rega 60

‫سياسى‪،‬فيكرى‪،‬شيكاريية‬

‫‪2013/3/5‬‬ ‫داوا لەحكومەت دەكات ڕێگە‬ ‫بەگەڕانەوەیان بدرێت‬

‫‪9‬‬

‫شەری خاك یان دەسەاڵت‬

‫‪22‬‬

‫پەیوەندییەكانمان لەگەڵ پارتی‬ ‫ئاسایی نەبووەتەوە‬

‫‪27‬‬

‫بودجە‪ ،‬ئۆپۆزسیۆنی لەهاواڵتی‬ ‫توڕەكرد‬

‫‪37‬‬

‫‪60‬‬

‫خاوةني ئيمتياز‬ ‫ماكوان كةريم‬

‫سةرنووسةر‬ ‫هؤشيار حةمةئةمين‬ ‫‪07701584813‬‬ ‫بة ِريَوةبةري نووسين‪:‬‬ ‫سةنطةر بيالل‬ ‫‪07702175858‬‬ ‫بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي‬ ‫كاروان رةحمان‬ ‫‪07702461727‬‬ ‫راويَذكاري ياسايي‪:‬‬ ‫بةختيار عةلي عةبدولآلَ‬ ‫ديزاين‪ :‬توانا ئةحمةد‬ ‫‪www.regamedia.com‬‬ ‫‪info@regamedia.com‬‬ ‫ئؤفيسي نةرويج‬ ‫‪004747364535‬‬ ‫ناونيشان‬ ‫نووسينطةىسةرةكى‪:‬سل َيمانى‪-‬‬ ‫َ‬ ‫رةشةمؤل‪-‬نهؤمىدووةم‬ ‫تةالرى‬ ‫ئؤفيسى(‪)248‬‬‫ضاث‬ ‫ضاثخانةي كوردستان‬ ‫كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة‬ ‫‪07701517533‬‬ ‫نرخ‬ ‫تيراذ‬ ‫‪07504612568‬‬ ‫(‪)1500‬‬ ‫(‪)6000‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪1‬‬

‫ل��ەپ��ەرل��ەم��ان��ەوە ه��اوك��اری��ی س �‬

‫یەكێتی ناڕازییەو چـاودێر‬

‫راپۆرتی‪ :‬دلێر عەبدوڵاڵ‬ ‫لەنێو پەرلەمانی كوردستانەوە‬ ‫دەنگ بۆ س����ەركردە گیراوەكانی‬ ‫ئەنصارولئیس��ل�ام‬ ‫گرووپ����ی‬ ‫كۆدەكرێت����ەوەو پەرلەمانتارێكی‬ ‫كۆمەڵ����ی ئیس��ل�امیش پارێزەر‬ ‫بۆ ئ����ەو س����ەركردانە دەگرێت‌و‬ ‫ئاش����كرایدەكات كە بەهۆی ئەو‬ ‫كارەوە هەڕەش����ەی لەس����ەرەو‬ ‫پێشبینیش����دەكات دووچ����اری‬ ‫ببێت����ەوە‪،‬‬ ‫زۆر‬ ‫گرفتێك����ی‬ ‫یەكێتی����ش‬ ‫پەرلەمانتارێك����ی‬ ‫ناڕازیی����ەو رایدەگەێنێت كە هیچ‬ ‫گرەنتییەك بۆ تیرۆرس����ت نییە‪،‬‬ ‫چاودێرێكی سیاسیش پێیوایە كە‬ ‫ئەوە كارێكی پۆزەتیفەو پێویستە‬ ‫لەڕووە مرۆڤایەتی‌و یاساییەكەوە‬ ‫كاری لەس����ەربكرێت‌و ئینتیم����او‬ ‫ئایدۆلۆژیا خۆی نەسەپێنێت‪.‬‬ ‫سەركردە گیراوەكانی ئەنصار‬ ‫كێن؟‬ ‫گروپ����ی ئەنصارولئیس��ل�ام‬ ‫ك����ە لەس����ااڵنی ‪2003 – 2001‬‬ ‫ناوچ����ەی بی����ارەی هەورامانیان‬ ‫بەدەستەوەبوو‪ ،‬لەپاش ڕووخانی‬ ‫ڕژێمەكەی سەدام بەچەند ڕۆژێك‬ ‫لەالی����ەن هێزەكان����ی ئەمریكاو‬ ‫بەهاوكاری یەكێتی نیش����تیمانی‬ ‫لەناوب����ران‌و‬ ‫كوردس����تان‬ ‫ناوچەكەی����ان لێس����ەندرایەوە‪،‬‬ ‫دواتر چەند س����ەركردەیەكی ئەو‬ ‫گرووپە هەڵهاتن‌و لەناوچەكانی‬ ‫باشوورو ناوەڕاست پەیوەندییان‬ ‫بەگرووپەكان����ی قاعیدەوە كرد‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم ه����ەرزوو لەالی����ەن هێزە‬

‫‪2‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫زۆرێكی����ان‬ ‫كوردییەكان����ەوە‬ ‫دەس����تگیركران ك����ە پێكهاتوون‬ ‫ل����ە (ئەی����وب ئەفغان����ی‪ ،‬ئەبو‬ ‫عەبدوڵ��ڵ�ا‪ ،‬ئاس����ۆ هەولێری‪،‬‬ ‫هەڵگوردو نزارو ئەبو خوبەیب)‪.‬‬ ‫جگەل����ەوەش لێ����رەو لەوێ‌و‬ ‫لەناوچەكان����ی ژێر دەس����ەاڵتی‬ ‫یەكێت����ی‌و پارتی بەجی����ا چەند‬ ‫س����ەركردەو ئەندامێكی تری ئەو‬ ‫گرووپ����ە دەس����تگیركراون كە تا‬ ‫ئێستا شوێنەواریان دیارنییە‪.‬‬ ‫گیراوانی ئەنصار لەمەترسیدان!‬ ‫بەپێی زانیارییەكانی گۆڤاری‬ ‫ڕێ����گا‪ ،‬س����ەركردە گیراوەكانی‬ ‫لەمەترس����یدان‌و‬ ‫ئەنص����ار‬ ‫لەزیندان����دا دۆخێك����ی خراپیان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەتایب����ەت ئەوانەی الی‬ ‫پارتی زیندانن وەك ئەبوخوبەیب‪.‬‬ ‫خراپی دۆخی گیراوانی ئەنصار‬ ‫وایكردووە ك����ە هاوكاری بكرێن‌و‬ ‫لەپەرلەمان����ی كوردس����تانەوە‬ ‫ه����ەوڵ ب����ۆ هاوكاریك����ردن‌و‬ ‫كۆكردنەوەی پشتیوانی بدرێت‪،‬‬ ‫ه����ەروەك ئ����ەوەی ئ����ارام قادر‬ ‫ئەندام����ی فراكس����یۆنی كۆم����ەڵ‬ ‫لەپەرلەمانی كوردستان بەڕێگای‬ ‫وت «هەرچەن����د م����ن ل����ەرووی‬ ‫بیروبۆچوونەوە لەوان جیاوازم‬ ‫ب����ەاڵم هەس����تی مرۆڤایەت����ی‌و‬ ‫واملێ����دەكات‬ ‫ئیس��ل�امەتی‬ ‫هاوكاری����ان بكەم‪ ،‬چونكە ئەوان‬ ‫دۆخێكی خراپی����ان هەیەو بەبێ‬ ‫یاسا حوكم ئەدرێن»‪.‬‬ ‫لەپەرلەمانەوە هاوكاری‬ ‫سەركردەكانی ئەنصار دەكرێت!‬ ‫ئەندام پەرلەمانەكەی كۆمەڵی‬

‫ئیس��ل�امی بەڕێگای ڕاگەیاند كە‬ ‫لەهەوڵ����ی ئەوەدایە پش����تیوانی‬ ‫بۆ هەوڵەكەی بەدەستبهێنێت تا‬ ‫ئاوڕ لە س����ەركردە گیراوەكانی‬ ‫ئەنصار بدرێتەوە‪.‬‬ ‫ناوب���راو لەوب���ارەوە وتی‬ ‫«بەنی���ازی ئەوەم ئەو پرس���ە‬ ‫لەپەرلەمان بوروژێنم‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ���ەوان بەبێ هیچ یاس���ایەك‌و‬ ‫بێئ���ەوەی دادگای���ی بكرێ���ن‬ ‫زیندانیك���راون‪ ،‬م���ن دەمەوێت‬ ‫بەپێ���ی یاس���ا مامەڵەی���ان‬ ‫لەگ���ەڵ بكرێ���ت‌و ه���ەر ل���ەو‬ ‫چوارچێوەیەشدا حكومبدرێن»‪.‬‬ ‫لەبارەی كاتی دەستپێكردنی‬ ‫هەوڵەكانی بۆ هاوكاریكردنیان‪،‬‬ ‫ئارام قادر وتی « تا ئێس���تا بۆ‬ ‫هی���چ الیەكم باس���نەكردووە‪،‬‬ ‫ناش���زانم كێ پشتگیریمدەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك ئەركێك���ی مرۆڤانە‬ ‫ئ���ەو كارە دەك���ەم‌و گوێش بە‬ ‫كاردانەوەكانی نادەم»‪.‬‬ ‫كۆمەڵ پارێزەریان بۆ دەگرێت‬ ‫ئ���ەو س���ەركردە گیراوانەی‬ ‫ئەنصار كە یاس���ای تیرۆریان‬ ‫جێبەجێك���راوەو‬ ‫بەس���ەردا‬ ‫ه���ەر بەپێ���ی ئەو یاس���ایەش‬ ‫لەالی���ەن‬ ‫زیندانیك���راون‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارەك���ەی كۆمەڵ���ی‬ ‫ئیس�ل�امییەوە پارێزەری���ان بۆ‬ ‫گی���راوەو داوای البردن���ی ئەو‬ ‫یاس���ایە دەك���ەن‪ ،‬ه���ەروەك‬ ‫ئ���ەوەی ئ���ارام ق���ادر دەڵێت‬ ‫«م���ن لەپەرلەم���ان بەرگری���م‬ ‫ل���ە ئەبو خوبەی���ب كرد‪ ،‬خۆم‬ ‫محامیم ب���ۆ گرت‌و لەزیندانیش‬ ‫س���ەردانمكردو بەئاش���كراش‬

‫��ەرك��ردەك��ان��ی ئ��ەن��ص��ار دەك��رێ��ت‬

‫رێكی سیاسیش پێیخۆشە‬

‫داوای البردنی یاس���ای ئیرهابم‬ ‫ك���ردووە لەس���ەری‪ ،‬چونك���ە‬ ‫پێموای���ە ئ���ەوەی بەرامبەریان‬ ‫كراوە نایاس���اییەو پێویس���تە‬ ‫لەپەرلەمان���ەوە بەهانایانەوە‬ ‫بچین»‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ‬ ‫رووبەرووی هەڕەشە دەبێتەوە‬ ‫ئارام قادر پێشبینیدەكات كە‬ ‫بەهۆی ئەو كارەوە رووبەرووی‬ ‫هەڕەشەو گرفتی زۆر ببێتەوەو‬

‫زۆرێ����ك لەپەرلەمانت����اران‌و‬ ‫بكەون����ە‬ ‫حزبەكانی����ش‬ ‫دژایەتیكردنی‪ ،‬ئەو لەوبارەوە‬ ‫دەڵێ����ت «پێش����بینیدەكەم ك����ە‬ ‫رووبەرووی هەرەش����ە ببمەوەو‬ ‫گرفت بۆ ژیانم درووس����تبكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە ئەركێك����ی ئیمانی‌و‬ ‫ئەخالقی‌و یاساییە كە پێویستە‬ ‫پێیهەستم»‪.‬‬ ‫لەبەرامب����ەردا ئەندامێك����ی‬ ‫لیس����تی كوردس����تانی‪ ،‬سۆزان‬ ‫خاڵ����ە ش����یهاب پێیوای����ە كە‬

‫ئازادی ب����ۆ هەموو كەس هەیەو‬ ‫هی����چ پەرلەمانتارێ����ك بەهۆی‬ ‫خس����تنەڕووی بیرۆك����ەی خۆی‬ ‫رووبەرووی هەڕەشە نابێتەوە‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارەكەی كوردستانی‬ ‫بەگۆڤاری ڕێ����گای راگەیاند كە‬ ‫تا ئێس����تا هیچ پەرلەمانتارێك‬ ‫هەڕەش���ە‬ ‫رووب���ەروی‬ ‫نەبووەتەوەو گرفتار نەبووە‪،‬‬ ‫ئەگەر بیرۆكەكەش���ی گونجاو‬ ‫نەبووبێت‌و بۆیە ئەوە راس���ت‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪3‬‬

‫پەرلەمانتارێكی یەكێتی‬ ‫ناڕازییە‬ ‫ب�����ەپ�����ێ�����چ�����ەوان�����ەی‬ ‫كۆمەڵ‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارەكەی‬ ‫سۆزان خاڵە شیهاب پێیوایە‬ ‫كە هیچ گرەنتییەك نییە بۆ‬ ‫تیرۆرست تا هاوكاری بكرێت‌و‬ ‫ه��ەوڵ��ی ه��ەم��وارك��ردن��ەوەی‬ ‫یاسای دژە تیرۆری بۆ بدرێت‪.‬‬ ‫پەرلەمانت���ارەی‬ ‫ئ���ەو‬ ‫كوردستانی (یەكێتی) بەڕێگای‬ ‫وت « تیرۆر وەك نەخۆشییەك‬ ‫نیی���ە بێ���ت‌و‬

‫تەواوبێت‪،‬‬ ‫چارەس���ەری نیی���ە‪ ،‬بۆی���ە‬ ‫پێویست بەوەناكات هاوكاری‬ ‫تیرۆریس���تان بكرێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هیچ گرەنتییەك نییە بۆیان‪،‬‬ ‫ئەمری���كاو واڵتان���ی ئەوروپا‬ ‫گیرۆدەی تیرۆر بوون‌و ئەوانیش‬ ‫یاس���ای دژە تیرۆریان هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە ئێمە لەگەڵ ئەوەنین ئەو‬ ‫یاسایە هەمواربكرێت‌و تۆمەتی‬ ‫تیرۆری���ان لەس���ەر ئەوان���ە‬ ‫الببرێت»‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫چاودێرێكی سیاسی‪ :‬ئەو‬ ‫هەوڵە پۆزەتیفە‬ ‫لەبارەی ئەو هەوڵەی ئارام‬ ‫قادر‪ ،‬عەل���ی كەریم چاودێری‬ ‫سیاسی بەگۆڤاری رێگای وت كە‬ ‫هەوڵەكە پۆزەتیفەو پێویستە‬ ‫لەرووانگە مرۆڤی‌و یاساییە‌وە‬ ‫كاری لەسەربكرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو راشیگەیاند پێویستە‬ ‫لەس���ەر ئەندام پەرلەمانەكەی‬ ‫لەرووانگ���ەی‬ ‫كۆم���ەڵ‪،‬‬ ‫مرۆڤایەتی‌و یاس���اییەوە ئەو‬ ‫كارەبكات‌و وەك ئیسالمییەك‬ ‫بیرۆكەكەی پێشكەش���نەكات‪،‬‬ ‫ئەگەرنا سەركەوتوونابێت‪.‬‬ ‫وتیش���ی «م���ن پێموای���ە‬ ‫ئەگ���ەر بێ���ت‌و بەوج���ۆرە‬ ‫لەس���ەربكات‪،‬‬ ‫كاری‬ ‫س���ە ر كە و تو و د ە بێت‌و‬ ‫هەوڵەكەش���ی بە پۆزەتیف‬ ‫لەقەڵەمئەدەم»‪.‬‬ ‫«دەسەاڵت هەڵەیە‬ ‫ئەوانەی لەزینداندا‬ ‫هێشتووەتەوە»‬ ‫عەل���ی كەری���م پێیوایە‬ ‫هێش���تنەوەی ئەو گیراوانە‬ ‫لەزیندان بەوجۆرە‪ ،‬جا هەر‬ ‫ناوێكی���ان هەبێ���ت هەڵەیە‪،‬‬ ‫چونك���ە ئەوان���ە بوونەتەبار‬ ‫بەس���ەر حكومەتەوەو ئەركی‬ ‫حكومەت لەئێس���تادا بووەتە‬ ‫بەخێوكردنیان‪ ،‬باش���ترە سزا‬ ‫بەسەریاندا بس���ەپێنرێت‌و وا‬ ‫مامەڵەبكات ك���ە زیندان وەك‬ ‫ش���وێنی بەخۆداچوون���ەوەو‬ ‫چاك���ردن بەكاربهێنێ���ت ب���ۆ‬ ‫تۆمەتباران نەك تۆڵەكردنەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو ش���ێوازە لەمامەڵە‬ ‫سلبیاتی هەیەو وادەكات تیرۆر‬ ‫بەرهەمبهێنرێت‪.‬‬ ‫پێشنیارێك بۆ پەرلەمانتارەكەی‬ ‫كۆمەڵ‬ ‫سیاس���ییەكە‬ ‫چاودێ���رە‬

‫پێشنیارێك دەخاتەبەردەم ئەندام‬ ‫پەرلەمانەك���ەی كۆم���ەڵ‌و داوای‬ ‫لێدەكات كاری لەسەربكات‪.‬‬ ‫عەلی كەریم ب���ە ڕێگای وت «‬ ‫بۆ ئەوەی كارەكەی س���ەربگرێت‪،‬‬ ‫پێویس���تە پێ���ش هەمووش���ت‬ ‫بەڕێكەوتن لەگەڵ یەكێتی‌و پارتی‬ ‫گفتوگۆی بیرۆكەكەی بكات‌و لەرێی‬ ‫ئەوانەوە كارئاسانیبكات‪ ،‬هەروەها‬ ‫باش���ترە لەناو پەرلەمانەوە وەك‬ ‫ئەن���دام پەرلەمانێ���ك كارب���كات‬ ‫نەك ئۆپۆزس���یۆن‌و كاریش���بكات‬ ‫ب���ۆ درووس���تكردنی بەرەی���ەك‬

‫ئارام قادر‪:‬‬ ‫بەنیازی ئەوەم‬ ‫ئەو پرسە‬ ‫لەپەرلەمان‬ ‫بوروژێنم‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوان بەبێ هیچ‬ ‫یاسایەك‌و بێئەوەی‬ ‫دادگایی بكرێن‬ ‫زیندانیكراون‬ ‫ت���ا پش���تگیریبكەن‪ ،‬هەوڵ���ی‬ ‫ئەوەش ب���دات لەڕێگ���ەی میدیاو‬ ‫ڕاگەیاندنەكان���ەوە پش���تگیری بۆ‬ ‫خۆی كۆبكاتەوەو بیرۆكەكە وەك‬ ‫ئەركێكی مرۆڤایەتی بناسێنێت»‪.‬‬ ‫ناوبراو ئەوەشی خستەروو كە‬ ‫ئەو پرس���ە بۆ ئێستای پەرلەمانی‬ ‫كوردس���تان كە بووەت���ە ناوەندی‬ ‫وەزیفەی حزبەكان گونجاو نییەو‬ ‫پێناچێت ئەن���دام پەرلەمانەكەی‬ ‫كۆم���ەڵ س���ەركەوتووبێت ئەگەر‬ ‫بێت‌و بەوش���ێوەیەی كە باس���كرا‬ ‫كاری لەسەرنەكات‪.‬‬

‫هادی علی‪:‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن تائێستا‬ ‫نەیتوانیووە‬ ‫داخوازییەكانی‬ ‫خۆیان‌و ئەو پڕۆژەیەی‬ ‫بۆ چاكسازی هەیانە‬ ‫لەهەرێمی كوردستان‬ ‫ئەوەندە كاری‬ ‫لەسەربكەن كە ببێتە‬ ‫خواستی جەماوەر‬ ‫دیداری‪ :‬هێدی هەولێری‬ ‫دكتۆر هادی عەلی بەرپرسی پێشووی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫لە دیدارێكی تایبەتی گۆڤاری ڕێگادا‬ ‫ئاماژە بەدواقۆناغەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن دەكات‬ ‫لە هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫هاوكات لەو دیدارە تایبەتەدا باس‬ ‫لەهەندێ‌ پرسی ناوخۆیی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیی دەكات‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬دوای ڕووداوەك���ان���ی (‪)17‬ی‬ ‫شوبات دۆخی هەرێمی كوردستان بە‬ ‫ئاقارێكیتردا تێپەڕدەبێت‪ ،‬بەڕای تۆ‬ ‫هۆكارو پاڵنەرەكانی (‪)17‬ی شوبات‬ ‫لەچییەوە سەرچاوەدەگرێت؟‬ ‫هادی علی‪ :‬بێگومان ئەو ڕووداوانەی‬ ‫كە لە(‪)17‬ی شوباتی (‪ )2011‬دەستیپێكرد‬ ‫ك��ە خ��ەڵ��ك‌و ب��ە ت��ای��ب��ەت��ی ت��وێ��ژی‬ ‫الوان ه��ات��ن��ەس��ەر ش��ەق��ام��ەك��ان بە‬ ‫گشتی‌و دەڤ��ەری سلێمانی بەتایبەتی‬ ‫بەشێكی هۆكارەكانی پەیوەندی بە‬ ‫هەلومەرجی سیاسی‌و ئەو مەسەالنەی‬

‫ناوخۆی هەرێمی كوردستانەوە هەیە‪،‬‬ ‫بەشێكیشی هاوزەمان بوو لەگەاڵ ئەو‬ ‫گۆڕانكاری‌و ڕووداوانەی چەند واڵتێكی‬ ‫عەرەبی دەستیپێكرد یەكەم لە (تونس‌و‬ ‫میسر)‌و دواتر درێژ بووەوە بۆ لیبیاو‬ ‫ی��ەم��ەن‌و تێكڕای واڵت��ان��ی عەرەبی‌و‬ ‫شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی‪.‬‬ ‫بێگومان ئەوەش كاریگەری هەبوو‬ ‫ل��ەس��ەر ع��ێ��راق ب��ەگ��ش��ت�ی‌و ه��ەم��وو‬ ‫ن��اوچ��ەك��ە‪ ،‬هەرێمی كوردستانیش‬ ‫بێكاریگەری ن��ەب��وو‪ ،‬ك��ە زان���راوە‬ ‫چ��اك��س��ازی سیاسی وەك��و پێویست‬ ‫نەڕۆیشتووە لەسااڵنی ڕاب���روودا‪،‬‬ ‫لەئەنجامی ئ��ەوە بەشێك لەخەڵكی‬ ‫ه��ەرێ��م��ی ك���وردس���ت���ان ب��ەگ��ش��ت�ی‌و‬ ‫بەتایبەتی توێژی الوان‌و ڕۆشنبیرەكان‬ ‫هاتنەسەرشەقام‌و داوای چاكسازی‌و‬ ‫گۆڕانكاری باشتركردنی ئازادییەكان‌و‬ ‫بنەبڕكردنی گەندەڵی‌و دەستەبەركردنی‬ ‫باشتری دادپەروەری بۆ هەموو الیەك‬ ‫هۆكارەكەی ئەمە بوو‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئایا ئامانجەكانی خۆیان‬ ‫پێكا‪ ،‬كە لەو دەڤەرانەی خۆپیشاندان‬ ‫ڕوویدا؟‬ ‫ه��ادی علی‪ :‬بەشێوەیەكی گشتی‬

‫ك��اری��گ��ەری ه��ەب��وو ل��ەس��ەر هەموو‬ ‫هەرێمی ك��وردس��ت��ان چ الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن چ الیەنەكانی دەسەاڵت‪،‬‬ ‫ئ��ەوەب��وو الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ه��ات��ن��ەس��ەرخ��ەت‌و ب��ەش��ێ��وەی��ەك‬ ‫لەشێوەكان پشتگیری شەقامیان كرد‌و‬ ‫ل��ەن��اوخ��ۆی خۆشیاندا هەماهەنگی‬ ‫باشتر دروستبوو‪ ،‬توانیان تا ڕادەیەك‬ ‫لەسەر پڕۆژە (‪ )6‬پاكێجەكە كۆببنەوە‪،‬‬ ‫پێشكەشی الیەنەكانی دەسەاڵتیان كرد‪،‬‬ ‫توانیان داوای چاكسازی ڕیشەیی بكەن‪،‬‬ ‫بێگومان لەپەرلەمانیشدا كاریگەری‬ ‫هەبوو‪ ،‬فراكسیۆنەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەپەرلەمان توانیان كارێكی وابكەن‬ ‫كە كۆبونەوەی نائاسایی پەرلەمان‬ ‫ئەنجامدرا دوای ئەوە لەسەر ژمارەیەك‬ ‫خاڵی باش كە(‪ )17‬خااڵ بوو ڕێككەوتن‌و‬ ‫ه���ەم���وو الی��ەك��ی��ش��ی��ان‌و س��ەرۆك��ی‬ ‫فراكسیۆنەكان ئیمزایان كرد هەرچەند‬ ‫بەداخەوە تا ئێستا نەچووەتە بواری‬ ‫جێبەجێكردنەوە‪ ،‬بێگومان كاریگەری‬ ‫لەسەر دەسەاڵتیش هەبوو‪ ،‬ئەوەبوو‬ ‫دەسەاڵت بەشێوەی جیاجیا كاردانەوەی‬ ‫هەبوو بۆ نموونە س��ەرۆك��ی هەرێم‬ ‫لەچەند بۆنەیەكدا بەڵێنیدا چاكسازی‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪5‬‬

‫بكرێت‌و دوو الی��ەن��ەك��ەی دەس��ەاڵت‬ ‫ئ��ام��ادەی��ی��ان دەرب����ڕی ل��ەگ��ەاڵ سێ‬ ‫الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن كۆبوونەوەی‬ ‫ه��اوب��ەش ب��ك��ەن ب��ۆ ئ���ەوەی بگەنە‬ ‫ڕێگاچارەیەك بۆ چاكسازی‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دەتوانین بڵێین ڕووداوەكانی‬ ‫(‪)17‬ی ش����وب����ات‌و دواب��������ەدوای‬ ‫هەلومەرجێكی نوێی هێنایەكایەوە‬ ‫هەندێ حاڵەتی نوێی فەرزكرد بەسەر‬ ‫ه��ەم��وو الی��ەك��دا چ ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن چ‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬ ‫هادی علی‪ :‬ئەگەر بڵێین توانیبێتی‬ ‫هەموو ئامانجەكانی پێكابێ وا ئەزانم‬ ‫بەو شێوەیە نەبوو‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ل��ەو ب��ارودۆخ��ەی ئێستای‬ ‫هەرێمی كوردستان ئەزموونی سیستەمی‬

‫قۆناغی دەعوەو‬ ‫مقاوەمەتكردن‬ ‫بەرامبەر الیەنە‬ ‫دەسەاڵتدارە‬ ‫دیكتاتۆرەكان‬ ‫دەتوانین بڵێین‬ ‫بەسەرچووە‬ ‫حوكمڕانی چۆن دەبینرێت؟‬ ‫هادی علی‪ :‬پێش ئەوەی بێینەسەر‬ ‫ئ��ەو باسە‪ ،‬هۆكارێكی ت��ری ئ��ەوەی‬ ‫خۆپیشاندانەكانی (‪)17‬ی شوبات‬ ‫ن��ەی��ت��وان��ی ب��گ��ات��ە ئاستێكی ئ��اوا‬ ‫ك��ە وەزع��ێ��ك��ی ن���وێ ب��ەت��ەواوەت��ی‬ ‫فەرزبكات بەسەر هەرێمی كوردستان‌و‬ ‫دەس�����ەاڵت‌و گ��ۆڕان��ك��اری ڕیشەیی‬ ‫ڕووب��دات هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئ��ەوەی كە خۆپیشاندانەكان سنوری‬ ‫دەڤ��ەری س��ەوزی تێنەپەڕاند‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵ��ێ��م س���ەوز‪ ،‬چونكە ب��ە داخ���ەوە‬ ‫تا ئێستاش دوو دەڤ��ەری ه��ەر ماوە‬ ‫ئینجا خۆپیشاندانەكان نەیتوانی‬ ‫بگاتە هەولێرو ده��ۆك‌و شارەكانی‬ ‫ت��ر ب��ۆ ئ����ەوەی ببێتە حاڵەتێكی‬

‫‪6‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫س��ەرت��اس��ەری ئ��ەو ك��ات��ە بێگومان‬ ‫حاڵەتێكی نوێی ف��ەرزدەك��رد بەسەر‬ ‫هەمووالیەكدا‪ ،‬بێگومان ئەگەر هەموو‬ ‫ئامانجەكانیشی نەپێكابێ‌ بەشێكی‬ ‫باشی دەهاتەدی‪ ،‬بەاڵم لەبەرئەوەی‬ ‫هەم الیەنەكانی دەسەاڵت ڕێگەیان نەدا‬ ‫ئەو دەڤەرە ببەزێنێ هەم الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش ئەو ئیڕادەو توانایەیان‬ ‫نەبوو كە كارێك بكەن بگاتە هەولێرو‬ ‫ئەو ناوچانە‪ ،‬ج��ەم��اوەری هەولێرو‬ ‫دهۆكیش بە حوكمی سایكۆلۆژیەت‌و‬ ‫هەندێ تایبەتمەندی خۆیان فشارێكی‬ ‫زۆرت���ری���ان ل��ەس��ەرب��وو ل��ەالی��ەن‬ ‫دەسەاڵتەوە‪ ،‬كەشوهەوایەكی وانەبوو‬ ‫كە بچنەسەر شەقامەكان بەشێوەیەكی‬ ‫ئاشتیانەو دوور لەتوندوتیژی‪ ،‬كە‬ ‫ئەوە ڕووینەدا دەتوانین بڵێین هۆكاری‬ ‫سەرەكی بۆئەوەی كە خۆپیشاندانەكانی‬ ‫(‪17‬ی شوبات هەم وەكو لەسەر ئەرز‬ ‫سنورداربوو نەشیتوانی ئامانجەكانی‬ ‫بگاتە ئاستێك كە بارودخێكی نوێ‬ ‫بەسەر دەسەاڵتدا فەرزبكات‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬هۆكاری چی بوو لەشارەكانی‬ ‫هەولێرو دهۆك خۆپیشاندان پەرەی‬ ‫نەسەند ئایا سیستمی حوكمڕانی ئەو‬ ‫ناوچەیە وایكردووە‌و بووەتە ئەمری‬ ‫واقیع لەسەر ناوچەكە؟‬ ‫هادی علی‪ :‬ئاماژەمپێكرد لەوەالمی‬ ‫پێشوودا‪ ،‬كە هەندێكی پەیوەندی بە‬ ‫تایبەتمەندی خەڵكی ئەم دەڤەرەوەیە‬ ‫ه��ەی �ە‌و هەندێكیشی پ��ەی��وەن��دی بە‬ ‫دەس���ەاڵت���ەوە ه��ەی��ە ك��ە حوكمرانی‬ ‫ب��ااڵدەس��ت��ە ب��ەس��ەر ئ��ەو ناوچانەو‬ ‫كەمتر ڕێ����دەدات ب��ە ئ��ازادی��ی��ەك��ان‌و‬ ‫خۆپیشاندانەكان‌و هۆكارێكیشی بۆ‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن دەگەڕێتەوە یان‬ ‫لەتوانایاندا نەبوو یان لە ئیڕادەیاندا‬ ‫نەبوو‪ ،‬كە هەولومەرجێك بخوڵقێنن‬ ‫كە خۆپیشاندان بگاتە ئەو ناوچانە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬زۆرێك لەچاودێرانی سیاسی‬ ‫سەر بەپارتی دەڵێن (لەهەولێرو دهۆك)‬ ‫ت��اڕادەی��ەك گ��ەن��دەڵ �ی‌و كەموكوڕی‬ ‫نیە بۆیە دانیشتوانی ئەو ناوچانە‬ ‫خۆپیشاندانیان نەكرد؟‬ ‫ه��ادی علی‪ :‬هۆكارەكە پەیوەندی‬ ‫بەوەوە نیە بەڵكو پەیوەندی بە سیستمی‬ ‫سیاسیەوە هەیە ئەو كەموكوڕییەی‬ ‫لەسلێمانی هەیە لە هەولێرو دهۆكیش‬ ‫هەیە جیاوازی نییە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬سیستمی حكومڕانی لەهەرێمی‬

‫ك��وردس��ت��ان ل��ەس��ەرۆك��ای��ەت��ی��ەوە‬ ‫دەستیپێكرد ئەو سەرۆكایەتیە لەهەرێم‬ ‫بااڵدەستە بەسەر هەموو بڕیارەكان‪،‬‬ ‫ئایا سیستەمی سەرۆكایەتی هەرێم‬ ‫لەئێستادا سیستمێكی تەندرووستە؟‬ ‫هادی علی‪ :‬كێشەی سەرەكی لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا پەیوەندی بە سیستەمە‬ ‫سیاسیەوەكەوە هەیە‪ ،‬كە تا ئێستا‬ ‫ئاسەواری دوو ئیدارەیی‌و پارچەییەكەی‬ ‫پێوەدیارە كێشەی ئەساسی ئەوەیەكە‬ ‫ئ��ەو دام�����ەزراوەی هەیە لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا دام��ەزراوەی��ی حیزبین‪،‬‬ ‫هەریەك ل��ەدوو الیەنەكەی دەسەاڵت‬ ‫ئاسایشی خ��ۆی��ان ه��ەی��ەو پۆلیس‌و‬ ‫هێزی پیشمەرگەو دەزگ��ای هەواڵگری‬ ‫خۆیانیان هەیە‪ ،‬ئەوە ڕەنگیداوەتەوە‬ ‫بۆ هەموو مەجالەكانی تری ئیدارە‪.‬‬ ‫ب���ۆ ن��م��ون��ە دەس���ەاڵت���ی داوەری‌و‬ ‫وەزارەت��ەك��ان‌و پارێزگاكانیش هەمان‬ ‫شتە‪ ،‬دەتوانین بڵێن كێشەی سەرەكی‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا ئەو كەموكوڕی‌و‬ ‫ناتەندروستیەیە ك��ە لەسیستەمی‬ ‫س��ی��اس��ی��دا ه��ەی��ە ك��ە درێ���ژك���راوەی‬ ‫سەردەمی دوو ئیدارەییەكەیە‪ ،‬چونكە‬ ‫دوو ئیدارەیی حزبی بوون‪ ،‬ئێستاش‬ ‫دوو ئ��ی��دارەی��ی ه��ەی��ە بەشێوەیەك‬ ‫لەشێوەكان‪ ،‬هەرچەندە بەڕواڵەت یەك‬ ‫حكومەت هەیەو ی��ەك سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‌و یەك سەرۆكایەتی حكومەت‬ ‫هەیەو یەك كابینەی حكومەت هەیە‬ ‫ئەمانە هەموو لەڕواڵەتدا وایە ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەژێرەوە دیاردەكانی دوو ئیدارەیی‬ ‫وەك��و خۆیەتی كێشەی سەرەكی یان‬ ‫بڵێین كەموكوڕی سیاسی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ ئەمە‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬سیستەمی س��ەرۆك��ای��ەت��ی‬ ‫لەزۆربەی واڵتانی ناوچەكە بەتایبەتی‬ ‫واڵت���ە ع��ەرەب��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬ك��ە ئێستا‬ ‫شۆڕشی بە خۆیەوە دەبینێ‌ دیكتاتۆری‬ ‫لێدروست بووە‪ ،‬پێتوانیە لەهەرێمی‬ ‫كوردستانیش سیستەمێكی تاكڕەوی‬ ‫درووستبێت‌و باڵبكێشێ بەسەر هەموو‬ ‫ناوچەكە؟‬ ‫ه��ادی علی‪ :‬خ��ۆی لەعێرقدا دوای‬ ‫ئ���ەوەی دی��ك��ت��ات��ۆری��ەت ڕووخ��ێ��ن��راو‬ ‫سیستەمێكی سیاسی نوێ كە لەدوای‬ ‫(‪)2003‬ەوە درووس��ت��ب��ووە دەستوری‬ ‫عیراق دان���راوە ل��ەدەس��ت��وری عێراق‬ ‫لەسەر ئەوە ڕێككەوتوون كە سیستەمی‬ ‫سیاسی سیستەمێكی پەرلەمانی بێت‬

‫ئەو الیەنەی زۆرینە دێنێ حكومەت‬ ‫پێكدێنێت‪ ،‬بۆیە سەرۆككۆمار ڕۆڵی‬ ‫زۆری نییە‪ ،‬لەهەرێمی كوردستانیش‪،‬‬ ‫ئەسڵ وابوو وابێت‪ ،‬بەاڵم بەكردەیی‬ ‫وانیە هەرچەندە لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫دەس��ت��وور دەن��گ��دان��ی ب��ۆ ن��ەك��راوە‪،‬‬ ‫لەهەرێمی كوردستانیشدا وەكو تەواو‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ی نیە لەهەمانكاتیشدا‬ ‫سەرۆكایەتی نیە بەو مانایە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫عەمەلی سەرۆكایەتییە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬كەواتە ئەگەر قەیرانەكان‬ ‫لەهەرێمی كوردستان سەرۆكایەتی‬ ‫نەبێت ئەی قەیرانی هەرێمی كوردستان‬ ‫لەئێستادا لەچیدایە؟‬ ‫ه���ادی ع��ل��ی‪ :‬زی��ات��ر پ��ەی��وەن��دی‬ ‫ب��ەو ب��ارودۆخ��ە سیاسییەوە هەیە‬ ‫كە الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەگەاڵ‬ ‫الیەنەكانی دەس��ەاڵت نەیانتوانیوە‬ ‫ل��ەس��ەر پ���ڕۆژەی���ەك ڕێ��ك��ب��ك��ەون بۆ‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی ڕاستەقینە‬ ‫ل��ەه��ەرێ��م��ی ك���وردس���ت���ان ت��ا ئ��ەو‬ ‫ب���ارودۆخ���ەش ئ��اواب��ێ��ت‪ ،‬بێگومان‬ ‫ب���ارودخ���ی س��ی��اس��ی ب��ارودۆخ��ێ��ك��ی‬ ‫ناسەقامگیرە‪ ،‬كە وەزعێكی ناسەقامگیر‬ ‫بوو بێگومان كاریگەری هەیە لەسەر‬ ‫هەموو مەجالەكانیتر‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لێرەدا باسی ئۆپۆزسیۆنت‬ ‫ك���رد ب���ەو پ��ێ��ی��ەی ب��ەڕێ��زت یەكێك‬ ‫بوویت لەسەركردەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەڕابردوودا لەئێستادا وەك چاودێرێكی‬ ‫سیاسی ئەزموونی ئۆپۆزسیۆن چۆن‬ ‫دەخ��وێ��ن��ی��ت��ەوە ب��ە تایبەتی لەناو‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمیدا؟ ئایا یەكگرتوو‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینەبوو لەكاری‬ ‫سیاسیدا یاخود تەنها ئۆپۆزسیۆنێكە‌و‬ ‫ڕەخنەدەگرێت؟‬ ‫هادی علی‪ :‬تۆ تەنها باسی یەكگرتوو‬ ‫لەمن مەپرسە من لەسەر هەمووی قسەم‬ ‫هەیە من وادەزانم ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی‬ ‫كوردستاندا كێشەی گەورەیان هەیە‬ ‫ئەوانیش بۆ خۆیان‪ ،‬نەیانتوانیوە‬ ‫لەسەر پ��ڕۆژەو میكانیزمێكی كاری‬ ‫هاوبەش كۆببنەوە كە ئ��ەوە كێشەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە تەماشادەكەی لەهەندێ‬ ‫شتدا بەیەكەوە هەماهەنگیدەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەندێ شتی ت��ردا هەركام بۆخۆی‬ ‫بەشێوەی جیاواز مامەڵەدەكەن لەگەاڵ‬ ‫الیەنەكانی دەس���ەاڵت‪ ،‬ئ��ەوە خۆی‬ ‫هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنی الوازكردووە‪،‬‬ ‫كە هەڵوێستیشیان الوازبوو‪ ،‬بێگومان‬

‫الیەنەكانی دەسەاڵت بەئاسانی ناچنە‬ ‫ژێرباری داواكارییەكانەوە لەالیەكیتر‬ ‫ئۆپۆزسیۆن تا ئێستا نەیتوانیووە‬ ‫داخوازییەكانی خۆیان‌و ئەو پڕۆژەیەی‬ ‫ب��ۆ چ��اك��س��ازی ه��ەی��ان��ە لەهەرێمی‬ ‫كوردستان ئەوەندە كاری لەسەربكەن‬ ‫كە ببێتە خواستی جەماوەر‌و جەماوەری‬ ‫پێجۆشبدەن‌و بێنەسەرشەقام‌و داوای‬ ‫ئەو چاكسازیانە بكەن كە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫داوای���دەك���ات ل��ەب��ەر ئ���ەوە دەوری‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەورێ��ك��ی س��ن��وردارە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی دەوریشیان سنوردارە‬ ‫ب��ێ��گ��وم��ان دەس�����ەاڵت ئ��ام��ادەن��ی��ی��ە‬ ‫بچێتەژێرباری‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬بەو پێیەی تۆ سەركردەیەكی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی بوویت ئێستا وەك‬ ‫چاودێرێكی سیاسی‪ ،‬ئایا یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی توانیویەتی وەكو ئۆپۆزسیۆن‬ ‫كارابێت لەڕابردوو ئێستاشدا؟‬ ‫هادی علی‪ :‬یەكگرتوو ئۆپۆزسیۆنە‬ ‫ئەمە مەعلومە‪ ،‬لەدوای هەڵبژاردنەكانی‬ ‫(‪)25‬ی تەمووز بەشداری لەكابینەی‬ ‫حكومەت نەكرد وەكو ئۆپۆزسیۆن كاری‬ ‫سیاسی خۆی ئەنجامدەدات لەپەرلەمان‬ ‫یاخود ل���ەدەروەی پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بێگومان ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ب��وون��ەك��ەی‬ ‫وەكو باسمكرد كە وەكو الیەنەكانیتر‬ ‫لەئاستی پێویستدا نیە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬تێڕوانیت بۆ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫چییە؟ ئەگەر ئۆپۆزسیۆن نەتوانێ‬ ‫سەنگ‌و قورساییەكی بەهێزی هەبێ‬ ‫تەنیا دەت��وان��ێ ڕەخنە بگرێ‪ ،‬یان‬ ‫دەبێ سیستەمەكە بگۆڕێت‌و بێتەپێش؟‬ ‫هۆكاری ئەو نەگۆڕانە چییە؟‬ ‫ه���ادی ع��ل��ی‪ :‬ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن خۆی‬ ‫زەرورەت��ە‪ ،‬بوونی ئۆپۆزسیۆن لەناو‬ ‫هەر سیستەمێكی سیاسیدا زەرورەتە‪،‬‬ ‫بڕیارە سیستەمی سیاسی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان سیستەمێكی دیموكراسی بێت‬ ‫هیچ سیستەمێكی سیاسی بەبێ بوونی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینە پێیناوترێت‬ ‫سیستەمی دی��م��وك��راس��ی‪ ،‬ب��ۆئ��ەوەی‬ ‫سیستەمی سیاسی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫بتوانین ڕێزبەندی بكەین لەریزبەندی‬ ‫سیستەمی دیموكراسیەكاندا دەب��ێ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینە هەبێت لەبەر‬ ‫ئەوەی بوونی ئۆپۆزسیۆنی ڕاستەقینەو‬ ‫بەهێز زەرورەتێكی حاشاهەڵنەگرە‪ ،‬بۆ‬ ‫دروستبوونی هاوسەنگی لەسیستەمی‬ ‫سیاسی لەهەرێمی كوردستان‌و بۆئەوەی‬

‫سیستەمی سیاسی بەئاڕاستەیەكی‬ ‫ن��ات��ەن��دروس��ت��دا ن�����ەڕوات ب��وون��ی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن زەرورەتە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لێرە ئۆپۆزسیۆن جگە لە‬ ‫(گ��ۆران) كۆمەاڵ‌و یەكگرتوو حیزبێكی‬ ‫ئیسالمین‪ ،‬بۆیە دەس��ەاڵت لەواڵتانی‬ ‫ئەوروپی وای تەفسیركردووە كە لێرە‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی یاخود ئیمارەتی‬ ‫ئیسالمی درووستدەبێت لەهەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئ��ای��ا ئیسالمیبوونی‬ ‫ڕێگرنەبووە لەبەردەم‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ڕەخ��ن��ەی ج��دی‌و گ��ۆڕان��گ��اری یاخود‬

‫بوونی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫یاخود ڕەوتێكی‬ ‫ئیسالمی‬ ‫لەهەرێمی‬ ‫كوردستانیشدا‬ ‫حاڵەتێكی‬ ‫تەندروست‌و‬ ‫ئاساییە لەڕاستیدا‬ ‫ئەگەر نەبووایە‬ ‫حاڵەتێكی‬ ‫ناتەندروست‌و‬ ‫نائاسایی دەبوو‬ ‫ببێتە هۆی لەكارالبردنی دەس��ەاڵت‌و‬ ‫ئیسالمییەكان ببنە خاوەن دەسەاڵت؟‬ ‫ه��ادی علی‪ :‬خ��ۆی ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئیسالمی ل��ەس��ەرت��اس��ەری واڵت��ان��ی‬ ‫ئیسالمیدا ب��ووەت��ە حەقیقەتێك‌و‬ ‫ك��ەس ن��ات��وان��ێ��ت نكۆڵی لێبكات‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە لەهەموو ئەو واڵتانەی‬ ‫كە ئێستا ش��ۆرش تیاسەریهەڵداوە‬ ‫هاتوونەتەپێشەوە‪،‬‬ ‫ئیسالمییەكان‬ ‫چونكە ڕەوت��ی ئیسالمی لەواڵتانی‬ ‫ناوچەكە بەهێزترین‌و فراوانترین‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪7‬‬

‫ڕەوت���ی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی ئەو‬ ‫واڵتانەن كە ئێستا شۆڕش بەخۆیەوە‬ ‫دەبینێت لەبەرئەوە بوونی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫یاخود ڕەوتێكی ئیسالمی لەهەرێمی‬ ‫كوردستانیشدا حاڵەتێكی تەندروست‌و‬ ‫ئاساییە لەڕاستیدا ئەگەر نەبووایە‬ ‫حاڵەتێكی ناتەندروست‌و نائاسایی‬ ‫دەب��وو‪ ،‬ڕەنگە تێبینی لەسەر ڕەوتی‬ ‫ئیسالمی لەهەرێمی كوردستان لەوێوە‬ ‫س��ەره��ەڵ��ب��دات ك��ە وەك���و واڵت��ان��ی‬ ‫ناوچەكە نەیتوانیوە زۆرینەبێت‪،‬‬ ‫چونكە لەهەموو واڵتانی ناوچەكە‬ ‫ڕەوتی ئیسالمی زۆرینەیەو بەهێزترین‬ ‫هێزی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتییە لەهەموو‬ ‫واڵت��ان��ی ناوچەكە ب��ەس لەهەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ت��ا ئێستا نەیتوانیوە‬ ‫هێزی دووەمیش بێت رەنگە سێیەم‌و‬

‫یەكگرتوو‬ ‫لەڕووی سیاسیەوە‬ ‫پێویستی بە‬ ‫كرانەوەی زیاتر‬ ‫هەیە‬ ‫چ���وارەم بێت‪ ،‬لەبەر ئ��ەوە تێبینی‬ ‫لەسەر ئەوە نیە كە ڕەوتی ئیسالمی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەهەرێمی كوردستانیشدا ئەو‬ ‫ڕەوتە ئیسالمییەی كە هەیە ڕەوتێكی‬ ‫میانڕەوە ڕاستە لەكاتی خۆی بەشێكی‬ ‫چەكدار بووەو بڕوای بە جیهادو چەك‬ ‫هەبووە لەسەردەمێكیتردا‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫هەر هەموویان لەچوارچێوەی پڕۆسەی‬ ‫دیموكراسیدا ك��ارو چاالكی خۆیان‬ ‫ئەنجامدەدەن‌و وازی��ان لەپەنابرندن‬ ‫بۆ توندوتیژی هێناوە لەبەر ئەوە‬ ‫ئەو حاڵەتە ئیسالمییەی لەهەرێمی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ه��ەی��ە حاڵەتێكی زۆر‬ ‫سروشتیەو ئاساییە بوونی هیچ كێشەی‬ ‫لەسەر نیە‪ ،‬سەردەمێك بوو كە پێش‬ ‫سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی هەندێ‬ ‫لەواڵتان (ئەمەریكاو ئەوروپایان) بەوە‬ ‫دەترساندكە ئەگەر دیموكراتییەت هەبێ‬ ‫ئەو كاتە ئیسالمیەكان دێنەپێشەوەو‬

‫‪8‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫ئەو كاتە حاڵەتێكی خراپ ڕوودەدات‌و‬ ‫ئیسالموفۆبیا درووستدەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا ئ��ەوەش ڕەوی��وەت��ەوەو نەماوە‬ ‫ئیسالمییەكان هاتونەتەسەرحوكمیش‌و‬ ‫ئاسایی مامەڵەدەكەن لەگەاڵ هەموو‬ ‫واڵتانی ناوچەكە لەبەر ئ��ەوە ئەوە‬ ‫كێشەنیە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬جەنابت تێزی دكتۆراكەت‬ ‫زیاتر لەسەر نوێبوونەوەی فیكری‬ ‫ئیسالمییە لەناو ڕەوتە ئیسالمیەكان‬ ‫پێتوانیە ئیسالمییەكان دەب��ێ لەناو‬ ‫خۆیاندا هەوڵی نوێبونەوەبدەن بۆ‬ ‫ئ��ەوەی بگەنە ئەو ئاستەی دەسەاڵت‬ ‫بگرنەدەست نەك تەنها ئۆپۆزسیۆنبن‌و‬ ‫ڕەخنەبگرن؟‬ ‫هادی علی ‪:‬هەموو ڕەوتی ئیسالمی‬ ‫بەگشتی‌و لەكوردستانی خۆشماندا‬ ‫وادەزانم دوای ئەو هەموو گۆڕانكاریانەی‬ ‫ه��ات��ەك��ای��ەوە‪ ،‬ل��ەب��ەرئ��ەوەی ئێستا‬ ‫ڕووب����ەڕووی دەس���ەاڵت بوونەتەوەو‬ ‫ت���ەح���ەدای دەس��ەاڵت��گ��رت��ن��ەدەس��ت‬ ‫ڕووی��ت��ێ��ك��ردوون‌و ل��ەه��ەن��دێ واڵت‬ ‫دەسەاڵتیان گرتووەتەدەست‌و لەهەندێ‬ ‫واڵت���ی ت��ری��ش ب���ەڕێ���وەن دەس���ەاڵت‬ ‫بگرنەدەست‪ ،‬لەبەر ئ��ەوەی قۆناغی‬ ‫دەع����وەو م��ق��اوەم��ەت��ك��ردن ب��ەرام��ب��ەر‬ ‫الیەنە دەس��ەاڵت��دارە دیكتاتۆرەكان‬ ‫دەتوانین بڵێین بەسەرچووە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئیسالمییەكان توانیبێتیان لەو قۆناغە‬ ‫س��ەرك��ەوت��ن بەدەستبێنن ‪ ،‬ب��ەاڵم‬ ‫لەقۆناغی گرتنەدەستی دەس���ەاڵت‬ ‫قۆناغێكی یەكجار نوێیە بە هەمان‬ ‫ئ��ەو عەقلیەتەی كە ج��اران ئیشیان‬ ‫لەسەركردووە‪ ،‬بەهەمانشێوە ئەگەر‬ ‫ب��ی��ان��ەوێ��ت دەس��ەاڵت��ب��گ��رن��ەدەس �ت‌و‬ ‫ك���اروب���ارە ب��ەرن��ب��ەڕێ��وە بێگومان‬ ‫سەركەوتن بەدەستناهێنن‪ ،‬لەبەر ئەوە‬ ‫الیەنە ئیسالمییەكان بەشێوەیەكی‬ ‫گشتیی لەسەرتاسەری دنیا بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانێ لەقۆناغی گرتنەدەستی دەسەاڵت‬ ‫سەركەوتن بەدەستبێنن پێویستیان‬ ‫بەوەیە ل��ەڕووی فیكری سیاسییەوە‬ ‫نوێكردنەوەی باش بێنەكایەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫بزانن چۆن تەعامولبكەن لەگەاڵ ئەو‬ ‫هەڵومەرجە ت��ازەی��ەدا كە لەدنیادا‬ ‫هاتووەتەكایەوە‪ .‬ئ��ەو الی��ەن��ەی كە‬ ‫دەچێتەسەر دەس��ەاڵت تەنها بۆ خۆی‬ ‫نیە بەڵكو بۆ هەموو ئەو خەڵكەیە‪،‬‬ ‫پیكهاتەی دەوڵەت وەكو پێكهاتەی پێش‬ ‫(‪ 200‬سااڵ یان ‪ )500‬سااڵ نیە دەوڵەتی‬

‫ئێستا تەواو جیاوازە هەر ناوەكەیان‬ ‫وەك��و یەك وای��ە ئەگینا پێكهاتەوە‌و‬ ‫س��روش��ت��ی دەوڵ����ەت ل��ەو س��ەردەم��ە‬ ‫زۆر ج��ی��اوازە لەپێكهاتەو سروشتی‬ ‫دەوڵ����ەت ل��ەس��ەدەك��ان��ی ڕاب����ردوودا‬ ‫لەبەرئەوە الیەنە ئیسالمییەكان ئەگەر‬ ‫ب��ی��ان��ەوێ س��ەرك��ەوت��ن بەدەستبێنن‬ ‫دەبێت دەوڵەتێكی م��ەدەن��ی بێالیەن‬ ‫درووس���ت���ب���ك���ەن‌و ئ��ی��دارەی��ب��ك��ەن‌و‬ ‫ه��ەم��ووالی��ەك ب��ە ج���ی���اوازی دی��ن‌و‬ ‫ئینتیمای فیكری‌و سیاسی‌و نەتەوەیی‬ ‫ه��ەس��ت ب�����ەدادپ�����ەروەری‌و ئ���ازادی‬ ‫بكات‌و خۆشگوزەرانی بۆ دابینبكرێ‌و‬ ‫ب��ەدەوڵ��ەت��ی خ��ۆی دابنێت‪ ،‬ئ��ەوەش‬ ‫ئەوە فەرزدەكات بەسەر ئیسالمییەكان‬ ‫كە ئەبێ بەراستی ئیجتیهادی نوێ‬ ‫بێننەكایەوە تەجدیدی بكەن لەفیكری‬ ‫سیاسی‌و فیقهی ئ��ی��دارەی دەوڵ��ەت‬ ‫بۆئەوەی بتوانێت مامەڵە لەگەاڵ هەموو‬ ‫گۆڕانكاری‌و هەلومەرجی نوێدابكەن‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬وەكو ك��ادرو دامەزرێنەرێكی‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كە ڕۆڵت هەبووە‪،‬‬ ‫ئێستای یەكگرتوو وەك��و چاودێرێك‬ ‫وەكو حیزبێكی ئیسالمی یاخود وەكو‬ ‫حیزبێكی عەلمانی مامەڵەیكردووە بەو‬ ‫پێیەی جۆرێك لەكرانەوەی بەرچاو‬ ‫لەیەكگرتوودا دەبینرێ وەك لەكۆمەاڵ‌و‬ ‫بزووتنەوە ببینرێ‪ ،‬یەكگرتوو ئێستا‬ ‫لەنێوان ئەو بیروبۆچوونە جیاوازەدا‬ ‫كام ڕێگەی گرتووە؟‬ ‫هادی علی ‪ :‬یەكگرتوو وەكو حیزبێكی‬ ‫ئیسالمی دەتوانین بڵێین عەیار (‪)24‬ە ‪،‬‬ ‫هیچی نیە لەوڕوەوە بەڵكو بەڕای من‬ ‫پێویستی بە كردنەوەی زیاتریش هەیە‪،‬‬ ‫یەكگرتوو لەڕووی پەروەردەو دەعوەوە‬ ‫ئاساییە درێ���ژە بەبەرنامەی خۆی‬ ‫بدات لەو چوارچێوەی پێشتر لەسەری‬ ‫ڕۆیشتووە بەاڵم ل��ەڕووی سیاسیەوە‬ ‫پێویستی بە كرانەوەی زیاتر هەیە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ل��ەدوا كۆنگرەی یەكگرتوو‬ ‫ب��ەڕێ��زت كاندید ب��ووی��ت ب��ۆ پۆستی‬ ‫ئەمینداری ئەگەر دەرچووبای دەتكرد‬ ‫وەكو پیشەی ئەمینداری؟‬ ‫هادی علی ‪ :‬من بۆیە خۆم پااڵوت بۆ‬ ‫ئەوەی دەربچم‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬هۆكاری چیبوو كە دەرنەچووی؟‬ ‫هادی عەلی ‪ :‬ئەوە دەبێ لەخەڵك‬ ‫پرسیار بكەی هۆكارەكەی كاندیدیتر‬ ‫ه��ەب��ووە لەبەرامبەر مندا خەڵكەكە‬ ‫دەنگیداوە بەو دەنگی نەداوە بە من‪.‬‬

‫خێزانێكی ئاوارەی ئێران داوا‬ ‫لەحكومەت دەكات ڕێگە‬ ‫بەگەڕانەوەیان بدرێت بێنەوە‬ ‫كوردستان‬

‫ڕێگا‪ :‬تایبەت‬

‫كەیسی بێسەروشوێنكراوەكان یەكێكە‬ ‫لەكەیسە ب��ێ��وەاڵم��ەك��ان لەئێستاداو‬ ‫زۆریشن ئەو كەسانەی كەلەژێر ناوی‬ ‫جیاجیادا‌و بەهۆی ملمالنێی سیاسی‌و‬ ‫یەكترقبوڵنەكردنەوە لەالیەن هەردوو‬ ‫حزبی دەسەاڵتدارەوە بێسەروشوێنكراون‪،‬‬ ‫(نیاز ڕەمەزان قازی) ناسراو بە(ئوسامە)‬ ‫یەكیكیترە لەو بێسەروشوێنكراوانە‪،‬‬ ‫وەك كەسوكاری باسیدەكەن هەشت ساڵە‬ ‫دەستگیركراوە‌و لەوساتەوە هەتا ئێستا‬ ‫تەنها دووجار توانیوومانە هەواڵیبزانین‪،‬‬ ‫ئیستاش هیچ زانیارییەكمان نییە‬ ‫لەسەری ماوە یان نەماوە وتیشی ئەوەی‬ ‫زانیارییمان هەبێت ل��ەس��ەر ئ��ەوەی‬ ‫پەیوەندی بە ئەنسارو ئیسالمەوە بووە‬ ‫بۆیە بێسەروشوینكراوە هەرلەسەر‬ ‫ئەوەی كەكوڕەكانمان ئەو پەیوەندیەیان‬ ‫هەبووە ئێمەش ئاوارەی ئێران بووین‪،‬‬ ‫گۆڤاری ڕیگا هەوڵیدا لەنزیكەوە رەعنا‬ ‫خان دایكی نیاز ڕەمەزانی بێسەروشوێن‬ ‫بدوێنێت ‪.‬‬ ‫رەعناخان لە وەاڵمی ئەو پرسیارەی‬ ‫كە سەرەتا دانیشتووی كوێ بوون‌و چۆن‬ ‫چوونەتە ئێران وتی ئێمە سەرەتا ماڵمان‬ ‫لە سیدسادق ب��ووەو دوات��ر چووینەتە‬ ‫ێ ئەوەندە‬ ‫خورماڵ‌و بیارە دوات��ر ل��ەو ‌‬ ‫یەكێتی نیشتمانی هاتوونەتەسەر‬ ‫ماڵەكەمان ناچاربووین ڕێگای ئاوارەیی‬ ‫بگرینەبەرو بچینە ئێران لەبەرئەوەی‬ ‫ك��ە دوو ك���وڕەك���ەم چ��ووب��وون��ە ن��او‬ ‫ئەنسارولئیسالمە‪ ،‬هەر لەوكاتەشدا‬ ‫ك��وڕێ��ك��م لەسلێمانی ش��ەه��ی��دك��راو‬ ‫تائیستا نەمانتوانیووە جەنازەكەشی‬ ‫وەربگرینەوە‪ ،‬باشە قبووڵمە كوڕەكەمیان‬ ‫شەهیدكرد بۆ مافی ئ��ەوەم نەبێت كە‬ ‫جەنازەكەی وەربگڕمەوە‪ ،‬خۆ جاران‬ ‫بەعسیش وایدەكرد‪ ،‬خۆم‌و هاوسەرەكەم‬ ‫هیچ پەیوەندییەكمان بە ئەنسارەوە‬ ‫نەبووە هاوسەرەكەم لەسەرجێگا كەوتبوو‬

‫خۆم‌و دوو كچەكەم خزمەتماندەكرد‪.‬‬ ‫كاتیك یەكێتی دەه��ات��ەس��ەرت��ان‬ ‫تەعامولیان چۆن بوو لە گەڵتاندا؟‬ ‫دایكی نیازی بێسەروشوێن وتی وەاڵ‬ ‫كەدەهاتنەسەرمان سوكایەتی زۆریان‬ ‫پێدەكردین دەیانووت ئێستا كوڕەكەی‬ ‫ئ��ێ��وەی��ان بینیوە ل��ە كوێیە ئێمەش‬ ‫دەمانووت وەاڵ هیچ ئاگادارینین‌و نازانین‬ ‫لە كوێیە خوا دەزانیت‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ەو پ��رس��ی��ارەی ئایا‬ ‫كوڕەكەی ساڵی چەندو لە الیەن كێوە‬ ‫بێسەروشوێنكراوە؟‬ ‫رەعنا خان دایكی نیازی بێسەروشوێن‬ ‫وت���ی ك���وڕەك���ەم ئ���ەوە ه��ەش��ت ساڵە‬ ‫ب��ێ��س��ەروش��وێ��ن��ە ل���ەالی���ەن یەكێتی‬ ‫بێسەروشوێنكراوەو‬ ‫نیشتمانیەوە‬ ‫زانیاری تەواومان لەالیە كە لەكەركوك‬ ‫كاتێك یەكێتی چوونەسەریان لە دەستی‬ ‫یەكێتی رایانكرد بەاڵم یەكێتی دەستیكرد‬ ‫ب��ە ت��ەق��ەك��ردن لێیان‌و كورەكەمیان‬ ‫برینداركرد‌و بە برینداری دەستگیریانكرد‬ ‫چ��وار فیشەكی بەركەوتبوو خەبەری‬ ‫ئەوەمان هەبوو‪ ،‬ئاسایشی سلێمانی‬ ‫بوو كە چووبوونە سەریان تاماوەیەك‬ ‫لەسلێمانی لەخەستەخانە ب��وو تا‬ ‫چاكبووە دوای ئەوە خەبەرمان پێگەیشت‬ ‫كە براوەتە دەزگ��ای زانیاری ماوەیەك‬ ‫ل��ەوێ��ب��ووە دوای ئ���ەوە خ��ەب��ەرم��ان‬ ‫پێگەیشت وتیان ب��راوەت��ە قەاڵچواالن‬ ‫بەاڵم سەرچاوەیەكیتر پێوتین كە گوایە‬ ‫لە مەعەسكەر سەالم بینراوە بەاڵم دوای‬ ‫ئەوە پێمانگەیشت كە گوایە براوەتەوە بۆ‬ ‫قەاڵچواالن‪ ،‬ئایا ئەم حوكمەتە ئیدیعای‬ ‫دیموكراتی دەكات بۆ ئەم دیموكراتییە‬ ‫بۆ كەسانیك نین چەند ساڵە لەزینداندا‬ ‫دەناڵێنێت بێ ئ��ەوەی كەسوكارەكەی‬ ‫خەبەرێكیان لێی هەبێت‌و باشە بەڵێ‬ ‫ئ��ەوەم��ان قبوڵە كە زیندانە ب��ەاڵم بۆ‬ ‫تائێستا ئەم ك��وڕە بێكەسە‌و چەندین‬ ‫كەسانیتر لەزیندانەكانی یەكێتی‌و پارتی‬ ‫دەناڵێنن كوا دیموكراتییەكەیان ‪ 8‬ساڵە‬ ‫ئەو ك��وڕەم لە زیندانییە بۆ تائێستا‬

‫نياز رةمةزان ناسراو بةئوسامة‬

‫دادگایی ناكەن حوكمەكەی چییە بیدەن‬ ‫بەسەریداو لەم دڵەراوكێیە ئێمەیش‌و‬ ‫خوێشی دەربازببین‪.‬‬ ‫لەوەاڵمی ئەو پرسیارەی كە بۆچی‬ ‫تۆ ناگەڕێتەوە بۆ كوردستان ئایا لە‬ ‫ترسی یەكێتیدایە یان لە بەر نەبوونی‌و‬ ‫بێشوێنیە لە ئێران ماویتەتەوە؟‬ ‫رەعنا خان وتی من ئێستا لەترسا‬ ‫ناوێرم بگەڕێمەوە كوردستان‌و من كاتێك‬ ‫لە سیدسادق دەریانكردین دەستیانگرت‬ ‫بەسەر هەموو ماڵەكەماندا لە خورماڵیش‬ ‫بەهەمانشێوە ئەگەر ئێستا بگەڕێمەوە‬ ‫كوردستانیش هیچ جێگایەكم نییە بۆی‬ ‫بچم بەاڵم ئێمە كوردین ئەگەر خەڵك‬ ‫خێریشمان پێبكات هەر ژیانی واڵتی‬ ‫خۆت سەربەرزییە‪.‬‬ ‫لە كۆتایدا بە ڕەعنا خانمان وت چ‬ ‫داواكارییەكت هەیە لەحكوومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان‌و الیەنە پەیوەندیدارەكان؟‬ ‫رەعنا خان دەڵێت من تەنها داواكاریم‬ ‫ئ��ەوەی��ە كە ئ��ەو ك��وڕەم هەشت ساڵە‬ ‫بێسەروشوێنە بزانم ماوە یان نەماوە‬ ‫ئەگەر مابوو با دادگایی بكەن بەقەت‬ ‫تاوانەكەی خۆی سزا وەربگرێت ئەگەر‬ ‫م��ردووە با جەنازەكەیم بەنەوە ئەوە‬ ‫هەشت ساڵە جەنازەی كوڕەكەی كەشم‬ ‫وەرن��ەگ��رت��وەت��ەوە‪ ،‬ڕێگەمبدەن خۆم‌و‬ ‫خێزانەكەم بگەڕێنەوە كوردستان چونكە‬ ‫ئێستا ئێمە چوارسەر خێزانین لەژیانێكی‬ ‫زۆر ناخۆشدا ژیان بەسەردەبەین‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪9‬‬

‫ئ��ـ��ەگ��ەری درووس��ـ��ت��ب��وون��ی ئ�‬ ‫هیوای سەید سەلیم‪:‬‬ ‫ب��ۆ هەڵبژاردنەکان��ی داهات��ووی کوردس��تان‬ ‫ب��ە دڵنیایی��ەوە بەرەی ت��ازە دروس��ت دەبێت‬ ‫ڕاپۆرتی‪ :‬هاوكار ئیبراهیم‬ ‫بیالل سلێمان ئەندامی پەرلەمانی‬ ‫كوردستان لەفراكسێونی كۆمەڵی‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی دەڵ��ێ��ت « ت��ەس��ەور‬ ‫ناكەم ئۆپۆزسیۆنێكی جیاواز‬ ‫لەمەی ئێستا بۆ هەڵبژاردنەكانی‬ ‫داه���ات���وو درووس��ت��ب��ێ��ت» ب��اس‬ ‫لەوەشدەكات شتی وا باسنەكراوە‬ ‫كە ئیسالمییەكان بەیەك لیست‬ ‫ب���ەش���داری ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی‬ ‫داهاتوو بكەن‪ ،‬ب��ەاڵم ئەبوبەكر‬ ‫ه��ەڵ��ەدن��ی ئ��ەن��دام��ی مەكتەبی‬ ‫سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی‬ ‫كوردستان دەڵێت» ئێمە بیرمان‬ ‫لەلیستێكی سەربەخۆی ئیسالمی‬ ‫كردووەتەوە بۆ هەڵبژاردنەكانی‬ ‫داهاتووی پەرلەمانی كوردستان»‬ ‫باسیش لەوە دەكات ئەوان وەكو‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی ئەوە یەكێكە‬ ‫لەكارەكانیان‪.‬‬ ‫درووس���ت���ب���وون���ی‬ ‫دوای‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ێ��ك��ی چ����االك‪،‬‬ ‫لەسەرووبەندی هەڵبژاردنەكانی‬ ‫‪ 25‬ی‪ 7‬ی ‪ 2009‬داو پەیدابوونی‬ ‫ب������زوت������ن������ەوەی گ��������ۆڕان‌و‬ ‫سەرپەرشتیكردنی ئەو بزوتنەوەیە‬ ‫ل���ەالی���ەن خ���ودی ن��ەوش��ی��روان‬ ‫مستەفاوە‪ ،‬ت��اڕادەی��ەك��ی باش‬ ‫هاواڵتیان ئومێدی گۆڕانكارییەكی‬ ‫سەرتاسەری‌و ج��ەوه��ەری بوون‬ ‫لەسیستەمی فەرمانڕەوایی هەرێمی‬

‫‪10‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫ك��وردس��ت��ان‪ ،‬ئەگەرچی لەپێش‬ ‫بزوتنەوەی گ��ۆڕان یەكگرتووی‬ ‫ئ��ی��س�لام�ی‌و ك��ۆم��ەڵ��ی ئیسالمی‬ ‫ه��ەردووك��ی��ان ل��ەم��ەی��دان��ەك��ەدا‬ ‫وجوودیان هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئەمانە‬ ‫وەك���و الی��ەن��ی بەرهەڵستكار‬ ‫ئ��ام��اژەی��ان پێنەدەكرا‪ ،‬چونكە‬ ‫ل��ەالی��ەك��ەوە ئ���ەم دوو حزبە‬ ‫سیاسییە وەكو ئۆپۆزسیۆن خۆیان‬ ‫ئارایشتدەكرد‪ ،‬لەالیەكی دیكەوە‬ ‫بەشداری حكومەتە یەك لەدوای‬ ‫یەكەكانی پارتی‌و یەكێتی بوون‪.‬‬ ‫ئەگەر چی سێ س��اڵ‌و شەش‬ ‫مانگ بەر لەئێستا ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا بەشداری‬ ‫ی���ەك���ەم ه���ەڵ���ب���ژاردن���ی ك���رد‪،‬‬ ‫تێڕوانینەكان بەو ئاراستەیەدا‬ ‫دەچ��وون كە ئەمجارە سیستەمی‬ ‫فەرمانڕەوایی لەهەرێمی كوردستان‬ ‫گۆڕانی بەسەردادێت‌و لەو دۆخە‬ ‫چەقبەستووە دووردەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم ب��ەوت��ەی پەرلەمانتارانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬دەس��ەاڵت تاوەكو‬ ‫ئێستا هیچ هەنگاوێكی چاكسازی‌و‬ ‫گۆڕانكاری نەناوە‪.‬‬ ‫دوای ق���س���ەك���ردن ل��ەس��ەر‬ ‫درووستبوونی بەرەیەكی ئیسالمی‪،‬‬ ‫لەئیستادا ح��زب��ە بچوكەكان‬ ‫سەرقاڵی ئامادەكردنی لیستێكی‬ ‫یەكگرتوون بۆ هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬تاوەكو‬ ‫لەو ڕێگەوە بتوانن وجودی خۆیان‬

‫لەناو جەماوەردا ئاشكرابكەن‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم سەركەوتنی ئ��ەم بەرەیە‬ ‫كەمترین چانسی هەیەو پێناچێت‬ ‫ل��ەئ��اس��ت��ی م��ت��م��ان��ەی خەڵكی‬ ‫كوردستاندابن‪ ،‬بەوپێیەی ئەوان‬ ‫هەمیشە نزیكترین الیەنی سیاسی‬ ‫بوونە لەپارتی‌و یەكێتییەوە‪،‬‬ ‫هەمیشە وەك��و هاوپەیمانیان‬ ‫دەرك����ەوت����وون‌و س��وودم��ەن��دی‬ ‫ئیمتیازاتەكانی دەسەاڵت بوونە‪.‬‬ ‫ه��ی��وا سید سلیم‪ ،‬ئەندامی‬ ‫م��ەك��ت��ەب��ی س��ی��اس��ی ح��زب��ی‬ ‫زەح��م��ەت��ك��ێ��ش��ان��ی ك��وردس��ت��ان‬ ‫لەلێدوانێكدا بۆ ڕێگا دەڵێت»‬ ‫ج��ارێ دیارنییە لەكوردستان‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی پەرلەمانی‬ ‫ك���وردس���ت���ان‌و پ��ارێ��زگ��اك��ان��ی‬ ‫كوردستان كامیان پێشدەكەون‪،‬‬ ‫چ��ون��ك��ە ب��ۆ ه���ەر ی��ەك��ێ��ك ل��ەو‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە ی��اس��ای تایبەتی‬ ‫ه��ەی��ە‪ ،‬بۆنمونە‪ :‬هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجوومەنی پارێزگاكان چونكە‬ ‫دەنگ بەكاندید دەدرێ��ت‌و لیست‬ ‫نییە‪ ،‬لەبەر ئ��ەوە هاوپەیمانی‬ ‫شتێكی مەحاڵە‪ ،‬بۆیە ئێمە الی‬ ‫خۆمان بڕوامان بەو دابەشبوونەی‬ ‫ن��ێ��وان ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‌و دەس��ەاڵت‬ ‫نییە‪ ،‬چونكە ئەگەر دیموكراسی‬ ‫هەبێت ئاساییە سبەی حزبێكی‬ ‫دەس���ەاڵت ببێتە ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫حزبێكی ئۆپۆزسیۆنیش بچێتە‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬

‫��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ێ��ك��ی ت��ر دەك��رێ��ت‬

‫ئايا َ‬ ‫دةبيت؟‬ ‫هةلبذاردني داهاتوو ثاك و َبيطةرد َ‬

‫ئایا ئۆپۆزسیۆنێكی تر‬ ‫درووستدەبێت؟‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی ك��وردس��ت��ان ل��ەب��ارەی‬ ‫درووس��ت��ب��وون��ی ئۆپۆزسیۆنێكی‬ ‫ت����ازەوە ب��ۆ ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی‬ ‫داهاتووی پەرلەمانی كوردستان‬ ‫دەڵ����ێ» ئێمە خۆشحاڵدەبین‬ ‫ئ��ەگ��ەر لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ێ��ك��ی ك����ارا هەبێ‬ ‫ب��ۆ چ��اودێ��ری��ك��ردن��ی حكومەت‪،‬‬

‫ل��ەگ��ەش��ەك��ردن��ی دی��م��وك��راس��ی‪،‬‬ ‫كەموكوڕییەكان‪،‬‬ ‫ئاشكراكردنی‬ ‫ئەوە لەخزمەت كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كوردستاندایە‪ ،‬بەاڵم من واینابینم‬ ‫ئۆپۆزسیۆنێكی تر درووستببێت‬ ‫كەبەمشێوەی ئێستا كاریگەری‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە ئەوە هەم مێژووی‬ ‫دەوێت هەم كارەكتەر‪.‬‬ ‫ئ���ەم���ج���ارە ت��ێ��ڕوان��ی��ن��ەك��ان‬ ‫ب���ەو ئ��اراس��ت��ەی��ەدان ك��ە حزبە‬ ‫لەهاوپەیمانییەكدا‬ ‫بچوكەكان‬ ‫كۆدەبنەوەو ئەمەش لەو ڕوانگەوە‬

‫سەرچاوەیگرتووە كە یەكێتی‌و‬ ‫پارتی وەكو دوو هاوپەیمان لەسەر‬ ‫ت��ەواوی بەرژەوەندییە سیاسی‌و‬ ‫ئابورییەكانی خۆیان ڕێككەوتوون‌و‬ ‫چیتر ئیشیان بەحزبە بچوكەكان‬ ‫ن���ەم���اوە ك���ەوەك���و پ��اش��ك��ۆی��ەك‬ ‫لەڕابردوودا بەكاریاندەهێنان‪.‬‬ ‫هیوا سید سەلیم‪ ،‬ئەندامی‬ ‫م���ەك���ت���ەب���ی س���ی���اس���ی ح��زب��ی‬ ‫ك��وردس��ت��ان‪،‬‬ ‫زەحمەتكێشانی‬ ‫ل����ەدرێ����ژەی ل��ێ��دوان��ەك��ەی��دا‬ ‫ب���ۆ ڕێ��گ��ا ب����اس ل���ە ئ��ەگ��ەری‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪11‬‬

‫درووس��ت��ب��وون��ی ه��اوپ��ەی��م��ان��ی‬ ‫تازە دەك��ات بۆ هەڵبژاردنەكانی‬ ‫پەرلەمانی ك��وردس��ت��ان‌و دەڵ��ێ»‬ ‫بۆ هەڵبژاردنەكانی داه��ات��ووی‬ ‫كوردستان بەدڵنییاییەوە بەرەی‬ ‫تازە درووستدەبێت‪ ،‬هەر لەئێستاوە‬ ‫ج��م��وج��ۆڵ��ی زۆری الی��ەن��ەك��ان‬ ‫دەبینرێت» سەبارەت بە گۆڕینی‬ ‫هاوكێشەكانی ناو پەرلەمان‪ ،‬هیوا‬ ‫سید سلیم‪ ،‬پێیوایە ئەوە پەیوەندی‬ ‫هەیە بەئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی‬ ‫پاك‌و دوور لەتەزویرات‌و فڕوفێڵ‪،‬‬ ‫س���ەب���ارەت ب��ە درووس��ت��ك��ردن��ی‬ ‫لیستێكی ه���اوب���ەش ل��ەن��ێ��وان‬ ‫حزبی زەحمەتكێشان‌و شیوعی‌و‬ ‫س��ۆس��ی��ال��ی��س��ت‪ ،‬ئ��ەن��دام��ەك��ەی‬ ‫مەكتەبی سیاسی زەحمەتكێشان‬ ‫دەڵێت» س��ەب��ارەت بە بەشداری‬ ‫حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫بە لیستی هاوبەش لەگەڵ حزبی‬ ‫شیوعی‌و سۆسیالست‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫ق��س��ە ل��ەس��ەر ئ���ەو ب��ەش��داری��ی��ە‬ ‫نەكراوە لەنێوانی ئەو سێ حزبە‪،‬‬ ‫ئێمە لە حزبی زەحمەتكێشانی‬ ‫ك���وردس���ت���ان ل���ە ئ���ەزم���وون���ی‬ ‫خ��ۆم��ان ب��ۆ ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان لە هەر سێ‬ ‫هەڵبژاردنەكانی یەكەم كە لە ساڵی‬ ‫‪ 1992‬كرا كە لە رێگەی هاوپەیمانی‬ ‫لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬ ‫ب���ە دوو ك���ورس���ی گەیشتینە‬ ‫پەرلەمان‌و هی ساڵی ‪ 2005‬بەلیستی‬ ‫سەربەخۆ كە لەو هەڵبژاردنە تەنیا‬ ‫زەحمەتكێشان‌و كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫ب��ە لیستی سەربەخۆ گەیشتنە‬ ‫پەرلەمان‌و دوایین هەڵبژاردنیش‬ ‫ك���ە ل���ە چ���وارچ���ێ���وەی لیستی‬ ‫ئ���ازادی‌و عەدالەتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەشداریمانكرد دەرس‌و پەندمان‬ ‫وەرگ����رت����ووە‪ ،‬ب��ۆی��ە ش��ێ��وازی‬ ‫ب��ەش��داری��م��ان ل��ەو هەڵبژاردنە‬ ‫قسە‌وباسی زۆری ئۆرگانەكانی‬ ‫حزبی ل��ەس��ەرە ل��ە كاتی خۆی‬ ‫بڕیاری لێدەدەین»‪.‬‬ ‫ئەو ئۆپۆزسیۆنەی لەئێستادا‬ ‫لەپەرلەمانی كوردستان بوونی‬

‫‪12‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫هەیە‪ ،‬ئەگەر چی لەالیەن كۆمەڵێك‬ ‫ل��ە ڕۆش��ن��ی��ران‌و هاواڵتییانەوە‬ ‫ڕەخنەی توندی ئاراستەدەكرێت‪،‬‬ ‫بەوەی كە لەهەندێ كەیسی گرنگدا‬ ‫نەیانتوانیوە لەئاستی متمانەی‬ ‫جەماوەردابن‪ ،‬بەتایبەتی كەیسی‬ ‫خۆپیشاندەرانی ‪17‬ی شوبات‌و‬ ‫دادگاییكردنی تەقەكەرەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بیالل سلێمانی پەرلەمانتاری‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی ئ��ەو ڕەخنانە‬ ‫بەهەڵەگەیشتن لە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ناودەبات‌و لەو بارەیەوە دەڵێت»‬ ‫زۆر كەس بەهەڵە لەئۆپۆزسیۆن‬ ‫گەیشتوون‪ ،‬كەپێیوایە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫وەكو پۆلیس بچێت ئەو خەڵكانە‬ ‫دەربهێنی كەلەژوورەكاندان»‪.‬‬ ‫فاروق ڕەفیق‪ ،‬توێژەری بواری‬ ‫فەلسەفە‪ ،‬ل��ەی��ادی دووس��اڵ��ەی‬ ‫شەهید گەرمیان لەچەمچەماڵ‬ ‫لەمیانەی پێشكەشكردنی وتارێكدا‬ ‫ڕەخ���ن���ەی ت���ون���دی ئ��اراس��ت��ەی‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن كردو وتی»‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش بەشێكن‬ ‫ل��ەو ستەمكارییەی كە دەس��ەاڵت‬ ‫درووستیكردووە‪ ،‬چونكە بێدەنگی‬ ‫ئەوان زیاتر پەرەی بەستەمكاری‬ ‫داوە» بەاڵم ئەبوبەكر هەڵەدنی‪،‬‬ ‫پێیوایە ئەو ئ��اوڕدان��ەوەی��ەی كە‬ ‫ئێستا هەیە بەرهەمی ئۆپۆزسیۆنە‪،‬‬ ‫لەو بارەیەوە دەڵێ» ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەپەرلەمان‌و دەرەوەی پەرلەمان‬ ‫كاریگەری خۆی هەیە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەبواری ڕاگەیاندندا خەڵكی زۆر‬ ‫وشیاركردووەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬ ‫بڵێم ئەم ئۆپۆزسیۆنە لەئاستی‬ ‫موشكیلەكەدا‬ ‫ب���ارودۆخ���ەك���ەو‬ ‫بێت‪ ،‬بەدڵنییاییەوە نەخێر‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی ئەوەیە لەكوردستاندا‬ ‫سیستەمی سیاسی ڕێكنەخراوە‪،‬‬ ‫پەیوەندی نێوان ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫دەسەاڵت دەستوری نییە»‪.‬‬ ‫ئەگەرەكانی درووستبوونی‬ ‫لیستێكی ئیسالمی‬ ‫بەشێكی زۆری ئەو ڕەخنانەی‬ ‫كە ئاراستەی الیەنە ئیسالمییەكان‬

‫ك���راوە‪ ،‬چ ل��ەالی��ەن ئ��ەن��دام��ان‌و‬ ‫الیەنگرانی خۆیان‪ ،‬یاخود خەڵكێكی‬ ‫سادەوە‪ ،‬ئەوەیە كە ئیسالمییەكان‬ ‫بۆ تاوەكو ئێستا نەیانتوانیوە‬ ‫بەرەیەكی ئیسالمی لەكوردستاندا‬ ‫درووستبكەن‪ ،‬وەك��و بەشێك لە‬ ‫ئیسالمییەكانی ناوچەكە مەوجەی‬ ‫ئیسالمی بەرنەپێشەوە‪.‬‬ ‫ئەبوبەكر هەڵەدنی‪ ،‬ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو‪،‬‬ ‫دەڵێت‪ :‬لەئایندەدا یەكێك لەو‬ ‫شتانەی كەبیرمانلێكردووەتەوە‪،‬‬ ‫درووستكردنی لیستێكی ئیسالمی‬ ‫سەربەخۆیە بۆ هەڵبژاردنەكان‪،‬‬ ‫ب������ەاڵم ب���ی�ل�ال س��ل��ێ��م��ان‪،‬‬ ‫پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫دەڵێت» دەربارەی درووستكردنی‬ ‫لیستێكی ئیسالمی سەربەخۆ‬ ‫لەوبارەوە هیچم نەبیستووە»‪.‬‬ ‫هەڵەدنی دەرب��ارەی لیستێكی‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی س���ەرب���ەخ���ۆ‪ ،‬بە‬ ‫ڕێ��گ��ای ڕاگ��ەی��ان��د ك��ە» یەكێك‬ ‫ل���ەب���ژاردەی ك��ارەك��ان��م��ان كە‬ ‫بیرمانلێكردووەتەوە‪ ،‬دابەزینی‬ ‫بەلیستێكی‬ ‫ئیسالمییەكانە‬ ‫سەربەخۆ‪ ،‬كەئەو سێ حزبە‬ ‫ئیسالمییەی هەیە‪ ،‬كەلەدەرەوەش‬ ‫چەند گروپێك‌و كەسایەتییەكی‬ ‫سەربەخۆ هەن‪ ،‬دیارە ئەوەش‬ ‫پێویستی بەدیراسەكردن هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێمە الی خۆمانەوە وەكو‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی‪ ،‬ئ��ەوە‬ ‫یەكێكە لەخیارو بژاردەكانمان‪،‬‬ ‫ل��ەن��او ئ��اراس��ت��ەك��ان��ی ح��زب‌و‬ ‫مامناوەندەكانیشماندا‬ ‫كادیرە‬ ‫ب���ووەت���ە داواك���������اری‪ ،‬ل��ەم‬ ‫كارەیشماندا بەتەنها مەبەستمان‬ ‫كورسی نییە‪ ،‬بەڵكو دەمانەوێ‌‬ ‫حاڵەتی ئیسالمی لەكوردستاندا‬ ‫حاڵەتێكی ت��ەن��دروس��ت بێت‪،‬‬ ‫ل��ە ئ��اس��ت داخ��وازی��ی��ەك��ان��ی‬ ‫خەڵكدا بێت‪ ،‬كامڵ بێت‪ ،‬خۆی‬ ‫تازەبكاتەوە‪ ،‬لەگەڵ شەقامدا‬ ‫بڕوات‪ ،‬هەدەفەكەشمان ئەوەیە‬ ‫حاڵەتی ئیسالمی لەكوردستاندا‬ ‫بێتەپێشەوە»‬

‫كامەران محەمەد‪:‬‬

‫بوونی گەندەڵی‌و‬ ‫ناعەدالەتی سیستەمی‬ ‫حوكمرانی كوردی‬ ‫ناشیرین كردووە‬

‫دیداری‪ :‬هۆشیار حەمەئەمین‬ ‫كامەران محەمەد ئەندامی كۆمیتەی‬ ‫ناوەندی حزبی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان‌و بەرپرسی كۆمیتەی‬ ‫سەركردایەتی شارەزوور‬ ‫لەدیمانەیەكی تایبەتی گۆڤاری‬ ‫ڕیگادا تێروانینی خۆی دەخاتەڕوو‬ ‫لەسەر دۆخی ئێستای هەریم‌و‬ ‫حكومەتی ناوەند‪ ،‬باس لە‬ ‫دانیشتنەكانی ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫دەسەاڵت دەكات‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬خ��وێ��ن��دن��ەوەی ح��زب��ی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان بۆ ئەم‬ ‫دۆخ��ە چەقبەستووەی هەرێمی‬ ‫كوردستان چییە؟‬ ‫كامەران محەمەد‪ :‬ئێمە پێمانووایە‬ ‫ئەم دۆخ��ەی هەرێمی كوردستانی‬ ‫پێداتێدەپەرێت‪ ،‬پێویستە سەرجەم‬ ‫الیەنە سیاسیەكان بەدیقەتەوە‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدابكەن‌و هاوكێشە‬

‫ئیقلیمی‌و ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��ی��ەك��ان‬ ‫زانستییانەو‬ ‫خوێندنەوەیەكی‬ ‫واقیعی بۆبكەن‪ ،‬دابەشنەبین‬ ‫ب���ەس���ەر س���ی���راع‌و ملمالنێیە‬ ‫ناوچەییەكاندا‪ ،‬چونكە ناوچەكە‬ ‫بەگشتی ل���ەب���ەردەم كۆمەڵێك‬ ‫ئ��اڵ��وگ��ۆڕدای��ە ك��وردس��ت��ان��ی��ش‬ ‫بەشێكە ل��ەو ئاڵوگۆڕانە بۆیە‬ ‫پێویستە لەسەر سەركردایەتی‬ ‫سیاسی كورد خاوەنی ڕوئیایەكی‬ ‫نەخشەڕێگامان‬ ‫ه��اوب��ەش��ب��ن‪،‬‬ ‫هەبێت بۆ سەرجەم گۆڕانكاری‌و‬ ‫پێشهاتەكان‌و لەسەر مێزی گفتوگۆ‬ ‫كێشەو ئاریشە ناوخۆییەكان‬ ‫چارەسەربكەین بەرژەوەندی ڕەوای‬ ‫میلەتەكەمان نەكەینە قوربانی‬ ‫بەرژەوەندی تەسكی حزبایەتی‌و‬ ‫م��ل��م�لان��ێ��ی��ە ن��اوخ��ۆی��ی��ەك��ان‪،‬‬ ‫پێموایە كەئێستا سەرجەم الیەنە‬ ‫سیاسییەكان ه��اوڕان لەسەرجەم‬ ‫پرسە نیشتیمانی‌و نەتەوەییەكان‬ ‫كە ئەمەش خۆشحاڵی سەرجەم‬ ‫خەڵكی كوردستانیشە ئەمەش‬

‫دەبێتە سەرەتایەك بۆ بەدیهاتنی‬ ‫ئەو مافانەی كە تائیستا خەڵكی‬ ‫كوردستان بەدەستینەهێناوە ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬زورێك لە الیەنەكان باسی‬ ‫چەقبەستوی كوردستان دەك��ەن‬ ‫پێتوایە دۆخەكە گەشتبێتە ئەو‬ ‫ئاستە كە هیچ ئەمەلێك نەمابێت‬ ‫بۆ چاكسازی‌و دەرب��ازب��وون لەو‬ ‫دۆخە چەقبەستووییە؟‬ ‫كامەران محەمەد‪ :‬دیارە دۆخی‬ ‫ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ل���ەڕووی‬ ‫سیاسی‌و ئابوورییەوە پێگەیەكی‬ ‫باشی هەیە لە ناوچەكەدا زۆرێك‬ ‫لە كۆمپانیای واڵتان لە كوردستاندا‬ ‫خ��ەری��ك��ی ك���اری وەبەرهێنانن‬ ‫ل���ەب���وارە ج���ۆراوج���ۆرەك���ان���دا‬ ‫قونسوڵخانەی زۆرب���ەی واڵت��ان‬ ‫ب��وون��ی ه��ەی��ە ل��ە ه��ەول��ێ��ردا‪،‬‬ ‫ب��وون��ی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‌و كەناڵە‬ ‫جۆراوجۆرەكانی ڕاگەیاندن بوونی‬ ‫جۆریك لە ئازادی رۆژنامەگەری‌و‬ ‫میدیای ئەهلی بەسەرەتایەكی‬ ‫باش لەقەڵەمبدەین‪ ،‬گۆڕانكاری‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪13‬‬

‫ب��ەرچ��اوی بەخۆیەوە بینیووە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەمانەشدا ئەو گرفتانەی‬ ‫ك��ەب��ەرۆك��ی حكومەتی گ��رت��ووە‬ ‫بریتییە ل��ەدەس��ت��وەردان��ی حزب‬ ‫ل��ەك��اروب��ارەك��ان��ی ح��ك��ووم��ەت‌و‬ ‫دام���ەزراوەك���ان‌و مۆنۆپۆڵكردنی‬ ‫ب�������ازاڕو چ���وون���ەن���اورك���ای���ە‬ ‫ئابوورییەكان بۆ ب��ەرژەوەن��دی‬ ‫ح���زب���ی‪ ،‬ب���وون���ی گ��ەن��دەڵ��ی‌و‬ ‫ناعەدالەتی سیستەمی حوكمرانی‬ ‫ك��وردی ناشیرین ك��ردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەس��ەاڵت پێویستە بە بەرنامەو‬ ‫ئالیەتی گونجاو كار بۆنەهیشتنی‬ ‫كەموكورتییەكان ب��ك��ات خۆی‬

‫ئەو گرفتانەی‬ ‫كەبەرۆكی‬ ‫حكومەتی‬ ‫گرتووە بریتییە‬ ‫لەدەستوەردانی‬ ‫حزب‬ ‫لەكاروبارەكانی‬ ‫حكومەت‌‬ ‫دەربازبكات لەم دۆخە كەبەقازانجی‬ ‫حكومەت‌و هەردوو حزبی دەسەاڵت‬ ‫نییە ‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬پێتوایە ل��ەم ك��ات��ەدا‬ ‫دەسەاڵت ئیرادەی چاكسازی هەیە؟‬ ‫ك��ام��ەران محەمەد‪ :‬چاكسازی‬ ‫دەب��ێ��ت ك��ارێ��ك��ی لەپێشینەی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫ب��ێ��ت‪ ،‬چ��ون��ك��ە ئ��ەم��ە داوای‬ ‫س��ەرج��ەم الیەنە سیاسییەكان‌و‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و كۆمەاڵنی خەڵكی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬ناكرێت ئەم داوایە‬ ‫لەبەرچاونەگیرێت‪ ،‬بەڕاستی هیچ‬ ‫ڕێگرییەك ل��ەب��ەردەم حكومەتی‬

‫‪14‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫هەرێمی كوردستاندا نیە‌و پێویستە‬ ‫زۆر پەلەبكات لەدرووستكردنی‬ ‫دەزگ����ای ن��ەزاه��ەی بێالیەنداو‬ ‫بۆئەوەی لەوێوە بەدواداچوونبكریت‬ ‫بۆ لێپرسینەوەو لێپیجینەوە لە‬ ‫گەندەڵیەكان‌و بەدواداچوونبكرێت‬ ‫بۆسەرجەم دامودەزگاكان‪ ،‬ئەركی‬ ‫پەرلەمانە ڕۆڵێكی بەرچاوبگێڕێت‬ ‫لەم ب���وارەداو چاودێرێكی باشی‬ ‫وەزارەت‌و دامودەزگاكانی حكومەت‬ ‫بێت‌و لەداهات‌و چۆنیەتی سەرفیات‬ ‫بكۆڵێتەوە‪ ،‬پێمووایە چاكسازی‬ ‫كارێكی ئەوەند قورس نییە بەاڵم‬ ‫ئیرادەو هەنگاوی عەمەلی دەوێت‬ ‫سیستەماتیك‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی‬ ‫چارەسەری گونجاو بگیرێتەبەر بۆ‬ ‫كۆتاهێنان بەم پرسە ‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬خوێندنەوەی بەڕێزت‬ ‫بۆ دانیشتنەكانی ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫دەسەاڵت چییە؟‬ ‫ك���ام���ەران م��ح��ەم��ەد‪ :‬دی���ارە‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‌و‬ ‫دانیشتنەكانی‬ ‫دەس�������ەاڵت پ���ەی���وەن���دی ب��ەو‬ ‫داواكارییانەی ئۆپۆزسیۆنەوە هەیە‬ ‫كەلە چەند ساڵی ڕابردوو لەڕێگەی‬ ‫پاكێجەكانیانەوە‬ ‫بەیاننامەو‬ ‫ئاراستەی دەسەاڵتیان كردبوو‪ ،‬كە‬ ‫ئەویش بریتییە لە دەستوورو ئەو‬ ‫یاسانەی كە ڕەهەندی نیشتمانیان‬ ‫هەیە لە ئێستادا هەرسێ الیەنی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ بەڕێز سەرۆكی‬ ‫ه��ەری��م ك��ۆب��وون��ەوە‪ ،‬س��ەرن�ج‌و‬ ‫خستووەتەروو‬ ‫داواكاریەكانیان‬ ‫ل�������ەدوای ئ������ەوەش وەف���دێ���ك‬ ‫بەسەرۆكایەتی دكتۆر بەرهەم‌و‬ ‫نێچیرڤان بارزانی سەردانی هەرسێ‌‬ ‫الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆنیان كردووە‬ ‫دیارە لەم دواییانەدا الیەنەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەڕێگەی كۆنگرەیەكی‬ ‫رۆژن��ام��ەن��ووس��ی��ی��ەوە وەاڵم���ی‬ ‫دەس��ەاڵت��ی��ان دای���ەوە ك��ە ئ��ەوان‬ ‫ب��ەش��داری حكومەتی بنكەفراوان‬ ‫ناكەن‌و چاوەڕواندەكەن كە دەسەاڵت‬ ‫ئ��ەو داوای��ان��ەی��ان جێبەجێبكات‬ ‫پاكێجەكانیانەوە‬ ‫كەلەڕێگەی‬ ‫خستویانەتەڕوو‪ ،‬پێموایە هەردووال‬

‫پێویستە ب��ەئ��ەرك��ی سەرشانی‬ ‫خۆیان هەڵبسن‌و داواكانی یەكتری‬ ‫قبوڵبكەن چونكە ئەوە لە خزمەتی‬ ‫پرۆسەی سیاسییە لە كوردستان ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬پێتووایە ئەو دانیشتنانەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و دەس��ەاڵت كۆتایی‬ ‫دێنێت بەقەیرانەكانی كوردستان؟‬ ‫ك��ام��ەران محەمەد‪ :‬لەڕاستیدا‬ ‫حكومەت بەرنامەو ئەجێندای خۆی‬ ‫هەیە ب��ۆ سیستەمی حكومرانی‬ ‫الی��ەن��ی ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ارە ئ���ەوەی‬ ‫پەیوەندی بە ئۆپۆزسیۆنەوە هەیە‬ ‫بەدواداچوونە بۆ كەموكورتییەكانی‬ ‫حكومەت ئەویش لەڕێگەی كەناڵە‬ ‫بەداخەوە‬ ‫جۆراوجۆرەكانیەوە‪،‬‬ ‫ئ��ەم دووجەمسەرە لەكوردستان‬ ‫ن��ەی��ان��ت��وان��ی��وە وەك پێویست‬ ‫یەكتری قبوڵبكەن‪ ,‬ب���ەڕای من‬ ‫ناكرێت ئۆپۆزسیۆن باش‌و خراپ‬ ‫ڕەتبكاتەوە تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە بۆیە ئەمە وادەكات‬ ‫لەهەندێ حاڵەتدا مەهامی خۆی‬ ‫نەپێكێت‪ ،‬دەس��ەاڵت��ی��ش نابێت‬ ‫وەكو دوژمن سەیری ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بكات‪ ،‬چونكە تەنها بەرنامەو‬ ‫دیدوبۆچوونیان لەیەكتر جیاوازن‪،‬‬ ‫ل��ە راس��ت��ی��دا ئ���ەم تێڕوانینی‬ ‫یەكتر قبوڵنەكردنە ب���ەزەرەری‬ ‫خەڵكی كوردستان تەواودەبێت‪.‬‬ ‫لەسیستەمی حكومڕانی دیموكراتیدا‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن یەكێكە لەپایە‬ ‫گرنگەكانی ئ��ەو پرۆسەیە هەر‬ ‫كاردانەوەیەكی خ��راپ نیشانەی‬ ‫پرسیار لەسەر هەردووال دادەنێت‪،‬‬ ‫پێویستە بە دانووستان‌و گفتوگۆ‬ ‫چ��ارەس��ەری گونجاو بدۆزنەوەو‬ ‫كێشەكان چارەسەر بكەن ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬خویندنەوەی بەڕێزت بۆ‬ ‫ئ��ەدای ئۆپۆزسیۆن لەكوردستان‬ ‫چییە؟‬ ‫كامەران محەمەد‪ :‬ئۆپۆزسیۆن‬ ‫سەرەتایەكی نوێیە لەكوردستان‬ ‫كەلە دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی‬ ‫‪ 2009‬خۆی ڕاگەیاند‌و بەشدارینەكرد‬ ‫لەپێكهێنانی حكومەتدا‌و لەوكاتەوە‬ ‫سیستەمی حكومڕانی دوو جەمسەری‬

‫دەستیپێكرد لەئیستادا ئۆپۆزسیۆن‬ ‫خاوەنی ‪ 35‬كورسی پەڕلەمانییە‌و‬ ‫ڕۆڵ��ی ب��ەرچ��او‌و دی��اری��ان هەیە‬ ‫لەپرۆسەی سیاسیدا‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ه��ۆك��ار چییە ك��ە ئیوە‬ ‫بەشدارنەبوون لە كۆبوونەوەی‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‌و دەس���ەاڵت ك��ام ال‬ ‫رازینەبوون بەبەشداریكردنی ئێوە؟‬ ‫ك���ام���ەران م��ح��ەم��ەد‪ :‬دی���ارە‬ ‫كۆبوونەوەی ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەاڵت‬ ‫ێ الی��ەن��ەك��ەی‬ ‫ل��ەس��ەر داوای س � ‌‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوو دەمێكیش بوو ئەو‬ ‫ێ الیەنە داوای كۆبوونەوەی پێنج‬ ‫س‌‬ ‫قۆڵیان دەكرد كە بەئامادەبوونی‬ ‫ێ الیەنەكەی‬ ‫سەرۆكی هەرێم‌و س ‌‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بێت كۆبوونەوەكە‬ ‫ئەنجامدرا‪ ،‬الیەنە سیاسیەكانی‬ ‫تر بەشداریان تێدانەكرد‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئاگاداری تەفاسیلی ئەوكۆبونەوە‬ ‫نین‌و لەراستیدا هەر كۆبونەوەیەك‬ ‫بۆ چارەسەری كێشەكانی ناوخۆ‬ ‫ئەنجامبدرێت ئێمە پشتیوانی‬ ‫ل��ێ��دەك��ەی��ن ئ��وم��ێ��ددەك��ەم ئ��ەم‬ ‫دانیشتنانە بەردەوامبێت چونكە‬ ‫ێ دانیشتن‬ ‫هیج ناكۆكییەك بەب ‌‬ ‫لەسەر مێزی گفتوگۆ ناتوانرێت‬ ‫چارەسەربكرێت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ڕای ب��ەرێ��زت چییە‬ ‫لەسەر بارودۆخی ئێستای عێراق‬ ‫بەتایبەتی ئەو خۆپیشاندانانەی‬ ‫ك���ە ل���ە ن���اوچ���ە س��ون��ن��ی��ەك��ان‬ ‫ئەنجامدەدرێت؟‬ ‫ك��ام��ەران محەمەد‪ :‬بارودۆخی‬ ‫ئێستای ع��ێ��راق بەقۆناغێكی‬ ‫هەستیارو ئ��اڵ��ۆزدا تێدەپەڕێت‬ ‫هیچ ئ��ی��رادەی��ەك بەدیناكرێت‬ ‫ب��ۆ كۆتایهێنانی ئ��ەوق��ەی��ران‌و‬ ‫ئاڵۆزییانەی كەحكومەتی عێراقی‬ ‫ت��ێ��ك��ەوت��ووە ئ��ەم��ەش ب��ۆ ئ��ەوە‬ ‫دەگ��ەڕێ��ت��ەوە هیچ متمانەیەك‬ ‫ن��ەم��اوە لەناو پێكهاتەو كوتلە‬ ‫سیاسییەكانی ن��او پەڕلەمانی‬ ‫ع��ێ��راق ك���ار بەڕێكەوتننامەو‬ ‫دەستوور ناكرێت تادێت وەزعەكە‬ ‫ئاڵۆزتردەبێت حكومەت‌و پەڕلەمان‬ ‫هیچ ڕۆڵێكیان نەماوە ل��ەڕووی‬

‫ئەركەكانیان‌و‬ ‫جێبەجێكردنی‬ ‫یاساكان لەواڵتدا مالكیی زۆربەی‬ ‫وەزارەتە ئەمنییەكان بەوەكالەت‬ ‫سەرپەرشتی دەكات‌و ڕۆڵی سوننە‬ ‫ب����ەرەو تەهمیشبوون دەچ��ێ��ت‬ ‫لەژێر یاسای تیرۆردا دەیەوێت‬ ‫س��ەرك��ردەك��ان��ی��ان ب��دات��ەدادگ��ا‪،‬‬ ‫ح��ك��وم��ەت ف��ەش��ەل��ی ه��ێ��ن��اوە‬ ‫لەڕووی ئاوەدانكردنەوەو پرۆژەی‬ ‫خزمەتگوزاریدا‌و ڕۆژانە تەقینەوەو‬ ‫ك���اری تیرۆریستی ل��ەزۆرب��ەی‬ ‫ش��ارەك��ان��ی ع��ێ��راق��دا دەك��رێ��ت‬ ‫س��ەدان خەڵك دەبێتە قوربانی‬ ‫ئ��ەو عەقلیەتەی ك��ە تەحەكوم‬ ‫بە عێراقەوە دەك��ات‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫ع��ێ��راق ب����ەرەو دی��ك��ت��ات��ۆری��ەت‬ ‫بەرێت سەرباری ئەوەش زۆربەی‬ ‫ئ��ەو كێشانەی كەپەیوەندی بە‬

‫پابەندنابێت بەدەستوورەوە چیتر‬ ‫ل��ەوەزی��ات��ر ك��ات بەفیرۆنەدەن‬ ‫چونكە لە ب��ەرژەوەن��دی خەڵكی‬ ‫كوردستان نییە ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬پێتوایە هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫حكومەتی عێراق دەبێتە چارەسەری‬ ‫كیشەكانی عێراق؟‬ ‫ك�������ام�������ەران م����ح����ەم����ەد‪:‬‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی حكومەت بە هیچ‬ ‫جۆرێك نابێتە چارەسەر چونكە‬ ‫پێویستە بەپێی دەستوور پەرلەمان‬ ‫هەڵبوەشێتەوەو یان هەڵبژاردنی‬ ‫من‬ ‫ئەنجامبدرێت‬ ‫پێشوەخت‬ ‫پێموایە لەهەڵبژاردنێكی ت��ردا‬ ‫نەتوانرێت ت��ەواف��وق بكرێت بۆ‬ ‫پێكهێنانەوەی ح��ك��وم��ەت ئ��ەم‬ ‫كێشانە بەردەوام دووبارەدەبێتەوە‬ ‫ئەقڵیەتی شەخسی قاعیدو زۆرینەو‬

‫بەڕای من ناكرێت ئۆپۆزسیۆن باش‌و‬ ‫خراپ ڕەتبكاتەوە تەنها لەبەرئەوەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنە‪ ،‬بۆیە ئەمە وادەكات‬ ‫لەهەندێ حاڵەتدا مەهامی خۆی نەپێكێت‬ ‫ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان��ەوە هەیە‬ ‫چارەسەرنەكراون ڕۆژانە وەزعەكە‬ ‫بەرەو ئاڵۆزتر دەچێت لە بەینی‬ ‫ح��ك��وم��ەت‌و ن���اوەن���ددا مالكیی‬ ‫خ���ۆی دەدزێ����ت����ەوە‌و دەی��ەوێ��ت‬ ‫لەڕێگەی مەلەفی ئەمنی ناوچە‬ ‫جێناكۆكەكان بگرێتەدەست بە‬ ‫مەبەستی كۆنتڕۆڵكردنی ناوچە‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ی��ەك��ان��ی دەرەوەی‬ ‫ه��ەری��م و ب��ەم��ەش ئ��ام��ادەك��اری‬ ‫بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی‬ ‫پ��ارێ��زگ��اك��ان دەك����ات‪ ،‬بەمەش‬ ‫دۆخی ئەمنی ئەوناوچانە بەرەو‬ ‫ئاڵۆزبوون دەچێت كە پێمووایە‬ ‫بەرپرسیاریەتییەكە لە ئەستۆی‬ ‫مالكییدایە پێویستە الی��ەن��ە‬ ‫سیاسیەكان‌و نوێنەرەكانی كورد‬ ‫لەوەتێبگەن كە حكومەتی عێراق‬

‫كەمینە واڵت بەرەو دیكتاتۆریەت‬ ‫دەب���ات كەلەڕاستیدا ب��ۆئ��ەوەی‬ ‫سەرجەم ن��ەت��ەوەو مەزهەبەكان‬ ‫هەست بە بوونی خۆیان بكەن‬ ‫باشترین چارەسەر بۆئەم دۆخەی‬ ‫ێ هەرێمی‬ ‫ئێستای عێراق بوونی س ‌‬ ‫شیعی‌و سوننی‌و كوردە‪.‬‬ ‫ڕێ������گ������ا‪ :‬ل�����ەئ�����ەگ�����ەری‬ ‫ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەی حكومەت‪،‬‬ ‫حكومەتی كاربەڕێكەر لە قازانجی‬ ‫كام الیەنی عێراقدا دەبێت؟‬ ‫ك��ام��ەران محەمەد‪ :‬بەتەئكید‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ی ك���ارب���ەڕێ���ك���ەر لە‬ ‫بەرژەوەندی مالكیدایە‌و لەئێستادا‬ ‫مالكیی هەوڵ بۆ ئەو تاكڕەوییە‬ ‫دەدات بۆئەوەی لە هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫زۆری�����ن�����ەی ك���ورس���ی���ی���ەك���ان‬ ‫بەدەستبێنێت‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪15‬‬

‫بەیاننامەكانی ئۆپۆزسیۆن لە ‪17‬ی ش‬ ‫بۆ ئەوەی دەستی وااڵبێت لەخو‬ ‫ناسح عبدالرحیم‪ :‬هەڵەبجەی شەهید‬

‫بەیاننامە ‪ 7‬خاڵییەكەی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان گڵۆپی سەوز‬ ‫بوو بۆ شەقام ؟!‬ ‫لەسەروەختی بەهاری عەرەبی‌و‬ ‫كەوتنی ڕژێ��م��ە دیكتاتۆرەكانی‬ ‫واڵتانی عەرەبی وەك تونس‌و میسرو‬ ‫دەستپێكردنی شۆڕش لە هەریەك لە‬ ‫واڵتانی لیبیاو سوریا دژ بە ڕژێمە‬ ‫حوكمڕانەكانی ئەو واڵتە لە شەوی‬ ‫‪ /30/29‬شوباتی ‪ 2001‬واتە تەنها ‪19‬‬ ‫ڕۆژ پێش كۆبوونەوە جەماوەریەكەی‬ ‫‪17‬ی شوبات لە ب��ەردەرك��ی سەرا‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان لە بەیاننامەیەكی‬ ‫‪ 7‬خاڵیدا كە چاودێران پێیانووایە ئەو‬ ‫بەیاننامەیە زیاتر وەك بەنزینێك‬ ‫بوو بۆ سەر ئاگر‪ ,‬كە ب��ووە هۆی‬ ‫ئەوەی تین‌و تاودانی شەقام‌و دەنگی‬ ‫ناڕەزایی خەڵك لە دەسەاڵتدارانی‬ ‫یەكیتی‌و پارتی بگەیەنێتە ترۆپك‌و‬ ‫ك��ورد وات��ەن��ی جامەكە پ��ڕب��ووەو‬ ‫لەسەریدەڕژێت‬ ‫ل��ەخ��اڵ��ی ژم����ارە ‪3‬و ‪4‬دا زۆر‬ ‫بەئاشكرا داوای هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫حكومەت‌و پەرلەمانی كرد كە خەڵكی‬ ‫كوردستان‌و شەقام خوێندنەوەیان‬ ‫بۆ ئەم خااڵنە وابوو كە بزووتنەوەی‬ ‫گ��ۆڕان بڕیاری كۆتاییهێنانیداوە‬ ‫بەم دەسەاڵتە ‪.‬لەخاڵی ژم��ارە ‪2‬دا‬ ‫ك��ە ب��اس ل��ە هیزە ئەمنییەكان‌و‬ ‫موخابەراتییەكان دەك���ات وەك‬ ‫ڕێگەخۆشكەكەرێكە بۆ سەركەوتنی‬ ‫ش��ۆرش��ەك��ە‪ ,‬خەڵكی ك��وردس��ت��ان‬ ‫گەنجان بەو ئومێدەوە رۆشتنەسەر‬ ‫شەقام كە بەیاننامە ‪ 7‬خاڵیەكەی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان گڵۆپی سەوزەو‬ ‫بۆیهەڵكراوە‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫كي خويَناوي كرد؟‬ ‫‪17‬ي شوبات َ‬

‫ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەاڵت پێكەوە‬ ‫شەقامیان لە ‪ 17‬شوبات خوێناویكرد‬ ‫پاش دوو ساڵ بێدەنگی خەڵكی‬ ‫خۆپیشاندەرو شەقامی كوردستان‬ ‫ئێستا ك��ات��ی ئ���ەوە ه��ات��وو كە‬ ‫بپرسین ئایا ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەاڵت‬ ‫كامیان شەقامەكانیان سووركرد‬ ‫بە خوێنی گەنجانی والت ئێستا‬ ‫ق��س��ە ل��ەس��ەر ئ��ەوەی��ە ك��ە ئ��ەوە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بوو دەستی دەسەاڵتی‬ ‫وااڵك���رد ب��ۆ خوێنڕشتنی خەڵك‬ ‫چونكە ئەكرێت بەیاننامەكانی‬

‫ئۆپۆزسیۆن وەك پشتكردن بێت‬ ‫لە شەقام‌و خۆجیاكردنەوەبێت لە‬ ‫خۆپیشاندەران‌و ش��ەق��ام‌و خەڵك‬ ‫ب��دات��ەب��ەر ك���اردان���ەوەی دەس��ەاڵت‬ ‫هەروەها بۆ ئەوەی خۆی بپارێزێت‬ ‫لە كاردانەوەی دەسەاڵت ئەو ڕقەی‬ ‫دەسەاڵت هەیەتی تەنها بە خەڵكی‬ ‫خۆپیشاندەری بڕێژێت‪.‬‬ ‫بەیاننامەكانی ئۆپۆزسیۆن گڵۆپی‬ ‫سەوز بوون بۆ دەسەاڵت بۆ ئەوەی‬ ‫دەس��ت��ی وااڵب��ێ��ت ل��ە خوێنڕشتنی‬ ‫خەڵكی كوردستان‬

‫شـوباتدا گڵۆپی سەوزبوون بۆ دەسەاڵت‬ ‫وێنڕشتنی خەڵكی كوردستان‬ ‫بە گێرەشێوێن ناوزەندكرد ئەمەش‬ ‫وەك نیازپاكییەك لەبەرامبەر‬ ‫دەسەاڵت‌و كاردانەوەی‪ ,‬بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانیش لە ڕێگەی نەوشیروان‬ ‫مستەفاو محمد توفیق ڕەحیمەوە زۆر‬ ‫بەتووندی دژایەتی خۆپیشاندەرانی‬ ‫كردو خۆپیشاندەرانی بە گێرەشێوێن‬ ‫ن��اوزەن��دك��رد هەتا ئ��ەو ڕادەی���ەی‬ ‫ئامادەیی خۆیان‌و بزووتنەوەكەیانی‬ ‫دەربڕی بۆ پاریزگاریكردنی لە بارەگا‬ ‫حیزبیەكانی یەكێتی‌و پارتی‪ ,‬كۆمەلی‬ ‫ئیسالمیش ئیدانەی خۆپیشاندەرانی‬ ‫كرد ئەمەش وەك نیازپاكی خۆی‌و‬ ‫ئەوەی بەدەسەاڵت گەیاند كە ئێمە‬ ‫لەگەڵ خۆپیشاندان‌و شەقامدانین‌و‬ ‫ئ��ەن��دام��ان��ی ئێمە ب��ەش��داری ئەو‬ ‫خۆپیشاندانەیان نەكردووە‪,‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لە ترسی دەسەاڵت‬ ‫پ��ش��ت��ی ل���ە ش����ەق����ام‌و خ��ەڵ��ك��ی‬ ‫خۆپیشاندەر كردو گڵۆپی سەوزی‬ ‫هەڵكرد بۆ چەكدارەكانی پارتی‌و‬ ‫یەكێتی ب��ۆ ئ���ەوەی شەقامەكانی‬ ‫سلێمانی بە خوێنی خۆپیشاندەران‌و‬ ‫گەنجانی كوردستان سووربكەن‪.‬‬

‫تا ئێستا هیزەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئامادەنەبوون لەبەرامبەر ناساندنی‬ ‫خۆپیشاندەرانی ب��ەردەم لقی ‪ 4‬ی‬ ‫پارتی بە گێرشێوێن ڕوونكردنەوە‬ ‫بدەن‌و داوای لێبوردن بكەن لە خەلكی‬ ‫سەرشەقام ئەمەش نیگەرانییەكی‬ ‫زۆری لەالی خەڵكی ناڕازی شەقام‬ ‫درووس��ت��ك��ردووە كە ب��ووەت��ە هۆی‬ ‫ئەوەی زۆرێك لە خەڵكی شەقام لەم‬ ‫هێزانە دووربكەوێتەوە ‪.‬‬ ‫ی���ەك���گ���رت���ووی ئ��ی��س�لام��ی لە‬ ‫خۆپیشاندەرانی‬ ‫بەیاننامەیەكیدا‬

‫بۆ ئەوەی خەڵك نەبێتە خاوەنی‬ ‫شەقام‌و شەقام لە كوردستاندا‬ ‫درووستنەبێت‬ ‫ئێستا خەڵكی كوردستان گەشتووتە‬ ‫ئەو قەناعەتەی كە ئۆپۆزسیۆن‌و‬ ‫سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆن پێیان‬ ‫باشنییە شەقامێكی بەهێزو خاوەن‬ ‫بریارو داكۆكیكار درووستبێت كە‬ ‫دواڕۆژ ببێتە كێشە ل��ەب��ەردەم‬ ‫حوكمڕانیاندا‪ ,‬ئەم ئۆپۆزسیۆنە پێی‬ ‫باشنییە شەقام هەبێت چونكە ئەمان‬ ‫هەمان عەقڵیەتی یەكێتی‌و پارتییان‬ ‫هەیە لە حوكمڕانیداو باوەڕیانوایە‬ ‫بڕیارە چارەنووسسازەكان خۆیان‬ ‫لەناو مەكتەب سیاسی‌و نوخبەیەكی‬

‫س��ی��اس�ی‌و حیزبیدا بكرێت نەك‬ ‫ئ��ەوەی شەقامێكی زیندوو خاوەن‬ ‫بڕیار درووستبێت‌و بێتە مۆتەكەی‬ ‫بەردەمیان‪ ,‬بزووتنەوەی گ��ۆڕان‌و‬ ‫ك��ۆم��ەڵ‌و ی��ەك��گ��رت��ووی ئیسالمی‬ ‫ه��ەروەك چ��ۆن پێش ‪17‬ی شوبات‬ ‫س��ەروەری خەلك بوو ئۆپۆزسیۆن‬ ‫بێبەش دەبوو لەو سەروەرییە بۆیە‬ ‫لە پشتەوە خەنجەری ژەهراویاندا‬ ‫لە پشتی شەقام‬ ‫‪17‬ی شوبات لە شۆڕشەوە بۆ‬ ‫خۆپیشاندان‌و لەخۆپیشاندانەوە بۆ‬ ‫یادكردنەوە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن پاش ئەوەی خوێنی‬ ‫خەڵك ڕژا بۆ ئ��ەوەی خۆیان لە‬ ‫بەرپرسیاریەتی ئەو خوێنە البدەن‬ ‫هەستان ب��ە گۆرینی ئاراستەی‬ ‫ش��ۆڕش��ەك��ە ب��ۆ خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان‌و‬ ‫كۆبوونەوەی جەماوەری ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەڕێگەی كۆمەڵێك كادیری بااڵو‬ ‫مامناوەندی خۆیەوە خۆیان گەیاندە‬ ‫شوێنی بڕیاردان‌و دواجار خۆیانكردە‬ ‫دەمڕاست‌و دەستیانبەسەر مەنسەی‬ ‫س��ەرای ئازادیدا گرت بەشێوەیەك‬ ‫كە ئەو مینبەرە ئەوەندەی شوێنی‬ ‫ت��ەڕات��ی��ن��ی ك����ادرە حیزبیەكانی‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‌و ب�ڵ�اوك���ردن���ەوەی‬ ‫بەرنامەو ئەجێندای ئۆپۆزسیۆن بوو‬ ‫نیوهێندە شوێنی ئەوە نەبوو خەڵك‌و‬ ‫میللەت تەعبیر لەخۆی بكات‪.‬‬ ‫لە یادكردنەوە بۆ دیاری‌و‬ ‫خەاڵتدابەشكردن‌و وێنەگرتن‬ ‫هەمان میكانیزم ڕێگاكاكانی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی كە بۆ ناشیرینكردنی‬ ‫ڕووداوەك�����ان دەیانگرتەبەر لە‬ ‫دووەمین ساڵیادی ‪17‬ی شوبات‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەڕێگەی كۆمەڵێك‬ ‫خ��ەڵ��ك��ی خ���ۆی���ەوە دەس��ت��ی��گ��رت‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪17‬‬

‫بەسەر مەراسیم‌و یادكردنەوەكانی‬ ‫شەهیدانی ‪17‬ی ش��وب��ات ك��ە بۆ‬ ‫ئ��ەوەی لەم ڕێگەیەوە شەهیدان‌و‬ ‫‪17‬ی شوبات بكەنە موڵكی خۆیان‬ ‫تالەم ڕێگەیەوە س��ەروەری ‪17‬ی‬ ‫شوبات لە شەقام بسەنەوە‌و بیكەنە‬ ‫موڵكی خۆیان هەروەها شەهیدانی‬ ‫‪17‬ی شوباتییش بە حزبی بكەن‌و‬ ‫ه���ەروەك چ��ۆن پیشتر یەكێتی‌و‬ ‫پ��ارت��ی شەهیدانی نەتەوەییان‬ ‫ل��ەن��ێ��وان خ��ۆی��ان��دا ب��ەش��ك��ردو‬ ‫شەهیدانیان ناشرینكرد ئەمانیش‬ ‫ئۆپۆزسیۆن هەستان ب��ەوەی ئەم‬ ‫شەهیدانە بكەنە موڵكی خۆیان لە‬ ‫سیمبولێكی نەتەوەیی‌و نیشتمانی‬ ‫چاكسازییەوە بیانكەنە شەهیدی‬ ‫حزبی‌و ئەمەش بۆخۆی جۆریكیتری‬ ‫لێدانی ئۆپۆزسیۆن بوو لە شەقام‌و‬ ‫سەروەرییەكانی ‪17‬ی شوبات‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن سەرمایەی ‪17‬ی شوبات‬ ‫مۆنۆپۆل دەكات‬ ‫خەڵكی چ��االك��وان��ی م��ەدەن�ی‌و‬ ‫ڕۆژنامەنووسان‌و خۆپیشاندەرانی‬ ‫دەرەوەی حزبەكانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ل����ەالی����ەن ئ���ۆپ���ۆزس���ی���ۆن���ەوە‬ ‫هامشدەكرێن‌و ڕێگەیان پێنادرێت‬ ‫لە كەناڵەكانی ئەوانەوە باس لە‬ ‫‪17‬ی شوبات بكەن‬ ‫ك��ەی��وان ه��ەورام��ی یەكێك لە‬ ‫خۆپیشاندانەكانی‬ ‫ڕێكخەرانی‬ ‫ه��ەڵ��ەب��ج��ەی ش��ەه��ی��د پێیوایە‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن خ��ەڵ �ك‌و شەقامی‬ ‫ف��ری��وداو ناڕەزایەتییەكانی بۆ‬ ‫بەرژەوەندی تایبەتی حزبی خۆی‬ ‫بەكارهێنا ل��ەوب��ارەی��ەوە دەڵێت‬ ‫« لەڕاستیدا ‪17‬ی شوبات خەلكی‬ ‫ن���اڕازی ه��ات��ەس��ەرش��ەق��ام ب��ەاڵم‬ ‫ئۆپۆزسیۆن خۆیكردە خاوەنی‬ ‫خەڵك‌و وەه��ای نیشاندا كە ئەو‬ ‫ب��ەرگ��ری��ك��اری ش��ەق��ام��ەو لەگەڵ‬ ‫داواك��اری��ی��ەك��ان��ی خ��ەڵ��ك��دای��ەو‬ ‫هەڵوێست وەردەگ���رێ���ت لەگەڵ‬ ‫شەقامدا‪ ،‬نەك لەئێستادا بەڵكو‬ ‫هەر لەسەروەختی ‪17‬ی شوباتدا‬ ‫ئۆپۆزسیۆن خۆیكرد بەخاوەنی‬

‫‪18‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪17‬ی شوبات‪ ،‬ڕوونترین نموونەش‬ ‫ك��ۆب��ون��ەوەی پێنج قۆڵییەكان‬ ‫ك��ە ئۆپۆزسیۆن ل��ەب��ری شەقام‬ ‫لەگەڵ دەس��ەاڵت دانیشت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن خەڵكی ف��ری��وداو‬ ‫ن��اڕەزای��ەت��ی��ی��ەك��ان��ی شەقامی‬ ‫وەكو هەلێك بەكارهێنا بۆخۆی‬ ‫ت��ا فشاربخاتە س��ەر دەس���ەاڵت‬ ‫ب��ۆ وەرگ��رت��ن��ەوەی ب��ودج��ەك��ەی‬ ‫ه���ەرس���ێ الی������ەن‌و دوات���ری���ش‬ ‫ئەندامەكانی‬ ‫خانەنشینكردنی‬ ‫حزبە ئۆپۆزسیۆنەكان‪ ،‬ب��ەدەر‬ ‫لەوە ئۆپۆزسیۆن هیچ داواكاریەكی‬ ‫خەڵكی نەگەیاندە دەسەاڵت‌و بەڵكو‬ ‫بەپێچەوانەشەوە دەتوانین بڵیین‬ ‫ئۆپۆزسیۆن شەقامی وەك��و پرد‬ ‫بەكارهێنا بۆ گەشتن بەمەرامەكانی‬ ‫خۆی»‬ ‫ئۆپۆزسیۆن ڕێگەنادات باسی‬ ‫( بیالل نوری ) خۆپیشاندەرە‬ ‫زیندانیكراوەكە بكرێت‬ ‫ل���ە دووەم����ی����ن س��اڵ��ی��ادی‬ ‫شەهیدكردنی گەرمیان ئەحمەدی‬ ‫‪ 12‬ساڵ ڕیگریدەكرێت لە خەڵكی‬ ‫سەربەخۆو خەڵكانی دەرەوەی‬ ‫ه��ی��زە ئۆپۆزسیۆنەكان وت��ارو‬ ‫پ��ەی��ام��ەك��ان��ی��ان ب��خ��وێ��ن��ن��ەوە‪,‬‬ ‫گروپێك لە گەنجانی هەڵەبجەی‬ ‫شەهید كە بەشداریانكردبوو لەو‬ ‫سالیادەدا لەالیەن بەڕێوبەرانی‬ ‫مەراسیمەكەوە ڕێگەیان پێنادرێت‬ ‫پەیامەكەیان بخوێننەوە‪ ,‬ڕەنجە‬ ‫شێخ غالی یەكێك چاالكەوانی‬ ‫هەڵەبجەی‬ ‫خۆپێشاندانەكانی‬ ‫شەهید كە لەگەڵ چەند گەنجێكی‬ ‫هاورێی بەمەبەستی بەشداریكردن‬ ‫لە مەراسیمی دوومین ساڵیادی‬ ‫ش��ەه��ی��د گ��ەرم��ی��ان دەڕۆن بۆ‬ ‫چ��ەم��چ��ەم��اڵ ت��ا ل���ەوێ پەیامی‬ ‫گەنجانی خۆپێشاندەری شاری‬ ‫هەڵەبجە بخوێننەوە‬ ‫ڕەن���ج���ە ش��ێ��خ غ��ال��ی وت���ی‪:‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لە ساتەوەختی ‪17‬ی‬ ‫شوباتدا پشت لە شەقام دەكات بەاڵم‬ ‫ئێستا خەریكی بردنی سەروەری‌و‬

‫شەهیدەكانیەتی بۆخۆی ئەوەی‬ ‫من بینیم لەو مەراسیمە ئەوەبوو‬ ‫ك���ە ت��ەن��ه��ا ك���ادی���ران���ی ح��زب��ە‬ ‫ئۆپۆزسیۆنەكان بۆیان هەبوو‬ ‫وتار پێشكەشبكەن ڕێگەیان نەدا‬ ‫ئێمەی چ��االك��وان‌و خۆپیشاندەر‬ ‫ك��ە ك���ادری حزبی نین‌و خەڵكی‬ ‫سەربەخۆین وتار پێشكەشبكەین‬ ‫ب����ەاڵم ب��ەپ��رس��ێ��ك��ی ی��ەك��گ��رت��وو‬ ‫س����ۆران ع��وم��ەر وەك كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمی‌و س����ەردار ع��ەب��دواڵش‬ ‫وەك نوێنەری بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫وتاری پێشكەشكرد ئێمە گەنجانی‬ ‫هەڵەبجە‌و دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبكر‬ ‫ڕێگریان لێكرین لەبەر ئ��ەوەی‬ ‫سەربەخۆ بووین‪ ,‬ئەو گەنجەی‬ ‫هەڵەبجە دەڵێت سەرەتا پێیانوتین‬ ‫ئێوەش لەبەرنامەی مەراسیمەدان‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەب��ەر ئ���ەوەی ئێمە لە‬ ‫وتارەكەماندا باسی بیالل نوری‬ ‫هەبوو كە تاكە خۆپیشاندەری‬ ‫زی��ن��دان��ی��ك��راوەو ه��ەت��ا ئێستا‬ ‫هیچ ڕاگەیاندنێكی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئامادەنییە تیشكی بخاتەسەرو‬ ‫باسیبكات پیموابێت كە یەكێك‬ ‫ل��ە ه��ۆك��اری ڕێگریكردن لێمان‬ ‫ئەوەبوو كە وتارەكەمان بەشێكی‬ ‫تەرخانكردبوو بۆ باسكردن لە‬ ‫دۆسیەی زیندانیكردنی بیالل نوری‪.‬‬ ‫ئەو ڕێكخەرەی خۆپیشاندانەكانی‬ ‫ه��ەڵ��ەب��ج��ەی ش��ەه��ی��د پێیوایە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بۆی ناچیتەسەر ئەگەر‬ ‫بیەوێت ‪17‬ی شوبات بكاتە مێژووی‬ ‫خ��ۆی پ��ەی��ام��ی ب��ۆ ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئەوەیە‬ ‫« ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ه��ەرچ��ەن��دە‬ ‫موستەفیدبوو لە ‪ 17‬شوباتدا‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆی ناچێتەسەر بەوشێوەیە‬ ‫ئ��ەگ��ەر ب��ێ��ەوێ��ت ‪17‬ی ش��وب��ات‬ ‫بكاتە بەشێك لەمێژووی خۆی‪،‬‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن دەب��ێ��ت ئ��اگ��اداری‬ ‫ئەوەبێت كە ‪17‬ی شوباتەكانی‬ ‫داهاتوو ل��ەدژی ئۆپۆزسیۆنیشن‬ ‫نەك هەر دەس��ەاڵت‪ ،‬چونكە لەم‬ ‫دۆخەی ئێستادا ئۆپۆزسیۆن بووەتە‬ ‫پاشكۆی دەسەاڵت‌و كڕكەووتوە‪».‬‬

‫کارەساتی هەڵەبجە زامێکە‬ ‫ساڕێژکردنەوەی ئەستەمە بەم‬ ‫میکانیزمی کارکردنە‬

‫پەڕلەمانتارێك‪ :‬یادی هەڵەبجە پاساوێكی جوانە‬ ‫بۆ بەهەدەردانی بڕێكی باشی بوودجە‬ ‫ڕاپۆرتی ‪:‬ئەنوەر حمەغەریب‬ ‫كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە زامێكە‬ ‫س���اڕێژكردنەوەی ئەستەمەو نەهێشتنی‬ ‫ئاسەوارەكانیش���ی بەس���ەر خەڵكی ئەو‬ ‫ش���ارەوە ئەس���تەمترە بەتایبەتیش بەو‬ ‫میكانیزم‌و كاركردنەی حكومەتی هەرێم‌و‬ ‫دەس���ەاڵتی سیاس���ی كوردی كە لەدوای‬ ‫بیست‌و دوو ساڵ لەحوكمڕانی نەیتوانیوە‬ ‫وەك پێویست ئاوەدانیبكاتەوەو دەستی‬ ‫ئاوەدانی بۆدرێژب���كات‪ ،‬ئەگەرچی ئەو‬ ‫حكومەتە بەهۆی گەورەیی كارەساتەكەو‬ ‫دەنگدانەوەی لەسەرئاستی نێودەوڵەتی‌و‬ ‫زۆرجاریش بووەتە ناسنامەی نەتەوەیی‬ ‫هێندەی ئەوش���ارە دەس���ەاڵتی سیاسی‬ ‫سوودی وەرنەگرتووە‪ ،‬گۆڤاری ڕێگا لەم‬ ‫ڕاپۆرت���ەدا بۆچوونی چەند كەس���ایەتی‬ ‫ڕۆشنبیرو سیاسی‌و پەڕلەمانتارو نوسەری‬ ‫وەرگرتووە لەس���ەر ئەو یادەو شێوازی‬ ‫مەراس���یمی س���ااڵنەی یادكردنەوەكەی‌و‬ ‫لەئیستاشدا دەنگۆی ئەوە هەیە لەمساڵدا‬ ‫خەڵكی هەڵەبجە بایكۆتی ئەو مەراسیمە‬ ‫بكەن كە خۆی لەبەڵێنی بێكرداری حزبیدا‬ ‫دەبینێتەوە‪ ،‬لەوبارەیەشەوە ئەرسەالن‬ ‫عابد لێپرسراوی سەنتەری گەشەپێدانی‬ ‫چاالكی الوان���ی هەڵەبجە پێیوایە ئەبێت‬ ‫ئیجابیەتی ئەو مەراس���یمانە چیبێت كە‬ ‫دەس���ەاڵتێك ئەنجامیدابن تا ئێستاش‬ ‫م���رۆڤ الی ئامانج نەبێت‌و مەراس���یمی‬ ‫بۆ خەڵك‌و ش���ار نەكردبێتەوە ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەراس���یم‌و ڤێس���تیڤاڵەكان بەخەڵك‌و‬ ‫قوربانییان‌و كارەساتی شار دەكاتەوە بۆ‬ ‫ئامانج‌و بەرژەوەندی دیاریكراوی خۆی‪.‬‬ ‫ئەبێت ئیجابیەتی ئەو مەراس���یمانە‬ ‫چیبێ���ت كە كورتكرابنەوە لە بەش���داری‬ ‫چەن���د بەرپرس���ێكی ناتەندروس���ت‬

‫بەدەیان بەڵێنی س���ەرابی‌و س���ەدانجار‬ ‫دووبارەب���ووە‪ ،‬بەش���داری چەند س���ەد‬ ‫كەس���ێك ك���ە بەبڕیاری حزب���ی یان لە‬ ‫فەرمانگەكانەوە پەلكێشكرابن‪ ،‬یەك دوو‬ ‫گۆرانی لە پارە هەڵكێشراو ‪ ،‬بیست سی‬ ‫الفیت���ەی بێناوەڕۆك‪ ،‬س���ی چل میوانی‬ ‫بێرۆح‪ ،‬چەند س���ەعاتێك‌و لە هۆڵێكی‬ ‫نەگونجاودا‪.‬‬ ‫بۆیە من پێموایە مەراس���یمەكان نەك‬ ‫هەر ئیجابی نەب���وون‌و لەخەمی خەڵكی‬ ‫ئەم ش���ارەیان كەمنەكردووەتەوە بەڵكو‬ ‫بوونەت���ە خەمێكیترو خەڵكی���ان دەیان‬ ‫س���اڵە لە چاوەڕوانیدا گیرۆدەكردووەو‬ ‫دەیان جێكەوتی س���لبییان لەسەر ژیان‌و‬ ‫دەروونی جێهێشتووە ‪.‬‬ ‫بەراس���تی ئەگەر دەس���ەاڵت لە بیری‬ ‫ژیان���ی خەڵكی ئەم هەرێمە بەگش���تی‌و‬ ‫شاری هەڵەبجەدا بووایە ئەوا ‪:‬‬ ‫بەالیەنی كەم���ەوە بەڵێنەكانی خۆی‬ ‫جێبەجێدەكرد‪ ،‬بەڵێنی بە پارێزگاكردن‪،‬‬ ‫ئی���دارەی س���ەربەخۆ‪ ،‬گێڕان���ەوەی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییە گش���تییەكان‪ ،‬بەڵێنی‬ ‫دەیان پرۆژەی خزمەتگوزاری وەك پردو‬ ‫پارك‌و نەخۆشخانە‌و مەرزی فەرمی‌و‪.....‬‬ ‫هتد‪ ،‬كە سەرەڕای تەرخانكردنی ملیۆنان‬ ‫دۆالر بەاڵم تا ئێستا جێبەجێنەكراون‪.‬‬ ‫كەمتەرخ���ەم نەدەب���وو ل���ە‬ ‫‬‫‪ 1‬‬ ‫بەجینۆس���اید ناس���اندنی ئەنف���ال‌و‬ ‫كیمیاب���اران‌و بەدادگای���ی گەیاندن���ی‬ ‫تاوانباراندا‪ ،‬فرۆكەوانێك كە كیمیابارانی‬ ‫كردبێ‌و دەكرا ببێتە باشترین شایەتحاڵ‬ ‫‪ ،‬ئازادنەدەك���ردو داڵ���دەی بەعس���ی‌و‬ ‫موستەشارو ئەنفالچی نەدەدا‪.‬‬ ‫ ئ���ەم ش���ارە پاش ‪ 25‬س���اڵ‬‫‪ 2‬‬ ‫نەك هەر سیمای كیمیاباران‌و كاولكاری‬ ‫س���ڕابوویەوە‪ ،‬بەڵكو كرابوویە نمونەی‬ ‫شاری ئاوەدان لە كوردس���تان‌و عێراقدا‬

‫( چونكە ئەم ش���ارە لە نیوەی س���ەدەی‬ ‫بیس���تەمەوە لەج���ۆری ئ���ەو تاوان���ە‬ ‫گەورەی���ەی بەرامب���ەری ئەنجام���دراوە‬ ‫نمون���ەی نیی���ە )‪ ،‬برینداران���ی چەكی‬ ‫كیمیایی ئێس���تا هەموو باشترین جۆری‬ ‫چارەس���ەریان بۆ كرابوو‪ ،‬سااڵنە نەك‬ ‫هەر ی���ەك یەك لێیان نەدەمردن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەباشترین ئاستی تەندرووستیدا گەشتی‬ ‫واڵتانیان پێدەكرا‪.‬‬ ‫ ئەم شارەی پەراوێز نەدەخست‬‫‪ 3‬‬ ‫كە بووەتە ناس���نامەی ئ���ەم میللەتە‪،‬‬ ‫ئێس���تا ئ���ەم هەڵەبجەیە نە ش���ارێكی‬ ‫كشتوكاڵییە نەبازرگانی‌و نەپیشەسازی‪،‬‬ ‫نەمەڵبەندێكی س���ەقافی‌و نەناوەندێكی‬ ‫ئەكادیمی‌و نەشارێكی گەشتوگوزاری‪.‬‬ ‫ئ���ەم تاوان���ە گەورەی���ەی‬ ‫‬‫‪ 4‬‬ ‫كیمیابارانی هەڵەبج���ەی لە بەرزترین‬ ‫ئاس���تی ئەكادیمی���دا لێكۆڵین���ەوەی‬ ‫لەس���ەركردبوو‪ ،‬دەی���ان توێژین���ەوەی‬ ‫زانستی لەبارەیەوە ئامادەكردبوو‪ ،‬كۆی‬ ‫تاوانەك���ەی دیكۆمێنتكردب���وو‪ ،‬پالنێكی‬ ‫وردی زانس���تی ب���ۆ ئاوەدانكردن���ەوەی‬ ‫شارەكە هەبوو‪.‬‬ ‫دی���ارە هی���چ كام لەمان���ە وەك���و‬ ‫پێویس���ت نین‌و نەكراون‌و هەر ئەمانەش‬ ‫دەیس���ەلمێنن كە ئەم دەس���ەاڵتە چەندە‬ ‫لەبیری خەم‌و خەڵكی ئەم شارەیە‪.‬‬ ‫عوس���مانی‬ ‫چۆم���ان‬ ‫ق���ەزای‬ ‫ڕۆژنامەنوس‌ودانیش���تووی‬ ‫هەڵەبجە لەلێدوانێكی���دا بۆ ڕێگا لەمەڕ‬ ‫سیاس���ەتی دەس���ەاڵت لەمەڕ كارەساتی‬ ‫هەڵەبجەو دانیشتوانەكەی وتی سیاسەتی‬ ‫دەسەاڵت بەرامبەر هەڵەبجە‪ ،‬سیاسەتێكی‬ ‫بازرگانی بووە‪ ،‬نەك نیشتمانی‪.‬‬ ‫كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە نەك‬ ‫پیرۆز نەبینراوە‪ ،‬ڕێزیش���ی لێنەگیراوە‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵتی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪19‬‬

‫سیاس���ەتێكی نەتەوەیی و نیش���تمانی‬ ‫نیی���ە‪ ،‬سیاس���ەتێكە هەم���وو ئامانج‌و‬ ‫پیرۆزییەكان���ی گەلی ك���ورد لەپێناوی‬ ‫قایمكردنی دەس���ەاڵتیدا بەكاردەهێنیت‪،‬‬ ‫كیمیاباران���ی هەڵەبج���ەو ئەنفال‪ ،‬دوو‬ ‫رووداوی كارەس���اتباری گەلی كوردن‪،‬‬ ‫دەبوو یەكێك لەپیرۆزییەكانی دەسەاڵتی‬ ‫كوردی بوونایە‪ ،‬بەاڵم لەراس���تیدا ئەو‬ ‫كارەس���اتانە لەالیەن دەسەاڵتەوە نەك‬ ‫هەر بەپی���رۆز نەبینراون‪ ،‬رێزیش���یان‬ ‫لێنەگیراوە‪ ،‬وەك هۆكارێك بینراون بۆ‬ ‫دەستكەوتی سیاسی و دەسكەوتی مادی‪.‬‬ ‫لەدوای كارەساتی هەڵەبجە‪ ،‬الیەنە‬ ‫سیاس���ییەكانی هەرێم بەناوی هاوكاری‬ ‫بۆلێقەوماوانی هەڵەبج���ە‪ ،‬چەندانجار‬

‫عەیبەیە‬ ‫بۆدەسەاڵتی‬ ‫كوردی كەتائێستا‬ ‫نەیانتوانیوە هیچ‬ ‫تویژینەوەیەك‬ ‫نەلەسەر‬ ‫كاریگەری چەكی‬ ‫كیمیایی لەسەر‬ ‫دانیشتوانەكەی‌و‬ ‫نەلەسەر ژینگەكەی‬ ‫ئەنجامبدەن‬ ‫ه���اوكاری مادیی���ان كۆكردووەت���ەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو هاوكارییانە نەگەیش���تونەتە‬ ‫هەڵەبجەو خەڵكی لێقەوماوی هەڵەبجە‪.‬‬ ‫بەرامب���ەر بەو زیانە م���ادی‌و روحییەی‬ ‫خەڵك���ی هەڵەبج���ە لەكیمیاباران���دا‬ ‫بەڕیك���ەوت‪ ،‬دەس���ەاڵت الیەن���ی كەمی‬ ‫پێویس���تیەكانی ب���ۆ دابیننەك���ردوون‌و‬ ‫زیانەكان���ی بۆقەرەبونەكردونەت���ەوە‪.‬‬ ‫لەئاوەدانكردنەوەی هەڵەبجەدا‪ ،‬گرنگی‬ ‫بەبەندێك���ی دەس���توری عێ���راق نەداوە‬ ‫ك���ە دەڵێ���ن ئاوەدانك���ردەوەی عێ���راق‬ ‫لەوشوێنانەوە دەستپێبكات كەزۆرترین‬ ‫زیانی بەركەوتوە‪.‬‬ ‫ل���ەڕوی سیاس���ییەوە‪ ،‬دەس���ەاڵتی‬

‫‪20‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫هەرێ���م دۆزی كیمیاباران���ی هەڵەبجەو‬ ‫ئەنفال���ی وەك بابەتێك���ی س���تراتیجی‬ ‫س���ەیرنەكرد‪ ،‬وەك بابەتێكی تەكتیكی‬ ‫مامەڵەی سیاس���ی پێوەكردوە‪ ،‬لەدوای‬ ‫راپەڕی���ن‪ .‬تانزیكبون���ەوەی ڕوخان���ی‬ ‫ڕژێمی سەدام‪ ،‬ڕاگەیاندنەكانی دەسەاڵت‬ ‫باس���یان لەكارەس���اتی كیمیاب���اران‬ ‫نەكرد‪ ،‬هەر كاتێك دەس���ەاڵت پێوەندی‬ ‫لەگەڵ ڕژێمی س���ەدامدا باش���بووبێت‪،‬‬ ‫یادی كۆمەڵكۆژی هەڵەبج���ەو ئەنفالی‬ ‫نەدەكردەوە‪ ،‬هەركاتێكی���ش پەیوەندی‬ ‫نێوان دەس���ەاڵتی هەرێم‌و ڕژێمی سەدام‬ ‫ناكۆكی تێكەوتبێت‪ ،‬باسیان لەكارەساتی‬ ‫هەڵەبجەو ئەنفالكردوە‪.‬‬ ‫دەس���ەاڵتدارانی هەرێ���م هیچكاتێك‬ ‫ڕێزی���ان لەهەس���تی برین���داری خەڵكی‬ ‫هەڵەبج���ە نەگرت���ووە‪ ،‬لەس���ەردەمی‬ ‫ئاوارەیی���دا‪ ،‬س���ەردانی خەڵك���ی‬ ‫كۆس���تكەوتەی‬ ‫ئۆردوگانش���ین‌و‬ ‫هەڵەبجەی���ان نەكرد‪ ،‬ل���ەدوای ڕاپەڕین‬ ‫نەك هەر ڕێزیان لەقوربانی و زیانەكانی‬ ‫هەڵەبجە نەگرت‪ ،‬دژوارترین‌و درێژترین‬ ‫شەڕی براكوژیان لەهەڵەبجەو هەورامان‌و‬ ‫ش���ارەزور ئەنجامدا‪ ،‬س���ەرۆككۆماری‬ ‫عێراقی بەناوكورد‪ ،‬سزای لەسێدارەدانی‬ ‫س���ەرانی رژێمی كیمیاباران ئیمزانەكرد‪،‬‬ ‫تاڕق ڕەمەزان���ی فڕۆكەوانی كیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجەی لەزیندان ئازادكرد‪ ،‬س���اڵی‬ ‫(‪ )٢٠٠٦‬بەرامب���ەر بەناڕەزای���ی خەڵكی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬هێزە ئەمنییەكانی دەسەاڵتی‬ ‫هەرێم بەگوللە بەربوونە گیانی گەنجانی‬ ‫ش���ارەكە كەس���ێكیان بەن���اوی كوردە‬ ‫شەهیدكردو (‪ )١١‬كەس���یان برینداركردو‬ ‫سەدان كەسیان دەستگیركرد‪ ،‬وتوشمەو‬ ‫هەمیشەش دەیڵێم ئەگەر دەسەاڵت چەكی‬ ‫كیمیاوی هەبێ���ت دژی خەڵكی هەڵەبجە‬ ‫بەكاریدەهێنێت‪.‬‬ ‫یەكێتی‌و پارتی‌هەموو پیرۆزییەكانی‬ ‫گەلی كورد لەپێن���او پتەوكردنی پێگەی‬ ‫خۆی���دا بەكاردەهێنێ���ت‪ ،‬كیمیابارانی‬ ‫هەڵەبج���ەو ئەنفالی���ش یەكێكەل���ە‬ ‫پیرۆزییەكان‪ ،‬بەاڵم دەس���ەاڵتی كوردی‬ ‫تەنها بۆدەستكەوتی مادی‌و سیاسی خۆی‬ ‫بەكاریدەهێنێت‪.‬‬ ‫لەپ���اش كیمیاباران���ی هەڵەبج���ە‪،‬‬ ‫دەس���ەاڵتدارانی كورد بەناوی هاوكاری‬ ‫بۆلێقەوماوان���ی هەڵەبجە‪ ،‬چەندینجار‬ ‫ه���اوكاری مادیی���ان كۆكردوەت���ەوەو‬ ‫نەیانداوە بەهەڵەبجەییەكان‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەئاوەدانكردنەوەی هەڵەبجەش���دا گوێ‬ ‫بەو بەندەی دەستووری عێراق نەدراوە‪،‬‬ ‫كەدەبێت ئاوەدانكردن���ەوەی عێراق لەو‬ ‫شوێنانەوە دەستپێبكات‪ ،‬زۆرترین زیانی‬ ‫پێگەیشتوە‪.‬‬

‫مامەڵ���ەی دەس���ەاڵتدارانی ك���وردی‬ ‫بەرامب���ەر كەیس���ی هەڵەبج���ە لەرووی‬ ‫سیاس���ییەوە دۆس���یەی كیمیاباران���ی‬ ‫هەڵەبج���ە وەك بابەتێكی س���تراتیژی‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدانەكراوە‬ ‫ڕێب���از فەتاح���ی پەڕلەمانتاری���ش‬ ‫پێیوایە‪ :‬مەراس���یمەكانی یادكردنەوەی‬ ‫هەڵەبجە لەڕاب���ردوودا زۆرتر مۆركیكی‬ ‫حیزب���ی پیوەدیارب���ووە زیات���ر وەك‬ ‫ل���ەوەی ی���ادی بۆنەیەكی نیش���تمانی‬ ‫بێت‌و هەوڵ���ەكان زۆرتر بەئاراس���تەی‬ ‫بەكارهێنانی بۆنەكەب���ووە بۆدریژەدان‬ ‫بەشەرعیەتی دەسەالتداریەتی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان ‪.‬‬ ‫ئای���ا خەڵك���ی هەڵەبج���ە هێندەی‬ ‫دەس���ەاڵتی سیاس���ی س���ودمەندبووە‬ ‫لەشوناسی كارەساتی هەڵەبجە؟‬ ‫تاماوەیەك���ی زۆر هەوڵ���ەكان‬ ‫بەمەبەس���تی بەكارهێنان���ی یادەكەبوو‬ ‫ب���ۆ دەرخس���تنی مەزڵومیەت���ی كوردو‬ ‫بەدەستهینانی دەس���تكەتی مادی زیاتر‬ ‫كەدواهەمین س���وودمەند لێ���ی خەڵكی‬ ‫هەڵەبجەب���ووە‪ ،‬بارودۆخ���ی ژیان���ی‬ ‫دانیشتوانی شارەكە لەرووی مادییەوەو‬ ‫ئاس���تی خزمەتگوزاریی���ەكان دەتوانن‬ ‫باش���ترین بەڵگ���ەی س���ەلماندنی ئەم‬ ‫راستییەبن ‪.‬‬ ‫لەدرێ���ژەی قس���ەكانیدا ئ���ەو‬ ‫پەڕلەمانتارەی گۆڕان وتیش���ی‪ :‬لوتكەی‬ ‫س���وكایەتیكردن بەخەڵك���ی هەڵەبج���ە‬ ‫لەكات���ی مەراس���یمەكەدا ژماردن���ی‬ ‫بوج���ەو دووبارەكردن���ەوەی بەلێن���ی‬ ‫جێبەجێكردنی ئەوپرۆژە جێبەجێنەكراوە‬ ‫كەڵەكەبووان���ەی بوج���ەی س���ااڵنەی‬ ‫حكومەت���ە كەبەن���اوی پ���رۆژەی نوێوە‬ ‫بەدانیش���توانەكەی‬ ‫دەفرۆش���ێتەوە‬ ‫لەكاتێكدا ئ���ەوە تەنها بەش���ە بوجەی‬ ‫دانیشتوانەكەیەتی لەبوجەی گشتی وەك‬ ‫هەر ش���ارێكی تر ‪.‬عەیبەیە بۆدەسەاڵتی‬ ‫ك���وردی كەتائێس���تا نەیانتوانیوە هیچ‬ ‫تویژینەوەی���ەك نەلەس���ەر كاریگەری‬ ‫چەكی كیمیایی لەسەر دانیشتوانەكەی‌و‬ ‫نەلەس���ەر ژینگەكەی ئەنجامبدەن بۆیە‬ ‫تائیستا نازانرێت هەڵەبجە ژینگەیەكی‬ ‫لەبارە بۆژیان یاخودنا؟‬ ‫زۆرج���ار ب���اس لەبایكۆتكردن���ی‬ ‫كەس���وكاری قوربانی���ان دەكرێت بەاڵم‬ ‫دەس���ەاڵتی سیاس���ی بەه���ۆی بردن���ی‬ ‫الیەنگ���ران‌و خەڵكی خۆی مەراس���یمەكە‬ ‫قەرەباڵغ دەكات ئەمە بۆ ئەو دەس���ەاڵتە‬ ‫چ���ی دەگەێنێ���ت لەوبارەش���ەوە ریباز‬ ‫فەتاح وتی نیشانەی شكستی دەسەاڵت‬ ‫لەبەرێوەبردن���ی واڵت‌و باش���ترین‬ ‫بەڵگ���ەی ناش���ەرعیبوونی دەس���ەاڵت‌و‬

‫خۆس���ەپاندنیەتی ب���ەدەر لەڕەزامەندی‬ ‫گەل ‪ .‬س���ندوقی دەنگدانی دانیش���توانی‬ ‫هەڵەبج���ە لەهەڵبژاردن���ی پەرلەمانی‬ ‫كوردس���تان هەم���ان ناڕازیبوونی خۆی‬ ‫دووبارەكردوەتەوە ‪.‬‬ ‫هەمیش���ە گەندەڵكار بۆئەنجامدانی‬ ‫گەندەڵییەكەی دەبێت هۆكارێكی هەبێت‬ ‫بێگوم���ان یادی هەڵەبجەش پاس���اویكی‬ ‫جوان���ە بۆبەهەدەردان���ی بڕێكی باش���ی‬ ‫بووجەو ئەمەشكراوە هەروەك پاساوێكی‬ ‫بەهێزی كۆكردنەوەی س���امانێكی باش‬ ‫بووە بەناوی مەزڵومیەتی خەڵكەكەیەوە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بوونی ئ���ەم گەندەڵیی���ە نابێت‬ ‫رێگربێت لەیادكردنەوەی كارەس���اتەكەو‬ ‫ئەم یادە هەمیش���ە دەبێ���ت بەزیندوویی‬ ‫بمێنێتەوە دوور لەمۆركی حیزبی ‪.‬‬ ‫لوقم���ان عەبدولق���ادری س���ەرۆكی‬ ‫كۆمەڵ���ەی قوربانیان���ی كیمیاباران���ی‬ ‫هەڵەبجە لەمەڕ مەراس���یمی س���ااڵنەی‬ ‫حكوم���ەت بۆكارەس���اتی هەڵەبج���ە‬ ‫بۆڕێ���گا دواو وتی‪ :‬ئەگەر بەڕاش���كاری‬ ‫بدوێین لەمەڕ ئەوەی ئەو مەراس���یمانە‬ ‫دەبێت���ە ه���ۆی س���اڕێژبوون ی���ان‬ ‫وروژاندن‪ ،‬بەبۆچون���ی ئێمە كەخۆمان‬ ‫لەن���او كەس���وكاری كیمیاباراندای���ن‌و‬ ‫خۆش���مان خاوەن���ی كەس���وكاری‬ ‫قوربانی���ن ئەویادەوەریانە دەبێتە هۆی‬ ‫وروژاندن‌و كوالنەوەی الی كەس���وكاری‬ ‫قوربانیی���ەكان‪ ،‬زۆرجار كەس���وكاری‬ ‫ش���ەهیدان نیگەراندەب���ن لەهاتن���ەوەی‬ ‫شانزەی سێ (‪ )3\16‬لەبەرئەوەی هەمان‬ ‫تراژیدیای���ان دێتەوەبەرچاویان‌و مەرگی‬ ‫ئازیزەكانی���ان دێتەوەبەرچاویان‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەمانەوێت ل���ەدوو ڕەهەندەوە بۆنەكان‬ ‫بەرزڕابگیرێ���ن‪ ،‬ل���ەوەی كەبتوانرێ���ت‬ ‫كەئاس���تی خزمەتگوزاری‌و بژێوی ژیانی‬ ‫كەسوكاری قوربانیانی هەڵەبجە بچێتە‬ ‫قۆناغێكی دیك���ەوە‪ ،‬هەروەها بتوانرێت‬ ‫ئەم تاوانە لەسەرئاستی نێودەوڵەتیش‬ ‫وەك جینۆس���اید بناس���رێ‌و قۆناغێكی‬ ‫دیكە تێبپەڕێنرێت‪ ،‬لەسااڵنی ڕابردوودا‬ ‫خەڵك بەپەرۆشەدەهاتن ئامادەدەبوون‌و‬ ‫تەنانەت لەسەرزەویش دادەنیشتن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كەیادەوەرییەكان‌و مەراسیەمەكان بوون‬ ‫بەتەقلیدی‌و شێوەیەكی تەقلیدی وەرگرت‬ ‫كەس���وكاری قوربانیان تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫ئامادەنابن‪.‬‬ ‫من ناتوانم بڵێم هەموو كەس���وكاری‬ ‫قوربانیان بەشدارنابێت‪ ،‬بەاڵم پێویستە‬ ‫پێش ئەوەی بچینەناو مەراس���یمەكەوە‬ ‫قۆناغێك هەڵەبج���ە لەخزمەتگوزاری‌و‬ ‫ئاوەدانكردن���ەوەوە ببرێتەپێش���ەوە‪،‬‬ ‫پێویستە گرنگی بەالیەنی ناوەو دەرەوەش‬ ‫ب���درێ‌و ئەگەر ئ���ەو مەراس���یمە تەنها‬

‫بۆهاتنی چەند وەفدێك بێت ئەوە نەكرێت‬ ‫باشترە‪ ،‬ئێمە دەڵێن گرنگی بەناوەوەش‬ ‫بدرێت هەڵەبج���ە وەكو ئەوەی كە هەیە‬ ‫هێشتا زۆری ماوە‌و سیاسەتی حكومەتی‬ ‫هەرێم سیاسەتێكی نادروستبووە بەرامبەر‬ ‫بەكارەس���اتی كیمیاباران���ی هەڵەبجەو‬ ‫ش���ارەكە‪ ،‬پێویستە ئێمە لەگەڵ هەردوو‬ ‫بایەخدانەكەدا بڕۆین هەم ئاستی دەرەوە‬ ‫كە زۆر ئیجابی���ە‪ ،‬هەم ناوخۆش‪ ،‬ئێمە‬ ‫ناڵێین هیچ نەك���راوە‪ ،‬بەاڵم هەڵەبجە‬ ‫لەچاو ئەوەی كەپێویس���تیەتی هێش���تا‬ ‫زۆری ماوە‪.‬‬ ‫س���ەرۆكی كۆمەڵ���ەی قوربانیان���ی‬ ‫كیمیاباران لەسەر كارەساتی كیمیاباران‌و‬ ‫ڕۆڵی لەناساندنی شوناسی نەتەوەییدا‬ ‫وت���ی‪ :‬م���ن لەقوربانییەكان���ی دیك���ە‬ ‫كەمناكەمەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بێین سەیری‬ ‫پەیامی بەرپرس���انی كورد بكەین كاتێك‬ ‫كەئاماژە بەمەزڵومیەت���ی كورد دەدەن‪،‬‬ ‫ئەنفال‌و كیمیاباران بارزدەكەن‪ ،‬لەڕووی‬ ‫سیاسییەوە كارەساتی كیمیاباران ڕۆڵێكی‬ ‫گ���ەورەی هەبووە‪ ،‬ئەگەر س���ەیربكەین‬ ‫هەم���وو ئەو قوربانیان���ەی دیكەی كورد‬ ‫كەلەبەرامبەر بەعس���دا داویەتی هێندەی‬ ‫كیمیاباران‌و ئەنف���ال كاریگەری نەبووە‬ ‫لەسەر واڵتانی دیكە كەتاوتوێی بكەن‪ ،‬من‬ ‫دەڵێم گەورەیی كارەساتەكەیە وایكردووە‬ ‫كەواڵتان تاوتوێیبكەن‌و بەجینۆس���ایدی‬ ‫بناس���ێنن‪ ،‬ب���ەاڵم هەوڵەكانیش بەكەم‬ ‫نانرخێنم‪ ،‬بەتایبەت لەم دووس���اڵەی‬ ‫دوایی���دا حكومەت كۆمەڵێ���ك هەنگاوی‬ ‫باش���ی ناوە‪ ،‬بەاڵم دەتوان���م بڵێم ئەو‬ ‫هەنگاوانەی حكوم���ەت بەبەرنامەڕێژی‬ ‫نەب���ووەو بەتۆكمەی���ی نەب���ووە‪ ،‬من‬ ‫تەمەنادەك���ەم‌و داوادەك���ەم هەرێم���ی‬ ‫كوردستان پێش هەموو واڵتانی دونیا دان‬ ‫بەجینۆسایدی ئەنفال‌و كیمیاباراندا بنێت‬ ‫بەوەی كەئەو شوێنەی ئەنفالكراوە یان‬ ‫كیمیابارانكراوە جیاوازبێت لەشوێنەكانی‬ ‫ت���ر‪ ،‬هەتاوەك���و ئیس���تا ئ���ەوەی كە‬ ‫بەتەمەنناین ل���ەدەرەوە بكرێت خۆمان‬ ‫لەناوخۆمان���دا لەهەرێمی كوردس���تان‬ ‫دانیپێدانانێین‪ ،‬كەس���وكاری شەهیدیش‬ ‫لەپێناو داواكاری خۆی���دا دەبێت دەیان‬ ‫خۆپیشاندان‌و گردبوونەوە بكات‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەبووایە حكومەت پێش هەمووش���تێك‬ ‫م���اف‌و ئیمتیازاتەكان���ی ش���ەهیدانی‬ ‫لەبەرچاوبگرتایە‪ ،‬من وای بۆدەچم ئەو‬ ‫دیكۆمێنتانەی كەئێس���تا لەبەردەس���تی‬ ‫حكومەتی هەرێمە بۆپیشاندانی بەدنیای‬ ‫دەرەوە تەنه���ا ئ���ەو بەڵگەنامانەی���ە‬ ‫كەلەالی���ەن رۆژنامەنوس���انی ئێرانی‌و‬ ‫توركیاوە گیراوە‪ ،‬تائێس���تا نەیتوانیوە‬ ‫خۆی تاوانەكە دیكۆمێنت بكات‪ ،‬ئەوەی‬

‫كەدەوترێت لەحكومەت���ی هەرێم لەمەڕ‬ ‫كارەس���اتی كیمیاباران لەئاستی كرداو‬ ‫گوتاردا دوورن‪.‬‬ ‫لەوەاڵم���ی ئەو پرسیارەش���دا بۆچی‬ ‫دەس���ەاڵت لە‪3\16‬دا بی���ری هەڵەبجەی‬ ‫دەكەوێتەوە ئەمە چ كاردانەوەیەكی دەبێت‬ ‫لەناوخ���ۆدا لوقم���ان عەبدولقادر وتی‪:‬‬ ‫ئەمە كەمتەرخی حكومەتەو ناڕەزایەتی‬ ‫كەسوكاری قوربانیانی لێدەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫ئیس���تا كەس���وكاری قوربانی���ان وەكو‬ ‫س���ااڵنی ڕابردوونین‪ ،‬ئێمە دەمانەوێت‬ ‫چ لەگەرمی���ان‌و هەڵەبجە نوس���ینگەی‬ ‫س���ەرۆكایەتی هەرێ���م‌و س���ەرۆكایەتی‬ ‫حكومەت بكرێتەوە بۆئەوەی ناڕازایەتی‌و‬ ‫داواكاری خەڵك���ی بگەێننە دەس���ەاڵت‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر ئێم���ە بەرپرس���ەكانمان لەناو‬

‫ڕۆژنامەنوسێكی‬ ‫هەڵەبجە‪:‬‬ ‫سیاسەتی‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫بەرامبەر‬ ‫هەڵەبجە‪،‬‬ ‫سیاسەتێكی‬ ‫بازرگانی بووە‪،‬‬ ‫نەك نیشتمانی‬ ‫جەماوەربن ئەو دابڕانە درووستنابێت‪.‬‬ ‫م���ن پێمباش���ە لەمەراس���یمەكاندا‬ ‫بەڵێننەدرێ‪ ،‬چونكە ناكرێ كارەساتەكان‬ ‫بخرێتەئاستی خزمەتگوزارییەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫هەم���وو بوج���ەی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫ناكات���ە س���ۆزی باوكی كەس���وكارێكی‬ ‫كیمیاب���اران‪ ،‬بۆئ���ەوەی كەلەڕابردوودا‬ ‫كراوەو بەرپرس���ان بەڵێنیان���داوە ئەوە‬ ‫مامەڵەك���ردن بووە لەگەڵ كەس���وكاری‬ ‫شەهیداندا‪ ،‬من ناڵێم هیچ نەكراوە بەاڵم‬ ‫زۆربەی بەڵێن���ەكان جێبەجێنەكراون‪،‬‬ ‫بۆنموون���ە م���وژدەی بەپارێزگابوون‌و‬ ‫دواتر بەئیدارەبوونی س���ەربەخۆ‪ ،‬ئێمە‬ ‫تەمەننادەكەی���ن ئ���ەم ‪3\16‬ی���ە جیاواز‬ ‫لەسااڵنی ڕابردوو بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪21‬‬

‫كورد لەتوركیا‬ ‫شەڕی خاك دەكات نەك دەسەاڵت‬

‫شة ِر بؤ خاك يان بؤ دةسةآلت؟‬

‫ڕاپۆرتی‪ :‬كارزان عوسمان‪-‬كەالر‬ ‫لەوەتەی كورد هەبووە لەسەر ئەم‬ ‫زەم��ی��ن��ەو خ���اك���ەی پ��ێ��ی��دەوت��رێ��ت‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەمیشە لەژێر دەستی‬ ‫زوڵ��م‌و ستەمی ستەمكاراندا ب��ووە‌و‬ ‫ب����ەرەن����گ����ارب����ووەت����ەوە‪ ،‬ئ���ەم‬ ‫بەرەنگاربوونەوەیەش بۆ ئەوەبووە‬ ‫هەرگیز نەیویستووە لەژێردەستی‬ ‫دەسەاڵتێكی ستەمكاردا ب��ژی‌و ببێتە‬ ‫نۆكەرو ملكەچی ئەو دەسەاڵتە‪ ،‬بەو‬ ‫ه���ۆی���ەوە ه��ەم��ی��ش��ە ل��ەخ��ەب��ات‌و‬ ‫قوربانیدان‌و سەنگەردا ب��ووە‪ ،‬ئەم‬ ‫سەنگەرگرتنەش لەكاتێكدا بووە كە‬

‫‪22‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫بەبەردەوامی كورد داوای مافی تەواوی‬ ‫خ��ۆی ك���ردووە كەچی ئ��ەو مافانەی‬ ‫پ��ێ��ڕەوا ن��ەب��ی��ن��راوە‪ ،‬ن��اچ��ارك��راوە‬ ‫پەنابباتەبەر خەباتی چەكداری‌و لەو‬ ‫پێناوەدا قوربانییەكی زۆریداوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر لێكدانەوەبكەین بۆكوردستان‬ ‫ڕەنگە هیچ ناوچەو بەشێكی كوردستان‬ ‫هێندەی باكووری كوردستان لەپێناو‬ ‫بەدەستهێنانی مافەكانیدا شۆڕش‌و‬ ‫ق��ورب��ان��ی ن��ەداب��ێ��ت‌و ه��ەم��وو ئ��ەو‬ ‫قوربانیدانانەش تەنها بۆ یەك خاڵی‬ ‫ج��ەوه��ەری دەگ��ەڕێ��ت��ەوە‪ ،‬ئەوەیش‬ ‫ئەوەیە هەمیشە لەو ناوچە كوردییانەی‬ ‫ب��اك��ووری كوردستان كەكەوتووەتە‬ ‫ژێ��ردەس��ت��ی توركیا‪ ،‬تەنها عەقڵی‬

‫عەسكەرتاری‌و سیاسەتی توانەوەو‬ ‫لەناوبردن بەرامبەر كورد لەو پارچەیە‬ ‫پ���ەی���ڕەوك���راوە‪ ،‬ئ��ەم��ە ل��ەالی��ەك‪،‬‬ ‫لەالیەكیترەوە ب���ەردەوام دەوڵەتی‬ ‫توركیا هەمیشە بیری عەسكەرتاری‌و‬ ‫ك���ودەت���او ل���ەن���اوب���ردن ل��ەالی��ان‬ ‫گەاڵڵەبووە‪ ،‬ئەگەر چاوێك بەمێژوی‬ ‫توركیا بگێڕێن بەتایبەتیتر لەدوای‬ ‫جەنگی جیهانییەوە‪ ،‬بەتایبەتیتر‬ ‫وەرگرتنی دەس��ەاڵت لەالیەن مستەفا‬ ‫ك��ەم��ال ئ��ەت��ات��ورك��ەوە ئیتر لەبری‬ ‫بیركردنەوەیەكی سیاسییانە بۆ واڵت‌و‬ ‫پێكهاتە جیاوازەكانی واڵت‪ ،‬كەچی‬ ‫عەقڵی عەسكەرتاری پەرەیسەندو لەپاڵ‬ ‫ئەم عەقڵی عەسكەرتارییە هەركەسێك‬

‫بچووكترین جواڵنەوەو خەباتیكردبێت‪،‬‬ ‫ئەوا دەستبەجێ‌ لەڕێگەی سەربازییەوە‬ ‫ه����������ەرزوو س����ەرك����وت����ك����راوەو‬ ‫دامركێنراوەتەوە‪ ،‬زۆربەی جاریش ئەو‬ ‫حكومەتانەی كەلەتوركیا ڕووخێنراون‬ ‫هەمیشە لەڕێگەیەكی سەربازییەوە‬ ‫كودەتایان كراوەتەسەر ئەو حكومەت‌و‬ ‫دەسەاڵتە‪ ،‬هەرچی سەبارەت بەكورد‬ ‫لەو پارچەیەی كوردستان خەبات‌و‬ ‫تێكۆشان‌و ڕاپەڕین‌و خۆپیشاندانەكانی‬ ‫لەپێناو بەدەستهێنانی مافەكانی خۆی‬ ‫بووەو داكۆكی لەسەركردووە بۆنموونە‬ ‫ه��ەر ل��ەس��ەرەت��ای درووس��ت��ب��وون��ی‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ت��ورك��ی��اوە لەسەردەستی‬ ‫ئ��ەت��ات��ورك ب���اوەڕی���ان ب��ەب��وون��ی‬ ‫ن��ەت��ەوەی��ەك��ی گ���ەورەی وەك��و ك��ورد‬ ‫نەبووە لەو واڵتە بگرە كوردیان وەكو‬ ‫ن��ەت��ەوە قبوڵنەكردووەو بەتوركی‬ ‫چیایی یان شاخاوی ناساندویانەو‬ ‫واشیان لیكداوەتەوە لەو واڵتە شتێك‬ ‫یان نەتەوەیەك بوونی نییە بەناوی‬ ‫ك������وردەوە‪ ،‬گ��ۆڕی��ن��ی ن���اوی ش��ارە‬ ‫كوردییەكان بۆ ناوی توركی بەتایبەتی‬ ‫ل��ەدوای سااڵنی ‪1960‬ەوە ئەمەش بۆ‬ ‫ئەوەی نەك هەر ناوی كورد بەڵكو ئەو‬ ‫ن��اوچ��ەو گوندو شوێنانەی ناویان‬ ‫كوردییە بیگۆڕن بۆ ناوێكی توركی‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی توركچییەتی بسەپێنن بەسەر‬ ‫ناوی ئەو شوێنانەو نكۆڵی لەبوونی‬ ‫كورد بكەن لەو ناوچانە‪ ،‬چونكە مێژو‬ ‫پێمانئەڵێت گۆڕینی ناوی ئەو ناوچانە‬ ‫بۆ ئەوەبووە كە وایدەربخەن لەبەر‬ ‫ئ��ەوەی ن��اوی ئەو شوێنانە توركییە‬ ‫ئیتر خەڵكەكەشی ت��ورك��ن‪ ،‬وات��ە‬ ‫كوردنین‌و كوردی تێدانییە بەڵكو ئەوەی‬ ‫تێدایە لەنەتەوەی توركە‪ ،‬ڕێگریكردن‬ ‫لە هەموو باڵوكراوەو نوسین‌و زمانی‬ ‫كوردی‪ ،‬تەنانەت لەهیچ خوێندنگەیەكی‬ ‫باكوری كوردستاندا نییە بەفەرمی‬ ‫زمانی ڕەسمی ك��وردی ببێتە زمانی‬ ‫خ��وێ��ن��دن‌و زم��ان��ی نوسین‪ ،‬پاشان‬ ‫دەستگیركردن‌و زیندانیكردنی ئەو‬ ‫كەسانەی كەچاالكن‌و دەورو ڕۆڵی‬ ‫سەرەكییان هەبووە‌و دەیانبێت لەناو‬ ‫چەند پارتێكدا بەتایبەتی ئەو كەسانەی‬ ‫ك���ە ل���ە س���ااڵن���ی دوای ‪1978‬ەوە‬

‫پەیوەندییان هەبووە بە پەكەكەوە‪،‬‬ ‫ق��ەدەغ��ەك��ردن��ی زم��ان��ی ك���وردی لە‬ ‫دام��ودەزگ��ا ڕەسمییەكانی دەوڵەتی‬ ‫توركیادا‪ ،‬وات��ە بەشێوازێكی گشتی‬ ‫ل��ەه��ەم��وو الی��ەك��ەوە زوڵ���م‌و ستەم‬ ‫لەنەتەوەی كورد كراوە لە ‪ 90‬ساڵی‬ ‫ڕاب������ردووی دەس���ەاڵت���ی ت��ورك��ی��ای‬ ‫عەسكەرتاری‪ ،‬لەم پێناوەشدا بووە‬ ‫ك���ەك���ورد ب���ەدرێ���ژای ئ���ەو س��ااڵن��ە‬ ‫لەقوربانیدانی سەنگەردا ب��ووە بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی مافەكانی خۆیان‪ ،‬ئیدی‬ ‫لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت بۆچی زیاتر‬ ‫لە ‪ 12‬ملیۆن كورد ئەو واقیعە سەخت‌و‬ ‫ناهەموارەی توركیایان ڕەتئەكردەوەو‬ ‫بەو شێوەیەو زیاتر لەگەڵ تاكڕەوی‌و‬ ‫حسابنەكردن ب��ۆ ن��ەت��ەوەی ك��وردو‬ ‫پشتگوێخستنی كێشەیەك بەناوی‬ ‫ك��وردەوەو دوورخستنەوەیان لەهەمو‬ ‫دەزگا هەستیارەكانی واڵت‌و تەنانەت‬ ‫لەخزمەتگوزارییە‬ ‫بێبەشكردنیان‬ ‫سەرەتاییەكان‌و هێشتنەوەی ناوچە‬ ‫ك��وردی��ی��ەك��ان ب��ەدواك��ەوت��ووی��ی‌و‬ ‫خزمەتنەكردنیان‪ ،‬لەئەنجامی ئەم‬ ‫ك��اران��ەی دەس��ەاڵت��داران��ی توركیای‬ ‫عەسكەرتاری بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەو‬ ‫زوڵم‌و ستەمە بزووتنەوەیەكی سیاسی‬ ‫لەو پارچەیەی كوردستان واتە باكوری‬ ‫كوردستان دام���ەزرا ب��ەن��اوی پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستانەوە بەڕێبەراتی‬ ‫ع��ەب��دواڵ ئ��ۆج��ەالن‪ ،‬ئەگەر چی هەر‬ ‫لەسەرەتای هەنگاوەكانییەوە عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن توشی سەدان دەردەس��ەری‌و‬ ‫ڕاون��ان‌و گرتنی ئەندامە چاالكەكانی‬ ‫بوویەوە بەاڵم هەر چۆكی دانەداو هەر‬ ‫ل��ە ه��ەوڵ��ی خ���ۆی ب��ەردەوام��ب��وو‪،‬‬ ‫لەسەرەتای كاركردنیشیانەوە زۆركەس‬ ‫بەتایبەتی ك��وردەك��ان هەندێكیان‬ ‫پ��ێ��ان��واب��وو ئ��ۆج��ەالن ل���ەم ك���ارەی‬ ‫سەركەوتوونابێت‪ ،‬لەبەرئەوەی لە‬ ‫ڕاب��ردوودا زۆرك��ەس هەبوو هەنگاوی‬ ‫ل��ەو شێوەیە ن��اب��وو ب��ەاڵم لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتە عەسكەرتارییەكەی توركیاوە‬ ‫ی��ان زی��ن��دان�ی‌و س��ەرك��وت��ك��راون یان‬ ‫لەنێوبراون‪ ،‬كار گەشتبووە ئەوەی‬ ‫كورد بەتەواوەتی بتوێننەوە‪ ،‬وەكو‬ ‫عەبدواڵ ئۆجەالن ئەڵێت جارێكیان‬

‫پیاوێكی پیرم بینی وتی تۆ ئۆجەالنی‪،‬‬ ‫ئ���ەت���ەوێ���ت ج��ارێ��ك��ی��ت��ر ك����ورد‬ ‫زیندووبكەیتەوەو كار بۆ مافەكانیان‬ ‫بكەیت؟ ئۆجەالن ئەڵێ‌ پێموت بەڵێ‌ من‬ ‫ئەمەوێت ئەو كارەبكەم‪ ،‬لەوكاتەدا‬ ‫پیاوە پیرەكە گۆچانێكی بەدەستەوەبوو‬ ‫وتی ئەگەر ئەم گۆچانە دەستكەكەی‬ ‫راستبێتەوە هەرچەندە مەحاڵە‪ ،‬لەوە‬ ‫مەحاڵتر ئەوەیە تۆ بتوانی كورد لەم‬ ‫بەشەی كوردستان زیندووبكەیتەوەو‬ ‫داوای مافەكانی بكەیت‪ ،‬بەاڵم ئەمە‬ ‫پێچەوانەكەی ڕاست دەرچوو‪ ،‬ئەویش‬ ‫دوای ئەوەی كە لەساڵی ‪ 1978‬كاتێك‬ ‫پارتی كرێكارانی كوردستان دام��ەزرا‬ ‫ئ��ۆج��ەالن ی��ەك��ەم ك��ارێ��ك ك��ەك��ردی‬ ‫گۆشكردنی ئەندامانی ب��وو لەسەر‬ ‫پەروەردەیەكی شۆڕشگێڕی نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ئ��ەم��ە ف��اك��ت��ەرێ��ك ب��وو ب��ۆ جۆرێك‬ ‫لەزیندووكردنەوەی هەستی نەتەوایەتی‬ ‫ك��ورد‪ ،‬ئ��ەم هەستە بەچەند ساڵێك‬ ‫ب��ەت��ەواوەت��ی ڕەگ��ی داك��وت��ا لەبیری‬ ‫ئەندامان‌و الیەنگرانی پارتی كرێكارانی‬ ‫كورستاندا‪ ،‬لەهەمانكاتیشدا تاكی‬ ‫كورد ئەو هەستەیان بۆ زیندوبوویەوەو‬ ‫پشتیوانییەكی تەواوی ئەو هێزەبوون‬ ‫كە ئۆجەالن پێكەوەینا‪ ،‬لەئەنجامدا‬ ‫لەساڵی ‪ 1984‬دا ‪،‬پارتی كرێكارانی‬ ‫كوردستان بەوپەڕی توانایانەوە كەوتە‬ ‫دژای��ەت��ی��ك��ردن‌و بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫دەس��ەاڵت��داران��ی ت���ورك‌و شۆڕشیان‬ ‫لەدژیان سازكرد‪ ،‬هەتا سااڵنی ‪ 1991‬بە‬ ‫شێوازێكی پچڕپچڕ شەڕیان دژی تورك‬ ‫ئ���ەن���ج���ام���ئ���ەدا ئ����ەوی����ش وەك����و‬ ‫پەرچەكردارێك بەرامبەر بەتورك بۆ‬ ‫ئ��ەوەی جارێكی دیكە زوڵ �م‌و ستەمی‬ ‫ج���اران ل��ەك��ورد ن��ەك��ەن��ەوەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫ش��ۆڕش‌و خەباتەی پەكەكە وەاڵمێكی‬ ‫دی��ارو ڕوون بوو بۆ توركیا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە توركیا بوو هەر نكوڵی لەكورد‬ ‫دەك���ردو ه��ەم��وو ش��ێ��وازو ڕێگایەكی‬ ‫بەكاردەهێنا بەرامبەر نەمان‌و توانەوەی‬ ‫كورد‪ ،‬تاكار گەشتە ئەوەی لە ساڵی‬ ‫‪ 1985‬واڵتی توركیا ویستی یەكڕیزی‬ ‫كورد لەناوچە كوردییەكان تێكبدات‌و‬ ‫پەرتەوازەیان بكات‌و كارێك بكات بۆ‬ ‫ئەوەی نەبنە پاڵپشت‌و پشتیوانی پارتی‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪23‬‬

‫ك��رێ��ك��اران��ی ك��وردس��ت��ان (پەكەكە)‬ ‫ئەوەبوو لەو ساڵەدا دەسەاڵتدارانی‬ ‫توركیان پەنایان بۆ ناوچە دوورە‬ ‫دەستەكان‌و گوندەكان برد‪ ،‬میلیشیای‬ ‫ل��ەخ��ێ �ڵ‌و ع��ەش��ای��ەرە ك��وردەك��ان‬ ‫دامەزراندو مانگانە هەریەكەیان بڕی‬ ‫‪ 300‬دۆالری��ان پێدەدراو ژمارەیەیان‬ ‫گەشتە نزیكەی پەنجا هەزار كەس ئەو‬ ‫میلیشیایە عەشایەرییە ك��وردان��ە‬ ‫ناویان لێنرا پاسەوانی ئاواییەكان‪،‬‬ ‫ئ���ەو ك����ارەی واڵت����ی ت��ورك��ی��ا بۆ‬ ‫وەاڵمدانەوەی پرۆسە سەربازییەكان‬ ‫ب��وو‪ ،‬ب��ەاڵم ئەو ك��ارەی تاڕادەیەك‬ ‫سەرینەگرت‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئەوانەی‬ ‫ك��ەچ��وون��ە ڕی���زی ئ��ەو پ��اس��ەوان��ی‬ ‫ئاواییەكان تەنها لەپێناو پارە ئەو‬ ‫كارەیان دەكرد‪ ،‬ئەویش لەبەر ئەوەی‬ ‫توركیا گەورەترین فشاری ئابووری‬ ‫خستبووە سەر ئەو ناوچە كوردانەو‬ ‫خەڵكێكی زۆر بێكاربوون‌و كاریان‬ ‫دەستنەئەكەوت تا لەبەرامبەر بڕێك‬ ‫پارەدا بۆیان بجەنگن‪ ،‬هەرچەندە لەم‬ ‫كارەیدا توركیا سەركەوتوونەبوو‪،‬‬ ‫گەرچی پارتی كرێكارانی كوردستان‬ ‫(پەكەكە) لەسااڵنی ڕابردودا خەباتی‬ ‫چ��ەك��داری ك����ردووە‪ ،‬ب���ەاڵم نابێت‬ ‫ئەوەشمان لەیادبچێت لەپاڵ ئەوەشدا‬ ‫چەند جارێك داوایان لەواڵتی توركیا‬ ‫كردووە كە بەڕێگەی گفتوگۆو ئاشتی‬ ‫كێشەی كورد چارەسەربكەن‪ ،‬چەند‬ ‫ج��ارێ��ك خ����ودی ئ���ۆج���ەالن خ��ۆی‬ ‫ئاگربەستی ڕادەگ��ەی��ان��دو داوای‬ ‫دانوستان‌و گفتوگۆی كردووە بەنمونە‬ ‫لەئەیلولی ‪‌1988‬و ئ���ازاری ‪1993‬و‬ ‫كانونی یەكەمی ‪ 1995‬چەندین هەوڵی‬ ‫دیكەش لە سااڵنەی ڕابردوودا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی وایكردووە ئەو ئاگربەستانە‬ ‫سەرنەگرێت حكومەتی توركیا بووە‪،‬‬ ‫هەركاتێكیش ئاگربەست كرابێت ئەوا‬ ‫شكانی ئەو ئاگربەستە هەر توركیا‬ ‫بووە‪ ،‬لەسەرووی هەموو ئەمانەوە‬ ‫ئێستا ل��ەدوای وەرگرتنی دەس��ەاڵت‬ ‫لەالیەن ئ��ەردۆغ��ان‌و پارتەكەیەوە‬ ‫هەوڵێك هاتووەتەكایەوە كە زۆربەی‬ ‫بۆچوونەكان بۆ ئ��ەوە دەچ��ن كورد‬ ‫دەتوانێت سوود لەو هەلە وەربگرێت‌و‬

‫‪24‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫دۆزی ك��وردی پێبباتەپێشەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫هەنگاوەش لەكاتێكدا دێ��ت ئێستا‬ ‫ڕۆژه���ەاڵت���ی ن���اوەڕاس���ت ب��ەدۆخ��ی‬ ‫گۆڕانكاری حكومەتەكاندا دەڕوات‪،‬‬ ‫واقعیەتی دۆخەكەش وای��ك��ردوە كە‬ ‫توركیا دەستبكات بە دانوستان‌و‬ ‫گفتوگۆ ل��ەگ��ەڵ پ��ارت��ی كرێكارانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان (پ��ەك��ەك��ە) بەتایبەت‬ ‫ئۆجەالن‪ ،‬بەرەوپێشچونی كێشەی‬ ‫ك��ورد لەتوركیا وای��ك��ردوە توركیا‬ ‫نەتوانێت وەكو سااڵنی ڕابردوو گوێی‬ ‫پ���ێ���ن���ەدات‪ ،‬ب���ەردەوام���ب���وون���ی‬ ‫نزیكبونەوەی توركیا لەكێشەی كورد‬ ‫پەكەكەشی هێناوەتە ئەو قەناعەتەی‬ ‫ب��ە دان��وس��ت��ان‌و گفتوگۆ بتوانن‬ ‫كێشەكانیان چارەسەربكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەرچی ئەوەی وادەكات كێشەی كورد‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر چارەسەربكرێت ئەو‬ ‫داوای���ەی توركیا كەدەبێت پەكەكە‬ ‫چەكدابنێن‪ ،‬ئەمەش بەالی پەكەكەوە‬ ‫مەحاڵە‪ ،‬گۆڕانی بارودۆخی سوریاو‬ ‫هاتنەسەر ساحەی سیاسی كوردەكان‌و‬ ‫دەستبەسەراگرتنی زۆرب��ەی ناوچە‬ ‫كوردییەكان لەالیەن (پ��ەی��ەدە)ەوە‬ ‫كەسەر بە پەكەكەن زیاتر توركیا‬ ‫ئەخاتە ب��ەردەم پرسی چارەسەری‬ ‫كێشەی ك��ورد‪ ،‬چونكە توركیا هەر‬ ‫لەسەرەتای ڕوودان��ی شۆڕشەكانی‬ ‫سوریاوە هەموو هەوڵ‌و تەقەاڵیەكی‬ ‫ئ��ەوەب��وو كەكوردەكانی رۆژئ���اوای‬ ‫ك��وردس��ت��ان دەنگێكی م��ردووب��ن بۆ‬ ‫ئەوەی لەداهاتوودا توركیا بەئارەزوی‬ ‫خۆی یاریبكات‌و بەهەر جۆرێك بێت‬ ‫نەهێلێت لەو واڵتە كێشەیەك بێتە‬ ‫ئ��اراوە بەناوی كێشەی ك��وردەوە‪،‬‬ ‫ب��ەاڵم موعادەلەكە هەر لەئێستاوە‬ ‫بەتەواوەتی پێچەوانەیەو ئێستا كورد‬ ‫لە ڕۆژئاوا خاوەن قورسایی‌و سەنگی‬ ‫خۆیەتی لە ئێستاو داهاتووشدا پرسی‬ ‫چارەسەری كورد لە سوریا دەبێتە‬ ‫یەكێك لەبابەتە سەرەكییەكانی دوای‬ ‫ڕووخانی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد‪،‬‬ ‫توركیاش پێیوایە ئەگەر لەئێستادا‬ ‫كێشەی كورد چارەسەرنەكات ئەوا‬ ‫لەداهاتوودا چارەسەركردنی پرسی‬ ‫كورد ئاڵۆزتر ئەبێت‪ ،‬ئەوەی ئێستا‬

‫هاتووەتەكایەوە كە گفتوگۆكردنە‬ ‫قۆناغێكی گرنگی بەرەوپێشچونی‬ ‫دۆزی كوردە لەباكووری كوردستان‪،‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر گفتوگۆكان فراوانبكرێت‌و‬ ‫پەرەبسەنێت‪ ،‬ئەوا كورد دەسكەوتی‬ ‫ب��اش بەدەستدەهێنێت‪ ،‬ل��ەب��ەردەم‬ ‫ئاشتبونەوەیەكی یەكجارەكی كوردو‬ ‫ت��ورك‌و چ��ارەس��ەری كێشەی كورد‬ ‫ئێستا هەلێكی ب��اش بۆ ه��ەردووال‬ ‫هاتووەتەكایەوەو پێویستە هەردووال‬ ‫هەنگاوی جدی بنێن‌و پێویستە توركیا‬ ‫كرانەوەی زیاتری سیاسی‌و وتووێژی‬ ‫راستەقینەو زیاترو فراوانتر لەگەڵ‬ ‫كوردا پەرەپێبدات‪ ،‬ڕێگەبدەنە كورد‬ ‫بەزمانی ك��وردی بخوێنن‌و ڕادی��ۆو‬ ‫تەلەفزیۆنی كوردی خۆیان هەبێت‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ ئ��ەوەی كەكورد هەست‬ ‫خۆی‬ ‫بەنامۆبون‌و قوربانیبوونی‬ ‫نەكات‪ ،‬دەبێ جارێكی دیكە توركیا‬ ‫سیاسەتێكی حەكیمانە بەرامبەر كورد‬ ‫بگرێتەبەرو واز لەوەش بێنێت پەكەكە‬ ‫ب��ەڕێ��ك��خ��راوێ��ك��ی ت��ی��رۆری��س��ت��ی‬ ‫ن��اوزەدب��ك��ات‪ ،‬ك��وردی��ش ئازادبێت‬ ‫لەتەعبیركردن لەمافە ڕەواك��ان��ی‬ ‫خۆی‌و ئازادییەكی تەواوی پێبدرێت‬ ‫لەسیاسەتكردندا‪ ،‬دەبێت هەم كوردو‬ ‫هەم توركیاش یەكتر بەدوژمنی یەكتر‬ ‫نەزانن ل��ەب��ەرئ��ەوەی لەسیاسەتدا‬ ‫دوژمنایەتی تاسەر نییە ‪ ،‬بۆیە ئەڵێن‬ ‫پێویستە كورد بەچاوی دوژمن لەتورك‬ ‫نەڕوانێت بۆ ئەوەی هەنگاوی زیاتر‬ ‫ببڕن بەمەبەستی چارەسەری كێشەی‬ ‫كورد‪ ،‬لەم قۆناغەی ئێستادا‌و دەبێت‬ ‫كوردیش یەكڕیزو یەك وتارو یەك‬ ‫هەڵویستبن‌و بەهەموویانەوە كاربكەن‬ ‫بۆ بەدەستخستنی ئەو هەلەی ئێستا‬ ‫هاتووەتەكایەوە‪ ،‬ئەوەی ماوەتەوە‬ ‫بڵێین دەبێت واڵت��ی توركیاش دان‬ ‫بەبوونی كوردا بنێت‌و هەموو مافێكی‬ ‫سیاسی‌و كلتوری‌و ڕۆشنبیری بەكورد‬ ‫ب��ەڕەوا ببینێت‪ ،‬ئەگەر پرسی كورد‬ ‫لەباكوری كوردستان بەیەكجاری‬ ‫كۆتاییهاتوو كورد گەشت بەمافەكانی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئەوا كاریگەرییەكی زۆری بۆ‬ ‫س��ەرپ��ارچ��ەك��ان��ی ت��ری كوردستان‬ ‫دەبێت‪.‬‬

‫ئایندەی ناوچە كوردس��تانییە كێشەلەسەرەكان‬

‫لە نێوان مادەی (‪)140‬ی دەستورو بیری‬ ‫ناسێۆنالیزمی عەرەبی‬

‫زاگرۆس ئەحمەد ولی‬ ‫گرنگ���ی رووخان���ی بەع���س ل���ەو‬ ‫ڕوانگەی���ەوە س���ەرچاوەی دەگرێ���ت‪,‬‬ ‫توركی���ا هاوپەیمانی خۆرئاوا دیوارگری‬ ‫پەرین���ەوەی ماركس���یزم لەس���ەردەمی‬ ‫جەنگ���ی س���اردو بەردەوامی سیس���تمی‬ ‫عەلمانی لە دوای جەنگی سارد‪ ،‬بەهۆی‬ ‫كێشەو قەیرانی ناوخۆیی‌و دەرەكیەوە‪،‬‬ ‫ئەو پێگ���ە س���تراتیج‌و جیۆپۆلۆتیكەی‬ ‫خ���ۆی خەریكە لەدەس���ت ئ���ەدات‪ ,‬جیا‬ ‫لەوەش ئەمریكا باش لەوە تێگەشتووە‬ ‫كە كێش���ە دەرەكیەكان���ی توركیا لەگەل‬ ‫واڵتان���ی ئەرمینا‪ ،‬قوب���رس‪ ،‬بۆتان‪،‬‬ ‫سوریا‪ ،‬رووسیاو عێراقەوە لە داهاتوودا‬ ‫توركی���ا الوازدەكات‪ ،‬بۆی���ە لەژێ���ر‬ ‫ڕۆش���نایی ئەم ب���ارەدا (ئەڵتەرناتیڤی)‬ ‫توركیا بەنیس���بەت ئەمری���كاوە عێراق‬ ‫بووە(‪ )1‬بۆیە كردەی دەس���تەبەركردنی‬ ‫ئ���ازادی‪ ،‬ه���ەروەك هەڵمەتەك���ەی‬

‫والیەتە یەكگرتووەكان بەوە ناونرابوو‬ ‫بەش���ێوەیەكی كرداری‪ ،‬لەماوەی س���ێ‌‬ ‫حەفت���ەدا كۆتایی هات‪ ،‬جگ���ە لەچەند‬ ‫كێشەیەك نەبێ‌ كردەوە سەربازییەكەی‌و‬ ‫ئەركەكەی خ���ۆی بەخێراییەكی بەرچاو‬ ‫بەزەرەروو زیانێك���ی تارادەیەكی كەمی‬ ‫مەدەنیی���ەوە جێبەجكرد‪ ،‬لێدانی هەوای‬ ‫ورد بۆ س���ەر قەالكانی رژێ���م لە بەغدا‬ ‫پێكەوە لەگ���ەڵ جوڵەی هەوایی خێرایی‬ ‫هێزە زەمینیەكان لە بەسرە بەرەو باكور‬ ‫بۆ بەغدا ئەنجامدرا‪ ،‬كە بەش���ێوەیەكی‬ ‫بنەرەتی دەس���تی لەلێدانی ش���ارەكاندا‬ ‫دەپاراس���ت لە ‪8‬ی نیس���اندا هێزەكانی‬ ‫نەتەوەیەكگرتوەكان هاتنەپایتەخت(‪.)2‬‬ ‫عێراق ڕزگاری بوو لە نیسانی ساڵی‬ ‫‪2003‬دا‪ ،‬گەل���ی كورد بڕیاریدا دەس���ت‬ ‫دڕێژب���كات بۆگەل���ی ع���ەرەب‌و خەڵكی‬ ‫عێ���راق‪ ،‬بۆئەوەی پێك���ەوە كاربكەن لە‬ ‫س���ەر س���ەرلەنوێ‌ بنیادنان���ەوەی ئەو‬ ‫ش���تانەی كە ڕژێمی لە ناوچوو رووخاو‬ ‫لە ناویبرد‪ ،‬كوردو عەرەب پێكەوە داوە‬

‫دەزووی هی���وا بچێنن ل���ە پەرەپێدانی‌و‬ ‫ئارامی���دا لەرێ���ی باڵوكردن���ەوەی‬ ‫دیموكراتیی���ەوە لەس���ەر كەمكردنەوەی‬ ‫ڕژێم بۆدامەزراوە شارس���تانییەكان لە‬ ‫سایەی ڕژێمی فیدراڵیدا(‪. )3‬‬ ‫ئەوەی جێ���گای نیگەرانییە بەش���ی‬ ‫ه���ەرە زۆری عەرەبەكان‪ ،‬بەهەرس���ێ‌‬ ‫حكومەت���ی ئەی���اد ع���ەالوی‌و ئیبراهیم‬ ‫جەعف���ەری‌و دواتری���ش ن���وری مالیكی‬ ‫لەگ���ەڵ ئاس���ایكردنەوەی رەوش���ی‬ ‫ئ���ەو ناوچان���ەی ناكۆكییان لەس���ەرە‬ ‫بۆچوونی���ان لەگەڵ ئ���ەو دۆزە نەبوو‪،‬‬ ‫بەپاس���اوی جۆراوج���ۆرەوە دژایەت���ی‬ ‫بەندی (‪*)140‬ی دەس���توری هەمیش���ەیی‬ ‫دەكەن‌و بەهیچ ش���ێوەیەكیش پابەندی‬ ‫بەڵێنەكان���ی خۆیان نەب���وون‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئ���ەوە الیەنێكی كێش���ەكە بێ���ت‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەشێكی تری گرفتەكە دەگەرێنێتەوە بۆ‬ ‫هەڵوێستی دەوڵەتانی هەرێمی‌و عەرەب‪،‬‬ ‫بەو مانایەی پرس���ی ئەو ناوچانەی كە‬ ‫دەكەون���ە چوارچێوەی م���اددەی (‪)140‬‬

‫كةركوك‪ ،‬شاريَكي َكيشة لةسةر‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪25‬‬

‫وە رەهەن���دی ناوخ���ۆی تێپەراندووە‪،‬‬ ‫رەهەندێكی قوولی هەرێمی نێودەوڵەتی‬ ‫وەرگرت���وە‪ ،‬زۆربەی دەوڵەتانی عەرەب‬ ‫بە دەوڵەتی ئێران‌و توركیاش���ەوە دژی‬ ‫گەرانەوەی ناوچەكەن بۆ س���ەر هەرێمی‬ ‫كوردستان(‪)1‬‬ ‫دەوڵەتان���ی ع���ەرەب مەس���ەلەی‬ ‫كەرك���وك‌و ناوچ���ە جێناكۆكەكانی���ان‬ ‫پەیوەس���تكردووە ب���ە یەكێت���ی خاكی‬ ‫عێراقەوە‪ ،‬وای بۆ دەچن لكاندنی كەركوك‬ ‫بە هەرێمی كوردس���تانەوە دەبێتە هۆی‬ ‫پارچەپارچەكردن���ی عێراق‌و الوازكردنی‬ ‫سنوری نیش���تیمانی عەرەب‪ ،‬بەهەمان‬ ‫ئاراس���تەش توركی���ا لەس���ەر هەموو‬ ‫ئاس���تەكان ل���ە كارو بزاڤدایە بۆئەوەی‬ ‫ناوچە جێناكۆكەكان نەگەڕێنەوەس���ەر‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬لەبەرئەوەی وای بۆ دەچن‬ ‫ئ���ەم كارە س���ەنگ‌و قورس���ایی ك���ورد‬ ‫لەناوچەی ڕژهەاڵتی ناڤین س���ەنگینترو‬ ‫بەهێزت���ر دەكات‪ ،‬تەنان���ەت هەم���وو‬ ‫كێشە سیاس���یەكانی ناوچەكە سەروبن‬ ‫دەكات‪ ،‬پیانواییە هەرێمی كوردس���تان‬ ‫بەناوچەكان���ی كەرك���وك‌و خانەقی���ن‌و‬ ‫جەل���ەوال‌و ش���ەنگارەوە پێگەیەك���ی‬ ‫س���تراتیجی ب���ۆ ك���ورد لەدەڤەرەكەدا‬ ‫پەی���دادەكات‌و ل���ە ڕەنگڕێژكردن���ی‬ ‫سیاس���ەتی ڕۆژهەاڵتی ناڤی���ن ڕۆڵێكی‬ ‫گرنگ‌و بنەڕەتی دەگێڕن(‪.)2‬‬ ‫ئێستاش زیاتر لە نۆ ساڵ تێپەڕیوە‬ ‫بەس���ەر ڕزگاری عێراق���داو گەلی كورد‬ ‫چاوەڕێ���ی دەرەنجام���ی ڕوداوەكان���ە‬ ‫بەهێمنی���ەوە‪ ،‬ئ���ەم گەل���ە بەدرێژایی‬ ‫س���ەدەی ڕابردوو لەس���ەر هیوا ژیاوە‌و‬ ‫زۆرجار ئەم هیوای���ەش نەهاتوەتەدی‌و‬ ‫كورد خۆی لەناوەندی دااڵنی تەس���ك‌و‬ ‫تاریك���دا بینیوەت���ەوە(‪ .)1‬ئەم���ەش‬ ‫لەكاتێكدایە كە عێ���راق لەم حاڵەتەیدا‬ ‫لە بۆش���اییەكی گەورەی سیاسی دەژی‪،‬‬ ‫كەچی پرۆس���ەی نوێی بە عەرەبكردن‌و‬ ‫ڕاگواستن بەردەوامە‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدا‬ ‫ك���ە كورد هەم لەس���ەر ئاس���تی عێراق‬ ‫ئامادەبوون���ی هەی���ە هەم لە ئاس���تی‬ ‫كوردستانیش دەس���ەاڵتی هەیە‪ ،‬كەواتە‬ ‫دەبێ‌ چاوەڕوانی چیبكرێت لەحكومەتی‬ ‫نوێی عێراق لەكاتێكدا كە عێراق نابێتە‬ ‫واڵتێك كە سەقامگیری لەبەرچاوی تێدا‬ ‫فەراهەمببێت‪ ،‬هۆكەش���ی ئاش���كرایەو‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سروش���تی پێكهاتەی ئەم‬ ‫واڵتە(‪)2‬‬ ‫بۆیە لەژێر ڕۆش���نایی ئ���ەم بارەدا‬

‫‪26‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫پێویس���تە س���ەركردایەتی سیاسی كورد‬ ‫بەردەوام بێت لەس���ەر ئ���ەو ڕێگەچارە‬ ‫دیموكراس���ییەی كە لەدەستوردا هاتووە‬ ‫بۆ پراكتیزەكردنی بەندی ‪ 140‬ی دەستوری‬ ‫هەمیش���ەیی‪ ،‬هاوكات لەگ���ەڵ ئەوەش‬ ‫پێویستە هەوڵەكانی خۆی لەسەر ئاستی‬ ‫ناوخ���ۆو دەرەوە چڕت���رو كاریگەرت���ر‬ ‫بكات‪ ،‬پێویستە الیەنی كوردی قەناعەت‬ ‫بە پێكهاتەكانی دیكەی سەرجەم ناوچە‬ ‫جێناكۆك���ەكان بهێنێ‌ كە پراكتیزەكردنی‬ ‫ئ���ەم بەندە دەس���تورییەو گەڕاندنەوەی‬ ‫ئەو ناوچانەی كە ناكۆكیان لەسەرە بە‬ ‫مانای پەراوێزكردنی پێكهاتەكانی دیكە‬ ‫نایەت‪ ،‬لەالیەكی دیكەوەو لەسەر ئاستی‬ ‫نێودەوڵەتی زۆر پێویستە سەركردایەتی‬ ‫كورد لەهەوڵە سیاسی‌و دیپلۆماسیەكانی‬ ‫خۆی بەردەوامبێت‌و چڕترو كاراتربكات‬ ‫بۆئ���ەوەی ویالیەت���ە یەكگرتوەكان���ی‬ ‫ئەمری���كاو یەكێتی ئەوروپ���او نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان پش���گیری ئەم چارەسەرە‬ ‫دیموكراسیەی كورد بكەن(‪.)3‬‬ ‫بۆیە ب���ە بۆچوون���ی ئێم���ە ئەگەر‬ ‫پرۆسەیەكی سیاس���ی گرنگ لەعێراقدا‪،‬‬ ‫لەپ���اش ڕوخان���ی بەعس���ەوە ڕوویدا‬ ‫پێش (پرۆژەی دەس���توری نوێی عێراق)‬ ‫ەوە‪ ،‬گرنگتری���ن خاڵیش لەناو پرۆژەی‬ ‫دەس���توردا م���ادەی ‪ 140‬ە كاراتری���ن‬ ‫كارەكتەری ناو پرۆس���ەكە‌و دەستوریش‬ ‫لەڕووی ( ئابوری‪ ،‬سیاسی‪ ،‬ئاسایش)‬ ‫ەوە كوردس���تانە‌و دەبێ���ت بەپێ���ی ئەو‬ ‫م���ادە دەس���تورییەی كە ب���ۆی دانراوە‬ ‫جێبەجێبكرێ���ت ئەگ���ەر ئ���ەو مادەی���ە‬ ‫جێبەجێبكرێ���ت ناتوانرێ���ت هی���چ‬ ‫گۆڕانكاریەك بكرێت‬ ‫لەناو دەستورداو تاكە ئەگەریش بۆ‬ ‫خەڵكی كوردستان هەر ئەو دەستورەیە‪،‬‬ ‫بۆیە دەبێت كورد سیاس���ەت بكات نەك‬ ‫دۆس���تایەتی (چونك���ە لە سیاس���ەتدا‬ ‫دۆس���ت‌و دوژمنی هەمیشەیی نیە بەڵكو‬ ‫بەرژەوەندی هەمیشەیی هەیە)‪.‬‬ ‫پەراوێزەكان‪:‬‬ ‫(‪ )1‬ئەنوەر حسێن ‪ ،‬عێراقی مۆزایك‌و‬ ‫ناهۆمۆجین (پانۆرامای مێژووی سیاسی‬ ‫نوێی عێراق ‪)2010 _2003‬چ‪,1‬چاپخانەی‬ ‫(ئاراس)‪,‬هەولێر‪,2011,‬ل‪.81‬‬ ‫(‪ )2‬فیب���ی مار‪ ،‬مێژووی نوێ‌ عێراق‪،‬‬ ‫وەرگێران���ی لەئینگلیزییەوە(حەم���ە‬ ‫ش���ەریف حەمەغەریب ‪ ،‬شێركۆ ئەحمەد‬ ‫حەوێز)‪,‬چ‪,1‬چاپخانەی(رۆژهەالت)‪,‬هەولێ‬ ‫ر‪,2010,‬ل‪.490‬‬

‫(‪ )3‬د‪.‬خەلیل ئسماعیل محمد‪ ،‬كێشەی‬ ‫ك���ورد لەعێراق‪ ،‬كێش���ەی س���نووریان‬ ‫بوون؟ وەرگێرانی لەعەرەبیەوە(عەبدواڵ‬ ‫رەشید حسێن)‪,‬چ‪,1‬چاپخانەی(ڕژهەاڵت)‪,‬‬ ‫هەولێر‪,2010,‬ل‪.258‬‬ ‫*م���اددەی ‪ 58‬ی قانوون���ی ئیدارەی‬ ‫دەوڵ���ەت‪ ،‬ئەب���وو وەزارەتەك���ەی‬ ‫(د‪.‬ئیبراهی���م جەعفەری ) جێبەجێبكات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی لە كات���ی خۆیدا جێبەجێ‬ ‫نەكراو نوسینی دەستوری بەسەرداهات‪،‬‬ ‫دەس���توری هەمیش���ەی جێبەجێبكردنی‬ ‫ماددەی ‪140‬ی دەستوردا نوسراوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دەس���ەاڵتی جێبەجێكردن ئەو‬ ‫هەن���گاوە پێویس���تانە دەگرێتەبەر بۆ‬ ‫تەواوكردن���ی پێداویس���تیەكانی ماددەی‬ ‫‪58‬ی بەهەموو برگەكانیەوە لەیاس���ای‬ ‫ئی���دارەی دەوڵەتی عێراق���ی بۆ قۆناغی‬ ‫گواستنەوە ‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئەو بەربرسیارێتەی دەكەوێتە‬ ‫ئەس���تۆی دەس���ەاڵتی جێبەجێكردن لە‬ ‫حكومەت���ی ئنتیقالی���دا كە ل���ە ماددەی‬ ‫‪58‬ی یاس���ای ئیدارەی دەوڵەتی عێراق‬ ‫بۆ قۆناغی گواس���تنەوە دەق نوسكراوە‬ ‫درێژدەبێت���ەوەو ب���ەردەوام دەبێ���ت بۆ‬ ‫دەس���ەاڵتی جێبەجێك���ردن كەبەپێ‌ ئەم‬ ‫دەس���تورە هەڵبژێ���راوە ب���ۆ ئ���ەوەی‬ ‫بەتەواوەت���ی ئەمان���ە ئەنجامب���دەن‬ ‫(ئاسایكردنەوە) سررژمێری‪ ،‬كە كۆتای‬ ‫دێ���ت بەراپرس���ییەك لەكەركوك‌و ئەو‬ ‫ناوچان���ەی ك���ە كێش���ەیان لە س���ەرە‬ ‫ب���ۆ دیاریكردن���ی ویس���تی هاواڵتییان‬ ‫لەماوەیەكدا كە لە (س���ی‌و یەكی مانگی‬ ‫كانون���ی یەكەم���ی س���اڵی دوو هەزارو‬ ‫حەوت تێپەرنەكات)‪.‬بروانە‪ :‬نەوشیروان‬ ‫مس���تەفا‪ :‬ئێمە‌و ئەوان ناكۆكییەكانمان‬ ‫لەس���ەر چی���ن؟)‪ ،‬چ‪ ،1‬چاپخان���ەی‬ ‫(زەرگەتە)‪ ،‬سلێمانی ‪,2009,‬ل‪.30:31‬‬ ‫(‪ )1‬ن���ەوزاد عەب���دواڵ هیتۆت���ی‪:‬‬ ‫لەعێراق���داو‬ ‫ك���ورد‬ ‫دۆزی‬ ‫میكانیزمەكانی چارەس���ەركردنی دوای‬ ‫‪،2003‬چ‪،1‬چاپخانەی(خان���ی)‪ ،‬دهۆك‪،‬‬ ‫‪2009‬ل‪.214:215‬‬ ‫(‪ )2‬هەمان سەرچاوە‪ ،‬ل‪.215‬‬ ‫(‪ )1‬د‪ .‬خەلی���ل ئیس���ماعیل محمەد ‪،‬‬ ‫سەرچاوەی پێشو‪ ،‬ل‪.261‬‬ ‫(‪ )2‬عەت���ا قەرەداخ���ی ‪ ،‬دەس���ەاڵتی‬ ‫بێباك‌و ئۆپۆزس���یۆنی ب���ە پەلە‪ ،‬چ‪،1‬‬ ‫چاپخانەی(ڕوكسانا)‪ ،2011 ،‬ل‪.88‬‬ ‫(‪ )3‬ن���ەوزاد عەب���دواڵ هیتۆت���ی ‪،‬‬ ‫سەرچاوەی پێشوو‪ ,‬ل‪.219‬‬

‫وشیار عەبدواڵ‪ ،‬بەرپرسی مەڵبەندی‬ ‫‪11‬ی یەكگرت��وو لەچەمچەم��اڵ‪:‬‬ ‫تاوەكو ئێستا‬ ‫لەسنووری‬ ‫چەمچەماڵدا‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكانمان‬ ‫لەگەڵ پارتی ئاسایی‬ ‫نەبووەتەوە‬ ‫دیداری‪ :‬سەنگەر بیالل‬ ‫لەم دیدارەیدا وشیار عەبدواڵ‪،‬‬ ‫بەرپرسی مەڵبەندی ‪11‬ی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی لەچەمچەماڵ‪ ،‬باس‬ ‫لەوەدەكات كە ئەوان وەكو‬ ‫یەكگرتوو تاوەكو ئێستا لەسنوری‬ ‫دەسەاڵتەكەیدا پەیوەندییەكانیان‬ ‫لەگەڵ پارتیدا ئاسایینەبووەتەوە‪،‬‬ ‫لەمەڕ سوتانی بارەگاكانی‬ ‫یەكگرتوو لە ناوچەكانی بادینان‪،‬‬ ‫نایشیشارێتەوە لە زۆربەی بڕیارە‬ ‫گرنگەكانی حزبەكەیەوە‪ ،‬پرس‬ ‫بەئەمینداری پێشوو دەكرێت‌و‬ ‫بۆچوونەكانی بەهەند وەردەگیرێت‪،‬‬ ‫دەربارەی سەلەفییەكانیش دەڵێ»‬ ‫ێ ڕەخنەكانیان‬ ‫هەرچەندە لێرەو لەو ‌‬ ‫ئاراستەی كارو چاالكیەكانی ئێمە‬ ‫دەكەن‪ ,‬بەاڵم ئێمە تاوەكو ئێستا‬ ‫بە هیچ شێوەیەك ڕووبەڕوویان‬ ‫نەبووینەتەوەو وەاڵمیشیان‬ ‫نادەینەوە»‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬بەشێك لە قیاداتی ئێوە‬ ‫زۆرج���ار ت��ەب��ەڕای��ان ل��ەوەك��ردووە‬ ‫ك��ە ی��ەك��گ��رت��ووی ئ��ی��س�لام��ی هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی بە مەدرەسەی ئیخوانی‬

‫میسرەوە نیە؟ تۆ دەڵێی چی؟‬ ‫وش��ی��ار ع���ەب���دواڵ‪ :‬ئێمە وەك��و‬ ‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان لە‬ ‫ڕووی دەنگدانی كاری حزبی‌و سیاسی‌و‬ ‫ك���اری ب��ان��گ��ەوازی��ی��ەوە‪ ،‬الیەنێكی‬ ‫سەربەخۆین لە بڕیاردانماندا‪ ,‬لە‬ ‫هەڵوێستەكانماندا‪ ,‬ل��ە ئالیەتی‬ ‫كارماندا‪ ,‬ئ��ەو پەیوەندییەی ئێمە‬ ‫هەمانە ل��ە گ��ەڵ ئیخوانی میسر‪،‬‬ ‫پەیوەندییەكی فكری‌و تەربەوییە‪،‬‬ ‫نەك پەیوەندییەكی حزبی كە ئەمرو‬ ‫بڕیارەكانمان لەوانەوە بۆبێت‪ ,‬ئێمە‬ ‫شانازی بەوەوەئەكەین كە ئیخوان‬ ‫وەك���و م��ەدرەس��ەی��ەك��ی دەع����ەوی‌و‬ ‫تەربەوییە لە عالەمی ئیسالمیدا‪ ,‬كە‬ ‫یەكگرتوی ئیسالمیش س��وودی لەو‬ ‫ئەزموونەی ئەوان وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەم سوودوەرگرتنەی ئێوە‬ ‫ن��ەب��ووەت��ە م��ای��ەی ئاراستەكردنی‬ ‫تەوجیهاتەكانی ئیخوان بۆ یەكگرتوو؟‬ ‫وش��ی��ار ع��ەب��دواڵ‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫وەك���و ت��ەوج��ی��ه��ات ئ��ی��خ��وان هیچ‬ ‫تەوجیهاتێكی لەسەر یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی نەبووەو نابێت‪ ,‬یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی لە بازنەیەكی دیاریكراودا‬ ‫لەسنوری ك��وردس��ت��ان��دا كارەكانی‬ ‫خۆی ئەنجامدەدا‪ ,‬كەحزبێكی كوردی‬ ‫ئیسالمی خۆماڵییە‪ ,‬تاوەكو ئێستا‬

‫ئ��ی��خ��وان ل��ە هیچ هەنگاوێكماندا‬ ‫ڕەن��گ��دان��ەوەی نەبووە لەسەر كارو‬ ‫ستراتیژیەتی یەكگرتوو لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دوای ڕووداوەكانی بەهاری‬ ‫عەرەبی لە ناوچەكەدا‪ ،‬ئیسالمییەكان‬ ‫هاتوونەتەپێشەوە‌و تەنانەت لە‬ ‫ێ واڵتانی وەكو میسرو لیبیاو‬ ‫هەند ‌‬ ‫تونس‪ ,‬فەرمانڕەواییان گرتەدەست‪,‬‬ ‫كەچی ئیسالمییەكانی كوردستان هەر‬ ‫لە دۆخێكی چەقبەستودا دەبینرێن؟ بۆ؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬من وانابینم كە‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان لە حاڵەتی‬ ‫چەقبەستویدابن‪ ,‬من وادەبینم كە‬ ‫ئێستا ئیسالمییەكانی كوردستان لە‬ ‫قۆناغی گەشەسەندندان لە كاری‬ ‫سیاسی ئیسالمی‪ ,‬ب��ەاڵم بەڕاستی‬ ‫دەبێت ئێمە جیاواز تەماشای ئەو‬ ‫واقیعەی هەرێمی كوردستان بكەین‬ ‫لە گەڵ واقیعی واڵتانی تردا‪ ,‬چونكە‬ ‫ێ حیسابی ئەوە بكەین كە‬ ‫ئێمە دەب ‌‬ ‫تاوەكو ئێستاش ئێمە لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا كیانێكی سەربەخۆمان‬ ‫نیە‪ ,‬ئەو كیانەی كە ئێستا دەبینرێ بە‬ ‫جۆرێك لەجۆرەكان لەژێر هەڕەشەو‬ ‫مەترسی دەرەكیدایە‪ ,‬لە بەرئەوە تا‬ ‫ئێستاش لە عێراقی نوێدا نەتوانراوە‬ ‫بناغەیەكی دەستووریی بۆ وەربگیرێت‪,‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪27‬‬

‫بە هیچ شێوەیەك‬ ‫بڕیارماننەداوە‬ ‫بەربەرەكانی‬ ‫لە گەڵ هیچ‬ ‫الیەنێكی‬ ‫ئیسالمیدا بكەین‬ ‫سەبارەت بە بەهاری عەرەبی ئێمە‬ ‫وەكو یەكگرتووی ئیسالمی بەئومێدو‬ ‫هیوایەكی گەشەوە ئەڕوانینە بەهاری‬ ‫عەرەبی‪ ,‬لەبەرئەوە بەهاری عەرەبی‬ ‫هەڵقواڵوی ناخی جەماوەرێكی بێزارو‬ ‫ناڕەزاییە لەدەسەاڵتی دیكتاتۆریەتی‬ ‫واڵتانی دەوروبەر‪.‬‬ ‫رێ��گ��ا‪ :‬لەئێستادا خۆپیشاندان‬ ‫لە پارێزگا سوننی مەزهەبەكانی‬ ‫عێراقدا دەستیپێكردووە‪ ,‬ئێوە وەكو‬ ‫الیەنێكی ئیسالمی سوننی مەزهەب‪،‬‬ ‫ت��ا چ ئ��ەن��دازەی��ەك پشتگیری لەو‬ ‫خۆپیشاندانانە دەكەن؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬ئێمە بەدڵنیاییەوە‬ ‫پشتگیری لە هەموو داوا ڕەواكانی‬ ‫هاواڵتیانی پارێزگاكانی ناوەڕاستی‬ ‫عێراق دەك��ەی��ن‪ ,‬لە كاتی خۆیشیدا‬ ‫بەیاننامەمان لەسەری دەرك��رد‪ ,‬ئەو‬ ‫مافانەی كە لە چوارچێوەی دەستوورو‬ ‫مافی هاواڵتیبووندا دی��اری��ك��راوە‪,‬‬ ‫بۆیە گومانی تێدانیە هەستدەكرێت‬ ‫نەفەسێكی دیكتاتۆریەت لە بەغداد‬ ‫ه��ەی��ە‪ ,‬ه��ەرج��ارێ��ك ڕووب�����ەڕووی‬ ‫پێكهاتەیەك لە پێكهاتەكانی ئەم‬ ‫ع��ێ��راق��ە دەب��ێ��ت��ەوە‪ ،‬عێراقیش بە‬ ‫حوكمی فرە پێكهاتەكەی هیچ كاتێك‬ ‫ناتوانێت ئ��ارام��ی‌و ئاسایشی بۆ‬ ‫فەراهەمببێت‪ ,‬چونكە هەر پێكهاتەیەك‬ ‫ویستوویەتی‬ ‫هاتبێتەسەرحوكم‬ ‫بچەوسێنێتەوە‪,‬‬ ‫ب��ەرام��ب��ەرەك��ەی‬ ‫بەدڵنیاییەوە ئێمە پشتگیری لە هەموو‬ ‫مافە ڕەواكانی خۆپیشاندەران دەكەین‬ ‫لە چوارچێوەی دەستووردا‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لە هەڵبژاردنەكانی هەرێمی‬

‫‪28‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫كوردستاندا ئیسالمییەكان لە بەرامبەر‬ ‫رێژەی موسڵمانبوونی خەڵكدا كەمترین‬ ‫دەنگدەهێنن‪ ,‬ئایە بۆ ئ��ەو خەڵكە‬ ‫موسڵمانە متمانەتان ناداتێ؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬بوونی ئێمە لە‬ ‫هەرێمی كوردستاندا مانای ئەوە نیە‬ ‫جەماوەر دابەشبكەین بۆ جەماوەرێكی‬ ‫موسڵمان‌و جەماوەرێكی ناموسڵمان‪,‬‬ ‫ئێمە قەناعەتمان ب��ەوە هەیە كەوا‬ ‫هەرێمی كوردستان زۆرینەی هەرەزۆری‬ ‫موسڵمانەو پابەندن بەشەریعەتی‬ ‫ئیسالمەوە‪ ,‬ئێمەش وەكو حەرەكەتێكی‬ ‫ئیسالمی كە لەهەرێمی كوردستاندا‬ ‫هەین‪ ,‬ئەمرۆ خەڵك لە هەموو دونیادا‬ ‫دەنگ بە مەشرووعی سیاسی ئەدات‪,‬‬ ‫لە هەرێمی كوردستاندا ئاستی خەڵكی‬ ‫لە هەڵبژاردنەكاندا نەچووەتەپێش‪,‬‬ ‫ئەو ئاستەش كاتێك دەبێ كە دەسەاڵت‬ ‫لە ‪ %60‬بۆ ‪ %70‬دیموكراسی ببەخشێت‬ ‫بەو خەڵكە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬باسی دیموكراسیت كرد‪ ,‬با‬ ‫لە تەوەری باسەكە دوورنەكەوینەوە‪,‬‬ ‫دەس���ەاڵت���ی ك����وردی ل��ە ئێستادا‬ ‫تاوەكو چەند دیموكراسی بۆ خەڵكی‬ ‫فەراهەمكردووە؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬من وا ئەزانم ئەم‬ ‫دەس��ەاڵت��ەی كە ئێستا لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا هەیە لە س��ەداس��ەد بۆ‬ ‫ب��ەرژەوەن��دی��ی��ەك��ان��ی خ��ۆی ئ��ازادی‬ ‫ف��ەراه��ەم��ك��ردووە‪ ,‬ئ��ازادی��ی��ەك لە‬ ‫بەرژەوەندی خۆیدا بێت ڕێگای پێداوە‬ ‫بە غەیری ئەوە ڕێگای پێنەداوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬دوای كۆنگرەی حزبەكەتان‬ ‫دەنگێكی ن��اڕەزا دەبینرێت بەرامبەر‬ ‫ئەمینداری ئێستا‪ ,‬مامۆستا محمد‬ ‫فەرەج‪ ,‬بە تایبەتی قسە لەسەر ئەوە‬ ‫دەكرێت كە جەنابیان لە بەرامبەر‬ ‫پارتیدا زۆر نەرم‌و نیانەو تەئسیراتی‬ ‫ئ��ەو ح��زب��ەی ل��ەس��ەرە‪ ,‬بۆچوونی‬ ‫جەنابتان؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬بەڕاستی ئێمە ئەم‬ ‫پرسە بە پروپاگەندەیەكی ڕاگەیاندنی‬ ‫دەزانین‪ ,‬ئێمە لە ئەمینداری گشتییەوە‬ ‫تاوەكو تەواوی ئەندامەكانمان حزبێك‬ ‫نین تەواجهی شەخسی كاریگەری‬ ‫لەسەر كارو ستراتیژیەتمان هەبێت‪,‬‬ ‫ئێمە حزبێكی دەزگایین‪ ,‬موئەسەسین‪,‬‬ ‫ئەم دەزگایبوونە لەهیچ شوێنێكدا‬ ‫ڕێگانادات كاریگەری شەخسی لەسەر‬

‫حزبەكە هەبێت‪ ,‬جەنابی ئەمیندار‬ ‫لە چوارچێوەی ستراتیژیەتەكانی‬ ‫كۆنگرەی شەشی یەكگرتووی ئیسالمیدا‬ ‫هەنگاودەنێ‪ ,‬نەك لە چوارچێوەی‬ ‫ویستی شەخسیدا‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ب��ەاڵم جەنابی ئەمینداری‬ ‫ئێستا ه��ەن��گ��اوەك��ان��ی ج��ی��اواز لە‬ ‫هەنگاوی مامۆستا سەالحەدین محەمەد‬ ‫بەهادین دەبینرێ‌‪ ,‬بۆ نموونە مامۆستا‬ ‫سەالحەدین لە بەرامبەر سوتانی‬ ‫بارەگاكانی یەكگرتوو لە بادینان‪،‬‬ ‫هەڵوێستێكی توندی لێدەبینرا‪ ,‬بەاڵم‬ ‫بە پێچەوانەوە مامۆستا محمد فرج‬ ‫سوڵحی سوتانی بارەگاكانی كرد؟‬ ‫وشیار ع��ەب��دواڵ‪ :‬من وای ئەبینم‬ ‫مامەڵەی‬ ‫هەڵوێست‌و‬ ‫یەكگرتوو‬ ‫ش��ەخ��س��ەك��ان ك��اری��گ��ەری ل��ەس��ەر‬ ‫نییە‪,‬‬ ‫سیاسەتی‬ ‫ستراتیژییەت‌و‬ ‫جەنابی ئەمینداری پێشوو مامۆستا‬ ‫س��ەالح��ەدی �ن‌و جەنابی ئەمینداری‬ ‫ئێستاش مامۆستا محمد فرج‌و هەموو‬ ‫تاكێكی یەكگرتوو سیاسەت بە حقد‌و‬ ‫ق��ارەوە ناكەن‪ ,‬ئێمە ئەو مەوقیفەی‬ ‫كەلە سەردەمی ئەمینداری پێشوودا‬ ‫هەمانبوو بەرامبەر بەپارتی ئێستاش‬ ‫ه��ەر ه��ەم��ان مەوقیفە‪ ,‬ل��ە كاتێكدا‬ ‫ئەوان بیانەوێت مەوقیفێكی تووندمان‬ ‫بەرامبەر بنوێنن ئێمەش هەڵوێستمان‬ ‫توندبووە‪ ,‬بەاڵم كاتێك ویستبێتیان‬ ‫دەستی ئاشتی‌و پەشیمانبوونەوە‬ ‫لە هەڵویستەكانیان درێژبكەن بۆ‬ ‫یەكگرتوو ئێمەش دەستی ئاشتیمان‬ ‫ڕاكێشاوە‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬ئ���ەگ���ەرچ���ی م��ام��ۆس��ت��ا‬ ‫س��ەالح��ەدی��ن ل��ەك��ۆن��گ��رەی شەشی‬ ‫یەكگرتوودا خۆی هەڵنەبژاردەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم باس لەوەدەكرێت داینەمۆی ئەو‬ ‫حزبە ئێستاش هەر جەنابیانە؟‬ ‫وش��ی��ار ع��ەب��دواڵ‪ :‬بەدڵنیاییەوە‬ ‫دانیشتنی تایبەت‌و پەیوەندی تایبەتم‬ ‫لە گەڵ ئەمینداری پێشوودا هەبووە‪,‬‬ ‫شایەتی ئەوەشی بۆ ئ��ەدەم كە دوو‬ ‫س���اڵ پ��ێ��ش ك��ۆن��گ��رە ب��ە شەخسی‬ ‫دانیشتبووین ئاماژەی بەوەكرد كە لە‬ ‫كۆنگرەی داهاتوودا خۆی هەڵنابژێرێ‪,‬‬ ‫بە حوكمی ئەوەی مامۆستا سەالحەدین‬ ‫مێژوویەكی هەیە‪ ,‬كەسێك بووە لە‬ ‫دام��ەزرێ��ن��ەری حزبەكەو ئەمینداری‬ ‫یەكەمیش بووە‪ ,‬بۆیە بۆچوونەكانی‬

‫بە هەند وەردەگیرێ‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ماوەی چەند مانگێكە بووی‬ ‫بە بەرپرسی مەڵبەندی یەكگرتوو‬ ‫لە چەمچەماڵ‪ ,‬دەگوترێ بە هاتنی‬ ‫تۆ بەشێك لە ئەندامانی یەكگرتوو‬ ‫ن��ی��گ��ەران ب����وون؟! ئ��ەگ��ەر ڕاس��ت��ە‬ ‫هۆكارەكەی چیە؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬هەڵبژاردنی من‬ ‫وەكو بەرپرسی مەڵبەندی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی ل��ە چ��ەم��چ��ەم��اڵ ل���ەدوای‬ ‫كۆنگرەی شەشەوە بوو‪ ,‬كە خۆم ئەندامی‬ ‫كۆنگرە بووم‪ ,‬لە ڕاستیدا من هەست‬ ‫بەو نیگەرانییە ناكەم كەوا جەنابت‬ ‫باسی لێوەدەكەیت‪ ,‬ئێمە حزبێكین‬ ‫لە هەموو حزبەكانیتر شەفافترین‪,‬‬ ‫لە پرۆسەیەكی هەڵبژاردنی شەفافدا‬ ‫هەڵبژێردراوین‪ ,‬ئەو نیگەرانیانەی كەوا‬ ‫هەبووبێ ئەوانەن كە لە چوارچێوەی‬ ‫هەڵبژاردنێكدا درووستدەبێت‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬دەگ��وت��رێ��ت مەبەست لەو‬ ‫نیگەرانیانە ل���ەوەوە س��ەرچ��اوەی‬ ‫گرتووە كە تۆ بەرپرسی مەڵبەندیت‪,‬‬ ‫سەنگاویت‪ ,‬رێبوار صابر‪ ,‬كارگێری‬ ‫مەڵبەندەكەت هەر سەنگاوییە‪ ,‬مامۆستا‬ ‫چیا كارگێری مەڵبەند پێش تۆ مۆڵەتی‬ ‫وەرگرتبوو‪ ,‬بەاڵم لە سەردەمی تۆدا‬ ‫گەڕایەوە كە خوشكەزاتە‪ ,‬بەرپرسی‬ ‫لقی شۆرش هەر سەنگاوییەو پورزاتە؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬یەكێك لەو شتانەی‬ ‫كە لە ناو یەكگرتووی ئیسالمیدا بوونی‬ ‫نیە بریتییە لە ناوچەگەرێتی‌و خزم‬ ‫خزمێنە‌و تەكەتولبازی‪ ,‬یەكگرتوو لە‬ ‫بنەڕەتدا بە هیچ شێوەیەك باوەڕی‬ ‫بەم شتانە نیە‪ ,‬ئێباشە ئەوانەی كە‬ ‫دەنگیانداوە خۆ هەموویان سەنگاوی‬ ‫نەبوون‪ ,‬ئەوانەی كە ناویانت هێنا‬ ‫لە كابینەكانی پێشووتردا وجودیان‬ ‫هەبووە‪ ,‬بۆیە من جگە لە موفاجەئەی‬ ‫هەڵبژاردن بە هیچی تری نازانم‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬لە سەردەمی تۆدا یەكگرتوو‬ ‫لەم دەڤ��ەرە لە هەڵكشاندایە یاخود‬ ‫پێش تۆ؟‬ ‫وش��ی��ار ع��ەب��دواڵ‪ :‬پێموایە ئەو‬ ‫پرسیارە دەبێت لەو كەسانە بكرێت‬ ‫كەوا لە دەڤەرەكەدا وەكو چاودێرێك‬ ‫ڕۆڵدەگێرن‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ب��ەاڵم ت��ۆ كەسی یەكەمی‬ ‫یەكگرتوویت لە سنوورەكەدا‪ ,‬پێموابێت‬ ‫باشترین كەس تۆیت بۆ وەاڵمدانەوەی‬

‫ئەم پرسیارە؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬من نامەوێت باسی‬ ‫خ��ۆم بكەم‪ ,‬ئیشوكارەكانی ئ��ەوان‬ ‫جێگای نرخاندنە‪ ,‬ئ��ەوەی كە ئەوان‬ ‫لە بەرنامەیاندا بووە ئێمە هەوڵدەین‬ ‫تەواویانبكەین‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬تۆ بەوە تۆمەتباردەكرێیت كە‬ ‫كەسێكی تاكڕەویت لە بڕیارداندا‪ ,‬ئەمە‬ ‫هەر تۆمەتە یان بەشێك لە ڕاستی‬ ‫تێدایە؟‬ ‫وشیار ع��ەب��دواڵ‪ :‬من كەسێكم كە‬ ‫زۆر قەناعەتم ب��ە مەبدەئی ش��ورا‬ ‫هەیە‪ ,‬مەبدەئی ش��وراش مەبدەئێكی‬ ‫قورئانییە‪ ,‬ئێمە لێرە موئەسەسەمان‬ ‫هەیە‪ ,‬هەموو بریارێك بە فیلتەری‬ ‫ئ��ەو م��وئ��ەس��ەس��ەدا تێپەردەبێت‪,‬‬ ‫بۆیە ت��اك��ڕەوی من ئەساسێكی نیە‬ ‫لەڕاستی‪ ,‬بەاڵم هەندێك هەڵوێست‬ ‫هەیە پێویستی بە بڕیارێكی جەریئانە‬ ‫هەیە‪ ,‬بۆیە من كەسێكم جەریئم لە‬ ‫بڕیارداندا‪.‬‬ ‫ڕێ��گ��ا‪ :‬ب��ەاڵم ت��ۆ كەسی یەكەمی‬ ‫حزبەكەتی ل��ەم ن��اوچ��ەی��ەدا هیچ‬ ‫ێ ڕەزام���ەن���دی تۆ‬ ‫ب��ری��ارێ��ك ب��ە ب�� ‌‬ ‫تێناپەرێت؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬ئەوە كەوتووەتە‬ ‫سەر زۆرینەو كەمینە‪ ,‬ئەگەر زۆرینە‬ ‫دەنگی لە گەڵیدابێت‪ ،‬دەبێتە بڕیار‪,‬‬

‫بەرامبەر بە یەكگرتوو‪ ,‬بە شێوەیەكی‬ ‫پێویست پەیوەندییەكی ئاسایی‬ ‫نیە‪ ,‬هۆكارەكەشی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستانە‪ ,‬چونكە بەردەوام یەكگرتوو‬ ‫ل��ە ژێ���ر س��ن��وری ڕەه����ای پارتیدا‬ ‫ڕوب��ەرووی زەخت‌و فشار دەبێتەوە‪،‬‬ ‫زۆرجاریش پەنابراوەتە بەر ئەوەی كە‬ ‫بارەگاكانمان بسوتێنرێت‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬پەیوەندیتان لە گەڵ كۆمەڵی‬ ‫ئیسالمیدا چۆنە؟‬ ‫وش��ی��ار ع��ەب��دواڵ‪ :‬تەریبین‌و بە‬ ‫تەریبی دەڕۆی����ن‪ ،‬پەیوەندییەكی‬ ‫توندوتۆلیشمان پێكەوەهەیە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬ئەی پەیوەندیتان لە گەڵ‬ ‫سەلەفیەكاندا چۆنە؟ زۆرجار هەست‬ ‫بە بەربەرەكانی دەكرێت لە نێوان‬ ‫ئەندامانی هەردوو التاندا؟‬ ‫وشیار عەبدواڵ‪ :‬بە هیچ شێوەیەك‬ ‫ب��ڕی��ارم��ان��ن��ەداوە ب��ەرب��ەرەك��ان��ی لە‬ ‫گەڵ هیچ الیەنێكی ئیسالمیدا بكەین‪,‬‬ ‫بۆ برایانی سەلەفیش ئێمە ڕێزو‬ ‫خۆشەویستیمان هەیە‪ ,‬هەرچەندە‬ ‫ێ رەخنەكانیان ئاراستەی‬ ‫لێرەو لەو ‌‬ ‫كارو چاالكییەكانی ئێمە دەكەن‪ ,‬بەاڵم‬ ‫ئێمە تاوەكو ئێستا بە هیچ شێوەیەك‬ ‫ڕووب����ەڕووی����ان ن��ەب��ووی��ن��ەت��ەوەو‬ ‫وەاڵمیشیان نادەینەوە‪.‬‬ ‫ڕێ���گ���ا‪ :‬ت��ێ��روان��ی��ن��ی ئ��ێ��وە بۆ‬

‫ئەم دەسەاڵتەی هەرێمی كوردستان‬ ‫ئازادییەك لە بەرژەوەندی خۆیدا بێت‬ ‫ڕێگای پێداوە بە غەیری ئەوە ڕێگای‬ ‫پێنەداوە‬ ‫ئەگەر نا بە پێچەوانەوە‪.‬‬ ‫ڕێگا‪ :‬مامەڵەتان لەگەڵ حزبەكانی‬ ‫سنورەكە بەتایبەت پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردستاندا چۆنە؟‬ ‫وش��ی��ارع��ەب��دواڵ‪ :‬پەیوەندییمان‬ ‫ل��ە گ��ەڵ ح��زب��ەك��ان��دا ل��ە ئاستێكی‬ ‫ب��اش��دای��ە‪ ,‬س���ەب���ارەت ب��ە پ��ارت��ی‬ ‫دیموكراتی كوردستانیش‪ ,‬ئەتوانم بڵێم‬ ‫پەیوەندیمان لە گەڵیاندا وەستاوە‬ ‫لەسەر هەڵوێست‌و مەواقیفی پارتی‬

‫سەلەفیەكان چییە؟ ئەوان تەبەڕا لە‬ ‫حزبیبوونی خۆیان دەكەن‪ ,‬ئێوە دەڵێن‬ ‫چی؟‬ ‫رێ��گ��ا‪ :‬ح��زب ئ��ەوەی��ە كۆمەڵێك‬ ‫ت���اك‌و ئ��ەن��دام كۆببێتەوە لەسەر‬ ‫ێ كەس قیادەیان‬ ‫بەرنامەیەك كۆمەڵ ‌‬ ‫بكات‌و بیانباتبەرێوە‪ ,‬ئەگەر ئەمەت‬ ‫هەبوو با ناویشت حزب نەبێت بەاڵم‬ ‫مامەڵەیەكی حزبی ئەكەیت و كاری‬ ‫حزبیت پێوەدیارە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪29‬‬

‫نەوت سـە‬ ‫دەخوات بارزانی‬

‫ڕاپۆرتی‪ :‬بڕوا هەولێری‬ ‫بڕی���ارە جەولەیەك���ی دیكەی‬ ‫مەس���عود‬ ‫ئاش���تبوونەوەی‬ ‫بارزانی س���ەرۆكی هەرێم‌و نوری‬ ‫مالیك���ی س���ەرۆكی حكومەت���ی‬ ‫عێ���راق دەس���تپێبكاتەوە‪ ،‬چەند‬ ‫س���اڵێكە ئەم دوو كەس���ایەتییە‬ ‫كێش���ەو ملمالنێكانی���ان لەس���ەر‬ ‫نەوت‌و س���امانی ئ���ەم واڵتەیەو‬ ‫هەركات���ێ ماندوودەبن ئیتر بەرەو‬ ‫ێ‬ ‫سازشبوون دەچن‪ ،‬بەاڵم هەركات ‌‬ ‫بەرژەوەندییەكانی���ان پچڕا ئیتر‬ ‫شەڕەكەبە میللەت دەفرۆشنەوە «‬ ‫لەڕابردوودا بەهۆی ناكۆكیەكانی‬ ‫پرس���ی ن���ەوت‌و دەرهێنان���ی‌و‬ ‫هەناردەكردنی لەالیەن حكومەتی‬ ‫هەرێمەوە ن���وری مالیكی چەندین‬ ‫فش���اری بەكارهێنا بۆ وازهێنانی‬ ‫بارزان���ی‪ ،‬ك���ە بڕی���اری یەكەم‌و‬ ‫كۆتایی لەئەستۆیە‪ ،‬بەاڵم لەكاتی‬ ‫ه���ەر لێدوانێك���ی ن���وری مالیكی‬ ‫زەرەرمەندی یەكەم بارزانی نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو خەڵك���ی ڕەش‌و ڕووتی ئەم‬ ‫هەرێمەن‪ ،‬كە ب���ەردەوام بوونەتە‬ ‫قوربانی كێشەو ئاڵۆزییەكان»‪.‬‬ ‫هاتن���ی وفدێك���ی هاوپەیمانی‬

‫‪30‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫ش���یعەكان ب���ۆ الی بارزان���ی‌و‬ ‫ئەگەری ئاش���تبوونەوەی مالیكی‌و‬ ‫بارزان���ی لەكاتێكدایە س���ەرۆكی‬ ‫هەرێم ب���ەردەوام هەڕەش���ەكانی‬ ‫لەحكومەت���ی عێراق���ی دژی‬ ‫مالیك���ی بوو‪ ،‬ئ���ەوەش ئەوەمان‬ ‫بیردەخات���ەوە ك���ە بەرپرس���انی‬ ‫ئ���ەم هەرێمە هەرچ���ی دەكەن بۆ‬ ‫بەرژەوەن���دی‌و گیرفانی خۆیانە‪،‬‬ ‫دواجاریش هەر میلەتەكەیە باجی‬ ‫گ���رژی‌و ملمالنێیە شەخس���یەكان‬ ‫دەدات «دوای سەردانی وەفدەكەی‬ ‫شیعە بۆ الی مەس���عود بارزانی‌و‬ ‫بەوتەی فوئاد حس���ێن س���ەرۆكی‬ ‫دیوان���ی س���ەرۆكایەتی هەرێ���م‬ ‫وتوێ���ژەكان ب���ۆ گفتوگ���ۆی‬ ‫نیشتیمانی بەردەوام دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ل���ەدوا لوتك���ەی لێدوان‌و‬ ‫توندوتیژییەكانی نێوان بارزانی‌و‬ ‫مالیك���ی لەئاراداب���وو‪ ،‬هیچ���ی‬ ‫چارەس���ەرنەكراوەو هیچ پرسێكی‬ ‫تایبەت بە كورد جێبەجێنەكراوە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی پرس���ی نەوت‪ ،‬چونكە‬ ‫ئ���ەوەی پێش���ووتری كۆمپانیای‬ ‫(ئیكس���ۆن مۆبی���ل) كێش���ەكانی‬ ‫كەچ���ی‬ ‫لەسەردروس���تبوو‪،‬‬ ‫ئەمجارەش���یان (گاز پرۆم)یش���ی‬ ‫هاتەس���ەر‪ ،‬س���ەرەڕای ئەمانەش‬

‫پێدەچێ���ت بەرژەوەندیی���ەكان‬ ‫یەكیانگرتبێتەوە لەنێوان مالیكی‌و‬ ‫بارزانی‪ ،‬چونكە جێی سەرسوڕمانە‬ ‫كە بۆچی سەردەمێك كێشەكان زۆر‬ ‫بەزەقی دەركەوتن بە ئێستاشەوە‬ ‫بەردەوامی هەیە‪ ،‬كەچی لەالیەكی‬ ‫دیكەش���ەوە بەرپرس���انی ك���ورد‬ ‫بەتایبەتی بارزانی ئەو حكومەتەی‬ ‫بەمەح���اڵ دەزان���ی‪ ،‬گفتوگ���ۆی‬ ‫لەگەاڵ ئەنجامبدەن‪ ،‬لەوالش���ەوە‬ ‫لەپێناو مانەوەیان لەپۆستەكان‌و‬ ‫سەركەوتنی پڕۆژە بازرگانییەكان‬ ‫دەس���تیان لەبەرژەوەندی نەتەوە‬ ‫هەڵگرت‌و كەوتنەوە داوی سامان‌و‬ ‫نەوتی ئەم واڵت���ە» نەوت لەزۆر‬ ‫بواری دیبلۆماسیەتی نێودەوڵەتیدا‬ ‫ڕۆڵ���ی كاریگەری گێ���ڕاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەزۆربەی دانوستانەكانی وەفدی‬ ‫ك���وردی لەگ���ەاڵ س���ەرانی بەغدا‬ ‫بووەتە هۆی سازشكردن‌و ملكەچی‬ ‫ب���ۆ بڕی���ارەكان‪ ،‬لەس���ەرووی‬ ‫سیاس���ەتی‬ ‫هەمووش���یانەوە‬ ‫ناڕۆش���نی ن���ەوت‌و س���امانە‬ ‫سروشتییەكان‪ ،‬كە ڕاستەوخۆ دوور‬ ‫لەپەرلەم���ان‌و حكومەتی هەرێم‪،‬‬ ‫كۆی دەس���ەاڵتەكانی واژووكردن‬ ‫لەژێر چنگی سەرۆكی هەرێمدایە‪،‬‬ ‫بەبێ ئ���ەوەی داهاتێكی ڕۆش���نی‬ ‫هەبێت‪ ،‬لەئێس���تادا سیاس���ەتی‬ ‫حكومەت���ی هەرێ���م‌و حكومەت���ی‬ ‫ناوەند لەئاڵۆزی‌و ناهەموارییەوە‬ ‫بەرەو خاوبوونەوە دەچێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نازانرێت ئەم خاوبوونەوەیە چی‬ ‫لەژێردایە»‬ ‫لەالیەك���ی دیكەش���ەوە دوو‬ ‫هەڵوێس���تی پێچەوان���ەی پارتی‌و‬ ‫یەكێتی هەم لەئاستی پەیوەندییە‬ ‫سیاس���ییەكان‪ ،‬ه���ەم لەئاس���تی‬ ‫ئابوورییەكانەوە تەواو جیاوازە‪،‬‬

‫ری كامیان‬ ‫ی یان مالیكی؟‬ ‫بەجۆرێك سەرانی یەكێتی خۆیان‬ ‫لەسیاس���ەتی ن���ەوت ب���ە دوور‬ ‫دەگ���رن‌و بەب���ێ ئاگای���ی خۆیان‬ ‫وەس���فیاندەكەن‪ ،‬لەبەرامبەر ئەو‬ ‫هەموو فشارە سیاسی‌و دەرەكیانەی‬ ‫لەسەر دۆزی كوردو مادەی (‪)140‬و‬ ‫ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان بوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬سااڵنێكە بەرپرسانی كورد‬ ‫م���ووی دەم‌و چاویان لەحكومەتی‬ ‫عێراقی گرژنەبوو‪،‬بەاڵم لەس���ەر‬ ‫پرس���ی نەوت‌و بازرگان���ی ژیانی‬ ‫هەزاران خەڵ���ك لەگرانی بازاڕو‬ ‫مامەڵ���ەی ڕۆژان���ەی كەوت���ە‬ ‫مەترس���یەوە‪ ،‬ك���ە پێدەچێ���ت‬ ‫ه���ەم دەس���ەاڵتی ك���وردی‌و هەم‬ ‫بەرپرسانی بااڵدەست لەحكومەتی‬ ‫عێراق���ی الریی���ان لەوەنیە ئاخۆ‬ ‫میللەت چی بەسەردێ‪ ،‬تەنها ئەوە‬ ‫نەبێ���ت (هی خۆم ب���ۆ خۆم‌و هی‬ ‫تۆش دەخۆم) نەبێ���ت‪ ،‬لەوەتەی‬ ‫دەس���تكراوە بە دەرهێنانی نەوت‬ ‫لەعێراق‌و هەرێمی كوردس���تان بە‬ ‫پلەی یەك بەردەوام شەڕەدەنوك‌و‬ ‫ملمالنێی توند لەنێوان بەرپرس���ە‬ ‫بازرگان���ەكان رووی���داوە‪ ،‬كەچی‬ ‫ج���ار لەجاری���ش داهاتەك���ەی‬ ‫زیاترو فراوانت���ر دەبێت‌و موچەو‬ ‫گوزەرانی خەڵكیش الوازتردەبێت‪،‬‬ ‫ئ���ەوەی ئێس���تا چاودێران���ی‬ ‫سیاس���ی بی���ری لێدەكەنەوە‪ ،‬كە‬ ‫ئای���ا نەوت‌و س���امانی ئەم واڵتە‬ ‫دەبێت س���ەری كامی���ان دەخوات؟‬ ‫مالیكی‪ ،‬یان بارزانی؟ ئەوەش���ی‬ ‫دەبینرێ���ت دەگەڕەێت���ەوە بۆ گەل‬ ‫ئای���ا دەتوان���ن چۆن بەش���ێوەی‬ ‫فش���ار بۆ چاكس���ازی كاردەكەن‬ ‫چونكە خۆپیش���اندان بەردەوامەو‬ ‫ئەگەری هەرێمی كوردستانیش���ی‬ ‫لێدەكرێت‌و توڕەی���ی‌و ناڕەزایش‬

‫وا پەنگیخ���واردووە‪ ،‬ئەگ���ەری‬ ‫تەقین���ەوەی چاوەروانك���راوی‬ ‫لێدەكرێت»‪.‬ماوەی چەند ساڵێكە‬ ‫كێشمەكێش���مە سیاس���ییەكانی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان داوای‬ ‫ئاش���كراكردنی داهات���ی ن���ەوت‌و‬ ‫س���امانە كانزایی���ەكان دەكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم حكومەت���ی هەرێم ملنادات‌و‬ ‫ئاش���كرایناكات‪ ،‬تەنانەت زۆرێك‬ ‫لەوەزیرو پەرلەمانتارانی لیستی‬ ‫كوردستانیش ئاگاداری سەوداگەری‬ ‫ن���ەوت نین‪ ،‬بەپێ���ی زانیارییەك‬ ‫كە ئ���ەم ڕاپۆرتەی گۆڤ���اری ڕێگا‬ ‫پشتیپێبەس���تووە لەناوخ���ۆی‬ ‫پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان‬ ‫جگ���ە لەبنەماڵ���ەی بارزان���ی‌و‬ ‫لەناویش���یاندا كەس���ە نزیكەكان‬ ‫هیچیان ئاگاداری دۆس���یەی نەوت‬ ‫نین‌و بەجۆرێك خۆیان لەم پرسە‬ ‫دەدزنەوەو ناتوانن باسیبكەن»‪.‬‬ ‫لەالیەك���ی ترەوە ك���ە لەالیەن‬ ‫بنەماڵەكانی هەرێمی كوردستانەوە‬ ‫گلدراوەت���ەوە بەهۆی���ەوە زۆرێك‬ ‫لە خەڵك���ی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫زەرەرم���ەدی یەك���ەم ب���وون‌و‬ ‫كاریگەری كردووەتەس���ەر ژیانی‬ ‫هاواڵتیانی هەرێمی كوردس���تان‪،‬‬ ‫كەلەپاڵ پرس���ە سیاس���ییەكان‌و‬

‫ئاڵ���ۆزی ناوخۆی���ی‌و دەرەك���ی‬ ‫ن���ەوت بووەتە چەكێك بەدەس���ت‬ ‫حكومەتەك���ەی ن���وری مالیك���ی‬ ‫ب���ەردەوام دژی كورد بەكاریدێنێت‬ ‫لەوالش���ەوە چەن���د كەس���ێك لە‬ ‫دەستڕۆیش���تووەكان سامانەكەی‬ ‫هەڵدەلوش���ن لەس���ەر حیس���ابی‬ ‫میلل���ەت‪ ،‬ئەمەش وا ل���ە خەڵكی‬ ‫ت���وڕەی ش���ەقام دەكات بەردەوام‬ ‫وابیربكاتەوە خەڵك بڕژێتە س���ەر‬ ‫ش���ەقامەكان‌و داوای ئاشكراكردنی‬ ‫بكەن‪ ،‬ئ���ەوە جگە لەوەی لەالیەن‬ ‫دوژمنەكانیش���مانەوە باج���ی زۆر‬ ‫دەدەین‌و خۆمان كردووەتە پرد بۆ‬ ‫پەڕینەوەی بێگانە»‪ .‬ئەوەی جێی‬ ‫ڕەخنەگرتنە هەڵویس���تی الوازی‬ ‫پەرلەمانی كوردستانە بەجۆرێك‬ ‫نازانرێ���ت چ���ۆن چاوپۆش���ی لە‬ ‫داهات‌و بەرهەمەكان���ی دەكرێت‌و‬ ‫ئەو سیس���تەمەی قبوڵ���ەو خۆی‬ ‫دێتەبەرچ���او‪،‬‬ ‫بەبچووكت���ر‬ ‫ك���ە پێویس���تدەكات پەرلەمان���ی‬ ‫كوردس���تان لە تەواوی وردەكاری‬ ‫خەرج���ی‌و هاوردەكردنی نەوت بۆ‬ ‫دەرەوە بپرس���ێتەوە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫بۆ ئەو خولەی ئێستای پەرلەمانی‬ ‫كوردستان‌و س���ەرۆكایەتییەكەی‬ ‫كارێكی مەحاڵە‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪31‬‬

‫بـودجەی عێرا‬ ‫بـەهۆی زیـادبوونی‬

‫بودجة‪ ،‬ديَوةزمةيةكي تري سةر ملي عيراق‬

‫راپۆرتی‪ :‬باران هەورامی‬ ‫ب���ودج���ە وەك ت��اع��ون��ێ��ك��ی‬ ‫هەمیشەیی‪ ،‬س��ااڵن��ە دەبێتە‬ ‫ه��ۆك��ارێ��ك ب��ۆ دروس��ت��ب��وون��ی‬ ‫ناكۆكی نێو كوتلەو نەتەوەكانی‬ ‫ع��ێ��راق‪ ،‬ه��ەم��وو ساڵێك ئەم‬ ‫ق��ەوان��ە دووب��ارەدەك��رێ��ت��ەوەو‬ ‫تا ئێستا ن��ەت��وان��راوە بەیاسا‬ ‫ب��ودج��ە ت��ەرخ��ان��ب��ك��ەن‌و چیتر‬ ‫ت��ووش��ی دووب��ەرەك��ی دووب���ارە‬ ‫نەبنەوە‪ ،‬پ��اش رژێمی پێشوو‬ ‫بەپێی رێككەوتنی سیاسی ‪%17‬‬ ‫وەك پشكی هەرێم بڕدرایەوە‪،‬‬ ‫هەرچەندە هەموو ساڵێك ئەو‬ ‫ب��ڕە ب��ەت��ەواوی ناگەیەنرێتە‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەندام پەرلەمانێكیش‬ ‫رای���دەگ���ەی���ەن���ێ���ت ل���ەب���ەر‬ ‫ئەنجامنەدانی سەرژمێری ئەم‬ ‫كیشەیە سااڵنە بەردەوامدەبێت‪،‬‬ ‫جگە ل���ەوەش ه��ەم��وو ساڵێك‬ ‫ه����ەڕەش����ەی ك��ەم��ك��ردن��ەوەو‬ ‫نەهێشتنی ئەو بودجەیە دەكرێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا ئەو بودجەیە داهاتی‬ ‫عێراقە بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە واڵتانی دیكتاتۆری لە قەباغی‬ ‫دیموكراسیدا ئ��ەم��ج��ۆرە ك��ارو‬ ‫كاردانەوانە دووب��ارەدەب��ن��ەوەو‬

‫‪32‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫لەبەر هێنانەدی مەرامی سیاسی‬ ‫الیەن‌و كوتلەكان یاریش بە قوتی‬ ‫خەڵكەوە دەكرێت‪.‬‬ ‫پڕۆژە بودجەی عێراق تا ئێستا‬ ‫لە پەرلەمانەكەی قەتیس ماوە‌و‬ ‫كێشەی سیاسییەكان‪ ،‬كێشەی‬ ‫ئابووری خولقاندووە نەتوانراوە‬ ‫تێپەڕێنرێت‪.‬‬ ‫كوردیش بۆ بودجەی عێراق‬ ‫كۆمەڵێك مەرجی ڕاگەیاند لەوانە‬ ‫(هێشتنەوەی رێژەی ‪%17‬ی پشكی‬ ‫هەرێم لە پرۆژە بوجەی ‪،2013‬‬ ‫پێدانی پارەی كۆمپانیا نەوتییە‬ ‫بیانییەكان ئەوانەی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان گرێبەستی نەوتییان‬ ‫هەیە كە بڕەكەی دەگاتە چوار‬ ‫ملیار‌و ‪ 300‬ملیۆن دۆالر چونكە‬ ‫داهاتەكان بۆ حكوومەتی عیراق‬ ‫دەڕوات‪ ،‬یەكالككردنەوە‌و دانی‬ ‫بوجەی پێشمەرگە‪ ،‬زیادكردنی‬ ‫بڕە بوجەی تەخانكراو بۆ مادەی‬ ‫‪140‬ی دەس��ت��وور‪ ،‬دەبێت پشكی‬ ‫هەرێم زیاتر بچەسپێنرێت بۆ‬ ‫ئەوەی لە دەرەوەی ناكۆكیەكان‬ ‫بمێنێتەوە‌و ه��ەرەش��ەی برینی‬ ‫لێنەكرێت)‪.‬‬ ‫بەپێی پرۆژەی بوجەی گشتی‬ ‫عێراق بۆ ‪ 2013‬بڕی ‪ 170‬ملیار دینار‬

‫بۆ قەرەبووكردنەوەی مادەی ‪140‬ی‬ ‫دەستووری تەرخانكراوەو لیستە‬ ‫ه��ەوڵ��دەدەن‬ ‫كوردستانیەكان‬ ‫بەرزبكرێتەوە بۆ ‪ 320‬ملیار‪،‬‬ ‫بوجەی پێشمەرگە وادیاریكراوە‬ ‫پ���اش ڕێ��ك��ك��ەوت��ن��ی ه����ەردوو‬ ‫حكوومەتی ناوەندی‌و هەرێم بە‬ ‫پێشینە دەدرێت بەاڵم بەرپرسانی‬ ‫وەزارەت�����ی پێشمەرگە دەڵێن‬ ‫هیچ پارەیەكیان لە حكوومەتی‬ ‫عیراقەوە وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ‪ 120‬پە‌رلە‌مانتاری‬ ‫عە‌رە‌بیش ئیمزایان كۆكردوە‌تە‌وە‌‬ ‫بۆ كە‌مكردنە‌وە‌ی پشكی بودجەی‬ ‫هە‌رێم بۆ ‪%12‬و لەبەرانبەردا‬ ‫ت��ەی��اری س���ەدری رەزام��ەن��دی‬ ‫خۆیان لەسەر بڕی ‪%17‬ی بوجەی‬ ‫عیراقی ب��ۆ ه��ەرێ��م دەب��ڕی��وە‌و‬ ‫ه��اوك��ات��ی��ش ج��ەخ��ت ل���ەوەش‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬دەبێت دابەشكردنی‬ ‫بە پێی دانیشتوانی پارێزگاكان‬ ‫بێت‌و هاوكاتیش داوای��ان��ك��رد‬ ‫س��ەرۆك��ای��ەت��ی ئەنجوومەنی‬ ‫نوێنەران لە ب��ڕی��اردان لەسەر‬ ‫ب��وج��ە ل��ە ه��اوس��ۆزی سیاسی‬ ‫دووربكەونەوە‪ ،‬هەر بۆیە پشكی‬ ‫هەرێم لە بوجەی گشتی عیراق‬ ‫ه��ەوڵ��ەك��ان ب��ۆ كەمكردنەوەی‬ ‫شكستیان ه��ێ��ن��اوە‪ ،‬ب��ۆی��ە لە‬ ‫ئ��ێ��س��ت��ادا ك��ێ��ش��ەی گ����ەورەی‬ ‫ه���ەردوو حكوومەتی ن��اوەن �د‌و‬ ‫هەرێم‌و پەرلەمانتارانی لیستە‬ ‫بوجەی‬ ‫كوردستانیەكانیش‬ ‫پێشمەرگە‌و دانی پارەی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكانە ئەوانەی لە هەرێمی‬ ‫كوردستان كاردەكەن‪.‬‬ ‫م��وئ��ەی��د ت��ەی��ب ئ��ەن��دام��ی‬ ‫ئ��ەن��ج��ووم��ەن��ی ن��وێ��ن��ەران��ی‬ ‫عێراق ڕایگەیاند» لە ئێستادا‬

‫اق‪ ،‬ش��ێرپەنجەی گەلە یان دەسەاڵت؟‬ ‫خەرجی سیادی‌و حاكیمیەوە پشكی هەرێم كەمیكردەوە‬ ‫كۆبوونەوەكانی پەرلەمان تایبەتە‬ ‫بە پرۆژە یاسای بودجە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەتوانراوە بەپێی ڕێككەوتنەكان‬ ‫پرۆژەكە پەسەندبكرێت»‬ ‫موئەید تەیب ئاشكراشیكرد‬ ‫«تا ئێستا لەسەر ئەو بڕە پارەی‬ ‫پێویستە بدرێت بە كۆمپانیاكانی‬ ‫نەوت ڕێكنەكەوتووین‪ ،‬هەرێمی‬ ‫كوردستان دەڵێن ئێمە ئامادەین‬ ‫رۆژان���ە ‪ 250000‬بەرمیل نەوت‬ ‫ڕەوان��ەی دەرەوە بكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەب��ێ��ت ل��ە ب��ەرام��ب��ەردا پ��ارەی‬ ‫كۆمپانیاكان بدەن»‬ ‫ئ��ەو پەرلەمانتارە وتیشی»‬ ‫پارەی كۆمپانیاكان دیاریكراوە‬ ‫ك��ە بریتییە ل��ە ‪ 4.2‬ترلیۆن‬ ‫دینار‪ ،‬بەاڵم ئەوان رێكناكەون‌و‬ ‫دەڵێن بەشێوەیەك دەینوسین‬ ‫كە ئەنجوومەنی وەزیران پارەی‬ ‫كۆمپانیاكان بدەن‪ ،‬ئەم نوسینەش‬ ‫شتێكی گشتییەو هیچ ناگەیەنێت‌و‬ ‫پ��ارەك��ە دی���ارەو سەرفدەكرێت‬ ‫بۆ ب��ەس��رەو ع��ەم��ارە كە نەوت‬ ‫دەردەك��ەن‪ ،‬دەرهێنانی نەوتیش‬ ‫تێچوونی دەوێ�ت‌و داهاتەكەشی‬ ‫بۆ هەموو گەلی عێراقە‪ ،‬واتە‬ ‫بۆچی پارە بۆ ناوچەكانی تری‬ ‫عێراق خەرجدەكرێت‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫هەرێمی كوردستان خەرجناكرێت‪.‬‬ ‫ه��ێ��زە ك��وردس��ت��ان��ی��ی��ەك��ان��ی‬ ‫ن��او ئەنجوومەنی نوێنەرانی‬ ‫ع���ێ���راق دوو پ��ێ��ش��ن��ی��اری��ان‬ ‫پەرلەمانی‬ ‫خستووەتەبەردەم‬ ‫عێراق بۆ دانی بوجەی پێشمەرگە‬ ‫كە حەوت ساڵە نەدراوەو سااڵنە‬ ‫دوادەخ����رێ����ت‌و ت���ەگ���ەرەی بۆ‬ ‫درووستدەكرێت‪ ،‬پێشنیارەكانیش‬ ‫بریتین لەوەی‪ ،‬دەبێت حكوومەتی‬ ‫ن��اوەن��دی خەرجییەكانی سێ‬

‫ساڵی رابردووی بدات‪ ،‬پێشنیاری‬ ‫دووەم��ی��ش ئەوەیە ڕێ��ژەی ‪%17‬‬ ‫بوجەی وەزارەتی بەرگری عێراق‬ ‫بۆ هێزی پێشمەرگە بێت‌و هەموو‬ ‫ساڵێك ئەمە دووبارەببێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچ كام لەو دوو پێشنیارە‬ ‫لە الیەن لیستەكانی پەرلەمان‬ ‫بەتایبەت هاوپەیمانی نیشتمانی‬ ‫وەاڵمنەدراوەتەوە‪.‬‬ ‫موئەید تەیب وتەبێژی لیستی‬ ‫هاوپەیمانی كوردستان سەبارەت‬ ‫بە دەنگدان بۆ پ��رۆژە یاساكان‬ ‫وت��ی» هەموو پیشنیارەكانمان‬ ‫ڕەوان��ەی سەركردایەتی هەرێم‬ ‫دەك��ەی�ن‌و بەرگری ل��ەو بڕیارو‬ ‫پێشنیارانە دەكەین»‪.‬‬ ‫لەبەرانبەردا شاكر دەڕاج��ی‬ ‫س��ەرك��ردە لە لیستی دەوڵەتی‬ ‫یاسا لەبارەی مەرجەكانی لیستە‬ ‫كوردستانییەكانەوە بۆ دەنگدان‬ ‫لە سەر پ��رۆژە یاسای بوجەی‬ ‫‪ 2013‬رای��گ��ەی��ان��د» مەرجەكان‬ ‫قورس نین‪ ،‬بەاڵم گرژییەكانی ئەم‬ ‫دواییە‌و كەڵەكەبوونی لەیەكتر‬ ‫تێنەگەیشتن‌و خوێندنەوەی خراپ‬ ‫بۆ یەكتر كاریگەری هەیە»‪.‬‬ ‫ش��اك��ر دەڕاج�����ی وت��ی��ش��ی»‬ ‫ه��ەوڵ��دەدرێ��ت ل��ەگ��ەڵ الیەنە‬ ‫كۆبوونەوە‬ ‫كوردستانییەكان‬ ‫بكرێت بۆ ڕازیكردنیان بۆ دەنگدان‬ ‫لەسەر پرۆژەكە‌و بەمزووانەش‬ ‫چەند كۆبوونەوەیەكی چڕ لەگەڵ‬ ‫لیستە كوردستانییەكان دەكەین»‪.‬‬ ‫ڕونیشیكردەوە‪ :‬الیەنەكانیتر‬ ‫بەتایبەت لیستی عیراقیە دەنگ‬ ‫بە بودجە دەدەن تەنیا كورد ماوە‬ ‫رازیبێت»‪.‬‬ ‫س��ەب��ارەت ب��ە تێپەڕاندنی‬ ‫پرۆژە یاساكە موئەید تەیب وتی‬

‫ناتوانرێت بێ ك��ورد پرۆژەكە‬ ‫ت��ێ��پ��ەرێ��ن��رێ��ت‪ ،‬ئ���ەو ئ��ەن��دام‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ە وت��ی��ش��ی» ئ��ەگ��ەر‬ ‫تەوافوق لەسەر پرۆژەكە نەبێت‪،‬‬ ‫دەنگی لەسەر نادرێت»‬ ‫ڕون��ی��ش��ی��ك��ردەوە» كوتلە‬ ‫كوردستانییەكان هیچ هەنگاوێك‬ ‫نانێن تاكو ڕەزامەندی حكومەتی‬ ‫هەرێم وەرن��ەگ��رن‪ ،‬لە ئەگەری‬ ‫ڕازینەبوونی حكومەتی هەرێم‬ ‫بە هەر پێشنیارێكی پەرلەمانی‬ ‫بەغدا‪ ،‬ئێمەش ڕازینابین»‪.‬‬ ‫س�ە‌رچ��اوە‌ی�ە‌ك�ی‌ پە‌رلە‌مانی‬ ‫ئاگادار ئاشكرایكرد‪ :‬ئە‌و شاندە‌ی‌‬ ‫حزبی دە‌ع���وە‌ ك �ە‌ ب��ە‌م دواییە‌‬ ‫سە‌ردانی‌ هە‌رێمی‌ كوردستانیان‬ ‫ك��ردو چاویانكە‌وت بە‌ سە‌رۆك‬ ‫مە‌سعود ب��ارزان��ی‌‪ ،‬گە‌یشتون‬ ‫بە‌ ڕێكە‌وتنێك بۆ تێپە‌ڕاندنی‌‬ ‫بودجە‌‪.‬‬ ‫ئ��������ەو س�����ەرچ�����اوەی�����ە‬ ‫ئ��اش��ك��راش��ی��ك��ردووە‪ ،‬ئ���ە‌وە‌ی‌‬ ‫ی ڕێ��ك �ە‌وت��وون ئە‌وە‌یە‌‬ ‫ل �ە‌س �ە‌ر ‌‬ ‫پشكی‌ ه��ە‌رێ��م ب��ە‌ ‪ %17‬وە‌ك��و‬ ‫خ��ۆی‌ بمێنێتە‌وە‌ لە‌ بە‌رانبە‌ر‬ ‫ئ���ە‌وە‌ی‌ هە‌رێمیش داوای‌ ئە‌و‬ ‫چوار ترلیۆن‌و ‪ 200‬ملیار دینارە‬ ‫نە‌كات كە‌ ناكۆكیە‌كانی‌ لە‌سە‌ر‬ ‫دروستبووە‌ ‪.‬‬ ‫بوجەی گشتی عێراق بۆ ساڵی‬ ‫‪ 2013‬بریتییە لە ‪ 138‬ترلیۆن‌و‬ ‫‪ 424‬ملیار‌و ‪ 608‬ملیۆن دینار‪،‬‬ ‫پشكی هەرێم تێدا ‪ 14‬ترلیۆن‌و‬ ‫‪ 406‬ملیار دی��ن��ارە‪ ،‬ب��ەم پێیە‬ ‫بەهۆی زیادبوونی خەرجیەكانی‬ ‫سیادی‌و حاكیمیەوە پشكی هەرێم‬ ‫لە بوجەی گشتی عیراقدا ‪%10.4‬ی‬ ‫كۆی بوجەی عیراقە‪.‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪33‬‬

‫(سیاسەت) هونەری شیاندن‪،‬‬ ‫یان شێواندن؟!‬ ‫نوسینی‪ :‬كاوە هاوڕاز‬ ‫ڕازێكی بەرایی‪:‬‬ ‫پێناسەی (ب�����ارودۆخ)ی ئەم‬ ‫دەڤ��ەرەی ئێمە كە بە هەرێم یان‬ ‫ب��ەك��وردس��ت��ان��ی س��ەرب��ە عێراق‬ ‫ن���اس���راوە ل��ەچ��ەن��د الی��ەك��ەوە‬ ‫خ�����راوەت�����ەڕوو‪ ،‬ب���ەوەش���ەوە‬ ‫ن��ەوەس��ت��اون تێكەڵی پێناسەی‬ ‫(سیاسەت) یانكردووە‪ ،‬ڕووخساری‬ ‫ئ���ارای���ش���ت���دراوی ه��ەن��دێ��ك لە‬ ‫سیاسەتمەدارانیشیان پێوەسف‌و‬ ‫پێناسەكردووە‪.‬‬ ‫لەڕاستیشدا بەرلەوەی پێناسەی‬ ‫هەر ناوو ئاوەڵناو ناولێنراوێكیش‬ ‫بكرێت‪ ،‬دەبێت سەرەتا بزانرێت‬ ‫ئەو شتە پێناسەكراوە چەندێك‬ ‫ب���وون‌و ك��ارای��ی‌و ك���اردان���ەوەی‬ ‫هەیە؟! ڕۆژانەش باسی (سیاسەت)‬ ‫و (سیاسەتمەداران) ك��اروب��اری‬ ‫ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی واڵت��دەك��رێ��ت‌و‬ ‫هەنگاوی پڕ لە هەڵەو كەموكورتی‌و‬ ‫شكست‌و دیاردەكانی گەندەڵیش بە‬ ‫(سیاسەت)و هونەری (سیاسەت)و‬ ‫داهێنانی سیاسیانەش بەنرخێكی‬ ‫ه��ەرزان بەسەرگەلی خێرنەدیودا‬ ‫دەفرۆشنەوە‪.‬‬ ‫هەندێك ل��ێ��پ��رس��راوی ب��ااڵی‬ ‫ن��ێ��وح��ك��وم��ەت‌و ن��ێ��و ح��ی��زب��ی‬ ‫دەسەاڵتدار‌و بەشدار لە پرۆسەی‬ ‫بە(سیاسەت) ناودێركراویشیان‪،‬‬ ‫بەدانپیانانی مەیدانی (ك��رداری)‬ ‫یانەی خۆیان‪ ،‬بێ (دانپیانانی‬ ‫زمانی گوفتار) ئەو هەموو هەڵەو‬ ‫ل��ەم��اوەی‬ ‫كەموكورتیانەشیان‬ ‫چوار ساڵی خۆیان (كەهاوكاتی‬ ‫مانەوەی پۆستەكانیشیان بێت )‬ ‫تەرخاندەكەن بۆ خوێندنی یاسا‌و‬

‫‪34‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫زان��س��ت��ە س��ی��اس��ەك��ان ت��ا گوایە‬ ‫دەمامكێكی زیاتری وەك هەبوونی‬ ‫بڕوانامەی پسپۆری بۆ پلەكانیان‬ ‫مەیسەربكەن بێ ئەوەی دەستەیەكی‬ ‫متمانەپێدراو لە بڕوانامەكانی‬ ‫پۆلی شەشەمی ئامادەیی ئەوسایان‬ ‫بكۆڵێتەوە‌و تەنانەت بێ ئەوەی‬ ‫بشزانرێت چۆن كۆلێژ‌و زانستە‬ ‫سیاسییەكان تەواودەكەن‪ ،‬چونكە‬ ‫وێرای دەوامی بچڕبچڕی نێو ئەو‬ ‫جۆرە كۆلێژانەی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫خۆشیان‌و سەرباری دەرچوونیان‬ ‫بە (واستە)و لێشاوی نەوەستاوی‬ ‫بەرتیلە چ��ەورەك��ان��ی��ش��ی��ان بۆ‬ ‫ڕاگ��رو چەند مامۆستایەكی ئەو‬ ‫ك��ۆل��ێ��ژان��ەش ك��ەچ��ی هێشتا لە‬ ‫پ��ێ��ن��اس��ەی چ��ەم��ك��ی س��ی��اس��ەت‌و‬ ‫زاراوەكانی دەسەاڵتە گشتییەكان‌و‬ ‫مەنهەجی دادگ��او زانستی یاسا‌و‬ ‫تایبەتمەندیشیاندا‬ ‫ئەحكامی‬ ‫دەستەوسانن‪ ،‬نەخاسمە لەڕووی‬ ‫كرداری‌و پیادەكردنی سەر زەمینەی‬ ‫واقعیشەوە‪.‬‬ ‫(سیاسەت) لەدەرەوەی هونەری‬ ‫شیاندن‌و(مومكینات)دا‪.‬‬ ‫وەك لەسەرەتاشدا وتمان زۆر‬ ‫هەڵەیە ئ��ەگ��ەر بڵێین ئێمە لە‬ ‫بارودۆخێكی قەیرانبار‪ ،‬یان لە‬ ‫قەیرانی سیاسیشدا دەژین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پێویستە ئەو پرسیارە بوروژێنرێت‬ ‫كە داخۆ لەم هەرێمەماندا شتێك‬ ‫ه��ەی��ەو ن��اوی (س��ی��اس��ەت) بێت؟‬ ‫ئەی ئایا كەسانی (سیاسەتمەدار)‬ ‫لەئارادان؟!‬ ‫ب������ەاڵم ب���اڕاس���ت���ەوخ���ۆش‬ ‫مەبەستەكەم بە گوێی هەموواندا‬ ‫بچرپێنم كە لە ڕاستیدا‌و بەڕای‬ ‫خۆم هێشتا وەك پێویست شتێك‬

‫ل��ەئ��ارادا نییە ك��ە پ��ڕب��ەوات��ای‬ ‫وشەكە ن��اوی (سیاسەت) بێت‪،‬‬ ‫وەسفێكی پربەپێستی خۆشیان‬ ‫نییە ب��ۆ كەسانێكی ب��ااڵدەس��ت‬ ‫كە ن��اوی (سیاسەتمەداران) یان‬ ‫لێبنرێت‪ ،‬دەنا ئەگەر لەڕاستیدا‬ ‫سیاسەتمەدارانیش‬ ‫سیاسەت‌و‬ ‫هەبوونایە‪ ،‬ئەوا فیكرێكی تۆكمەو‬ ‫ساغ‌و سەلیمی سیاسیش لەئارادا‬ ‫دەب����وو‪ ،‬ئ���ەو ه��ەم��وو گ��رف �ت‌و‬ ‫تەنگژەو قەیرانە ی��ەك ب��ەدوای‬ ‫یەك‌و لەیەكتر قەبەترانەشمان بۆ‬ ‫نەدەخوڵقا‪.‬‬ ‫هێندە هەیە دەتوانین بڵێین‪،‬‬ ‫ملمالنێیەكی ب��ەن��او سیاسی‬ ‫(ب���ەاڵم خێڵەكی‌و ت��ی��رەگ��ەری‌و‬ ‫ن���ەت���ەوەپ���ەرس���ت���ی) ل��ەن��ێ��وان‬ ‫س���ەرك���ردەك���ان���ی ئ���ەم ت��ی��رەو‬ ‫بنەماڵەو تایەفە توندڕەوانەدا‬ ‫هەیە‌و تارادەیەكی گ��ەورەش لە‬ ‫جەنگی نێوان بازرگانە گ��ەورەو‬ ‫هەواپەرستەكانی نێو یەك بازاڕ‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫ك��ەواب��وو ب��ەم پێیە ناتوانین‬ ‫دایالۆگ‌و وتوێژێكی سیاسیانەش‬ ‫لەنێوان ئەم بازرگانە سیاسییانە‬ ‫یان (سیاسی ڕووپۆشكراوانە) ببینین‬ ‫یان لێیانچاوەڕوانبكەین نەخاسمە‬ ‫لەگەرمەی ملمالنێی بەرژەوەندییە‬ ‫ت���ی���رەگ���ەری‌و م��ەزه��ەب��گ��ەری‌و‬ ‫حیزبگەراییەكانیشیاندا ‪ .‬دیارە‬ ‫هەرلەبەر هەمان هۆكارو فاكتەری‬ ‫پێشوو‪ ،‬لەوانەشە بگوترێت گوایا‬ ‫نیمچە سەقامگیرییەكی سیاسی‬ ‫باڵی بەسەر ئ��ەم هەرێمەماندا‬ ‫كێشاوە ئەمە ب��ەڕواڵ��ەت ڕاستە‬ ‫ب��ەاڵم ئەگەر كەسێكی ش��ارەزا‌و‬ ‫پسپۆڕ لە (ك��اروب��اری ملمالنێی‬

‫نێوان دەس��ەاڵت��داران‌و زلهێزانی‬ ‫بااڵدەست) توێژینەوەیەكی گشتی‌و‬ ‫مەیدانیش لەنێوانیاندا بكات‪،‬‬ ‫زۆر بەئاسانی ب��ڕو بارستایی‬ ‫ملمالنێ‌ ش��اراوەك��ان��ی دەرەوەی‬ ‫هەرەمی پەرلەمان‌و حكومەتیش‬ ‫س��اغ��دەك��ات��ەوەو دەیسەلمێنێت‬ ‫كە نەك هەر لەملمالنێی نێوان‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەاڵتدا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ل��ەن��ێ��وان خ��ۆب��ەخ��ۆی الی��ەن��ە‬ ‫ملمالنێ‌‌و‬ ‫دەسەاڵتدارەكانیشدا‬ ‫نێگەتیڤانەی‬ ‫پێشبركێیەكی‬ ‫بەرژەوەندپەرستی لەئارادایە‪.‬‬ ‫(عێراق‌و دەسەاڵتی ناوەند لە‬ ‫شكستی سیاسیدا)‬ ‫دیارە لەهەر لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫ناوخۆی سیاسیدا ناكرێت ئاماژە‬ ‫بەدەسەاڵتی ناوەند نەكرێت لە‬ ‫ع��ێ��راق‌و چەندەها لێپرسراوی‬ ‫گ�����ەورەی ب��ااڵدەس��ت��ی الی��ەن��ە‬ ‫دەسەاڵتدارەكانی هەرێم بەشداری‬ ‫پرۆسەی سیاسی عێراقن‌و چەندین‬ ‫پۆستی گەورە‌و سیادیی (سەروەر)‬ ‫یشیان پێسپێراوەو بەپێی كارایی‌و‬ ‫توانای ناچونیەكی خۆشیان ئەو‬ ‫پلەو پۆستانە لە بەغدا راییدەكەن‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم بڕگەیەی باسەكەمدا‬ ‫مەبەستمە پەیدابوونی ئەو هەموو‬ ‫قەیرانە گەورانەیە كە لەنێوان‬ ‫هەرسێ پێكهاتە سەرەكییەكەی‬ ‫عێراق (شیعە‌و سوننەو ك��ورد)‬ ‫خوڵقاوەو بەتایبەتیش لەنێوان‬ ‫دەسەاڵتی عێراق بەسەرۆكایەتی‬ ‫الیەنی دەوڵ��ەت��ی یاسا‌و (ن��وری‬ ‫م��ال��ی��ك��ی)ی س���ەرۆك���وەزی���ران‌و‬ ‫س��ەرك��ردای��ەت��ی ك����ورددا‌و زیاتر‬ ‫م��ەب��ەس��ت��م ل���ە ش��ك��س��ت��ی ئ��ەو‬ ‫وتووێژانە لەنێوان هەردوو الیەن‌و‬ ‫لێرەدا بواری چوونەنێو قوواڵیی‬ ‫كێشەكانی نێوانیان نییە‪ ،‬شكستی‬ ‫وتوێژو دانوستانەكانیش بەندە‬ ‫بەشكستی ئەو چەمكەوە كەناوی‬ ‫(سیاسەت) یان لێناوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دانوستان‌و گفتوگۆی دۆستانەیان‬ ‫ملكەچی ڕاستەقینەی لۆژیكی‬

‫زانستیانەی (سیاسەت) بووایە ئەوا‬ ‫ئەو سیاسەتەش كە لەسادەترین‬ ‫پێناسەیدا بە هونەری كارە شیاوە‬ ‫بەدەستهاتووەكان (فن الممكنات)‬ ‫ناوبراوو ناسراوە‪ ،‬بەرهەمێكی‬ ‫ئیجابی ب��ەه��ەردووال‌و بە چینە‬ ‫ستەمدیدە ژێردەسەاڵتەكانیشیان‬ ‫دەبەخشی‪.‬‬ ‫لێرەدا دووبارە پرسیار لەسەر‬ ‫(سیاسەت) دێتەگۆڕێ‪ ،‬كە ئایا‬ ‫بەڕاستی ئەم سیاسەتە هونەری‬ ‫بەئەنجامگەیاندنی كارە شیاوو‬ ‫ڕەواكانە؟! ئەگەروایە بۆچی ئەو‬ ‫هەموو مافە ڕەوایەی ستەمدیدەكانی‬ ‫ئەم واڵتە بەو زانستە گەورەیەی‬ ‫كەسانی بەناوسیاسەتمەدارانمان‬ ‫بەدینەهێنراون ئەی ئەو هەموو‬ ‫پ���رۆژە گ���ەورە گ��ەوران��ەی كەلە‬ ‫زاخۆوە تا(فاو) سیاسەتمەدارانی‬ ‫ك����ورد‌و ع����ەرەب ل��ەب��ەرن��ام��ەی‬ ‫پرۆسەی هەڵبژاردنیاندا بەڵێنیان‬ ‫لەسەردەدا بۆچ هەر بە مەرەكەبی‬ ‫سەر كاغەز ماونەتەوە؟!‬ ‫عێراقییەكان مافی خۆیانە‬ ‫لەكەسانی بەناو سیاسەتوان‌و‬ ‫سیاسەتباز‌و سیاسەتمەدارانیان‬ ‫بپرسن كوا ئەنجامی سیاسەت‌و‬ ‫ف��ەن��ی م��وم��ك��ی��ن��ات‌و ه��ون��ەری‬ ‫بەرەوپێشبردنی واڵت؟!‬ ‫(سیاسەتی عێراق‌و سەربوردێكی‬ ‫مێژوویی)‬ ‫ل������ەدوای ج��ەن��گ��ی دووەم����ی‬ ‫جیهانییەوەو بەرلەوەش دەشێت‬ ‫بڵێین لەسەرەتای درووستبوونی‬ ‫دەوڵ���ەت���ی ع���ێ���راق���ەوە چینی‬ ‫بااڵدەستی بەناو سیاسەتمەدار‬ ‫یان بەشداری پرۆسەی سیاسی‬ ‫لە عێراقدا هێشا‌و تا ئەمرۆش‬ ‫پەی‪ ،‬یان دەركیان بەو ڕاستییە‬ ‫نەبردووە كە سیاسەت هونەرەو‬ ‫هونەری بەدیهاتنی كارە شیاوو‬ ‫جوان‌و ڕەواكانی جێی خۆشحاڵی‌و‬ ‫ئ���اس���وودەی���ی گ��ەل��ەك��ەی��ان��ە‪،‬‬ ‫سیاسەت دەروازەی گرتەنەدەستی‬ ‫جڵەوی حوكمڕانی‌و سەروەرییە‪،‬‬

‫جڵەوی حوكمڕانیەتیش ئامانجێكی‬ ‫پیرۆزی سەرەكییە‌و دەبێت كەسانی‬ ‫كارامەو باوەڕدارو خواناس‌و زانا‬ ‫پێبگەن ن��ەك كەسانی چەكدار‌و‬ ‫عەشرەتدارو عەسكەرتارو خاوەن‬ ‫میلیشیای هەلپەرست‌و خوازیارو‬ ‫قۆرخكاری هەموو هەناسەكانی‬ ‫ژیان‪.‬‬ ‫بەپێی ئەم دیدگایەی خۆمان‬ ‫لەم چەند دێ��ڕەدا جەخت لەسەر‬ ‫ئەوە دەكەینەوە كە هێشتا واڵتی‬ ‫عێراق بەگشتی‌و هەرێمی خۆیشمان‬ ‫بەتایبەتی‌و لەماوەی دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی حوكمرانیدا‪ ،‬كەسانی‬ ‫دەستەبژێر (نوخبە)و كاریزمای‬ ‫س��ی��اس��ی ب���ەرێ���ژەی گ����ەورەی‬ ‫س���ەرك���ردەو ڕەم���ز‌و هێماكانی‬ ‫سەركردایەتی بنەماڵەو تیرەگەری‌و‬ ‫بەدینەهێناوە‬ ‫م��ەزه��ەب��گ��ەری‬ ‫ج��ی��اوازی ف��رەش هەیە لەنێوان‬ ‫ه��ەردوو ن��اوی (سیاسەتمەدار)‌و‬ ‫پ��ێ��ش��ەوای س��ی��اس��ی��دا‪ ،‬چونكە‬ ‫مەرج نییە پێشەوای سیاسی یان‬ ‫سەركردەی بنەماڵەو پارت‌و هۆزو‬ ‫عەشرەتێك لەهەمانكاتدا پیاوی‬ ‫دەسەاڵت‌و حكومەت‌و حوكمڕانیەتی‬ ‫ئەو واڵتەیش بێت‪ ،‬بەاڵم دەشێت‬ ‫بەشێوەیەك لە شێوەكان پیاوی‬ ‫بەرهەڵستكاری‌و ئۆپۆزسیۆنێكی‬ ‫ناوچەیەك بێت تاوەكو مافەكانی‬ ‫عەشرەت‌و ناوچەكەی بەدیدێنێت‬ ‫ه��ەر دەرب�����ارەی گ���ەڕان���ەوە بۆ‬ ‫س��ەرب��وورد‌و م��اج��ەرای مێژووی‬ ‫سەدەیەك لەمەوبەر یان نیوسەدە‬ ‫لەمەوبەری عێراق‌و كوردستانیش‪،‬‬ ‫ل���ەدوای ڕووخ��ان��دن��ی سیستمی‬ ‫پاشایەتیش لە عێراقەوە تاساڵی‬ ‫(‪)1963‬و ل��ەوێ��ش��ەوە تاساڵی‬ ‫(‪)1968‬و پاشان لەماوەی سااڵنی‬ ‫(‪ 1968‬تا ‪) 2003‬كە حوكمی رەشی‬ ‫بەعسیەكان بوو ل��ەدوای ئەوەش‬ ‫لەساڵی (‪)2003‬وە تاكو ئەمرۆ‬ ‫دەردەك��ەوێ��ت كە ئ��ەم واڵت��ە لەم‬ ‫ماوە درێژەی حوكمی كۆماریشدا‬ ‫(ل��ەس��اڵ��ی ‪)1958‬ەوە بەچەند‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪35‬‬

‫عێراقییەكان‬ ‫مافی خۆیانە‬ ‫لەكەسانی بەناو‬ ‫سیاسەتوان‌و‬ ‫سیاسەتباز‌و‬ ‫سیاسەتمەدارانیان‬ ‫بپرسن كوا‬ ‫ئەنجامی‬ ‫سیاسەت‌و فەنی‬ ‫مومكینات‌و‬ ‫هونەری‬ ‫بەرەوپێشبردنی‬ ‫واڵت؟!‬ ‫میكانیزمێكی (ناسیاسی) واتە‬ ‫بەمیكانیزمی دەرەوەی دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی ب��ەرێ��وەب��راوە هەمیشە‬ ‫كەسانێك ل��ە حوكمدابوون كە‬ ‫زۆربەی هەرەزۆریان گوێ‌ لەمشت‌و‬ ‫پاشكۆو ڕووك��اری ئاراشیتدراوی‬ ‫دەسەاڵتی حیزبی یان عەسكەرتاری‬ ‫ب��وون‌و هیچ توانا‌و قودرەتێكی‬ ‫سیاسیشیان نەبووە كە بتوانن‬ ‫ل���ەدەری���ای ف��ەن��ی مومكیناتی‬ ‫سیاسەتی عێراقدا مەلەیانكردبێت‪،‬‬ ‫بەڵكو زیاتر س��ەودا‌و ئاڵوگۆڕی‬ ‫ڕۆژان���ەی���ان ل��ەگ��ەڵ ڕووداوە‬ ‫هەمەجۆرە ناوخۆیی‌و دەرەك �ی‌و‬ ‫نێودەوڵتییەكاندا بەچەند ئامراز‌و‬ ‫(ن��اس��ی��اس��ان��ە)‬ ‫میكانیزمێكی‬ ‫ك��ردووە‪ ،‬جەنگە ناوخۆییەكانی‬ ‫خۆبەخۆی پێكهاتە سەرەكییەكانی‬ ‫ئەم واڵتە لە سااڵنی شەستەكانەوە‬ ‫ت��ا ئ��ەم��رۆش باشترین بەڵگەو‬

‫‪36‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫شاهیدی ئەم وتانەن كە ئەگەر‬ ‫سیاسەت فەنی مومكینات بووایە‬ ‫بۆچی ن��ەی��ان��دەت��وان��ی ئاشتی‌و‬ ‫تەبایی‌و ئاوەدانی بۆ پێكهاتەكانی‬ ‫خۆیان بەدیبهێنن؟‬ ‫جگە لە جەنگە ناوخۆییەكان‬ ‫دوو جەنگی گ���ەورەی دەرەك��ی‌و‬ ‫ماڵكاولكاری وەك (بەگژداچوونی‬ ‫واڵتێكی هاوسێی وەك كۆماری‬ ‫ئ��ی��س�لام��ی ئ����ێ����ران)‌و پ��اش��ان‬ ‫پ��ەالم��اردان��ی واڵت��ێ��ك��ی بچوكە‬ ‫هاوسێی وەك (كوەیت)و بەدوایدا‬ ‫تێكچوونی پ��ەی��وەن��دی لەگەڵ‬ ‫زۆرب���ەی دەوڵ��ەت��ان‌و زلهێزانی‬ ‫دن��ی��اداو گ��ەم��ارۆی ب��ەردەوام��ی‬ ‫ئابووری‌و وێرانكردنی ژێرخانی‬ ‫ئ��اب��ووری‌و گەیاندنی واڵتێكی‬ ‫دەوڵەمەند‌و پرداهاتی وەك عێراق‬ ‫بە ڕیزی واڵتە هەژارو دواكەوتوو‬ ‫كارەساتبارەكان‪ ،‬ئەرێ‌ ئەمەبوو‬ ‫فەنی مومكیناتی سیاسەت یان‬ ‫بزربوون‌و غیابی فكری سیاسی‌و‬ ‫لەدەستدانی زانستی سیاسەت‬ ‫ب��ووە؟ ئایا تائەمرۆش هەرێمی‬ ‫كوردستان بەدەستی سیاسەت‌و‬ ‫ئ��اس��ەواری تەعریب‌و ئەنفال‌و‬ ‫ك��ی��م��ی��اب��اران‌و ج��ی��ن��ۆس��ای��دەوە‬ ‫ن��ان��اڵ��ێ��ن��ێ��ت؟! ئ��ای��ا هێشتا‬ ‫هەرێمەكەمان لەدەستی سیاسەتی‬ ‫دوو ئیدارەیی‌و ملمالنێی نادروستی‬ ‫حیزبایەتی ڕزگاری بووە؟‬ ‫(دوا راز‪ :‬سیاسەت هونەرە‪،‬‬ ‫پیشەیە‪ ،‬سەلیقەیە)‬ ‫لە كۆتایی ئەم باسەدا‌و هەر‬ ‫بەپشتبەستن ب��ەو س��ەرب��ووردە‬ ‫مێژووییانەش‪ ،‬سەرجەم بەڕێزانی‬ ‫سیاسەتمەداران‬ ‫سیاسەتوان‌و‬ ‫ئ��اگ��اداردەك��ەم��ەوە ل���ەوەی كە‬ ‫سوودێكی گەورەو پەندی واتادارو‬ ‫وانەی بەهادار لە كارەساتەكانی‬ ‫پ��ێ��ش��ووی ئ���ەم واڵت���ە وەرگ���رن‬ ‫ب���ەرل���ەوەی ل��ە ك��ۆرس��ەك��ان��ی‬ ‫خوێندنی بااڵدا بەشداربن‪ ،‬بڕوانن‬ ‫ملمالنێی خوێناوی درێژخایەنی‬ ‫ن��ێ��وان ه���ەردوو واڵت���ی ع��ێ��راق‌و‬

‫ئێران بەكوێ‌ گەیشت بەداخەوە‬ ‫هونەری دانوستانی نێوان هەردوو‬ ‫واڵتەكەش هێشتا لەماوەی سااڵنی‬ ‫جەنگ زیاتری خایاندووە یان‬ ‫ماوەی داگیركردنی چەند مانگەی‬ ‫كوەیت‌و بەدوایدا سااڵنی گەمارۆی‬ ‫ئابووری‌و پاشان ڕووخانی ڕژێم‌و‬ ‫بەدواشیاندا ملمالنێی كوێرانەی‬ ‫پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق چ‬ ‫بەرهەم‌و بەرئەنجامێكی ئیجابی‬ ‫سیاسیی بەخشیووە؟‬ ‫خ����ۆ ئ����ەگ����ەر س���ی���اس���ەت‬ ‫ب��ەوات��ا ڕاس��ت��ەق��ی��ن��ەك��ەی خۆی‬ ‫پیادەكارانیشی‬ ‫بەكاربهاتایەو‬ ‫ك��ەس��ان��ی پ��ر ب��ەوات��ای وشەكە‬ ‫(س��ی��اس��ەت��م��ەدارو هونەرمەندی‬ ‫ب���واری سیاسی ب��وون��ای��ە) ئەو‬ ‫ه��ەم��وو ج��ەن��گ��ە درێ��ژخ��ای��ەن‌و‬ ‫ماڵكاولكاریانەیان‬ ‫كارەساتە‬ ‫بەدوادا نەدەهات‪.‬‬ ‫دانوستانی یەك ساڵیش هێشتا‬ ‫لە ملمالنێی خوێناوی یەك رۆژ‬ ‫باشترە سیاسەت ئ��ەگ��ەر وەك‬ ‫پیشەو ك��اری ش��ی��اوی كەسانی‬ ‫لێهاتووش بەكاربهاتایە ئەوا ئەو‬ ‫كەسانەی كەبەهەوڵی ق��ورس‌و‬ ‫گ��ران پیشەكەیان دەستكەوتبێت‬ ‫زۆر ڕێزی خۆیان‌و پیشەكەشیان‬ ‫دەزان��ن‪ ،‬ئەگەر سیاسەتمەداران‬ ‫وێرای هونەری سیاسەت دەركیان‬ ‫ب���ە ق��ورس��ای��ی ك����ارو پیشەی‬ ‫سیاسیشیان بكردایە ئەوا هەر ئەم‬ ‫پیشە گەورەو كەم وێنە‌و پیرۆزەیە‬ ‫دەتوانێت خزمەتی سەرجەم چین‌و‬ ‫توێژەكانی كۆمەڵ بەبێ جیاوازی‬ ‫بكات لەگەڵ بەڕێكردنی پیشەی‬ ‫سیاسەتیشدا چ��ێ��ژو سەلیقەو‬ ‫داهێنانی جوانیش ڕەنگدەداتەوە‬ ‫ب��ۆی��ە ئ��ەگ��ەر س��ەی��ری واڵت��ان��ی‬ ‫پێشكەوتوو ئارام‌و ئاسوودە بكرێت‬ ‫ئەوا بەپلەی یەكەم چێژ‌و سەلیقەی‬ ‫جوان‌و هونەری سیاسەتمەدارانیان‬ ‫ت��ی��ادا ڕەن���گ���دەدات���ەوە ل��ەگ��ەڵ‬ ‫هاوكاری‌و هۆشیاری‌و رۆشنبیری‬ ‫ئاستی بەرزی كۆمەڵگاكەشیاندا‪.‬‬

‫پەسەندكردنی بودجە‪،‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی لەهاواڵتی توڕەكرد‬ ‫ڕاپۆرتی‌‪ :‬کاروان رەحمان‬ ‫پەسەندكردنی بودجە لەالیەن‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان��ەوە‪،‬‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ی ل��ەه��اواڵت��ی��ان‬ ‫ت���وڕەك���ردو ن��ی��گ��ەران��ی خستە‬ ‫دڵی ئەندامانی ئەو بەرەیەوە‪،‬‬ ‫پەرلەمانتارێكی ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫ه��ۆش��داری دای��ە ه��اواڵت��ی��ان و‬ ‫پێیوایە كە مەترسییەكی گەورە‬ ‫روو لەهەرێمی كوردستان دەكات‪،‬‬ ‫ئەندامێكی پەرلەمانی یەكێتیش‬ ‫رایگەیاند ك��ە پەسەندكردنی‬ ‫بودجە لەسوودی هاواڵتیانەو‬

‫ئەوەی ئۆپۆزسیۆنیش لەماوەی‬ ‫گ��ف��ت��وگ��ۆی ب���ودج���ەدا ك��ردی‬ ‫سیاسەتی بانێكەو دوو هەوا‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫بودجە لەنێوان دەسەاڵت و‬ ‫ئۆپۆزسیۆندا‬ ‫بودجەی ئەمساڵی هەرێم كە‬ ‫بەزۆرینەی دەنگی پەرلەمان‬ ‫پەسەندكرا‪ ،‬مشتومڕێكی زۆری‬ ‫لەنێوان پەرلەمانتارانی دەسەالت‬ ‫و ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن دروس��ت��ك��رد‪،‬‬ ‫ك��ە ئ��ەم��ە ب��ۆ یەكەمینجارە‬ ‫ب��ەو ج��ۆرە گفتوگۆی لەسەر‬

‫بكرێت‪ ،‬دەس��ەاڵت پێیوایە كە‬ ‫بودجەی ئەمساڵ شەفاف بووەو‬ ‫بەشێوەیەكی زانستی و بەراوێژ‬ ‫لەگەڵ س��ەدان پسپۆڕو شارەزا‬ ‫ئۆپۆزسیۆنیش‬ ‫ئامادەكراوە‪،‬‬ ‫پ��ێ��ی وای����ە ك���ە ك��ەم��وك��وڕی‬ ‫زۆرەو ئاراستەی ئ��اب��وری بۆ‬ ‫دیارینەكراوە‪.‬‬ ‫لەوبارەوە ئارام قادر ئەندامی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان لەسەر‬ ‫لیستی ك��ۆم��ەڵ��ی ئئیسالمی‬ ‫بەرێگای وت «لەوانەیە وابێت‬ ‫پسپۆڕ ئەو پرۆژە یاسایانەیان‬ ‫بینیبێت‪ ،‬ب��ەاڵم دیاریكردنی‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪37‬‬

‫ئاراستەی ئابوری گرنگترە تا‬ ‫ش��ارەزاو پسپۆڕی‪ ،‬بۆ نمونە‬ ‫ئ��ەگ��ەر ئ��اڕاس��ت��ەی سیاسەتی‬ ‫دارای���ی لەهەرێم دیاریبكرێت‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایەی ژێرخانی‬ ‫ئابوری بنیات بنرێت‪ ،‬بودجەكە‬ ‫ب��ەو شێوەیە دان��اڕێ��ژرێ��ت كە‬ ‫ئێستا هەیە چونكە ئەم پرۆژەیە‬ ‫كۆمەڵگایەكی بەكارمەنان بۆ‬ ‫بنیاتدەنێت نەك بەرهەمهێن»‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا دلێر مەحمود‬ ‫ب���ەگ ئ��ەن��دام��ی پ��ەرل��ەم��ان��ی‬ ‫ك��وردس��ت��ان ل��ەس��ەر لیستی‬

‫پەرلەمانتارێکی‬ ‫گۆڕان‪ :‬كاری‬ ‫ئێمە هاتنە سەر‬ ‫جادە نییە ئەوەی‬ ‫لەسەرمانە‬ ‫كردوومانە‪،‬‬ ‫نۆرەی هاوالتیانە‬ ‫كاری خۆیان بكەن‬ ‫كوردستانی بەرێگای وت «نازانم‬ ‫دیاریكردنی ئاراستەی ئابوری‬ ‫مەبەستیان چییە‪ ،‬ب��ەاڵم من‬ ‫پێموایە پەسەندكردنی لەسوودی‬ ‫هاواڵتیانەو ل��ەب��ەرژەوەن��دی‬ ‫ئەوان بووە»‪.‬‬ ‫هاواڵتیان و رۆڵیان لە بودجەدا‬ ‫ئ�����ەگ�����ەرچ�����ی ب����ودج����ە‬ ‫پ��ەی��وەن��دی��ی��ەك��ی دان���ەب���ڕاوی‬ ‫بەژیانی هاواڵتیانەوە هەیە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ل��ەك��ات��ی گفتوگۆكاندا‬ ‫ئەو پەیوەندییە كاڵ ب��ووەوەو‬

‫‪38‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫هاوالتیان وەك پێویست رۆڵیان‬ ‫ن��ەب��ی��ن��ی‪ ،‬ه�����ەروەك ئ���ەوەی‬ ‫پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ دەڵێت‬ ‫«ب��ودج��ە تەنها پەرلەمانتار‬ ‫لێی بەرپرسار نییەو‪ ،‬موڵك‬ ‫و سامانی ت��اك تاكی خەڵكی‬ ‫ك��وردس��ت��ان��ە‪ ،‬ب��ودج��ە موڵكی‬ ‫حزبێك ی��ان خێزانێك یان‬ ‫حكومەتێك نییە بەویستی خۆی‬ ‫هەڵس و ك��ەوت��ی پێوەبكات‪،‬‬ ‫گەل سەرچاوەی دەسەاڵتەكانەو‬ ‫دەبێت دواج��ار میلەت بریاری‬ ‫خۆی بدات و هەڵوێستی خۆی‬ ‫بنوێنێت س��ەب��ارەت بەمجۆرە‬ ‫م��ام��ەڵ��ەی��ە ل��ەگ��ەڵ ب��ودج��ەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بەاڵم خەمساردییەكی‬ ‫زۆر بەهاواڵتیانەوە دەركەوت»‪.‬‬ ‫كێشەی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ‬ ‫بودجە چییە؟‬ ‫س��ەرەك��ی��ت��ری��ن ن��اك��ۆك��ی‬ ‫الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ‬ ‫پارتی و یەكێتی لەسەر بودجە‪،‬‬ ‫هاوسەنگی بودجەیە ل��ەرووی‬ ‫چۆنیەتی خەرجكردنی‪ ،‬هەروەك‬ ‫ئەوەی پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ‬ ‫دەڵ��ێ��ت «ئ��ەو پ���رۆژە یاسایە‬ ‫كۆمەڵێك رەخەو تێبینی زۆری‬ ‫لەسەرە‪ ،‬لەوانەش نا هاوسەنگی‬ ‫لەنێوان بودجەی بەكاربردن‬ ‫و ب���ودج���ەی وەب��ەره��ێ��ن��ان‪،‬‬ ‫پێویستە ه��ەوڵ بدرێت رێژەی‬ ‫كەمبكرێتەوەو‬ ‫ب��ەك��ارب��ردن‬ ‫وەبەرهێنان زیادبكرێت‪ ،‬وەك‬ ‫ئ���ەوەی ل��ەب��ودج��ەی عێراقدا‬ ‫ه���ەی���ە‪ ،‬چ��ون��ك��ە ژێ��رخ��ان��ی‬ ‫ئابوری كوردستان زۆر الوازەو‬ ‫هەموو بوارەكانی پیشەسازی‬ ‫و ك��ش��ت��وك��اڵ��ی و ب��ازرگ��ان��ی‬ ‫و ب��ەرێ��وەب��ردن داڕوخ�����اوەو‬ ‫پێویستیان بە بونیاتنانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم نوێنەری حكومەت‪،‬‬ ‫هەرێم بەراورد ئەكات بە دوبەی‬ ‫و ئوردن و میسرو سعودیە كە‬ ‫ئەو واڵتانە زیاتر لە ‪ 20‬ساڵە‬

‫ژێرخانی ئابوری بونیاتدەنێن و‬ ‫خاوەن كارخانەو پیشەسازی و‬ ‫ئابوری سەربەخۆن»‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەهاواڵتیان توڕەیە‬ ‫پەسەندكردنی بودجە بەو جۆرە‬ ‫نیگەرانییەكی‬ ‫لەپەرلەماندا‪،‬‬ ‫زۆری الی ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن‬ ‫دروستكردو بەهۆی نەبوونی‬ ‫هەڵوێست الی هاواڵتیانیش‪،‬‬ ‫نیگەرانییەكانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‬ ‫زیاتر بوون‪ ،‬ئەوەتا ئارام قادر‬ ‫دەڵێت «هەروەكچۆن پێویستە‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەئاستی حزبیداو‬ ‫ل��ەن��او ش��ەق��ام��دا چاالكانەتر‬ ‫كاربكات‪ ،‬هاواڵتیانیش دەبوو‬ ‫بەرگری لەمافی خۆیان بكەن»‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ :‬كاری ئێمە هاتنە‬ ‫سەرجادە نییە‬ ‫ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ك���ە رەخ��ن��ە‬ ‫لەهاواڵتیان دەگرن و پێیان وایە‬ ‫هاواڵتیانیش‬ ‫كەمتەرخەمن‪،‬‬ ‫رەخ��ن��ە ل���ەوان دەگ���رن ب��ەوەی‬ ‫كە ئەركەكانیان وەك پێویست‬ ‫جێبەجێ ناكەن‪ ،‬بۆ وەاڵمی ئەو‬ ‫رەخنانەش‪ ،‬ئارام قادر دەڵێت‬ ‫«ئەوەی ئەركی پەرلەمنتارییە‬ ‫ل��ەرەخ��ن��ەگ��رت��ن و هەڵوێست‬ ‫ن���وان���دن و ئ��اش��ك��راك��ردن��ی‬ ‫كەموكوڕتییەكان و دەرخستنی‬ ‫گەندەڵییەكانە ئێمە جێبەجێمان‬ ‫كردووە»‪.‬‬ ‫ه��ەرل��ەوب��ارەوە حاكم شێخ‬ ‫لەتیف پەرلەمانتاری گ��ۆڕان‬ ‫لەپەرلەمانی عێراق بەرێگای‬ ‫وت «ك��اری ئێمە هاتنە سەر‬ ‫جادە نییە ئ��ەوەی لەسەرمانە‬ ‫كردوومانە‪ ،‬نۆرەی هاوالتیانە‬ ‫كاری خۆیان بكەن»‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارێكی یەكێتی‪:‬‬ ‫بودجە عەیبی نییە‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ت��ارێ��ك��ی یەكێتی‬ ‫رایگەیاند ك��ە ب��ودج��ە عەیبی‬

‫نیەو سیاسەتی ئۆپۆزسیۆنیشی‬ ‫لەبارەی بودجە بە بانێكەو دوو‬ ‫هەوار لەقەڵەمدا‪.‬‬ ‫دلێر مەحمود بەگ بەگۆڤاری‬ ‫رێ��گ��ای وت «پ��ەس��ەن��دك��ردن��ی‬ ‫ب��ودج��ە ب��ەزۆری��ن��ەی دەن��گ��ی‬ ‫پ��ەرل��ەم��ان��ت��اران ب���ووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ه���ەر ق��س��ەی��ەك ل���ەوب���ارەوە‬ ‫بكرێت م��ان��ای نییە‪ ،‬بودجە‬ ‫بۆ س��وودی هاوالتیان ب��ووە‪،‬‬ ‫ب��ازاڕ دەبوژێتەوە‪ ،‬پرۆژەكان‬ ‫دەكەونەوە كار‪ ،‬ئابوری بەرەو‬ ‫پێش دەچێت‪ ،‬قوتابخانەكان‬ ‫دەكرێنەوە‪ ،‬نەخۆشخانەی نوێ‬ ‫دروستدەكرێت‪ ،‬ئایا ئەمانە‬ ‫لەخزمەتی ه��اواڵت��ی��ان نییە؟‬ ‫ئەمانە بۆ ب��ەرەو پێش بردنی‬ ‫واڵت نییە‪ ،‬پێم خۆش بوو كە‬ ‫ئۆزپۆسیۆن رەخنەی زانستی‬ ‫بگرن و شیكارییان بۆ بودجە‬ ‫هەبووایە»‪.‬‬ ‫لەبەرامبەردا ئارام قادر دەڵێت‬ ‫« ئێمە رەخنەكانمان زانستییەو‬ ‫بەژمارە دەیخەینەروو‪ ،‬نەك‬ ‫شیكارییەكی سیاسی بێت»‪.‬‬ ‫جیاوازیی نێوان بودجەی‬ ‫هەرێم و بەغدا‬ ‫ح��ك��وم��ەت��ی ن��اوەن��د ك��ە بە‬ ‫بەراورد لەگەڵ حكومەتی هەرێم‬ ‫ئەزموونی كەمترە‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫وتەی پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ‪،‬‬ ‫ش��ێ��وازی ب��ودج��ەی حكومەتی‬ ‫ناوەندی جیاوازی زۆرە لەگەڵ‬ ‫ه��ەرێ��م و ت���ارادەی���ەك���ی زۆر‬ ‫شەفافیەتی تێدا بەدیدەكرێت‬ ‫و پ�لان��ی وردو پێویستی‬ ‫لەخۆگرتووە بۆ كەمكردنەوەی‬ ‫بودجەی بەكاربردن‪.‬‬ ‫«ك��وردس��ت��ان ه��اوش��ێ��وەی‬ ‫حكومەتی ن��اوەن��د ژێرخانی‬ ‫ئ��اب��وری داروخ������اوە‪ ،‬چەند‬ ‫ساڵێكە ح��ك��وم��ەت��ی ن��اوەن��د‬ ‫ب��ەپ�لان ب��ودج��ەی ب��ەك��ارب��ردن‬ ‫ك���ەم���دەك���ات���ەوەو ب��ودج��ەی‬

‫وەبەرهێنان زی��اد دەك��ات‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە لەحكومەتی ن��اوەن��د‬ ‫بودجەی بەكاربردن ‪ %٦٠,١٩‬بەاڵم‬ ‫بودجەی وەبەرهێنان ‪،%٣٩,٥٨‬‬ ‫ك��ەچ��ی ب��وج��ەی ب��ەك��ارب��ردن��ی‬ ‫كوردستان ‪ %٦٨,٥٢‬بەاڵم بودجەی‬ ‫وەبەرهێنان ‪.»% ٣٢,٥٨‬‬ ‫مەترسیەكی گەورە روو‬ ‫لەهەرێم دەكات‬ ‫بەپێی وتەی پەرلەمانتارەكەی‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬مەترسییەكی گەورە روو‬ ‫لەهەرێمی كوردستان دەكات و‬ ‫هاواڵتیان رووبەرووی مەترسی‬ ‫دەبنەوە ئەگەر بێت و بەو جۆرە‬ ‫بودجە پەسەند بكرێت‪.‬‬ ‫ئارام قادر بەرێگای وت «بەپێی‬ ‫ئەو زانیارییانەی وەزیری دارایی‬ ‫خستیەڕوو لەكاتی وەاڵمدانەوەی‬ ‫پرسیارەكان‪ ،‬زیاتر لە یەك‬ ‫م��ل��ی��ۆن و ‪ 400‬ه����ەزار ك��ەس‬ ‫موچەخۆرن لەكوردستان‪ ،‬وە‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بەپێی‬ ‫ئ��ام��اری وەزارەت����ی بازرگانی‬ ‫عێراق ‪ 4‬ملیۆن و ‪ 300‬ه��ەزار‬ ‫كەسە‪ ،‬ینوەی زیاتری دانیشتوان‬ ‫لەخوار تەمەنی ‪ 18‬ساڵیەوەیە‪،‬‬ ‫كەواتە هەموو كۆمەڵگای كوردی‬ ‫موچەخۆرن‪ ،‬بەم شێوەیە بێت‬ ‫ئێمە كۆمەڵەگایەكی موچە‬ ‫خ���ۆرم���ان ه���ەی���ەو ب��ودج��ەی‬ ‫كوردستان زۆرب��ەی بۆ ئەوەیە‬ ‫كە بەسەر خەڵكدا دابەشبكرێت‬ ‫و داهاتووش فەرامۆش كراوە‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەو مەترسییەكی گەورە‬ ‫لەداهاتوودا روولە كوردستان‬ ‫دەك���ات‪ ،‬س��ەرەت��اك��ەی ئێستا‬ ‫دیارە لەسەوزەو میوەو كەرەستە‬ ‫سەرەتاییەكانی بیناسازی و‬ ‫پێداویستی س��ەرەت��ای ژی��ان‬ ‫هەمووی لەوالتانی دراوسێوە‬ ‫دێتە كوردستان‪ ،‬وات��ە ئ��ەوان‬ ‫س��ودم��ەن��دن ن��ەك ئێمە‪ ،‬وە‬ ‫بەمشێوەیە كوردستان بەرگەی‬ ‫ی���ەك ك��ارەس��ات��ی سروشتی‬

‫ناگرێت»‪.‬‬ ‫پارتی‪ ،‬جورئەتی قسەی نییە‬ ‫ئەندامانی پارتی لەپەرلەمانی‬ ‫ك���وردس���ت���ان ك���ە الی��ەن��ێ��ك��ی‬ ‫سەرەكی لیستی كوردستانین‪،‬‬ ‫جورئەتی قسەكردنیان نەبوو‬ ‫ل��ەب��ارەی ب��ودج��ە‪ ،‬چونكە بۆ‬ ‫ئ��ەو پ��رس��ە پ��ەی��وەن��دی ب��ە ‪6‬‬ ‫پەرلەمانتاریانەوە كرا بەاڵم‬ ‫ئامادەی وەاڵم دان��ەوە نەبوون‬ ‫و قسەیان لەو ب��ارەوە نەكرد‪،‬‬ ‫بریتین‬ ‫پەرلەمانتارەكانیش‬ ‫لە «عومەر نورەدینی‪ ،‬عومەر‬ ‫هەورامی‪ ،‬ئەڤین عومەر‪ ،‬شڤان‬ ‫ئەحمەد‪ ،‬دكتۆر رۆژان و جەمال‬ ‫تاهیر»‪.‬‬ ‫كامیان راست دەڵێن؟‬ ‫ئۆپۆزسیۆن راس��ت دەڵێت‬ ‫ی���ان دەس�����ەاڵت؟ ه��ەری��ەك��ەو‬ ‫ب��ەج��ۆرێ��ك ش��ی��ك��ردن��ەوەی بۆ‬ ‫بوودجە هەیە‪ ،‬دەبێت هاواڵتی‬ ‫و هاونیشتمانیان چی بكەن بۆ‬ ‫ئ��ەوەی لە ه��ەردووال تێبگەن‪،‬‬ ‫ئایا الی ئ��ەوان كامیان راست‬ ‫دەكات و كێیان لەبەرژەوەندی‬ ‫خەڵك دەجوڵێتەوە‪.‬‬ ‫دلێر مەحمود ب��ەگ دەڵێت‬ ‫«ئەوەی ئۆپۆزسیۆن دەیڵێت وەك‬ ‫ئەوە وایە بچیت چارەسەرێك‬ ‫ب��ۆ نەخۆشێك بكەیت ب��ەاڵم‬ ‫جەكوشێكت بەدەستەوە بێت و‬ ‫بەزۆر زەهری دەرخوارد بدەیت»‪.‬‬ ‫ئارام قادریش دەڵێت «ئێمە‬ ‫ل��ەخ��ەم��ی ه��اواڵت��ی��ان و واڵت‬ ‫رەخنە دەگرین‪ ،‬ئ��ەوەی ئەوان‬ ‫كردیان ستەمێكی گەورەیە»‪.‬‬ ‫هاوالتیانیش ك��ە خاوەنی‬ ‫راستەقینەی ب��ودج��ەن‪ ،‬هیچ‬ ‫ج��ۆرە هەڵوێستێكیان نییەو‬ ‫وەك ئ��ەوەی نە بایان دی بێ‬ ‫و نەبۆران‪ ،‬سەیری مەسەلەكە‬ ‫دەكەن و بوونەتە تەماشاكارێكی‬ ‫بێ دەنگ‪.‬‬ ‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫‪39‬‬

‫هەڵەبجە پێوەری‬ ‫هەڵسەنگاندنی ئەدای‬ ‫حكومەتە‬ ‫كامیل مەحمود‬ ‫لەم رۆژانەدا لەگەڵ بیرەوەرییە‬ ‫تاڵەكانی بیست و پێنجەمین‬ ‫ساڵەی تراژیدیای كیمیابارانی‬ ‫هەڵەبجەدا دەژین‪ ،‬ئەو شارەی كە‬ ‫لەسەر ئاستی جیهان و كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتیدا لەشارە گەورەكانی‬ ‫عێراق و كوردستان ناسراوترە‪،‬‬ ‫چونكە ئ��ەو ك��ارەس��ات��ەی لەم‬ ‫هەڵەبجەدا ڕووی دا دەنگدانەوەی‬ ‫جیهانیی و گەردوونیی هەبوو‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو هەموو ئەو هەیئەت و‬ ‫الی��ەن و كەسایەتییە سیاسی و‬ ‫رەسمی و رۆشنبیریانەی روو لەم‬ ‫واڵت��ەو دەوڵ��ەت��ی عێراق دەك��ەن‬ ‫لەئەجێندای س��ەردان��ەك��ان��ی��ان‬ ‫هەڵەبجە بوونی هەیە‪.‬‬ ‫دڕن��دەی��ی بەعس و ق���ەوارەی‬ ‫گ����ەورەی ت��اوان��ی كیمیاباران‬ ‫هەڵەبجەی بەجیهان ناساند‪،‬‬ ‫پ��اش��ان ه��ەر ئ��ەم ناساندنەی‬ ‫هەڵەبجە خەڵكی دنیای بە دۆزی‬ ‫رەوای ك��وردی��ش ئاشنا ك��ردو‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئیحراج‬ ‫كرد كە تائەو كاتەش لەبەرامبەر‬ ‫ێ‬ ‫تاوانەكانی رژێمی بەعسدا ب ‌‬ ‫ێ هەڵوێست بوو‪.‬‬ ‫دەنگ و ب ‌‬ ‫ئێستا ئەو هەڵەبجە بووەتە‬ ‫ژوانگەی هەموو ئەوانەی سەردانی‬ ‫ك��وردس��ت��ان و ع��ێ��راق دەك���ەن و‬ ‫لێرەو لەناو قواڵیی ئەو جوگرافیا‬ ‫خوێناوییەدا بۆ وەف��او دەستی‬ ‫بنیاتنەرانەی حكومەتی كوردستان‬

‫‪40‬‬

‫ذمارة (‪)5(..)60‬ي ئازاري (‪)2013‬‬

‫دەگەڕێن كە دەبێت لەم ش��ارەدا‬ ‫نموونەی بااڵی پیشانی رای گشتی‬ ‫دابێت‪.‬‬ ‫ل��ەراب��ردوودا دەوت��را هەڵەبجە‬ ‫رەمزی مەزڵومیەتی كوردە‪ ،‬ئێستا‬ ‫ئەو مەزڵومیەتە تا رادەیەكی زۆر‬ ‫لەسەر كورد هەڵگیراوەو واڵت و‬ ‫گەل و نیشتیمان و هەڵەبجەش‬ ‫رادەس��ت��ی دەسەاڵتێكی خۆماڵی‬ ‫كراوە‪ ،‬ئەم دەستكەوتەش بەرهەمی‬ ‫خوێنی شەهیدانی ئەم شارەو گەلی‬ ‫قوربانیدەری كوردە‪ ،‬هەڵەبجەی‬ ‫ئێستا پێوەری چۆنیەتی ئەدای‬ ‫حكومەت و ئاستی دڵ��س��ۆزی و‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫بەرپرسیاریەتی‬ ‫كوردستانە‪.‬‬ ‫ك��ات��ێ��ك ب��ەن��او ئ���ەو ش��ارە‬ ‫بەناوبانگە جیهانییەدا دەگەڕێیت‬ ‫س��ەدان خانووی گڵ و تەنانەت‬ ‫ك���ەالوەی پاشماوەی كاولكاری‬ ‫بەعس و شەقام و ب��ازاڕی كۆن‬ ‫ێ كاری زۆربەی‬ ‫و بەرتەسك و ب ‌‬ ‫خ��ەڵ��ك��ەك��ەی دەب��ی��ن��ی��ت‪ ،‬ئ��ەو‬ ‫هەستەت بۆ دروست دەبیت كە ئەم‬ ‫دەسەاڵتە كوردییە نەك هەر وەكو‬ ‫پێویست ئەدای وەفاداری و ئەركی‬ ‫خ��ۆی ن��ەك��ردووە‪ ،‬بەڵكو گوێی‬ ‫بەوەش نەداوە كە خەڵكی بیانی‬ ‫و دەرەكی روو لەم شارە دەكەن و‬ ‫لەرووی ئەخالقییەوە دەیخەنە ژێر‬ ‫پرسیارەوە‪.‬‬ ‫دەب���وو حكومەتی ه��ەرێ��م و‬

‫سەركردەكانی كوردستان هەموو‬ ‫رێ��وش��وێ��ن��ە ی��اس��ای��ی��ەك��ان��ی��ان‬ ‫بگرتایەتە بەر بۆ بەرپرسیاركردنی‬ ‫دەسەاڵتی فەرمی بەغدا لەوەی لەم‬ ‫شارەدا رووی داوەو ئەم حكومەتەی‬ ‫ئێستایان ن��اچ��ار ب��ك��ردای��ە كە‬ ‫ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی س��ەردەم��ی��ان��ە‬ ‫هەڵەبجەی بنیات بنایەتەوەو‬ ‫ق�����ەرەب�����ووی خ��ەڵ��ك��ەك��ەش��ی‬ ‫ب���ك���ردای���ەت���ەوە‪ ،‬وەك خ��ۆی‬ ‫نەیتوانیوە ئاسەواری كاولكاری‬ ‫لەم شارەدا نەهێڵێت‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫حكومەتی ب��ەغ��داش پەلكێشی‬ ‫ن��او پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەو‬ ‫بنیاتنانەوەی هەڵەبجە بكات‪.‬‬ ‫روواڵەت و مەعالیمی ئێستای‬ ‫هەڵەبجە لەئاستی ئ��ەو ناسین‬ ‫و دەن��گ��دان��ەوەو ئاشنایەتییە‬ ‫جیهانییەدا نییە‪ ،‬وەك چۆن‬ ‫بەهەمان شێوە لەئاستی تراژیدیا‬ ‫گ��ەورەو دڵتەزێنەكەی و رێژەی‬ ‫قورەبانییەكانیشدا نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەم شارە بۆ رای گشتی ناوخۆو‬ ‫دەرەوە نمایشی ئاست و تواناو‬ ‫دڵ���س���ۆزی دەس���ەاڵت���داری���ەت���ی‬ ‫كوردستان دەكات و بووەتە ئەو‬ ‫پێوەرەی لەرێگایەوە حوكم بەسەر‬ ‫ئەدای فەرمی ئەودا دەدرێت‪.‬‬ ‫‪kameelmahmod@yahoo.com‬‬