ن���اس‬ ‫و ل��ێ��ك��ۆڵ��ەرەوە‪ ،‬ل��ە ب���ارەی ئەو‬ ‫گەیەنەرانەی كە وەك تەلەفزیۆنن‬ ‫ئەو وەك (بێگانەیەك بە ماڵەكان)‬ ‫گ��وزارش��ت��ی ل��ێ دەك�����ات‪ ،‬ئ��ەم‬ ‫لێكۆڵەرەوەیە دەڵێت ‪ :‬ئەم بێگانەیە‬ ‫(تەلەفزیۆن) بەشێوەیەكی ئاسایی‬ ‫‪ 6‬رۆژ ل��ە ه��ەف��ت��ەی��ەك��دا لەناو‬ ‫ماڵەكان ئامادەیە‪ ،‬بێگانەیەك بە‬ ‫شێوەیەكی ئازادانە سەر دەكێشێت‬ ‫ب��ەه��ەم��وو ك���ون و قوژبنێكی‬ ‫ماڵەكە و كاریگەری خ��ۆی تێدا‬ ‫بەجێ دەه��ڵ��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەم بێگانەیە‬ ‫ئەركی ئەوەیە كە توانای مندااڵن‬

‫و تەنانەت گەورەكانیش سنوردار‬ ‫بكات‪ ،‬كەسایەتیەكی خەیاڵیان پێ‬ ‫دەبەخشێت لەناو ڕاستییەكاندا‪..‬‬ ‫هەروەكو چۆن (جان تیلورگاتر)‬ ‫دەربارەی فراوانی دونیای دەرەوەمان‬ ‫ب��ی��روڕای وای���ە ( ت��ەل��ەف��زی��ۆن و‬ ‫هاوشێوەكانی لەگەڵ بەفیرۆدانی‬ ‫كاتی منداڵەكانمان پێیانەوە‪،‬‬ ‫هەروەها فراوانی ئەو دونیایەی‬ ‫ك��ە ل������ەدەرەوەی خ��ۆم��ان��ەوەی��ە‪،‬‬ ‫دەرفەتی ئەزمونكردنی دونیای‬ ‫حەقیقی و ئاشنابوون بە راستییە‬ ‫سەرنجڕاكێشەكان لە منداڵەكانمان‬ ‫دەسێننەوە‪ ،‬ه��ەروەه��ا وادەك��ەن‬ ‫منداڵەكانمان توانای تێگەیشتنیان‬ ‫نەبێت لە یادگارییەكانی خۆیان…)‬ ‫راس���ت���ی���ەك���ەی ئ���ەوەی���ە كە‬ ‫سەیركردنی تەلەفزیۆن بەتایبەتی‬ ‫ل��ە س��ااڵن��ی ی��ەك��ەم��ی تەمەنی‬ ‫مندااڵندا‪ ،‬كاریگەریەكی خراپی‬ ‫دەبێت لەسەر چاالكیە فیكری و‬ ‫پەیوەندی و قسەكردن و تەنانەن‬ ‫ئەخالقییەكانیش‪.‬‬ ‫چ��االك��ی��ی��ە‬ ‫ت��ەم��اش��اك��ردن��ی ت��ەل��ەف��زی��ۆن‬ ‫بەشێوەیەكی بەردەوام دەبێتەهۆی‬ ‫ئ��ەوەی كە مندااڵن ئەو كارانەی‬ ‫كە هەیانە و پێویستە لە كاتی‬ ‫خۆیدا ئەنجامی ب��دەن‪ ،‬لەبیری‬ ‫دەك��ەن و گرنگی پێنادەن‪ ،‬وەكو‬ ‫منداڵێكی ئاسایی رەفتار ناكەن‪،‬‬ ‫وەك یاریكردن و پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫مندااڵنی تر و تەنانەت رەفتاری‬ ‫دەگۆڕێت لەگەڵ بەتەمەنەكانیشدا‬ ‫ل��ەڕووی قسەكردن و پەیوەندی‬ ‫بەستن و الیەنی سۆزداری منداڵ‪،‬‬ ‫ئ��ەم ئەنجامانەی لێدەكەوێتەوە‬ ‫ئەگەر لە كاتی خۆیدا و دەستبەجێ‬ ‫كۆنتڕۆڵی باردودۆخەكە نەكەین‬ ‫بەشێوەیەكی گونجاو و هەروەها‬ ‫ئ��ەو م��ن��دااڵن��ەی ئ��ەم��ڕۆ ك��ە بەم‬ ‫شێوەیە دەژی��ن و كاتەكانیان بە‬ ‫دیار تەلەفزیۆنەوە بەسەر دەبەن‪،‬‬ ‫لە داهاتوودا ڕووب��ەڕووی كێشە و‬ ‫گیروگرفتی زۆر دەبنەوە‪ ،‬منداڵ‬ ‫رۆژانە بە دیار قسەگەلێكی بێماناوە‬ ‫بۆ چەندین كاتژمێر ڕووب��ەڕووی‬ ‫تەلەفزیۆن دادەنیشێت و تەماشای‬ ‫دەكات‪ ،‬لەڕاستیدا ئەو چاالكییانەی‬ ‫كە پێویستە ئەنجامی بدات و فێری‬ ‫ببێت‪ ،‬هێشتا فێرنەبووە و لەبیری‬ ‫كردووە‪.‬‬

‫ل��ێ��ك��ۆڵ��ەرەوەك��ان دووپ���ات���ی‬ ‫دەك��ەن��ەوە و دەڵ��ێ��ن‪ :‬دای��ك��ان و‬ ‫باوكان بۆ ئەوەی منداڵی لەشساغ و‬ ‫تەندروستیان هەبێت و تێربووبێت‬ ‫لە ڕەوشتە سروشتی و گونجاوەكان‪،‬‬ ‫دەب��ێ��ت ك��ەرەس��ت��ەی پەیوەندیە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی لەبەردەستدا‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش پێویستە‬ ‫دای��ك و ب��اوك��ان لە كاتی خۆیان‬ ‫ببورن و هەمیشە بە دوای بینای‬ ‫بەرز و ئوتۆمبێلی نوێدا رانەكەن‪.‬‬ ‫ئ��ەو ت��ەم��ەن��ەی ك��ە م��ن��داڵ وا‬ ‫لێدەكات ح��ەز لە تەماشاكردنی‬ ‫تەلەفزیۆن بكات و ب���ەرەو الی‬ ‫پەلكێش دەبێت‪ ،‬نزیكەی ‪ 9‬مانگییە‪،‬‬ ‫ب��ۆ ئ���ەوەی ك��ە م��ن��داڵ پ��ارێ��زراو‬ ‫بێـت لە كاریگەرییە خراپەكانی‬ ‫تەلەفزیۆن ‪ ،‬نابێت دایك و باوكان‬ ‫بۆ ئەوەی منداڵەكانیان سەرگەرم‬ ‫بكەن و بیانخەڵەتێنن‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫تەلەفزیۆن دایان بنێن‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لە تەمەنی ‪ 3‬ساڵی بەرەو خوار‪..‬‬ ‫چ���االك���ی���ی���ە ت���ەن���دروس���ت���ە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی م��ن��داڵ لە‬ ‫گ��روپ��ی ئ��ەو چاالكییانەدایە كە‬ ‫بە شێوەیەكی راس��ت و گونجاو‬ ‫منداڵ بەرهەمدەهێنن‪ ،‬هەروەها‬ ‫بۆ ئەوەی كە لە داهاتوودا ببینە‬ ‫خاوەن الوان و بەتەمەنانی لێزان‬ ‫و خاوەن رەوشتی سروشتی جوان‪،‬‬ ‫ه��ی��چ ن��ەب��ێ��ت ب��ا ئ��ەگ��ەر چەند‬ ‫سەعاتێكیش بێت تەلەفزیۆنەكان‬ ‫بكوژێنینەوە (تاكو مندااڵن منداڵی‬ ‫خۆیان بكەن) و پشو بدەن‪.‬‬ ‫ئ���ەو ه��ۆك��اران��ەی ك��ە م��ن��داڵ‬ ‫ه��ان��دەدات تەماشای تەلەفزیۆن‬ ‫بكات‪:‬‬ ‫‪ -1‬پ��ەی��وەن��دی ب��ەج��ۆری ئەو‬ ‫ب��ەرن��ام��ەوە هەیە ك��ە منداڵەكە‬ ‫تەماشای دەكات‪..‬‬ ‫‪ -2‬لەگەڵ بۆچونی منداڵەكان‬ ‫لەكاتی تەماشاكردنەكەدا‪.‬‬ ‫بەشێك ل��ە م��ن��دااڵن تەنها‬ ‫وەك خوگرتنێك بە تەلەفزیۆنەوە‬ ‫ت��ەم��اش��ای ت��ەل��ەف��زی��ۆن دەك���ەن‪،‬‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك��ی��ش ت��ەن��ه��ا ب��ۆ ك��ات‬ ‫بەسەربردن و كوشتنی كاتەكانیان‬ ‫ت��ەم��اش��ای ت��ەل��ەف��زی��ۆن دەك���ەن‪،‬‬ ‫بەرنامە گرنگەكانی تەلەفزیۆن بۆ‬ ‫ئەمانە كەمبایەخە و زیاتر بەدوای‬ ‫شتێكدا دەگەرێن كە سەرگەرمیان‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪56‬‬ ‫‪56‬‬

‫بكات و پڕ لە چێژ بێت بۆیان‪..‬‬ ‫بێگومان ل��ە پ��اڵ ئ��ەو الیەنە‬ ‫ب��اس��ك��راوان��ەدا ك��ە خ���ران���ەڕوو‪،‬‬ ‫تەلەفزیۆن ڕۆڵێكی زۆری هەیە‬ ‫لە فێركردن و پەروەردەكردندا‪ ،‬لە‬ ‫گرنگترین كاریگەریە سودمەند و‬ ‫ئەرێیەكانی تەلەفزیۆن ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ -1‬زی��ات��ر هۆشیاركردنەوەی‬ ‫مندااڵن لە زەمینەی جوگرافیی‪،‬‬ ‫زان���س���ت���ی‪ ،‬ه����ەروەه����ا ب��اب��ەت��ە‬ ‫تەندروستییەكان‪.‬‬ ‫‪ -2‬بەرنامەی بەسود و فێركاری‬ ‫لە كاتێ كە بەباشی و دروستی‬ ‫تەلەفزیۆن بەكاردەهێنین‪.‬‬ ‫‪ -3‬هاندانی مندااڵن بۆ كردنی‬

‫ئەركی سەرشانیان لە منداڵیدا‪.‬‬ ‫‪ -8‬ڕێ���گ���رت���ن ل���ە ڕەوش����ی‬ ‫لوتبەرزانە و خۆبەزلزانانە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫خستنەڕووی ڕەوش��ە تەندروستە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانەوە‪.‬‬ ‫تەلەفزیۆن ئەو توانایەی هەیە‬ ‫كە وا لە منداڵ بكات لە زەمینەیەكی‬ ‫گونجاودا سەقامیگری بكات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بەڕاستی بەكاربهێنرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر لە كاتێكدا بەشێوەیەكی‬ ‫دروس���ت و گونجاو بەكارهێنرا‪،‬‬ ‫لەپاڵ ئەوەشدا تەماشاكرا كە هیچ‬ ‫سەركەوتنێكی بەدەست نەهێنا‪،‬‬ ‫ئ���ەوە ب����ەزۆری دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫ئەوەی كە بەكارهێنەرەكە توانای‬

‫كاری باش‪ ،‬بۆ ئەوەی لەسەرخۆ و‬ ‫نەرمونیان بن‪.‬‬ ‫‪ -4‬دروس���ت���ك���ردن���ی ت���ۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بۆ منداڵ‪ ،‬چ لەڕێگەی‬ ‫ئەندامانی خێزانەوە‪ ،‬یان لەڕێگەی‬ ‫ئارەزووی تایبەتی منداڵەكەوە بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی هاوڕێیەتی خەیاڵی‬ ‫بەیارمەتی خێزانەكەی‪.‬‬ ‫‪ -5‬پ��ەرەپ��ێ��دان و فێركردنی‬ ‫گرنگییە كۆمەاڵیەتی و ئایینیەكان‪.‬‬ ‫‪ -6‬ناساندنی رەوشی هاورێیەتی‬ ‫و لەبەركردنی مانای هاوڕێیەتی‬ ‫بەمانا تەواوەكەی‪.‬‬ ‫‪ -7‬هاندانیان بۆ هەستكردن بە‬

‫تێگەیشتنی بەرنامەكەی نییە‪ ،‬یان‬ ‫ل��ەڕووی ویستەكانی یەوە لەگەڵ‬ ‫قسەكەرەكە و پەیوەندییەكان و‬ ‫توانای ئەودا ناگونجێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی زانیاریە زانستیەكان‬ ‫ب��ن��اس��ێ��ن��ن ب��ە م��ن��داڵ��ەك��ان��ت��ان‪،‬‬ ‫ه��ەن��دێ ج��ار دەت��وان��ن تەنها لە‬ ‫ب��اب��ەت��ە ت��ای��ب��ەت و گرنگەكانی‬ ‫ب��ەرن��ام��ەك��ە س��ود وەرب��گ��رن‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە منداڵەكانتان هان بدەن كە‬ ‫بەرنامەكانی تەلەفزیۆن لە شێوەی‬ ‫چیرۆكێكی شانۆی ببینن‪ ،‬نەك‬ ‫بەشێوەی نوسراوێكی سەرشاشەی‬ ‫تەلەفزیۆن‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫خ���اڵ���ی ك���ۆت���ای���ی ل���ەب���ارەی‬ ‫(ئ����اگ����ادارب����وون ل���ە چ��ۆن��ی��ەت��ی‬ ‫تەلەفزیۆن)ەوەیە‪،‬‬ ‫بەكارهێنانی‬ ‫لەبەرئەوەی منداڵەكانمان هێشتا‬ ‫بەو كاتە نەگەشتوون كە ئامانجی‬ ‫راستەقینە لە تەلەفزیۆن تێبگەن‬ ‫و ل��ە چۆنیەتی ئاگاداربوونیان‬ ‫لەبەردەم تەلەفزیۆندا تێناگەن‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە دەكرێت و دەگوجێت‬ ‫بە هەموو شێوەیەك بكەونە ژێر‬ ‫ك��اری��گ��ەری ئ��ەو ئ��اگ��اداری��ی��ان��ەوە‬ ‫(چ���ۆن���ی���ەت���ی ب��ەك��اره��ێ��ن��ان��ی‬ ‫تەلەفزیۆن)‪ ،‬ئەم ئاگاداركردنەوانە‬ ‫ئەگەری ئەوەی هەیە كە ببێتە هۆی‬ ‫ئ��ەوەی منداڵەكانمان ڕووب��ەڕووی‬ ‫دایك و باوكیان ببنەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دواج���ار دەبێتە ه��ۆی شێواندنی‬ ‫شیرازەی خێزان‪.‬‬ ‫ل��ەالی��ەك��ی ت��ری��ش��ەوە هەندێ‬ ‫ل��ە پێكهاتەی خ��ۆراك��ی ك��ە لە‬ ‫تەلەفزیۆنەوە دەخرێتە پێشچاو‪،‬‬ ‫گرنگی خ��واردن��ی كەمی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە بەشێوەیەكی گشتی تەنها‬ ‫ش��ەك��ر و شیرینیەمەنییەكانە‪،‬‬ ‫ب��ەزۆری ئ��ەم ك��ارەش كاریگەری‬ ‫لەسەر عادەتی خۆراكی مندااڵن‬ ‫هەیە و دای��ك��ان و ب��اوك��ان ناچار‬ ‫دەك��ات خۆراكێك بكەن كە هیچ‬ ‫گرنگیەكی خۆراكی تێدا نەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێتەهۆی خ��راپ بوونی‬ ‫ددان و سەرهەڵدانی نەخۆشی تر‪.‬‬ ‫لەالیەكی تریشەوە مندااڵن تاكو‬ ‫قۆناغی خوێندنی سەرەتایی تەواو‬ ‫دەكەن‪ ،‬ژمارەیەكی زۆر لە ئاگاداری‬ ‫و بەرنامە تەلەفزیۆنیەكان دەبینن‪،‬‬ ‫كە ئەمانە هەموویان كاریگەری‬ ‫زۆری ه��ەی��ە ل��ەس��ەر م��ن��دااڵن‪،‬‬ ‫ل��ەوان��ەی��ە بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫بیانكات بە تاكێكی بەكارهێنەر‬ ‫و هیچ بەرهەمێكیان نەبێت بۆ‬ ‫خۆیان و دەوروبەر‪.‬‬ ‫لە كۆتایدا دەبێ بە خاڵێك ئاماژە‬ ‫بكەم‪ ،‬كە تەلەفزیۆن دەتوانێت‬ ‫كاریگەری ئەرێیانە یان نەرێیانەی‬ ‫هەبێت لەسەر مندااڵن و گەنجان‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوە ئێمەین كە چۆنیەتی‬ ‫بەكارهێنان و كاریگەریییەكانی‬ ‫ئەم گەیەنەرە بۆ نەوەكانمان ڕوون‬ ‫دەكەینەوە و ئاگاداریان دەكەینەوە‬ ‫لەالیەنی باش و خراپییەكانی‪.‬‬

‫‪57‬‬ ‫‪57‬‬

‫منداڵ‌و كرده‌ی‌ السار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی منداڵه‌كه‌ت بگره‌‪..‬‬ ‫رێگە ل ‌ه الساری‌ كردن ‌‬ ‫ن‪ :‬كارزان عوسمان كەالری‬ ‫سەرەتا پێویستە پێناسەیەك بۆ‬ ‫قۆناغی منداڵ بكەین‌و زۆر پێناسە‬ ‫بۆ قۆناغی منداڵی كراوە وەكو ئەوەی‬ ‫منداڵ ئەو كەسانەن كەتەمەنیان‬ ‫لەنێوان (‪)18-9‬ساڵیدایە‌و‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەپێناسەكانی دیكە ئەوەیە كە بەو‬ ‫كەسە دەوترێت منداڵ كەتەمەنی‬ ‫لە (‪ )18‬ساڵ كەمتربێت‪.‬‬ ‫گرنگترین تەمەنی زێڕینی مرۆڤ‬ ‫ل��ەم قۆناغەوە دەس��ت پێدەكات‌و‬ ‫زۆربەی شارەزایانی بواری دەرونی‬ ‫جەخت لەوە دەكەنەوە ئەگەر لەو‬ ‫تەمەنەدا منداڵ پ��ەروەردەی��ەك��ی‬ ‫تەندروست كرا ئ��ەوا ل��ەدوای ئەو‬ ‫ت��ەم��ەن��ە كەسێكی س��ەرك��ەوت��وو‬ ‫دەبێت‪ ،‬ئ��ەوەی ئێمە مەبەستمانە‬ ‫باس كردنە لە (الساری الی مندااڵن)‪.‬‬ ‫الساری الی مندااڵن‪ ،‬بەیەكێك‬ ‫لەترسناكترین ئ��ەو گیروگرفتانە‬ ‫ئ���ەژم���ار دەك���رێ���ت ك��ە زۆرب����ەی‬ ‫واڵت��ان��ی ج��ی��ه��ان ب��ەدەس��ت��ی��ی��ەوە‬ ‫دەن��اڵ��ێ��ن‪ ،‬ئ��ەگ��ەر الس���اری ل��ەالی‬ ‫منداڵ لەتەمەنی منداڵیدا ڕێگە‬ ‫چارەیەكی بۆ ن��ەدۆزرێ��ت��ەوە ئەوا‬ ‫لەگەڵ گەورەبوونیدا ئەم دیاردەیە‬ ‫لەگەلێدا زیاتر دەبێت‌و لە ئەنجامدا‬ ‫ژیان‌و داهاتووی ئەو منداڵە دەخاتە‬ ‫مەترسییەوە‪ ،‬زۆبەی تویژینەوەكان‬ ‫ئاماژە ب��ەوە دەك��ەن زۆرب��ەی ئەو‬ ‫كەسانەی كە لەتەمەنی گەورەبووندا‬ ‫ت����اوان‌و ه��ەڵ��س��وك��ەوت‌و ك���رداری‬ ‫ناپەسەند ئەنجام ئ��ەدەن هەموو‬ ‫هۆكارەكەی ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫هەموو ئەو ڕەفتارانەی لەو كەسەدا‬ ‫بوونی هەیە كە بەمنداڵی هەمان‬ ‫كارو كردەوەیان كردووە و ڕێگرییان‬ ‫لێنەكراوە‌و بەدرێژای تەمەنیان ئەو‬ ‫كارو كردەوانە لەگەڵیاندا گەشەی‬ ‫كردووەو لێیان جودا نەبووەتەوە بۆیە‬ ‫لە ئێستادا زۆربەی دەرونزانەكانی‬ ‫ج���ی���ه���ان ه���ۆش���ی���اری ئ�����ەدەن‬ ‫دەرب��ارەی الس��اری ل��ەالی مندااڵن‌و‬

‫چارەسەرنەكردنیشی بەمەترسی بۆ‬ ‫ئایندە دەزانرێت‌و ئەوەش ئاشكرا‬ ‫دەكەن كەهیچ گۆمەڵگایەك نییەو‬ ‫نابێت نە لە ڕاب��ردوو لە ئێستاشدا‬ ‫منداڵی الساری نەبوبێت‪ ،‬كۆمەڵگەی‬

‫كۆمەڵگەو لێرەوە دەتوانێت ئەو‬ ‫ه��ۆك��اران��ە دەس��ت نیشان بكەین‬ ‫كە دەبنە هۆكارێكی سەرەكی بۆ‬ ‫الساری مندااڵن ئەمانەی خوارەوە‬ ‫گرنگترین هۆكارن ‪:‬‬

‫ك���وردی���ش ڕووب�������ەڕووی گرفتی‬ ‫الساری لەالی مندااڵن بووەنەتەوەو‬ ‫هەندێك لەمندااڵنیش بەدەستییەوە‬ ‫گیرۆدەن‌و تەنانەت لەوانەیە زیانی‬ ‫گ��ەورەش��ی��ان هەبێت ب��ۆ خێزان‌و‬

‫خێزان‪:‬‬ ‫خ��ێ��زان یەكەمین دام���ەزراوی‬ ‫كومەاڵیەتیە ك��ە ڕۆڵ���ی گرنگ‌و‬ ‫ك���اری���گ���ەری ل���ە ك��ەس��ای��ەت��ی‌و‬ ‫چارەنوسی منداڵ هەیە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪58‬‬ ‫‪58‬‬

‫خێزان بەهەر هۆكارێك بێت كاتێك‬ ‫ڕووب��ەڕوی لێك ت��راوزان‌و ناخۆشی‌و‬ ‫تەنگ‌و جەڵەمەو گیروگرفت بوویەوە‬ ‫ل��ەم ك��ات��ەدا ناتوانێت ئ��ەو ڕۆڵ‌و‬ ‫كاریگەرییەی خۆی ببینێت‌و‪ ،‬یەكەم‬ ‫قوربانیش بەپلەی یەكەم مندااڵنن‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئ��ەم م��ن��داڵ��ە ه��ەرچ��ەن��دە‬ ‫ب����ەرەو گ���ەورەب���وون‌و تێگەشتن‬ ‫ب��ڕوات لەگەڵیشیدا ئ��ەم قوربانی‬ ‫دان���ەی ل��ەگ��ەڵ��دا گ��ەش��ە دەك���ات‌و‬ ‫گەورەدەبێت‪ ,‬لەگەَل ئەو گەورە‬ ‫بوونەشدا ل��ەداه��ات��وودا كۆمەڵگە‬ ‫ڕووب�����ەڕووی زی���ان‌و ت��اوان��ەك��ان��ی‬ ‫دەب��ێ��ت��ەوەو ك��ون��ت��رۆڵ كردنیشی‬ ‫ئەستەمە‪ ،‬چونكە ل��ەس��ەرەت��اوە‬ ‫هەڵگری ئەو جۆرە هەڵسوكەوت‌و‬ ‫كارانە بووە‌و لەخێزانێكی كۆكراوەدا‬ ‫نەبووە تاوەكو ل��ەو ك��ارو ك��ردەوە‬ ‫نابەجێیانە ئاگاداربكرێتەوە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لەو گیروو گرفتانەی كەرووبەڕوی‬ ‫خ��ێ��زان دەب��ێ��ت��ەوە لێك ت���رازان و‬ ‫تێكچونی ش��ی��رازەی خێزانەكانە‪،‬‬ ‫هەندێك ج��ار خێزانەكان بەهۆی‬ ‫ت��ەاڵق و ش��ەڕان��گ��ێ��زی‌و ه���ەژاری‌و‬ ‫نەبوونی‌و دەمەقالێ‌‌و شەڕو ئاژاووە‬ ‫توشی لێكترازان دەبن‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫ك��اران��ەوە ناتوانرێت ژینگەیەكی‬ ‫لەبارو گونجاو بۆ منداڵەكان دابین‬ ‫بكرێت‪ ،‬خێزانێكی پ��ڕ لەكێشەو‬ ‫شەڕو ئاژاوە وا دەكات بەردەوام ئەو‬ ‫مندالەَ لە بارودۆخێكی تەندروست‬ ‫دا نەبێ‌و هەست بەئارامی نەكات‌و‬ ‫دوور نییە ئ��ەو م��ن��داڵ��ە ب��ڕوات��ە‬ ‫دەرەوەی خێزان‌و واهەست بكات‬ ‫ك��ەل��ەدەرەوەی خێزانەكەی هەست‬ ‫بە ئارامی بكات‪ ،‬ئەمەش بۆ خۆی‬ ‫هەڵەیەكی گەورەیە‪ ،‬چونكە كاتێك‬ ‫منداڵ لەدەرەوەی خێزان بوو فێری‬ ‫دەیان كاری ناباش‌و الساری‌و كێشە‬ ‫دەبێتەوە‌و بەچاوێكی كەمیشەوە‬ ‫لێی دەڕوانن و زۆرجاری رووبەڕوی‬ ‫س��وك��ای��ەت �ی‌و ق��س��ەو قسەڵۆكی‬ ‫ناشرینیش دەبێتەوە‪ ،‬زۆربەی زۆری‬ ‫توێژینەوە جیهانییەكان ئەوە دەخەنە‬ ‫ڕوو ك���ەزۆرب���ەی ئ��ەو م��ن��دااڵن��ەی‬ ‫توشی تاوان و الس��اری‌و سەرەڕۆی‬ ‫بوونەوە‪ ،‬لەو خێزانانە پەروەدەبوون‬ ‫كەتوشی لێكترازان‌و بێبەش بوونە‬ ‫لە سۆزو خۆشەویستی دایك‌و باوك‌و‬ ‫چاودیریان نەبووە‪ ،‬ڕێنمایی دایكان‌و‬ ‫ب��اوك��ان ه��ەم��وو كاتێك پێویستە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫بۆ ئ��ەوەی منداڵەكانیان هەست‬ ‫بەدڵنیایی‌و ئارامی بكەن‪ ،‬هەندێ‌ جار‬ ‫منداڵ بەهۆی بوونی خراپی هەبێت‌و‬ ‫باوكیشیان بەرامبەر ئ��ەو منداڵە‬ ‫كەمتەرخەم بێت‌و ئاگاداری نەبێت‬ ‫چی دەك��ات‌و لەگەڵ هەڵسوكەوت‬ ‫دەكات‌و نەتوانێت پێداویستییەكانی‬ ‫ڕۆژانەی وەكو هەر منداڵێكی دیكە‬ ‫بۆ دابین نەكات‪ ،‬ئەوا گومانی تێدا‬ ‫نییە ئ��ەو منداڵە ب��ۆ ڕزگ��ارب��وون‬ ‫ب��ڕۆن��ەدەرەوەی خێزانەكان‌و تاكە‬ ‫شوێنێكیش لە باوەشیان بگرێت‬ ‫كۆاڵن‌و بازارەكانە‪ ،‬بەاڵم لە هەندێك‬ ‫خێزاندا شێوازەكانی پەروەردەكردن‬ ‫تیایدا هەڵەیە‪ ،‬وەكو توندوتیژی‌و‬ ‫پ��ەن��اب��ردن ب��ۆل��ێ��دان‌و لۆمەكردن‌و‬ ‫لێنەپرسینەوە و سەرزەنشت كردن‪،‬‬ ‫ب��ەرەاڵك��ردن‪ ،‬لەكاتێكدا پێویستە‬ ‫باوكان وەكو پێغەمبەری خوا وابن‬ ‫ك��ە ل��ەف��ەرم��ودەی��ەك��ی پ��ی��رۆزی��دا‬ ‫دەفەرمویت( با باوكەكان لەكەڵ‬ ‫منداڵەكانیاندا لەتەمەنی حەوت‬ ‫ساڵی وەكو منداڵ مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بكە‌و لە حەوت ساڵی دووەم واتە‬ ‫چ��واردە ساڵی لەكەڵ منداڵەكاندا‬ ‫وەكو ه��اورێ‌ بن‌و لە حەوت ساڵی‬ ‫سێیەم وات��ە بیست‌و ی��ەك ساڵی‬ ‫پرس‌و ڕایان پێبكەن) ئەم شێوازە‬ ‫پ��ەروەردەك��ردن��ە غائیبە‌و لەبری‬ ‫ئەوە پەنا بۆ توندوتیژی دەبرێت‌و‬ ‫بەردەوامی لەو توندوتیژییە دەبێتە‬ ‫ه���ۆی ب��ری��ن��دارك��ردن��ی هەستی‬ ‫م��ن��داڵ‌و دەرئەنجامەكەی دەبێتە‬ ‫هۆی ئەوەی ئەو منداڵە سەركێش‌و‬ ‫الس��ار دەرب��چ��ێ��ت‪ ،‬ئ��ەو مندااڵنەی‬ ‫ك���ەب���ەردەوام ڕووب�����ەڕووی توندو‬ ‫تیژی ئەبنەوە بەگوێرەی زۆربەی‬ ‫توێژینەوە زانستییەكان دەركەوتووە‬ ‫لەداهاتوودا كەسێكی شەرانگێزو‬ ‫السارییان لێدەردەچێت‪ ،‬دایكان‌و‬ ‫ب��اوك��ان زۆرج����ار ی���ان ب����ەردەوام‬ ‫منداڵكانیان ب��ەرەاڵدەك��ەن‌و لێیان‬ ‫ناپرسنەوە‌و چاوپۆشی لەهەڵە‌و‬ ‫تاوانەكانیان دەكەن‌و ڕێگای ڕاستییان‬ ‫پیشان ن���ادەن‪ ،‬ئەكەر واب���رَوات‬ ‫داهاتووی ئەو منداڵە باش نابێت‬ ‫وەكو باس كراوە جاریكیان منداڵێك‬ ‫لەماڵ دەردەچێتە دەرەوەو دەڕواتە‬ ‫ماڵی دراوسێكەیانەوە هێلكەیەكیان‬ ‫دەدەزێت‌و دەیهێنێتەوە بۆ مالەَوە‬ ‫ك��ات��ێ��ك دەی��ه��ێ��ن��ێ��ت��ەوە دای��ك��ەك��ە‬

‫ناپرسێت لەم منداڵە كە ئەم هێلكەی‬ ‫بۆ هێناوە و لەكوێ‌ هێناوییەتی ئیتر‬ ‫رۆژب��ەرۆژ ئەو منداڵە لەبەرئەوەی‬ ‫هەرچییەك ئەكات دایكەكە لێی‬ ‫ناپرسێتەوە‪ ،‬ب��ەردەوام كاری دزی‌و‬ ‫خراپەكاری‌و ناشیاو دەكات لەكاتێكدا‬ ‫ئەو منداڵە گەورەبوو كەسێكی زۆر‬ ‫دزو خراپەكاری لێدەرچوو و هەموو‬ ‫سیفەتێكی الس��اری تێدا دەبینرا‬ ‫تا كارگەیشتە ئ��ەوەی ئەم منداڵە‬ ‫تەمەنی گەورەبوو لەسەردزییەكی‬ ‫گەورە دەستگیركراو بەهۆی گەورەی‬ ‫تاوانەكەیەوە بەبڕیاری دادگا بڕیاری‬ ‫لەسێدارەدانی بۆ دەرچ��وو كاتێك‬ ‫بەرلەوەی لەسێدارەی بدەن وتییان‬ ‫چی وەسێتێكت هەیە‪ ،‬وتی تەنها‬ ‫بابۆ دواج��ار دایكم ببینم كاتێك‬ ‫كەدایكیان بۆ هێنا‪ ،‬وتی حەز ئەكەم‬ ‫دایكم زمانی دەربهێنێت‌و ماچی‬ ‫بكەم چونكە زۆرم خۆش ئەوێت‪،‬‬ ‫كاتێك دایكەكە گوێی لەو وتەیەی‬ ‫دەب��ێ��ت دێ��ت��ە ب���ەردەم ك��وڕەك��ەی‬ ‫زم��ان��ی ب��ۆ دەردەه��ێ��ن��ێ��ت‪ ،‬كاتێك‬ ‫زمانی دەردەهێنێت كوڕكە یەكسەر‬ ‫گازێك لەزمانی دایكی دەگرێت‌و‬ ‫زمانی دەبڕێتەوە‪ ،‬بە كوڕەكە ئەڵێن‬ ‫باشە بۆچی وات لەدایكت كرد خۆ‬ ‫تۆ وتت زۆرم خۆش ئەوێت‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەڵێت كاتێك منداڵ بووم ڕۆژێكیان‬ ‫لەد مالێكی دراوسێمان هێلكەیەكم‬ ‫دزی‌و هێنامەوە بۆ ماڵەوە‪ ،‬دایكم‬ ‫پ��ێ��ی ن���ەوت���م ئ���ەم هێلكەیەت‬ ‫لەكوێ‌ هێناوە و رۆژ ب��ەرۆژ كاری‬ ‫گەورەترم ئەكرد‪ ،‬دایكم هیچ لێی‬ ‫نەئەپرسیمەوە‪ ،‬تاعاقیبەتم گەشت‬ ‫بەئێستاو بۆیە زمانیشم بڕییەوە‬ ‫چونكە ڕۆژێ��ك ل��ەڕۆژان نەیتوانی‬ ‫بەزمانیش بێت ئامۆژگاریم بكات‌و‬ ‫لەكارەكانم بپرسێتەوە‪.‬‬ ‫‪-2‬هاوڕی خراپ‪ :‬برادەرو هاوەڵی‬ ‫ب��اش ڕۆڵ‌و ك��اری��گ��ەری‌و دەوری‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە لەسەر باری‬ ‫بیركردنەوەی دەرونی منداڵ‪ ،‬چونكە‬ ‫مێشكی منداڵ وەكو ئیسفەنج وایە‬ ‫هەموو شتێك وەردەگرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫زیاتر لەو مندااڵنەدا ڕەنگ ئەداتەوە‬ ‫كەلەالیەن دایك‌و باوكیانەوە پشتگوێ‌‬ ‫خ���راون‌و ی��ان ل��ەن��او خێزانەكەیدا‬ ‫هەست بەبارودۆخ‌و دەرونێكی ئارام‬ ‫ناكات‌و هەموو چركەساتێكی بۆ‬ ‫دەبێتە حەسرەت‌و دڵتەنگی‪ ،‬ئەگەر‬

‫‪59‬‬

‫كارگەشتە كارێكی وا ئەوا منداڵ‬ ‫ه��ەوڵ دەدات لەماڵ بێتە دەرەوە‬ ‫ب��ڕوات بۆ الی ئ��ەو كەسانەی كە‬ ‫هاوڕێین‌و وای لێكدەداتەوەكە لەوێدا‬ ‫لەگەڵ هاوڕێكانیدا قەرەبووی ئەو‬ ‫خەم‌و ناخۆشییە دەكاتەوە كەلەناو‬ ‫خێزانەكەیدا بۆی دروستكراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆرج��ار ئەم ڵیكدانەوەیە بەهەڵە‬ ‫دەردەچ��ێ��ت‪ ،‬چونكە منداڵ زۆرج��ار‬ ‫توشی هاوڕێی خراپ دەبێت هەموو‬ ‫خوو هەڵسوكەوتێكی ئەو هاوڕێ‌‬ ‫خراپانەی وەردەگ��رێ �ت‌و دەكەوێتە‬ ‫ژێ���ر گ��اری��ك��ەری��ی��ان��ەوە‌و توشی‬ ‫هەڵخەڵەتاندن دێت‌و بەئاسانیش‬ ‫توشی الساری دەبێت‪ ،‬زۆرجار ئەو‬ ‫مندااڵنە كاتێك لەگەڵ ئەو هاورێ‬ ‫خراپانەیدا تێكەاڵوی دروست دەكات‬ ‫پێدەچێت ئیش‌و كارێكی پێ‌ ئەنجام‬ ‫بدەن لەخشتەی بەرن وتوشی دزی‌و‬ ‫الس���اری‌و سەركێشی‌و س���ەرەڕۆی‬ ‫بكەن‌و دواج��ار وای لێبكەن لەژێر‬ ‫گوشارو هەڕەشەدا نەتوانێت لێیان‬ ‫دوور بكەوێتەوە بۆیە چینییەكان زۆر‬ ‫جوان وتویانە هاوڕێی خراپ وەكو‬

‫خەڵوز وایە ئەگەر نەتسوتێنێت ئەوا‬ ‫ئەتوانێت ڕەشت بكاتەوە پێغەمبەری‬ ‫خۆشەویستمان(صلی الله علیە‬ ‫وس��ل��م) دەف��ەرم��وێ��ت‪(»:‬ه��اوڕێ��ی‬ ‫ب���اش وەك���و ع��ەت��ر ف���رۆش وای��ە‬ ‫ئ��ەگ��ەر ع��ەت��رت ل��ی ن���ەدات هەر‬ ‫بۆنە خۆشەكەی دیت بەسەرتدا‪،‬‬ ‫هاوڕێی خراپیش وەك��و كەسێكی‬ ‫ئاسنگەر وایە كاتێك لەالیدا بویت‬ ‫ئەگەر دوكەڵ‌و گەرمییەكەی ئازارت‬ ‫نەدات ئەوا هەر پریشكی ئاگرەكەت‬ ‫بەردەكەوێت ‪.‬‬ ‫‪ -3‬هەژاریی‪ :‬هەژاریش بەرۆكی‬ ‫زۆرب���ەی خێزانەكانی كۆمەڵگای‬ ‫كوردی گرتووەتەوە‪ ،‬هەركاتێكیش‬ ‫خێزانەكان توشی ه��ەژاری بوون‬ ‫یان توشی هەژاری دەبن‪ ،‬ناتوانن‬ ‫پ��ێ��داوی��س��ت��ی��ی��ەك��ان��ی ڕۆژان�����ەی‬ ‫منداڵەكانیان دابین بكەن‌و منداڵیش‬ ‫لەو تەمەنەدا داخوازی‌و خواستێكی‬ ‫زۆری ه��ەی��ە‪ ،‬دەی���ەوێ���ت ب��ەه��ەر‬ ‫ڕێگایەك بێت ئەو حەزو خواستەی بۆ‬ ‫پڕ بكرێتەوە‪ ،‬ئەگەر ئەمانە جیبەجێ‌‬ ‫ن��ەك��را ب��ەه��ۆی دەس���ت ك��ورت �ی‌و‬

‫هەژارییەوە ئەو مندااڵنە زۆرج��ار‬ ‫لە قوتابخانە دێنە دەرەوەو تاكە‬ ‫شوێنێك لە ئامێزی بگرێت بازاڕو‬ ‫شوێنە گشتییەكانەو سەرجادەكانە‪،‬‬ ‫بەمەبەستی پەیداكردنی بژێوی‬ ‫ژی����ان‌و خ��ێ��زان‪ ،‬ئ���ەم ب��ارودۆخ��ە‬ ‫نالەبارە وادەكات ئەو منداڵە لەڕووی‬ ‫دەرون���ی‌و كەسایەتییەوە توشی‬ ‫زیانێكی گ���ەورە دەب��ێ �ت‌و هەست‬ ‫بەكەسایەتییەكی ك��ەم دەك��ات‌و‬ ‫لەڕیگەی دروس �ت‌و ڕاست الدەدەن‬ ‫ت��وش��ی س���ەرەڕۆی���ی‌و سەركێشی‬ ‫دەب��ن��ەوە‪ ،‬توشی هەڵەو تاوانیش‬ ‫دەبن‌و زەرەرمەندی یەكەیش هەر‬ ‫منداڵەكە خۆیەتی‪ ،‬زۆر جار منداڵ‬ ‫كاتێك لە قوتابخانەش بیتە دەرەوە‬ ‫كاری دەست نەكەوێت بیربكاتەوەو‬ ‫ئەو بیركردنەوەش زۆرجار بەهەڵە‬ ‫لەیەكی دەداتەوەو بۆ پڕ كردنەوەی‬ ‫ئەو كاتە بەتاڵە پەنا بۆ زۆر كار‬ ‫دەبات وەكو الساری‌و شەڕانگیزی‌و‬ ‫ك��اری الدەران���ە دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬نابێت‬ ‫ئەوەشمان لەیاد بچێت زۆر خیزانیش‬ ‫هەن دەست كورت‌و هەژارن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬

‫ل��ەب��ەر ئ���ەوەی ب���اوەڕو ئیمانێكی‬ ‫تەواویان هەیە‪ ،‬دای �ك‌و باوكەكان‬ ‫ناهێڵن م��ن��داڵ��ەك��ان��ی��ان ل��ەس��ۆزو‬ ‫خۆشەویستی بێبەش ببن‌و توشی‬ ‫الس��اری بن‪ ،‬ه��ەوڵ ئ��ەدەن لەسەر‬ ‫جوانترین شێوازو رەوشتی دیندارانە‬ ‫منداڵەكانیان پەروەردە بكەن‪ ،‬هەر‬ ‫خێزانێك پ���ەروەردەی دیندارانەی‬ ‫هەبوو ئەوا لەسەر هەموو كێشەكان‬ ‫ئارامگر دەبێت‌و بەتایبەتی هەژاری‪،‬‬ ‫ل��ەب��ەرئ��ەوەی ئ��ەو دای���ك‌و باوكە‬ ‫لەڕێگەی گێرانەوەی بەسەرهاتی‬ ‫نەبوونی‌و ه��ەژاری پێغەمبەران‌و‬ ‫پیاوچاكان‪ ،‬وا فێری منداڵەكانیان‬ ‫دەكەن كە دەبێت ئەوانیش بەهەمان‬ ‫شێوە ئەو سەبرو ئارامییەیان لەسەر‬ ‫هەژاری هەبێت‪.‬‬ ‫‪ -4‬ك��ەن��اڵ��ەك��ان‌و ئامرازەكانی‬ ‫ڕاگەیاندن‪ :‬لەئێستادا وای لێهاتووە‬ ‫ڕاگەیاندن بووەتە زمانحاڵی هەندێك‬ ‫ل��ەم��اڵ��ك��ان��م��ان‌و ك��اری��گ��ەری خۆی‬ ‫بەجێهێشتووە‌و‪ ،‬لە دنیادا ڕاگەیاندن‬ ‫یەكێك لەئەركە سەرەكییەكانی‬

‫پ���ەروەردەك���ردن‌و ڕۆشنبیركردنی‬ ‫ت��اك��ەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی��ەو ل��ەو‬ ‫نێوەندەشدا زۆر ڕەچاوی تەمەنەكان‬ ‫دەكرێت‌و ه��ەوڵ دەدەن لەڕیگەی‬ ‫ڕاگەیاندنەوە سود بەهەموو چین‌و‬ ‫توێژەكان بگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم زۆرجار‬ ‫لە هەندێ‌ واڵت��دا‌و كوردستانیش‬ ‫وەكو یەكێك لەو واڵتانە هەندێك‬ ‫فیلم‌و درام����او پ��رۆگ��رام بەخش‬ ‫دەك��ەن بێ‌ ئ��ەوەی بیر لە باشی‌و‬ ‫خراپییەكانی بكەنەوە‌و مندااڵن‬ ‫ب��ی��ن��ەری ئ��ەو ك��ەن��ااڵن �ن‌و توشی‬ ‫الس��اری‌و توندوتیژی‌و دزی‌و دەیان‬ ‫كاری خراپ تر دەبێتەوە‪ ،‬لەداهاتودا‬ ‫ئەو مندااڵنە هەریەكەیان مافیاو‬ ‫چەتەو پیاوكوژو خراپەكارو السارو‬ ‫نابەرپرس دەرئ��ەچ��ن‪ ،‬یەكێك لە‬ ‫دەرونناسەكان لە ئەوروپا كۆمەڵێك‬ ‫م��ن��داڵ��ی هێنا ب��ۆ م����اوەی چەند‬ ‫هەفتەیەك ئەو فیلم‌و درامایانەی‬ ‫پیشان ئەدان كە شەڕو شەڕەتەقەو‬ ‫شەڕەشمشێرو توندوتیژی و الساری‬ ‫تیدایە‪ ،‬لە كۆتایدا بۆی دەرك��ەوت‬

‫هەندێك ف‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫‌‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ماو‬ ‫پرۆگر‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫ە‬ ‫خ‬ ‫ش دەكرێن‬ ‫ب ‌‬ ‫ێ ئەوە‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫اش ‌‬ ‫یو‬ ‫خراپیی‬ ‫ە‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ك‬ ‫ر‬ ‫ێتەوە‬ ‫مندااڵنی‬ ‫ش‬ ‫ز‬ ‫ۆ‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫نەری ئەو‬ ‫كەنااڵنە‬ ‫‌‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫پ‬ ‫ە‬ ‫خ‬ ‫ش كردنی‬ ‫ئەو درا‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫نە‬ ‫وا دەكات‬ ‫مندااڵن ت‬ ‫و‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫ال‬ ‫سار ‌‬ ‫یو‬ ‫توندوتی‬ ‫ژ‬ ‫‌‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ز‬ ‫‌‬ ‫ی‬ ‫و دەیان‬ ‫كاری‬ ‫خ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫پ‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ەبێتەوە‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ه��ەم��وو ئ���ەو م��ن��دااڵن��ە ب��ەه��ۆی‬ ‫كاریگەری ئەو فلیمانە حەزیان بە‬ ‫شەڕانگێزی‌و توندوتیژی‌و السار‬ ‫دەرچ��وون‌و دوای ئەوەی حكومەتی‬ ‫لە و كاریگەرییانە ئاگادار كردەوە‪،‬‬ ‫حكومەتی ئەو واڵتەش بڕیاری ئەوەی‬ ‫دا هەموو ئەو جۆرە فیلم‌و درامایانە‬ ‫ڕابگرێت ب��ۆ ئ���ەوەی نەوەكانیان‬ ‫وا دەرن��ەچ��ن‪ ،‬ب���ەاڵم ك��وردس��ت��ان‬ ‫پێچەوانەی هەموو واڵتانی دونیا‬ ‫بە بێ‌ سانسۆرو بیركردنەوە لە‬ ‫دەرئەنجامە خراپەكانی ئەو فیلم‌و‬ ‫درامایانە دەست دەك��ات بەپەخش‬ ‫كردنی‪.‬‬ ‫چ��ەن��د ه��ۆك��ارێ��ك ه��ەی��ە بۆ‬ ‫كەمكردنەوەی الساری‪:‬‬ ‫‪-1‬زۆر گرنگە دای��ك��ان‌و باوكان‬ ‫ئ��اگ��ادارب��ك��ری��ن��ەوە ل�����ەوەی كە‬ ‫ل��ێ��ك��ت��رازان‌و ئ�����اژاوەی خ��ێ��زان�ی‌و‬ ‫دەرئەنجامی باشی نابێت‪ ،‬پێویستە‬ ‫ل��ەڕێ��گ��ەی ك����ۆڕو ك���وب���وون���ەوەو‬ ‫سیمینارو وان���ەی ماموستایان‌و‬ ‫دەزگاكانی ڕاگەیاندن‌و مینبەرەكانی‬ ‫مزگەوت‌و سەنتەرەكانی مندااڵنەوە‬ ‫هۆكارەكانی سەركێشی و الدان‌و‬ ‫الساری منداڵ ڕوون بكرێتەوەو زیانە‬ ‫خراپەكانیش بخرێتە پێش چاو‪.‬‬ ‫‪ -2‬ل��ەڕێ��گ��ەی ك��ەن��اڵ��ەك��ان��ی‬ ‫ڕاگەیاندنەوە بەرنامەی پەروەردەی‬ ‫بۆ مندااڵ ن پەخش بكرێت‪.‬‬ ‫‪-3‬پڕكردنەوەی كاتە بەتاڵەكانی‬ ‫مندااڵن بەشتی بەسودەوە بۆ ئەوەی‬ ‫بیر لەشتی ناشیاو نەكەنەوە‪.‬‬ ‫‪-4‬پێویستە دایكان‌و باوكان زۆر‬ ‫وری��اب��ن ل��ەوەی كە منداڵەكانیان‬ ‫لەگەڵ كێدا هاورێن‌و لەگەڵ كێدا‬ ‫هەڵسوكەوت دەكەن‪.‬‬ ‫‪-5‬یارمەتیدانی ئەو مندااڵنەی‬ ‫بەهۆی دەست كورتی‌و هەژارییەوە‬ ‫لەخوێندن داب���ڕاون‌و لەناو ب��ازاڕو‬ ‫شەقامەكان دور بخرێنەوە‌و جاڕێكی‬ ‫دیكە بیان گەڕێننەوە بۆ ئامێزی‬ ‫خوێندن‌و خوێندنگە ئەمەش بە‬ ‫پ��ل��ەی ی��ەك��ەم ئ��ەرك��ی حكومەتە‬ ‫هاوكاری ئەو خێزان‌و مندااڵنە بكات‪.‬‬ ‫‪-6‬لەوانەكانی خوێندنی سااڵنە‬ ‫وان��ەی��ەك��ی ت��ای��ب��ەت ه��ەب��ێ��ت بە‬ ‫پ������ەروەردەی م���ن���دااڵن‌و ئ��ەم��ەش‬ ‫لەڕێكەی كەسانی شارەزاو پسپۆڕەوە‬ ‫بوترێتەوە‪.‬‬

‫‪61‬‬ ‫‪61‬‬

‫ئ��ەو وش��ان��ەی نابێت ب��ەرام��ب��ەر‬ ‫بەمنداڵەكەت بەكاریان بێنیت‬ ‫َ‬ ‫هانةذالةى‬ ‫و‪ :‬مسعود حممد‬

‫ێ ج�����ار وادەزان�����ی�����ن‬ ‫ه����ەن����د ‌‬ ‫بەهەڵسوكەوتی نامەنتیقی‌و ناخۆش‬ ‫كەئەنجامی دەدەی��ن‪ ،‬هەروەها ئەو‬ ‫قسانەی دەبنە هۆی ئازار دەیكەیت‬ ‫پ��ێ��م��ان وای���ە زۆرب��اش��م��ان��ك��ردووە‬ ‫كەمنداڵەكەمان ڕنجاندووە‪ ،‬هەندێ‬ ‫جار عیزەتی نەفسی منداڵەكەمان‬ ‫دەشكێنی وادەزان��ی��ن كارێكی باش‬ ‫دەكەین و یارمەتی منداڵەكەمان‬ ‫دەدەی��ن‪ ،‬ب��ەاڵم دەبێت بزانین بەو‬ ‫قسە و كردارانە ئەو منداڵە لەناخەوە‬ ‫بریندار دەكەین و توشی كەئابەی‬ ‫دەكەین‪ ،‬هەروەها دەبێت بیشزانین‬ ‫برینداركردنی دڵ بەقسەیەك خراپترە‬ ‫لەبرینداركردنی بەشێك لە جەستەی‪.‬‬ ‫بۆیە ل��ەم نوسینەدا دەم��ان��ەوێ‌‬ ‫ب��اوك‌و دایكی ئازیز بەئاگابێنینەوە‬ ‫لەسەر ئ��ەو قسە‌و هەڵسوكەوتەی‬ ‫كەبەرامبەر مناڵەكانیان دەیكەن‌و‬ ‫كاریگەری لەسەر ڕۆح‌و جەستەیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ك��ەواب��وو سەیرێكی خاڵەكانی‬ ‫ژێ��رەوە بكە تاوەكو بەبێ‌ ئاگایانە‬ ‫منداڵەكەت نەشكێنیت‪.‬‬ ‫نەگبەت‪ ،‬بێ‌ عەقڵ‪ ،‬سەگباب‬ ‫ئەمانە لەبۆ باوك‌و دایك قسانێكی‬ ‫ن��اخ��ۆش��ن‪ ،‬دەب��ێ��ت ب��زان��ن م��ن��دااڵن‬ ‫بەتایبەتی لەقۆناغی منداڵیاندا وەكو‬ ‫پێشەنگێك ئ��ەگ��ەر بەشێوەیەكی‬ ‫خراپ و نەگونجاو منداڵەكەت بانگ‬ ‫بكەی ئەوانیش وادەزان���ن هەربەو‬ ‫شێوەی كەبانگیان دەكەیت‪.‬‬ ‫بۆیە نەگونجاو و خراپ كاریگەری‬ ‫بۆسەر كەسایەتی منداڵ دەبێت‪،‬‬ ‫ڕاستە ئەمە بۆ ڕێگر یە لەو كارانەی‬ ‫كەئەنجامی دەدات‪ ،‬بەاڵم ناسنامەی‬ ‫تێك دەشكێنێ‌‪ ،‬وش��ەی بێ عەقل‌و‬ ‫ترسنۆك كەبە منداڵەكەتی دەڵێت‪»:‬‬ ‫چ��ارەن��وس��ی ئ��ەم چەند وش��ەی��ە وا‬ ‫لە منداڵەكەت دەك��ات كە نەتوانێ‌‬ ‫ب��ەش��داری لەیاری یا وەرزشەكاندا‬ ‫بكات‪ ،‬لەبەرئەوە واهەست دەكات‬

‫توانای یاری كردنی نیە بەهۆی بێ‌‬ ‫عەقڵی‌و كەم توانایی یەوە‪.‬‬ ‫ه���ەوڵ دەدات خ���ۆی داب��ڕێ��ن�ێ‌‬ ‫لەكۆمەڵگە و هاوڕێكانی تا نەوەكو‬ ‫دەوروب���ەرەك���ەی پ��ەی ببەن بەبێ‌‬ ‫ئەرزشیەكەی‪.‬‬ ‫(خۆزگە هەرگیز لەدایك نەدەبویت‬ ‫و هەرلەسكی دایكتدا بمردایتایە‪،‬‬ ‫ه��ی��چ ك���ەس ت���ۆی خ��ۆش��ن��اوێ��ت )‬ ‫وهەستی منداڵ بەقبوڵ نەبونی‬ ‫وات���ە ت��ۆ ل��ەه��ەب��ون��ی ن��اڕەح��ات �ی‌و‬

‫ح��ەزدەك��ەی��ت بەتەنیا بەجێهێڵی‪،‬‬ ‫هەروەها بۆمندااڵن و لەبەرئەوەی‬ ‫ئەو كەسەی كە ئەم منداڵەی لێبووە‬ ‫ناڕەحاتە لەدەستی‪ ،‬واتە لەڕاستی دا‬ ‫ئەم منداڵەی كەسێكی خۆشەویست‬ ‫نیە‌و خۆشی ڕەنگە بیەوێ‌ بڕواتە‬ ‫دەرەوە لەژیانت‪.‬لێرەدا هەست دەكات‬ ‫كەدەوروبەری ئەویان ناوێ‌ ناتوانێ‌‬ ‫بچی بۆشوێنێكی تر و ڕەنگە ئارەزووی‬ ‫ئەمە بكات خۆزگە رنەهاتمایەتە ئەم‬ ‫دنیایەوە‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪62‬‬ ‫‪62‬‬

‫منداڵەكان دەخوازن بەبێ‌ قەید‌و‬ ‫شەرت‪ ،‬لەجێی خۆشەویستی باوك‌و‬ ‫دایكیان بن‪ ،‬لەبەرئەوە هیچ كەس‬ ‫خۆشی ناوێن‪ ،‬ب��ەاڵم ئەگەر باوك‌و‬ ‫دای����ك ع��ی��ش �ق‌و خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی��ان‬ ‫پێببەخشن ب��ەس��ە ب��ۆی��ان‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەجێی هەڕەشە‌و قسەپێوتن باشترە‬ ‫پێیان بڵێین‪ »:‬كەچەندە خۆشمان‬ ‫دەوێن‪ ،‬بەاڵم وەها چاوەڕوانیەكمان‬ ‫لەخۆشەویستمان نیە‪.‬‬ ‫تۆنابێ‌ بەبەشەر ڕۆژێ‌ تۆشی‬ ‫دۆڕان و شكست دەبیت‪:‬‬ ‫ه��ەم��وو ت��اك��ەك��ان ه��ەن��دێ‌ جار‬ ‫لەسەرەوە و لوتكەدا و هەندێ‌ جاریش‬ ‫نین‪ ،‬ئ���ەوەی كەئێمە وەك ب��اوك‌و‬ ‫دایك بەمنداڵەكانمان دەڵێین دەبێتە‬ ‫فاكتەرێكی بەهێز بۆدروستبونی‬ ‫بیروباوەڕێكی زهنی تیاندا‪ ،‬ئەم‬ ‫ب��ی��روب��اوەڕە ئ��ەوەن��دە دەمێنێتەوە‬ ‫ت��اوەك��و ڕۆژێ‌ ل�����ەڕۆژان دەبێتە‬ ‫ڕاستی‪ ،‬لەوانەیە سەرسوڕهێنەربێت‬ ‫بۆت‪ ،‬لەلێكۆڵینەوەیەكدا دەرك��ەوت‬ ‫ك��ەزی��ات��ر‪%80‬ی بەندییەكان لەناو‬ ‫بەندینخانەكاندا كەسانی گەنج‬ ‫ب��وون‪ ،‬ئەو كەسانە ب��اوك‌و دایكیان‬ ‫هەرلەمنداڵیەوە پێیان دەوت��ن بێ‬ ‫سود‌و شكستخواردوو چارەڕەش‪ ،‬بۆیە‬ ‫باشتر وایەدەبێ پێیان بڵێن‪ »:‬ڕەفتاری‬ ‫خراپی ئێوە چ داهاتویەكی هەیە و‬ ‫دەتوانێ‌ بێتە ناڕەحاتی و كێشە بۆ‬ ‫خۆت و ئەوانی تر‪.‬‬ ‫تۆ ئێمەت پیر كرد‪ ،‬من بەخاتری‬ ‫تۆ ئەم ژیانە ناخۆش و تاریكە‬ ‫قەبوڵ دەكەم‪:‬‬ ‫ئ��ەم��ان��ە ه���ەم���ووی شتانێكن‬ ‫كەهەستی گوناه الی منداڵ دروست‬ ‫دەكەن‪ .‬لەڕووی جیابونەوە و تەاڵقەوە‬ ‫هەندێجار ب��اوك و دای��ك بەجۆرێ‌‬ ‫هەڵسوكەوت دەكەن كە گوایە بونی‬ ‫ئەم منداڵە بووەتە هۆی جیابونەوەیان‬ ‫لەگەڵ ژنەكەیدا‪ .‬ئەمانە هەستێكی‬ ‫مەترسیدارە كە بە سەرزەنشت و‬ ‫ڕەخنەی ب���ەردەوام دروس��ت دەب��ن‪.‬‬ ‫دەبێت منداڵەكان فێربن لەبەرامبەر‬ ‫ه��ەڵ��س��وك��ەوت��ەك��ان��ی��ان��دا هەست‬ ‫بەڵێپرسراوێتی بكەن و دەرەنجامی‬ ‫هەڵسوكەوتی خراپ و باش قەبوڵ‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫ك���ەواب���وو ك��ات �ێ‌ ك��ەن��اڕەح��ەت��ی‬ ‫لەهەڵسوكەوتەكانی‪ ،‬تۆ كۆنترۆڵی‬ ‫خ���ۆت���ت ل���ەدەس���ت داوە و ل��ەم‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫هەڵسوكەوتەی بەداخیت ی��ان كە‬ ‫ئەمڕۆ زۆر ماندویت و بالەكاتێكی‬ ‫تردا دەربارەی كێشەكان قسە بكەین‪.‬‬ ‫ب���ۆچ���ی ت���ۆ دووەم���ی���ن���ی؟‬ ‫نمرەكەت‪17‬یە؟ بۆچی‪:‬‬ ‫نەتتوانی نمرەی ‪ 20‬بەدەست‬ ‫ب��ه��ێ��ن��ی؟و م��ن��داڵ ك��ات��ێ‌ هەست‬ ‫بەهەڕشەكردن بكات‪ ،‬واتە لەئایندە‬ ‫دەت���رس���ێ‌ و ت��رس��ێ��ك��ی گ����ەورەی‬ ‫ل���ەب���ەردەوام ن��ەب��وون و شكست‬ ‫هێنانیەتی‪ ،‬كەواتە دەبێت تۆیش‬ ‫هەمیشە و ه����ەردەم ل��ەب��ۆس��ەدا‬ ‫بیت كە هەل بدەیت بەمناڵەكانت‬ ‫تاوەكو بۆ ئامانجەكانیان هەنگاو‬ ‫هەڵبگرن تاوەكو بڕوابوونی خۆشت‬ ‫باشتربێت‪ ،‬یارمەتی ئ��ەو نادەیت‬ ‫لەبەرامبەردا‪ ،‬بۆیە پەیامێ‌ كەپێی‬ ‫دەدەیت ئەوەیە كە(تۆ وەك پێویست‬ ‫ب��اش نیت و ئێمە لێت ڕازی نین)‬ ‫كاتێ‌ ئەویش وابیركاتەوە كە ئەو‬ ‫ئیتر جێگەی ڕەزامەندی نیە‪ .‬ناتوانێ‌‬ ‫خ��ۆی خ��ۆش��ب��وێ‌‪ ،‬هەست بەكەمی‬ ‫دەك��ات‪ .‬هەر لەبەر ئ��ەوەی كێرڤی‬ ‫بڕوابەخۆبوونی ڕوولەكەمی دەكات‬ ‫و ت��ەن��ان��ەت ن��ات��وان �ێ‌ لەوشتانەی‬ ‫كەهەیەتی سود مەندبێت‪.‬‬ ‫بۆچی ناتوانی وەك خوشكەكەت‬ ‫بیت‪...‬‬ ‫كاتێ‌ من لەتەمەنی تۆدابووم‪،‬‬ ‫ن��م��رەك��ان��م زۆر ل��ەت��ۆ باشتربوو‪.‬‬ ‫لەبەراورد كردنت لەگەڵ منداڵەكەتدا‬ ‫دەڵێی كەتۆ وەك هاوڕێكانت نیت‬ ‫و لەئاسی ئەواندا نیت‪ .‬بەم شێوە‬ ‫ئەو هەستەكانی باریك دەبنەوە و‬ ‫هەست بەڕقێكی زۆر دەكات‪ .‬ڕەنگە‬ ‫ب��ەڕووك��ەش��ی و شێوەیەكی كاتی‬ ‫زیاتر هەوڵ دەدات تاڕەزامەندی تۆ‬ ‫بەدەست بهێنێت‪ ،‬بەاڵم لەڕاستی دا‬ ‫سەبارەت بەكەسەكانی تر ڕەشبینە‪.‬‬ ‫ئ��ەم ب��اس و بابەتە لەنێو منداڵی‬ ‫خێزانە زۆر ج��دی یەكاندا هەیە و‬ ‫دەبێتە هۆی پەیدابوونی هەستێكی‬ ‫ڕق ل��ەن��ێ��وان خ��وش��ك و ب��راك��ان��دا‪.‬‬ ‫لەوكاتانەدا دەتوانی پێی بڵێت كە‬ ‫ساڵێكی تر دەبێت هەڵسوكەوتت‬ ‫باشتربێت و ئ��اوەه��ا نەبێت‪ .‬ئەم‬ ‫واتای ئەوەیە هێشتا دەتوانیت لەم‬ ‫هەڵسوكەوتەت باشتربیت‪.‬‬ ‫من گومانم لەعەقڵت هەیە‪،‬‬ ‫دەبێت شەرمەزاربیت‪ ،‬نەفرەتت‬ ‫لێبێت‪:‬‬

‫ل���ەڕووب���ەڕووب���وون���ەوەی منداڵ‬ ‫ب��ەم قسانە ه��ەوڵ دەدات الیەنی‬ ‫بەرگركردن لەخۆی بگرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەڕاستی دا لەناخەوە تێك دەشكێت‪.‬‬ ‫ت��ۆی��ش ب��ەم ك���ارەت دەبیتە هۆی‬ ‫كەمكردنەوەی ت��وان��ای جەستەیی‬ ‫و ڕۆح��ی ئ��ەو‪ ،‬بۆیە ئەویش وابیر‬ ‫دەكاتەوە كە توانای ئەنجامدانی هیچ‬ ‫كارێكی دروستی نیە و ك��ەم كەم‬ ‫ل��ەڕووی بیركردنەوە و ڕوحیەتەوە‬ ‫ڕوول���ە الوازی دەك���ات و تەنانەت‬ ‫ناتوانێت لەگەڵ هاوتەمەنەكانیدا‬ ‫پەیوەندی هەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر گوێ‌ نەدەیت بەقسەكانم‬ ‫هەرلێرەدا وازت لێدێنم‌و ئەگەر‬ ‫دووب���ارەی بكەیتەوە لەماڵەوە‬ ‫دەرت دەكەم‪..‬‬ ‫ل��ەڕاس��ت��ی دا ه��ەڕەش��ەك��ردن‬ ‫بەواتا گەورەكەی پشتگیری كردنە‬ ‫ل��ەن��اڕەح��ات��ی��ەك��ان و پشتیوانیە‬ ‫ل���ەگ���ۆڕان���ك���اری ل���ە خ���ود دا‪ ،‬تۆ‬ ‫بۆیەكەمجار یەكەمین كاریگەریەك‬ ‫كەلەسەر منداڵەكەت بەجێدەهێڵیت‪،‬‬ ‫دیاری كردنی كەسایەتی ئەوە‪ ،‬كاتێ‌‬ ‫كە منداڵەكەت هەست بە هەڕشە و‬ ‫فشاربكات‪ ،‬واتە لەئایندە دەترسێ‌‪،‬‬ ‫ترسی گەورە لەسەر كەسایەتی ئەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەبێتە كەسێك كەسوكایەتی و‬ ‫ئازاردان قەبوڵ بكات و بێتە كەسێكی‬ ‫الواز بۆیە هەركاتێ‌ ڕووب���ەڕووی‬ ‫هەركەس و هەر كێشەیەك دەبیتەوە‬ ‫یەكسەر دەگری‪ .‬كاتێ‌ كەتۆ دەبینێت‬ ‫وەك بەخێوكەر و باوكی و جێگەی‬ ‫بڕوای ئەوا دەتەوێ‌ ئیهمالی بكەیت‬ ‫ی��ا ئ���ازاری ب��دەی��ت چۆنی دەت��وان�ێ‌‬ ‫بڕوابكات بەخۆی و دەوروبەرەكەی و‬ ‫لەئایندەدا بەپەیوەندی دروست چێژ‬ ‫لەژیان وەربگرێ‌‪ .‬هەربۆیە هەندێ‌‬ ‫ك��ات ت���ۆڕەو ن��اڕەح��ەت��ی لەدەستی‪،‬‬ ‫لەجێی ئەو هەڕشەكردنە پێی بڵێ‌‬ ‫باشتر بڕۆیت بۆژوورەكەت و چەند‬ ‫دەقیقەیەك لەتەنیاییدا لەگەڵ خۆت‬ ‫بیربكەرەوە لەو كارانەت كەئەنجامت‬ ‫داون‪ .‬دڵنیابە بەچاودێریكردنی‬ ‫ب��اودۆخ��ەك��ە دەرەنجامێكی باشت‬ ‫دەس��ت دەك��ەوێ��ت و ه��ەم هەستی‬ ‫خوشەویستی و نزیكی الی ت��ۆ و‬ ‫خێزانەكەت دروس��ت دەبێت و هەم‬ ‫ڕەف��ت��اری منداڵەكەت ڕوو لەباشی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬سایتی خانوادە‬

‫‪63‬‬ ‫‪63‬‬

‫چی دەزانی دەربارەی نەخۆشی سەردەم؟‬ ‫(خەمۆكی) وەك نمونە‬

‫ديدار‪ :‬مةحبوبة قادر‬

‫تیایدا كۆمەڵێك نیشانەی زۆر دروست‬ ‫دەبێت لەالیەنی دەرونی هەتا لەالیەنی‬ ‫جەستەیی كەسەكەشدا تێكچونێكی‬ ‫گشتی یە بەشێوازێك لەمرۆڤەكە دا‬ ‫دروست دەبێت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ئ��ەگ��ەر بپرسین نەخۆشی‬ ‫خەمۆكی چی یە؟‬ ‫د‪ .‬ڕێبوار‪ :‬نەخۆشی خەموكی‪ ،‬لەنێوان‬ ‫نەخۆشی یە دەروونی یەكاندا بە باوترین‬ ‫نەخۆشی دادەنرێت تیایدا مەزاج دێتە‬ ‫ێ بە‬ ‫ێ واتە مەزاجی تاك دێتە خوار ‌‬ ‫خوار ‌‬ ‫شێوازێكی گشتی كەسەكە هەست بە‬ ‫دڵ تەنگی دەكات تام‌و چێژ لەخۆشی‬ ‫یەكانی ژیان نا بینێت زۆرجار بەگریان‪،‬‬ ‫نیشانەی گریانیان دەبێت ‪،‬وات��ە ئەو‬ ‫كەسەی كە توشی نەخۆشی خەمۆكی‬ ‫دێت پێوەی دیارە بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫ل��ە ڕوخ��س��اردا كۆمەڵێك نیشانە لە‬ ‫ڕوخساریدا دەردەكەوێت وە لەشێوازی‬ ‫قسەكردنیا وەلە شێوازی هەڵسوكەوت‌و‬ ‫مامەڵە كردنی ڕۆژانەی خۆیدا‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬نیشانەكانی ئەم نەخۆشیە چی‬ ‫یە؟‬

‫د‪ .‬ڕێبوار‪ :‬نیشانەی زۆر زۆرە ئەگەر‬ ‫بێینە س��ەر نیشانەكانی نەخۆشی‬ ‫خەمۆكی‪ ،‬نیشانە دەرون���ی یەكانی‬ ‫وەك��و ئاماژەم پێكرد هەستكردن بە‬ ‫دڵتەنگی‌و خەم باری وەزۆر جار گریان‪،‬‬ ‫واتە گریانێكی بێ هۆ كەسی توشبوو‬ ‫بەخەمۆكی دەڵێ بەبێ ئەوەی هەست‬ ‫بەخۆم بكەم دڵم پڕە گریانم دێت‬ ‫ئەگەرنا زۆرج��ار م��رۆڤ كە ڕووداوێ��ك‬ ‫كارەساتێك ڕوودەدات لەدەوروبەریدا‬ ‫هەستكردن بەگریان كارێكی ئاسایی یە‬ ‫وەكو وەاڵم دانەوەیەك بۆ ئەو ڕووداوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبێ هۆ بەبێ ئەوەی هۆكارێكی‬ ‫كاریگەر هەبێت كەسی خەمۆك ئەو‬ ‫كەسەی كە توشی نەخۆشی خەمۆكی‬ ‫ێ گ��ری��ان��ی دێ���ت‪ ،‬بێگومان ئەمە‬ ‫د‌‬ ‫ێ دا گریانەكە‬ ‫ب��ەزۆری ل��ەڕەگ��ەزی م ‌‬ ‫زۆر دەردەبڕێت ڕەگەزی نێر زۆرتر بە‬ ‫توڕەبوون دەری دەبڕێت‪ ،‬بەاڵم هەمان‬ ‫جۆریش لەكاتی خەمۆكی دا گریانی‬ ‫ێ دا واتە ئافرەتاندا‬ ‫دێت لەڕەگەزی م ‌‬ ‫زیاتر‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ئ���ەم ن��ەخ��ۆش��ی��ان��ە زی��ات��ر‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫تەندروستی‬

‫نەخۆشی خەمۆكی وەك��و هەموو‬ ‫نەخۆشیەكانی تر توشی مرۆڤ دەبێت‬ ‫لە هەموو تەمەنێكدا‪ ،‬لە ئێستاشدا ئەم‬ ‫نەخۆشیە زۆر بەر باڵوە‌و بە نەخۆشی‬ ‫س��ەردەم ناسراوە‪ ،‬بۆ زانینی هۆكارو‬ ‫خۆپاراستنی ئەم نەخۆشییە‪ ،‬دكتۆر‬ ‫ڕێ��ب��وار غ��ەری��ب‪ ،‬هەڵگری بڕوانامەی‬ ‫دكتورا لە نەخۆشیە دەروونیەكان لە‬ ‫دیدارێكدا هۆكار‌و نیشانەكانی توش‬ ‫بوون بەم نەخۆشییەی ڕوون كردەوە‪..‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬مەبەست ل��ە تەندروستی‬ ‫دەرونی چی ؟‬ ‫د‪ .‬ڕێ��ب��وار‪ :‬لەڕاستیدا م��رۆڤ چۆن‬ ‫الی��ەن��ی ج��ەس��ت��ەی��ی ه��ەی��ە الی��ەن��ی‬ ‫دەرونیشی‌و الیەنی كۆمەاڵیەتیشی‬ ‫هەیە‪ ،‬واتە بەپێ ی پێناسەی ڕێكخراوی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی جیهانی ی��ە پێناسەی‬ ‫تەندروستی ب��ە شێوەیەكی گشتی‬ ‫ب��ەوە دەك��ات كە (هاوسەنگی یەكە‬ ‫لەنێوان الیەنی جەستەیی‌و دەرون�ی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی) هەرتاكێك لە تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگا ئەم سێ الیەنەی هاوسەنگ‬ ‫بێت‪،‬‬ ‫وات��ە تاكێكی تەندروستە‪ ،‬كەواتە‬ ‫دەتوانین بڵێین تەندروستی دەرونی‬ ‫بریتی یە لە پێكهێنەرێكی سەرەكی‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی گشتی ل��ە م���رۆڤ دا‬ ‫هەر تێكچونێك هەر السەنگی یەك‬ ‫لەم ب��وارەدا دەبێتە هۆی نەخۆشی‌و‬ ‫تەنگژە دەرون��ی یەكان‪ ،‬وات��ە هەموو‬ ‫ئەو تەنگژەنەی كەلە ژیانی ڕۆژان��ەدا‬ ‫ڕووبەڕووی مرۆڤ دەبنەوە تەنگژەیەكی‬ ‫دەرون������ی دروس�����ت دەك�����ات ئینجا‬ ‫نەخۆشی یە دەرون��ی یەكان بێگومان‬ ‫دابەشكردنی خ��ۆی ه��ەی��ە‪ ،‬شێوازی‬ ‫خۆی هەیە ڕێژەیەكی زۆری��ان هەیە‬ ‫بەشێوازێكی گشتی داب��ەش دەكرێت‬ ‫بۆ ئەو نەخۆشیانەی كە دڵە ڕاوكێ‬ ‫دروست دەكەن ئەو نەخۆشیانەی كە‬ ‫توشی مەزاج دەبێت واتە دڵ تەنگی‌و‬ ‫خەمۆكی وە ئەو نەخۆشیانەشی كە‬ ‫حاڵەتی (سایكۆس)ی پێدەوترێت كە‬

‫‪64‬‬ ‫‪64‬‬

‫هۆكارەكانیان چی یە واتە بۆچی مرۆڤ‬ ‫توشی ئەم نەخۆشیە دەبێت؟‬ ‫د‪ .‬ڕێ��ب��وار‪ :‬لەڕاستی دا نەخۆشی‬ ‫ی���ەدەرون���ی ی��ەك��ان ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫گشتی وات��ە هەتا ئێستە لێكۆڵینەوە‬ ‫زان��س��ت��ی��ەك��ان ن��وێ ی��ە ت��ی��ای��دا وات��ە‬ ‫ب��ەب��ەردەوام��ی لێكۆڵینەوەی زانستی‬ ‫دەكرێت لەم زانستە كە هۆكاری توش‬ ‫بوونی تاكەكان بە خەمۆكی چی یە لەو‬ ‫لێكۆڵینەوانەی كە كراوە لەو بیردۆزە‬ ‫ێ یانەی كە دۆزراونەتەوە نەخۆشی‬ ‫نو ‌‬ ‫خ��ەم��ۆك��ی��ش ه���ۆك���اری خ���ۆی هەیە‬ ‫كۆمەڵێك مادەی كیمیایی لە مێشكی‬ ‫مرۆڤ دا هەن كۆمەڵێك ڕژێنی تایبەتی‬ ‫دروستیان دەك��ات هەموو السەنگی‬ ‫یەك لەم م��اددە كیمیاییانەدا گرفت‌و‬ ‫تەنگژەیەكی دروست دەكات مادەیەك‬ ‫هەیە بەزمانی ئینگلیزی پێی دەوترێت‬ ‫(سیرۆتۆنین) سیرۆتۆنین یەكێكە لەو‬ ‫مادانەی كە لە مێشكی مرۆڤێكدا كە‬ ‫توشی خەمۆكی دەبێت كەم دەبێتەوە‬ ‫ئەم ماددەیە بۆیە هەر دواتریش وەكو‬ ‫چ��ارەس��ەر پێویستە ئێمە دەرمانێك‬ ‫بدەین بە نەخۆشەكە دەرمانی دەرمانی‬ ‫دژە خەمۆكی كە ئەم مادەیە زیاد دەكات‬ ‫لەبەر ئ��ەوە یەكێك لە هۆكارەكانی‬ ‫ئ��ەوەی��ە هەندێك ه��ۆك��اری ت��ر هەن‬ ‫كە بۆماوەیی یە‪ ،‬واتە ئەوترێ ئەگەر‬ ‫خەمۆكی لە خێزانێكدا هەبێت ئەوا‬ ‫ڕێژەی توش بوونی ئەندامەكانی تری‬ ‫خێزانەكە زیاتر دەبێت وەكو بەگشتی‬ ‫لەناو كۆمەڵگادا چونكە بەشێوازێكی‬ ‫گشتی خەمۆكی لەهەموو كۆمەڵگایەكدا‬ ‫هەیە ه��ەم��وو تاكێك ت��وش دەبێت‬ ‫لەمنداڵ دا هەیە لە گەنج دا هەیە‬ ‫لە پیر دا هەیە لەڕەگەزی نێردا هەیە‬ ‫ێ دا هەیە خەمۆكی ئێستا‬ ‫لەڕەگەزی م ‌‬ ‫پێی دەوترێت نەخۆشی سەردەم واتە‬ ‫هەتا چۆن لەوەرزی زستاندا ئەلفلۆنزا‬ ‫باڵودەبێتەوە‌و هەاڵمەت زۆرە لەناو‬ ‫تەندروستی دەرونیش دا بەخەمۆكی‬ ‫دەوت��رێ��ت ه��ەاڵم��ەت ئ��ەوەن��دە زۆرە‬ ‫ئەوەندە بەرباڵوە هەموو كەسێك بۆی‬ ‫هەیە توش ببێت واتە تەنانەت مندااڵن‬ ‫لە پ��اش(‪)5‬س��اڵ��ی منداڵ ب��ۆی هەیە‬ ‫توشی خەمۆكی بێت‌و ‪،‬نیشانەكانی‬ ‫خەمۆكی بێگومان جیاوازە لە منداڵ‌و‬ ‫ت��ا گ���ەورە ل��ەب��ەر ئ��ەوە بەیەكێك لە‬ ‫نەخۆشی یە دەرونیە باوەكان دادەنرێت‬ ‫وە هۆكارەكانیش هەندێك جار هۆكاری‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫كۆمەاڵیەتیشمان هەیە بێجگە لەوە‬ ‫كەوتم هۆكاری بۆماوەیی‌و هۆكاری‬ ‫كیمیایەكان هۆكارە كۆمەاڵیەتی یەكان‬ ‫وەكو ئەو تەنگژەو فشارانەی كە لەسەر‬ ‫تاكێك دروست دەبێت یان لەناو خێزان‬ ‫ی��ان لەناو كۆمەڵگا وات��ە تۆ تاكێكت‬ ‫هەیە بۆ نمونە ئافرەتێك لەكاتێك‬ ‫كە جیا دەبێتەوە لە مێردەكەی ئەمە‬ ‫هۆكارێكە بۆ توش بوون بە نەخۆشی‬ ‫خەمۆكی یاخود حاڵەتێكمان هەیە‬ ‫بەتایبەتی ئافرەتان لەدوای مناڵ بوون‬ ‫ی��ان لەبارچوونی مناڵ ل��ەو ماوەیەدا‬ ‫بۆماوەی(‪)6‬حەفتەی یەكەم حاڵەتێكمان‬ ‫هەیە پێی دەوت��رێ��ت خەمۆكی پاش‬ ‫زەیستانی وات��ە ئ��ەو گ��ۆڕان��ك��اری یە‬ ‫كیمیاییانە‌و هۆڕمۆنیانەی كە لەدوای‬ ‫مناڵ بوون‌و لەدوای لەبارچوونی مناڵ‬ ‫دروست دەبێت والەو ئافرەتە دەكات كە‬ ‫توشی حاڵەتی خەمۆكی بێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ڕێژەی توشبونەكە لە پیاودا یان‬ ‫لە ئافرەت دا یان لە منداڵ دا زیاترە؟‬ ‫د‪ .‬ڕێ��ب��وار‪ :‬لە هەموویاندا هەیە‬ ‫ب��ەاڵم بەشێوازێكی زانستی ڕەگ��ەزی‬ ‫ێ زۆرتر توش دەبێت لەڕەگەزی نێر‬ ‫م‌‬ ‫دوو بەرامبەرە واتە هەتا پیاوێك توشی‬ ‫خەمۆكی دەبێت دوو ئافرەت توشی‬ ‫خەمۆكی دەبێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪:‬هۆكارەكەی چی یە كە ئافرەتان‬ ‫زیاتر توش دەبن ؟‬ ‫د‪ .‬ڕێبوار‪ :‬هۆكار دیارنی یە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە كۆمەڵگای ئێمەدا ئەو لێكۆڵینەوانەی‬ ‫ئ��ەو باسانەی ك��ە ل��ەس��ەر خەمۆكی‬ ‫دەكرێن‌و ئێمەش لەڕوانگەی ئەوەی‬ ‫كە ڕۆژانە ئەم نەخۆشانە دەبینین چ لە‬ ‫نەخۆشخانەكان چ لە كلینیكە تایبەتی‬ ‫ێ زیاتر پەستانی‬ ‫یەكان ڕەگ���ەزی م ‌‬ ‫ل��ەس��ەرە‪ ،‬ژن��ان بەشێوازێكی گشتی‬ ‫لە كۆمەڵگای ئێمە دا لە كۆمەڵگە‬ ‫ڕۆژه��ەاڵت��ی یەكان بەگشتی فشار‌و‬ ‫پەستانیان زیاتر لەسەرە هەم لەماڵەوە‬ ‫هەم لەدەرەوەی كۆمەڵگا بەهۆی نزمی‬ ‫ئاستی ڕۆشنبیری تاكەكانی كۆمەڵگا‬ ‫بە شێوازێكی گشتی فشار‌و پەستانێكی‬ ‫ێ هەیە‬ ‫هەمەالیەنە لەسەر ڕەگەزی م ‌‬ ‫لەبەر ئ��ەوە ئ��ەم فشارانە وا دەك��ات‬ ‫ێ زیاتر توشی خەمۆكی ببێت‬ ‫ڕەگەزی م ‌‬ ‫چونكە لە پەرچەكرداری ئەوەدا بەردەوام‬ ‫بۆ هەموو كارێك كاردانەوەیەك هەیە‬ ‫واتە لەبەرامبەر ئەو هەموو فشارەدا‬ ‫تەنگژەیەكی دەرون��ی دروس��ت دەبێت‬

‫ئیتر هەندێك جار دەبێتە دڵەڕاوكێ‌‌و زۆر‬ ‫جاریش خەمۆكی دروست دەبێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئامارێكی ئاشكرا نی یە لەسەر‬ ‫ت��وش ب���وون ب��ە نەخۆشی دەرون���ی‪،‬‬ ‫واتە لەسەدا چەندی كۆمەڵگا توشی‬ ‫خەمۆكی دەبن؟‬ ‫ێ هەیە‪ ،‬دەوترێت لە‬ ‫د‪ .‬ڕێبوار‪ :‬بەڵ ‌‬ ‫هەموو كۆمەڵگایەكدا لەسەدا ‪10-5‬‬ ‫ك���ەس ت��وش��ی ن��ەخ��ۆش��ی خەمۆكی‬ ‫دەب��ن چونكە خەمۆكی ج��ۆری زۆرە‬ ‫ئێمە مەبەستمان لەو خەمۆكیانەیە‬ ‫كە دروس��ت دەبێت ئ��ەو هۆكارانەی‬ ‫كە خەمۆكیش دروس��ت دەك��ات وەكو‬ ‫ئاماژەم پێ كرد بۆ نمونە ئەو ژنانەی‬ ‫كە لە دوای مناڵ ب��وون ت��وش دەبن‬ ‫دەوترێت بۆنموونە لەسەد ژن ژنێك‬ ‫توشی حاڵەتی خەمۆكی دوای زەیستانی‬ ‫دەب��ێ��ت‪ ،‬خەمۆكی ل���ەدوای نەخۆشی‬ ‫یە درێژ خایەنەكان‪ ،‬ئەوكەسانەی كە‬ ‫توشی ڕەب��ۆ دێ��ن‪ ،‬ئەو كەسانەی كە‬ ‫توشی بەرزبونەوەی فشاری خوێن دێن‪،‬‬ ‫ئ��ەو كەسانەی كە توشی نەخۆشی‬ ‫شەكرە دێن‪ ،‬ئەوكەسانەی كەدوچارن بە‬ ‫نەخۆشی شێرپەنجە واتە وەرهەمێك كە‬ ‫هەیانە لە ئایندەدا ئەمانە هەموویان‬ ‫ڕێ����ژەی ت���وش ب���وون ب��ە خەمۆكی‬ ‫تیایاندا زۆر زیاترە وەكو دانیشتوانی‬ ‫ئاسایی لەناو كۆمەڵگاكاندا بۆیە ڕێژەی‬ ‫خەمۆكی زۆر دەبێت واتە لە سەد كەس‬ ‫(‪)10-5‬كەس بۆی هەیە توشی حاڵەتی‬ ‫خەمۆكی ببێت وە سااڵنە لە جیهاندا بە‬ ‫ملیۆنەها كەس توشی حاڵەتی خەمۆكی‬ ‫دەبن كە ئەمە بێگومان پێویستی بە‬ ‫دەس��ت نیشان كردنی خێرا وە دابین‬ ‫كردنی چارەسەری پێویست هەیە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪:‬چارەسەر لێرە تەنها بەدەرمانە‬ ‫یان چارەسەری تریش هەیە؟‬ ‫د‪ :‬ڕێبوار‪ :‬چارەسەركردنی نەخۆشی‬ ‫خەمۆكی وەك��و زۆرب��ەی نەخۆشی یە‬ ‫جەستەیی یەكانی تریش هەتا بەكار‬ ‫هێنانی دەرم��ان��م��ان هەیە كۆمەڵێ‌‬ ‫دەرم���ان���ی زۆرم����ان ه��ەی��ە ك��ە پێی‬ ‫ێ (دەرمانەكانی دژە خەمۆكی)‬ ‫دەوت��ر ‌‬ ‫ڕێژەیەكی زۆرمان هەیە واتە یەك جۆر‌و‬ ‫دووجۆر نی یە بەدەیان جۆر دەرمانی‬ ‫دژەخەمۆكی هەیە بۆ هەر حاڵەتێك‌و‬ ‫جۆرێكی خەمۆكی تایبەت جۆرێكی‬ ‫دەرمانی پێویست هەیە خۆشبەختانە‬ ‫ئێستە زۆرب��ەی دەرمانە باشەكانیش‬ ‫لەواڵتی ئێمەش هەیە لەكوردستانیش‬

‫‪65‬‬ ‫‪65‬‬

‫هەیە‪ ،‬هەندێك لەدەرمانەكان نوێن‬ ‫زۆر نوێیە واتە هێشتا نەگەیشتبێتنە‬ ‫كوردستان كە دروس��ت ك��راوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوپاس بۆ خودا زۆربەی دەرمانەكان‬ ‫ه��ەن‪ ،‬نەخێر بەتەنها دەرم��ان نی یە‬ ‫كە بۆ چارەسەری نەخۆشی خەمۆكی‬ ‫بەكار دێت جۆرە چارەسەركردنێكمان‬ ‫هەیە پێ ی دەوترێت چارەسەركردن‬ ‫بەبێ دەرم���ان وات��ە چارەسەركردنی‬ ‫دەرون���ی ب��ەزم��ان��ی ئینگلیزی پ��ێ ی‬ ‫دەوترێت (سایكۆ پیراپی)‪ ،‬سایكۆ پیراپی‬ ‫واتە بەكارهێنانی شێوازو تەكنیكێكی‬ ‫تایبەت لەالیەن پسپۆڕێكی دەرون��ی‬ ‫یەوە لەگەڵ نەخۆشەكەدا هەندێك جار‬ ‫دەرمانیشی هەیە نەخۆشەكە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫تەكنیكەشی لەگەڵ دا بەكاردەهێنێ‌‬ ‫ێ جار ڕێ��ژەی خەمۆكی یەكەی‬ ‫هەند ‌‬ ‫كەم بێت تەنها بەگفتوگۆی دەرونی‬ ‫كۆمەڵێك هەڵەی بیركردنەوەكە لە الی‬ ‫كەشەكە هەیە ئەوانە ڕاست دەكرێتەوە‌و‬ ‫كۆمەڵێك چ��ارەس��ەری ڕەفتاری هەیە‬ ‫بەكەسەكە دەوترێت بۆ نەخۆش كردنی‬ ‫ژیان‌و گوزەرانی خۆی ئەم ڕێنماییانە لە‬ ‫دانیشتن‌و گفتوگۆی دەرونی دا دەوترێت‬ ‫ئەمە هەندێك جار پێویست بەبەكار‬ ‫هێنانی دەرم��ان ناكات‪ ،‬ئەگەر ڕێژەی‬ ‫خەمۆكی یەكە كەم بێت هەندێك جار‬ ‫ڕێژەی خەمۆكی یەكە مام ناوەند یاخود‬ ‫توندوتیژە‪ ،‬لەمامناوەند دا باشترین ڕێگا‬ ‫هەردووڕێگاكە بگریتەبەر دەرمانیش‌و‬ ‫چارەسە‌و گفتوگۆی دەرونیش هەندێك‬ ‫ج��ار خەمۆكی تەندوتیژ ئ��ەو حاڵەتە‬ ‫خەمۆكییەیە كەكەسی توند‌و تیژ لەگەڵ‬ ‫ئ��ەوەی هەموو نیشانەكانی خەمباری‬ ‫تیایە خ��ەوی تێك دەچ��ێ��ت خ��واردن��ی‬ ‫تێك دەچێت بەجۆرێك بەئەندازەیەك‬ ‫كە كار دەكاتە سەر ئ��ەوەی كە پەنا‬ ‫دەباتە بۆ لەناودانی خۆی واتە پەنا بۆ‬ ‫خۆكوشتن دەبات لەم حاڵەتەدا تەنانەت‬ ‫چارەسەرێكمان هەیە ئێمە پێی دەڵێین‬ ‫چارەسەركردن بەتەزوی كارەبا ئەوەش‬ ‫دەتوانین بۆی بەكار بهێنین بۆ ئەوەی‬ ‫بەزوترین كات چ��ارەس��ەری خەمۆكی‬ ‫یەكەی بكرێت وەئەو كەسەش ژیانی‬ ‫ڕزگار بكرێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬چارەسەری بنبڕو كۆتایی هەیە؟‬ ‫د‪ .‬ڕێبوار‪ :‬بێگومان خەمۆكی یەكێكە‬ ‫ل��ەو نەخۆشیانەی ك��ە خۆشبەختانە‬ ‫چارەسەری هەیە دەرمانی هەیە واتە‬ ‫بۆی هەیە ئەم كەسە تا هەتایە توشی‬ ‫حاڵەتی خەمۆكی نەبێتەوە وە هەندێك‬

‫ج��ار بەپێی ئ��ەو ب��ارو دۆخ‌و زروفەیە‬ ‫كەكەسەكەی تیادەژی واتە ئەگەر بارو‬ ‫دۆخێكی سەختی هەبێت نەخۆشیەكە‬ ‫چارەسەر دەكرێت بۆ ماوەیەك دەرمانی‬ ‫پێ دەدرێت چاك دەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی ئ��ەو ب��ارودۆخ��ە كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئ���اب���ووری‌و خ��ێ��زان��ی��ەی كەهەیەتی‬ ‫ی��اری��دەدەر نی یە بۆ چاكردنی باری‬ ‫ژیانی كەسەكە سەرهەڵ دەدات��ەوە‬ ‫وەك��و زۆر ل��ە نەخۆشیە جەستەیی‬ ‫یەكانیش دا زۆرجار دەرمان كۆنترۆڵ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم سەرهەڵدانەوەی هەیە‬ ‫حاڵەتی خەمۆكیش بەهەمان شێوە سەر‬ ‫هەڵدانەوەی هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم لەزۆربەی‬ ‫كاتەكاندا ئەوكەسەی كە توشی حاڵەتی‬ ‫خەمۆكی دەبێت ئەگەر بەزوترین كات‬ ‫دەست نیشان بكرێت لەالیەن پسپۆڕی‬ ‫دەرون���ی ی���ەوە‌و دەرم��ان��ی پێویستی‬ ‫ب��ۆ داب��ن��رێ��ت ك��ە ك��ۆرس��ی تایبەتی‬ ‫خۆی هەیەو بۆنمونە ج��اری وا هەیە‬ ‫كۆرسەكە دەگ��ات��ە(‪ )6‬مانگ دەگاتە‬ ‫ساڵێك كەدەرمانەكە بەكاردەهێنێت‬ ‫ئیتر چاك دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬كەواتە لێرەدا نەخۆشخانەی‬ ‫دەرونی كاریگەری یەكی گەورەی هەیە‬ ‫لەسەر نەخۆشەكان ؟‬ ‫ێ بێگومان جاری وا‬ ‫د‪ .‬ڕێبوار‪ ،‬بەڵ ‌‬ ‫هەیە نەخۆشی خەمۆكی پێویست‬ ‫دەك��ات دەرم��ان وەر بگرێت‌و هەندێ‌‬ ‫جاریش دەگاتەئاستێك كە پێویست‬ ‫بە داخل بون لەنەخۆشخانەش دەكات‬ ‫واتە ئێستە من لە نەخۆشخانەی گشتی‬ ‫لە سلێمانی بەشی دەرونیمان هەیە‬ ‫یاخود سەنتەرێكمان هەیە تایبەت بە‬ ‫چارەسەركردنی نەخۆشی یە دەرونی‬ ‫یەكان ئەم سەنتەرە شوێن‌و قاوشی‬ ‫تایبەت هەیە بۆ ژن��ان‌و بۆ پیاوان‌و‬ ‫تەنانەت بۆ منااڵنیشمان هەیە لەو‬ ‫شوێنەدا ئەو كەسە داخ��ل دەكرێت‌و‬ ‫دەرم���ان���ی پێویستی پ��ێ دەدرێ����ت‌و‬ ‫تەنانەت ئەگەر پێویستی بە هەڵواسینی‬ ‫موغەزی هەبێت بۆی ئەو چارەسەرە‬ ‫پێویستانەی كە پێویستە لەڕۆژانەدا‬ ‫وەك��و چارەسەركردنی بە گفتوگۆی‬ ‫دەرون��ی یاخود ئەگەر پێویست بێت‬ ‫توێژەری كۆمەاڵیەتی بەشداری بكات‬ ‫لە چارەسەركردنی كێشەكەدا ئەوە‬ ‫توێژەری دەروون �ی‌و كۆمەاڵیەتیشمان‬ ‫هەیە لەسەنتەرەكەماندا ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئامۆژگاریت چی یە بۆ خەڵك‬ ‫چۆن خۆیان بپارێزن بۆئەوەی توشی‬

‫خەمۆكی نەبن؟‬ ‫د‪ .‬ڕێبوار‪ :‬لەڕاستی دا هەنگاوێكی‬ ‫ێ باشترین‬ ‫ج���وان ئ��ەوەی��ە ك��ە ئ��ەڵ � ‌‬ ‫چ��ارەس��ەر خۆپاراستنە‪ ،‬ب��ەاڵم مرۆڤ‬ ‫كاتێك توشی هەر گرفتێك دەبێت واتە‬ ‫لە ژیانی دا بەتایبەتی گرفت‌و تەنگژەی‬ ‫دەروونی یەكان ئەگەر گەیشتە ئاستی‬ ‫نەخۆشی بۆیە نەخۆشی یەكی دەرونی‬ ‫وەك��و خەمۆكی باشترین ڕێگە چارە‬ ‫ئەوەیە زوو فریای خۆی بكەوێت بەوەی‬ ‫كە سەردانی پسپۆڕی دەرون��ی بكات‪،‬‬ ‫چونكە هەرچی زووتر وەگرتنی دەرمان‌و‬ ‫چ���ارەس���ەری پێویست ب��ۆ نەخۆشی‬ ‫یەكەی ئ��ەوە دەرئەنجامێكی باشترو‬ ‫نەتیجەیەكی دڵخۆشكارتری دەبێت‬ ‫هەرچی دواخستنیەتی چونكە بەداخەوە‬ ‫زۆر جار ئەوكەسانەی كەتوشی ئەم‬ ‫حاڵەتانە دێن بەهۆی كەم ئاگاییان‬ ‫لەبواری زانستی كە نەخۆشی خەمۆكی‬ ‫باوە وەدەرمانی هەیە وە چارەسەری‬ ‫پێویستی هەیە یاخود بەهۆی هەندێك‬ ‫بیروبۆچونی هەڵەی ناو كۆمەڵگا كە‬ ‫دەڵێن ئەم نەخۆشیە بە حەیاتی چاك‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬ئەم نەخۆشیە واتە كۆمەڵێك‬ ‫خورافاتی زۆر هەیە بەرامبەر نەخۆشی‬ ‫یەكان بەشێوازێكی گشتی بەرامبەر‬ ‫نەخۆشی خەمۆكیش بەتایبەتی كە‬ ‫ئەمە چاك نابێتەوە یاخود ئەوكەسەی‬ ‫كە دەرم��ان وەرگ��رێ��ت ئالودە دەبێت‬ ‫بە دەرمانەكە ئیتر هەرگیز لە كۆڵی‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬ئەوانە هەمووی بیرو بۆچونی‬ ‫هەڵەن بەڕاستی هیچ جۆرە ڕاستی یەكی‬ ‫زانستی یان نی یە بگرە ئەو كەسەی كە‬ ‫چاك دەبێتەوە‪ ،‬تاكە ڕێنماییم ئەوەیە كە‬ ‫كەسانی توشبوو بێ ئومێد نەبن ئەوە‬ ‫یەكێكە لە نەخۆشیەكان كە چارەسەری‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫برؤفايل‬ ‫دكتؤر ِرَيبوار غةريب حةمة‬ ‫لة دايك بووى ساَلى ‪1974‬‬ ‫(دكتورا) لة بؤردى عَيراقى‬ ‫لة نةخؤشية دةرونيةكان‪.‬‬ ‫زانكؤى هامبؤرط‪ -‬ئةلمانيا‬ ‫مامؤستاى سكوَلى ثزيشكى‪.‬‬ ‫زانكؤى سلَيمانى‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪66‬‬ ‫‪66‬‬

‫گرنگی ژەمی بەیانی لەژیانی‬ ‫منداڵەكەتدا‬

‫و‪ :‬دڵخۆش قادر‬

‫ه��ەم��وو جەستەیەك پێویستی بە‬ ‫ڕێژەیەكی باش لە وزە هەیە لەبەیانیاندا‬ ‫بۆئەوەی كارەكانمان بەباشی ئەنجام‬ ‫بدەین‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی كە ئەو وزەیە بۆ‬ ‫منداڵ دەكرێ لە ژەمی بەیانی دا بەدەستی‬ ‫بهێنێت كە منداڵ لەماوەی ئەو چەند كات‬ ‫ژمێرە نوستنەیدا كە ل��ەم��اوەی ش��ەودا‬ ‫نوستووە وەستاوە لە خواردنی هەرجۆرێك‬ ‫لە جۆرەكانی خۆراك‪ ،‬لەبەر ئەوە كاتێك‬ ‫ل��ەخ��ەو هەڵدەستێت وزەی جەستەی‬ ‫دادەب���ەزێ���ت‌و‪ ،‬هەندێك فرمانی كەم‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬بۆیە ژەمی بەیانی گرنگترین‬ ‫ژەمە لە شەو‌وڕۆژێك دا بە بەراورد لەگەڵ‬ ‫ژەمەكانی تر‪ ،‬ئەگەر منداڵ ژەمی بەیانی‬ ‫ێ هێنا ئەوا ناتوانێت‬ ‫نەخوارد یان وازی ل ‌‬ ‫قەرەبووی ئەو بەها خۆراكیانە بكاتەوە‬ ‫لەهەریەكێك لەژەمەكانی تردا‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە لەسەر هەموو دایكان‬ ‫كە هەست بەوە بكەن كە ژەمی بەیانی‬ ‫هەموو ڕەگەزە خۆراكی یە پێویستەكان‬ ‫بە منداڵەكەیان دەبەخشێت لەدوای ئەوەی‬ ‫كە ماوەی ‪ 12-10‬كاتژمێر نوستووە‪ ،‬ئەو‬ ‫وزەو ڕەگ��ەزە خۆراكی یە گرنگەی كە‬ ‫منداڵەكەت لە ژەمی بەیانی دا بەدەستی‬ ‫دەهێنێت یارمەتی دەدات كە زۆرهەستی‬ ‫هەبێت‌و وریابێت لە قوتابخانە‪ ،‬هەروەك‬ ‫لە زۆرێك لە لێكۆڵینەوەو توێژینەوەكاندا‬ ‫دەرك��ەوت��ووە ك��ەژەم��ی بەیانی ڕێ��ژەی‬ ‫تێربوون بەڕەگەزەخۆراكی یە پێویست‌و‬ ‫جیاوازەكان لە (كالسیۆم‌و پڕۆتین‌و ڤیتامین‌و‬ ‫كانزاكانی وەك (مەگنیسیۆم‌و ئاسن‌و‬ ‫زنك) بەڕێژەی لەسەدا(‪)25‬دەبەخشێت‬ ‫بە مناڵەكەت‪ ،‬ه��ەروەك توێژینەوەكان‌و‬ ‫چاككردنی جۆر(جودە تحسین)لەزانست‌و‬ ‫زانیاریە جیاوازەكاندا وە بەتایبەت زانیاری‬ ‫بەئاگابوون(تركیز)دا دەركەوتووە الی ئەو‬ ‫مندااڵنە یان قوتابیانەی كە نانی بەیانی‬ ‫دەخ��ۆن‪ ،‬زان��راوە كە ئەگەر منداڵەكەت‬ ‫نانی بەیانی ب��خ��وات پێش چ��وون بۆ‬ ‫قوتابخانە نمرەكانی لە تاقیكردنەوەكانی‬ ‫ق��وت��اب��خ��ان��ەدا ب��ەرزت��رو باشتر دەبێت‬ ‫ل��ەو هاوڕێیانەی كە ڕاه��ات��وون لەسەر‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫نەخواردنی ژەمی بەیانی‪ ،‬بەڕێگەیەكی‬ ‫خێراتر ڕوونكردنەوەو بابەتەكان وەردەگرن‬ ‫لەناو بەشەكەدا لەوانەی كە نانی بەیانی‬ ‫ناخۆن‪ ،‬ئەگەر منداڵەكەت هەستی بە‬ ‫گرنگی خواردنی ژەمی بەیانی كرد پێش‬ ‫چوون بۆ قوتابخانە ئەوا بیركردنەوەی زۆر‬ ‫ڕوون دەبێت‌و ئاگاداردەبێت وە سوود لەو‬ ‫وزەیە وەردەگرێت بەدرێژایی ڕۆژەكە ‪.‬‬ ‫ئ��ەو منداڵەی نانی بەیانی ناخوات‬ ‫چاالكی زۆر دەبێت بەو مانایەی كە كیشەی‬ ‫ڕەوشت‌و هەڵسوكەوتی بەهۆی نەبوونی‬ ‫توانای بەسەر بیركردنەوەیدا لەگەڵ‬ ‫هاوڕێكانی تری‪ ،‬ئەوە بزانە كە ئەگەر‬ ‫منداڵەكەت هەستی بە برسێتی كرد ئەوا‬ ‫ڕێ��ژەی وزە تیایدا داب��ەزی��وە لەناوەڕۆك‬ ‫دا پاڵنەرێك نی یە بۆ ئاگاداربوونی‬ ‫ل��ەوەی كە مامۆستاكانی باسی دەكەن‪،‬‬ ‫هەروەها ئەوە بزانە ئەگەر تۆ سووربیت‬ ‫لەسەر ئ��ەوەی كە نانی بەیانی بخوات‬ ‫پێش چ��ون بۆ قوتابخانە ئ��ەوە كەمتر‬ ‫پێش كار(معرض)دەبێت بۆئەوەی كە لە‬ ‫قوتابخانە كێشەی بۆ دروست ببێت یان‬ ‫ئامادەنەبێت لە خوێندنگە یان هەرشتێكی‬ ‫تر‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە زیاتر پێشوازی‬ ‫لە خوێندنەكەی دەك��ات‪.‬س��ەب��ارەت بەو‬ ‫مندااڵنەی كە كێشیان زی��ادە هەندێك‬ ‫منداڵ‌و هەرزەكار واز لە خواردنی ژەمی‬ ‫بەیانی دەهێنن‪ ،‬چونكە وا هەست دەكەن‬ ‫كە ئەمە یارمەتیان بدات لە دابەزاندنی‬ ‫كێشیان‪ ،‬ب��ەاڵم لەڕاستی دا ئ��ەوە هیچ‬ ‫ڕاس��ت ن��ی ی��ە‪ ،‬چونكە لەكاتێكدا ئەو‬ ‫منداڵە ل��ەو ش���ەوەدا نوستووە ك��رداری‬ ‫سوتانی گەرمۆكەكانی گەرمی لەالی‬ ‫خ��اوە لەبەرئەوەی جەستەی لەوكاتەدا‬ ‫ێ ناچێت‪ ،‬هەر بە لە‬ ‫هیچ خۆراكێكی ت ‌‬ ‫خەو هەستانی منداڵەكە دەست دەكات‬ ‫بە خواردنی نانی بەیانی یارمەتی دەدات‬ ‫لەسەر دەست كردن بە كرداری سوتاندنی‬ ‫چەورییەكانی‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ژەمی بەیانی‬ ‫وازلێ بهێنێت ئەوا لەدوایی دا بەدرێژایی‬ ‫ڕۆژەكە هەست بە برسێتی دەكات‌و ئەم‬ ‫برسێتیەش ب��ەوە كۆتایی دێت كە ئەو‬ ‫ج��ۆرە خۆراكانە بخوات كە گەرمۆكەی‬ ‫گەرمیە بەرزەكان لەخۆدەگرن‪ ،‬ئەمەش‬

‫دەبێتە هۆی زیادبوونی كێش‪.‬‬ ‫ئەگەر ئێوە خۆراكی بەیانی نادەن‬ ‫بە منداڵەكانتان بەهۆی ئ��ەوەی كە تۆ‬ ‫دەبینیت ناتوانی ب��ە خێرایی خوانی‬ ‫بەیانی بۆ ئامادەبكەیت‌و كاتت نیە بۆ‬ ‫ئامادەكردنی ژەمی بەیانی‪ ،‬ئەوە بزانەكە‬ ‫ژم��ارەی��ەك لە ج��ۆری خ��ۆراك هەیە كە‬ ‫دەت��وان��ی هەستی بە ئامادەكردنی بە‬ ‫ڕێگەیەكی خ��ێ��را‪ ،‬دەت��وان��ی ب��ۆ نمونە‬ ‫هەستی بە كواڵندنی چەند هێلكەیەك‬ ‫لەشەودا بۆ ئەوەی منداڵەكەت لەبەیانی‬ ‫دا بیخوات وە ل��ەوەوە پڕۆتین بەدەست‬ ‫دەهێنێت‪ ،‬هەروەها دەتوانی ب��ەردەوام‬ ‫قووتووی كەرەی ڕووەكی لە بەفرگرەكەدا‬ ‫هەبێت بۆئەوەی منداڵەكەت لەبەیانی‬ ‫دا بیخوات هەوڵبدە كە ژەمی بەیانیانی‬ ‫منداڵەكەت هاوسەنگ بێت‌و پێكهاتبێت‬ ‫لە (پڕۆتین‌و چەوری كاربۆهێدرات و‪)...‬‬ ‫ئەمە دەبێتە ه��ۆی ئ��ەوەی ڕێگربكات‬ ‫لەدابەزینی شەكر لە خوێنی منداڵەكەتدا‬ ‫بۆماوەی چەند كاتژمێرێك لەبەرامبەردا‬ ‫ئ��ەگ��ەر خ��واردن��ی بەیانی منداڵەكەت‬ ‫تەنها لە كاربۆهێدرات پێكهاتبوو ئەوە‬ ‫ڕێژەی شەكر و تێكڕای دانابەزێت تەنها‬ ‫ب��ۆم��اوەی ی��ەك ب��ۆدووك��ات��ژم��ێ��ر‪ ،‬ئەمە‬ ‫بەمانای ئ��ەوەی��ەك��ە دوای ئ��ەوە وزەی‬ ‫منداڵەكەت دادەبەزێت‌و كەم دەبێتەوە‬ ‫ئ��ەوە دەبێتە هۆكار بۆ ئ��ازاری گ��ەدە‌و‬ ‫ژانەسەر‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی لەدەست‬ ‫دانی توانای لەسەر بەئاگابوون(تركیز)‬ ‫و وەرگرتنی وانە جیاوازەكان‪ ،‬پێویستە‬ ‫پێكهاتەی ژەم��ی بەیانی منداڵەكەت‬ ‫بەالیەنی كەمەوە ه��ەم��ووڕۆژێ��ك یەك‬ ‫ج��ۆر میوەشی تێدابێت‪ ،‬ل��ەو میوانە‬ ‫(ترێ‌‪ ،‬پرتەقاڵ‪ ،‬مانجۆ‪ )..،‬كەسەرچاوەی‬ ‫دەوڵەمەندن بە ڤیتامینەكان‪ ،‬بەاڵم مۆز‬ ‫ێ لە ك��ارب��ۆه��ێ��درات‌و پۆتاسیۆم‪،‬‬ ‫پێكد ‌‬ ‫دەتوانی پێشكەشی منداڵەكەتی بكەیت‬ ‫بەیانیان كەبەرامبەرە لەگەڵ نانێكی برژاو‬ ‫‌و هێلكە لەبەر ئەوەی نانی برژاو بەدەست‬ ‫دێت لە گەنمی تەواو دەوڵەمەند بە ڕیشاڵ‬ ‫كە ئەوە یارمەتی منداڵەكەت دەدات لە‬ ‫كرداری هەرسكردندا‪.‬‬ ‫سەرچاوە ‪ :‬ئینتەرنیت‬

‫‪67‬‬ ‫‪67‬‬

‫كە‌می ئاستی زیرە‌كی هۆكاری‬ ‫سە‌رە‌كی نە‌خۆشیە‌كانی دڵە‬

‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‬

‫لێكۆلینە‌وە‌یە‌كی ت��ازە‌ی زانستی ك ‌ە‬ ‫ئە‌نجومە‌نی لێكۆلینە‌وە‌ی پزیشكی لە‌‬ ‫بە‌ریتانیا پێی هە‌ڵساو ‌ە دە‌ریخستووە‌‬ ‫ك � ‌ە الوازی ت��ێ��ك��رای زی��رە‌ك��ی ل���ە‌دوای‬ ‫ج��گ �ە‌رە‌ك��ێ��ش��ان دووە‌م ه���ۆك���ار ‌ە بۆ‬ ‫تووشكردنی مرۆڤ ب ‌ە نە‌خۆشیە‌كانی دڵ‪.‬‬ ‫ل ‌ە ئە‌نجامی ئ�ە‌م تاقیكردنە‌وە‌یە‌دا‬ ‫دە‌رك �ە‌وت��وو ‌ە ك ‌ە ئاستی زیرە‌كی مرۆڤ‬ ‫پ �ە‌ی��وە‌ن��دی ب � ‌ە م�ە‌ت��رس��ی ت��ووش��ب��وون‬ ‫ب�� ‌ە ن�ە‌خ��ۆش��ی�ە‌ك��ان��ی دڵ و م��ردن��ە‌وە‌‬ ‫هە‌یە‌‪ ،‬ئە‌مە‌ش مە‌ترسیە‌كی گە‌ورە‌یە‌‬ ‫ب��ۆ س��ە‌ر تە‌ندروستی م��رۆڤ ل� ‌ە دوای‬ ‫جگە‌رە‌كێشانە‌وە‌‪.‬‬ ‫ڕێكخراوی تە‌ندروستی جیهنی ئاماژە‌ی‬ ‫بە‌وە‌دا ك ‌ە مردن بە‌هۆی نە‌خۆشیە‌كانی دڵ‌و‬ ‫مولولە‌كانی خوێن‌و شە‌كرە ‪ %32‬سە‌رجە‌م‬ ‫حالە‌تە‌كانی تری مردنی پێكهێناو ‌ە لە‌سە‌ر‬

‫ئاستی جیهانی ل � ‌ە ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬دا‪.‬‬ ‫لێكۆلینە‌وە‌ك ‌ە ك ‌ە لە‌سە‌ر ‪ ١١٤٥‬پیاو و‬ ‫ئافرە‌تی تە‌مە‌ن پە‌نجاوپێنج ساڵی ئە‌نجام‬ ‫دراو ‌ە دە‌ڵێت» پێنج هۆكاری سە‌رە‌كی هە‌ن‬

‫مرۆڤ تووشی نە‌خۆشیە‌كانی دڵ دە‌كات‪،‬‬ ‫لە‌وانە‌ش جگە‌رە‌كێشان‌و ئاستی زیرە‌كی و‬ ‫كە‌می هاتووچوو و فشاری خوێن‌و كە‌می‬ ‫ڕاهێنانی وە‌رزشی‌و چاالكی جە‌ستە‌یی‪.‬‬

‫زیانەكانی سپلیت‬

‫شارەزایانی‌ زانستی‌ دڵ باسیان لەوەكردووە‪ ،‬زۆر‬ ‫مانەوە لەبەر تیشكی‌ خۆر‌و ڕاستەوخۆ چوونە بەر هەوای‌‬ ‫س��اردی‌ سپلیت یان ئ��اوی‌ س��ارد‪ ،‬كاریگەری‌ نەرێنی‌‬ ‫لەسەر دڵ هەیەو مرۆڤ تووشی‌ خورپەی‌ دڵ دەكەن‪،‬‬

‫چونكە زۆر مانەوە لەبەر تیشكی‌ خۆردا‪ ،‬دەمارەكان‬ ‫بەرفراوانتر دەكات‪.‬‬ ‫ل��ەوب��ارەی��ەوە (د‪ .‬خەلیل تانریڤاردی‌) ش��ارەزا‬ ‫لەزانستەكانی‌ دڵ ئەوەی ئاشكراكردووە‪ ،‬پێویستە‬ ‫مرۆڤەكان خۆیان لەخورپەی‌ دڵ بپارێزن‪ ،‬بەتایبەتی‌‬ ‫ل��ەوەرزی‌ هاویندا‪ ،‬كە هەندێك جار پلەی‌ گەرما‬ ‫دەچێتە س���ەرووی‌ (‪ )40‬پلەی‌ س���ەدی‌‪ ،‬چونكە‬ ‫كەشوهەوای‌ گەرم ڕۆشتنی‌ خوێن بۆ ژێر پێست‬ ‫زیاد دەك��ات‪ ،‬ئەوەش لەئەنجامدا ڕۆشتنی‌ خوێن‬ ‫بۆ مێشك‌و جەستە كەمدەكاتەوەو بڕی‌ پێویستی‌‬ ‫دڵ بەخوێن كەمدەكاتەوە‪ ،‬بۆیە ئەوانە كاریگەریی‌‬ ‫نەرێنی‌ لەسەر دڵ دروست دەكەن‌و مرۆڤ تووشی‌‬ ‫خورپەی‌ دڵ دەبێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬خەلیل ڕێنمایی ئەوەیدا‪ ،‬كە نابێت بەهیچ‬ ‫شێوەیەك لەگەرماوە خۆتان بدەنە بەر هەوای‌‬ ‫س��اردی‌ سپلیت‪ ،‬یاخود بچنە ناو ئاوی‌ س��ارد‪ ،‬یان‬ ‫بەئاوی‌ سارد خۆتان بشۆن‪ ،‬چونكە هەموویان مەترسین‬ ‫بۆ س��ەر تەندروستی‌ دڵ‌و م��رۆڤ تووشی‌ خورپەی‌‬ ‫دڵ دەك��ەن‪ ،‬كە پێدەچێت نەخۆشیی‌ مەترسیدارتری‌‬ ‫لێبكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪68‬‬ ‫‪68‬‬

‫نەشتەرگەری جوانكاری لوت‬

‫ك��وڕان و كچان وەك یەك بەپەرۆشی ئەم‬ ‫ل��ەئ��ەن��ج��ام��ی ئ��ەوگ��ۆڕان��ك��اری��ی��ە ج����وان‬ ‫ك��ە ئ���ەم ن��ەش��ت��ەرگ��ەری��ە ب��ەس��ەر ڕوخ���‬ ‫ئا‪ :‬نازەنین عوسمان‪-‬چەمچەماڵ‬ ‫م��������اوەی‌ چ����ەن����د س��اڵ��ێ��ك�� ‌‬ ‫ی‬ ‫نەشتەرگەری‌ جوانكاری‌ لە هەرێمی‌‬ ‫كوردستان وەك رێژەی‌ ئەنجامدانی‌‬ ‫و زیاد بونی‌ پزیشكی‌ نەشتەرگەری‌‬ ‫ئەو بوارە زیادیكردووە و ئەنجامدانی‌‬ ‫ئەو نەشتەرگەیانەش تەنها ژنانی‌‬ ‫ن��ەگ��رت��ۆت��ەوە بەڵكو كورانیش‬ ‫ڕوویان كردۆتە ئەم كارە‪ .‬زۆر جار‬ ‫بەمەبەستی چارەسەرو هەندێكجار‬ ‫بۆ گونجاندن لەگەڵ رووخسار دا‪،‬‬ ‫كە دیارترینیان نەشتەرگەری لووتە‬ ‫وەك دەبینین زۆر لە گەنجان روویان‬ ‫كردۆتە ئەنجام دانی‪.‬‬ ‫بۆ زیاتر شارەزابوون لە چۆنیەتی‬ ‫وچەندێتی ئ��ەم نەشتەرگەریە‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫پزیشكی پسپۆری جوانكاری(كاروان‬ ‫ت��ەه��ا ش��ەف��ی��ق) وەاڵم����ی چەند‬ ‫پرسارێكی داینەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬مە‌بە‌ست لە‌ جوانكاری‬ ‫لووت چیە‌‪.‬؟ ‬ ‫د‪ .‬ك�������اروان‪ :‬م��ە‌ب��ە‌س��ت لە‌‬ ‫نەشتەرگەری جوانكاری بریتیە لە‬ ‫گونجاندن و جوانكردنی شێوەی‬ ‫لووت بە جۆرێك بگونجێت لەگەڵ‬ ‫ڕوخساردا‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬بۆچی هۆكارێك دە‌كرێت؟‬ ‫د‪ .‬كاروان‪ :‬ئەم نەشتەرگەری یە‬ ‫لە زۆربەی كاتەكاندا بۆ جوانكردن‬ ‫دەكرێت و هەندێ جاریش وەكو‬ ‫چ���ارەس���ەر‪ ،‬ئێمە وەك پسپۆڕی‬ ‫نەخۆشیەكانی ل��ووت دەتوانین‬ ‫لەگەڵیدا گیرانی لووت وخواربوونی‬

‫ك��ۆڵ��ەك��ەی ل���ووت وه��ەوك��ردن��ی‬ ‫ج��ی��وب��ەك��ان��ی ل����ووت وگ��ۆش��ت��ی‬ ‫زیادەیش چارەسەر بكەین‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬ك��ێ��ن ئ���ە‌وان���ە‌ی ئ �ە‌م‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ریە‌ دە‌كە‌ن؟‬ ‫د‪ .‬ك���اروان‪ :‬ئەوكەسانەی كە‬ ‫بەهەر هۆكارێك لووتیان شكا بێت‬ ‫یان الرو ناشیرین بوبێت یان هەر‬ ‫لە زگماكەوە لووتیان گ��ەورە یان‬ ‫ناڕێكە كە لەگەڵ ڕوخساریاندا‬ ‫ناگونجێت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ك��ێ ب���ری���اردە‌دات ئ�ە‌و‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ریە‌ بكرێت‪ ،‬نە‌خۆش یا‬ ‫دكتۆر‪.‬؟‬ ‫د‪ .‬ك������اروان‪ :‬ن��ەش��ت��ەرگ��ەری‬ ‫ج��وان��ك��اری ل���ووت یەكێكە ل��ەو‬ ‫ن��ەش��ت��ەرگ��ەری��ان��ەی ك��ە هەرگیز‬ ‫یەك الیەنە بڕیاری لەسەر نادرێ‪،‬‬ ‫واتە دەبێت بە هەماهەنگی وپاش‬ ‫موناقەشە وهەڵسەنگاندن لە نێوان‬ ‫پزیشك و نەخۆشدا دێتە ئەنجامدان‪،‬‬ ‫چەندین جار نەخۆش خۆی هاتوە‬ ‫ب��ۆ الم ب��ۆ ن��ەش��ت��ەرگ��ەری‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫پاش هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەی‬ ‫هۆكارەكان خۆی بڕیاری داوە كە بۆ‬ ‫ئەو گونجاو نیە و بە پێچەوانەشەوە‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ل �ە‌ه �ە‌م��وو تە‌مە‌نێكدا‬ ‫دە‌كرێت‪.‬؟‬ ‫د‪ .‬ك��اروان‪ :‬نا بۆ ئەنجام دانی‬ ‫ئ��ەم ن��ەش��ت��ەرگ��ەری��ە پێویستە‬ ‫نەخۆشەكە تەمەنی گەشەی خێرای‬ ‫جەستەی تیپەڕاندبێ واتە تەمەنی‬ ‫هەرزەكاری و لەسەروو ‪ ١٧‬ساڵیەوە‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬چە‌ند جۆری هە‌یە‌‪.‬؟‬ ‫د‪ .‬ك��اروان‪ :‬ئەم نەشتەرگەریە‬ ‫دوو جۆری هەیە‪:‬‬ ‫دەت��وان��رێ بە بەنجی موزوعی‬

‫‪69‬‬ ‫‪69‬‬

‫نەشتەرگەریەوەن‪،‬‬ ‫و گ���ەورەی���ەی‬ ‫�س���اری���دا دەهێنێت‬ ‫و بەنجی عامیش بكرێت‪ ،‬زۆربەی‬ ‫سەنتەرە جیهانیەكان‪ ،‬بێهۆشكاری‬ ‫گشتیان(بنج العام) پێ باشترە كە‬ ‫پزیشكەكە دەتوانێت بەئاسانی‬ ‫هەمو ناڕێكیە بچوك و گەورەكان‬ ‫بەدڵی نەخۆشەكە چارەسەر بكات‬ ‫بەبێ هیچ ئاگاداری و هیچ ئازارێك‬ ‫ل��ەالی��ەن نەخۆشەكەوە‪ ،‬ئەمیش‬ ‫دوو ج��ۆری هەیە ڕێگای داخ��راو‬ ‫ك��ە ل����ەدەرەوە ت��ەق��ەڵ دی��ار نیەو‬ ‫هەموو پێستەكە بەرز ناكرێتەوە‬ ‫لەكاتی نەشتەرگەریەكەدا و بۆ ئەو‬ ‫لوتانەی كە ناڕێكی كەمیان هەیە و‬ ‫پێشتریش نەشتەرگەری تریان بۆ‬ ‫نەكراوە‪.‬‬ ‫ڕێگای كراوەكەش بە پێچەوانەوە‪،‬‬ ‫كەئەمە لەگەڵ نەخۆشەكە پێش‬ ‫نەشتەرگەریەكە باس دەكرێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ڕێژە‌ی ئە‌نجام دانی ئە‌م‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ریە‌ چە‌ندە‌؟ كوڕان زیاتر‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ری جوانكاری دە‌كە‌ن یان‬ ‫كچان؟‬ ‫د‪ .‬كاروان‪ :‬لەم سااڵنەی دواییدا‬ ‫ڕێژەكە زۆر زیادی كردووە ئەویش‬ ‫بەهۆی باش بوونی باری گوزەران‬ ‫و دەرامەتی خەڵكەوە‪.‬‬ ‫لەسەنتەری شارەكان و لەنێو‬ ‫گەنجان وچینی خوێندەوار زیاترە‪.‬‬ ‫لەراستیدا ج��اران بەس خانمان‬ ‫ئەم نەشتەرگەریەیان دەكرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا ك��وڕان و كچان وەك یەك‬ ‫بەپەرۆشی ئەم نەشتەرگەریەوەن‪،‬‬ ‫ئەویش لەئەنجامی ئەوگۆڕانكاریە‬ ‫ج����وان و گ����ەورەی����ەی ك���ە ئ��ەم‬ ‫نەشتەرگەریە بەسەر ڕوخساریدا‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬هیچ مزاعەفاتی نیە‌ دوای‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ری‪.‬؟‬

‫د‪ .‬ك�������اروان‪ :‬وەك ه��ەم��وو‬ ‫ن��ەش��ت��ەرگ��ەری��ەك��ی ت��ر قابیلی‬ ‫موزاعەفاتە هەر لە هەوكردنەوە تا‬ ‫خوێنبەربوون تا ئەوەی كە لووتەكە‬ ‫وەك ئەو شێوە نایاب وئەفسوناویە‬ ‫دەرن���ەچ���ێ���ت ك���ە ن��ەخ��ۆش��ەك��ە‬ ‫خەیاڵی پێوە ك��ردوە كەئەمەش‬ ‫شائع ترین هەڵەیە كەنەخۆشی‬ ‫جوانكاری(بەگشتی) لە جیهاندا‬ ‫پێوەی گیرۆدەن‪ ،‬ئەمە جگەلەوەی‬ ‫كە دەم وچاویان بۆ چەند ڕۆژێك‬ ‫دەئاوسێت و پاشان ئاسایی دەبنەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ماوە‌ی چە‌ندی دە‌وێت بۆ‬ ‫چاك بونە‌وە‌؟‬ ‫د‪ .‬كاروان‪ :‬سەرەتا دوو ڕۆژ پڵیتە‬ ‫لەلوتیدا دەبێت و دەبێت بە دەم‬ ‫هەناسە ب��دات‪ ،‬پ��اش ح��ەوت ڕۆژ‬ ‫گەچ و تەقەڵەكانی بۆالدەبەین و‬ ‫زۆربەیان دەچنەوە سەر كاروئیشی‬ ‫خۆیان‪ ،‬ب��ۆم��اوەی ی��ەك مانگ یان‬ ‫كەمتر لەزگە دەكەین بە لووتیانەوە‬ ‫و ئاسایی دەبنەوە‪ ..‬بەپێی زانست‬ ‫تا ماوەی ‪ ٦-٣‬مانگ ووردە ئاوساوی‬ ‫هەردەمێنێ‪..‬‬ ‫ڕێ������گ������ا‪ :‬ئ�������ە‌و ك����ەس����ەی‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ری دە‌ك���ات‪ ،‬پێویستە‌‬ ‫چ��ی ئە‌نجام ب��دات پێش و پاش‬ ‫ن�ە‌ش��ت�ە‌رگ�ە‌ری(ئ��ام��ادە‌ب��اش��ی چی‬ ‫بكات)؟‬ ‫د‪ .‬ك��اروان‪ :‬پێش نەشتەرگەری‬ ‫پێویستە نەخۆشەكە دكتۆرەكەی‬ ‫خۆی لەنزیكەوە ببینێ و موناقەشەی‬ ‫نەشتەرگەریەكەی لەگەڵ بكات‬ ‫و نەخۆشەكە چەند وێنەیەكی‬

‫دۆكیومێنتی بۆدەگرین وپیشانی‬ ‫پزیشكی بێهۆشكاری دەدەی���ن و‬ ‫هەندێجار ل��ەه��ەن��دێ وواڵت بۆ‬ ‫دڵنیابوون لە ب��اری سایكۆلۆجی‬ ‫نەخۆش پیشانی پزیشكی دەروونی‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬مە‌بلە‌غی ئ��ە‌و پ��ارە‌ی‬ ‫وە‌ردە‌گ���ی���ری���ت چ���ە‌ن���دە‌؟ ی���ا لە‌‬ ‫نە‌شتە‌رگە‌ریە‌كە‌وە‌ بۆ دانە‌یە‌كی تر‬ ‫دە‌گۆرێت‪.‬؟‬ ‫د‪ .‬ك��اروان‪ :‬بڕی پ��ارەی تێچون‬ ‫لە نەخۆشخانە حكومیەكان بەبێ‬ ‫بەرامبەرە و لە ئەهلیەكانیش لە‬ ‫ش��اری سلێمانیدا (بەپێی قورسی‬ ‫ن��ەش��ت��ەرگ��ەری��ەك��ەو ج��ۆرەك��ەی‬ ‫دەیگۆڕێت) لەنێوان (ملیۆن بۆ‬ ‫ملیۆن ونیو) دایە‪.‬‬

‫برؤفايل‬ ‫دكتؤر كاروان تةها شةفيق‬ ‫لةدايكبوى ساَلى ‪1975‬‬ ‫دةرض�����ووى كؤليذى‬ ‫ثزيشكى زانكؤي سلَيمانى‬ ‫ثسثؤري نةخؤشيةكانى‬ ‫وطوي‬ ‫قورط و لووت‬ ‫َ‬ ‫نةشتةرطةري جوانكاري‬ ‫لووت‬ ‫كؤمةَلةى‬ ‫ئةندامى‬ ‫ثزيشكانى قورط و لووت‬ ‫طوي‬ ‫و َ‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪70‬‬ ‫‪70‬‬

‫چارەی سەرئێشەکەت بکە‬ ‫بەبێ دەرمان‬

‫خەزان جەوهەر‬

‫سەرئێشە لەئەنجامی نەخۆشیەكی‬ ‫تر یان باش ئیش نەكردنی ئەندامێك لە‬ ‫ئەندامەكان یان كەموكورتی لە هەندێك‬ ‫ئیشیدا وە هەروەها لەوانەشە لەئەنجامی‬ ‫هەوكردنی جیوبەكانی لووت‬ ‫یان لە ئەنجامی زۆر سەیر كردن و‬ ‫ئازاردانی چاو‪.‬‬ ‫ل��ەب��ەر ئ����ەوە ه���ەرك���ات هەستت‬ ‫ب��ە سەرئێشە ك��رد باشتر وای��ە پەنا‬ ‫ببەیت ب��ۆ چ��ارەس��ەرە سروشتیەكان‬ ‫پێش بەكارهێنانی دەرم���ان‪ ،‬ئەمەش‬ ‫هەندێك لەو چارەسەرە سروشتیانەیە‬ ‫كە ئەكادیمیای ئەمریكی بۆ پزیشكی‬ ‫دەمارەكان (االكادیمیە االمیركیە لطب‬ ‫االعصاب) دایناوە بۆ چارەسەری سەرئێشە‬ ‫لەوانەش ‪:‬‬ ‫‪ )1‬زۆر خ��واردن��ەوەی ئ��او ‪ :‬ووشك‬ ‫ب��ون��ەوە ب��ە یەكێك ل��ە هۆكارەكانی‬ ‫سەرئێشە دەژمێرێت بۆیە پێویستە‬ ‫زۆرب����ەی ج���ارەك���ان ئ���او ب��خ��ورێ��ت��ەوە‬ ‫بەتایبەت دوای عارەق كردنەوە‪ ,‬پێویستە‬ ‫هەركاتێك هەستت بە سەرئێشە كرد‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ئاو بخۆیتەوە بە هێواشی و لەسەرخۆ‪,‬‬ ‫هەروەها پێویستە كە دوور بكەویتەوە‬ ‫ل��ەه��ەم��وو ج��وڵ��ەی��ەك كاتێك تووشی‬ ‫سەرئێشە بویت وە ئیسراحەتی بۆ‬ ‫بكەیت تا چاك دەبیتەوە‪.‬‬ ‫‪ )2‬دوور ب�������ك�������ەوەرەوە ل��ە‬ ‫كۆمپیوتەرەكەت‪ :‬ئەو تیشكەی كە لە‬ ‫شاشەی كۆمپیوتەرەكەتەوە دەردەچ��ێ‬ ‫هۆكاریكە بۆ ئەوەی كە توشی سەرئێشە‬ ‫ببیت چونكە چ��اوت م��ان��دوو دەك��ات‪,‬‬ ‫پێویستە ماوە ماوە چاوت البەیت لەسەر‬ ‫كۆمپیوتەرەكەت بەتایبەتیش كاتێك كە‬ ‫هەست بە سەر ئێشە كرد وە پێویستە‬ ‫بڕۆیتە دەرەوەی ژورەكەت بۆ هەڵمژینی‬ ‫هەوایەكی پاك‪.‬‬ ‫‪ )3‬هەناسە هەڵمژین و دان��ەوە بە‬ ‫هێواشی‪ :‬چاوەكانت داخ��ە بۆ ئ��ەوەی‬ ‫ماسولكەكانی چاوت ئیسراحت بكەن وە‬ ‫پاشان بە هێواشی هەناسە هەڵمژەو‬ ‫بیدەرەوە بۆ ئەوەی مێشكت ئیسراحەت‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫‪ )4‬خ����واردن����ەوەی چ��ا ‪ :‬ل��ەك��ات��ی‬ ‫هەستكردنت ب��ە سەرئێشە كوپێك‬ ‫چ��ا ب��خ��ۆرەوە ب��ە هێواشی ب��ۆ ئ��ەوەی‬

‫سەرئێشەكەت كەم بكاتەوە چونكە چا‬ ‫چەند مادەیەكی تیایە كە مێشك هێور‬ ‫دەكاتەوە ‪.‬‬ ‫‪ )5‬خۆ خستنە ناو ئاوێكی فێنك‪ :‬بۆ‬ ‫هێوركردنەوەی مێشك وە دوور كەوتنەوە‬ ‫لە سەر ئێشە‪ ,‬خۆت بخەرە ناو حەوزێك‬ ‫لە ئاوی فێنك وە خۆت نووقم بكە لە‬ ‫ناویدا بۆ ماوەیەك دوایی هەست بەباشی‬ ‫دەكەیت‪.‬‬ ‫‪ )6‬مەساج كردنی لووت‪ :‬بە دەست‬ ‫وە بە پەنجەكانت مەساج بۆ لووتت بكە‬ ‫وە دەست بێنە بە لوتتدا بە هێواشی‪,‬‬ ‫وات لێ دەكات كە هەست بە سەرئێشە‬ ‫نەكەیت و مێشكت هێور دەكاتەوە‪.‬‬ ‫‪ )7‬پارچە پەڕۆیەك تەڕ بكە بە ئاوی‬ ‫س��ارد وە پارچە پەڕۆكە بهێنە بەسەر‬ ‫بەشی پشتەوەی خوارەوەی سەرت (واتە‬ ‫پشتە ملت) ئەمە وات لێ دەك��ات كە‬ ‫هەست بە گورجوگۆڵی بكەیت وە سەر‬ ‫ئێشەكەشت كەم دەكاتەوە‪.‬‬ ‫دوور كەوتنەوە لە شوێنی زۆی گەرم‬ ‫و زۆر خۆ ماندوو كردن چونكە گەرمی‬ ‫زۆر و زۆر خۆ ماندوو كردن دەبێتە هۆی‬ ‫سەرئێشە لە هەندێك كەسدا‪.‬‬

‫‪71‬‬ ‫‪71‬‬

‫چۆن خۆت لە پەتاو نەخۆشییەكانی‬ ‫وەرزی سەرما دەپارێزیت‬ ‫رێناس مەولود‬ ‫كۆكە‌و هەاڵمەت لە نەخۆشییە زۆر‬ ‫باوەكانی وەرزی پایز‌و زستانە توشبوون‬ ‫بەم نەخۆشیانەش لەرڕێێ چەندین‬ ‫جۆری ڤایرۆسەوە دەبن گواستنەوەی‬ ‫ئ��ەو ڤ��ای��رۆس��ەش ل��ە كەسێكەوە بۆ‬ ‫كەسێكی تر لەڕێی پژمین یان كۆكینی‬ ‫كەسێكی توشبوو بەڤایرۆسەكە‪.‬‬ ‫نیشانە باوەكانی ئەم نەخۆشیانە‬ ‫ڕانەگرتن یان داخرانی ڕاڕەوی لووت‬ ‫و ق��وڕگ ئێشە و پژمین و كۆكین‪...‬‬ ‫هەروەها سەر ئێشەو بوونی تایەكی‬ ‫مامناوەندە بەاڵم لەباری گران بوونی‬ ‫نەخۆشییەكەدا بەگشتی تاكە زیاد‬ ‫دەب��ێ��ت ه���ەروەه���ا ه��ەس��ت��ك��ردن بە‬ ‫سەرمایەكی زۆر و ب��ەدوای ئەویشدا‬ ‫ئارەق كردنەوە هەروەها بوونی ئازار و‬ ‫هەستكردن بە ماندووی‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دەپ��رس��ی��ن بۆچی توشی‬ ‫سەرما و پەتای هەاڵمەت دەبین؟‬ ‫س��ەرم��او ه��ەاڵم��ەت ك��اری��گ��ەری‬ ‫چ��ەن��دی��ن ج���ۆری ڤ��ای��رۆس��ن لەسەر‬ ‫لەشمان‪ ،‬كە بە شێوەیەكی ئاسایی‬ ‫لەناو هەوادا باڵون و كاتێك لەشمان‬ ‫دەبێت ژینگەیەكی لەبار بۆیان چاالك‬ ‫دەبن وەیان كاتێك كەسێكی توشبوو‬ ‫ب��ە ڤ��ای��رۆس��ەك��ە ل��ەڕی��گ��ەی پژمین‬ ‫ی��ان كۆكینەوە ڤایرۆسەكە دەكاتە‬ ‫هەواوە و ئێمەش لە ڕێی هەناسەدان‬ ‫ی��ان دەس��ت لێدانی شوێنێكەوە كە‬ ‫ڤارۆسەكەی پێوەیە دەبینە هەڵگری‬ ‫نەخۆشییەكە‪.‬‬ ‫زۆرت��ری��ن كاریگەری تووشبوون‬ ‫بە نەخۆشیەكەش لە كاتێكدایە كە‬ ‫كۆئەندامی بەرگری لەشمان الواز‬ ‫دەب��ێ��ت ب��ەه��ۆی م���ان���دووی‪ ،‬بوونی‬ ‫پەستان كەمی خ��ۆراك و ناچاالكی‬ ‫كاری هەرسكردن هەروەها وەرزش‬ ‫نەكردن و جگەرە كیشان‪.‬‬ ‫گەر دەتەوێ چارەسەرێكی ئاسان بۆ‬ ‫ئەم پەتایە بدۆزیتەوە ئەوا ئەم ڕێگا‬ ‫چارانە تاقی بكەرەوە ئەنجامەكەی‬ ‫دەبینیت‪.‬‬ ‫تەڕە پیاز یان سیر‪ ،‬ئەم ڕوەكانە‬ ‫ت��ای��ب��ەت م��ەن��دێ��ت��ی��ەك��ی ب��ەه��ێ��زی‬

‫شەڕكردنیان دژی نەخۆشی سەرما‬ ‫هەیە دەتوانی ئەو شوربا ڕوەكییە‬ ‫نوێیانە بخۆیت ك��ە ت��ەڕەپ��ی��از یان‬ ‫سیریان تێدایە ڕەنگە وات لێبكات‬ ‫ئ���ارەق ب��ك��ەی��ت��ەوە ب���ەاڵم یەكسەر‬ ‫خۆت مەشۆ بەڵكو لەم بارەدا لەشت‬ ‫بە خاولییەكی تەڕ پاك بكەرەوە و‬ ‫جلەكانت بگۆڕە و خەوێكی باش بكە‬ ‫دەبینیت كاریگەری نەخۆشییەكە لە‬ ‫ماوە ‪ ٢٤‬یان ‪ ٤٨‬كاتژمێردا نامێنێت‪.‬‬ ‫لووتت بێزاری كردووی ؟ هەوڵبدە‬ ‫شۆربای گەرم و توون بخۆیت‪ ،‬تاوەكو‬ ‫ڕاڕەوە داخراوەكانی لووتت بكاتەوە‬ ‫و لە بێزاری ڕزگ��ارت ببێ‪ ،‬هەوڵبدە‬ ‫بۆ ماوەیەكی كەم چەند وەرزشێكی‬ ‫كاریگەر ئەنجام بدەی بەرزبوونەوەی‬ ‫داواك����اری ل��ەش ب��ۆ ئۆكسجین بە‬ ‫دڵنیایەوە یارمەتیت دەدات قوڵتر‬ ‫هەناسە بدەیت و بەمەش ڕاڕەوە‬ ‫داخراوەكانی لوتت دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫كۆكە و ق��وڕگ ئێشە لەماڵەوە‬ ‫چارەسەر بكە‪ ،‬لیمۆیەكی گەورە بێنە‬ ‫و ئاوەكەی بگرەو لەگەڵ كەوچكێك‬ ‫هەنگوین تێكەڵی بكە و بیخۆ چەند‬ ‫جارێك دووبارەی بكەرەوە تا بەتەواوی‬

‫قورگ ئێشەكەت نامێنێ!‬ ‫ڕێژەیەكی زۆر لە ئ��او بخۆرەوە‬ ‫ڕاگرتنی ڕێ��ژەی ئ��او لە لەشدا زۆر‬ ‫گرنگە خ��واردن��ی ئ��ەو میوانەی كە‬ ‫ڤیتامن ( ‪ ) C‬یان تێدایە خواردنی چای‬ ‫گ��ەرم لەگەڵ زەنجەفیل ڕێگایەكی‬ ‫باشە بۆ چاالك كردنی سوڕی خوێن و‬ ‫پاكردنی لووت و بۆری هەناسە‪.‬‬ ‫لە كاتی چونت بۆ كار یان قوتابخانە‪،‬‬ ‫الی خۆتەوە هەوڵبدە ڕێگربیت لە وەی‬ ‫هاوڕێكانت توش نەكەیت لە كاتی‬ ‫پژمین و كۆكیندا دەس��ت بە دەمو‬ ‫لوتتەوە بگرەو پاشان دەستەكانت‬ ‫بە ئاو صابون بشۆ و ڕێگری بكە لە‬ ‫نزیك كەوتنەوەی زیاد لە پێویست و‬ ‫تەوقەكردن و ماچكردنی هاوڕیكانت‪.‬‬ ‫باش بزانە كە نەخۆشی سەرما و‬ ‫هەاڵمەت بەهۆی ڤایرۆسەوەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەكارهێنانی دەرمانی دژە هەوكردن‬ ‫سودێكی وای نابێت لەكاتی بەكار‬ ‫هێنانی دەرمانیشدا دەبێت بەپێی‬ ‫ڕینماییەكانی پزیشك و بە بێ دابڕان‬ ‫دەرمانەكە بەكار بهێنرێت تاكاتی‬ ‫چاكبوونەوەی یەكجاری و نەمانی‬ ‫نیشانەكانی نەخۆشیەكە‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪72‬‬ ‫‪72‬‬

‫مافەڕاستەقینەكانی ئافرەت‬

‫((تێكەاڵوی ژن‌و پیاو قەدەغەبكەن‌و‬ ‫ئازادی ئافرەت سنوردار بكەن))‬

‫ئا‪ :‬دایكی سیڤانە‬ ‫لەژێر ناونیشانی (امنعوا االختالط‬ ‫وقیدوا حریە المرأە)‪ ،‬تێكەاڵوی ژن‌و‬ ‫پیاو قەدەغە بكەن‌و ئ��ازادی ئافرەت‬ ‫سنوردار بكەن‪ ،‬لە ژێر ئەم ناونیشانە‬ ‫ڕۆژن��ام��ەی (ألجمهوریە) لەقاهیرە‪،‬‬ ‫وتاریكی ڕۆژنامەنوسی ئەمریكی‬ ‫(هیلیسیان ستانسبری) باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم ئافرەتە دوای ئ��ەوەی مانگیك‬ ‫لەمیسر مایەوە‪ ،‬ئەم وت��ارەی نوسی‬ ‫وتیایدا دەڵێت‪( »:‬كۆمەڵگەی عەرەب‬ ‫ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی��ەك��ی ك��ام��ڵ‌و ت����ەواوە‌و‬ ‫س��ەالم��ەت��ە‪ ،‬پێویستەو شایستەی‬ ‫ئەوەیەكە پابەند بێت بەونەریتانەی‬ ‫ك��ەالو ‌و گەنجەكانی لەسنورێكی‬ ‫گونجاودا ڕاگرێت‪ ،‬ئەم كۆمەڵگایە‬ ‫ج��ی��اوازە لەكۆمەڵگەی ئ��ەوروپ �ی‌و‬ ‫ئەمریكی‪ ،‬ئێوە كۆمەڵێك نەریتی‬ ‫بوماوەتان هەیە كەئافرەت سنوردار‬ ‫دەكات‌و فێری ڕێزگرتنی دایك‌و باوكی‬ ‫دەكات‪ ،‬هەروەها ڕێگەی(ئیباحیەیت)‬ ‫ڕۆژئ�����اوای ل��ێ دەگ��رێ��ت كەئیستا‬ ‫هەڕەشە لەكۆمەڵگەو خێزان دەكات‬ ‫لەئەوروپا‌و ئەمریكادا‪ ،‬ئەو سنورانە‬ ‫كەكۆمەڵگەی عەرەب واتە(كۆمەلگەی‬ ‫ئیسالمی) فەڕزی دەكاتە سەر كچە‬ ‫چاك وساڵحەكان زۆربە كەڵكە بویە‬ ‫ئاموژگارییان دەك��ەم پەیوەست بن‬ ‫بەداب و نەریت و ڕەوشتی خوتانەوە‬ ‫وتێكەاڵوی كوڕ‌و كچ قەدەغە بكەن‌و‬ ‫ئ����ازادی ئ��اف��رەت س���ن���وردار بكەن‬ ‫بەڵكو ب��گ��ەڕێ��ن��ەوە ب��ۆ س��ەردەم��ی‬ ‫حیجاب چونكە ئ��ەوە باشترە بۆتان‬ ‫لەوسەرلێشێواوی‌و ب��ەرەاڵی��ی یەی‬ ‫لەئەوروپا‌و ئەمریكاداهەیە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫دەب��ێ��ت ل��ەق��س��ەك��ان �ی‌و دەڵ��ێ��ت‪»:‬‬ ‫ت��ی��ك��ەاڵوی ق��ەدەغ��ە ب��ك��ەن زۆرم���ان‬ ‫بەدەستیەوە چەشتوە و بەدەستی‬ ‫یەوە دەناڵێنین ‪.‬كۆمەڵگەی ئەمریكی‬ ‫بۆتە كۆمەڵگەیەكی زۆر ئاڵۆز پرە‬ ‫لەدیمەنی ئیباحی‌و خیالعی‌و ڕوت‬ ‫وب��ێ شەرمی وە قوربانی یەكانی‬ ‫ئەمەش زیاتر لەوگەنجانەیە كەهیشتا‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ن��ەگ��ەی��ش��ت��ون��ەت��ە ت��ەم��ەن��ی( ‪)20‬‬ ‫ساڵی‪ ،‬كە شۆستەو بەندینخانەكانی‬ ‫پ���ڕك���ردوەت���ەوە جگەلە ب��اڕەك��ان‌و‬ ‫م��ەل��ه��اك��ان‪ ،‬ئ��ەو ئ��ازادی��ی��ەی دام��ان‬ ‫بەكچ و كوڕە بچوكەكانمان بەڕاستی‬ ‫كۆمەڵی تاوانكارو ڕێگرو یاخی بووی‬ ‫لێ دروس��ت كردن وەكو (چەتەكانی‬ ‫جیمس دین) چەتەكانی تلیاك‌و ماددە‬ ‫هۆشبەرەكان‪..‬هتد‪.‬‬ ‫ت��ێ��ك��ەاڵوی‌و ئیباحییەت‌و ئ��ازادی‬ ‫لە كۆمەڵگەی ئ��ەوروپ�ی‌و ئەمریكی‬ ‫ه��ەڕەش��ەی ل��ەخ��ی��زان��ەك��ان ك���ردوەو‬ ‫هەموو بنەماو بەها وڕەوشتەكانی‬ ‫لەبن دەركیشا‪ ،‬ئەو كچانەی لە ژێر‬ ‫تەمەنی (‪)20‬س��اڵ��ی دان تێكەڵی‬ ‫ك��وڕان دەب �ن‌و سەمادەكەن‌و عارەق‬ ‫دەخۆنەوە‌و تلیاك وەردەگ��رن بەناوی‬ ‫م��ەدەن��ی��ەت‌و ئ���ازادی‌و ئیباحیەت و‬ ‫خەریكی ی���اری‌و گ��ەم��ەی تێكەڵین‬ ‫لەژێر چاودێری خێزانەكانیانەوە بەڵكو‬ ‫بەرپەچی دای �ك‌و باوكیان دەدەن��ەوە‬ ‫‌و سەرپێچی مامۆستا‌و گەورەكانیان‬ ‫دەك��ەن ڕوب��ەڕوی��ان دەبنەوە بەناوی‬ ‫ئ���ازادی‌و تێكەاڵوی‌و ئیباحییەت‪ ،‬لە‬ ‫چەند خولەكێك شودەكات‌و دوای چەند‬ ‫كاژمێرێك تەاڵق دەدرێت بێ ئەوەی‬ ‫هیچی تێ بچێ تەنها واژویەك‌و بیست‬ ‫قرش و زاوای شەوێك نەبێت (گۆڤاری‬ ‫جمهوریە القاهیریە یۆنیۆ ‪1962‬م‬ ‫) ئێمەش دەڵ��ێ��ن ب��ان��گ��ەواز ك��ردن‬ ‫بۆدەرچونی ئافرەت بۆگۆڕەپانەكانی‬ ‫كاركردن بەم شێوەیە بەر فراوانە‬ ‫ب��ەڕاس��ت��ی ك��ارێ��ك��ی زۆر ق���ورس و‬ ‫ئەستەمە كەدەبێتە هۆی تێكەاڵوی‬ ‫ب��ێ س��ن��وور سەرئەنجامی گەلێك‬ ‫ناسۆر و ژەه��راوی دەبێت وەكو ئەم‬ ‫ئافرەتە ئەمریكی یە ڕونی دەكاتەوە‬ ‫كەتێكەاڵوی چ كارێكی كردۆتە سەر‬ ‫كۆمەڵگەی ڕۆژئ��اوا ئەمە لە كاتێكدا‬ ‫باسی شەستەكان دەكات ئەی ئێستا‬ ‫ئەبێ ب��ارودۆخ��ەك��ە ل��ەچ مەزارێكی‬ ‫تیاچون و نەهامەتی دابێت ‪.‬‬ ‫دەرچ��ون��ی ئ��اف��رەت لەماڵەكەی‬ ‫كەواڵت‌و مەملەكەتی خۆیەتی دەرچونە‬

‫لەفیتڕەت‌و سروشتی خۆی‪ ،‬خوای گەورە‬ ‫ئافرەتی بەشێوازێكی تایبەت دروست‬ ‫ك��ردوە ج��ی��اوازە لەشێوازی دروس��ت‬ ‫كردنی پیاو ئامادەی كردوە كەهەستێ‬ ‫بەكاروباری ناوماڵ و بەخێوكردنی‬ ‫منداڵ بۆیە فڕێدانی ئافرەت بۆناو‬ ‫م��ەی��دان��ی ك��ارك��ردن مەعنەویاتی‬ ‫ئافرەت دەشكێنێت‌و دەبێتە هۆی‬ ‫بێ بەش بونی منداڵ لەپەروەردەو‬ ‫سۆزو خۆشەویستی‪ ،‬ئیسالم هەریەك‬ ‫لە ژن‌و مێردی بەكارێكی تایبەت‬ ‫سپاردوە پیاو بۆ بژێوی پەیداكردن‌و‬ ‫ژنیش بۆ پەروەردەكردن‌و بەخشینی‬ ‫س���ۆزو خ��ۆش��ەوی��س��ت �ی‌و ش��ی��ردان‌و‬ ‫هەندێك كاركردن لەبواری فێركردن‌و‬ ‫بەڕێوەبردنی قوتابخانەكانی خۆیان‬ ‫وپزیشكی‌و پەرستاری ‪.‬‬ ‫ئیسالم جەخت لەوبنچینە فقهەیە‬ ‫دەك���ات ك��ە بانگەشە ب��ۆ ئ��ەو ك��ارو‬ ‫ك��ردەوان��ە دەك��ات كە دەبێتە هۆی‬ ‫(جلب المصالح ودر المفاسد) واتە‪:‬‬ ‫ك��ردەوەك��ان��ی ت��اك ل��ەن��او كۆمەڵگە‬ ‫دا دەب��ێ��ت ل��ەس��ەر بنچینەی ب��ەدی‬ ‫هێنانی بەرژەوەندی‌و دور خستنەوەی‬ ‫گەندەڵی‌و فەساد بێت‌و هەموو ئەو‬ ‫دەرگایانەی كەهۆكارن بۆ گەندەڵی‌و‬ ‫فەساد دەبێت دابخرێت‪ ،‬تێكەڵ بوونی‬ ‫ئافرەتیش بە پیاو لە مەیدانەكانی‬ ‫كاركردندا هۆكارێكە بۆ داڕوخانی‬ ‫ئ��ووم��ەت‌و فەساد بوونی كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫چۆن لەشارستانییە كۆنەكاندا ڕوی دا‬ ‫وەكو شارستانیەتی ڕۆمانی‌و یۆنانی‌و‬ ‫شارستانیەتی ڕۆژئ��اوای ئەمڕۆ كە‬ ‫خۆیان وەكوبیستان شایەتی بۆدەدەن‌و‬ ‫زیاتریش لەوبارەوە ببیستن ئەوەتا‬ ‫ن��وس��ەری ئینگلیزی (ال�ل�ادی ك��وك)‬ ‫دەڵ��ێ��ت‪ (»:‬ت��ێ��ك��ەاڵوی كارێكە پیاو‬ ‫پێ ی خۆشە بۆیە ئافرەتی فێركرد‬ ‫كە پێچەوانەی فیترەتی ئافرەتە)‪،‬‬ ‫چەند تێكەاڵوی زۆر بێت ئەوەندە‬ ‫منداڵی زیناو ناشەرعی زۆر دەبێت‪،‬‬ ‫ل��ێ��رەدا ب���ەاڵی گ����ەورە‌و ك��ارەس��ات‬ ‫بۆئافرەتە دەڵێت ئافرەتان فێربكەن‬ ‫بادور بكەونەوە لەپیاوان عاقیبەت‌و‬

‫‪73‬‬ ‫‪73‬‬

‫زۆری پێدەچێت كورتەی‬ ‫قسەكانمان ئ��ەوەی��ە ك��ەم��ان��ەوەو‬ ‫جێگیربوونی ئ��اف��رەت لەماڵەكەی‬ ‫خۆیدا دوای هەستانی بەكاروبارە‬ ‫ئاینی یەكانی باشترین‌و گونجاوترین‬ ‫دۆخە بۆسروشت وفیتڕەتی ئافرەت‌و‬ ‫پاراستنی ب��وون‌و گیانی‌و چاكسازی‬ ‫خ���ۆی‌و ك��ۆم��ەڵ��گ��ەك��ەی‌و چ��اودێ��ری‌و‬ ‫هێنانە بەرهەمی نەوەی ساڵح وچاك‬ ‫ئەگەر ت��وان��ای هەبێت ل��ەوە زیاتر‬ ‫بكات ئەوە دەتوانێت لەمەیدانەكانی‬ ‫ف��ێ��رك��ردن��ی ئ��اف��رەت��ان‌و پزیشكی‬ ‫وپەرستاری تایبەت بەئافرەتان كار‬ ‫بكات‪ ،‬وەكو چۆن دایكانی ئیمانداران‬ ‫لەبواری فێركردنی ئومەت‌و ڕێنمای‬

‫دەی��ب��ەخ��ش��ێ ب��ەئ��اف��رەت��ان‬ ‫كەخانمی ماڵەكانیان بن‌و النەی سۆزو‬ ‫خۆشەویستی مێردو منداڵكانیان بن‪،‬‬ ‫كاتێك بەماندویەتی دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆماڵەكانیان م��ای��ەی ئیسراحەت‌و‬ ‫ئارامی‌و دڵخۆشیان بن‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‬ ‫‪-1‬خ��ط��ر مشاركە ال��م��رأە للرجل‬ ‫ف��ی م��ی��دان عمله لسماحە الشیخ‬ ‫عبدالعزیزبن عبدالله بن باز‬ ‫‪-2‬روائع البیان تفسیرایات االحكام‬ ‫محمدعلی الصابونی‬ ‫الجز‌ء الثانی ص ‪390 -389‬‬

‫ئافرەتان‬

‫نەهامەتی ئ��ەو ك��ارەی��ان ب��ۆ ڕون‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫شۆبنهوری ئەڵمانی دەڵ��ێ��ت‪(»:‬‬ ‫كارێكی زۆر نابەجێ‌و نوشستی‌و‬ ‫پەككەوتنە بۆ ئەو حاڵەی كەئافرەتی‬ ‫ب��ەش��داری پ��ی��او ك��رد لەبنیاتنانی‬ ‫س�����ەروەری‌و ش��ك��ۆم��ەن��دی پ��ی��اودا‌و‬ ‫ئاسانكاری كرد بۆ تەماعەگەندەڵەكانی‬ ‫ئافرەت بوە هۆكاری فەسادكردنی‬ ‫مەدەنیەتی نوێ بەهێزی دەسەاڵت‬ ‫وڕاو بۆچونە نابەجێكانی‪.‬‬ ‫(اللورد بیرون)دەڵێت‪ (»:‬ئەگەر‬ ‫ل��ەگ��ەڵ��م ب��ی��ر ب��ك��ەی��ت��ەوە ئ���ەوەی‬ ‫ك���ەئ���اف���رەت���ی ت��ی��اب��وو‬ ‫ل��ەس��ەردەم��ی یۆنانییە‬ ‫حاڵەتێكی‬ ‫كۆنەكاندا‬ ‫وپێچەوانەی‬ ‫نابەجێ‬ ‫س����روش����ت����ە ب���ۆی���ە‬ ‫ب���ۆت دەردەك����ەوی����ت‬ ‫ك��ەس��ەرق��اڵ��ك��ردن��ی‬ ‫ئ����اف����رەت ب���ەك���اری‬ ‫ن��اوم��اڵ وچاككردنی‬ ‫خ����واردن و ب��ەرگ��ی‬ ‫وپاراستنی لەتێكەڵی‬ ‫خ��ەڵ��ك زۆرب��اش��ت��رو‬ ‫پێویست ترە‪.‬‬ ‫س����ام����وی����ڵ‬ ‫س���م���ای���ڵ���س���ی‬ ‫ئ���ی���ن���گ���ل���ی���زی‬ ‫دەڵ����ێ����ت‪ (»:‬ئ��ەو‬ ‫س���ی���س���ت���م���ەی‬ ‫كەڕێ دەدات بە‬ ‫ئافرەت كاربكات‬ ‫لە كا ر گە كا ند ا‬ ‫هەرچەندە ماڵ‬ ‫و س�����ەروەت‬ ‫ب������ەدەس������ت‬ ‫بهێنیت ب��ۆواڵت‬ ‫ئ��ەن��ج��ام��ەك��ەی وێ���ران‬ ‫ك��ردن‌و ڕوخاندنی ژیانی خێزانی یە‬ ‫چونكە ه��ێ��رش دەك��ات��ە س��ەر ماڵ‬ ‫وڕوكنەكانی دەڕوخێنێت و پەیوەندیە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان دەڕوخێنێت‪ ،‬ژن‬ ‫لە مێردی دەك���ات‌و منداڵ لەخزم‌و‬ ‫ك��ەس��وك��ار دەك����ات‌و ئەنجامەكەی‬ ‫تەنهاسوك كردنی ڕەوشتی ئافرەتە‪،‬‬ ‫چونكە وەزیفەی ڕاستەقینەی ئافرەت‬ ‫ك���اری ن��اوم��اڵ وپ���ەروەردەك���ردن���ی‬ ‫م��ن��داڵ��ە‪ ،‬ب����ەاڵم ك��ارگ��ەك��ان ل��ەم‬ ‫بەرپرسییاریەتیەیان دوردەك��ات��ەوە‬ ‫بۆیە ماڵەكان ماڵ نین‌و منداڵەكان‬ ‫بەبێ پ��ەروەردە لەگۆشەی پەراوێزدا‬ ‫دەژی���ن‌و خۆشەویستی نێوان ژن و‬ ‫مێرد تواوەتەوە ونەماوە‪ ،‬ئافرەت ئەو‬

‫ئافرەتە نیە كەخۆشەویست والنەی‬ ‫پیاو ب��وو بەڵكو ئێستاهاوڕێ كاری‬ ‫پیاوە لەئەنجامدا سادەیی‌و ساكاری‌و‬ ‫نەرم‌و نیانی الیەنی ئەخالقی‌و فیكری‬ ‫لەدەست داوە ‪.‬‬ ‫ئەندامێكی كۆنگرێسی ئەمریكی‬ ‫دەڵێت‪ (»:‬خوای گەورە كاتێ سیفەتی‬ ‫مناڵ بوونی داوە بەئافرەت داوای‬ ‫ل��ێ ن��ەك��ردوە ب��ۆ ك��ارك��ردن بەڵكو‬ ‫ك��اری ئ��اف��رەت مانەوەیەتی لەماڵ‬ ‫بۆپێگەیاندنی ئەومندااڵنە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ب��م��ان��ەوێ��ت ڕاوب��ۆچ��ون��ی كەسانی‬ ‫بەئینسافی ڕۆژئ����اوا ب��اس بكەین‬ ‫دەرب���ارەی تێكەاڵوی ئ��اف��رەت‌و پیاو‬

‫كردنی پیاوان وئافرەتانی ئومەتی‬ ‫ئیسالمی دا ڕۆڵ��ی زۆر كاریگەریان‬ ‫هەبووە لەگەڵ پاراستنی سنورەكان‌و‬ ‫بااڵپۆشی‌و دوركەوتنەوە لەتێكەاڵوی‬ ‫پیاوان لەكارەكانیان‪.‬‬ ‫ه������ەم������وو ڕوداوەك����������������ان‌و‬ ‫س��ەرئ��ەن��ج��ام��ەك��ان��ی ن���او ژی��ان��ی‬ ‫مرۆڤایەتی ڕۆژانە ئایەتەكانی خوای‬ ‫گ���ەورە دەسەلمێنن كاتێك خ��وای‬ ‫گ���ەورە ئەمر دەك���ات بەئافرەتانی‬ ‫ئیماندار كەجێگیری ماڵەكانیان‬ ‫ب��ن و دە ف��ەرم��وێ��ت‪[»:‬وق��رن فی‬ ‫بیوتكن]بەڕاستی ئەمە جوانترین‬ ‫ڕێزو گەورەترین مافە خوای گەورە‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪74‬‬ ‫‪74‬‬

‫ئاواز عەسكەری‪:‬‬

‫لـەهـەڵەبجەی شــ‬ ‫مـەخزەنم لـەژێر‬ ‫بەسـەرما دەمهـ‬ ‫دیدار‪ :‬ڕوئیا‬

‫ل��ە ت��ێ��ك��ڕای ك��ۆم��ەڵ��گ��ەك��ان��دا‬ ‫هەمیشە باس لە ڕۆڵ‌و دەوری كارای‬ ‫ژن كراوە لە خەبات‪ ،‬لە پێناو ژیانێكی‬ ‫باشترو ڕزگاربون لە جەورو ستەمی‬ ‫نەیار‌و داگیركەران‪ ،‬هاوشانی پیاوان‬ ‫خزمەتیان بە كورد‌و خاك‌و واڵت‌و‬ ‫هاونیشتیمانیانیان كردوە و ‪ ،‬زۆرن‬ ‫ئەو ئافرەتە گەورانەی لە ڕابردودا‬ ‫ژیانی خۆیان خستۆتە مەترسیەوەو‬ ‫بەتواناو ئیرادەو سەلیقەی خۆیان‬ ‫ك��اری دەگ��م��ەن‌و دانسقەیان بە‬ ‫ئەنجام گ��ەی��ان��دوە‌و مێژوویەكی‬ ‫ئێجگار زێڕین‌و بە بەهایان بۆخۆیان‬ ‫نەخشاندوە‌و‪ ،‬یەكێك لە و خانمە‬ ‫ماندونەناسە (ئ��اواز عەسكەری)‬ ‫یە‪ ،‬بۆ چەند ساتێك حەوانەوە بوە‬ ‫میوانی ڕێگاو حەسرەت‌و ماندوبون‌و‬ ‫لێهاتوییەكانی ب���ەم شێوەیە‬ ‫گێرایەوە‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬س���ەرەت���ا خ����ۆت بە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫خوینەرانمان بناسێنیت؟‬ ‫ناوم ئاواز عەلی یە‪ ،‬لەدایك بووی‬ ‫ساڵی ‪ ،1962‬خەڵكی قۆزەڕەقەم‪،‬‬ ‫نازناوم ئاواز عەسكەرییە (شۆڕشی‬ ‫كوردایەتی) لەشۆڕشی دینداریشم‬ ‫دا دادە ئاواز‪ ،‬پلەی خوێندم كەمە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم سوپاس بۆ خوا زۆر باشم‬ ‫لەڕوانگەی قورئان‌و حەدیسەوە‪،‬‬ ‫خوای گەورە توانای زۆری پێ داووم‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لەكەیەوە هاوسەرگیریت‬ ‫كردووە؟‬ ‫ئ��اوازع��ەل��ی‪ :‬لە س��اڵ��ی(‪)1973‬‬ ‫وە ه��اوس��ەرگ��ی��ری��م ك�����ردووە‪،‬‬ ‫ه���اوس���ەرەك���ەم ن����اوی ح��ەس��ەن‬ ‫سەنگاوی یە‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬ل���ە ب���ەره���ەم���ی ئ��ەم‬ ‫هاوسەرگیریە بونە خاوەنی چەند‬ ‫منداڵ؟‬ ‫ئ��اوازع��ەل��ی‪ :‬س��وب��اس ب��ۆ خ��وا‪،‬‬ ‫هەشت منداڵ‪ )5( ،‬كوڕ‌و (‪ )3‬كچ‪.‬‬

‫زۆر سوپاسی خوای گەورە دەكەم‬ ‫ك��ە ئ��ەو ف��ەزڵ��ەی پ��ێ بەخشیوم‬ ‫كە منداڵەكانم پ��ەروەردەی��ەك��ی‬ ‫دیندارانە بكەم‌و ئەوانیش ئێستا‬ ‫پ����ەروەردەی چینی ه���ەژارو دین‬ ‫پەروەران دەكەن‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەگەر باسێكی سەرەتای‬ ‫ژیانی الوی خۆتمان بۆ بكەیت ؟‬ ‫ئ������اواز ع���ەل���ی‪ :‬ه����ەر چ���اوم‬ ‫هەڵهێناوە خەریكی ڕاك��ە ڕاك��ەو‬ ‫غەریبی‌و بەكوردایەتی یەوە چاوم‬ ‫ك��ردووەت��ەوە‌و ئ��ەم دێ‌‌و ئ��ەو دێ‌‬ ‫ك����راوەوەو س��ێ ج��ار ماڵی باوكم‬ ‫سوتاوە‪ ،‬كاتێكیش كە پێگەیشتم‬ ‫ژیانم بەكوردایەتی یەوە بردووەتە‬ ‫س��ەر‪ ،‬چونكە زانیومە زمانەكەم‬ ‫كوردە‪ ،‬بەرگەكەم كوردە‪ ،‬شەرەف‌و‬ ‫خاكەكەم ك���وردە‪ ،‬ل��ەس��ەر خ��اك‌و‬ ‫نیشتمانەكەم بەرگریم ك��ردووەو‬ ‫ئەوەی كە توانیومە هەوڵم بۆ داوە‌و‬ ‫هاوكاری پێشمەرگەم كردووە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬هۆكاری چی بوو كە ببی بە‬ ‫پێشمەرگە یان خزمەتی پێشمەرگە‬ ‫بكەیت ؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی‪ :‬ه��ۆك��اری ئ��ەوەی‬ ‫كە ص��ەدام ڕژێمێكی زۆر توند‌و‬ ‫تیژو داپڵۆسێنەربوو‪ ،‬خاكەكەمانی‬ ‫داگیر ك��ردب��وو‪ ،‬زۆر زوڵ��م‌و زۆری‬ ‫لەكورد دەكرد منیش وەك كوردێك‬ ‫دەمویست بەرگری لە خاكەكەم‬ ‫بكەم ئەوەندەی لە توانامدا هەیە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لەبنەماڵەكەتاندا كەس‬ ‫هەبوو پێشمەرگەبێت‌و یارمەتیان‬ ‫بدات یان هەرخۆت بوویت ؟‬ ‫ئ��اوازع��ەل��ی ‪ :‬ب��ەڵ�ێ‌‪ ،‬براكانم‪،‬‬ ‫دووب��رام پێشمەرگەبوون لەشاخ‪،‬‬ ‫برا بچوكەكەم ڕۆیشتە دەرەوە ئیتر‬

‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬

‫ــەهیدەوە تاقم‌و تفەنگم دەبەست و هەشت‬ ‫جلی كوردیەوە دەش��اردەوە‌و عەبایەكم ئەدا‬ ‫ـێنایە سلێمانی‌و لەوێوە دەچووم بۆ قەرەداخ‬ ‫من كۆڵ بەكۆڵ بووم بەدوایەوە‬ ‫ل��ەس��اڵ��ەك��ان��ی ‪1978‬ت����ا ‪1980‬‬ ‫بەدوای ئەوەوە بووم‪ ،‬كاتێك ماڵی‬ ‫باوكم ئەمری گرتنیان بۆ دەرچوو‬ ‫ئیتر ماڵی باوكم ئاوارەبوون‪ ،‬خاڵم‬ ‫بردنی بۆڕانیە بۆماڵی خۆی‪ ،‬منیش‬ ‫لەوێ‌ بەقاچاخ هێنامنەوەو بردمن بۆ‬ ‫هەڵەبجەی شەهید ماڵم لەوێ‌ بوو‪،‬‬ ‫شەش مانگ مانەوە‪ ،‬دراوسێكانمان‬ ‫دەی����ان پ��رس��ی ئ���ەم م��اڵ��ە‪ ،‬ئ��ەم‬ ‫خ��وش��ك��ان��ەت ل��ێ��رەن ئ���ەم ووت‬ ‫خانووەكەیان ڕووخاندووە هاتونەتە‬ ‫الی من‪ ،‬ئیتر وردە وردە خەریكبوو‬ ‫پێیان دەزان��ی بابەتەكە چی یە‪،‬‬ ‫دوایی چووم بۆ كانی خەیاران بۆ‬ ‫سورێن براكەم دۆزییەوە بەدوایدا‬ ‫زۆر گەڕام ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬بە تەنها هەر خۆت بویت‬ ‫ئەچویت؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی ‪ :‬س��ەرەت��ا بەڵێ‬ ‫ه��ەرخ��ۆم‪ ،‬كە گ��ەڕام��ەوە هەواڵی‬ ‫هات لەشارەزووبوو لە موانی مەال‬ ‫تایەر ی پێ دەڵێن لە ش��ارەزوو‬ ‫دای���ك‌و ب��اوك��م ب��رد ل��ەگ��ەڵ خۆم‬ ‫دوانزە سەعات بەپێ‌و بە تراكتۆر‬ ‫هەتاشوێنەكەیمان دۆزی��ەوە خۆی‬ ‫شوێنەكە دوور نەبوو‪ ،‬بەاڵم ئێمە‬ ‫شارەزانە بووین چەند دێمانكرد تا‬ ‫چووینە ئەو شوێنەوەو بەبراكەم‬ ‫ش��اد بووینەوە پاشان بەقاچاخی‬ ‫هێنامەوە بۆ ماڵەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دوای چەند ساڵ برا كانت‬ ‫دۆزیەوە؟‬ ‫ئ���اواز عەلی ‪ :‬دوای دووس��اڵ‬ ‫لە ‪1978‬ب��ۆ ‪ 1980‬بارودۆخەكە‬ ‫زۆر خ����راپ ب���وو دێ��ی��ەك��ان��ی��ان‬ ‫دەڕووخاند‌و دادەگیراو چۆڵدەكرا‪،‬‬ ‫ك���ەس ن���ەی���دەوێ���را ب��ەق��اچ��اخ��ی‬ ‫خەڵك دەڕۆش��ت بەشاخەكانیشدا‬

‫دەڕۆی��ش��ت��ی م��ەت��رس��ی ت��ەی��ارەت‬ ‫ه��ەب��وو‪ ،‬ئێمە كاتێك چووین بۆ‬ ‫سورێن‌و بەكانی خەیارانا هاتینەوە‬ ‫بەئاسكۆڵدا دێ��ی��ەك��ە ل��ە نێوان‬ ‫ع��ێ��راق‌و ئ��ێ��ران ل��ەس��ەر س��ن��وورە‬ ‫ئینجا بەناو كانی خەیارانا ناوقەد‬ ‫بڕمان كرد بەسیامێوەو سیاگوێزدا‬ ‫هاتینەخوارەوە ب��ەچ��ن��ارەو كانی‬ ‫ئ��اس��ك��ان��دا دوای���ی ه��ات��ی��ن��ەوە بۆ‬ ‫موجەمەعی ش��ان��ەدەری‪ ،‬خۆمان‬ ‫وادەردەخست كە گوایە واڵخ‌وشتمان‬ ‫لێ‌ وون بووە بۆی دەگەڕێین هاتین‬ ‫لەماڵێك ماینەوە پێاڵومان لەپیادا‬ ‫نەمابوو زۆر گەڕابووین‌و بەیانی‬ ‫زوو دەرچ��ووی�ن‌و هاتینەوە بەرەو‬ ‫سلێمانی ‪،‬ئینجا دواتر برا گەورەكەم‬ ‫چووە دەرەوەو بو بەپێشمەرگە لە‬ ‫‪1980‬بۆ ‪ 1983‬لە ناوچەی قەرەداغ‬ ‫بوو لە هێزی(‪)55‬ی ق��ەراغ‪ ،‬لەوێ‌‬ ‫من تەقەمەنی‌و تفەنگم بۆ دەبردن‬ ‫بەیاناتم لەگەڵ ئاڵوگۆڕ دەكردن‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەوكاتە تۆ هاوسەرگیریت‬ ‫كردبوو؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬بەڵێ‌ هاوسەرگیریم‬ ‫كردبوو‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ه���اوس���ەرەك���ەت ڕێگر‬ ‫نەبوو ڕێگەی پێ ئەدای یان بەبێ‬ ‫ئاگاداری ئەو ئەم كارانەت دەكرد؟‬ ‫ئ����اواز ع��ەل��ی ‪ :‬ن��ەخ��ێ��ر هیچ‬ ‫ك��ات ڕێگرنەبووە بەڵكو ئەویش‬ ‫خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی ی��ەك��ی زۆری بۆ‬ ‫نیشتمانەكەی هەبوو خۆی پشتگیری‬ ‫دەكردم‌و هاندەرم بوو‪ ،‬چونكە من‬ ‫هیچ كات حەقی هاوسەرەكەمم‬ ‫نەخواردووەو ڕاستگۆبووم لەگەڵیا‌و‬ ‫ئەویش باش منی هەڵسەنگاندووە‌و‬ ‫زانیویەتی خیانەتی لێ‌ ناكەم‌و لە‬ ‫پێناو نیشتمان‌و براكانمانە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪:‬چەند خوشك‌وبرابوون بۆ‬

‫هەرتۆ ئەوكارەت دەكرد؟‬ ‫ئ����اواز ع��ەل��ی ‪ :‬م��ن خوشكی‬ ‫گ�����ەورەب�����ووم‪ ،‬چ����وار خ��وش��ك‌و‬ ‫دووب��راب��ووی��ن‪ ،‬ب��ەاڵم دووب��راك��ەم‬ ‫لەمن گەورەتربوون منیش لەسێ‬ ‫خوشكەكە گەورەتربووم ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪:‬سەرەتا كەدەستكرد بە‬ ‫خزمەتكردنی پێشمەرگە‌و خەبات‬ ‫ك��ردن��ی نهێنیت ه���ەر لەماڵی‬ ‫باوكتەوە دەست پێ كرد یان پاش‬ ‫هاوسەرگیریت بوو؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬كە هاوسەرگیریم‬ ‫كرد دەستم پێ كرد‪ ،‬چونكە مناڵ‬ ‫ب���ووم ك��ە ه��اوس��ەرگ��ی��ری��م ك��رد‬ ‫تەمەنم ‪12‬ساڵ بوو‪ ،‬هاوسەرەكەم‬ ‫هاوكاری دەكردم‌و ڕێگری نەدەكرد‪،‬‬ ‫لەهەڵەبجەی شەهیدەوە تاقم‌و‬ ‫تفەنگم دەبەست و هەشت مەخزەت‬ ‫لەژێر جلی كوردیەوە دەشاردەوە‌و‬ ‫عەبایەكم ئەدا بەسەرما دەمهێنایە‬ ‫سلێمانی‌و ل��ەوێ��وە دەچ����ووم بۆ‬ ‫قەرەداخ ‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪:‬ل��ە و م���ەودای���ە چ��ەن��د‬ ‫سەیتەرە(خاڵی پشكنین)ت دەبڕی؟‬ ‫ئ��اواز عەلی ‪ :‬لە هەڵەبجە تا‬ ‫سلێمانی حەوت سەیتەرە بوو‪ ،‬ماڵم‬ ‫لە هەڵەبجەی شەهیدبوو چونكە‬ ‫ئەوكاتەی لەساڵی ‪ 1974‬دا كە‬ ‫چووینە دەرەوە دوات��ر گەڕاینەوە‪،‬‬ ‫گەڕاوەكانیان دەنارد بۆ هەڵەبجەی‬ ‫شەهید ئ��ەوان بەحسابی خۆیان‬ ‫ئێمەیان نەفی كردبوو‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ئ���ەی چ���ۆن دەستگیر‬ ‫ن��ەدەك��رای یان لە خاڵی پشكنین‬ ‫ڕزگارت دەبوو؟‬ ‫ئ��اواز عەلی ‪ :‬بەیەك سەیارە‬ ‫ڕاستەوخۆ نەدەچوومە شوێنەكە‬ ‫بەڵكو چەند سەیارەم دەگۆڕی هەتا‬ ‫دەچوومە شوێنەكە‪ ،‬یەكێكی تر‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪76‬‬ ‫‪76‬‬

‫لەهۆكار سەركەوتنم لەم كارەدا‬ ‫دەگەڕێنمەوە بۆ ئەو دوعاو پاڕانەوە‬ ‫زۆرەی كە دایكم بۆی دەكردم‪ ،‬زۆر‬ ‫لێم ڕازی بوو زۆر دوعای بۆدەكردم‬ ‫ئەوەش بەیەكێك لە هۆكارەكانی‬ ‫سەركەوتنم دەزانم‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەوكات منداڵی بچوكت‬ ‫هەبوو بەجێیان بهێڵیت؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬بەڵێ‌ منداڵی بچوكم‬ ‫هەبوو الی دایكم یان خوشكەكانم‬ ‫ب��ەج��ێ��م دەه��ش��ت��ن‪ ،‬چ��ون��ك��ە ج��ار‬ ‫هەبوو دووش��ەو وسێ ش��ەوم پێ‬ ‫دەچوو شوێنەكان دووربوون بەپێ‬ ‫دەڕۆش��ت��ی��ن ڕێ��ی س��ەی��ارە نەبوو‬ ‫س��ەی��ارە ن��ەی دەت��وان��ی لەترسی‬ ‫جاش‌و تەیارە‌و جەیش نەیان دەوێرا‬ ‫بەتایبەت لەناوچەی هەڵەبجە نەت‬ ‫دەوێرا زۆر جموجوڵ بكەیت پێیان‬ ‫دەزانی دەبووایە زۆر نهێنی بێت‪،‬‬ ‫ئیتر من برایەكم دەناسی بەیاناتی‬ ‫پ��ێ دەدام ك��ە ب�ڵ�اوی بكەمەوە‬ ‫ئەویش كەسێكی تری ئەناسی‌و‬ ‫یەكێكی تر كەسێكی تری دەناسی‌و‬ ‫ئاوەهابوو نەتدەزانی ئەولە كێی‬ ‫تری وەر گرتووە‪ ،‬چونكە دۆخەكە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫زۆر خراپ بوو زۆر نەتدەوێرا خۆت‬ ‫بناسێنیت شەو بەلەزگە بنهێنی‬ ‫بەیاناتمان لە دی��وارەك��ان دەداو‬ ‫نامەی پێشمەرگەمان ئەگەیاندەوە‬ ‫ب��ەب��ن��ەم��اڵ��ەك��ان��ی��ان‌و ب��ەدای��ك��ی‬ ‫پێشمەرگەكان‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دراوس��ێ ی��ان كەسی تر‬ ‫هەبوو وەكو تۆ بن؟‬ ‫ئ�����اواز ع��ەل��ی ‪ :‬ب���ەڵ���ێ‪ ،‬دوو‬ ‫دراوسێم هەبوو ئەوانیش خاوەنی‬ ‫شەهید بوون زۆر باش بوون هەتا‬ ‫برایەك هەبوو ن��اوی محەمەد بو‬ ‫دای��ك��ی عەینای ن��اوب��وو‪ ،‬حەمەی‬ ‫عەینایان پێ دەوت‪ ،‬بەناوبانگ بوو‬ ‫لەهەڵەبجەی شەهید ئەو تاقمە‬ ‫تفەنگ‌و شتی بۆدروست دەكردم‌و‬ ‫لەیەدەگ‌و شتەكانی تێ بكەین بە‬ ‫حساب بۆ جاشی دروس��ت دەك��رد‪،‬‬ ‫بەاڵم بەنهێنی بۆ ئێمەی دروست‬ ‫دەك���ردو ئەمبرد ب��ۆ تیپی (‪)55‬‬ ‫ی ق��ەراخ كە عوسمان عەسكەری‬ ‫برام لەوكەرتە پێشمەرگەبوو ئیتر‬ ‫بەدەر لە تەقەمەنی‌و چەك‪ ،‬قاتە‬ ‫جلوبەرگم بۆ دەب���ردن‌و‪ ،‬دەرزی��و‬ ‫دەرم����ان‌و خ��واردن��م ب��ۆ دەب���ردن‬

‫لە مریشكی س��ورك��راوو كولیچەو‬ ‫شیرینی‌و ئ��ەوەی لەتوانامدابوایە‬ ‫بۆم دەبردن ‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ڕۆژێ���ك ل����ەڕۆژان بیرت‬ ‫لەوەنەكردبووەوە ئەگەر دەستگیر‬ ‫ب��ك��رێ��ی��ت چ��ی��ت ب��ەس��ەردێ��ن��ن‌و‬ ‫نەدەترسایت؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی ‪ :‬ب��ەڕاس��ت��ی من‬ ‫ئەوەندە خۆشەویستی خاكەكەم لە‬ ‫داڵ بوو ئەوەم پشت گوێ‌ خستبوو كە‬ ‫ڕژێمی بەعس ئەوەندە ستەمكارە‬ ‫كاتێك كچە كوردەكانی دەگرت چی‬ ‫لێ دەكردن‌و چەندین شەرەفی كچە‬ ‫كوردی برد‌و بەدەستیانەوە دەیان‬ ‫نااڵند خۆشەویستی نیشتمانەكەم‌و‬ ‫خاكەكەم ئەمانەی لەیادبردبووم‬ ‫س��وب��اس ب��ۆخ��وا ی���ەك ج��اری��ش‬ ‫نەگیرام‌و پێیان نەزانیم‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬براكانت هەردوكیان لەیەك‬ ‫شوێن بوون؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬نەخێر‪ ،‬یەكێكیان‬ ‫لەبەری قەراخ‌و ئەویتر لە شارەزوور‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ب��ۆالی ه��ەردوو براكانت‬ ‫دەچوویت؟‬

‫‪77‬‬ ‫‪77‬‬

‫ئاواز عەلی ‪ :‬بەڵێ‌ ‪.‬‬ ‫ڕێگا ‪ :‬پارەت چۆن دەست دەكەوت‬ ‫كە پێداویستی پێ بكڕیت‌و بیبەیت‬ ‫بۆئەوان؟‬ ‫ئ���اواز عەلی ‪ :‬ل��ەن��او خۆماندا‬ ‫كۆمان دەكردەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬چەند ساڵ ئاوا خزمەتی‬ ‫پێشمەرگەت كرد؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬لە ساڵی ‪1974‬‬ ‫دەبابە هاتە سلێمانی‌و سلێمانی‬ ‫چۆڵكرا ئێمە چوینە تەوێڵە دوای‬ ‫ئەوە كەهاتینەوە ئیتر لە ‪ 78‬من‬ ‫دەستم پێ كرد‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لەپای ئەم هەموو خزمەتە‬ ‫بۆ پێشمەرگە‪ ،‬حكومەتی هەرێم‬ ‫پاداشتیان چی بوو بۆت؟‬ ‫ئ����اواز ع��ەل��ی ‪ :‬چ��ی��ان ب��ە من‬ ‫بەخشی‪ ،‬دوات��ر كە خ��وای گ��ەورە‬ ‫دەستی فەزڵی خۆی خستە سەرم‌و‬ ‫هیدایەتی ی��ام لە ساڵی ‪،1990‬‬ ‫دوای ئەوە لە ‪2001‬دا گیرام دوای‬ ‫ئەویش لە ‪ 2006‬گیرانی دووەمم‬ ‫ه��ەر ل��ەالی��ەن حكومەتی هەرێم‬ ‫دەستی پێ ك��رد‪ ،‬هاتن لەماڵەوە‬ ‫دەستگیریان ك���ردم دووان��ب��وون‬ ‫بەجلی مەدەنی یەوە هاتن‌و وتیان‬ ‫منداڵێكمان لەدایك دەبێت وەرە‬ ‫ناوكی ببڕە‪ ،‬ب��ەاڵم من هەستم‬ ‫كرد بۆ ئ��ەوە نی یە وتم دەبێت‬ ‫هاوسەرەكەم لەگەڵم بێت بردیانمە‬ ‫ن��او ئاسایش‌و هاوسەرەكەمیان‬ ‫ڕەوانەكرد‌و منیان هێشتەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬هۆكاری گرتنت لەالیەن‬ ‫حكومەتی هەرێم چی بوو؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬هۆكارەكەی هەر‬ ‫ئەوەبوو كە خوای گەورە هیدایەتی‬ ‫دابووم‌و لەسەر دین گیرام‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬كە دەستگیریان كردیت‬ ‫زان��ی��ان كە تۆ ئ��اواز عەسكەریت‬ ‫ك��ە ئ��ەو ه��ەم��وو خ��زم��ەت��ەت بە‬ ‫پێشمەرگەو ب��ە ك���ورد ك���ردووە‬ ‫لەسەردەمی خەباتی شاخ‌و شاردا ؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬بەڵێ‌‪ ،‬زانیان من‬ ‫ئ��ەو ك��ەس��ەم‌و خوشكی عوسمان‬ ‫ع��ەس��ك��ەری�م‌و ه��ەم��وو شتێكیان‬ ‫دەزانی‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬هیچ هەڵوێستێكیان نەبوو‬ ‫؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی ‪ :‬هەڵوێستیان‬ ‫ئ���ەوەب���وو ووت��ی��ان ت��ۆ ئ��ەوك��ات��ە‬ ‫ئ��اواب��وی �ت‌و ئێستەش ئ���اوا‪ ،‬وتم‬

‫خراپی من بەرامبەر ئێوە ئەوەیە‬ ‫كە من دیندارم‪ ،‬ئەگەر دینداری من‬ ‫الی ئێوە خراپە ئەواالی خۆم باشەو‬ ‫هەڵمبژاردووە‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬چ��ەن��د ل��ە بەندینخانە‬ ‫مایتەوە؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی ‪ :‬ج���اری یەكەم‬ ‫هەفتەیەك بوو‪ ،‬جاری دووەم ‪47‬‬ ‫شەو بوو‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬یەكەم جار لەكوێ‌ گیرایت‌و‬ ‫كەی بوو؟‬ ‫ئاواز عەلی‪ :‬لەئاسایشی گشتی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬ساڵی ‪ 2001‬كۆتایی‬ ‫م��ان��گ��ی چ���وار ب���وو‪ ،‬هەفتەیەك‬ ‫مامەوەو پاشان ئازاد كرام‪ ،‬دووەم‬ ‫گیرانیشم لە ساڵی ‪ 2006‬مانگی‬ ‫ن��ۆ ب��وو ‪47‬ش���ەو ل��ە بەندینخانە‬ ‫مامەوە ڕەمەزان‌و جەژنیشم لەوێ‌‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئازار‌و سزادانت هەبوو؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی ‪ :‬نەخێر تەنها‬ ‫سزادانی نەفسیم هەبوو‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەی چۆن ئازادكرایت؟‬ ‫ئ���اواز ع��ەل��ی‪ :‬خ��ان��وی��ەك‌و دوو‬ ‫ك���ەس ب��وون��ە ك��ەف��ی��ل �م‌و‪ ،‬ئیتر‬ ‫ن��ازان��م كابرایەكیش هاتبوو بە‬ ‫فێڵ ‪50‬وەرەقەی لە هاوسەرەكەم‬ ‫سەندبو وتبووی من ئازادی دەكەم‪،‬‬ ‫هاوسەرەكەشم گیانی خۆشی بدایە‬ ‫بەس هاوسەرەكەی ئازاد بكەن‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ك���اری ئێستات چ��ی یە‬ ‫بەچییەوە خەریكیت ؟‬ ‫ئاواز عەلی‪ :‬ئێستا خانمی ماڵم‌و‬ ‫بەكاری ناو ماڵەوە خەریكم‌و كاری‬ ‫مامانیش دەكەم‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬ك����اری م��ام��ان��ی چ��ۆن‬ ‫فێربوویت ؟‬ ‫ئ����اواز ع��ەل��ی ‪ :‬س��اڵ��ەك��ان��ی‬ ‫نزیكی ‪ ،1995‬یونسێف دەورەی‬ ‫كردەووە‪ ،‬پێیان وتم تۆ بۆ ئەوكارە‬ ‫لێهاتویت ئیتر چووم كاتێ‌ تەواو‬ ‫ب���وو ت��اق��ی��ك��ردن��ەوەم��ان ك���رد لە‬ ‫تاقیكردنەوەكەدا (‪)99‬م هێنا‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دەورەكە لەسەر چی بوو؟‬ ‫ئاواز عەلی ‪ :‬لەسەر ناوك بڕین‌و‬ ‫ئ��او هەڵواسین‌و دەرزی لێدان‌و‬ ‫كانۆال دانان‌وئینجا دەیانبردینە‬ ‫ن��ەخ��ۆش��خ��ان��ەی ل��ەب��ەردەس��ت��ی‬ ‫دكتۆرەكاندا بەكرداری ئیشەكەمان‬ ‫دەك��رد‪ ،‬دەی��ان ووت فەحسی ئەو‬ ‫ئافرەتە بكە ئەو ئ��اوە هەڵواسە‪،‬‬

‫ئەو كانۆالیە دابنێ‌‪ ،‬چونكە ئەمە‬ ‫بۆ الدێكان بوو زیاتر‪ ،‬دوو دەورە‬ ‫بوو دووەمیان هەر دەوامم دەكرد‬ ‫لە نەخۆشخانەی لەدایك بوون لە‬ ‫كاتژمێر ‪8‬ی بەیانی بۆ ‪8‬ی ئێوارە‬ ‫خۆم زۆر حەزم لە ئیشەكەبوو‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬چەند ساڵە لەم بووارە كار‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫ئاواز عەلی‪ :‬لە ساڵی ‪ 1993‬وە‪،‬‬ ‫دواتر ئیشی كۆمەاڵیەتیشم دەكرد‬ ‫دەگەڕاین بزانین كێ‌ نەبووە یان‬ ‫كێشەیەكی هەیە لە خ��واردن لە‬ ‫جل‌و بەرگ بۆمان دەبرد كیشەمان‬ ‫چارەسەر دەكرد‪ ،‬هەتا لە خورماڵ‬ ‫مامۆستا ج��ەالل��ی مەڵبەندی ‪8‬‬ ‫ی ب��زوت��ن��ەوە‪ ،‬ژورێ��ك��ی داب��وم�ێ‌‬ ‫تەنها زەخیرەمان تێ‌ دەك��رد كە‬ ‫دەكەوتینە دابەشكردنی بەسەر‬ ‫هەژاراندا ڕێژەیەكی زۆر باشیان‬ ‫بەردەكەوت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ش��ان��ازی ب��ە چ شتێكی‬ ‫ڕابردوتەوە دەكەیت؟‬ ‫ئاوازعەلی ‪ :‬تەنها شانازی بە‬ ‫دینداری‌و منداڵ پەروەریمەوە دەكەم‬ ‫كە پەروەردەیەكی دیندارانەو مرۆڤ‬ ‫پەروەرانەم كردوون‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەی خەفەت بۆ چ شتێكی‬ ‫ڕابروودە خۆیت؟‬ ‫ئ��اواز عەلی ‪ :‬خەفەت بۆ ئەوە‬ ‫دەخ��ۆم لە گەنجیماندا كەسێك‬ ‫نەبوو پێمان بگەیەنێت‌و تێمان‬ ‫بگەیەنێت‌و گەنجیم لەم دینەدا‬ ‫سەرف نەكرد ئەوسا دین ئاوانەبوو‬ ‫نەتەلەفزیۆن نەڕادیۆ بۆتەمەنی‬ ‫ئێمە هیچ شتێك ن��ەب��وو تێمان‬ ‫بگەیەنێت‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬ئ���اوات���ت چ���ی ی���ە بۆ‬ ‫موسڵمانان بەگشتی ؟‬ ‫ئ��اواز عەلی ‪ :‬ئ��اوات��م ئەوەیە‬ ‫كە موسڵمانان پشتی یەك بگرن‌و‬ ‫ڕیزەكانیان تەباو یەكگرتووبێت‬ ‫ڕیزی برایەتی بەرنەدەن‪ ،‬چونكە‬ ‫خوای گ��ەورەش داوای برایەتیمان‬ ‫لێ‌ دەكات‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دواوت��ەت چیە بۆ گۆڤاری‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی؟‬ ‫ئ��اواز عەلی‪ :‬زۆر بەخێرهاتنتا‬ ‫دەك����ەم ‌و ه��ی��وای س��ەرك��ەت �ن‌و‬ ‫بەردەوامیتان بۆ دەخ��وازم‪ ،‬خوای‬ ‫گەورە سەر بەرزتان بكات‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪78‬‬ ‫‪78‬‬

‫بااڵپۆشی تاجی زێڕینی ئافرەتان‬ ‫ن‪ :‬هودا‬ ‫بااڵپۆش تەنها ش���ێكی ڕواڵەت‬ ‫نی���ە‪ ،‬بەڵك���و پەیوەن���دی بەناخ‌و‬ ‫قواڵیی‌و یژدان‌و دەروونەوە هەیە‪،‬‬ ‫هەڵبەت پەیوەندی كاروكاردانەوە‬ ‫لە نێوان(كەرەس���ە)و (مەبەست)دا‬ ‫هەیە ئەمەش یاسایەكی نەگۆڕە‪،‬‬ ‫لە ژیانی(واقع)یش زۆر جار بەرگ‌و‬ ‫پۆشاكی شیاو بە جۆرێ پشەو كار‬ ‫لەبەر دەكریێت‪.‬‬ ‫بااڵپۆش���ی ڕەنگدانەوەی فكرو‬ ‫بۆچونی ناخی ئافرەتە‪ ،‬نیش���انەی‬ ‫پابەن���د بوون���ە ب���ە فەرمان���ی‌و‬ ‫گوێڕایەڵی پەروەردگار‪.‬‬ ‫نیشانەی یەك ڕەنگی روحیەتی‪،‬‬ ‫ئافرەتان���ی ب���اوەڕدار كاریگ���ەری‬ ‫هەیە لە سەر یەكگرتنی بڕواداران‬ ‫ویەك ڕیێزی خوشكان‌و مەبەستی‬ ‫كۆمەلێگ���ەی ئیس�ل�امی‪ ،‬ه���ەر‬ ‫لەبەر ئ���ەم كاریێگەری���ە بوو كە‬ ‫خاچ هەلێگرەكان پ���اش داننانیان‬ ‫بەشكس���تی خۆیاندا لەبەرامبەری‬ ‫موس���لێمانان بڕیاریان���دا ش���یێوە‬ ‫پیێالنیێكی���ێ دژوارت���ر دژی‬ ‫موس���لێمانان پەیێ���ڕەو بك���ەن‪،‬‬ ‫ئەویێ���ش بەكارهیێنان���ی ئافرەت‬ ‫ب���وو بەمەبەس���تی لیێدانی ئاین‌و‬ ‫بەه���ا مرۆیی ی���ەكان‌و ب���رەودان‬ ‫بەئایێدۆل���ۆژی‌و مەبەس���تەكانی‬ ‫خۆی���ان هەم���وو هۆكاریێكی���ان‬ ‫دەستەبەر كرد لە پیێناو پراكتیێزە‬ ‫كردنیێ ئەم دەستەواژە ترسناكەدا‬ ‫ك���ە دەلێیێت‪(»:‬پیالێەی���ەك بادەو‬ ‫ئافرەتیێكی لەش فرۆش لە دەیان‬ ‫تۆپ‌و هاوەن باش���ترە بۆ دامالێنی‬ ‫دین لە مرۆڤ)‪ ،‬تا ئیێس���تاش ئەم‬ ‫دەس���تەواژەیە ب���ە كارەو پەیێڕەو‬ ‫دەكریێت ك���ە تیای���دا ئافرەت بە‬ ‫جەس���تەی مادی‌و مەعنەوی یەوە‬ ‫بۆتە قوربانی لەم پیێناوەدا‪.‬‬ ‫ئەمەش هەروا بەسادەو سانایی‬ ‫ن���ا‪ ،‬بەلێك���و بەپیێ���ی پرۆگرامی‬ ‫وردو نەخش���ە داڕیێژراو لەوانەش‬ ‫بەكارهیێنان���ی ئاف���رەت ل���ەو‬ ‫مەبەس���تەدا لەژیێر دەمامك‌و ناوی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ئافرەت ئازادی‌و سەربەستی ڕەهای‬ ‫ئافرەتان‌و یەكسانی ژن‌و پیاو‪..‬هتد‪،‬‬ ‫بە هاوكاری كەس���انی شارەزا لەو‬ ‫بوارەداو خستنە گەڕی دەزگاكانی‬ ‫ڕاگەیاندن بەو پەڕی تواناو هونەری‬ ‫پڕ لە سەرسامیەوە لەو بەرهەم و‬ ‫بەرنجامەی ئەم پیالنەش بریتی یە‬ ‫لە دامالێینی كەس���یێتی سروشتی‬ ‫ئافرەت و دوور خستنەوەی لە سۆزی‬ ‫دایكایەتی‌و خیێزان و مالێداری‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەری���دا خەری���ك كردنی بە‬ ‫دنی���ای ئارایش���ت و بەكارهیێنانی‬ ‫ل���ە كاری قورس‌و ئەرك���ێ گران‌و‬ ‫بازرگانی پیێوەكردنی‪ .‬مۆدیێلەكان‬ ‫تەنانەت وایان ل���ە ئافرەت كردوە‬ ‫ئەوەی بەڕەنجی ماندوبونی خودی‬ ‫خۆش���ی پەی���دای دەكات بەش���ی‬ ‫خۆنمای���ش كردنی خۆی نەكات لە‬ ‫فەرمانگ���ەو بازاڕو‪....‬هتد‪ ،‬بەناوی‬ ‫دەس���تەواژەو دروش���می ڕەون���ەق‬ ‫دارەوە بە ئاشكرا ستەم لە ئافرەت‬ ‫دەكریێ���ت وەك���و سەربەس���تی‌و‬ ‫ماف‌و ئازادی‌و یەكس���انێ‌و‪....‬هتد‪،‬‬ ‫ئەم س���تەمەش ل���ە بەرامبەرەوە‬ ‫لەگەلێ س���تەمی بەزۆر بەشودان‌و‬ ‫بیێ ب���ەش كردنیان لە فیێربوون‌و‬ ‫ئازادی ڕادەربڕین لەپیێشەوە لە ناو‬ ‫مالێ‌و خیێزانی ئەو دروش���مدارانە‬ ‫بەرپا دەبی‌و س���ەڕەڕای ئەمانەش‬ ‫وەك مرۆڤ���ی پل���ە دوو س���ەیر‬ ‫دەكریێت‪ ،‬كە پەیامی ئیسالم ئەو‬ ‫جۆرە سەیركردن‌و ستەمكارانەش‬ ‫مەحك���وم دەكات‪ ،‬پ���اش چەندیێن‬ ‫تیێكەوت���ن ئافرەت���ان بەرچاویان‬ ‫ڕۆش���نتر بووت���ەوە دەتوان���ن ئەو‬ ‫دروش���مانە ڕاس���ت بكەن���ەوە‌و لە‬ ‫یاس���ای عەقی���دەی ئیس�ل�امیدا‬ ‫پراكتیزەیان بكەن‪ ،‬ئەمەش بەوەی‬ ‫كە ئافرەت خاوەنی بڕیاری خۆیەتی‬ ‫لەهەلێب���ژاردن‌و لیێكۆلیێن���ەوەی‬ ‫هەموو فكرو بانگەوازیێك دا‪.‬‬ ‫ئیس�ل�ام گویێڕایەلێبونی یاساو‬ ‫فەرمانە(فقهیەكان) دەبیێت پابەند‬ ‫بون‌و گویێڕایەلێی كردنیش لە سەر‬ ‫بناغەی بەرچاو ڕوونی‌و قەناعەت‌و‬ ‫لیێتیێگەیێشتن‌و بەلێگەداری بیێت‪.‬‬

‫چەندیێ���ن س���الێە ئاف���رەت‬ ‫كااڵیەكی بازاڕیی‌و تاقیكردنەوەی‬ ‫لەسەر دەكریێت‌و بازرگانی بەهزرو‬ ‫نەریت‌و بەرگ‌و الشەیەوە دەكریێت‬ ‫ت���ا ئیێس���تا(دڕك ڕویێن���راو دڕك‬ ‫دورایەوە)‪.‬‬ ‫كاتی ئەوە هات���ووە ئافرەت بە‬ ‫پەلە بگەریێتەوە س���ەر ش���ەقامی‬ ‫ڕاستی‌و گەڕان بە دوای حەقیقەتی‬ ‫ژیان‌و یەك پی���ێ گرتنەوەێ روح‌و‬ ‫ژیێری‌و دەروون‌و جەس���تەی خۆی‬ ‫قەوارەی سروش���تی خ���ۆی دیاری‬ ‫بكات���ەوە‪ ،‬ناس���نامە ون كراوەكەی‬ ‫بدۆزیێت���ەوە‪ ،‬یەكیێ���ك لە وانەش‬ ‫مەس���ەلەی بااڵپۆش���ی‪ ،‬س���ەرەتا‬ ‫بااڵپۆشی دلێ‪ ،‬بە پۆشینی ئیمان‌و‬ ‫خۆشەویس���تنی خواو ب���اوەڕداری‌و‬ ‫پاشان جەستە پۆشی‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫یەكیێك���ە ل���ە فەرمانەكانی خوای‬ ‫گەورە‌و واجبیێكە لە سەر ئافرەتانی‬ ‫موسلێمان‪.‬‬ ‫گرنگترین حیكمەتە‌كانی‬ ‫بااڵپۆشی‪:‬‬ ‫‪ 1‬فەرمان���ی خ���وای گەورەیەو‬‫دەبێت گوێڕایەڵ���ی بكرێت‪ ،‬خوای‬ ‫گ���ەورە ماف���ی فەرماندانی هەیە‬ ‫بەس���ەر دروست كراوەكانی خۆیدا‪،‬‬ ‫دیارە هەم���وو فەرمانێكی خوایی‬ ‫حیكمەت���ی زۆری تێدایە مەرجیش‬ ‫نیە مرۆڤ هەم���وو حیكمەتەكانی‬ ‫بزانێ���ت‌و لە فەلس���ەفەی تەواوی‬ ‫تێبگات‪ ،‬بەاڵم ئەو تێنەگەیشتنەش‬ ‫مەرج نی���ە بۆ هەت���ا هەتایە بەو‬ ‫ش���ێوە بمێنێتەوە‪ ،‬بەڵكو دەش���ێت‬ ‫خوای گەورە لە س���ەردەمێكدا‪ ،‬لە‬ ‫ش���وێنێكدا هەندێ لەو حیكمەتانە‬ ‫ب���ۆ كەس���ێك یان چەند كەس���ێك‬ ‫ئاشكرا بكات‪.‬‬ ‫مەرج نیە هەموو گوێڕایەڵەكی‬ ‫پ���ەروەردگار دوای تێگەیش���تنی‬ ‫تەواوی ئەو فەرمانەو حیكمەتەكانی‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ب���ۆ نمون���ە مەرج نی���ە هەموو‬ ‫مرۆڤێ���ك لە ڕێگ���ەی هزریەوە لە‬ ‫خوای گ���ەورە تێبگات‌و بیناس���ێت‬ ‫بەڵكو ج���اری وا هەیە یان زوربەی‬

‫‪79‬‬ ‫‪79‬‬

‫كات فیترەت���ی ناخ���ی م���رۆڤ‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی دەبزوێنێت‬ ‫ب���ۆ باوەڕهێنان بە خ���وای گەورە‪،‬‬ ‫م���رۆڤ توان���ای هەلێبژاردن���ی‬ ‫پێ���دراوە‪ ،‬ب���ەاڵم هەڵب���ژاردن لەو‬ ‫شتانەدا كەلەس���نوری خۆیدا نەك‬ ‫هەمووش���تێك چونك���ە دەرچوون‬ ‫لەو سنورە ئاس���ایی تێكەوتنە لە‬ ‫بازنەی نكوڵی‌و یاخی بوون‪ ،‬هەموو‬ ‫یاخ���ی بونێكیش گومڕاییە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫پەش���یمانی خێرای بەدوادا نەیەت‬ ‫یان خوای گەورە ئەو پەش���یمانەی‬ ‫لێ وەرنەگرێت‪.‬‬ ‫دووەم‪( :‬د‪ .‬كارل ئە‌لك���س)‪،‬‬ ‫دەڵێ���ت‪ »:‬دەبێت لەوە دڵنیابین كە‬ ‫پەیمانی خوای گەورە بۆ مرۆڤەكان‬ ‫لەپێن���او بەرژەوەن���دی مرۆڤدایە‪،‬‬ ‫تەنها خوای گ���ەورە مافی دانانی‬ ‫یاسای هەیە بۆ مرۆڤ چونكە یاسا‬ ‫دانەری م���رۆڤ دەبێت دوو ڕەهای‬ ‫هەبێت‪:‬‬ ‫ا‪ -‬زانی���اری ت���ەواو دەرب���ارەی‬ ‫ق���ەوارەو سروش���تی م���رۆڤ لە‬ ‫هەموو كات‌و شوێنێكدا‪.‬‬ ‫ب‪ -‬زانی���اری ت���ەواو ڕەه���ا‬ ‫دەربارەی سروش���تی‌و حیكمەتی‬ ‫ئەو یاسایەی دایدەنێت‪.‬‬ ‫ئاف���رەت بەش���ێكی گرنگە لە‬ ‫كۆمەڵگە‪ ،‬ئیس�ل�ام مافی ئازادی‬ ‫پێ داوە‪ ،‬جا ئەگەر ئازادییەكەی‬ ‫لێ زەوت بكرێت ‪،‬ئەوا هاوسەنگی‬ ‫كۆمەڵگە دەش���ێوێت‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫خوای گەورە فەرمان���ی كردوە بە‬ ‫ئافرەتی ب���اوەڕدار كە داپۆش���راو‬ ‫بن‪ ،‬چونكە ئەگەر دانەپۆشراو بن‬ ‫بەش���ێكی زۆری لە ئازادیەكانیان‬ ‫ل���ە دەس���ت دەدەن‌و لەالی���ەن‬ ‫پیاوانی بیانی‌و خەڵكانی ترەوە بۆ‬ ‫مەبەس���تی تر ب���ەكار دەهێنرێت‪،‬‬ ‫بەوەش كەس���ێتی خۆی لە دەست‬ ‫دەدات‌و ئازادیەكەی نامێنێ‪.‬‬ ‫ئەو س���نورەی دەبێت���ە فاكتەر‬ ‫ب���ۆ جڵەوگرتن���ەوەی تاكەكان���ی‬ ‫كۆمەڵگە بە دەس���ت ئافرەتەوەیە‪،‬‬ ‫ئافرەت دەتوانێت كۆمەڵگە بەهەر‬ ‫ئاراستەیەكدا بگۆڕێت كەدەیەوێت‪،‬‬ ‫هەرلەب���ەر ئەوەیش���ە ك���ە‬ ‫خوانەناسەكان هەمیشە لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدا ب���ون ودەبن ك���ە ئافرەت‬ ‫لەمەبەس���ت‌و مەرام���ە تایبەت���ی‬ ‫یەكانی خۆیاندا بەكار بهێنن‪.‬‬

‫ئەگەر ئافرەت سنورەكانی خوای‬ ‫بەزاند ئەوا بەش���ێوەیەكی ئاسایی‬ ‫كۆمەڵگەو خەڵكیشی بەرەو سنور‬ ‫بەزاندن دەچێت‪.‬‬ ‫دەبێت لە ئاستی فەرمانی خوادا‬ ‫هەمومان(پیا‌و‪ ،‬ئافرەت) ملكەچ بین‬ ‫س���ەرەتا باش گ���وێ بگرێن‪ ،‬تاكو‬ ‫تێدەگەین‌و پاشان گوێڕایەڵی بین‬ ‫لە بەجێهێنان‌و ڕاپەڕاندندا‪.‬‬ ‫سێ‌یەم‪ :‬بااڵ پۆش���ی كۆمەڵگە‬ ‫دەپارێزێت‪:‬‬ ‫ئاس���ایش‌و ئارام���ی كۆمەڵگ���ە‬ ‫خواس���ت‌و مەبەس���تی هاواڵتیانەو‬ ‫هەم���وو كەس���ێك ح���ەزدەكات‬ ‫واڵتەكەی ئارام و بێ كێش���ەو بێ‬ ‫مەترس���ی بێت‌و تاوان و سەرپێچی‬ ‫تێدا نەكرێت‪ ،‬مەگەر ئەو هاواڵتییە‬ ‫سروشتی شێوا بێت ‪.‬بەرگ‌و پۆشاك‬ ‫كاریگ���ەری هەیە بەس���ەر دابین‬

‫كردن و بەردەوامی ئەو ئارامیەوەو‬ ‫دەپارێزێت‪ ،‬لەوانەش‪:‬‬ ‫ا‪ -‬لە ڕووی سیاسیەوە‪:‬‬ ‫واڵت���ە زل هزوداگیر كەرەنویێ‬ ‫یەكانی جیهان‪ ،‬دەتوانن لە ڕێگەی‬ ‫بنبڕكردن���ی نەری���ت و كلت���وری‬ ‫میللەت���ان وچاندن���ی نەری���ت و‬ ‫كەلتوری خۆیانەوە‪ ،‬خۆیان پرۆسە‬ ‫سیاس���ی ی���ە داگیركەراكانی���ان‬ ‫بەس���ەر میللەتەندا بسەپێنن‪ ،‬لەم‬ ‫كارەشدا پەلە ناكەین‪ ،‬دەزگاكانی‬ ‫ڕاگەیاندنیش زۆر بەووردی لەسەر‬ ‫ئەو مەس���ەلەیە كاردەكەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫س���ەرنج بدەی���ن لە ژێ���ر جۆرەها‬ ‫ن���اودا كەناڵەكان���ی ڕاگەیاندن���ی‬ ‫جیهانی چەندین فلیم وكاس���ێت‌و‬ ‫گۆڤ���ارو باڵوكراوە ل���ەم بارەیەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬تەنانەت هەندێك لە كەناڵە‬ ‫خۆماڵیەكوردیەكانیش بەڕاستەوخۆ‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪80‬‬ ‫‪80‬‬

‫ه���ەوڵ دەدەن تا لەدووس���ەرەوە‬ ‫میللەتەكەمان داڕنن‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬ڕوكاری عەقیدەیی‬ ‫دووەم‪ :‬ڕوكاری نەتەوایەتی‬ ‫وەك���و خۆی���ان ب���ە دوو تەوەرە‬ ‫جیاوازە دابەش���یان كردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە بنەڕەت���دا هەردوكیان هەریەك‬ ‫خاڵ���ە‪ ،‬ئەوی���ش (عقیدە)ی���ی یە‪،‬‬ ‫چونك���ە هەروەكو خۆشەویس���تی‬ ‫خ���وای گ���ەورەو پەیامەك���ەی لە‬ ‫(فت���رە)ی مرۆڤدا هەی���ە‪ ،‬ئاوهاش‬ ‫خۆشەویس���تی میللەت‌و نیشتیمان‬ ‫لەدڵ���ی هەموو كەس���ێكدا هەیە‪،‬‬ ‫ه���ەر ئەو(عقیدە)یەش���ە ك���ە لە‬ ‫ناخماندا دەمانجوڵێنێ بۆ بەرگری‬ ‫ل���ە واڵت‌و داب‌و نەریتە ڕەس���ەن‌و‬ ‫ئەگین���ا‬ ‫ڕەوش���تەبەرزەكانمان‬ ‫مرۆڤێك كە ئەوش���تە وژدانیانەی‬ ‫مەبەس���ت ن���ە خ���اك‌و واڵت���ی‬ ‫خۆش���دەویێ ل���ەو ش���وێنێك بێت‬ ‫بەالیەوە ئاسایی یە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬لەڕووی كۆمەاڵیەتی یەوە‪:‬‬ ‫ئەو كێش���ە‌و گرفتانەی ئافرەتی‬ ‫ئەم���ڕۆ پێ���وەی دەنالێنێ���ت كەم‬ ‫نین‪ ،‬ل���ەڕووی كێش���ەیی خێزان‌و‬ ‫كێشەیی گونجاندنی باری دەرونی‬ ‫هاوس���ەرایەتی‌و متمانە بەیەكتر‬ ‫كردن ‪......‬هتد‬ ‫جگە لەمانەش مەسەلەی خراپ‬ ‫بەكارهێنانی(ت���ەالق)‌و چەند ژنەو‬ ‫مێراتی‪ ،‬بەاڵم هۆكاریی سەرەكی‬ ‫ئەم ش���تانەش تاڕادەیەكی زۆرتر‬ ‫ڕوو لە خ���ودی ئافرەتان دەكاتەوە‪،‬‬ ‫با بۆ زیات���ر ڕوونكردن���ەوەی ئەو‬ ‫قس���ەیەی كە دەڵێت‪( »:‬بااڵ پۆشی‬ ‫كۆمەڵگ���ە دەپارێزێ���ت) نمون���ە‬ ‫وەربگرێن‪( ،‬ڕۆژانە ئافرەت لە ماڵ‬ ‫دێت���ە دەرەوە) ئەم���ەش مافێكی‬ ‫سروش���تی خۆیەت���ی‪ ،‬ب���ەاڵم بە‬ ‫پابەندی مەرجە ش���ەرعیەكانەوە‪،‬‬ ‫سەرەتا كاتێكی زۆر لەگەڵ ئاوێنەو‬ ‫ئاریش���تدا دەكوژێ���ت‪ ،‬بەرگێ���ك‬ ‫ل���ە ب���ەر دەكات‪ ،‬تەن���گ‪ ،‬كورت‪،‬‬ ‫تەس���ك یان یەكێك ل���ەو جۆرانە‬ ‫(مەبەست ونیەتی ئافرەتەكە لەم‬ ‫خۆڕازاندن���ەوە زۆرەدا هەرچی���ەك‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوەی���ان پەیوەندی بەخودی‬ ‫ئافرەت���ەوە هەیە)‪ ،‬ب���ەاڵم كاتێك‬ ‫بەو پەڕی ئارایشتەوە خۆیێ لەناو‬ ‫كۆمەڵگەدا نمای���ش دەكات‪ ،‬دێتە‬ ‫بازاڕ‪ ،‬لەو كاتەشدا پیاوانیش دێنە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫دەرەوە كاروفەرمانگ���ە هەچەندە‬ ‫پیاوان بە بەرگێكی ئاس���ایی یەوە‬ ‫دێنە دەرەوە ئەم پیاوانە كاتێك لە‬ ‫ناو پاس‌و ڕێگەوبان‌و فەرمانگەكاندا‬ ‫بەم ئافرەتە بۆن خۆش���ە دەگەن‪،‬‬ ‫س���ەرنجیان ڕادەكێش���ن‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫سەرنج ڕاكێشانەش شتی تری لێ‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬لەوانەش‪:‬‬ ‫*‪ -‬خەریك بوونی بیرو مێشكی‬ ‫پیاوان بە س���ەرنج دان‌و ڕازاوەیی‬ ‫ئەو ئافرەتەوە كە ڕەنگە كارەكانی‬ ‫وەك پێویست ئەنجام نەدات‪.‬‬ ‫*‪ -‬ئەگەر پیاوەكە هاوسەریشی‬ ‫هەبێ���ت ی���ان نەیبێ���ت توش���ی‬ ‫جەنجاڵ���ی فیك���رو دواكەوتنی كار‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬یاخ���ود كار لەالیەن���ی‬ ‫دەرون���ی دەكات‌و دەبێتە مرۆڤێكی‬ ‫توڕە‌و بیانوو گ���ر‪ ،‬لەهەریەكە لەو‬ ‫بارانەش دا بەپل���ەی یەكەم زیان‬ ‫ب���ە ئافرەتەكە دەگات‌و س���تەمی‬ ‫لێ دەكرێت‪ ،‬بەم جۆرە ئافرەتەكە‬ ‫دەڕات‌و ڕادەبوێرێ���ت‪ ،‬نازانێ���ت چ‬ ‫كارەس���اتێكی ل���ە داوای خۆی���ەوە‬ ‫بەجێ هێشتوە‪ ،‬گەرچی ئەم شتانە‬ ‫كپ‌و شاراوەش بن‪.‬‬ ‫ڕەنگ���ە دەی���ان ڕووداوی ل���ەو‬ ‫بابەتانە ڕوی���ان دابێت‌و ڕۆژانەش‬ ‫هەواڵی لەو جۆرە دەبیسترێت‪.‬‬ ‫گرنگترین حیكمەتەكانی‬ ‫بااڵپۆشی ئەمانەیە‪:‬‬ ‫لە ڕوی ئابوریەوە‪:‬‬ ‫كەمی دەسكەوت‌و زۆری خەرجی‬ ‫ڕۆژانە بوەتە مایەی دروست بونی‬ ‫ن���ا هاوس���ەنگی لەدەرام���ەت دا‬ ‫بەگشتی‪ ،‬سەرەڕای ئەمەیش ئەم‬ ‫هەموو مۆدێل‌و ش���ێوە جیاوازانەی‬ ‫بەرگ‌و پێاڵو كەبەدوای یەكدا دێت‬ ‫ئافرەت فری���ای كڕینیان ناكەوێت‪،‬‬ ‫جگە لەمانەش خەرجی ئاریش���ت‌و‬ ‫خۆڕازاندنەوەو بۆن كە بانگەشەی‬ ‫(اعالمی) كاریگەرە پڕوپاگەندەیان‬ ‫بۆ دەكات هەس���تی ئافرەت بەالی‬ ‫خۆیدا ڕادەكێشێت هاوكات لەگەڵ‬ ‫پێویستیەكانی تری ژیان‪ ،‬ئەمانەش‬ ‫نەك ه���ەر ب���ە مەوچ���ەی خودی‬ ‫ئافرەتەك���ە دابی���ن ناب���ن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫موچەی خۆی‌و هاوسەرەكەی لەنگ‬ ‫دەبێت‪ ،‬كێش���ەی بێ���كاری‌و بەرزو‬ ‫نزمی لەناكاوی نرخی شتەكانیش‬ ‫گرفتێكی دیكەیە‪.‬‬ ‫جاری وا هەیە ئەم ئەركە گرانانە‬

‫دەبێتە ه���ۆكاری دروس���ت بونی‬ ‫ئاژاوەی ناو خێزان‪ ،‬ت���اكار دەگاتە‬ ‫ئەوەی كە دەست بكەن بەفرۆشتنی‬ ‫كەرەس���ەی ناوماڵ لە پێناو السای‬ ‫كردن���ەوە‌و فراه���ەم هێنان���ی‬ ‫كەرەس���ەی جوانی‪ ،‬بەبێ گویدانە‬ ‫ئاستی دەس���ت كەوت‌و دەرامەتی‬ ‫مانگان���ەی خۆی‌و هاوس���ەرەكەی‬ ‫دەرەنجامێك���ی نێگەتیفی لەس���ەر‬ ‫ڕوژان���ە بەس���ەربردنی تەمەنیان‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫لەوانە‪:‬دروست بوونی حاڵەتێكی‬ ‫دەروون���ی بۆ ئافرەت ب���ەوەی كە‬ ‫خۆی ب���ە بێ ن���ازو ه���ەژارو بەد‬ ‫بەخت س���تەم لێكراو دێتە بەر چاو‬ ‫گلەی لە بەختی خ���ۆی دەكات‪ ،‬بۆ‬ ‫پڕكردن���ەوەی ئ���ەو كەلەبەرەش‬ ‫فش���اردەخاتە سەر خودی خێزان تا‬ ‫ئەم دوو هەڵوێستە وەربگرێت‪.‬‬ ‫‪ -١‬هەمیش���ە لە هەراو ناكۆكی‬ ‫دا بژی لەگەڵ هاوس���ەرو خێزانیدا‬ ‫(كاس���ەی پ���ڕ ئاش���تی ماڵە)نەبی‬ ‫ئەمەش دەبێتە هۆی بەر پابوونی‬ ‫هەراو ناكۆكی بگ���رە هەندی جار‬ ‫ش���ەڕو لەیەك جیابوون���ەوەو تێك‬ ‫دانی مالێ‌و پ���ەراوەزە بون بی ناز‬ ‫بونی منداڵەكانیان‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خ���ۆی بخاتە ژێ���ر قەرزێكی‬ ‫زۆرەوە‪ ،‬ك���ە توان���ای دانەوەی ئەو‬ ‫قەرزانەی نیەو بەردەوام لە دەرون‬ ‫ش���ەكەتی‌و بیركردن���ەوەی قوڵی‬ ‫پ���ەژارەی چۆنیەت���ی قەرزەكان���دا‬ ‫بژی‪ ،‬ئەمە ئەگەر خاوەن قەرزەكان‬ ‫بەویژدان و بە بەزەی بن‪.‬‬ ‫لەڕاستیش���دا مافێكی سروشتی‬ ‫ئافرەت���ە ك���ە خش���ڵی زێ���ڕی‬ ‫خ���ۆی‌و جزدان���ی خ���ۆی هەبێت‌و‬ ‫ن���او ماڵەكەش���ی پێویس���تی ی���ە‬ ‫گرنگەكانی تێدابێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫كەمی دەرامەت‌و هەژاری‌و بێكاری‌و‬ ‫جەن���گ‌و نائارام���ی ب���ارو دۆخ���ی‬ ‫سیاس���ی‌و ئاب���وری‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫تووش���ی قەیران هاتن چی بكات‪،‬‬ ‫واقع���ی كوردوس���تانی ئەم���ڕۆی‬ ‫ئێمەیە‪.‬‬ ‫بااڵپۆشی خەسڵەتێكی‬ ‫سروشتی‌و گەردوونی یە‪:‬‬ ‫خوای گەورە سروشتی وا دروست‬ ‫كردوە كە ش���تەكان لە جوانترین‬ ‫ش���ێوەیاندا خۆی���ان پێشكەش���ی‬ ‫مرۆڤ بكەن‪ ،‬س���ەرنج بدە هەر لە‬

‫‪81‬‬ ‫‪81‬‬

‫دەنكە گەنمێك���ەوە تا گەورەترین‬ ‫ئەستێرە‌و هەسارە هیچ كامێكیان‬ ‫بەبێ بەرگ نین ‪ ،‬ئەم هەس���تە لە‬ ‫ناخی مرۆڤیشدا هەیە‪.‬‬ ‫كاتێ���ك ئافرەتێ���ك فەرمان���ی‬ ‫پۆش���تەیی جێ بەجێ دەكات‪ ،‬دڵی‬ ‫ئ���ارام دەبێت‌و تەم���ی ترس‌و دوو‬ ‫دڵی گومان و نەسرەتی كەزوربەی‬ ‫جار‪ ،‬ی���ان بەالیەن���ی كەمەوە جار‬ ‫وبار ڕووی تی دەكات دەڕەوێتەوەو‬ ‫نامێن���ێ هەر لەس���ەرەتاوە ڕادێت‬ ‫ناكەوێت���ە كاریگ���ەری قس���ەو‬ ‫قس���ەڵۆكی ئ���ەم‌و ئ���ەو هەندێك‬ ‫دەس���تە خوش���ك‌و هاوڕی وخزمی‬ ‫ناحاڵی بەمەبەس���ت ی���ان بە بێ‬ ‫مەبەست بێت‪ ،‬پەشیمانی بكەنەوە‪،‬‬ ‫ئەمەلە كاتێكدا ئەو ئافرەتە پۆشتە‬ ‫ی���ە ئاس���تی ڕۆش���نبیری زۆر بێت‬ ‫لەسەر ئازادی خۆی بیرو باوەڕەكەی‪،‬‬ ‫نەك لە ژێر دەس���تەاڵتێكی توندو‬ ‫نا ڕۆش���نیریدا بژی‪ ،‬ئافرەت ئەگەر‬ ‫نەیەوێت پۆش���تەی ب���كات كەس‬ ‫ناتوانێت ب���ەزۆر پێ بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫پۆش���تەی ن���ەكات‌و ب���ە بەرگ���ی‬ ‫شەرعی یەوە پابەند بونە بە بنەما‬ ‫عەقیدەی یەكانی ناخی مرۆڤەكەوە‬ ‫كەس���یش ناتوان���ێ دەرون‌و ناخی‬ ‫كەس زەوت بكات بەهەمان شێوە‬ ‫ئەگەر ئافرەتێك بیەوێت پۆشتەیی‬ ‫ن���ەكات‌و بەرگی ش���ەرعی لەبەر‬ ‫نەكات دەشتوانێت چەندین بەڵگەو‬ ‫ب���ڕو بیان���و بێنێت���ەوە‌و قەناعەت‬ ‫بەكەس���ی بەرامبەر ب���كات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەی وەاڵمی لە ئاستی ئەو خوایەدا‬ ‫چ���ی دەبێت ك���ە ئاگای ل���ە نیازو‬ ‫پەنهانیە شاراوەكانی دەرونە؟!‬ ‫ئافرەتی ئەمڕۆ تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫ئ���ازادە لە هەڵبژاردن���ی هەر بیرو‬ ‫ب���اوەڕو پڕۆگرامێكدا كە دەیەوێت‪،‬‬ ‫ئەمەش جێگەی شانازیمانە‌و هەق‬ ‫وایە بەردەوام ستایشی خوا بكەین‪.‬‬ ‫نابێ ئافرەتانی پابەن بە بەرگی‬ ‫ش���ەرعییەوە خەم لەو جۆرە تانەو‬ ‫تەشەرو دەمگۆ (شائعە) نالەبارانە‬ ‫بخۆن ك���ە ڕوبەڕوی���ان دەكرێن‌و‬ ‫ب�ڵ�او دەكرێن���ەوە‪ ،‬بەڵك���و دەبێت‬ ‫بزان���ن ئاخ���ۆ ئەوانەی ئەو قس���ە‬ ‫هەڵدەبەستن كێن؟ لەچ ئاستێكی‬ ‫زانستی‌و ڕۆشنبیریی‌و ڕەوشتیدان!!‬ ‫دڵنی���اش ب���ە زوورب���ەی ئ���ەو‬ ‫قسە‌وقس���ەلۆكانە لە س���اویلكەو‬

‫نەزانینەوە هەڵقواڵون‪ ،‬تۆش دەبێ‬ ‫ئەو شتانەت بەالوە سادە بی‌و بەو‬ ‫پەڕی سۆزو میهرەبانیەوە بڕوانێت‬ ‫بۆ ئەو جۆرە كەس���انە‪ ،‬هەر وەكو‬ ‫چ���ۆن دكتۆر بە بەزەیی‌و س���ۆزوە‬ ‫مامەڵە‌و گفتوگۆ لەگەڵی نەخۆش‬ ‫دا دەكات‪ ،‬ئەگەر چی ئەو نەخۆشە‬ ‫هەزاران قسەی ناخۆشی پێ بڵێت‪،‬‬ ‫چونكە هەر ئەوس���اتانەیە كە چاك‬ ‫بووەوەو تەندروستی هاتەوە باری‬ ‫ئاس���ایی‪ ،‬داوای لێبوردن لە دكتۆر‬ ‫دەكات وسوپاسی دەكات‪.‬‬ ‫بە شێوەیەكی گش���تی ئافرەت‬ ‫بەسروش���تی خۆی ح���ەز لە بەرگ‬ ‫و پۆش���اك دەكات‪ ،‬چونك���ە جوانی‬ ‫ئافرەت لەو بەرگ���ەدا بەردەوامی‬ ‫وەردەگرێت‪.‬‬ ‫بااڵپۆشی زانیاری‌و‬ ‫تێگەیشتنە‪-:‬‬ ‫كاتێ���ك دەڵێ���ن‪( »:‬بااڵپۆش���ی‬ ‫زانیاری‌و تێگەیشتنە)‪ ،‬لێرەدا چەند‬ ‫لێكدانەوەی���ەك الی خوێن���ەر ب���ۆ‬ ‫ئەو دەس���تەواژەیە دروست دەبێت‪،‬‬ ‫كە ب���ە دوور نازانرێت هەندێكیان‬ ‫س���ەلبی‌و خراپ بن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫لێرەدا دەمانەوێت‌و مەبەس���تمانە‪،‬‬ ‫دەڵێن‪»:‬بااڵ پۆش���ی ڕاستەقنە ئەو‬ ‫بااڵپۆشییە كە لە ئەنجامی بوونی‬ ‫زانی���اری‌و لێتێگەیش���تنەوە بەجێ‬ ‫هێنراوە‪ ،‬چونكە بە بێ بوونی ئەو‬ ‫دوو مەبەستە دەكرێت ئافرەتەكە‬ ‫لە ژێر كاریگەری تردا بااڵپۆش���ی‬ ‫كردبێت‌و ه���ەر بەبونی كاریگەری‬ ‫تری���ش الیدەب���ات‌و وازی ل���ێ‬ ‫دەهێنێ���ت‪ ،‬مەرجیێش نیە ئەو كە‬ ‫ئەوانەی بااڵ پۆش نین واتە نەزان‌و‬ ‫ناحاڵیب���ن‪ ،‬بەڵكو ب���ە پێچەوانەوە‬ ‫دەكرێ���ت ئافرەتێ���ك بەتەواوەتی‬ ‫لەفەلسەفەو حیكمەتی بااڵ پۆشی‬ ‫تێنەگەیش���تبێت‪ ،‬ب���ەاڵم هەر بە‬ ‫ئارەزوو گوێڕایەڵی فەرمانی خوای‬ ‫گەورە ناكات‪.‬‬ ‫پێویس����تە بڕیاری بااڵپۆش����ی‬ ‫لەالیەن خ����ودی ئافرەتەكەوە بەو‬ ‫پ����ەڕی قەناعەت����ەوە بدرێ����ت‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامی وردبون����ەوە‪ ،‬خوێندنەوە‪،‬‬ ‫توێژینەوە‪ ،‬بەراوردك����ردن و ‪......‬‬ ‫هتد‪ ،‬بەراورد بكات لە نێوان ئەرك‌و‬ ‫مافەكانی خ����ۆی‪ ،‬لە نێوان غەیب‌و‬ ‫واقع دا‪ ،‬ل����ە نێ����وان بەرژەوەندی‬ ‫گشتی‌و تایبەتیدا‪.‬‬

‫ئ����ەو ئافرەتان����ەی ب����ە زانیاری‬ ‫ولێك تێگەیش����تنەوە بااڵ پۆش����ی‬ ‫ك����ردوە‪ ،‬خەڵكی ت����ر خۆزگەی پی‬ ‫دەخ����وازن‪ ،‬تەنان����ەت ئەوان����ەی‬ ‫كەوەك����و باوەڕی����ش باوەڕیان بە‬ ‫ئیس��ل�ام نیە‪ ،‬یان كاری پێ ناكەن‬ ‫چونكە ش����تی ت����ری لەناخی ئەو‬ ‫ئافرەتان����ەوە دەخوێنریت����ەوە كە‬ ‫الیەنی مرۆی����ی‌و ڕوحی‌و دەرونی‌و‬ ‫ژیان����ی كۆمەاڵیەت����ی پێویس����تی‬ ‫بەوان����ە هەیە ناكرێت نكوڵیان لێ‌‬ ‫بكات‪ ،‬هەرچەندە ج����اری وا هەیە‬ ‫هەن����دێ لەخەڵكی ئ����ەو خۆزگەو‬ ‫بڕیایی بردنانە لە ش����ێوەی قین‌و‬ ‫حەسادەت‌و دادەردەبڕن‪.‬‬ ‫یەكێ����ك لەوان����ەش ئافرەت����ی‬ ‫بااڵ پۆش ل����ە خوات����رس‌و دیندار‬ ‫گوێڕایەڵی فەرمان����ی خواو‪...‬هتد‪،‬‬ ‫هەر لەبەر ئەم خاڵەیشە كە ئەگەر‬ ‫ئافرەتێك����ی بااڵپ����ۆش بچوكترین‬ ‫هەڵ����ەی هەبێت خێرا ئ����ەو جۆرە‬ ‫كەسانە لێ‌ كەنە گاڵەو پێدەڵێن‪:‬‬ ‫* الی خ����ۆی تۆ بااڵ پۆش����یت‌و‬ ‫بەرگی ئیسالمیت لەبەردایە!‬ ‫وات����ا‪ :‬هەرگی����ز ناب����ێ هەڵەت‬ ‫هەبێ!! لە كاتێكدا ئەگەر هەڵەشی‬ ‫هەبێ ئاس����اییە بە حوكمی مرۆڤ‬ ‫بوونەكەی‪.‬‬ ‫ل����ە ن����او كۆمەڵ����ی ژنانیش دا‬ ‫هەمیش����ە پرس����یارو ڕاوێژی����ی‬ ‫شەرعی ڕوو بەڕووی ئەو ئافرەتانە‬ ‫دەكرێتەوە كە بااڵپۆشن‪.‬‬ ‫زۆر پێویس����تە ك����ە ئافرەتانی‬ ‫بااڵپ����ۆش زرنگ‌و زاناو ش����ارەزای‬ ‫قورئان‌و ش����ەرعیەتی ئیسالم بن‬ ‫بەگش����تی‌و ب����ە تایبەتیش ئەوەی‬ ‫كە پەیوەندی بە ئافرەتەوە هەیە‪.‬‬ ‫هەروەها دەبێ ئ����اگای لەو دەورو‬ ‫بەروش����ارو گوندە بێ����ت كە تیایدا‬ ‫دەژی‪ ،‬نابێ بێ‌ ئاگا بێت لەو بێت‬ ‫لەو هەموو(شائعە)و پالنە وردانەی‬ ‫كە ناحەزان بە دینی خوای گەورە‬ ‫دایان ڕشتوەو ڕۆژانە كاری لە سەر‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەس����ەرتادا بۆ ناش����رین‬ ‫كردنی ئافرەتێكی بااڵپۆش‌و پاشان‬ ‫مەسەلەكە تەش����ەنە پێ دەكەن‌و‬ ‫دەیبەستنەوە بەو بەرگە ئیسالمی‬ ‫یەوەو داتر هێرش دەكەنە س����ەر‬ ‫هەم����وو ئافرەتانی ب����ااڵ پۆش بە‬ ‫گش����تی‌و ئینجا دەكەونە دژایەتی‬ ‫كردنی ئیسالم‌و ئیسالمیەكان!‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪82‬‬ ‫‪82‬‬

‫خــانەوادەكەم تـائێسـتاش موسـوڵمـان بوون‌و با‬ ‫بەاڵم من ئاین‌و بااڵپۆشیم لەپێش ئەوان داناوە چو‬ ‫ديدارى‪ :‬ساية‪ .‬نةرويج‬ ‫زۆرن ئ���ەو كەس���انەی ڕۆژ ب���ە ڕۆژ‬ ‫بەدوای ڕاستی‌و حەقیقەتی ئاینی پیرۆزی‬ ‫ئیس�ل�امدا دەگەرێ���ن‌و ش���ەیدا‌و وێڵی‬ ‫ڕاس���تیەكانن تاسەرئەنجام ئیسالم باڵی‬ ‫س���ۆز‌و مهرەبانی خۆی بۆ وااڵ دەكات‌و لە‬ ‫ئامێزی دەگرێت‪..‬‬ ‫خاتوو س���ەلما ڤیبێكە فرێدریكسەن‪،‬‬ ‫ئ���ەو خانم���ە نەرویجیەیە ك���ە لەڕێگای‬ ‫خێزانێك���ی مەغریبی���ەوە ئاش���نا بوو بە‬ ‫ئاینی پیرۆزی ئیسالم و دوای لێكۆڵینەوەو‬ ‫خوێندن���ەوە دەربارەی ئیس�ل�ام دواجار‬ ‫لەس���اڵی ‪١٩٨٧‬دا موس���وڵمان بوون���ی‬ ‫خۆی ڕاگەیاند‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەدا خاتوو‬ ‫سەلما شێوازی ئاش���نا بوون بە ئیسالم‬ ‫و موس���وڵمان ب���وون و پەروەردەكردنی‬ ‫منداڵەكانی‌و گونجاندنیان لە كۆمەڵگای‬ ‫نەرویج���ی دا‪ ،‬ب���ەم ش���ێوەیە بۆڕێگای‬ ‫كۆمەاڵیەتی دوا‪:‬‬ ‫ناو‪ :‬سەلما ڤیبێكە فرێدریكسن‬ ‫تەمەن‪ ٤٥ :‬ساڵ‬ ‫لەدایكبووی‪ :‬نەرویج‬ ‫پیش���ە‪ :‬كارمەندی قوتابخانە بۆ كاری‬ ‫وێنەكێشان‌و دوروومان‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬دەكرێت باس���ی‬ ‫موس���وڵمان بوونی خۆتم���ان بۆ بكەیت؟‬ ‫هۆكاری موسوڵمان بوونت چی بوو؟ كەی‬ ‫بوو؟‬ ‫سەلما ڤیبێكە فرێدریكسن ‪ :‬من پێش‬ ‫موسوڵمان بوونیشم هەمیشە باوەڕم بە‬ ‫خوای تاك و تەنها هەبووە‪ ،‬هەمیشە بیرم‬ ‫لەوە دەرك���ردوە كە بێجگە ل���ەم ژیانەو‬ ‫نادادپەروەریەكانی ش���تێكی دیكە هەیە‬ ‫كە ڕۆژێك لە ڕۆژان ڕێگام نیشان دەدات‌و‬ ‫پێم دەسەلمێنێت كە هێزی بااڵدەستی لە‬ ‫پشتەوەیە‪ .‬هیچ كات بە بیرمدا نەهاتووە‬ ‫كە خ���وا تاوانب���ار بكەم ب���ەوەی بۆچی‬ ‫ئەم هەم���وو نادادپەروەری���ە هەیە لەم‬ ‫ژیان���ەدا‪ ،‬بەڵكو ئەمە هەڵبژاردەی مرۆڤە‬ ‫لە خۆڕازیەكانە‪ .‬دەمزانی كەوا كەسێكی‬ ‫باالدەس���ت‌و بەتوانا لە پشت ئەم هەموو‬ ‫مەخلوقاتانەوەیە‪.‬‬ ‫لەس���اڵی ‪١٩٨٧‬دا ئاش���نا ب���ووم بە‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫خێزانێكی مەغریبی‪ ،‬لەوانەوە ئاشنا بووم‬ ‫بە ئیسالم‌و پەیكەرەی خێزانی موسوڵمان‪.‬‬ ‫ئەم���ە زۆر كاریگەر بوو لەس���ەرم‌و وای‬ ‫لێكردم كەوا زیاتر هەوڵبدەم‌و دەربارەی‬ ‫فێربم‪ .‬دەس���تم كرد بە گ���ەڕان بەدوای‬ ‫س���ەرچاوەدا‪ ،‬ئەوكات تەنه���ا دوو كتێب‬ ‫هەبوو لە نەرویج دەربارەی ئیس�ل�ام كە‬ ‫بەش���ێوەیەكی ئەرێنی باسی ئیسالمی‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئەوانیش (ئەركانەكانی ئیسالم‌و‬ ‫ئەركانەكان���ی ئیمان) بوون‪ .‬ئەو كتێبانە‬ ‫زۆر بەسود بوون بۆ من‪ ،‬سوپاس بۆ خوا‪،‬‬ ‫لەو كاتەدا ئەوانە بۆ من بەس بوون‪.‬‬ ‫بیرۆك���ەی ت���اك‌و تەنه���ای خ���وای‬ ‫گ���ەورە‌و نەبوونی هیچ كەس���ێك یاخود‬ ‫یارمەتیدەرێ���ك‪ ،‬هەم���وو هێ���زو تواناو‬ ‫دەس���ەاڵتێك بەتەنه���ا خ���وای گەورەیە‪،‬‬ ‫بەرپرسیارێتی هەموو تاكەكان لەبەرامبەر‬ ‫بەو كارانەی ك���ە ئەنجامی دەدەن‪ ،‬چ بە‬ ‫چاكە یاخود خراپە و لێپرس���ینەوەیان لە‬ ‫ڕۆژی دواییدا‪،‬‬ ‫ئیس�ل�ام هان���ی دام ك���ەوا زیات���ر‬ ‫سوربم لەسەر گەڕان بەدوای زانیاری دا‬ ‫ئەنجامدانی كاری باش���ە و باوەڕم تەنها‬ ‫شتێكە لەبەینی من و خوای گەورەدا‪.‬‬ ‫ڕێ���گای كۆمەاڵیەت���ی‪ :‬یەكەمج���ار‬ ‫هەس���تت چۆن بوو ك���ە وازت لە دین‌و‪،‬‬ ‫كلتوری پێش���وی خۆت هێناو و دەس���ت‬ ‫كرد ب���ە ژیانێك ب���ە ئاینێكی ت���ازە كە‬ ‫شێوازی ژیان‌و ئیمان و كاروفەرمانەكانی‬ ‫تایبەتمەندیان هەیەو جیاوازن لەهەموو‬ ‫ئاین و كلتورەكان؟‬ ‫سەلما ڤیبێكە فرێدریكسن ‪ :‬ئەوكات‬ ‫بۆم دەرك���ەوت كە باوەڕب���وون بەخوا‌و‬ ‫پاداش���ت وەرگرتن بۆ هەر كارێكی چاكە‬ ‫ك���ە ئەنجامی دەدەین كار ئاس���انی بوو‬ ‫بۆ م���ن‪ ،‬كاتێك كە خوای گەورە ش���تێك‬ ‫یاس���اغ دەكات ل���ە بەندەكان���ی وا لێی‬ ‫تێبگەی���ن كەوا ش���تە یاس���اغ كراوەكە‬ ‫زەرەرو زیان���ی هەیە بۆم���ان بۆیە خوای‬ ‫گ���ەورە ئەو كارەی لێ یاس���اغ كردووین‪،‬‬ ‫بەپێچەوان���ەوە ش���تە ڕیگا پێ���دراوەكان‬ ‫سودوو قازانجمان پێ دەبەخشێت‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەی خوای گەورە بەدیهێنەری ئێمەیە‬ ‫وە هەموو بەدیهێنەریكیش باش دەزانێت‬

‫بەدیهێنراوەك���ەی چی پێویس���تە و چی‬ ‫چاكە چی خراپە بۆی‪.‬‬ ‫كلتور ب���ۆ من وەك س���ێبەری لێهات‬ ‫لە ژیانمدا‪ ،‬هەڵبژاردنی ئیس�ل�ام لەپێش‬ ‫كلتور ئاس���ان بوو ب���ۆم‪ ،‬چونكە ژیان بە‬ ‫ڕێڕەوێكی ڕاستدا دەڕوات لەگەڵ ئیسالم‪،‬‬ ‫ئەگەر ئیس�ل�ام بكەینە ڕی نیشاندەر لە‬ ‫ژیاندا ئەمەش جوانترین دیاریە لەالیەن‬ ‫خوای گەورەوە‪ .‬خوای گەورە ڕێنیشاندەری‬ ‫ئێمەی���ە وە هەموو كار ئاس���انیەكی بۆ‬ ‫كردووی���ن ئەگەر ئێمە ب���ە دڵ باوەڕمان‬ ‫پێی هەبێت‪.‬‬ ‫مەبەس���تم میهرەبانی‌و بەخش���ندەی‬ ‫خوای گەورەیە بۆ ئێمە‪ ،‬خۆ ئەگەر خوای‬ ‫گەورە نەكەینە ڕێنیشاندەری خۆمان ئەوا‬ ‫هەم���وو مرۆڤ���ەكان دۆڕاون و ڕۆدەچن‪.‬‬ ‫ه���ۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی‬ ‫ك���ەوا مرۆڤ هەندێك جار ئەوەندە لە خۆ‬ ‫ڕازی و خۆ بەزلزانە دوور دەكەوێتەوە لە‬ ‫خوای گەورە‪.‬‬ ‫ئەو كاتەی كە من موس���وڵمان بووم‬ ‫ژمارەی موسوڵمانان لە نەرویج كەم بوو‬ ‫س���ەرچاوەی زۆریش نەبوو بۆ وەرگرتنی‬ ‫زانی���اری‪ ،‬تەنها خ���وای گ���ەورە بوو كە‬ ‫ڕینیش���اندەرم بوو یارمەت���ی دام ڕێگای‬ ‫خۆشبەختی بدۆزمەوە‌و سەربكەوم‪ .‬ئەمە‬ ‫گەورەتری���ن دیاریە لە خوای گەورەوە بۆ‬ ‫من لەم ژیانەدا‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬ئایا بااڵپۆش���یت؟‬ ‫كاردانەوەی خانەوادە‪ ،‬هاوڕێكانت‪ ،‬شوێنی‬ ‫كارەك���ەت یاخ���ود كۆمەڵگا چ���ۆن بوو‬ ‫بەرامبەرت؟‬ ‫س���ەلما ڤیبێكە فرێدریكسن ‪ :‬بەڵێ‪،‬‬ ‫من لە س���اڵی ‪١٩٨٨‬دا بوو كە بڕیارم دا‬ ‫ببمە بااڵپۆش سوپاس بۆ خوای گەورە وە‬ ‫هیچ كات پەش���یمان نەبووم لەم كارەم‬ ‫وە پەشێمانیش نابم‪ ،‬خوای گەورە هێزو‬ ‫توانای پێبەخش���یم تا بتوانم لەبەردەم‬ ‫تەنگو چەڵەمەكاندا بوەستم‪.‬‬ ‫ئ���ەو جێگای���ەی ك���ە كارم لێدەكرد‬ ‫ئەوكات بەش���تێكی پێكەنیناویان دەزانی‬ ‫كە بووم بە بااڵپۆش‪ ،‬بەاڵم قبوڵیان كرد‬ ‫ب���ەردەوام بم لەس���ەر كارەكەم چونكە‬ ‫خۆم پێ���م وتن ئەگ���ەر ڕازی نەبن ئەوا‬

‫‪83‬‬ ‫‪83‬‬

‫اڵپۆشیەكەمیـان بۆهەزم نەكراوە‪،‬‬ ‫ونكە بۆمن زەرورترن لە خێزانەكەم‬ ‫واز لەكارەكەم دێنم‪ ،‬واتە ئیس���تیقالەم‬ ‫پێشكەش كردن پێش ئەوەی ئەوان هیچ‬ ‫بڵێن‪ .‬خێزانەكەش���م پێیان وابوو كە زیاد‬ ‫لەحەد پێمڕاكێشاوە چەندین ساڵی خایاند‬ ‫تا قبوڵی بكەن (لەڕاس���تی دا تائیستاش‬ ‫موس���وڵمان بوون و بااڵپۆش���یەكەمیان‬ ‫بۆه���ەزم نەك���راوە)‪ ،‬بەاڵم م���ن ئاین و‬ ‫بااڵپۆش���یم لەپێش ئەوان داناوە چونكە‬ ‫بۆمن زەرورترن لە خێزانەكەم‪.‬‬ ‫ئ���ەوان وەك زۆرب���ەی نەرویجیەكان‬ ‫بیر دەكەن���ەوە‪ ،‬كە مرۆڤ میهرەبان بێت‬ ‫و زەرەی نەبێ���ت ئەوا تەنها ش���تێكە كە‬ ‫پێویستە‪ ،‬ئیتر پێویست بە یاسا‌و ڕێسای‬ ‫خوای گەورە ناكات‪.‬‬ ‫زۆرە ك���ەس پێیان وایە كەوا ئاس���ان‬ ‫نیە‪ ،‬گەرمە‪ ،‬س���نوردارە‪...‬هتد‪ ،‬منیش بۆ‬ ‫هەموو ئەم قسە قسەڵۆكانە یەك وەاڵمم‬ ‫هەیە‪ ،‬من بااڵپۆش���م چونكە ئیمانم بە‬ ‫خوای گ���ەورە هەیە وەخوای گەورە داوام‬ ‫لێ���دەكات كە ئ���ەم كارە ئەنج���ام بدەم‬ ‫چونكە سودمەند دەبم‪.‬‬ ‫پێم وا نیە بااڵپۆش���ی ل���ە كۆمەڵگای‬ ‫ئێمەدا قبوڵ بكرێت‪ ،‬بەاڵم گرنگ ئەوەیە‬ ‫كەوا ئافرەتانی موس���وڵمان بە شانازی و‬ ‫سەربەرزیەوە بااڵپۆش بن‌و بە بەشێكی‬ ‫گرنگ���ی بزانن لە ئاینەكەی���ان‪ ،‬وە هیچ‬ ‫گوێ نەدەن بە قسەی خەڵكی ئایا ڕازین‬ ‫یاخود نا‪.‬‬ ‫ڕێ���گای كۆمەاڵیەتی‪ :‬ئ���ەو هۆكارانە‬ ‫چی بوون كە پاڵنەری تۆ بوون بۆ ئەوەی‬ ‫بەردەوام بیت لەس���ەر ئەو ڕێگایەی كە‬ ‫هەڵت بژاردووە؟ ئایا هیچ هەڵبژاردنێكت‬ ‫لەبەردەم دا بوو؟‬ ‫س���ەلما ڤیبێكە فرێدریكس���ن ‪ :‬تەنها‬ ‫هۆكار ب���ۆ بەردەوام بوون لەس���ەر ئەم‬ ‫ڕێگای���ە باوەڕ بوون بە خوای گەورە بوو‪،‬‬ ‫هەموو كارەكانی تر ئاسان دەبێت كاتێك‬ ‫ئیمانت بەخوای گەورە بەهێز بێت‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬هەڵس���وكەوت‌و‬ ‫كاردانەوەی ب���اوك‌و دایكت‪ ،‬هاوڕێكانت‌و‬ ‫كەس���ە نزیكەكان���ت چۆن ب���وو كاتێك‬ ‫بیستیان كەوا موسوڵمان بوویت؟‬ ‫س���ەلما ڤیبێك���ە فرێدریكس���ن ‪:‬‬ ‫خێزانەك���ەم پێی���ان وابوو ئەم���ە تەنها‬

‫دۆخێكە من پێیدا تێپەڕ دەبم‌و زوو وازی‬ ‫لێدێنم‪ ،‬بەاڵم دوایی تگەیشتن كە وانیە‬ ‫وە زۆر س���ەخت ب���وو بۆیان تائێس���تاش‬ ‫نەیانتوانیوە بەهەموو شتەكان ڕازی بن‪،‬‬ ‫كە من هۆكارەكەی دەگەڕێنمەوە بۆ ئەو‬ ‫زانیاری���ە هەاڵنەی كە مێدیای ئەم واڵتە‬ ‫دەیبەخشیت بە خەڵكی دەربارەی ئیسالم‪.‬‬ ‫كەس���وكارەكەم ئێس���تا زۆر باشترن‬ ‫وە ئارامترن بەرامب���ەرم‪ ،‬كاتێك دەبینن‬ ‫كە م���ن خۆش���بەختم وە منداڵەكانم بە‬ ‫شیوازێكی جوان پەروەردە كردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا ئێستاش هەندێك كەس لە خزمەكانم‬ ‫پێیان وایە من ڕێگای هەڵەم هەڵبژاردووە‪.‬‬ ‫ڕێ���گای كۆمەاڵیەت���ی‪ :‬دژوارتری���ن‬ ‫ش���تێك كە هاتبێتە ڕێگات چی بووە؟ ئایا‬ ‫پەیشیمانیت لە هەنگاوەكانت؟‬ ‫س���ەلما ڤیبێكە فرێدریكس���ن ‪ :‬هیچ‬ ‫كات پەشیمان نیم لەوەی كەوا ئیسالمم‬ ‫كردۆت���ە ڕێنیش���اندەر بۆ ژیان���م‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەنجامدان���ی كاری هەڵ���ە‌و لێكدانەوەی‬ ‫هەڵ���ە هەمیش���ە دەبێتە مامۆس���تایەك‬ ‫بۆمان‌و ش���تی لێوە فێردەبی���ن‪ ،‬هەموو‬ ‫مرۆڤێك هەڵە دەكات وە خوای گەورە بە‬ ‫میهرەبانی خۆی لێی خۆش دەبێت‪.‬‬ ‫بەئەنجامدان���ی هەڵ���ەو فێربوون���ی‬ ‫ڕاس���تیەكان وامان لێدەكات كە دووبارەی‬ ‫نەكەین���ەوە‪ .‬هەم���وو ك���ەس تووش���ی‬ ‫بەرەنگاربوون���ەوە دەبێت لە ئەنجامدانی‬ ‫كارێك ئەمە بەش���ێكە لە ژیان‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫پتەوكردنی باوەڕ و پەیوەندیمان لەگەڵ‬ ‫خوا ئاسانتر دەتوانین كارەكانمان ئەنجام‬ ‫بدەین و بەرەنگاری گرفتەكان ببینەوە و‬ ‫چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬ئەو كارانەی كە‬ ‫ئەنجامت داون یاخود ئ���ەو هەنگاوانەی‬ ‫كە هەڵتب���ژاردوون هیچ دەرئەنجامێكیان‬ ‫هەبووە بۆت؟‬ ‫س���ەلما ڤیبێك���ە فرێدریكس���ن ‪:‬‬ ‫دەرئەنجامێك���ەی تەنها ئەوەیە كەوا من‬ ‫ژیانێكی پڕ ماناو ڕاست‌و دروستم هەیە‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬منداڵت هەیە؟‬ ‫سەلما ڤیبێكە فرێدریكسن ‪ :‬بەڵێ‪٨ ،‬‬ ‫منداڵم هەیە‪ ٢ ،‬كوڕو ‪ ٦‬كچ‪.‬‬ ‫ئەمە بەرپرس���یارێتیە ك���ە من وەرم‬

‫گرتووە لەم ژیانەدا‪ ،‬خ���وای گەورە خۆی‬ ‫پەیمانی داوە كە پاداشتی چاكەمان باتەوە‬ ‫بە جوان ئەنجامدانی ئەم بەرپرسیارێتیە‪،‬‬ ‫داوام لە خ���وای گەورە ئەوەیە كە جێگام‬ ‫بەهەشت بێت بە جوان پەروەردەكردنی‬ ‫منداڵەكانم لەسەر ئاینی پیرۆزی ئیسالم‪.‬‬ ‫ڕێگای كۆمەاڵیەتی‪ :‬تۆ و هاوسەرەكەت‬ ‫چۆن منداڵەكانتان لە س���ەر پەروەردەی‬ ‫ئیس�ل�امی پەروەردە كردووە لە واڵتێكی‬ ‫غەیری ئیسالمی؟‬ ‫س���ەلما ڤیبێكە فرێدریكسن ‪ :‬بەوەی‬ ‫بتوانین تاك و تەنهای و هێزو دەسەاڵتی‬ ‫خ���ۆی گەورەیان فێر بكەی���ن‪ ،‬وە فێریان‬ ‫بكەی���ت ك���ە خوای گ���ەورە ل���ە هەموو‬ ‫جَیگایەك���دا وجودی هەی���ەو ئاگای لە‬ ‫هەموو هەنگاوەكانمانە‪ ،‬فێری ڕەوش���ت‌و‬ ‫ئەخالقی جوانیان بكەین‪ .‬فێریان بكەین‬ ‫كە ش���انازی بكەن ب���ە ئاینەكەیانەوەو‬ ‫نیش���انی ب���دەن ك���ە موس���وڵمانێكی‬ ‫سەربەرزن‪ ،‬فێرببن هەڵەی موسوڵمانانی‬ ‫دیكە دووب���ارە نەكەن���ەوە بەڵكو هەوڵ‬ ‫بدەن بزانن موسوڵمانان چ كارێكی باشە‬ ‫دەكەن ئەوانێش ئەنجامی بدەن‪ .‬خراپی‬ ‫موس���وڵمانان واتای خراپی ئیسالم نیە‪،‬‬ ‫تەنها بەندەی خوا بن‪ ،‬وەك موسوڵمان لە‬ ‫واڵتی كوفردا واتا زۆر ش���ت هەیە كەوا‬ ‫ئێمە ناتوانین بەش���دار بی���ن لەگەڵیان‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم دەبێت ڕێ���ز لە ع���ادات‌و كلتوری‬ ‫خۆمان بگری���ن‪ ،‬هەوڵبدەین جەژنەكانی‬ ‫موسوڵمانان بە جوانترین شێوە بگێڕین‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪84‬‬ ‫‪84‬‬

‫ئەتككردنی ژن لەالیەن پیاو ‪...‬‬ ‫قەدەغەكردنی فرەژنی‬

‫بەپێنوسی‪ :‬نوور نەقشبەندی‬

‫پ��ەی��وەن��دی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی لەنێو‬ ‫كۆمەڵگە جیاوازەكانی جیهاندا‪ ،‬هەر‬ ‫وواڵتەو بەكلتورو دین‌و ئایدۆلۆژیایەك‬ ‫ڕێچكەی پەیوەندیەكانیان ڕێكخستوە‪،‬‬ ‫چەمكی ڕەفتارو مافی تاكەكان لەسەر‬ ‫یەكتر لە ئاست تاكەكان بەجۆرێكە‬ ‫كە بەهای خۆی هەیە لەگەڵ نەریت و‬ ‫كۆمەڵگەی خۆی وا ڕەخساوە كەڕاهاتوون‬ ‫لەسەر تێزێكی یاسایی‪.‬‬ ‫لێرەدا دەم��ەوێ باسێك بوروژێنم‬ ‫سەبارەت بە چەمكی پەیوەندیەكانی‬ ‫نێوان هەردوو ڕەگەزی نێرو مێ‪ ،‬ئەم‬ ‫پەیوەندیە لە كۆمەڵگەی ئەوروپی‬ ‫ئێستا بەشیوەیەكی هەڕەمەكی لەسەر‬ ‫سیستمی الدینی دەڕوات بەڕێوە‪ ،‬باس‬ ‫لەوان ناكەین كەم تا زۆر خوێندنەوەمان‬ ‫هەیە لەسەریان‪ .‬ئێمە دەبێ باس لە‬ ‫ڕەوش��ی كۆمەاڵیەتی خۆمان بكەین‌و‬ ‫چاوێك بخشێنین بە كوردستاندا دەبینی‬ ‫لە گشت ڕەهەندەكانەوە گۆڕانكاری‬ ‫بەخوە دی��وە‪ ،‬لەسەرو هەمووشیانەوە‬ ‫ڕەهەندی كۆمەاڵیەتی كە بناغەی ساغ‌و‬ ‫سەلیمی‌و تەندروستی دروستكەری‬ ‫بنیادی بناغەی كۆمەڵگەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبینین گ��ۆڕان��ك��اری��ی��ەك��ی روون و‬ ‫بەرچاو دەبینرێت كە لە بڕیارە سەیرو‬ ‫سەمەرەكانی حكومەت بەسەر دامو‬ ‫دەزگ��او قوتابخانەكان تا دەگاتە ناو‬ ‫ماڵەكانمان و پاشان ب���ازاڕو شوێنە‬ ‫گشتیەكان‪ ،‬ئەم شەپۆلە گۆڕانكاریە‬ ‫كاریگەری لەسەر تاك تاكی كۆمەڵگەمان‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫ئەو كۆڕانگارییەش هەنگاوی باشی‬ ‫نەناوە بەڵكو لە باڵوكردنەوەی فكر‬ ‫و مەنهەجی دوور لە ئاین و كلتور‬ ‫و نەریتی ك��وردی كەچەندین ساڵە‬ ‫بەرگێك بوەو لەبەری میللەتەكەمان‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ئێستا بەبەرگێكی ئەوروپی‌و‬ ‫زمانێكی كوردی دەردەكەون بەپاڵپشتی‬ ‫دەسەاڵتداران و حكومەتی بااڵدەست‪ ،‬بە‬ ‫كردنەوەی ڕێكخراو و دام و دەزگای نوێ‬ ‫لەژێر ناوی ئازادی و پاراستنی بەهاكانی‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫منداڵ‌و گەنج‌و ژن‌و پیاو و پیر‪.‬‬ ‫جێ بەجێكردنی یاسای لیبڕاڵی لەسەر‬ ‫تاكەكان بەناوی دەس��ت درێژیكردنە‬ ‫سەر ژن��ان لەالیەن پیاوانەوە‪ ،‬شەرم‬ ‫شكاندنی ژن لەڕووی پیاوان‌و قسەكردن‬ ‫ل��ەس��ەر چەمكی ئ���ازادی‌و مافەكانی‬ ‫خۆیان بەشێوەیەكی چەوت‪ ،‬خویندن‌و‬ ‫فێربوونی مافەكانی پیاو لەسەر ژنان‌و‬ ‫هەروەها بە پێچەوانەوە‪ ،‬تێكەاڵوبوونی‬ ‫ژن و پیاو بەچەوتكردنی ڕاستیەكان‪،‬‬ ‫دروستبوونی توێژەرەوەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بۆچارەسەری رووداو گەلە نەخۆشیە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان ‪ ....‬هتد‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەمانە ژن و پیاوە دەم ڕاستەكان دەبنە‬ ‫ڕینیشاندەرو فێركەری ژیانی مۆدێرن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ب��ەداخ��ەوە ئ��ەم چەمكانە زۆر‬ ‫بەچەوتی‌و هەڵەو پەڵەوە لەالوەنانی‬ ‫دی��ن‌و ئاینی ئ��ەو خەڵكە گ��وزەری��ان‬ ‫كردوە‪ ،‬ئەگەر كاركردن بێت بۆ ئازادی‬ ‫ژن ئەوا پیاو هەمیشە هەر ئازاد بوە‬ ‫بۆ گیانی ژن و لەهەموو ڕیگایەكەوە‬ ‫چەپۆكی خۆی ن��اوە لەسەر ژن‪ ،‬ئیتر‬ ‫داوای یەكسانی ژن و پیاودەكەیت و‬ ‫خۆت دەچوێنی بەو پیاوەی كە خولیایی‬ ‫تەنها تێركردنی غەریزەكانیەتی لەژێر‬ ‫ئەو ئازادییەی كەنموونەمان زۆرە لە‬ ‫ئەتككردنی ژنان بەدەستی پیاوانەوە‪.‬‬ ‫ب��اس��ەك��ەی م��ن ل���ێ���رەوە دەس��ت‬ ‫پێدەكات‪..‬‬ ‫لە سیستمی ب��اری هاوسەرێتیدا‪،‬‬ ‫ژن‌و مێردا دەبنە هاوسەری یەكتر بە‬ ‫یاساو دەستورێكی شەرعی خوایی‬ ‫نیكاح دادەمەزرێت‪ ،‬لە دینی ئیسالمدا‬ ‫پیاو بۆی هەیە تا ‪ ٤‬ژن بهێنێ ئەمەش‬ ‫الی هەمووتان شتێكی نهێنی نیەو‬ ‫ئ��اش��ك��رای��ە‪ ،‬ب��ەب��ێ ئ���ەوەی زۆری��ن��ەی‬ ‫موسوڵمانان ژنی دووەمیان هەبێت‌و‬ ‫جی بەجێ ئەم سوننەتەی پێغەمبەری‬ ‫خوایان كردبێت ( علیە الصالە والسالم)‪،‬‬ ‫كەچی ه��اواری��ان لێ هەستاوەو مقۆ‬ ‫م��ق��ۆی ن��او ئ��ەن��دام��ان��ی پ��ەڕل��ەم��ان‌و‬ ‫ڕێكخراوو دەزگاكان بۆتە جێی باس‌و‬ ‫دان��ان��ی یاسایەك بۆ قەدەغەكردنی‬ ‫ف��رەژن �ی‌و دەس��ت��ورو یاسای وواڵتانی‬

‫ك��وف��رم��ان ب��ۆ دێ��ن��ن‪ ،‬لەهەمانكاتدا‬ ‫دەش���زان���ن ن��ەخ��ۆش��ی��ە پ��ەی��وەن��دی��ە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان ڕوو لەزیادبوونە‪ ،‬لە‬ ‫بری ئ��ەوەی چ��ارەس��ەری قەیرانی بێ‬ ‫ژنی‌و بەشوودانی ئافرەتانمان بكەن‬ ‫وە بنبڕكردنی پەیوەندیە سێكسیەكان‌و‬ ‫دامركاندنی هەواو ئارەزووی گەنجان بە‬ ‫هاوكاریكردنیان بۆ ڕیكخستنی ماڵێك‬ ‫ب��ۆی��ان‪ ،‬كەچی پەرلەمانی كوردیش‬ ‫پەلەقاژێیەتی بگاتە ئاستی سیستەم‌و‬ ‫ئایدیا فكریەكانی ئەوروپا‪ ،‬ئاوا ئەبینین‬ ‫ل��ەم چەند ساڵەی دوای��ی��دا نەخۆشی‬ ‫س��ەرت��اپ��ا ك��وردس��ت��ان��ی گ��رت��وەت��ەوە‬ ‫بەگشتی‪.‬‬ ‫ل���ەگ���ەڵ ئ���ەوەش���دا ل���ە ك��ەن��اڵ‌و‬ ‫ڕاگەیاندنەكان دەبینین‌و دەبیستین كە‬ ‫باس لەو سەنتەرو ڕێكخراوانە دەكەن‬ ‫كە هەنگاوی باشی ناوە بۆ پاراستنی ژن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە من دەڵێم هێندەی‬ ‫دەستدرێژی‌و كوشتن‌و بڕین‌و پێشێل‬ ‫كردنی مافەكانی ژن ڕوو لە زیادبوونە‪،‬‬ ‫هیچ شتێكی ئ��ەوت��ۆم��ان ن��ەدی��و ‌ە بۆ‬ ‫باشتركردنیان‪ ،‬ئەی چارەسەری چیتان‬ ‫كرد؟‬ ‫ئ��ەو سیستمە دیموكراتییەی كە‬ ‫پیادەی ڕەوشی كۆمەاڵیەتی دەكات وای‬ ‫كردووە ئەو خەڵكە لە زۆنگاوی جەهل‌و‬ ‫نەفامی لە خولگەیەكی خراپ بخولێتەوە‪،‬‬ ‫تاڕادەیەك لە نزیك و دوور بۆنی ئەو‬ ‫مەشهەدانە دەكەین دوور لە دین و‬ ‫دینداری كۆمەڵگامان بەچ ئاقارێكدا‬ ‫ڕۆیشتوە‪ ،‬ئەمە ه��ۆك��اری زۆر لەخۆ‬ ‫دەگرێت‪ ،‬ئیسالم پەیامی جیهانە لەو‬ ‫پەیامەدا چەندین دەستكەوتی مەزنمان‬ ‫دەست دەكەوێت تەنانەت ئەوەی كە لە‬ ‫بازنەی كوفریشدایە سودمەند بوە بەو‬ ‫دەستكەوتە‪ ،‬چونكە ڕەحمەتی خوای‬ ‫گەورەیە‪ ،‬كابرای كافر هەست ناكات‬ ‫ئەو نیعمەتانە لەالی خوای گەورەوەیە‪،‬‬ ‫خۆ ئەگەر چاكەیەك بكەن ئەوان ناوی‬ ‫دەنێن ویژدان و زەمیر(چمیر)‪ ،‬چونكە‬ ‫چەمكی زەمیرو ویژدانیان ال پەسەندترە‬ ‫تاكو لەبەر خاتری خ��وای میهرەبان‬ ‫هەنگاوی باش و چارەسەر لە دیدی‬

‫‪85‬‬ ‫‪85‬‬

‫ئیسالمەوە بدۆزنەوە‪ ،‬هەر بۆیە لەالی‬ ‫ئەوان بۆ نموونە (هەندی ژن ویژدانی‬ ‫پیاو لە وەدادەبینێت كە تەنها ئەو‬ ‫پیاوەی موڵكی خۆی بێت‌و ژنی دووەم‬ ‫نەخوازێت‪ ،‬هەندی پیاویش ویژدانی لەو‬ ‫ژنەیدا ئەوەیە كە ژنەكەی ڕازی بێت‬ ‫بەهێنانی ژنی دووەم و دڵفراوانی خۆی‬ ‫نیشان بدات بەرامبەر بە پیاوەكەی‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم وی��ژدان��ەك��ان��ی پ��ی��او ف���رەن و‬ ‫هەمەجۆرەن هەندیكیان ڕازین بەوەی‬ ‫ژنیكیان هەبێت و دان بە قەدەغەكردنی‬ ‫فرەژنی دەنێن بۆ ڕەزامەندی خۆیان‬ ‫بەرامبەر بەژنان‪ ،‬بەاڵم لەو دیوی ژیانی‬ ‫ژن‌و مێردایەتی خۆیەوە لەگەڵ ژنی‬ ‫تر ڕادەب��وێ��رێ و باكی‬

‫ن��ی��ە ژن��ی‬ ‫دووەم بهێنێ یان نا چونكە هەمیشە‬ ‫دەستی دەكەوێت‪ ،‬هەندی لە پیاوانی‬ ‫تر لە بازرگان و ئەوانەی گەشتەكانیان‬ ‫بەرەو وواڵتان ڕێكدەخەن بەبەهانەی‬ ‫كارو پ��ڕۆژەو لێكۆڵینەوەی زانستییان‬ ‫ب��ەرەو وواڵتانی تر دەڕۆن‪ ،‬ئەوانەش‬ ‫نموونەیان زۆرە هەندیكیان لەگەڵ ژنی‬ ‫تر غەریزەكانیان تێردەكەن‌و كاتێكیش‬ ‫لە سەفەر دەگەڕێتەوە بە پارچە ئاڵتونێك‬ ‫ژنەكەی ڕازی دەكات بۆ ئەوەی هەلی‬ ‫تری بدرێتێ لەالیەن ژنەكەیەوە بۆ‬ ‫وەخت‌و گەڕانی تر‪ .‬ئەم ژنانە باشترین‬ ‫و بەویژدانترین ژنن بۆ پیاوەكانیان‬ ‫ب��ەب��ڕوای پیاوەكان‪ ،‬چونكە بەهانەو‬

‫دەنگە دەن �گ‌و گرفت دروس��ت ناكەن‬ ‫لەهەرچی ئەوەی پیاوەكەی دەیخوازێت‌و‬ ‫دڵی دەیەوێت‪ ..‬نموونەشمان زۆرە ڕۆژانە‬ ‫لێرەو لەوێ دەبیستین‌و دەبینین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەڵ تەشەنەی گرفتە دەروونیەكانی‬ ‫ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ك���ە پ��ەی��وەس��ت��ە بە‬ ‫تێكەاڵوبوونی ژن و پیاوەوەو ئەو هەموو‬ ‫نەخۆشیانەی كە ڕووبەڕوی تاك بوەتەوە‬ ‫لەهەردوو ڕەگەزەكەوە‪ ،‬سەیر لەوەدایە‬ ‫زۆرینە ئێستا بە ئ���ارەزووی خۆی ژن‬ ‫دینێ و ی��اخ��ود ش��وو دەك���ات یاخود‬ ‫بڵێین بە ح��ەز و خۆشەویستییەكی‬ ‫زۆر لەنێوانیان دروست بوە بە جۆریك‬ ‫ئاوێتەی یەكتر بوون و جەستەو گیانی‬ ‫خ��ۆی��ان پێشكەشی یەكتر ك���ردوە‪،‬‬ ‫دوای��ی سااڵنیكی زۆرو ماوەیەكی‬

‫خۆ بەدڕەوشتی تەنها لەچوارچێوەی‬ ‫سێكسی ن��ێ��وان دوو ڕەگ����ەزدا نیە‪،‬‬ ‫لەگشت ڕەهەندەكان ڕاستی‌و دروستی‌و‬ ‫نیەت پاكی نرخی سیاسی‌و ئابوری‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ‪ ..‬زی��اد دەك��ات‪ ،‬وەكو‬ ‫دەزان��ن ئێمە لێرەدا ب��اس لە الیەنە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكە دەكەین‪.‬‬ ‫هەر بۆیە ئیسالم ڕێگەی بەو شێوە‬ ‫پەیوەندی و تێكەاڵوبوونە نەداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیسالم لەگەڵ ئ��ەوەش نیە كەسێك‬ ‫ئ��ەت��ك��ی خ��وش��ك‌و ك��ەس��م��ان ب��ك��ات‪،‬‬ ‫یاخود دوو كەس پەیوەندی نایاسایی‌و‬ ‫ناشەرعیان لەنێواندا ڕوویداوەو هەندیك‬ ‫جار منداڵیشی لێدەكەوێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەبینین لە زۆرب��ەی ئەم حاڵەتانەی‬ ‫كە ئێستا دی���ارو ب��ەرچ��اوون بەهۆی‬ ‫نەبوونی جێبەجێكردنی حوكمی شەرع‬ ‫ب��ەس��ەر ه���ەردوو‬

‫دوورو درێژو پێكەوەبوون كەچی كوڕە‬ ‫نایخوازێت‌و دەستی دەب��ڕێ��ت‪ ،‬یاخود‬ ‫هەشیانە سەربەرزانە دەیخوازێت و‬ ‫دەیكاتە ژنی خۆیی بۆ هەتا هەتایی‪.‬‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەی ی��اس��او سیستیمی‬ ‫عەلمانی جیاوازە‪ ،‬بەاڵم ئەتوانم بڵێم‬ ‫كەسی خاوەن مەبدەئی بەێزیان هەیەو‬ ‫لەهەموو بارێكدا باش و خ��راپ هەر‬ ‫هەبوەو هەیە‪ ،‬هەیانە زۆر بەباشی‬ ‫ئ��اب��ڕوی خ���ۆی و دای���ك و خ��ێ��زان و‬ ‫خۆشەویستی و كچی دەپارێزێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە سیستیمی ئیسالمیدا باسی (گهارە)‬ ‫خاوێنی ك��راوە‪ ،‬پاكی دوركەوتنەوەیە‬ ‫لە فەسادی و بەرەاڵیی و بەدڕەوشتی‪،‬‬

‫ڕەگ���ەزەك���ەدا‪ ،‬پ��ی��اوە ب��ۆ خ��ۆی وەك��و‬ ‫بەرزەكی بانان بۆی دەردەچێت و ژنەش‬ ‫دەبێت بەو داخ و خەم و ناسۆرەوە ژیان‬ ‫بەڕێ كات‪ ،‬خۆ ئەگەر ئاشكرابوون ژنە‬ ‫خۆی دەكوژێت یان دەكوژرێت لەالیەن‬ ‫كەسوكارییەوە‪ ،‬لەهەمانكاتدا پیاوەش‬ ‫ڕوو ڕەش دەبێت و كەرامەتی دەشكێ‬ ‫و لەبازنەی مرۆڤایەتی بە بێ ڕێز‬ ‫تەماشا دەكرێت یاخود ئەویش لەالیەن‬ ‫كەسوكاری ژنەكەوە دەكوژرێت!‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیسالم رێدەگرێت لەم كارە ناشەرعییە‬ ‫كە نەكرێت‪ ،‬بەاڵم خۆ ئەگەر ڕوویداو‬ ‫وە حوكمی شەرع جێ بەجی نەكرا ئەوا‬ ‫دەك��رێ ئەو دووان��ە ببنە ژن و مێرد‪،‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪86‬‬ ‫‪86‬‬

‫ئیسالم زوڵم لەكەس ناكات‪ ،‬كەسەكان‬ ‫خۆیان زوڵم لەخۆیان دەك��ەن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫وانەبێ بۆ كابرا ئەو ژنەی كەخۆشی‬ ‫وویست و خۆی تێركردو ئەتكی كردو‬ ‫بە خۆشەویستی هەموو شتێكی كرد‬ ‫لەگەڵی‪ ،‬بەاڵم دوایی ڕابكات‪ ،‬ئیسالم‬ ‫ئەو زوڵمە لە ئافرەت ناكات پیاو لە دوای‬ ‫ئەو هەموو گەمەیە بە هەست و نەست‬ ‫و لەش والری ژن بیەوێت سەربەرزانە‬ ‫خۆی دەربخات و ژنیش سەرشۆڕبێت‪،‬‬ ‫نەخێر‪ ،‬لە ئیسالمدا هەرچی خێرو‬ ‫پاداشتە وەك یەكە ب��ۆ ژن و پیاو‪،‬‬ ‫هەرچی كاری خراپیشە سزاكەی وەكو‬ ‫یەكە بۆ هەردووكیان‪ ،‬بەاڵم كلتورو‬ ‫كۆمەڵگاكەمان پیاو بە پاڵەوان دەزانێت‬ ‫و شێری م��ەی��دان��ە‪ ،‬ژنیش هەمیشە‬ ‫تاوانبارەو سزای بەسەردا دەسەپێنرێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوە لەم حاڵەتانەدا ئیسالم‬ ‫مافی كەس پێشێل ناكات‌و بەختەوەری‬ ‫خێزانی دەوێت‪ ،‬كاتێك پیاو ژنی هەیەو‬ ‫دەی��ەوێ��ت ل��ەگ��ەڵ ژنێكی ت��ر ك��اری‬ ‫ناشەرعی بكات‪ ،‬بۆ بەمەردانە نایكاتە‬ ‫حەاڵڵ‌و زواڵڵی خۆی و داوای لێخۆش‬ ‫ب��وون ل��ە خ��وا بكەن ب��ۆ سڕینەوەی‬ ‫گوناهەكانیان‪ ،‬ئەی پێغەمبەری خوا‬ ‫(علیە الصالە والسالم) نافەرموێت‪( »:‬‬ ‫ان الحسنات یژهبن السیئات)‪ ،‬تۆش ئەی‬ ‫پیاو ئەو ئافرەتە بخەیتە ژێر باڵی خۆت‬ ‫الی خوا پاداشتت زیاترە نەك ڕابكەیت‬ ‫و ئافرەتە ئابڕوی شەرەف و ناموست‬ ‫بەرێت لەداخی ئەوەی بەوشێوەیە دەست‬ ‫ب��ەرداری ئەبیت و پشتی لێئەكەیت‪،‬‬ ‫شەرمی ئافرەتان دەشكێنن و بەساقەو‬ ‫بەقوربان و بەخۆشەویستی نزیكی‬ ‫دەك��ەون��ەوە تا ئامانجی خۆتانی پێ‬ ‫بهێننەدی‪ ،‬پاش ئەم هەموو كارەساتە‬ ‫بتەوێ خۆت لەبیری ئافرەتەكە بەریتەوە‬ ‫و ئەنەما هیچ نەبوەو هیچ ڕویینەداوە!‬ ‫ن��ا مەحاڵە ه��ەر وا ئ��اس��ان بێت‪ ،‬بە‬ ‫دڵنیاییەوە ك��اردان��ەوەی خۆی دەبێت‬ ‫لەسەر هەردوو الیەنەكە و دەرئەنجامی‬ ‫خ��ۆی دەب��ێ��ت!! خۆ ئەگەر پیاو خۆی‬ ‫بە خ��اوەن كەسایەتی بزانێ دەشبێ‬ ‫بیسەلمێنی تاچەند لەبەر خاتری خوا كار‬ ‫بۆ ئەوە دەكەیت گوناهەكان بگۆڕیت بە‬ ‫چاكەو خێزانی لەگەڵ دروست بكەیت‪،‬‬ ‫جا نهێنی لەنێوان خۆتان و خوابێت‬ ‫زۆرباشترە لەوەی بدرێتە دەست خەڵكی‬ ‫و ئاشكرابكرێت‪.‬‬ ‫ئەم دیاریدانە زۆر زۆرن ئایا ئەو‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ڕێ��ك��خ��راوو سەنتەری ڕاوێ��ژك��اری��ی و‬ ‫پاراستنی ژن��ان تا چەند بەرەنگاری‬ ‫ئەم دیاریدانە بوونەتەوە و چارەسەری‬ ‫گونجاویان بۆ ئەم دیاریدانە كردوە؟‬ ‫ئەوەندەی دەبینرێت لەم هەرێمەی‌‬ ‫ئێمەدا تەنها خەمی دەستەبەركردنی‬ ‫مافی ژن��ەو ئ���ازادی رەه��ای��ە بۆیان‪،‬‬ ‫زۆر ب��ەداخ��ەوە تەنها ئ��ەوەی ئەكرێ‬ ‫بۆ ژن‪ ،‬ڕاكێشانی ژن بۆ سەر شانۆی‬ ‫خۆپیشاندانە‪ ،‬ئەمەش مەبەستێكی‬ ‫گشتگیرە لەهەرچوارالوە ئافرەت ڕۆڵی‬ ‫ناو بازاڕ دەگێرێ و خۆی نمایش دەكات‪.‬‬ ‫پاراستنی ژن ل��ەالی ئ��ەوەی داوای‬ ‫مافی ژن دەكات ئاوەهایە و ئەم چەشنە‬ ‫ئازادییەیان دەوێ‪ ،‬كە دەبیستین فاڵن‬ ‫شۆفێر ل��ەگ��ەڵ ئافرەتێكدابینراوە‪،‬‬ ‫فاڵنە پیاو ئافرەت ئەباتە ناو خانوو‬ ‫شەقەكەیەوە‪ ،‬فاڵنە خ��اوەن دوكاندار‬ ‫لەگەڵ ئافرەتە كڕیارەكاندایە‪ ،‬مامۆستا‬ ‫لەگەڵ قوتابیەكانیدا‪ ،‬ژن و پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ مێردی هاوڕێكەی‪ ...‬نموونە‬ ‫زۆرن و خەڵكی باش هەر ماوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی مەبستمانە دەستنیشان كردنی‬ ‫خاڵە نیگەتیڤەكانە لەسەر ژن و پیاو‪،‬‬ ‫ئەوەی بێ بایەخ بێت ئێستا ئافرەتەو‬ ‫زۆر ئاسان پیاوان دەستیان دەكەوێت‌و‬ ‫لەخشتەیان دەب��ەن‪ ،‬كەچی لە كەناڵ‬ ‫و ڕاگەیندنەكان باس باسی پاراستنی‬ ‫ژنە‪ ،‬ئابەم شێوەیەش ڕوشەكە دەبینین‬ ‫كەچی هەر داوای زیاتر دەكەن‪،‬‬ ‫هەر بۆیە دەڵێم ئەمە ئەتككردنی‬ ‫ژن ب��وو ن��ەك پاراستنی‪ ،‬جارێكی تر‬ ‫ژن ئەتك دەكەنەوە بە قەدەغەكردنی‬ ‫فرەژنی‪ ،‬ئەم چەمكەی خوارەوە گرێدراوو‬ ‫تێهەڵكێشی چەمكی سەرەوەیە‪:‬‬ ‫ل���ەب���ارەی ی��اس��ای ب��ن��ەب��ڕك��ردن‌و‬ ‫قەدەغەكردنی فرەژنی دیسانەوە ژن‬ ‫خ��ۆی ڕۆڵێكی س��ەرەك��ی دەبینێ بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی ئەم یاسایە‪ ،‬چونكە ژن‬ ‫وا دەزانێت ئەگەر پیاوەكەی ژنێكی‬ ‫تری هێنا ئیتر گرنگی و بایەخی ژنی‬ ‫یەكەم لەدەست ئەدات و ئەویش پیاوە‬ ‫لەدەست ئەدات‪ ،‬پێم وایە ژن خۆی زەرەر‬ ‫لە خۆی ئەدات و بەختەوەری خۆی وون‬ ‫دەك��ات‪ ،‬هەروەكو ووتەیەكی خوشكی‬ ‫بەڕێز خاتوو (لیلی علی عبدالعزیز) لە‬ ‫چاوپێكەوتنێكدا سەبارەت بە فرە ژنی‬ ‫دەڵێت‪ ( »:‬هەقە ئەو ئایەتەی باسی‬ ‫فرەژنی دەك��ات‪ ،‬ئافرەتانی موسڵمان‬ ‫بیكەنە ئاڵتون‌و لەملی بكەن‪ ،‬چونكە‬

‫موسڵمانان سودیان لێ وەرگ��رت��ووە)‪،‬‬ ‫ئێمە خ��اوەن��ی پەیامێكی پیرۆزیی‬ ‫پ��ەروەردگ��اری��ن‪ ،‬ق��ورئ��ان بەرنامەی‬ ‫ژیانمانە س��ەرچ��اوەی ه��ەم��وو خێرو‬ ‫خۆشی و چارەسەریك لە تێڕوانینمان بۆ‬ ‫ئیسالمەكەمان وەردەگرین‪ ،‬لە ڕاستیدا‬ ‫پیاو ئەگەر ژنێكی تر بهێنێ ئەمە‬ ‫سوكایەتی بە ژنی یەكەم نیە بەڵكو‬ ‫ڕێ��زی لێناوە‪ ،‬چونكە ل��ەم زەمەنەی‬ ‫ئێستامان ئافرەتانمان زۆر ماونەتەوە‪،‬‬ ‫دەبوو بەالیەنی كەمەوە حیزب و الیەنە‬ ‫ئیسالمیەكان پڕۆژەیەكی باشیان بۆ‬ ‫گەنجان فەراهەم بهێنایەو ئاوڕێكیان‬ ‫لی بدانایەتەوە‪ ،‬بەاڵم بەپێچەوانەوە‬ ‫هەندێكیان لەباتی دژی قەدەغەكردنی‬ ‫ئەو یاسایە بوەستێنەوە كە فرەژنی‬ ‫ق��ەدەغ��ەدەك��ەن‪ ،‬كەچی چەپڵەیان بۆ‬ ‫لێدەدەن‪!!.‬‬ ‫س��ەرەڕای��ی ئەو هەموو ئافرەتەی‬ ‫ماونەتەوە نەچونەتە ماڵی خۆیانەوە‪،‬‬ ‫كەچی ڕیژەی تەاڵق هێندە زیادی كردوە‬ ‫لەنێوان خێزانەكان كەپێشبینی ناكرێ‪،‬‬ ‫هەروەكو لە ئامارێكی دادگاكانی هەرێم‬ ‫دا ب��ەدی��ارك��ەوت‪( ،‬ل��ەش��اری سلێمانی‬ ‫ڕێ��ژەی ت��ەاڵق زی��ات��رەو هاوسەرگیری‬ ‫كەمترەو ژن هێننای دووەم كەمترە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە لەشاری هەولێر‬ ‫ه��اوس��ەرگ��ی��ری‌و ژن هێنانی دووەم‬ ‫زیاترەو تەاڵق كەمترە)‪ ،‬بەم شێوەیەی‬ ‫الی خوارەوە‪:‬‬ ‫بەگوێرەی ئاماری دادگاكانی هەرێم‬ ‫تا ‪ ،2012/10/1‬كۆی گشتی مارەبڕین‬ ‫ل��ەدادگ��اك��ان��ی هەرێمی كوردستان‬ ‫ب��ەئ��ی��دارەی گ��ەرم��ی��ان��ەوە (‪)45017‬‬ ‫حاڵەتە‪ ،‬ل��ەگ��ەڵ ‪ 4124‬مارەبڕینی‬ ‫دەرەكی و ‪ 43‬حاڵەتی ژنهێنانی دووەم‪،‬‬ ‫كە كۆی گشتی دەكاتە ‪ 49184‬حاڵەتی‬ ‫پرۆسەی هاوسەرگیری‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫‪ 5538‬حاڵەتی جیابوونەوە هەبووە‪.‬‬ ‫خشتەی روونكردنەوەی ژمارەكان‬ ‫س��ەب��ارەت بەپرۆسەی هاوسەرگیری‬ ‫بەمجۆرەیە‪:‬‬ ‫پارێزگای هەولێر ‪ ،15800‬پارێزگای‬ ‫سلێمانی ‪ ،12259‬ئیدارەی گەرمیان‬ ‫‪ ،5334‬پارێزگای دهۆك ‪ ،11624‬حاڵەت‪.‬‬ ‫واتە زۆرترین پرۆسەی هاوسەرگیری‬ ‫لەپارێزگای هەولێر ب��ووە‪.‬ه��ەروەه��ا‬ ‫ژنهێنانی دووەمیش بەپێی پارێزگاكان‬ ‫بەمجۆرەیە‪ :‬پارێزگای هەولێر ‪،18‬‬ ‫پارێزگای سلێمانی ‪ ،14‬پارێزگای دهۆك‬

‫‪87‬‬ ‫‪87‬‬

‫‪ 11‬حاڵەت‪ ،‬كە لەمەشیاندا پارێزگای‬ ‫هەولێر پلەی یەكەمی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ه��ەر بەگوێرەی ئ��ام��ارەك��ان‪ ،‬كۆی‬ ‫گشتی مارەبڕینی دەرەكی‪ ،‬لەپارێزگاكان‬ ‫بەمشێوەیە روون��ك��رات��ەوە‪ :‬پارێزگای‬ ‫هەولێر ‪ ،1693‬پارێزگای سلێمانی ‪،863‬‬ ‫ئیدارەی گەرمیان ‪ ،332‬پارێزگای دهۆك‬ ‫‪ 1236‬ح��اڵ��ەت‪ ،‬دیسانەوە پارێزگای‬ ‫هەولێر لەپێشەوەیە‪.‬‬ ‫ك��ۆی گشتی پ��رۆس��ەی ه��اوس��ەری‬ ‫لەپارێزگاكان بەمجۆرەیە‪ :‬پارێزگای‬ ‫هەولێر ‪ 17511‬و پارێزگای سلێمانی‬ ‫‪ 13136‬و پارێزگای ده��ۆك ‪12871‬‬ ‫و ئ��ی��دارەی گەرمیان ‪ 5666‬حاڵەتی‬ ‫هاوسەرگیری هەبووە‪.‬‬ ‫بەوجۆرەی كە لەئامارەكاندا هاتووە‪،‬‬ ‫لەپارێزگای هەولێر ‪‌1808‬و پارێزگای‬ ‫سلێمانی ‪ ،2581‬ئ��ی��دارەی گەرمیان‬ ‫‪ ،463‬پارێزگای دهۆك ‪ ،686‬حاڵەتی‬ ‫جیابوونەوە هەبووە‪ ،‬كۆی گشتی دەكاتە‬ ‫‪ 5538‬حاڵەت‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر دات��اك��ان��ی ت���ەاڵق ب��ەرێ��ژە‬ ‫وەربگرین ب��ەراورد بەرێژەی پرۆسەی‬ ‫ه��اوس��ەرگ��ی��ری‪ ،‬ئ���ەوا رێ���ژەی ت��ەاڵق‬ ‫لەهەرێمی كوردستان زێتر لە ‪%11‬ەیە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك كە لەپارێزگای هەولێر لە ‪%10‬‬ ‫و پارێزگای سلێمانی لە ‪ %19‬و پارێزگای‬ ‫دهۆك لە ‪ %5‬و ئیدارەی گەرمیان لە ‪%8‬‬ ‫حاڵەتی جیابوونەوە هەبووە‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ب��گ��ەڕێ��ی��ن ب��ۆ چ��ارەس��ەر‬ ‫لەهەموو ڕوی��ەك��ەوە باشتر وەهایە‬ ‫ف��رەژن��ی بكەنە چارەیەكی گونجاوو‬ ‫پیاوان بتوانن ژنانی تر لەسێبەریان‬ ‫ئ��ارام بگرن‪ ،‬بەاڵم بەمەرجێك ڕەزای‬ ‫ه����ەردوو الی ل��ەس��ەرب��ێ��ت‪ ،‬ن��ەك دڵ‬ ‫نەیخوازێت و بەزۆرەملێی ئەم شووە‬ ‫ڕووب���دات‪ ،‬كەسانی خ��اوەن سەرمایە‬ ‫ب���ەداخ���ەوە ن��م��ون��ەی��ان ك��ەم��ن كە‬ ‫ێ كە كەم‬ ‫هاوكاری كەسێكیان كردب ‌‬ ‫دەرام��ەت ب��وەو توانای دارای��ی نەبوە‬ ‫هاوسەرگیریان بۆ ڕەخساندووە‪ ،‬یاخود‬ ‫كەسێك خۆی خاوەنی ئەو توانایەی‬ ‫هەیە كە دوو خێزان زیاتر ببات بەڕێوە‬ ‫ئەمە هیچ ت��اوان نیەو بگرە لەسودی‬ ‫ژنان دەشكێتەوە‪ ،‬كە دەبینین زۆر لە‬ ‫ئافرەتی قەیرە خۆیان خوازیاری ئەوەن‬ ‫هاوسەرگیری بكەن لەگەڵ پیاوێكی‬ ‫باش ئەگەر سەر بەهەوێش بێت پێی‬ ‫ئاساییە‪ ،‬بەاڵم ئێستاكە ئەو پڕۆژانەی‬ ‫دژ بە یاسای فرە ژنی لەالیەن بەرەی‬ ‫عەلمانییەوە زۆرێ���ك ل��ە ژن���ان داوا‬

‫دەك��ەن یاساكە جێ بەجێبكرێت‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەم مەبەستەش ئەم وەاڵمەی خاتوو(‬ ‫لیلی علی عبدالعزیز) ك��ە ه���اوڕام‬ ‫لەگەڵ بۆچوونەكانیدا‪ ،‬لەووتەیەكیدا‬ ‫لەهەمان چاوپێكەتنیدا دەڵێت‪ (»:‬زۆر‬ ‫لەو ژن‌و ڕۆژنامەنووسانەی كە دژایەتی‬ ‫فرەژنییان دەكرد‪ ،‬نموونەمان زۆر الیە‪،‬‬ ‫خۆیان سەر بە هەوێ شویانكرد)‪.‬‬ ‫هەموو الیەكمان دەزانین عەلمانی‬ ‫هەرگیز بەشەرعی خ��وا ڕازی نیەو‬ ‫چارەسەر بە پێوەری ئەقڵی خۆیان و‬ ‫یاسای دەستكرد دەكەن! هەروەكو ئەم‬ ‫پیاوەمان لێ هاتوەتە قسەو ئەوەتا زۆر‬ ‫بەئاشكرا بەڕێوبەری پۆلیسی هەولێر‬ ‫بەناوی (عبدالخالق تەلعەت) دەڵێت‪( »:‬‬ ‫نە ئەو هەموو پیاوە دەتوانێ ژن بهێنێ‬ ‫و نە ئ��ەو هەموو ئافرەتە دەتوانێت‬ ‫شووبكات كردنەوەی (مەلها) بۆ وواڵتی‬ ‫ئێمە باشترین چارەسەرە‪ ،‬كردنەوەی‬ ‫شوێنی لەشفرۆشی(مەلها) باشترین‬ ‫چارەسەرە بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی‬ ‫بەرامبەر ئافرەتان‪ ،‬لە ‪ ٩٥%‬كێشەكانی‬ ‫ئێمە سێكسە‪ ،‬ئ��ەگ��ەر لەشفرۆشی‬ ‫قەدەغە بكرێت كوشتن بەڕێژەی ‪٩٠%‬‬ ‫زیاد دەكات)‪.‬‬ ‫ئ��ەم قسانە زۆر ه��ەڵ��دەگ��رێ��ت و‬ ‫لێكدانەوەی جیاواز لە خۆدەگرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫پیاوە دەن��گ هەڵدەبرێ لە كەناڵ و‬ ‫ڕاگەیاندنەكانەوە ڕایدەگەیەنێت ژنمان‬ ‫بە حەاڵڵی ناوێ و فرە ژنی بە ڕەوا نازانن‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆر بە بێ شەرمی داوای دەكات‬ ‫بە حەرامی با هەبێت‪ ...‬سبحان اللە ئەم‬ ‫كوردە چی بەسەرهاتووە!! باشە ئەم‬ ‫چارەسەرە باشە یاخود دروست كردنی‬ ‫خێزان بە حەاڵڵی‪ ،‬بەڕاستی هیچ بنەمای‬ ‫ڕەوشت لەم قسانەدا نیە جگە لە ماڵ‬ ‫وێرانی و پڕوپاگەندە بۆ بەدڕەوشتی‬ ‫هیچ بینایەكی لەسەر دانامەزرێت‪.‬‬ ‫س���ەب���ارەت ب��ە پ��رس��ی��اری��ك كەلە‬ ‫ف��ەی��س��ب��وك��دا ك���راب���وو‪ ،‬پرسیارێكە‬ ‫زۆر ل��ەج��ێ خ��ۆی��دای��ە ب��ۆ ئ��ەم ب��ارو‬ ‫هەلومەرجەی ئێستای كوردستان‪..‬‬ ‫بۆ ئەم مەبەستەش لێرەدا هەندیك‬ ‫بۆچوونی كەمینەی خۆشكانی بەڕێزی‬ ‫موسوڵمانم ه��ەڵ��ب��ژاردووەو دەیخەمە‬ ‫ڕوو‪ ،‬بەاڵم تەنها بۆچوونەكانیانە بەبێ‬ ‫ناوەكانیان‪ ،‬ئەویش بەهۆكاری ئەوەی‬ ‫روخسەتم لێنەخواستبوون‪.‬‬ ‫پرسیارەكە بەم شێوەیە بوو تە نها‬ ‫زیادەیەكم لە پرسیارەكەدا كرد‪( :‬ئەگەر‬ ‫ئافرەتێكی موسوڵمانیت‪ ،‬بۆچی بە‬

‫بڕیاری ژنی دووەم ڕازی نیت بۆ پیاو؟‬ ‫ئایا فرەژنی كێشەی كچی قەیرەو‪ ،‬چاو‬ ‫لەدەری پیاوان و ئەو هەموو پەیوەندیە‬ ‫ناشەرعیەی ژن��ان و پیاوانیش كەم‬ ‫ناكاتەوە؟؟؟‬ ‫هەر یەكە لەو خوشكە بەڕێزانە بەم‬ ‫شێوەیە وەاڵمیان داوەتەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬كێشەم نیە ئەگەریش بیكاتە‬ ‫چوار ژن زۆر ئاساییە‪.‬‬ ‫‪.‬دەب��ێ پیاو ج��ی��اوای نەكات مافی‬ ‫هەریەكەمان بدات‪-2.‬‬ ‫‪-3‬ب��ەپ��ێ��ی ئ���ەو م��ەرج��ان��ە بێت‬ ‫كەلەشەرعی خ��وای گ��ەرە بێت بەڵێ‬ ‫سمعنا وأگعنا‪.‬‬ ‫‪-4‬دەب��ێ فەرق و جیاوازیان نەكات‬ ‫بەهیچ شێوەیەك‬ ‫‪ -5‬زۆر ئاساییە ب��ەالم خۆم ژنی‬ ‫دووەم بم‪.‬‬ ‫پێش ئ���ەوەی ژن بێنێت دەبێت‬ ‫عادل بێت‪ ،‬حەدی ئەوەم نیە ڕازی نەبم‬ ‫بەشەرعی خوا‪-6..‬‬ ‫‪-7‬گەر تۆ موسوڵمان بیت ئەبێت‬ ‫ڕازی بیت بەمێردەكەت بەتۆوە چوار‬ ‫ژنی هەبێت‪.‬‬ ‫‪-8‬كێ ووتی من ڕازی نیم؟ خۆ ژن‬ ‫ژنی نەخواردووە با دەش بێنێ ئەگەر‬ ‫حەزئەكا‪.‬‬ ‫‪-9‬من ڕازیم بەو حوكمە شەرعییەی‬ ‫كە ئیسالم دایناوە‪ ،‬بەڵێ بە دڵنییاییەوە‬ ‫كێشەی زۆر چارەسەر دەكات‪.‬‬ ‫‪-10‬بەخوا من ڕازی��م پێشم ووتوە‬ ‫نایهێنێ‪ ،‬من خۆم لە نوری ئیمانەوە‬ ‫ڕازیم لەبەر خوای گەورە‪.‬‬ ‫‪-11‬ئەگەر لەگەڵ پیاوەكە تەبیعەتی‬ ‫ری���ك ب��ك��ەوێ��ت ب��ۆ ن���ا‪ ،‬ئ���ەم شتانە‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سەر واقیع‪ ،‬فرە ژنی لە‬ ‫شەرعدا هەیە و ئەبێت ڕازیبین پێ‪.‬‬ ‫‪ -12‬بەڵێ‪ ،‬ئافرەتێكی موسوڵمانم‬ ‫م��ن ل���ەالی���ەن خ���ۆم���ەوە رێ��گ��ام بە‬ ‫هاوسەرەكەم داوە كە ژنی دوەمیش‬ ‫بینێت وە هەروەها فرەژنی ئەو كێشانە‬ ‫چارەسەر دەكات لەو ڕووانەوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئافرەت موسوڵمان قەت نابێت بەوە زویر‬ ‫بێت كە هاوسەرەكەی ژنێكی كە بێنێت‬ ‫دەبێت چۆن بۆ خۆی پێی خۆشە ئەواش‬ ‫بۆ خوشكەكەشی پێی خۆش بێت‪.‬‬ ‫‪-13‬من وەكو خۆم ملكەچی فەرمانی‬ ‫خ��وای گ����ەورەم‪ ،‬بەدڵنیاییەوە هیچ‬ ‫كێشەیەكم لەگەڵ فرە ژنی نیە‪ ،‬پێشم‬ ‫وایە چاكترین چارەسەرێكە بۆ هەردوو‬ ‫ڕەگەز‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪88‬‬ ‫‪88‬‬

‫‪ -14‬واللە خوشكم من بەش بەحاڵی‬ ‫خۆم زۆر ڕازی��م لەبەر خۆشەویستی‬ ‫خوای گەورەو پێغەمبەر(صلی اللە علیە‬ ‫وسلم) پێم خۆشە‪.‬‬ ‫‪-15‬م��ن تا ئێستا نەگەیشتومەتە‬ ‫پیاویك یان برایەك یان كەسێك نێرینە‬ ‫لە دەوروب���ەر كە عەدالەت بووبن بۆ‬ ‫ژنەكانیان بۆیە من پێم باشە نیە‪ ،‬بەس‬ ‫لەبەر ئەو هۆیە‪ ،‬ئەگینا وەكو ئیماندارێك‬ ‫تا سەرئێسقان بڕوام پێیەتی‪.‬‬ ‫‪-16‬ع��ادل��ی��ش ك��ەم��ە ڕەن��گ��ە ئەو‬ ‫خوشكە بترسێ مێردەكەی ژنێكی تر‬ ‫بهێنێ ئەو ئیهمال بكا‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫سەیری كوردایەتی خۆمان بكەیت ئەو‬ ‫پیاوانەی ژنی دووەم��ی��ان هێناوە یان‬ ‫سێیەم ‪ ..‬ژن��ی گ��ەورەی��ان پێشتگوێ‬ ‫خستووە‪.‬‬ ‫‪-17‬من ئەڵێم ئەگەر پیاوو ژنەكە‬ ‫خۆیان بەختەوەر بوون‪ ،‬هیچ پێویست‬ ‫بە ژنی دووەم ناكا‪ ،‬وە هۆكارەكەشی‬ ‫بۆ ئ��ەوە دەگەڕێنمەوە هیچ پیاوێك‬ ‫لە مێژوودا لەدوایی پێغەمبەر گیان‬ ‫(صلی اللە علیە وسلم ) نەی توانیوە‬ ‫دادپ��ەروەری بكا لەنێوان دوو ژن یان‬ ‫خود زیاتر‪ ..‬بەهێنانی ژنی دووەم ئەگەر‬ ‫لە هەموو بوارەكان تاوانی بەخێوكردنی‬ ‫نەبێت كێشەی زۆر لەدوا دێت‪.‬‬ ‫‪ -18‬داب و ن��ەری��ت و كلتوری‬ ‫دواك����ەوت����ووی ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی ك���وردی‬ ‫وادەك��ات ڕازی نەبێت بەهەوی ساری‪،‬‬ ‫ئەمە هۆیەكی سەرەكییە كە كۆمەڵگا‬ ‫چەسپاندویەتی كەئافرەت ناتوانێت‬ ‫هەنێ كات و سات بەسانایی قبوڵی‬ ‫بكات‪ ،‬هەروەها ئافرەتان لەوە ئەترسن‬ ‫كەلەالیەن پیاوەكەی غەدری لێبكرێت‬ ‫و هیچ گرنگی و ئەهیمەتێكی پێ‬ ‫نەدرێت بەهۆی هێنانی ژنی دووەمەوە‪،‬‬ ‫هەندی جار واخۆی دەبینێتەوە كەژنی‬ ‫دووەمی هێنا ئیتر ئەم هیچ سودێكی‬ ‫نیە بۆ ئەم پیاوە‪ ،‬هەندێك لە پیاوان‬ ‫لە هینانی چەند ژنە هیچ ڕۆلێكی جوان‬ ‫و كاریگەریان نەبینیوە و نەیانتوانیوە‬ ‫دادپەروەر بن لە نیوان خیزانەكانیدا‪ ،‬لە‬ ‫بەرنەگونجای یەكیان ئەو كاتە ئیهمالی‬ ‫ێ ن��ەداوە ئەمانەو‬ ‫ك��ردوەو گرنگی پ ‌‬ ‫چەندان هۆكاری تر هەیە كەلێرەدا‬ ‫گونجاونیە درێژەی پێبدەم‪.‬‬ ‫‪-19‬ڕاستییەكەی لەم ڕۆژەدا‬ ‫ ‬ ‫ك��ەس لەكەس ڕازی نیە‪ .‬هەروەها‬ ‫ئافرەت بونیادی وایە كەڕەنگە ئیرەی‬ ‫هەبێت جگە لەوەش جاكام لەم ڕۆژەدا‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫وەكو پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم‬ ‫)ی پێئەكرێت بەیەك چ��اوو سەیری‬ ‫ژنەكانی بكات؟؟؟ ؟‬ ‫‪ -20‬ب��ەل �ێ‌‪ ،‬ب��ەدڵ��ن��ی��ای��ی��ەوە حەز‬ ‫ئەكەم هاوسەرەكەم ژنی تر بهنێت‌و‬ ‫كیشەی قەریرەیی چ��ارە بێت‪ ،‬ئەی‬ ‫بۆچی موسڵمان ئەگەر فەرمانی خودا‬ ‫ڕەت بكەوە ئیتر موسڵمانێتیت لە چیدا‬ ‫دەبێت! !‬ ‫ئەمە ڕاو بۆچونی كەمینەیەكە ڕازین‬ ‫بەوەی پیاوەكانیان ژنی دووەم بهینن‪،‬‬ ‫یاخود دەتوانین بڵێین ژنی دووەم بن‪،‬‬ ‫چونكە ژن تەنها پیاوەكەی ال مەبەستە‪،‬‬ ‫ئەوەی كە لەپیاوی داوادەك��ات خۆشی‬ ‫بوێ و ڕێزی لێبگرێ و وەكو ژن مافی‬ ‫تەواوی بداتی‪..‬‬ ‫سەرئەنجام دەبینین لەگەڵ ئەوەی‬ ‫خوشكانی موسوڵمان لە بۆچونەكانیاندا‬ ‫زۆینەیان ڕازی��ن بە (تعدد الزوجات)‪،‬‬ ‫بەاڵم ترسیان هەیە لەوەی پیاوەكە‬ ‫غ���ەدری لێبكات و گرنگی پێنەدات‬ ‫یاخود نەتوانێت دادپەروەربێت لەنێوان‬ ‫خێزانەكانی‪ ،‬ئ��ەم��ەش هۆكارەكەی‬ ‫كەواتە ناگەڕێتەوە س��ەر ئ��ەوەی ژن‬ ‫شونەكات ب��ەو پیاوانەی داوای ژنی‬ ‫دووەم دەك��ەن‪ ،‬نەخێر ژن ئامادەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەهۆی نەبوونی ئیمانێكی تەواو‬ ‫و دروستە لەناخی پیاو‪ ،‬ئاوێتەنەبوونی‬ ‫گیانی دادپ��ەروەری و خۆشەویستی بۆ‬ ‫خوا لەالیەن پیاوەوە وا لە ژن دەكات‬ ‫ڕازی نەبێت‪ ،‬پیاو لێرەشدا مایەی‬ ‫ئەتككردنی ژن ب��وو‪ ،‬زۆرینەی پیاوی‬ ‫موسڵمان هەوڵ دەدەن سونەتەكانی‬ ‫پێغەمبەری خ��وا (ص��ل��ی ال��ل��ە علیە‬ ‫وسلم) زی��ن��دوو بكەنەوەو لە ژیانی‬ ‫ڕۆژانەیان ڕەنگ بداتەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫باسی فرەژنی دەك��ەن كە هەنگاوی‬ ‫پێغەمبەری ئازیزمان ‌ە بۆ چارەسەری‬ ‫گرفتەكانی ئەو سەردەمەی خۆی (صلی‬ ‫اللە علیە وسلم)‪ ،‬بەاڵم پیاوانمان لەم‬ ‫خاڵەدا نەیان توانیوە كەم تا زۆر ئەم‬ ‫خاڵە بپێكن‪ ،‬بگرە ئەم سونەتە بەرپەرچ‬ ‫دەدەنەوەو پشتی عەلمانیەكان دەگرن‬ ‫بۆ قەدەغەكردنی فرە ژنی‪ ..‬كەواتە پیاو‬ ‫هۆكاری سەرەكیە بۆ هەموو ئەم دەردە‬ ‫كوشندانە‪.‬‬ ‫ئ��ەوەن��دەی م��اوە بڵێم ژن كاتێك‬ ‫پیاوی خۆشدەوی و پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫دەبەستێ ب��ەو ج��ۆرەی دڵ بەڕاستی‬ ‫هەنگاو دەنێت بۆالی‪ ،‬وا هەست دەكات‬ ‫لەم كەونەدا پیاوێكی تر نیە تەنها ئەو‬

‫هەڵبژاردەیەی خۆی نەبێت و دەیەوی‬ ‫لەژێر سایەی ئەو پیاوەدا ئارام بگرێت‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم بەپێچەوانەوە پیاو وەه��ا نیە‬ ‫هەر بۆیە ئەمەش دەرگایەكی خێرە‬ ‫بۆ پیاوان كە زیاد لە ژنێكیان هەبێت‬ ‫و حەز و ئ��ارەزووی��ان زیاترە لە تەنها‬ ‫ژنێك‪ ،‬ب��ەاڵم خواستنی (ف��رەژن��ی) نە‬ ‫قەدەغەكردنی باشەو نە ئەوەش هەر‬ ‫كەسە بە بێ هیچ یاسایەك ژنێكی تر‬ ‫بهینێ‪ ،‬لەسەر ئەم باسە لە ژمارە(‪)١‬‬ ‫گۆڤاری كۆمەاڵیەتی تیشكم خستوەتە‬ ‫س��ەر حاڵەتەكانی (ع��دد ال��زوج��ات)‪،‬‬ ‫تێیدا باس لەو حاڵەتانە كراوە كە پیاو‬ ‫دەتوانێ لەژنێك زیاتر بخوازێ‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫بە پێویستم نەزانی دووب���ارە باسی‬ ‫لێوەبكەمەوە‪.‬‬ ‫دەمەوی لە كۆتایدا بڵێم سەیرم لێ‬ ‫دێت عەلمانیەكان بۆچی خۆیان شپرزەو‬ ‫سەغەڵەت ك��ردوە‪ ،‬كەئەوان بڕوایان‬ ‫بە خالقێك نەبێت و موسوڵمان بوون‬ ‫ڕەت دەك��ەن��ەوەو شەرعی خوایان پێ‬ ‫قبوڵ نیە‪ ،‬چیان داوە لەوەی ڕێگر ببن‬ ‫لە یاسای ئیسالمیەكان و موسوڵمانان‪،‬‬ ‫ئەم یاسایانە موسوڵمان نایسەپێنێت‬ ‫بەسەر عەلمانیەكانداو ناشی سەپێنێت‬ ‫ت��ەن��ان��ەت ب��ەس��ەر م��وس��وڵ��م��ان��ان��دا‪،‬‬ ‫م��رۆڤ لە ژیاندا خ��وای گ��ەورە ئ��ازادی‬ ‫داوەت���ێ لە هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬بەالی‬ ‫موسوڵمانانە‌وە كارێكی شەرعیە و‬ ‫حەاڵڵە‪ ،‬ئیتر بابای عەلمانی بۆ پێی‬ ‫قەڵس ب���ووە!‪ ..‬دەی ك��ەوات��ە چ ژنی‬ ‫موسوڵمان‌و پ��ی��اوی موسوڵمان گەر‬ ‫پشتگیری هەر یاسایەكی كرد دژ بە‬ ‫شەرعی خواو پشتی بەرنامەو یاسای‬ ‫غەیری ئیسالم بگرن‪ ،‬كەواتە هۆكاری‬ ‫سەرەكیەكە دەگەرێتەوە بۆ خۆمان‬ ‫كەملكەچی یاساكانی ئ��ەوان دەبین‪،‬‬ ‫ئەگەر ژن‌و پیاوی موسوڵمان خاوەنی‬ ‫پەیام‌و عەقیدەی خۆیان ب�ن‌و بۆخوا‬ ‫كاربكەن‪ ،‬چارەسەری نەخۆشیەكانی‬ ‫كۆمەڵگە دەك��ەن‪ ،‬كە تاك‌و كۆمەڵگە‬ ‫تەندروست نەبوو هەڕەشە‌و مەترسییە‬ ‫بۆ بارو ڕەوش��ی سیاسی‌و ڕۆشنبیری‌و‬ ‫ئابوری‌و دین‌و هەموو الیەنەكانی تر‬ ‫بۆگەن دەبێت‪ ،‬لە داه��ات��وودا هەوڵ‬ ‫ئەدەین بچینە ناو خەڵكییەوە زیاتر‬ ‫لەگەڵیان بدوێین‪ ،‬دەردە كۆمەاڵیتیەكان‬ ‫بخەینەڕوو‪ ،‬تابتوانین ڕاستییەكان‬ ‫ئاشكرابكەین‌و ڕاشكاوەتر قسەو باس‬ ‫لەمەڕ كۆمەڵگەكەمان بكەین‪.‬‬

‫‪89‬‬ ‫‪89‬‬

‫هۆكارەكانی لەبیر چونەوە‌و چارەسەر‬ ‫كردنی بەڕێگەی زانستیانە‬ ‫لەنیا جەمال‪ .‬ئەمەریكا‬ ‫كاتێك م���رۆڤ ن��ات��وان��ێ��ت ئەو‬ ‫زانیارییانەی لە رابردودا وەریگرتوە‬ ‫یان مەبەستییەتی بە بیری خۆی‬ ‫بێنیتەوە‪ ،‬ئەمە لە بیرچونەوەیە‪.‬‬ ‫ی��ان ك��ەم ت��وان��ای ل��ە ناسینەوەو‬ ‫گ��ەران��دن��ەوەی زانیارییەكان كە‬ ‫ئەمەش لە ئەنجامی پەرت بونی‬ ‫ئاگا ی��ان ئ��ال��ۆزی و خ��راپ��ی ب��اری‬ ‫دەرونی كەسەكە دروست دەبێت و‬ ‫زانیارییەكان بەپێی پێویست ناچنە‬ ‫بیری درێژ خایەنەوە‪.‬‬ ‫زۆر كەس ئەم پرسیارە دەكات و‬ ‫دەڵێت‪ »:‬ئایا مرۆڤ ئەو زانیارییانەی‬ ‫ل��ە ب��ی��ری دەچ��ێ��ت��ەوە‪ ،‬ب��ەت��ەواوی‬ ‫ناتوانێت بە بیری خۆی بهێنێتەوە‪،‬‬ ‫واتە لە مێشكدا دەسرێتەوە ؟‬ ‫زان��ای��ان��ی ب����واری دەرون���زان���ی‬ ‫بە نەخێر وەاڵم��ی ئ��ەم پرسیارە‬

‫دەدەن�����ەوە‪ ،‬بەڵگەشیان لەسەر‬ ‫مانەوەی زانیاریەكان ئەو حاڵەتانەیە‬ ‫كە مرۆڤ دوای ماوەیەكی زۆر لە‬ ‫بارودۆخێكی تایبەت زانیارییەكانی‬ ‫بیر دێتەوە ‪.‬‬ ‫یان هەندێ كات لە شوێنێك یان‬ ‫كاتێكی دیاری كراودا زانیارییەكان‬ ‫لە بیر دەچێتەوە‪ ،‬بەاڵم دوات��ر بە‬ ‫ئاسانی بەبیری دێتەوە‪ ،‬نمونەی‬ ‫ئ��ەو خوێندكارەی لە كاتی تاقی‬ ‫ك��ردن��ەوەدا ناتوانێت بە دروستی‬ ‫زان��ی��اری��ی��ەك��ان ب��ە ب��ی��ری خ��ۆی‬ ‫بهێنێتەوە‪..‬‬ ‫ب���ە ش��ێ��وەی��ەك��ی گ��ش��ت��ی لە‬ ‫بیرچونەوە دەبیتە مایەی نیگەرانی‌و‬ ‫نارەحەتی‌و ئازار بۆ مرۆڤ ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بیرچونەوە لە هەندێ باردا سودی‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە زۆر جار یارمەتی مرۆڤ‬ ‫دەدات ئەو زانیارییە بێسودانەی كە‬ ‫رۆژان��ە وەری دەگرێت لە مێشكی‬

‫خۆی دوریان بخاتەوە‪ ،‬هەروەها بە‬ ‫مەرجێكی سەرەكی دەژمێردرێت‬ ‫بۆ پرۆسەی فێربون‪ ،‬چونكە مرۆڤ‬ ‫هەڵەكانی بیردەچێتەوە لەكاتی‬ ‫مەشقكردن‪.‬‬ ‫گرنگترین سودی لەبیرجونەوە‬ ‫ب��ۆ م����رۆڤ‪ ،‬ل��ە ب��ی��رك��ردن��ی ئ��ەو‬ ‫زانیاریانەیە كە دەبنە مایەی ئازارو‬ ‫نیگەرانی‪ ،‬تاكو بتوانین بە ئاسودەی‬ ‫بژین‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی لەبیرچونەوە‪:‬‬ ‫جیاوازی هەیە لەنێوان تاكەكان‬ ‫لە پرۆسەی بیرچونەوەو بیرهاتنەوە‪،‬‬ ‫ئەو زانیاریانەی پەیوەندییان بە‬ ‫بیروباوەڕی م��رۆڤ��ەوە هەیە‪ ،‬یان‬ ‫تایبەتن زەحمەت لە بیر دەچنەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لە هەندێك ب��اری تایبەتدا‬ ‫ڕێژەی لەبیر كردن بەرزدەبێتەوە لە‬ ‫بیرو یادگای مرۆڤ دا بۆ نمونە‪:‬‬ ‫تێكەڵكردن ‪ :‬كاتێك زان��ی��اری‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬

‫ن��وێ‌و ك��ۆن تێكەڵ دەب��ن‪ ،‬دەبنە‬ ‫ڕێگر لەبەردەم یەكتردا‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫ئەو بابەتانەی هاوشێوەی یەكن‬ ‫یان نزیكن پێویستە دور لە یەكتر‬ ‫داب��ن��رێ��ن ل��ە خشتەی ك��اروب��اری‬ ‫ڕۆژانەداو پشو هەبێت لە نێوانیان‬ ‫دا‪.‬‬ ‫پشت گوێخستن‪ :‬ئ��ەو زانیاری‬ ‫و بابەتانەی مرۆڤ وەری دەگرێت‬ ‫دوای ماوەیەك لە بیری دەچێتەوە‪،‬‬ ‫هۆیەكەی ب��ەك��ار نەهێنانیەتی‪،‬‬ ‫پیویستە مرۆڤ كار بە زانیارییەكانی‬ ‫بكات تا لە بیری نەچیتەوە‪.‬‬ ‫ك���پ ك�����ردن ‪ :‬ف���رۆی���د پێی‬ ‫وای��ە بیرچونەوەی ن��او‪ ،‬شوێن و‬ ‫مەوعیدەكان پاڵنەرێكی نەستی‬ ‫لە پشتەوەیە‪ ،‬ئەویش لەبەر بونی‬ ‫حەزێكی ش��اراوە بۆ بیرچونەوەی‬ ‫ڕوداوەكان كە دەبێتە مایەی ئازار بۆ‬ ‫كەسەكە‪ ،‬واتە پرۆسەی لە یادچون‬ ‫لەم بارەدا ئامانجی پاراستنی مرۆڤە‬ ‫لە ئازارەكان‪.‬‬ ‫پێكدادانی زانیارییەكان‪ :‬كاتێك‬ ‫رودەدات كە دوو بیركردنەوە لە‬ ‫یەك كاتدا لە خەیاڵی تۆدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بڕیار دەدەی یەكێكیان دەم‌و دەست‬ ‫لە خەیاڵی خۆت دا ڕەفز بكەی بەمە‬ ‫ئەو بیرەی كە بەباشی دەزانی بیری‬ ‫دووەم رەفز دەكات‪ ،‬هەر بۆیە بیری‬ ‫دووەمی رەفزكراو دەبێتە لەبیرچوو‪.‬‬ ‫باری سایكۆلۆژی ‪ :‬بەهۆی توش‬ ‫بون بە زەبری جەستەی یان دەرونی‪،‬‬ ‫زۆر جار ئەستەمە تاك بتوانێت ئەو‬ ‫زانیاریانە بهێنیتەوە یادی خۆی كە‬ ‫ئازاری داوە‪.‬‬ ‫ن���ات���ەواوی‌و ك��ەم��وك��ورت��ی لە‬ ‫وەرگرتنی زانیارییەكاندا ‪ :‬وەك‬ ‫س��ەرن��ج ن��ەدان��ی ج���وان ل��ە ن��اوی‬ ‫كەسێك ی��ان بابەتێك‪ ،‬نەبونی‬ ‫تەركیز لەسەر وردەك��اری شتەكان‬ ‫دەب��ێ��ت��ە ه��ۆك��ار ب��ۆ زوو ل��ە بیر‬ ‫كردنیان‪.‬‬ ‫زەبر یان زیان گەیاندن بە مێشك‬ ‫‪ :‬بەهۆی مادەی هۆشبەر یان ڕوداو‬ ‫و ك��ارەس��ات ب��ەم��ە ه��ەن��دێ��ك لە‬ ‫بەشەكانی مێشك زیانی پێدەگات‪،‬‬ ‫زان��ی��اری��ەك��ان��ی ن��او كۆئەندامی‬ ‫یادكردنەوە لەناو دەچێت‪.‬‬ ‫ئ����اس����ت����ی ت�����ەم�����ەن ‪ :‬ل��ە‬ ‫لێكۆڵینەوەكانی زان��ا (پورینداك)‬ ‫دەرك������ەوت‪ ،‬ت��ەم��ەن پێوەرێكە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫بۆ فێربون و ت��وان��ای هەڵگرتنی‬ ‫زانیاریەكان‪ ،‬گەشەی خێرای توانای‬ ‫مرۆڤ لە خەزن كردنی زانیاریەكان‬ ‫لە بیرو هزردا لە تەمەنی (‪ 10‬تا ‪20‬‬ ‫) ساڵیدا دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەم ڕێژەیە‬ ‫لە (‪ )20‬ساڵیدا لە لوتكەدایە‪ .‬پاشان‬ ‫لەتەمەنی (‪)45‬ساڵی بەرەو كەمی‬ ‫دەڕوات‪ ،‬ئەوەی جێگای باسە مرۆڤ‬ ‫لەتەمەنی پیری زانیاریەكانی بیری‬ ‫درێژخایەنی دەمێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بیری كورتخایەنی دووچاری الوازی‬ ‫دەبێت‪ .‬گەر سەرنج بدەن دەبینین‬ ‫بەسااڵچوان زانیاریە كۆنەكانیان بە‬ ‫وردی دێتەوە یاد‪ ،‬بەردەوامیش لە‬ ‫زۆربەی دانیشتن و كۆبونەوەكاندا‬ ‫باسیان دەكەن‪ ،‬بەاڵم زۆر بەخێرای‬ ‫كەلوپەلەكانیان ون دەك��ەن‪ ،‬یان‬ ‫ن��اوی شوێنە تازەكانیان ل��ە یاد‬ ‫نامێنێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەم هۆكارانەدا‬ ‫ه����ەن����دێ ك�����ەس ه���ەی���ە ك��ە‬ ‫بەشێوەیەكی سروشتی الوازی‬ ‫یادكەوتنەوەیان هەیە‪.‬‬ ‫چارەسەری لەبیرچونەوە‪:‬‬ ‫‪-1‬هەتا پالنەر بۆ فێربون زۆربێت‪،‬‬ ‫ڕێژەی هەڵگرتنی زانیاریەكان لە‬ ‫مێشكدا زیاتر دەبێت‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا هەرچەندە بابەتەكە لەحەزو‬ ‫ئارەزو نزیكتر بێت بە ئاسانی فێری‬ ‫دەبین و لەبیرمان دەمێنێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئ��ەن��ج��ام��دان��ی ك��ارەك��ان��ت‬ ‫بەشیوەی پراكتیكی كاتێك شتێك‬ ‫دەب��ی��س��ت��ی ی���ان دەخ��وی��ن��ی��ت��ەوە‪،‬‬ ‫هەوڵبدە یەك دوو جار لە مێشكی‬ ‫خۆت دا بیڵێیتەوە‪ ،‬وات��ە گفتوگۆ‬ ‫لەگەڵ دەرون��ی خ��ۆت‪ ،‬بەهەمان‬ ‫شێوە هەرشتێك دەبینی پێویستە‬ ‫بە وردبینیەوە سەرنجی ب��دەی‪،‬‬ ‫ب��ەج��ۆرێ��ك گ��ەر پ��اش��ان كەسێك‬ ‫پ��رس��ی��اری ل��ێ ك���ردی س��ەب��ارەت‬ ‫بەوەی بینیوتە زۆربەی زانیاری و‬ ‫ووردەكارییەكان لەالت تۆمار بێت‪.‬‬ ‫‪ -3‬ش��ت��ە ن���اخ���ۆش‌و ق���ورس‌و‬ ‫ئ��ال��ۆزەك��ان پ��ەی��وەس��ت بكە بە‬ ‫ئ��ەو ك���ەس‌و شوێنانەی مایەی‬ ‫دڵخۆشین‪ ،‬واتە بۆ هێنانەوە یادی‬ ‫خۆت با ناوێكی خۆش‌و جوان الی‬ ‫خۆت تۆماریان بكە لە بیروەریت دا‪.‬‬ ‫‪ -4‬فێربونی ش���ارەزای ن��وێ‌و‬ ‫ئەنجامدانی یارییە هزرییەكان بۆ‬ ‫چاالك كردنەوەی دەرون‌و مێشك‪،‬‬

‫هەموو ڕۆژێك النی كەم پێویستە‬ ‫چەند دەقەیەك دی��اری بكەی بۆ‬ ‫پشودانی بیرو هزر بە ئەنجامدانی‬ ‫ئەو یاریانەی بیركردنەوەی دەوێت‪،‬‬ ‫وەك شەترنج و ئ��ەو یاریانەی‬ ‫رێكخست و هەڵبژاردن و مەرحەلە‬ ‫برینی تیادایە ‪،‬پێویستە هەموو‬ ‫ڕۆژێك لە رۆژی پێشوو باشتر بێت‪.‬‬ ‫‪ -5‬ب��ەپ��ێ��ی ك����ات ت��ەم��اش��ا‬ ‫كردنی ئ��ەو زنجیرە درامایانەی‬ ‫كە بەشێوەی زنجیرە پێشكەش‬ ‫دەكرێن‪ ،‬بەجۆرێك تەركیز بخەیتە‬ ‫س��ەر روداوە گ��رن��گ��ەك��ان‪ ،‬ت��ا بۆ‬ ‫زنجیرەی داهاتوو لەیادت بێت چی‬ ‫روی��دا ب��وو‪ ،‬ئەمڕۆ لەوانەیە چی‬ ‫روبدات‪.‬‬ ‫‪ -6‬وەرزش ك��ردن بەمێشك‪،‬‬ ‫ب��ەس��اف ك��ردن��ی ب��ی��رەوەری��ت‪،‬‬ ‫بیركردنەوە لە شوێنی خۆش‪ ،‬سەیر‬ ‫كردنی گول و سروشت و دیمەنی‬ ‫جوان ئەگەر بە وێنەش بووە‪.‬‬ ‫‪ -7‬دورك��ەوت��ن��ەوە ل��ە جگەرە‬ ‫كێشان‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی نیكۆتینی‬ ‫ن��او ج��گ��ەرە ك��اری��گ��ەری لەسەر‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ی ئەقلی دادەن��ێ��ت‪،‬‬ ‫جگە لەوەی كاریگەری لەسەر دڵ‬ ‫دادەنێت‪.‬‬ ‫‪ -8‬خواردنی مێوژو هەنگوین‬ ‫و ڤیتامینەكان زۆر ب��اش��ە بۆ‬ ‫چاالك كردنەوەی بیرەوەری و زوو‬ ‫لەبەركردنی زانیاریەكان‪.‬‬ ‫‪ -9‬ئەو بابەتانەی كە مرۆڤ‪ ،‬تێی‬ ‫دەگات زیاتر لە مێشك دەچەسپێت‬ ‫و درەنگتر لە بیر دەكرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەو زانیاریانەی مرۆڤ قەناعەت‬ ‫و بڕوای پێ هەیە زیاتر لە بیری‬ ‫دەمێنیتەوە بە ب���ەراورد لەگەڵ‬ ‫زانیاری تردا‪.‬‬ ‫‪ -10‬ل��ە توێژینەوەیەكدا كە‬ ‫(سەنتەری مایۆ كلینیكی پزیشكی‬ ‫) لە ویالیەتە یەكگرتووەكانی‬ ‫ئەمریكا ئەنجامی داوە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ب��ەوە دەك��ات كە م��رۆڤ پێویستە‬ ‫مەشق‌و پشودان بكات‪ ،‬تاكو بەسەر‬ ‫دڵەڕاوكێ و خەمۆكیدا زاڵ بێت‪.‬‬ ‫لەبەر ئ��ەوەی ئەو هۆرمۆنەی لە‬ ‫ئەنجامی دڵە ڕاوكێوە دەردەچێت‪،‬‬ ‫دەب���ێ���ت���ە ه����ۆی الوازك����ردن����ی‬ ‫بیركردنەوەو‪ ،‬لەیاد چونی ووشە‌و‬ ‫ن���او ‌و ژم����ارەك����ان‌و زۆرێ����ك لە‬ ‫وردەكارییەكانی ژیان‪..‬‬

‫‪91‬‬ ‫‪91‬‬

‫چۆنیەتی سەرهەڵدانی سیحر‬ ‫فاروق حممد‪ .‬سليَمانى‬ ‫سیحر لە قورئاندا باس ك��راوە‪،‬‬ ‫بۆیە سیحر ڕاستیەكەو بوونی هەیە‪،‬‬ ‫ئێمەش كە باسی سیحر دەكەین‬ ‫وەك ئ��ەوەی كە خوای گ��ەورە‌و بااڵ‬ ‫دەست لە كتێبە پیرۆزەكەی دا باسی‬ ‫بۆ كردووین‪ ،‬دیارە سیحر یەكێكە لە‬ ‫هێزە نادیارەكان لەگەردووندا كە‬ ‫ێ نازانین‬ ‫نادیاریش بوو ئێمە هیچی ل ‌‬ ‫بۆیە دەبێت لەباسكردنی ئەم‬ ‫ه��ێ��زەدا پشت ب��ەو هەواڵە‬ ‫ببەستین كە دروست كاری‬ ‫ئ���ەم گ���ەردوون���ەی���ە پێی‬ ‫ڕاگەیاندووین‪.‬‬ ‫وش����ەی (س��ی��ح��ر) لە‬ ‫زم��ان��ی ع��ەرەب��ی دا لە‬ ‫وشەی(السحر) وەرگیراوە‪،‬‬ ‫ك�����ە ل�����ە س�����ێ پ��ی��ت‬ ‫پێكهاتووە (س‪ ،‬ح‪ ،‬ر)‬ ‫(السحر) كۆتایی شەووە‌و‬ ‫سەرەتای ڕۆژە‪ ،‬تاریكی‬ ‫شەو و تیشكی ڕۆژی‬ ‫تێدایە ناتوانی بڵێیت‬ ‫ڕۆژە بەواتای ڕوناكی‬ ‫ه��ەروەه��ا ناشتوانی‬ ‫بڵێیت شەوە بەواتای‬ ‫تاریكی‪ ،‬بۆیە دوو‬ ‫واقعی هەیە نەك‬ ‫ت��ەن��ه��ا واقیعێك‪،‬‬ ‫س����ی����ح����ری����ش‬ ‫ل�����ە ی�������ەك ل��ە‬ ‫شێوەكانی دا دوو‬ ‫شتی ك��ۆك��ردووەت��ەوە‪ ،‬شتێك تۆ‬ ‫وام���ەزەن���دەی دەك��ەی��ت واق��ی��ع��ە‪،‬‬ ‫واقیعیش نی یە واتە ڕوخسارێكی‬ ‫هەیە نەگوزارشت لە واقیعیەكەی‌و‬ ‫ن��ەل��ە حەقیقەتەكەی دەك��ات��ەوە‪،‬‬ ‫دیاردەی هەندێك شت كەوا خەیاڵ‬ ‫دەكەیت ڕوو دەدات كەچی لە واقیع‌و‬ ‫حەقیقەت دا ڕوونادات‪.‬‬ ‫سیحر كاریگەری یەكەی تەنها‬ ‫ل��ەس��ەر چ��اودای��ە تەنها چ���اوە كە‬ ‫ێ دەك��رێ �ت‌و دەكەوێتە‬ ‫ج���ادووی ل ‌‬ ‫ژێر كاریگری سحرەكە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫هەندێك شت ببینێت كە واقیع نی‬

‫یە‪ ،‬ڕووداوی��ش نی یە بۆیە خودای‬ ‫پاك‌و بێگەرد‌و بااڵ دەفەرموێت ‪[:‬أَ ْعيُ َن‬ ‫استَ ْر َهبُوه ُْم َو َجا ُءوا ب ِ​ِس ْح ٍر‬ ‫النَّ ِ‬ ‫اس َو ْ‬ ‫يم]‪116‬سورة االعراف‪( ..‬جادوویان‬ ‫َعظِ ٍ‬ ‫لە چاوی خەڵكی كرد‌و ویستیان بیان‬ ‫ترسێنن‌و جادویەكی زۆر گەورەیان‬ ‫پێش هێنا‌و بەرپاكرد)‪.‬‬ ‫كەواتە سیحر هەڵخەڵەتێنەری‬ ‫چ��اوە هەر چ��اوە فێڵی لێ دەكرێت‬ ‫نیگا هەڵدەخەڵەتێنرێت‌و م��اددە‬ ‫گ��ۆڕان��ی ب��ەس��ەردان��ای��ەت ئەگەر‬ ‫ب���ەدوای سیحردا‬

‫ێ ی بكۆڵیتەوە‬ ‫بچیت‌و ل ‌‬ ‫دەبێت كە لەسادەترین بنەماكانی‬ ‫دا هەندێك سیحر هەیە كە مرۆڤ‬ ‫ب��ەت��وان��ای خ��ۆی ئەنجامی دەدات‬ ‫هەندێك سیحریش هەیە سیحرباز‬ ‫پشت بەهێزی ت��رەوە دەبەستێت‬ ‫كە لەڕەگەزی مرۆڤ نین ئەوانیش‬ ‫شەیتانەكانن‪.‬‬ ‫سیحربازە س��ادەك��ان ئ��ەوان��ەی‬ ‫كە هەندێك جۆری س��ادەو ئاسانی‬ ‫سیحر ئەنجام دەدەن لە بنچینەوە‬ ‫پیشت دەبەستن بە هەڵخەڵەتاندنی‬

‫چ��اوەك��ان یاخود سوكی‌و خێرایی‬ ‫ج��واڵن��دن��ی دەس���ت ئ���ەوان���ەی كە‬ ‫لە ئاهەنگەكاندا ی��اری یە سحری‬ ‫یەكان پێشكەش دەكەن‪ ،‬بنچینەی‬ ‫كارەكەیان ئەوەیە كە بەشێوەیەكی‌وا‬ ‫ڕاه��ێ��ن��ان‌و مەشقیان ك���ردووە كە‬ ‫دەس��ت��ی��ان ب��ەخ��ێ��رای��ی ی��ەك��ی زۆر‬ ‫بجوڵێنن بەشێوەیەك كە چاو تێبینی‬ ‫یان نەكات ئەوسا بینەران كە ئەوەی‬ ‫لەبەردەمیاندا ڕووی داوە گۆڕانی‬ ‫سروشتی شتەكانە بۆنموونە كاتێك‬ ‫سیحرباز كوپێك ئاو دەهێنێت‌و وای‬ ‫لێ‌ دەكات ون بێت ئینجا جارێكی تر‬

‫دەیهێنێتەوە یاخود دەستی‬ ‫درێژ دەكات بۆئەوەی هەندێك شت‬ ‫ل��ەه��ەواوە بێنێت ك��ە لەبەرچاوی‬ ‫بینەراندا دیار نەبوون یاخود وادەكات‬ ‫وون بن یان دەربكەون‪ ،‬هەمووئەمانە‬ ‫ئەو شتەیە كە پێی دەوترێت سوكی‌و‬ ‫خێرایی جوڵەی دەست لەڕاستی دا‬ ‫ئەوەی كە ڕوو دەدات هەڵخەڵەتاندنی‬ ‫ێ شت هەڵ‬ ‫چاوەكانە چاویش بە گەل ‌‬ ‫دەخەڵەتێندرێت بۆنموونە كاتێك كە‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪92‬‬ ‫‪92‬‬

‫سەراب دەبینین لەبەرچاوماندا وەكو‬ ‫ئاو دەردەكەوێت هەندێك لە ڕەنگە‬ ‫ێ شت‬ ‫نابنچینەییەكان وەكو هەند ‌‬ ‫دەردەكەون لەشێوەی دەفری فڕیو‪.‬‬ ‫هەڵخەڵەتاندنی چاو‪:‬‬ ‫سیحرێكی تر هەیە كە لەمەودا‬ ‫باسی دەكەین ئەگەر نموونەی سادەو‬ ‫ساكاریشمان دەرب��ارەی ئەو سیحرە‬ ‫هێنابێتەوە بۆ ئەوەمان هێناوەتەوە تا‬ ‫واتاكەی لەبیرو هۆشی خوێنەر نزیك‬ ‫بكەیتەوە ئەویش بە شتێكی ماددی‬ ‫كە هەموو ڕۆژێك لەبەرچاوماندایە وا‬ ‫دەكات كە سادەترین عەقڵ لەمانای‬ ‫هەڵخەڵەتاندنی چاوبكات‪ .‬ئەگەر‬

‫ئ��ەم��ە س��روش��ت��ی س���وك‌و خێرایی‬ ‫جوڵەی دەس��ت بێت لە سادەترین‬ ‫‌وێنەدا ئەوا لە بااڵترین شێوەی دا‬ ‫خەیاڵكردن‌و هەڵخەڵەتاندنی چاوەو‬ ‫واقیع‌و حەقیقەتێكی نی یە‪.‬‬ ‫خ��ودای ه��ەق‌و پ��اك‌و بااڵویستی‬ ‫ێ بگەیەنێت كە سیحر‬ ‫ئەوەمان ت ‌‬ ‫جۆرێكە لە كاریگەری كردن لەسەر‬ ‫چاو بۆ ئەوەی هەندێك شت ببینیت كە‬ ‫نەلە واقیع‌و نەلە سروشتدا ڕوونادات‬ ‫ئەگەر بمانەوێت لەوەبگەین ئەوا‬ ‫دەبێت باس لەبەسەرهاتی موسی‬ ‫(علیە السالم) لەگەڵ سیحربازەكان‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫خ���ودای ه��ەق‌و ب���ەرز‌و ب��ااڵ چی‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫دەفەرمووێت دەربارەی ئەم بەیەك‬ ‫وسى إِ َّما أَ ْن ُتلْق َِي‬ ‫گەیشتنە [ َقالُوا يَا ُم َ‬ ‫َ‬ ‫ون أَ َّو َل َم ْن أل ْ َقى (‪َ )65‬ق َ‬ ‫ال‬ ‫َوإِ َّما أَ ْن ن َُك َ‬ ‫ب َ ْل أَل ْ ُقوا َف ِإ َذا حِ بَال ُ ُه ْم َوع ِ‬ ‫ِصي ُّ ُه ْم ُي َخيَّ ُل‬ ‫إِلَيْ ِه م ِْن سِ ْح ِره ِْم أَن َّ َها ت َْس َعى]‪66-65‬‬ ‫سورةتى طه‪.‬‬ ‫(ئەوسا جادووگەران وتیان ئەی‬ ‫م��وس��ا ی��ان ت��ۆ دەس���ت ب��ەك��ارب��ەو‬ ‫(دارع��ەس��ای) خ��ۆت ف��ڕێ ب��دە یان‬ ‫ئێمە سەرەتا دەست پێ دەكەین‌و‬ ‫ف���ڕێ ی دەدەی�����ن‪ ،‬م��وس��ا ووت���ی‪:‬‬ ‫نەخێر ئێوە لەپێش دا دەس��ت پێ‬ ‫دەكەن جا هەر كە دەستیان پێكرد‬ ‫پ��ەت‌و گوریس‌و دار‌و چێوەكانیان‬ ‫وا دەهێنرایە بەرچاوی بە‬

‫هۆی جادوویانەوە بێگومان وەك مار‬ ‫بەخێرایی دەڕوات‪ ،‬پێویستە ئاوڕ‬ ‫لە فەرموودەی خودای هەق‌و پاك‌و‬ ‫بێگەرد‌و بااڵ بدەینەوە(یخیل إلیە)‬ ‫واتە تەنیا خەیاڵە‌و واقیع‌و ڕاستەقینە‬ ‫ن��ی��ە‪ .‬گ��وری��س��ەك��ان ل��ەب��ەرچ��اوی‬ ‫جادووگەرەكان هەر گوریس بوون‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم لەبەرچاوی خەڵكەكانی تر‬ ‫وەكو ماری زۆر گەورە دەردەكەوتن‬ ‫ك��ە زۆر ب��ەخ��ێ��رای��ی دەڕۆی��ش��ت��ن‬ ‫تەنانەت وای��ان بەخەیاڵدا دەه��ات‬ ‫ك��ەوا م��اری ڕاستەقینەن‌و لەسەر‬ ‫زەوی��دا دەبەخشین‪ ،‬ئەم سیحرەش‬ ‫ل��ە ن��اوەڕۆك��دا جۆرێكە لەسیحرو‬

‫جادووكردن لەچاو ئەوەی چاوەكان‬ ‫دەیانبینین واق��ی��ع نیە‌و جۆرێكە‬ ‫لەخەیاڵ كە لە حەقیقەتەوە دورە‪.‬‬ ‫ئەو كارەی كە جادووگەر دەیكات‬ ‫ئایە بەهێزی سیحرەكە ڕوودەدات؟‬ ‫ی��اخ��ود ش��ەی��ت��ان��ەك��ان ی��ارم��ەت��ی‬ ‫جادووگەر دەدەن؟‬ ‫ئەوەی جێگیرو ئاشكرایە ئەوەیە‬ ‫كەشەیتانەكان پەیوەندییان بە‬ ‫جادووە هەیە‌و ئەوان خەڵكیان فێری‬ ‫جادوو كردن‌و باڵویانكردەوە‪ ،‬پاشان‬ ‫ئەوەی كە دوو فریشتەكە (هاروت‌و‬ ‫م��اروت)ل��ەب��اب��ل دا دای���ان ب��ەزان��د‪،‬‬ ‫خ��وای گ��ەورە لە قورئانی پیرۆزدا‬ ‫پێمان ڕادەگەیەنێت كە پاش ئەوەی‬ ‫سیحر لەبابل دابەزێنرا‬

‫شەیتانەكان وێ���ڵ‌و س��ەرگ��ەردان‬ ‫كردنی خەڵكە‌و دورخسنەوەیانە‬ ‫لەڕێبازی ڕاستی‌و باڵوكردنەوەی‬ ‫ك��وف��ر‌و ب��ێ ب��ڕوای��ی ی���ە‪ ،‬چونكە‬ ‫ش��ەی��ت��ان��ەك��ان دوژم��ن��ی م��رۆڤ �ن‌و‬ ‫هەردەم شەڕو خراپەی بۆ دەخوازن‪.‬‬ ‫خوای گەورە دەفەرمووێت‪َ :‬و َما َك َف َر‬ ‫ِن َّ‬ ‫ون‬ ‫ان َولَك َّ‬ ‫ُسلَيْ َم ُ‬ ‫ين َك َف ُروا ُي َعل ِّ ُم َ‬ ‫الشيَاطِ َ‬ ‫الس ْح َر]‪102‬البقرة‪.‬‬ ‫الن َ‬ ‫َّاس ِّ‬ ‫(ئاشكرایە كە هەرگیز سولەیمان‬ ‫كافر ن��ەب��ووە بەڵكو شەیتانەكان‬ ‫كافربوون‌و خەڵكیان فێری سیعرو‬ ‫جادوو دەكرد)‪.‬‬

‫‪93‬‬ ‫‪93‬‬

‫خودای گەورە پێ ی ڕاگەیاندوین‬ ‫كە شەیتانەكان خەڵك فێری سیحر‬ ‫دەكەن كەواتە شەیتانەكان پەیوەندی‬ ‫یەكی زۆر گ��ەورەی��ان بەسیحرەوە‬ ‫هەیە ئەوان كە خەڵك فێری سیحر‬ ‫بكەن ك��ەوات��ە زۆر ش���ارەزان لەم‬ ‫ب��وارەدا‪ ،‬چونكە تۆ ناتوانیت ببیت‬ ‫ب��ە م��ام��ۆس��ت��ای ب��اب��ەت��ێ�ك‌و خەڵك‬ ‫فێربكەیت ئەگەر خۆت شارەزاییەكی‬ ‫تەواوت لەم بابەتە نەبێت‌و توانای‬ ‫ئ���ەوەت نەبێت خەڵك فێربكەیت‬ ‫مامۆستای هەر م��اددەی��ەك دەبێت‬ ‫دەس��ەاڵت��ی ب��ەت��ەواوەت��ی بەسەر‬ ‫ئەو م��اددەی��ەدا بشكێت تابتوانێت‬ ‫بیڵێتەوەو قوتابیەكانی فێربكات كە‬ ‫واتە شەیتانەكان دەستی تەواویان لە‬ ‫سیحردا هەیەو هەوڵ دەدەن باڵوی‬ ‫بكەنەوە‪.‬‬ ‫ل���ەپ���اش ئ������ەوەی ئ����ەو دوو‬ ‫فریشتە(هاروت‌و ماروت) دایانبەزاند‬ ‫ل��ەس��اوە ش��ەی��ت��ان��ەك��ان لەهەوڵی‬ ‫باڵوكردنەوەیدان‪.‬‬ ‫شەیتانەكان هەموو شێوەیەك‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬یارمەتی شەیتانەكان بۆ‬ ‫جادوگەرەكان وای��ان لێ دەك��ات كە‬ ‫توانای هەڵ خەڵەتاندنی خەڵكیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە لەم حاڵەتەدا هێزێك‬ ‫پاڵ پشتیان دەدات كە جیایە لە هێز‌و‬ ‫ت��وان��ای م��رۆڤ‌و ل��ەس��ەروی توانای‬ ‫م��رۆڤ��ەوەی��ە‪ ،‬چ��ۆن؟ خ��ودای گ��ەورە‬ ‫شەیتانەكانی لە ئاگر دروست كردووە‬ ‫توانای ئەوەیان هەیە كە شێوەی‬ ‫خۆیان بگۆڕن‌و هەرشێوەیەكی خۆی‬ ‫لەسەر شێوەی ئەو شتە پیشان بدات‬ ‫كەچی م��رۆڤ لەتوانای دا نی یە‬ ‫ئەوە بكات‌و ناشی زانێت ئادەمیزاد‬ ‫ناتوانێت شەیتان ببینێت تەنیا ئەو‬ ‫نەبێت كەخۆی لەسەر شێوەی شتێك‬ ‫بخاتە ڕوو بچێتە خ��ان��ەی یاسای‬ ‫بینینی مرۆڤەوە‪ ،‬ئەوسا دەتوانێت‬ ‫بیبینێت‪ .‬ئەگەرنا مرۆڤ ناتوانێت‬ ‫شەیتان لەسەر شێوەی سروشتی‬ ‫خ���ۆی ب��ب��ی��ن��ێ��ت‪ ،‬چ��ون��ك��ە ل��ەس��ەر‬ ‫ڕوخساری یاسای بینینی مرۆڤ دایە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر خۆی خستە سەر شێوەی‬ ‫ئادەمیزاد یان هەرگیان لەبەرێكی‬ ‫تر ئەوسا لە تواناماندایە ببینین‪.‬‬ ‫شەیتان كاتێك كە خۆی دەخاتە سەر‬ ‫ڕوویەكی ماددەی ئەوسا یاساكانی‬ ‫ئەو وێنەیە حوكمی دەك��ات ئەگەر‬ ‫لەسەر شێوەی ئادەمیزاد دەركەوت‬

‫ئەوسا ملكەچ دەبێت بۆیاساكانی‬ ‫ێ بكرێت‌و‬ ‫م��رۆڤ‌و ئەگەر تەقەی ل ‌‬ ‫بەری بكەوێت ئەوا یەكسەر دەمرێت‬ ‫بۆیە ئەگەر لەشێوەیەك لە شێوەكانی‬ ‫خۆی دەربخات تەنها بۆ ماوەیەكی‬ ‫كورت لەسەر ئەم شێوەیە بێت ئەوا‬ ‫لەتوانای دای��ە بیكوژێت ئەمەش‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬ ‫دا ڕووی دا كاتێك كە لە مزگەوت‬ ‫دا نوێژی دەك��رد شەیتان لەسەر‬ ‫شێوەی مرۆڤێك خۆی دەردەخست‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم پێغەمبەر(صلی الله علیە‬ ‫وسلم) زان��ی كە شەیتانە گرتی‌و‬ ‫ویستی بەكۆڵەكەی مزگەوتەوە‬ ‫بیبەستێتەوە‪ ،‬بەاڵم پێغەمبەر(صلی‬ ‫الله علیەو سلم)دوعاكەی حەزرەتی‬ ‫سولەیمانی بەبیردا هاتەوە كە داوای‬ ‫لە خودای هەق‌و بێگەرد كرد موڵك‌و‬ ‫توانایەكی پێ ببەخشێت لەدوای ئەو‬ ‫بەكەسی تری نەبەخشی بێت‪.‬‬ ‫ل��ەب��ارەی دوع��اك��ەی سولویمان‬ ‫پ��ێ��غ��ەم��ب��ەرەوە (ع��ل��ی��ە س�ل�ام)‬ ‫خ��ودای م��ەزن لە قورئانی پیرۆزدا‬ ‫دەفەرموێت‪َ [:‬ق َ‬ ‫َب‬ ‫ال َر ِّب ا ْغ ِف ْر ل ِي َوه ْ‬ ‫َ‬ ‫ل ِي ُمل ْ ًكا لاَ يَنْبَغِي أِل َح ٍد م ِْن ب َ ْعدِي إِن َّ َ‬ ‫ك‬ ‫اب]‪ 35‬ص ‪.‬‬ ‫أَن َْت ال ْ َو َّه ُ‬ ‫(ووت��ی پ��ەروەردگ��ارم لێم خۆش‬ ‫ببەو دەستەاڵتێكم پ��ێ ببەخشە‬ ‫دەس��ت ن��ەدات بۆ كەسی تر دوای‬ ‫خ��ۆم ‪،‬چونكە بەڕاستی تەنها بۆ‬ ‫بەخشندەیی هەموو نازو نیعمەتێكت)‬ ‫دوای ئەوەی پێغەمبەر(صلی الله علیە‬ ‫وسلم) ئەم دوعایەی سولەیمانی‬ ‫بەبیردێتەوە شەیتان بەرەڵاڵ دەكات‌و‬ ‫لە مزگەوت دەری دەكات‪.‬‬ ‫یاسای شێوە وەرگرتن‪:‬‬ ‫ك��ەوات��ە جن ت��وان��ای وەرگرتنی‬ ‫ه���ەی���ە‪ ،‬ب����ەاڵم ه���ەر ش��ێ��وەی��ەك‬ ‫وەریبگرن ئەوا یاسای ئەو شێوەیەی‬ ‫بەسەردا دەسپێرێت‪ ،‬ئەگەر هەتاسەر‬ ‫شێوەی ئادەمیزاد ت��ەواو دەتوانێت‬ ‫ب��ی��گ��رێ�ت‌و ب��ی��ك��وژێ �ت‌و ناتوانێت‬ ‫ل��ەی��اس��ای ئ��ەو شێوەیە دەربچێت‬ ‫ك���ەوەری گ��رت��ووە ت��اوەك��و لەسەر‬ ‫ئ��ەو شێوەیە مابێت بۆیە كاتێك‬ ‫پێغەمبەری خودا(صلی الله علیە‬ ‫وسلم) شەیتانەكەی گرت لەسەر‬ ‫شێوەی ئادەمیزاد خ��ۆی دەرخست‬ ‫بوو و لەژێر یاسای مرۆڤ دا بوو ئەوا‬ ‫پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)‬

‫دەی توانی بیبەستێتەوە خەڵكیش‬ ‫بیبینێت‪ ،‬بۆیە جنە شەیتانەكان‬ ‫ئەگەر بچنە س��ەر ه��ەر شێوەیەك‬ ‫چ��رك��ەی��ەك ی��ان چ��ەن��د چركەیەك‬ ‫لەسەر ئەم شێوەیە دەمێنێتەوە بۆ‬ ‫ئ��ەوەی ئادەمیزاد نەتوانێت بیان‬ ‫گرێت ئەمەش لەبەزەیی خ��ودای‬ ‫گەورەو میهرەباندایە‪ ،‬چونكە ئەگەر‬ ‫بهاتنایە‌و جنەكان شێوەی خۆیان‬ ‫بگۆڕیایە بۆ شێوەی تر بەبێ ئەوەی‬ ‫بچنە ژێر باری یاسایی ئەو شێوەی‬ ‫كەوەریان گرتووە ئەوا جنەكان دەیان‬ ‫ێ دەكردین بە‬ ‫تۆقاندین‌و ژیانیان ل ‌‬ ‫دۆزەخ‪ ،‬بەاڵم گۆڕانی یاساكان بەپێ‬ ‫ی شێوە بارێكی زۆرگرانی لەسەر‬ ‫س��ووك ك��ردی �ن‌و ئیش‌و ئازارێكی‬ ‫زۆری لەسەر الداوین كە شەیتانەكان‬ ‫لەدژی مرۆڤایەتی ئەنجامیان دەدا‪.‬‬ ‫سزای پشت بەستن بەسیحر‪:‬‬ ‫بۆیە ئ��ەوەی كە پەنا بۆ سیحر‬ ‫دەب��ات پەنا بۆ هێزێك دەب��ات كە‬ ‫ل��ە ه��ێ��زی ئ��ادەم��ی��زاد گ��ەورەت��رەو‬ ‫پەنابردنەكەشی دەبێتە مایەی‬ ‫دروس���ت ب��وون��ی ك��ەل��ەب��ەرێ��ك لە‬ ‫كۆمەڵگای مرۆڤایەتی وەك ئەوە‬ ‫وایە كە یەكێك دەمانچەیەكی پێ‬ ‫بێت لە ناوەڕاستی كۆمەڵە خەڵكێكی‬ ‫ب��ێ چ��ەك��دا ئ��ەو ه��ێ�ز‌و ت��وان��ای��ەی‬ ‫ئ��ەو چەكە پێی دەبەخشێت وای‬ ‫لێدەكات لە خۆی بایی بێت‌و بەرەو‬ ‫زوڵم‌و زۆرداری بڕوات بۆیە خودای‬ ‫گ����ەورە پ��ەن��اب��ردن��ە ب���ەر سیحری‬ ‫حەرام كردووەو بەجۆرێك بەكوفری‬ ‫لەقەڵەم دەدات‪ .‬چونكە جادووگەر‬ ‫وا دەزانین لەم گەردونەدا بەخودی‬ ‫خ���ۆی‌و بەزانستەكەی دەتوانێت‬ ‫دەسەاڵتی بشكێت بەسەر كەسانی‬ ‫ت��ردا ل��ەالی ئ��ەم خ��اڵ��ەدا دەگەینە‬ ‫ئ���ەوەی ك��ە ل��ەگ��ەردوون��دا هێزی‬ ‫نادیارهەیە‪ ،‬لەو هێزانەش جادووش‬ ‫حەقیقەت نیە بەڵكو شتێكی خەیاڵی‌و‬ ‫ناواقیعیە‪ ،‬ئەوەی كە توشی جادوو‬ ‫دەبێت چ��اوی خەڵكەكەیە‪ .‬ج��ادوو‬ ‫ت��رس‌و تۆقاندن دەخ��ات دەروون��ی‬ ‫ێ دەكات كە خۆی‬ ‫خەڵكەوەو وای ل ‌‬ ‫بەدەستەوە بدات‌و مل كەچ بێت بۆ‬ ‫هەرچی یەك كە جادووگەر ئەیەوێت‪.‬‬ ‫جادوگەریش پەنا بۆ هێزێك دەبات‬ ‫كە پێ ی پێكهاتەی دروست بوونی‬ ‫زۆرگ����ەورەت����رە ل��ە ه��ێ��زی م��رۆڤ‬ ‫ئەوانیش شەیتانەكانی جنن‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪94‬‬ ‫‪94‬‬

‫تێڕامانێك لەسەركەسایەتی تووڕەو‬ ‫هۆكارو چارەسەری‬ ‫چرۆ حسن‬

‫زۆر جار ئەترسم دەست بدەمە‬ ‫قەڵەم و شتێك بنوسم‪ ،‬چونكە وا‬ ‫هەست ئەكەم ئەوە لە توانای من‬ ‫بەدەرە شتێك لە ناخمایە بینوسم‪،‬‬ ‫زۆر جار هەوڵم داوەو دەستیشم‬ ‫داوەت��ە قەڵەم كە بنوسم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ترسەكەم پاشگەزی كردومەتەوە‪،‬‬ ‫لە كۆتایدا بڕیارم دا ئەم ترسەی‬ ‫ناخم شتێك نیە جگە ل��ەوەی كە‬ ‫خ��ۆم دروس��ت��م ك���ردوە ت��رس لە‬ ‫نوسینە‪ ،‬ترس لەسەرنەكەوتنە‪،‬‬ ‫ترس لە شكستە‪ ،‬بە خۆم ئەڵێم‬ ‫هەڵەم چونكە مرۆڤە مەزنەكانیش‬ ‫هەربە شكست دەستیان پێ كرد‪،‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ئێستا دەس��ت��م داوەت����ە قەڵەم‬ ‫و ئەنوسم ترسەبێ كۆتاكانم‬ ‫ئەشكینم‪ ،‬هەروەك پاولۆ كۆیلۆ لە‬ ‫ڕۆمانی كیمیاگەر لە زمانی (پاشای‬ ‫سەلیم)ەوە ئەڵێت‪ »:‬ئەگەر بڕیاری‬ ‫شتێكت دا هەموو دنیا بە نهێنی‬ ‫یارمەتیت ئەدەن‪.‬‬ ‫منیش ئێستا ئەنوسم !‪....‬‬ ‫توڕەیی‪:‬‬ ‫كاتێك م��ن‪ ،‬تۆ لەدایك بوین‬ ‫بەبێ ویست بێ ئاگاداری خۆمان‬ ‫هێنراینە دون��ی��ا‪ ،‬هاتینە ن��او‬ ‫گەمەكانی ژی��ان‪ ،‬فێری زۆر شت‬ ‫كراین ئەو شتانەی كە پێویستە‬ ‫مرۆڤ پێی بژی لەم ژیانە جەنجاڵە‪،‬‬ ‫ه���ەن���دێ خ��ەس��ڵ��ەت��م وەرگ����رت‬

‫ك��ە ل��ە دەوروب�����ەرەوە فێركرام‪،‬‬ ‫ت��ۆش هەندێكی تر فێر كرایت‪،‬‬ ‫ئەشێت هێڵێكی گشتی هەبێت و‬ ‫هەردوكمان تییدا هاوبەش بین‪،‬‬ ‫بەالم زۆر شت هەن كە لەهیچدا‬ ‫ه��اوب��ەش��ی��م��ان ن��اك��ات ئ��ەم��ەش‬ ‫ئەگەڕێتەوە بۆ جیاوازی مرۆڤەكان‬ ‫كە هەریەكێكمان ل��ەوی دیمان‬ ‫جیاوازین‪.‬‬ ‫توڕەیی‪ ..‬وای دەبینم من‪ ،‬تۆ‬ ‫وە هەموان بە شێوەیەكی گشتی‬ ‫هەمانە‪ ،‬ب��ەاڵم بەڕێژەی جیاواز‪،‬‬ ‫ئایا بۆچی ئەبێت تاكی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫بە تاكێكی توڕە لەقەلەم بدرێت؟!‬ ‫پێش ئەوەی وەاڵمی ئەم پرسیارە‬ ‫بدەمەوە ناساندنێك بۆ توڕەیی‬ ‫ئەكەم‪،‬‬

‫‪95‬‬ ‫‪95‬‬

‫سەرەتا بابزانین بیرو بۆچونی‬ ‫كۆن سەبارەت بە توڕەیی چی بوە‪،،‬‬ ‫ڕێ��ن��ی دی��ك��ارت ك��ە ل��ەن��ێ��وان‬ ‫ساڵەكانی (‪ )١٦٥٠_١٥٩٦‬دا ژیاوە‬ ‫بە نمونە وەردەگرین‪.‬‬ ‫لەو بارەیەوە دەڵێت‪( »:‬توڕەبون‬ ‫جۆرێكە لە ڕق و نەفرەت و سوك‬ ‫سەرنجدان دژی خ��راپ��ەك��اران‪ ،‬یا‬ ‫ئ��ەو كەسانەی دەی��ان��ەوێ زی��ان‬ ‫بە خەڵكی بگەیەنن‪ ،‬نەك زیان‬ ‫گەیاندن بە هەركەسێك‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە تایبەت بەرامبەر بە ئێمە‪ ،‬بۆیە‬ ‫توڕەیی هەڵگری هەمان شتە‪ ،‬كە‬ ‫پەستی و قەڵسبون هەڵگریەتی‪،‬‬ ‫بە تایبەت لەسەر كارێك بونیاد‬ ‫نراوە كەلە كانگاوە دەمانپێكێ و‬ ‫دەمانەوێ تۆڵە بكەینەوە‪ ،‬خواستی‬ ‫تۆڵە هەمیشە توڕەیی لەگەڵدایە‪،‬‬ ‫توڕەیی لەو سێ هەڵچونەی تر‬ ‫زۆر ت��ون��دو تیژ ت��رە‪ ،‬چونكە لە‬ ‫خواستی دورخستنەوەی شتە زیان‬ ‫م��ەن��دەك��ان و تۆڵە ك��ردن��ەوە لە‬ ‫هەموو حاڵەتەكانی تر توندوتیژ‬ ‫ت��رە‪ ،‬خواستی خ��ۆ خۆشویستن‬ ‫خواستێكە كۆمەك بە توڕەیی و‬ ‫خرۆشانی خوێن دەك��ات‪ ،‬دەشێ‬ ‫ببنە هۆی ئازایەتی‌و بوێری ڕق‬ ‫و ئ��ەو خوێنەی لە سپڵ و وردە‬ ‫خوێنهێنەرەكانی جگەرەوە دێن تاڵ‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەم خوێنەش پێشوازی لە‬ ‫و خرۆشانە دەكات و دەچێتە دڵەوە‪،‬‬ ‫ئنجا لەوێ بە هۆی لێشاوی و تاڵ‬ ‫بونیەوە گەرمیەك دەوروژێ��ن��ێ‪،‬‬ ‫كە زۆر ل��ەو گەرمییە توندتر و‬ ‫بەگوڕتری دەكات‪ ،‬كە خۆشەویستی‬ ‫یان دڵخۆشی دەیوروژێنێ))‪.‬‬ ‫ب��ە پ��ێ��ی گ���ۆڕان���ی س����ەردەم‬ ‫و بیروبۆچونەكان و تەنانەت‬ ‫مرۆڤەكانیش لەسەردەمی نوێ‬ ‫دا ب��ەم شێوەیە باسی توڕەبون‬ ‫دەك��رێ��ت‪( :‬ت��وڕەب��ون یەكێكە لە‬ ‫هەڵچونەكانی مرۆڤ و دیاردەیەكی‬ ‫دەرون����ی و ئاساییەو ب��ون��ی بە‬ ‫ڕێژەیەكی گونجاو پێویستە بۆ‬ ‫ژیان و مانەوەی تاك و خۆسازاندنی‬ ‫لەتەك ژینگەكەیدا‪.‬‬ ‫مرۆڤ گەورە بێت یان بچوك بە‬ ‫دوو شێوازی سەرەكی گوزارشت‬ ‫لە توڕەبونەكانی دەك���ات‪ ،‬ئیتر‬ ‫ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەبێت‪،‬‬

‫ب��ۆ ن��م��ون��ە م��ن��داڵ ڕاس��ت��ەوخ��ۆ‬ ‫لەڕێگەی(شكاندنی كەل‌و پەل و‬ ‫كەڕەستەكانی ن��اوم��اڵ‪ ،‬لێدان و‬ ‫شەڕكردن‪ ،‬هەڕەشە‪ ،‬جنێوو ناوو‬ ‫ن��ات��ۆرە‪ ،‬گ��از گرتن‪ ،‬ه��اوارك��ردن‪،‬‬ ‫پەلەقاژێ‪ ،‬خۆتل دان��ەوە لەسەر‬ ‫زەوی ‪...‬ه��ت��د) ی��ان ناڕاستەوخۆ‬ ‫ل��ە ڕێ��گ��ەی (دزی‪ ،‬درۆ‪ ،‬ڕاك��ردن‬ ‫ل��ەم��اڵ��ەوە ی��ان خوێندنگا‪ ،‬نقوم‬ ‫ب��ون ل��ە خ���ەوو خ��ەی��اڵ��دا‪...‬ه��ت��د)‬ ‫گوزاشت لە توڕەییەكەی دەكات‬ ‫ه���ەرەوه���ا ه���ەن���دێ ك���ەس بە‬ ‫ئ��اش��ك��را و ڕاس��ت��ەوخ��ۆ خ��ۆی لە‬ ‫توڕەبونەكەی ڕزگار دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك تاكی تر لە ڕێگەی (بێ‬ ‫دەن��گ��ی‪ ،‬گۆشەگیری‪ ،‬مانگرتن‪،‬‬ ‫خۆ بەندكردن لە ژورێكدا‪...‬هتد)‬ ‫گوزارشت لە تورەبونەكەی دەكات‬ ‫ك��ە ن��او دەب��رێ��ت ب��ە گۆشەگیرو‬ ‫غەمبارییەكان و وەك ئاوی مەنگ‬ ‫خۆیان دەنوێنن و بەردەوام خۆیان‬ ‫دەخ��ۆن��ەوەو ت��وڕەب��ون و خ��ەم و‬ ‫خ��ەف��ەت��ەك��ان��ی��ان ك��پ دەك���ەن و‬ ‫قوڕوقەپی لێ دەكەن و لە ناوەوە‬ ‫پەنگی پێ دەخۆنەوە‪ ،‬بێگومان ئا‬ ‫لەم كاتەدا مەترسیەكی زۆر پەیدا‬ ‫دەبێت لەسەر كەسایەتی و باری‬ ‫دەرونی ئەو جۆرە مرۆڤانە‪.‬‬ ‫وات��ە كاتێك تاك ناتوانێت بە‬ ‫ئاشكرا‌و ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ‬ ‫گوزارشت لە توڕەبونەكەی بكات و‬ ‫هەوڵی كپ كردنی بدات و لە ناوەوە‬ ‫بیهێلنەوەو ڕزگاری نەبێت لێی‪ ،‬ئەوا‬ ‫دور نیە دوای ماوەیەك(كەم یان‬ ‫زۆر) توشی چەندەها گرێ‌و‌وگرفتی‬ ‫دەرونی‌و نەخۆشی سایكۆسۆماتی‬ ‫(دەرون _جەستە) ببێت)‪.‬‬ ‫با بێینەوە سەر ئەو پرسیارەی‬ ‫كە بۆچی تاكی ڕۆژهەاڵتی بە توڕە‬ ‫ناسراوە‪ ،‬بۆ وەالمی ئەو پرسیارە‬ ‫ئەتوانین بڵێین چەندین هۆكار‬ ‫هەیە‪ ،‬من چەند هۆكارێك دەخەمە‬ ‫ڕوو وەك‪:‬‬ ‫‪_١‬ئ��ەگ��ەر ب��ەدڕی��ژای��ی مێژوو‬ ‫ب��ڕوان��ی��ن ج��ەن��گ ل���ە زۆرب����ەی‬ ‫سەردەمەكاندا بەردەوامی هەبوە‬ ‫ئەمەش كاریگەری لەسەر كلتورو‬ ‫ئەقڵ و بیركردنەوەو ڕەفتار هەبوە‪،‬‬ ‫ك��ەوای ك��ردوە تاكەكان زۆرب��ەی‬ ‫كات ئەعسابێكی توڕەیان هەبێت ‪.‬‬

‫دوور ك���ەوت���ن���ەوەی‬ ‫‪_٢‬‬ ‫موسوڵمانان و خەڵكی لە ناوەرۆك و‬ ‫جەوهەری ئیسالمەكە‪ ،‬كەپریەتی‬ ‫لە جوانی‌و بەختەوەری‌و حیكمەت ‪.‬‬ ‫‪_٣‬ئەگەر سەیری ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ن��اوەڕاس��ت بكەین بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی كەش‌و هەوایەكی گەرمی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬زۆرج�����ار ئ���ەم ه��ۆك��ارە‬ ‫كارئەكاتە سەر توڕەبون‪.‬‬ ‫ئەتوانین بڵێین بە هیچ شێوەیەك‬ ‫دەرب��از بون‌و خۆڕزگاركردن نیە‬ ‫لەدەست ت��وڕەب��ون‌و وەك سێبەر‬ ‫وایە و ب��ەردەوام لە تەكماندایە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم كۆنتڕۆڵ كردنی توڕەیی‬ ‫ئەتوانین لەم خااڵنە جێ بەجێ‬ ‫بكەین‪:‬‬ ‫‪ _١‬پ��ێ��وی��س��ت��ە ژی��ن��گ��ەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و خێزانی نەرمی‬ ‫جۆرە سەربەستی و لێ بوردنێكی‬ ‫تێدابێت و بوار بڕەخسێنێ بۆ خاڵی‬ ‫كردنەوەی هەڵچونەكان‌و بارودۆخی‬ ‫گونجاو بخوڵقێنێ بۆ ئەندامەكانی‬ ‫بۆ ئەوەی بە ئاشكراو ڕاستەوخۆ‬ ‫ی��ان ناڕاستەوخۆ بەشێوەیەكی‬ ‫دروس��ت گ��وزارش��ت لە توڕەبون‬ ‫بكەن و ڕزگاریان بێت لێی‪.‬‬ ‫‪_٢‬پێویستە بەربەست و ڕێگر‬ ‫دان��ەن��رێ��ت ل��ەب��ەردەم چ��االك��ی و‬ ‫ه��ەڵ��س‌و ك��ەوت��ەك��ان��ی م��ن��داڵ‌و‬ ‫گ���ەورە داو ه��ەوڵ��ی تێركردنی‬ ‫پ��ێ��داوی��س��ت��ی��ەك��ان��ی��ان ب��درێ��ت و‬ ‫ه��ۆك��ارەك��ان��ی ت���ری ت��وڕەب��ون‬ ‫نە‌هێڵرێت بۆ ئ��ەوەی ئەو دیاردە‬ ‫دەرونیە (واتە توڕەبون بە ڕێژەی‬ ‫ئاسایی خۆی بمێنێتەوە)‪.‬‬ ‫‪_٣‬ئ��ەگ��ەر ت��وان��را ئ��ەو شوێنە‬ ‫بەجێ بهێڵرێت كە بوەتە هۆی‬ ‫توڕەبونەكە‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا‪ ،‬گومانی تێدانیە‬ ‫توڕەبون وەك هەڵچونێك لە الی‬ ‫هەموو كەس هەیە و هاوبەشە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم چ��ۆن��ی��ەت��ی دەرب���ڕی���ن‌و‬ ‫گ��وزارش��ت لێ كردنی‌و زاڵ بون‬ ‫بەسەریدا زۆر گرنگە بۆ ئارامی‬ ‫دەروون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫سایكۆلۆژیای گشتی‬ ‫هەڵچونەكانی دەرون‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪96‬‬ ‫‪96‬‬

‫درۆمه‌كه‌!!!‬

‫محەمەد سەليم – سؤران‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ژن و بۆنەو یادوەری‪ ،‬هەریەكەو‬ ‫لەساڵێكدا ‪ 365‬ڕۆژ پڕن لەجە‬ ‫رتر ئەوەیە كە لەساڵێكدا ڕۆژیك‬ ‫ەبەستێك‪ ،‬بەاڵم لەهەمووی سەی‬ ‫بۆم‬ ‫ری كراوە بۆ شتێكی نەشیاو‪،‬‬ ‫چەند ڕۆژیك بگرە مانگیك دیا‬ ‫یان‬ ‫سانەو بەتایبەت لەڕۆژی یەكەم‬ ‫ش درۆ كردنە‪ ،‬ئەویش مانگی نی‬ ‫ەوی‬ ‫ئ‬ ‫ەفۆنت بۆدەكەن درۆیەك دەكەن‪،‬‬ ‫ەپر ئاگادارت دەكەنەوە یان تەل‬ ‫ل‬ ‫دن‪ ،‬بەاڵم دواتر وەك ئەوەی پێت‬ ‫ەندیك جار دەگاتە حاڵەتی تۆقان‬ ‫ه‬ ‫ێ دەڵێت درۆی نیسانە!‪.‬‬ ‫رابوێر ‌‬ ‫یرین‌و قێزەونە‪ ،‬ئەمە هەرچەندە‬ ‫بەڕاستی ئەمەش شتێكی ناش‬ ‫خ��ودای گ���ەورەش لەقورئاندا‬ ‫ێ ك���راوە‪،‬‬ ‫لەئیسالم دا نە هی ل ‌‬ ‫كەران) ئەوكەسەی درۆ دەكات‬ ‫موویەتی‪( »:‬نەفرەت بێت لەدرۆ‬ ‫فەر‬ ‫رۆڤەكان‌و‪ ،‬لەدەست دانی متمانە‬ ‫ڕەش دەبێت لەبەرامبەر خوداو م‬ ‫ڕوو‬ ‫گە لەوەی دەبیتە هۆی لەدەست‬ ‫یان تاكەكانی تر‪ ،‬درۆكردن ج‬ ‫لەال‬ ‫یسوابونیش‪،‬لە ڕووداوێكدا بزانن‬ ‫نی متمانە‪ ،‬بگرە دەبیتە هۆی ڕ‬ ‫دا‬ ‫لەبەر دەم مامۆستاكەیان» سێ‌‬ ‫ۆن ئەم قوتابیانە ڕووڕەش دەبن‬ ‫چ‬ ‫چن بۆ شوێنێكی خۆش بۆسەیران‬ ‫وتابی بڕیاری گەشتیك دەدەن دە‬ ‫ق‬ ‫ینەكە بڕیار دەدەن ڕۆژێك زیاتر‬ ‫دن‪ ،‬لەبەر خۆشی‌و ئارامی شو‬ ‫كر‬ ‫ئەوان لەقوتابخانە ئامادە بونایە‬ ‫ێ بمێنەوە هەرچەندە دەبوایە‬ ‫‌‬ ‫لەو‬ ‫بەاڵم ئەوان بڕیاریان دابوو درۆ‬ ‫چونكە تاقی كردنەوەیان هەبوو‪،‬‬ ‫ژداری تاقی كردنەوەیان نەكرد‬ ‫امۆستاكەیان بكەن‪ ،‬ئەوان بە‬ ‫بۆ م‬ ‫قوتابخانە مامۆستاكە لێ پرسین‬ ‫ڕۆژی دوای تاقی كردنەوە چونە‬ ‫ردنەوەكەتان بكەن‪ ،‬قوتابیەكان‬ ‫نەهاتبون بۆ قوتابخانەو تاقی ك‬ ‫بۆ‬ ‫بوین لەهاتنەوەمان لە ڕێگەدا‬ ‫یان مامۆستا ئێمە لە گەشت‬ ‫وت‬ ‫كی كەوت نەمان توانی بێینەوە‪،‬‬ ‫ەی ئۆتۆمبیلەكەمان تەقی‌و پە‬ ‫تایی‬ ‫ەن‪ ،‬بەاڵم بۆئەوەی بیان كاتە‬ ‫ستاكە دەیزانی ئەوان درۆ دەك‬ ‫مامۆ‬ ‫امۆستاكە قوتابیەكانی جیاكردەوە‬ ‫ەند بڕیاری دا تاقی یان بكاتەوە‪ ,‬م‬ ‫پ‬ ‫ری وەاڵمەكەی ئەوی تر بكات‪،‬‬ ‫ێ سەی‬ ‫بەشێوەیەك كە كەس نەتوان ‌‬ ‫پرسیاری یەكەم(كام تاییەی‬ ‫شێوە پرسیارەكانی داڕش��ت‪،‬‬ ‫بەم‬ ‫ئۆتۆمبیلەكە تەقی)؟!‬ ‫وفێری دەكرد كەئەم شتە ڕویدا)؟!‬ ‫ێش‬ ‫پرسیاری دووەم (ك ‌‬ ‫مێر چەند بوو كەئەم شتە ڕویدا)؟!‬ ‫پرسیاری سێەم( كاتژ‬ ‫انەیان بینی توشی شۆك هاتن‪،‬‬ ‫كاتێك قوتابیەكان ئەم پرسیار‬ ‫لێرەدا ڕوو ڕەش��ی قوتابیەكان‬ ‫یان درۆكەیان ئاشكرا دەبێت‪،‬‬ ‫زان‬ ‫قوتابیەكان تر لە دەست دا‪،‬‬ ‫كەوتو متمانەیان الی مامۆستاو‬ ‫دەر‬ ‫ێ هەركەمە‪ ,‬بەڕاستی‬ ‫ەند مرۆڤ خۆی لەدرۆ بەدوربگر ‌‬ ‫جابۆیە هەرچ‬ ‫دن بۆتە دیاردەو لەگەورە تابچوك‬ ‫ەكۆمەڵگای كوردیش ئەمرۆ درۆكر‬ ‫ل‬ ‫گەڕێتەوە بۆقۆناغی منداڵی هەتا‬ ‫ەیكات‪ ،‬سەرەتای درۆكردنیش دە‬ ‫د‬ ‫ەڵێت‪(»:‬خوی شیری هەتاپیری)‬ ‫قۆناغی پیریەوە‪ ،‬وەك كورد د‬ ‫ونە‬ ‫چ‬ ‫ات‪ ،‬ئەوا هەرگیز نایكات تا پیر‬ ‫ڕێگری كرا لەمنداڵ تا درۆ نەك‬ ‫گەر‬ ‫لەماڵەوە دایك و باوك هەڵسان‬ ‫ێت‪ ،‬بەاڵم گەر ڕێگری نەكراو و‬ ‫دەب‬ ‫منداڵەكانیان ئەوا ئەوانیش درۆ‬ ‫درۆ كردن لەگەڵ یەك لەبەر چاوی‬ ‫بە‬ ‫زان (دایك و باوك) لەنێوان خۆیاندا‬ ‫ێ خێ‬ ‫دەكەن‌و فیردەبن‪ ،‬جابۆیە دەب ‌‬ ‫ردا‪ ،‬ئامۆژگاری مناڵەكانیان بكەن‬ ‫ستگۆبن‌و درۆ نەكەن لەگەڵ یەكت‬ ‫ڕا‬ ‫ی‌و لە مانگی نیسان بەتایبەتی‪،‬‬ ‫دوریان بگرن لە درۆ كردن بەگشت‬ ‫بە‬ ‫و‬ ‫انە لەدەست بدەن تا هەمیشە‬ ‫ێ قوتابیە متم‬ ‫نەكا بەوێنەی ئەوە س ‌‬ ‫ئەوا (درۆمەكەن)‌و (ڕاستگۆبن)‪.‬‬ ‫سەربەرزبن و روو گەش بن‬

‫‪97‬‬ ‫‪97‬‬

‫شەپۆڵی بەرهەڵستی و‬ ‫پشكی ئیماندار‬ ‫نوسینی‪ :‬موسلیمی رزگاری‬ ‫م��ێ��ژووی بەرهەڵستی ل��ە ك��ۆن‌و‬ ‫ئێستادا‪ ،‬بەرهەڵستیكار مێژوویەكی‬ ‫زۆر دێ��ری��ن��ی ه���ەی���ە‪ ،‬ك���ە تێیدا‬ ‫بەرهەڵستی بۆچوونی ن��ادروس�ت‌و‬ ‫سیستەمی ستەمكارانە بكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێكجار بەرهەڵستی ل��ە كۆن‬ ‫بە شێوازێكی هەرەمەكی نوێنراوە‬ ‫وئەنجامدراوە بۆیە یان لەبار براوە‬ ‫وپ��ەك��ی خ����راوە ی���ان ب��ۆت��ە خ���اوەن‬ ‫بەرهەمێكی زۆر الواز‪ ،‬ب��ەاڵم لە‬ ‫كۆن‌و تازەش بەرهەڵستی بەكارێكی‬ ‫ڕێكخراوەیی‌و كۆمەڵكاری ئەنجامی‬ ‫گەورەی وە دەست خستووە و رێژەی‬ ‫سەركەوتنیشی زۆر بەرزتربووە‪.‬‬ ‫دیارترین سیستەمی جیهانی كە‬ ‫بە سیستەمی حوكمڕانی میراتی‬ ‫ناسراوە بەردەوام بە درێژایی مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی بۆ مانەوەی خۆیان ئاگر‌و‬ ‫ئاسن بەكاردەهێنن بۆ درێژكردنەوەی‬ ‫ماوەی حوكمڕانیان‪ ،‬هەڵگری جۆرەها‬ ‫بیری گەندەڵن‪ ،‬لە ڕێگەی دزینی‬ ‫داهات‌و سامانی گشتی باخەڵی خۆیان‬ ‫گەرم دەكەن‌و بەشی خەڵكی دەكەنە‬ ‫كۆمپانیا‌و بااڵخانەی چەندین نهۆمی‬ ‫زۆر بەرز‪.‬‬ ‫ح���وك���م���ڕان���ە م��ی��رات��ی��ی��ەك��ان‬ ‫ه��ەوڵ��ەك��ان��ی��ان درێ�����ژەی ه��ەی��ە‪،‬‬ ‫هەوڵەكانیان بەردەوامە بۆ بەتااڵن‬ ‫ب��ردن‌و دزی�ن‌و لەباربردنی ژێرخانی‬ ‫ئابووری وواڵت بە جۆرەها شێوازی‬ ‫زان���راو‌و ن��ەزان��راو‪ .‬وواڵت��ی��ان ب��ەرەو‬ ‫ن��ادادپ��ەوەری��ەك��ی زۆر رەزاق���ورس‬ ‫بردووە بەجۆرێك هەموو دەرفەتەكان‬ ‫بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەكاردەهێنن‪...‬‬ ‫دەس��ت درێ��ژی دەك��ەن��ە س��ەر مافی‬ ‫هاواڵتیان ورێز و پیرۆزیەكانی خەڵك‬ ‫كە دی �ن‌و خ��ورەوش�ت‌و م��ااڵ‌و سامان‬ ‫دەگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫ب��ەك��اره��ێ��ن��ان��ی رێ��گ��ای ج��ی��اواز‪،‬‬ ‫ت��رس��ان��دن��ی خ��ەڵ��ك ب��ە نانبڕین‌و‬

‫تۆقاندنیان ب��ە كوشتن‌و زیندانی‬ ‫كردن‌و دەركردن لە وواڵت‪ .‬بە جۆرێك‬ ‫زۆرێك لە ماڵەكان خاوەنی كوژراوێكی‬ ‫بەناهەقن یان یەكێكیان لێ‌ شوێن‬ ‫بزر كراوە یان كەم ئەندام كراوە‪.‬‬ ‫بەرهەڵستیكاری ئیجابی‪ ،‬لێرەدا‬ ‫رۆل دەبینێ‌ دەبێتە تیرێكی كونكەر‬ ‫ك���ە ئ���اڕاس���ت���ەی ه���ەم���وو ب��ات��ی�ڵ‌و‬ ‫ناهەقیەكی دەكات وهەموو ستەم‌و‬ ‫سیستەمێكی نادادپەروەر بەنەفرەت‬ ‫دەك��ات‌و لێ‌ ی دوور دەكەوێتەوە وە‬ ‫لە هەموو ئەو كاربەدەست وحیزب‌و‬ ‫كۆمەاڵنەش بەو كارانە هەڵدەستن‌و‬ ‫پارێزگاری لێ‌ دەكەن‪.‬‬ ‫بەرهەڵستیكار ئ��ەرك��ی تریشی‬ ‫هەیە‪ ،‬بۆیە ئەركی بەرهەڵستیكار‬ ‫ئاراستەكردنیشە بۆ خاك و وواڵتی‬ ‫خۆی تا كاتێك یان خوای پەروەردگار‬ ‫سەركەوتنێك دەستی دەخات بەوەی‬ ‫دەرگای ڕەحمەتی خۆی بۆ بەندەكانی‬ ‫وااڵ دەكات یان دەبێتە قوربانی ئەو‬ ‫هەقەی كە خوای پەروەردگار بۆمانی‬ ‫رەوانە كردووە‪.‬‬ ‫بەرهەڵستیكار وات��ە دژەس��ت��ەم‪:‬‬ ‫دژی س��ت��ەم ب���وون ت���ەڕ وت��ازەی��ی‬ ‫ب��ە كۆمەڵگا دەبەخشێ‌ بەجۆرێك‬ ‫ستەمخوازان سەرشۆڕ بكرێن وداماو‬ ‫وچەوساوەكانیش بخرێنە ئامێزی‬ ‫سیستەمی دادپەروەری بۆئەوەی هەر‬ ‫هەموویان شاد وسەرزیندوو بن‪.‬‬ ‫ئ���ەرك���ی ن�����وێ‌‪ :‬ب��ری��ت��ی��ی��ە لە‬ ‫ئاودێریكردنی داڵ‌و جەستە بە پێدانی‬ ‫بەرنامەیەكی گشتگیر ك��ە رۆح‌و‬ ‫جەستە ئ��اس��ودە ب��ك��ات ب��ۆ ئ��ەوەی‬ ‫مرۆڤایەتی لە كەم نرخی پارێزراو‬ ‫بن‌و ئەوانەی سارد‌و گەرمی زۆریان‬ ‫چەشتووە بچنە بەر سێبەری پڕ بایەخ‌و‬ ‫دادپەروەری ڕاستەقینەی ئیسالم‪.‬‬ ‫بەرهەڵستكاری‌و ئابڕوخوازی‪ :‬دوو‬ ‫چەمكی پێكەوە جۆشدراو ولكێنراون‪،‬‬ ‫ئ��اب��ڕو وش����ەرم ب��ەی��ەك ئ��اڕاس��ت��ە‬ ‫ڕێدەكەن لەگەاڵ پاكی‌و گەورەیی‌و‬

‫س��ەرب��ەرزی وە هەموو هەوڵەكانی‬ ‫دارشاخ كردن‌و ئەتكاندن تووشی لێك‬ ‫ترازان‌و بەرهەمی بێ‌ ناوك دەخەنە‬ ‫كایەوە كە دواجار پشت بەخوا دوابڕاو‬ ‫دەبن رۆژی ڕەشیان لێ‌ ئاوا دەبێت‌و‬ ‫تەمەن كورت دەبن‪.‬‬ ‫ب��ەره��ەڵ��س��ت��ی ب��ە نەفەسێكی‬ ‫ئیمانی‪ :‬ئیمان دەبێت ببێتە داینەمۆ‌و‬ ‫ب��زوێ��ن��ەری گشت گۆڕانكارییەكان‬ ‫بە جۆرێك وا سەرەتای ئەم پرۆسە‬ ‫گەشاوەیە دەستی پێ‌ كردووە ئێستا‬ ‫گەیشتۆتە شام ئەو شامەی خاكی‬ ‫ابن تیمیە وابن القیمی تێكۆشەر دڵی‬ ‫زۆردارەك��ان لێ‌ ی تۆقیون‌و دەستی‬ ‫خ��وێ��ن رێ��ژەك��ان ل����ەرزۆك ك���ردووە‬ ‫وخەونەكانی داهاتوویان رۆژ لە دوای‬ ‫رۆژ ناخۆشتر دەبێت‪.‬‬ ‫ب��ەره��ەم��ی ت��ێ��ك��ۆش��ان‌و ن���زای‬ ‫چەوساوان‪ :‬نزای چەوساوان زۆرانی‬ ‫خ��س��ت��ە م��ێ��ژووی��ەك��ی زۆر رەش‌و‬ ‫دۆزەخێكی بێ‌ كۆتا هەمان چارەنووس‌و‬ ‫خراپتریش بۆ ستەمخوازان لەسەر‬ ‫رێگایە ب��ا زلهێزەكانیش ل��ە گوێ‌‬ ‫ی فیل خەوتبن‌و خۆیان لێ‌ غافاڵ‬ ‫ب��ك��ەن‪...‬دوع��ای دایكێك‌و باوكێك‌و‬ ‫منداڵێكی هەتیوو و ستەم لێكراوێك‬ ‫دەبێتە تەخت وەرگێڕانی خۆبەزلگران‪.‬‬ ‫ت���رش ب��ێ��ت ی���ان ش��ی��ری��ن ئ��ەوە‬ ‫ب��ەه��اری ئیسالمی ی��ە‪ :‬بێگومان‬ ‫ئ��ەوە تااڵییە گ��ەورەك��ەی��ە بەرۆكی‬ ‫كاربەدەستە خیانەتكارەكانی گرتووە‬ ‫تا خنكاندن‪ .‬پرۆژەی ئیسالمی سەری‬ ‫گ��رت‌و ترسی وواڵت��ە زلهێزەكانیش‬ ‫ب��ەرەو زیادبوونە ئ��ەوە ن��ەوەی نوێ‌‬ ‫ی سەرەتای س��ەدەی بیست ویەكە‬ ‫كە بە زمانی حااڵ‌و واقیع دەڵێ‌ دەبێ‌‬ ‫ئیسالم حوكمی خۆی دووبارە بگرێتە‬ ‫دەس��ت چونكە شۆڕەسوارەكانی لە‬ ‫دایك بوون و وا ئەركی ڕزگاركردنی‬ ‫خەڵكیان پێ‌ دەس��پ��ێ��ردرێ‌‌و دەبێت‬ ‫عومەر ئاسا م��ێ��ژووی دادپ���ەروەری‬ ‫بەرەو دووبارەبوونەوە ببنەوە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪98‬‬ ‫‪98‬‬

‫ئیعجازێكی هەنجیر‌و زەیتون‪ ،‬بووە‬ ‫هۆی موسڵمان بونی زانایەكی یابانی‬ ‫شوعلە حمە عەلی‪ .‬سلێمانی‬ ‫پڕۆفیسۆر تاها ئیبراهیم‪ ،‬مامۆستای‬ ‫گژوگیای پزیشكی لە زانكۆی ئەزهەر‬ ‫ل��ەب��ارەی م��اددەی (میپالویپونیدز)ەوە‬ ‫دەڵێت‪ »:‬ئەو ماددەیە مۆخی مرۆڤ‌و ئاژەڵ‬ ‫بڕێكی كەمی بەرهەم دێنێت ‪،‬ئەوەش‬ ‫م��اددەی��ەك��ی پڕۆتینی ی��ە‌و گۆگردی‬ ‫تێدایە لەبەر ئ��ەوە بەئاسانی لەگەڵ‬ ‫زنگ‌و ئاسن‌و فۆسفۆردا یەكدەگرن‪ ،‬ئەو‬ ‫ماددەیەش زۆر بەگرنگ دادەنرێت بۆ‬ ‫زیندوویەتی جەستەی مۆرڤ‌و دابەزاندنی‬ ‫كۆلیسترۆڵ‌و بەهێزكردنی دڵ‌و ڕاگرتنی‬ ‫هاوكێشەی هەناسەدا دەردان���ی ئەو‬ ‫ماددەیە لە مۆخی مرۆڤ دا لەتەمەنی‬ ‫‪ 15‬ساڵی یەوە بەرەو زیاد بوون‬ ‫دەچ�����ێ�����ت ت��ا‬ ‫ت��ەم��ەن��ی ‪35‬‬ ‫ساڵی ‪،‬پاشان‬ ‫دەرهاویشتەكەی‬ ‫بەرەو كەم بونەوە‬ ‫دەچێت تا تەمەنی‬ ‫‪ 60‬س��اڵ��ی‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئ��ەوە پەیدا كردن‌و‬ ‫بەدەست هێنانی لە‬ ‫م��رۆڤ��ەوە ئاسان نی‬ ‫ی��ە‪ ،‬ب��ەاڵم س��ەب��ارەت‬ ‫بە ئاژەڵ بڕێكی كەمی‬ ‫ێ بەدەست دێت لەبەر‬ ‫ل‌‬ ‫ئ���ەوە زان���ای���ان ڕووی���ان‬ ‫ك���ردە ڕووەك‌و گژوگیا‪،‬‬ ‫دەستەیەك لەزانایانی یابانی هەستان‬ ‫بە لێكۆلینەوەو گ��ەڕان بۆ ئەو ماددە‬ ‫جادویی یە كە شوێنەوارێكی گەورەی لە‬ ‫البردنی ڕواڵەتی پیریەتی داهەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەستیان نەكەوت تەنها لەبەری دوو‬ ‫درەخت دا نەبیت‪ ،‬خوای گەورە بەناهەق‬ ‫سوێندی ب��ەو دوان��ە ن��ەخ��واردووە‪ ،‬كە‬ ‫فەرموویەتی‪[ »:‬والتین والزیتون‪........‬‬ ‫أسفل سافلین] ‪،‬واتە‪ :‬سوێند بە هەنجیر‌و‬ ‫زەیتون‪ ،‬گوری سینا‪ ،‬ئەم شارە ئەمینە‪،‬‬ ‫بێگومان ئێمە مرۆڤمان لە جوانترین‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ش��ێ��وەدا دروس����ت ك�����ردووە‌و‪ ،‬پ��اش��ان‬ ‫دەیگێڕینەوە بۆ خوارترین خواروو‪.‬‬ ‫بیر لەو سوێندەی خوای بااڵ دەست‬ ‫ب��ك��ەرەوە ك��ە سوێندی ب��ە هەنجیر‌و‬ ‫زەیتون خواردووە‪ ،‬پەیوەندی ئەو سوێندە‬ ‫بەخەلقی مرۆڤ لە جوانترین شێوەدا‪،‬‬ ‫پ��اش��ان گ��ەڕان��دن��ەوەی ب��ۆ خوارترین‬ ‫خواروو پاش بەدەستهێنانی ئەو ماددەیە‬ ‫ل��ە هەنجیرو زەی��ت��ون‪ ،‬بینییان كە‬ ‫بەكارهێنانی ئەوماددەیە لەهەنجیرەكەدا‬ ‫بەتەنها‪ ،‬یان لە زەیتونەكەدا بەتەنها‬ ‫سوودی چاوەڕوانكراوی بۆ تەندروستی‬ ‫مرۆڤ نابێت‪ ،‬تا ئەو ماددە دەرهێنراوە‬ ‫ل��ەزەی��ت��ون��دا تێكە بەو‬

‫دەره������ێ������ن������راوەی‬ ‫هەنجیرەكە نەبێت‪ .‬ئەو دەستە زانایانەی‬ ‫یابانی هەستان بە تاقی كردنەوەی‬ ‫زیاتر‪ ،‬تا باشترین ڕێژە لەو دوو ڕووەكەوە‬ ‫وەرب��گ��رن‌و‪ ،‬ت��ا ك��اری��گ��ەری باشتریان‬ ‫هەبێت‪ ،‬باشترین ڕێژەیش یەك هەنجیرو‬ ‫حەوت زەیتون بوو‪.‬‬ ‫پرۆفیسۆر دكتۆر تاها ئیبراهیم‬ ‫ه��ەس��ت��ا ب���ەب���اس‌و لێكۆڵینەوەیەك‬ ‫لەقورئاندا‪ ،‬دیتی كە خوا لەقورئاندا‬ ‫تەنیا جاریك باسی هەنجیری كردووە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ش��ەش ج��ار بەڕاستەوخۆ باسی‬ ‫زەیتونی كردووەو‪ ،‬جارێكیش بەشێوەی‬

‫هێما لەسورەتی (المٶمینون)دا باسی‬ ‫كردووە‌و‪ ،‬فەرموویەتی‪[ »:‬وشجرە تخرج‬ ‫من طور‪....‬وصبغ االكلین]‬ ‫وات�����ە‪ :‬درەخ��ت��ێ��ك��ی��ش ل���ە گ���وری‬ ‫سینادا دەڕوێ��ت كە ڕۆن‌و چ��ەوری لێ‌‬ ‫دەردەهێنرێت‌و بۆ بخۆران ئامادەكراوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەو زانیاریانەی كە دكتۆر‬ ‫لەقورئاندا كۆی ك��ردووەت��ەوە هەستا‬ ‫ب��ەن��اردن��ی��ان ب��ۆ دەس��ت��ەی زان��ای��ان��ی‬ ‫لێكۆڵەرەوەی یابانی‪ ،‬پاش ئ��ەوەی كە‬ ‫دەستەی زانایانی لێكۆڵەرەوە دڵنیابوون‬ ‫ل���ەوەی هەر ش��ت��ێ��ك ئ���ەم���ان ل��ەو‬ ‫بارەوە پێی گەیشتوون‬ ‫هێمای لە قورئاندا‬ ‫ه���ەی���ە‪ 1434‬س��اڵ‬ ‫پ����ێ����ش ئ��ێ��س��ت��ا‬ ‫دابەزیوە‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫دەس�����ت�����ەك�����ە‬ ‫موسڵمان بوونی‬ ‫خۆی ڕاگەیاند‌و‪،‬‬ ‫دەس�������ت�������ەی‬ ‫ل��ێ��ك��ۆڵ��ەرەوەی‬ ‫ب�����ەرائ�����ەت‬

‫ئیختر ا عە كە ی‬ ‫خۆیان بە دكتۆر تاها ئیبراهیم‬ ‫دەبەخشن‬ ‫لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫ئەنجامەكانی‬ ‫زانستی لە زانكۆی زانست‌و تەكنەلۆجیا‬ ‫لەئەردەن‪ ،‬ئەوەی خستە روو كە پوختەی‬ ‫گ��ەاڵی زەیتون دەبێتە هۆی كوشتنی‬ ‫حەوت جۆر لە خانە شێرپەنجەیی یەكان‬ ‫‪،‬ل��ەوان��ەش (پێشت‌و ك��ۆڵ��ون‌و مەمك)‬ ‫بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەیە شیكردنەوەی‬ ‫(اإلیثانولی)بۆ گەاڵی ‪ 27‬جۆر لە زەیتون‬ ‫ئەوەی سەلماندووە كە پوختەی گەاڵی‬ ‫زەیتون لەجۆری(زەیتونی رۆمی‌و رۆمی‬ ‫ك��ەف��اری) دەبێتە ه��ۆی م��ردن��ی خانە‬ ‫شێرپەنجەیی یەكان‌و زیادبوونی ڕێژەی‬ ‫گەشەی خانە ساغەكان‪.‬‬

‫‪99‬‬ ‫‪99‬‬

‫چەند ئامۆژگاریەك‬ ‫بۆ بەرگرتن لەوورگ شۆڕی‬ ‫ڕۆزە جەمال‬ ‫بەپێی‌ دوا توێژینەوەی‌ پزیشك ‌‬ ‫ی‬ ‫گ��ەورەب��ون��ی‌ ق���ەب���ارەی‌ ورگ‌و‬ ‫كۆبونەوەی‌ چەوری‌ زۆر لەكەلەكەی‌‬ ‫مرۆڤدا‪ ،‬هۆكارێكی‌ سەرەكییە بۆ‬ ‫توشبون بەنەخۆشی‌ جۆراوجۆر‌و‬ ‫تەنانەت كورتكردنەوەی‌ تەمەن‌و‬ ‫خێراكردنی تەمەنیش‪ .‬بۆ بەرگرتن‬ ‫ل��ەگ��ەورەب��ون �ی‌ ق��ەب��ارەی‌ ورگ‌و‬ ‫كۆبونەوەی‌ چەوری‌ لەسەر سك‪،‬‬ ‫بەمدواییانە پزیشكە بەناوبانگ‌و‬ ‫خ����اوەن ئ��ەزم��ون��ەك��ان �ی‌ ب���واری‌‬ ‫زانستی‌ خ��ۆراك‌و كێش‪ ،‬لەسەر‬ ‫چەند رێنمایی‌‌و ئامۆژگارییەك‬ ‫رێككەوتون بۆ بەرگرتن لەورگ‬ ‫شۆڕی‌ كە ئەمە پوختەكەیەتی‌‪:‬‬ ‫ی ئەو خۆراكانەی‌‬ ‫‪ .1‬زۆرخواردن ‌‬ ‫دەوڵەمەندن بەریشاڵ‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫س��ەوزە‌و میوەهات‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫خۆراكانە كاتی‌ زیاتریان دەوێت بۆ‬ ‫هەرسكردن‌و وەهادەكەن مرۆڤ‬ ‫بۆ كاتێكی‌ زیاتر هەست بەتێربون‬ ‫بكات‌و بڕی‌ خواردن كەمبكاتەوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬خواردنی‌ كەوچكێكی‌ چێشت‬ ‫لەسركەی‌ سێو بەر لە نانخواردن‪،‬‬ ‫چونكە سركە خواردن وەهادەكات‬ ‫م��رۆڤ ك��ەم هەست بەبرسێتی‌‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬نان نەخواردن بەراوەستان‌و‬ ‫بەپێوە‪ .‬نانخواردن بەدانیشتویی‌‬ ‫ت��ەن��دروس��ت��ت��رە‌و وەه���ا دەك���ات‬ ‫م��رۆڤ زوت��ر هەست بەتێربون‬ ‫بكات‌و بەپێچەوانەوە بەراوەستان‬ ‫مرۆڤ زیاتر لەبڕی‌ پێویست نانی‌‬ ‫پێدەخورێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬زۆرخ����واردن����ی‌ زەاڵت����ە‌و‬ ‫میوەهات‌و سەوزە بەر لەخواردن‬ ‫ب��ەت��ای��ب��ەت ئ��ەگ��ەر زەاڵت��ەك��ە‬ ‫س��رك��ەی‌ پ��ێ��وەك��راب��ێ��ت‪ ،‬چونكە‬ ‫زەاڵتە وزەگەرمی‌ كەمی‌ تێدایە‌و‬

‫بەر ل��ەوەی‌ مرۆڤ سكی‌ پڕبكات‬ ‫ل��ەچ��ەوری‌‌و خ��ۆراك بەزەاڵتەكە‬ ‫كەمێك تێر دەخوات‪.‬‬ ‫‪5‬ـ هەروەها خواردنی‌ شۆربا‌و‬ ‫شلەمەنی‌ زوتر مرۆڤ تێردەكات‌و‬ ‫زیاتر بەرگری‌ برسێتی‌ پێدەدات تا‬ ‫خواردنی‌ وشك‪.‬‬ ‫‪ .6‬بەكارهێنانی‌ قاپ‌و كەوچكی‌‬ ‫بچوك‌و دوركەوتنەوە لەدانیشتن‬ ‫لەسەر بەلەمی‌‌و سینی‌ گەورەی‌‬ ‫پڕ لەگۆشت‌و برنج‪.‬‬ ‫‪ .7‬ل��ەس��ەرخ��ۆ ن��ان��خ��واردن‌و‬ ‫ب��اش جوینی‌ پ��ارو‌و قوتنەدانی‌‬ ‫بەپەلەی‌ لەگەڵ پشودان لەكاتی‌‬ ‫نانخواردن‌‪.‬‬ ‫‪ .8‬رێكردنی‌ بەپێی‌ رۆژان��ەو‬ ‫بەردەوام‪ ،‬بەجۆرێك كە لەرۆژێكدا‬ ‫‪ 15‬خولەك كەمتر نەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ی��ارم��ەت��ی��دەرە ب��ۆ ئ���ەوەی‌ ورگ‬ ‫دەرنەكەوێت‪ .‬هەروەها ئەگەر‬ ‫بەپێ رێكردنەكە بەخێرایی‌‌و‬ ‫لەشێوەی‌ ه��ەروەل��ە دابێت زۆر‬ ‫باشە‪.‬‬

‫‪ .9‬كەمكردنەوەی‌ دانیشتن‬ ‫لەبەردەم تەلەفزیۆن‌و خواردنی‌‬ ‫شیرینی‌‌و چەرەساتی‌ زۆر بەدیار‬ ‫پرۆگرامەكانی‌ ‪TV‬یەوە‪.‬‬ ‫‪ .10‬دوركەوتنەوە لەشلەمەنی‌‌و‬ ‫خ���واردن���ەوە گازییەكانی‌ وەك‬ ‫ب��ی��ب��س��ی‌‌و ش��ەرب��ەت��ە شیرینە‬ ‫ج��ۆرب��ەج��ۆرەك��ان‌و ش��وك��والت�ە‌و‬ ‫شیرینیتر‪ .‬ه��ەروەه��ا خواردنی‌‬ ‫ب��ڕە ئ��اوی‌ پێویست لەرۆژێكدا‬ ‫بۆ پاراستنی‌ هاوسەنگی‌ لەش‌و‬ ‫یارمەتیدانی‌ هەرس‪.‬‬ ‫خ�����واردن�����ی‌‬ ‫زۆر‬ ‫‪.11‬‬ ‫خ��ەی��ار‌و س���ەوزە گ��ەاڵی��ی��ەك��ان‪.‬‬ ‫لەچەورییەكانیشدا رۆنی‌ زەیتون‌و‬ ‫گەنمەشامی‌‌و خواردنی‌ گۆشتی‌‬ ‫برژاوو دوركەوتنەوە لەوخۆراكی‌‬ ‫سورەوەكراوی‌ پڕ لەرۆن‪.‬‬ ‫‪ .12‬راس���ت���ەوخ���ۆ ل����ەدوای‌‬ ‫نانخواردن مەنو‪ ،‬چونكە نوستن‬ ‫دەبێتە هۆی‌ سستكردنی‌ پرۆسەی‌‬ ‫هەرسكردن‌و دواتریش قەڵەوی‌‌و‬ ‫زیادكردنی‌ كێش‪.‬‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪00‬‬

‫پاك كەرەوەكان زیان بەتەندروستی‬ ‫مرۆڤ دەگەیەنێت‬ ‫لە ئەنجامی لێكڵینەوەیەكدا كە لەالیەن كۆمەڵە ‌‬ ‫ی‬ ‫كاری‌ ژینگەیی‌ « ‪« EWG‬ی‌ ئەمریكی‌ ئەنجامدراو‪،‬‬ ‫هاتوە كە ئەو پاككەرەوانەی‌ بۆ پاككردنەوەی‌ مااڵن‬ ‫بەكاردەهێنرێن‪ ،‬پێكهاتوەكانیاندا موادی‌ كیمیایی‌ هەیە‪،‬‬ ‫بەكارهێنایان دەبێتە هۆی‌ دروستكردنی‌ مەترسی‌‬ ‫لەسەر ژیانی‌ ئەندامانی‌ خێزانەكان بەتایبەت مندااڵن‪،‬‬ ‫ئەو پێكهاتە كیمیاییانە بەهۆی‌ هەوای‌ ناو ماڵەكەوە‬ ‫هەڵدەمژن‪ ،‬لەالی خۆشیەوە (جان هۆلیهان) یەكێك‬ ‫لەبەشداربوانی‌ لێكۆڵینەوەكە ڕایگەیاندوە‪ »:‬زۆربەی‌‬ ‫ئەو كۆمپانیایانەی‌ كە پاككەرەوەی‌ مااڵنیان دروست‬ ‫دەكەن لەزگەی‌ تایبەتی‌ بەقوتوی‌ پاككەرەوەكانەوە‬ ‫ناكەن كە تیایدا ئەو مەترسیانە ڕون بكەنەوە كە‬ ‫ئەو ماددانە لەسەر ژیانی‌ مرۆڤ دروستیان دەكەن تا‬ ‫بەكارهێنەرانی‌ ئەو ماددانە بتوانن خۆیانی‌ لێ بپارێزن‬ ‫یاخود لەكاتی‌ بەكارهێنانیدا‪.‬‬

‫درۆ مەكەن تا تەندروست بن‬ ‫و‪ :‬شكۆ شێركۆ‬ ‫بە پێی لێكۆڵینەوەیەك كە (‪ )110‬كەسی خۆبەخش‬ ‫بەشداریان تیایدا كردووە دەركەوتووە ئەو كەسانەی كە‬ ‫خۆیان لەدرۆكردن (تەنانەت درۆی سپیش ) دەپارێزن بە‬ ‫ب��ەراورد لەگەڵ گروپێك كەبەئاسانی درۆدەك��ەن كەمتر‬ ‫ت��ووش��ی سەرئێشە‌و ئ��ازاری‬

‫ذمارة (‪)٣‬ي سالَي (‪)2013‬‬

‫ق��وڕگ‌و دڵ��ەڕاوك��ێ‌‌و هەندێك نەخۆشیەكانی دەروون��ی‌و‬ ‫جەستەیی دەبن‪ .‬پسپۆڕانی بوواری دەروونناسی لە میانەی‬ ‫كۆبوونەوەی سااڵنەی كۆمەڵەی دەروونناسانی ئەمەریكا‬ ‫كەلە ئۆرالندۆ بەڕێوە چوو رایانگەیاند بەهەمان شێوە‬ ‫خواردنی میوە و سەوزەو وەرزش بۆتەندروستی یارمەتی‬ ‫دەرە بۆكۆنترۆڵ كردنی زم��ان‪ ،‬هەروەها‬ ‫خۆپاراستن ل��ەدرۆی��ش كاریگەری ئەرێنی‬ ‫لەسەر تەندروستی مرۆڤ هەیە‪.‬‬ ‫دەروونناسان هیوادارن كە سەلماندنی‬ ‫ئەم بابەتە یارمەتی م��رۆڤ ب��دات كە لە‬ ‫داهاتوودا بایەخیكی زیاتربەڕاستبێژی بدەن‌و‬ ‫لەژیانی خۆیاندا كەڵكی لێ‌ وەربگرن‪ ،‬ئەو‬ ‫پسپۆرانە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە‬ ‫كەئاستی بەهرەمەندبوون لەتەندروستی‬ ‫جەستەیی‌و دەروون��ی لەوكەسانەدا كە‬ ‫خۆیان لە درۆكردن دەپارێزن بە ڕادەیەكی‬ ‫ب��ەرچ��اوب��ەرزت��رە لەچاو كەسانی ت��ردا‪.‬‬ ‫ئەنجامی ئ��ەم لێكۆڵینەوانە دەری��ان‬ ‫خستووە ك��ەم��رۆڤ هەرچەندە كەمتر‬ ‫درۆبكات بە هەمان ڕادە لەتەندروستی‬ ‫بەرزتر سود مەند دەبێت‬