KELAM 1. Kelam Biliminin Tanımı, Konusu ve Amacı Kelam konuşma, söz ve ibare anlamına gelir. Örneğin kelamullah, Allah (c.c.)1’ın sözü demektir. Kur’an-ı Kerim’e “Kelamullah” isminin verilmesinin sebebi budur. Kelam ilmi açısından konuşma; Allah, evren ve insan hakkında vahyin ilkeleri doğrultusunda düşünerek ve araştırarak anlamlı şekilde konuşmadır. Bir ilim dalı olarak kelam, çeşitli açılardan tarif edilmiştir. Kelam ilmi amacı açısından, kesin deliller kullanarak ortaya çıkacak şüpheleri gideren, İslam inanç esaslarını ispata güç kazandıran bir ilimdir. Allah’a, peygamberlere ve ahirete iman İslam dininin temel inanç konularıdır. Kelam ilmi de bu konular hakkında vahyin bildirdikleri çerçevesinde aklî açıklamalar yapar. Buna göre konusu açısından kelam, Allah’ın zatından ve sıfatlarından, peygamberlik ile ilgili konulardan, yaratılmışların başlangıç (mebde) ve sonundan (mead: ahiret) vahyin ilkeleri ışığında bahseden bir ilim olarak tanımlanır. Kelamın üç ana konusu
Allah’ın zat ve sıfatları
Peygamberlik ile ilgili konular
Varlıkların başlangıç (mebde: yaratılış) ve sonu (mead: ahiret) ile ilgili durumlar
Kelam öncelikle Allah’ın varlığının delillerini, Allah’ın birliğini, sıfatlarını ve fiillerini konu edinir. Allah’ın birliği, onun hiçbir varlığa benzememesi, zaman ve mekândan münezzeh olması, yaratan, bilen, gören, duyan ve işiten olması gibi özelliklerini ele alır. Kelam ilmi, Allah’ın varlığını bazen Kur’an ayetlerinden hareketle, bazen insanın özelliklerinden hareketle, bazen de Allah’ın ayeti olarak kabul edilen tabiattan hareketle ispat eder. Bunun için kelamın alt konuları, Allah’ın varlığını ispata götüren tabiattaki ayetlerinin açıklamaları ile doludur. Böylece evrenin düzeni, evrendeki varlıkların çeşitliliği ve düzenliliği Allah’ın varlığının ve birliğinin en büyük işaretleri olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle Kur’an-ı Kerim insanı evren hakkında düşünmeye çağırmaktadır.
ِﻢ َ ِﻳﻦ ﻳَ ْﺬ ُﻛ ُﺮ َ ” َﺍﻟﱠﺬ ْ ﻭﻥ ﺍﷲَ ﻗِﻴَﺎ ًﻣﺎ َﻭ ُﻗ ُﻌﻮ ًﺩﺍ َﻭ َﻋ َﻠ َﻰ ُﺟﻨُﻮﺑِﻬ َﻭﻳَﺘَﻔ ﱠ ِ ﺍﻟﺴ َﻤﺎ َﻭ ْﺖ َ َﻜ ُﺮ ِ ﺍﺕ َﻭﺍ َﻷ ْﺭ َ ﺽ َﺭﺑﱠﻨَﺎ َﻣﺎ َﺧ َﻠﻘ ﻭﻥ ﻓِﻲ َﺧ ْﻠ ِﻖ ﱠ ً َﻫ َﺬﺍ ﺑَﺎ ِﻃ “ﺍﺏ ﺍﻟﻨﱠﺎ ِﺭ َ ﻼ ُﺳ ْﺒ َﺤﺎﻧَ َﻚ َﻓ ِﻘﻨَﺎ َﻋ َﺬ “Onlar ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler (ve şöyle derler:) Rabb’imiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabından koru!”2
Kelam ilminde evrendeki düzen ve uyum, Allah’ın varlığını ispat eden bir delil olarak kabul edilmiştir.
1 Celle Celâluhû: Şanı yücedir. 2 Âl-i İmrân suresi, 191. ayet.
10