IV. ÜNİTE: HADİS ÇEŞİTLERİ 5. Müdelles Hadis: Sözlükte; alışveriş sırasında satıcının sattığı malın kusurunu gizleyerek müşterisini aldatması anlamına gelen tedlis kelimesinden türeyen müdelles, hadis terimi olarak bir râvinin, çağdaşı olup görüştüğü fakat hadis almadığı veya çağdaşı olduğu hâlde görüşmediği bir şeyhten işittiğini zannettirecek şekilde rivayet ettiği hadis türüdür. Burada râvi, hadis aldığı gerçek kişiyi gizlemekle hem insanları aldatmış hem de rivayetin kusurunu gizlemiştir. Bu sebeple delil olarak kullanılmamıştır. Z Tebei Tabiîn X Y Müellif Hz. Peygamber Sahabe Tabiîn Yukarıdaki şekilde X, hadisi Z’den aldığı hâlde, zayıflığı vb. nedenlerle Z’yi gizleyerek diğer rivayetleri kendisinden aldığı esas şeyhi tebei tabiînden almış gibi göstermektedir. Hâlbuki bu rivayeti çeşitli nedenlerle almadığı esas şeyhi (tebei tabiîn) yerine, ondan alan bir başka râviden (Z) almış, fakat bunu gizlemiştir.19
3.3.2. Râvinin Kusuru ile İlgili Olanlar Râvide, tenkit noktalarından biri veya bir kaçının bulunması sebebiyle zayıf kabul edilen hadislerdir. 1. Münker Hadis: Zayıf bir râvinin, güvenilir bir râviye veya râvilere aykırı olarak rivayet ettiği ve bu rivayetiyle tek kaldığı hadise münker hadis denilir. Bu durumda zayıf râvinin rivayeti terk edilerek güvenilir râvinin hadisi tercih edilir. 2. Metruk Hadis: Yalancılıkla itham olunan; çok yanılma, fısk, gaflet gibi kusurlardan birini taşıyan râvinin tek başına rivayet ettiği hadislere denir. Râvinin hadiste yalanı görülmemiş olsa bile diğer konuşmalarda yalancılıkla tanınması veya vehim ve gaflet sahibi bir kimse olması, rivayet ettiği hadisin metruk sayılması için yeterlidir.20 Metruk hadisler çok zayıftır; hiçbir şekilde itibar edilmez. 3. Muallel Hadis: Dış görünüşü bakımından sahih olmakla beraber bu sıhhati yok edebilecek gizli bir illete sahip olan hadislere muallel denir. Bir hadisin sıhhatine engel teşkil eden illet, senette veya metinde bulunabilir. Her iki hâlde dışardan fark edilemeyecek şekilde kapalı olduğundan hadis illetlerini meydana çıkarmak çok zordur. Muallel hadis, hüküm çıkarmakta kullanılamaz. 4. Müdrec Hadis: Hadisteki bir kelimeyi açıklamak ve hüküm çıkarmak gibi bir amaçla yada yanılarak başka kimselerin sözlerinin karıştığı hadislere müdrec hadisler denir. Bir râvinin rivayet ettiği hadisin metnine veya senedine ne maksatla olursa olsun yaptığı ilaveye ise idrac denir. Tariften de anlaşılacağı üzere idrac hadisin senedinde veya metninde olur. 5. Mevzû Hadis: Hz. Peygamber adına yalan uydurmakla cerh edilmiş bir râvinin rivayetleridir. Buna hadis değil, uydurulmuş söz demek daha doğru olur. Uyduran şahıslar hadis dediği için burada zikredilmiştir. Zayıf hadislerle akait ve ahkâma ait olmaksızın, helal ve haram gibi dinî hükümler dışında amellerin faziletleri, va’z, ahlak, kıssa gibi konularda Kur’an ve Hz. Peygamberin sünnetine ters düşmemek şartıyla amel edilebilir. 19 İsmail Hakkı Ünal, İmam Hatip Liseleri Hadis Ders Kitabı, s. 51. 20 Suphi es-Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, s. 174.
83