Hugo Richter
BESTEMMING 3
BESTEMMING BUITENLAND
BUITENLAND
VO O R M A L I G N E D E R L A N D S OV- M AT E R I E E L
RUSLAND EN KAZACHSTAN
3
Rusland was al sinds midden jaren negentig in beeld als het gaat om export van Nederlandse bussen. Naast streekbussen vonden ook heel wat Arnhemse trolleybussen een tweede leven in dit immense land. In het andere land, het ook niet gering in omvang zijnde Kazachstan, kwamen aan het begin van de 21e eeuw vele Volvo en Mercedes bussen uit Nederland in dienst. In beide landen is het grootste deel van deze bussen inmiddels niet meer in dienst. In dit fotoboek een greep uit de door Hugo opgebouwde collectie foto’s, opgedeeld per land en stad. Welke bussen kwamen in tien jaar tijd voor de lens en in welke steden? Daarnaast is deze terugblik aangevuld met anekdotes over voorvallen die hebben plaatsgevonden tijdens deze bezoeken. Proef door middel van dit fotoboek de sfeer ter plaatse. Dit boek werd door de auteur afgesloten ruim voordat Rusland de invasie in Oekraïne lanceerde. Gezien het a-politieke onderwerp, het feit dat Rusland van dit boek niet profiteert en ook alle moeite die de auteur zich al had getroost, is gemeend dit boek toch nu uit te brengen.
Lycka till Förlag 9 789492 040558
RUSLAND EN KAZACHSTAN
Het reizen met openbaar vervoer werd Hugo Richter (in het dagelijks leven specialist bij ProRail) met de paplepel ingegoten. Zijn ouders hadden beiden geen rijbewijs en dus werden alle tripjes tijdens zijn jeugd met trein en bus gemaakt. Hierdoor ontstond bij Hugo interesse in deze manier van vervoer. Aanvankelijk alleen in Nederland, maar al snel werden reizen gemaakt door heel Europa en uiteindelijk zelfs over de gehele wereld. Allemaal met als doel een stukje Nederland in verre landen terug te vinden.
Hugo Richter
Inhoud Inleiding ................................................ In Memoriam: Paul van Onzen ................. De kaarten van Rusland en Kazachstan .... Op reis naar het oosten .......................... Rostov-na-Donu (Ростов-на-Дону) .......... Look! Nice architecture! .......................... Taganrog (Таганрог) .............................. Let’s have a drink! .................................. Lipetsk (Липецк) .................................... Moskou (Москва) ................................... Veliki Novgorod (Великий Новгород) ....... Kingisepp (Кингисепп) ........................... Een enkeltje Kazachstan ......................... Şımkent (Шымкент) ............................. Alma-Ata (Алматы) ................................ Semey (Семей) 2012............................... De reizen naar Semey zal ik niet snel vergeten ............................................... Semey (Семей) 2017 .............................. Semey (Семей) 2019 ..............................
3 4 5 6 12 14 20 25 30 31 32 35 36 38 42 48
Pavlodar (Павлодар) .............................. 64 Ekibastuz (Екібастұз) .............................. 66 Nur-Sultan (Нұр-Сұлтан) ........................ 67 Karaganda / Temirtau (Қарағанды / Теміртау) 68 Ze hebben goede recensies! ....................... 69 Shchuchinsk (Щучинск) .............................. 74 Kokshetau (Көкшетау) ................................ 76 Een bezoekje aan het depot... ................... 79 Kostanay (Қостанай) 2012 ......................... 82 Kostanay (Қостанай) 2017 ......................... 88 Passagiers, mag ik even jullie aandacht? ... 89 Kostanay (Қостанай) 2019 ......................... 92 Waar gaan we heen? ................................... 96 Rudnyy (Рудный) ......................................... 100 Öskemen (Өскемен) .................................... 102 Vervoer per spoor ......................................... 104 Lijst vervoerders ........................................... 107
53 54 58
Foto voorzijde boven: In Kazachstan kwamen vooral Volvo bussen terecht. Daaronder bevonden zich onder meer stadsbussen uit Maastricht. Op deze foto is de ex-SBM 803 te zien als deze op 13 mei 2019 over de Ulitsa Frolova rijdt richting het centrum van de stad Kostanay. Foto voorzijde linksonder: Naar Rusland werden onder meer trolleybussen uit Arnhem geëxporteerd. In totaal begonnen 36 trolleybussen in dit land aan een tweede leven. Het grootste deel daarvan (27 stuks) kwam terecht in Rostov-na-Donu. De rest in Perm. Sinds 2013 waren de meeste ex-Arnhemse trolleys uit Rostov-na-Donu zelfs aan een derde leven begonnen in Taganrog. Zo ook de ex-Connexxion 0159, die op 2 oktober 2015 vertrekt van het eindpunt Zavod “Krasnyy Kotel’shchik”. De trolley kwam in 1984 bij het GVA in dienst. Foto voorzijde rechtsonder: De ex-Amsterdamse stadsbus 390, die op 29 september 2017 is vastgelegd op de Abay street in Kokshetau, behoort tot de eerste reeks voormalig Nederlandse bussen die naar Kazachstan werd geëxporteerd. Op het moment dat de foto gemaakt werd, reed deze bus al 14 jaar in het Aziatische land. Schutblad voorin: In de stad Semey in het noordoosten van Kazachstan zijn heel wat bussen uit Rotterdam terechtgekomen. Niet alleen standaard bussen, maar ook gelede wagens. Een voorbeeld daarvan is deze ex-RET 505, die op 13 mei 2012 passeert over de Shakarim Avenue. Foto titelblad: Tijdens mijn derde bezoek aan Semey in mei 2019 sta ik samen op de foto met de chauffeur van de voormalig Rotterdamse stadsbus 674. Dat deed ik in september 2017 ook al en zodoende ontstond dit bijzondere beeld. Ik geef de foto met ons twee aan de chauffeur voor dezelfde bus! Foto: Karel Vegter. Achtergrondfoto deze pagina: In het depot van het trolleybedrijf in Taganrog stonden op 3 oktober 2015 vele sloopbussen. De meeste Arnhemse B79T trolleybussen zijn inmiddels gedegradeerd tot onderdelenleverancier.
2
De kaarten van Rusland en Kazachstan
32 In dit boek zullen we een reis gaan maken door een deel van Rusland en Kazachstan. In Rusland beginnen we bij de zuidelijkste plaats, Rostov-na-Donu, om daarna noordwaarts via onder meer de hoofdstad Moskou uit te komen aan de grens met Estland, in het plaatsje Kingisepp.
20
In Kazachstan wordt ook begonnen in de zuidelijk gelegen stad Şımkent , om via onder meer de vroegere hoofdstad Alma-Ata en de huidige hoofdstad Nur-Sultan uit te komen in het noordelijk gelegen Kostanay. Daarna worden nog twee plaatsen besproken zonder ex-Nederlandse bussen.
48
82
42 5
Op reis naar het oosten
Trolleybus 0146 voor het laatst op Arnhemse stroom onder de bovenleiding in de wijk Geitenkamp.
Trolley 0156 is klaar om de trein op te rijden.
De laatste B79T trolleys verlaten Arnhem Begin 2003 krijg ik te horen dat op 21 februari de laatste zeven nog aanwezige B79T trolleybussen zullen worden afgevoerd naar Rusland.
Ook deze keer weer vanuit de kazerne Net als in 2001, stonden ook deze keer de trolleybussen opgeslagen in één van de loodsen op het terrein van de voormalige Saksen-Weimar kazerne aan de Weg Achter Het Bos.
Geen groot wonder, gezien de eerdere export naar Rostov-na-Donu. Ook deze keer is de havenstad aan de Don de bestemming voor de trolleybussen 0145, 0146, 0149, 0150, 0151, 0155 en 0156. Omdat ik zeker weet dat dit de laatste keer is, spijbel ik die dag van school. Samen met mijn broer ga ik naar Het Broek om het schouwspel voor een laatste keer gade te slaan.
Vanuit daar werden de trolleybussen naar de bovenleiding van lijn 7 in de Geitenkamp gesleept. De trolleys gingen vervolgens op eigen kracht naar de Boulevard Heuvelink. Vanaf daar werd op de hulpmotor (een Volkswagen benzinemotor) het emplacement bereikt. Alle foto’s op deze pagina’s, tenzij anders vermeld: Job Richter
Op bovenstaande foto, gemaakt op 21 februari 2003 door Paul van Onzen, is uw auteur (in gele jas) druk bezig met het transportklaar maken van trolleybus 0146. Links van mij staat mijn broer Job en rechts bij de 0145 chauffeurs Hans Aalders en Sjaak van der Dijk (op het dak).
10
Taganrog Aan het eindpunt van lijn 5 aan de Ulitsa Chekhova zien we op 2 oktober 2015 de exConnexxion 0151. Deze trolleylijn was de eerste lijn die werd opgeheven in de stad. De concurrentie met de dieselbussen was kennelijk te groot geworden om nog een rendabele dienst te kunnen uitvoeren.
Trolleybus 116 is de voormalige GVA 147. Op 2 oktober 2015 is deze ingedeeld op lijn 3 en passeert een kunstwerk voor het gebouw van de autofabrikant TagAZ. Naast trolleybussen rijden, zoals aan het verkeersbord te zien, ook trams door deze stad. De foto is gemaakt vanuit een zijstraat van de Instrumentalnaya Ulitsa.
Het interieur van de 116, tot 2014 de 0147, is nog aardig Arnhems te noemen. De ritprijs is, ten opzichte van de foto in Rostov-na-Donu op pagina 19, wel bijna verdubbeld. Duidelijk zijn de gordijntjes te zien die zijn aangebracht in Rusland.
21
Veliki Novgorod
Opvallend was ook deze ex-TET 4222. De bus was in Nederland al geheel rood in de laatste dienstjaren en heeft met deze smalle voor- en achterdeur vooral veel zitplaatsen. De bus is op 18 augustus 2008 ingedeeld op lijn 262 van Cholm (Холм) via Staraja Roessa (Старая Русса) naar Veliki Novgorod. Een rit van meer dan tweehonderd kilometer. Voor het imposante stationsgebouw van Veliki Novgorod is de GorPATP 331 (ex-NZH 7684) op 18 augustus 2008 zojuist begonnen aan een nieuwe rit op stadslijn 9.
34
Alma-Ata
Boven: Bij het eindpunt Alma-Ata 1 eindigden ook trolleylijnen en andere stadslijnen. Zo is de ex-Van Oeveren 51 op 12 mei 2012 in gezelschap van een TP KAZ trolleybus en een Yutong dieselbus. Rechts: In 2012 was lijn 30 de vaste lijn voor de twee Van Oeveren Mercedes bussen. Deze lijn ging van noord naar zuid dwars door de stad heen. Het zuidelijke eindpunt bevond zich in de wijk Alatau. Op deze foto, gemaakt op 12 mei 2012, draait de voormalige Van Oeveren 43 terug richting stad. Het bedrijf dat de bussen in dienst had, Zhana Zhol Limited, werd gesloten in 2015.
De bus is inmiddels op de terugweg naar het stadscentrum als de chauffeur vrolijk zwaait naar de fotograaf. Ook deze foto is op 12 mei 2012 gemaakt in de wijk Alatau.
43
Semey 2017
Maandag 25 september 2017: Nederlandse duo’s in de stadsdienst van Semey. Op de bovenstaande foto zien we links de ex-Milot Reizen 380. De bus kwam in dienst bij Westnederland met het nummer 4380. Rechts de Connexxion 4876, die in dienst is gekomen bij de NZH. De foto is gemaakt op de Auezov Avenue. Ook de RET wagens waren nog te vinden in en om de stad, met uitzondering van de gelede bussen. Ex-RET 672 en 677 komen elkaar op 24 september 2017 tegen op de Ulitsa Tuktabaeva.
54
Pavlodar
Een buurtbus die in Pavlodar was te vinden, is deze ex-Arriva 6115. Toen enige tijd later een Arriva buurtbus de andere kant op reed, werd gedacht dat het een andere bus betrof. Dat is echter niet zo. De tekst op de voorkant is er dus door de chauffeur op het eindpunt vanaf getrokken! Kennelijk was de Mercedes Sprinter nog maar kort in dienst en beviel de tekst niet. Het busje rijdt in beide gevallen op 15 mei 2012 over de Sultanmakhmut Toraygyrov Street, in de buurt van het busstation en het treinstation.
Links: Een andere buurtbus die op 15 mei 2012 kwam voorbijrijden, had duidelijk een Brabantse achtergrond. Naar alle waarschijnlijkheid is het de ex-BBA 55 die op deze foto te zien is. Rechts: In Pavlodar reden naast de Nederlandse bussen ook enkele bussen uit België. Deze Van Hool A120 reed onder het nummer 265106 bij Sylvae Tours in Herzele, gelegen ten zuidoosten van Gent. De bus is gefotografeerd op 15 mei 2012.
65
Kokshetau
Het eindpunt van stadslijn 8 in Kokshetau ligt, aan de noordelijke zijde, in de wijk Vasilkovskiy. Op 29 september 2017 is bus 197 (ex-Connexxion 5548) zojuist gekeerd in de wijk, waarmee de terugrit richting het centrum van de stad wordt aangevangen. Bus 199 is de voormalige Connexxion 5503. Deze bus kwam begin 1993 in dienst bij Centraal Nederlaand als een van de eerste bussen van de grote serie 5501-5530 en 5539-5548 van het type Den Oudsten B91. Op 29 september 2017 is de bus ingedeeld op lijn 22, die het hoofdstation van de stad (Kokshetau-1) verbindt met het noordelijker gelegen station Kokshetau-2.
80
Kostanay 2012
Boven: De Connexxion bus op deze foto had zijn oorsprong in Arnhem. Met nummer 64 kwam de bus in 1989 in dienst bij het GVA, om via Syntus en Connexxion in onder meer Zutphen, Apeldoorn en Almere als 1364 te eindigen. De foto werd gemaakt op 18 mei. Inzet: Op het haltebord van Detskiy Mir staat nog steeds de trolleybus aangegeven (T, lijn 2 en 3). Deze was al sinds 2005 opgeheven!
De voormalig Amsterdamse stadsbus 429 heeft nog steeds een Nederlandse bestemming als deze op 19 mei 2012 de bocht neemt naar de Altynsarin Street vanuit de Taran Street.
87
Vervoer per spoor
Op 12 mei 2012 is de nog duidelijk fabrieksnieuwe loc KZ4AS-0016 vastgelegd in station Alma-Ata 1. Deze loc is gebouwd in China, maar bevat wel componenten van Siemens. Op de achtergrond zijn nog net de bergen rond Alma-Ata te zien. Tijdens een paar uur treinspotten bij Vishnevka (Вишневка) op 16 mei 2019 kwam onderstaande containertrein voorbijrijden. KTZ VL80t-1985 trekt hier de Chengdu Shuttle uit Tilburg, onderweg naar China! Navraag bij de Nederlandse vervoerder LTE leverde op dat deze containers iets meer dan een week eerder in Tilburg waren geladen. De totale reis van deze containers bedraagt bijna 11.000 kilometer enkele reis!
106
Op 2 oktober 2015 rijdt de voormalig Arnhemse trolleybus 0159 als TTU 110 over de Ulitsa Lenina in Taganrog als de tramrails wordt gekruist. De Arnhemse trolleybussen zouden uiteindelijk in 2016 terzijde gaan. Enkele trolleys hebben dan liefst vijftien jaar lang in Rusland gereden!
Een woord van dank gaat uit naar mijn reisgenoten op de reizen naar Rusland en Kazachstan. Zonder Jeroen Mastenbroek, Karel Vegter en Jon Hoogendijk was het niet mogelijk geweest dit boek gevuld te krijgen! Daarnaast wil ik Jeroen Mastenbroek en Job Richter danken voor het aanleveren van fotomateriaal. Schutblad achterin: In de avond lijkt de hoofdstad van Rusland, Moskou, een idyllische sprookjessfeer te krijgen. Het station Yaroslavskiy Railway Terminal (Ярославский вокзал) is prachtig verlicht. De zwerver op de voorgrond toont echter aan dat het niet alleen maar sprookjessfeer is in de stad. Foto achterzijde: In het noordoosten van Kazachstan ligt de stad Semey, alwaar bij het bedrijf Asia-Combi vele tientallen Nederlandse bussen in dienst kwamen. Op deze foto is de ex-RET 508 te zien in het centrum van de stad. De skyline van Rotterdam siert nog steeds de achterzijde van de bus. © 2022 Lycka till Förlag Tekst, samenstelling en foto’s tenzij anders vermeld: Hugo Richter Ontwerp, vormgeving en typografie: Gert van den Heuvel Correcties: Frank Pennin Foto van de auteur op de achterzijde: Karel Vegter Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt - door middel van fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook - zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN 978 94 92040 55 8 www.lyckatill.nl
Hugo Richter
BESTEMMING 3
BESTEMMING BUITENLAND
BUITENLAND
VO O R M A L I G N E D E R L A N D S OV- M AT E R I E E L
RUSLAND EN KAZACHSTAN
3
Rusland was al sinds midden jaren negentig in beeld als het gaat om export van Nederlandse bussen. Naast streekbussen vonden ook heel wat Arnhemse trolleybussen een tweede leven in dit immense land. In het andere land, het ook niet gering in omvang zijnde Kazachstan, kwamen aan het begin van de 21e eeuw vele Volvo en Mercedes bussen uit Nederland in dienst. In beide landen is het grootste deel van deze bussen inmiddels niet meer in dienst. In dit fotoboek een greep uit de door Hugo opgebouwde collectie foto’s, opgedeeld per land en stad. Welke bussen kwamen in tien jaar tijd voor de lens en in welke steden? Daarnaast is deze terugblik aangevuld met anekdotes over voorvallen die hebben plaatsgevonden tijdens deze bezoeken. Proef door middel van dit fotoboek de sfeer ter plaatse. Dit boek werd door de auteur afgesloten ruim voordat Rusland de invasie in Oekraïne lanceerde. Gezien het a-politieke onderwerp, het feit dat Rusland van dit boek niet profiteert en ook alle moeite die de auteur zich al had getroost, is gemeend dit boek toch nu uit te brengen.
Lycka till Förlag 9 789492 040558
RUSLAND EN KAZACHSTAN
Het reizen met openbaar vervoer werd Hugo Richter (in het dagelijks leven specialist bij ProRail) met de paplepel ingegoten. Zijn ouders hadden beiden geen rijbewijs en dus werden alle tripjes tijdens zijn jeugd met trein en bus gemaakt. Hierdoor ontstond bij Hugo interesse in deze manier van vervoer. Aanvankelijk alleen in Nederland, maar al snel werden reizen gemaakt door heel Europa en uiteindelijk zelfs over de gehele wereld. Allemaal met als doel een stukje Nederland in verre landen terug te vinden.
Hugo Richter