HADİS Sahabenin Hz. Peygamber dönemine işaretle, “Şu işi yapmamız bize emredildi.”; “Şu işten nehyolunduk.”; “Resulullah aramızda olduğu hâlde şöyle derdik.”; “Bu işi yapmakta bir sakınca görmezdik.”; “Sünnet bu şekildedir.”; “Şu iş sünnettendir.” şeklinde yapıp söyledikleriyle ilgili rivayetleri ve açıklamaları da âlimlerin büyük çoğunluğuna göre merfû hadis hükmündedir.5
1.3. Mevkuf Hadisler Sahabilerden söz, fiil ve takrir olarak rivayet edilen haberlerdir. Buna göre bir râvinin, “Falan sahabi şöyle dedi, şunu yaptı, yanında şöyle bir olay meydana gelince sesini çıkarmadı.” diye naklettiği rivayetler mevkuftur. Bu haberlere mevkuf denilmesi, isnadın sahabide kalmış olması sebebiyledir. Ancak isnadı sahabide kalmış her habere mevkuf denilemeyeceği, bu haberlerden bir kısmının ‘hükmen merfu’ olduğu unutulmamalıdır. Mevkuf hadisler, dinde kesin delil olarak kullanılmazlar. Ancak Kur’an ve Hz. Peygamberin sünnetine uygun olanlar, vaaz ve nasihat amacıyla veya sahabenin güzel ahlakını ve uygulamasını ortaya koymak için kullanılabilir. Örneğin; Abdullah b. Mesud’un “Bir müneccime veya kâhine giderek onların söylediklerini kabul eden kişi Hz. Muhammed (s.a.v.)’e nazil olanı inkâr etmiş demektir.”6 sözü sahabenin görüşlerini öğrenmek açısından önemlidir. Mevkuf hadisler de merfû hadisler gibi râvileri ve isnadları yönünden sahih, zayıf hatta uydurma olabilirler.
1.4. Maktu Hadisler Sahabeden sonraki nesil olarak bilinen tabiînden söz, fiil ve takrir olarak rivayet edilen haberlere maktu hadis denilmiştir. Maktu hadis, mevkuf hadis gibi dinde delil olarak kabul edilmemiştir.7
İNCELEYELİM Aşağıdaki hadisi maktu hadisin özellikleri açısından inceleyiniz. Abdürrezzak b. Hemmam’ın Ma’mer b. Raşid’den onun da İbni Şihab ez-Zühri’den naklettiğine göre; Ma’mer dedi ki Zühri’ye, bir yere yaslanarak yemek yemeyi sordum. Zühri bana “Sakıncası yok.” diye cevap verdi. (İsmail Lütfi Çakan, Hadis Usulü, s. 104.)
5 A. Naim, Tecrid Tercümesi, Mukaddime, s. 137-139. 6 Suphi es-Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, s. 176. 7 A. Naim, Tecrid Tercümesi, Mukaddime, s. 135.
76