Krushi Vigyan December 2022

Page 1

X$uk¡çbf: 2022 A„L$ : 11 hj® : 48 fhp_p : L©$rj rhop_ 29-fp¡eg L$p¡çàg¡n, Y$¡bf fp¡X$, fpS>L$p¡V$-360002 kp¡iueg duX$uep Üpfp hp„Qhp a¡kbyL$ V$¡guN°pd V$huV$¹f CÞõV$pN°pd 399 www.agribond.in
2 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 2 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
3 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 3 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
4 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 4 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
5 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 5 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
6 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 6 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨

M¡X$|s spgud ip dpV$¡?

ApS>¡ b^p n¡Óp¡dp„ spgud ep¡S>hpdp„ Aph¡ R>¡ A_¡ _hu _hu V$¡[¼_L$ rhi¡ `Z S>Zphhpdp„ Aph¡ R>¡. M¡su A¡L$ A¡hp¡ ìehkpe R>¡ hjp®\u r_f„sf Qpg¡ R>¡ A_¡ ld¡ip„ Qpgsp¡ S> fl¡hp_p¡. M¡X$|sp¡ `pk¡ S>¡ A_ych R>¡ A¡ L$p¡C byL$dp„ _ dmu iL$¡ `Z Å¡ A¡ A_ychdp„ \p¡X$y„ kpdpÞe op_ cm¡, ApS>¡ M¡su n¡Ó¡ Aphsu Ah_hu V$¡¼_p¡gp¡Æ dm¡ sp¡ kp¡_pdp„ ky„N^ cm¡. A¡N°ubp¡ÞX$ Üpfp Mpk M¡X$|sp¡ dpV$¡ `l¡g L$fhpdp„ Aphu R>¡ A_¡ M¡X$|s spgud_y„ Apep¡S>_ L$fhpdp„ Apìey„ R>¡ A¡ `Z X$uÆV$g. S>¡d A¡L$ fpÅ_p v$fbpf_¡ _h fÐ_p¡ kyip¡rcs L$f¡ A¡d Ap`Zu M¡su_p _h fÐ_p¡ `Z lh¡ M¡X$|s A_¡ M¡su_¡ kd©Ù b_phi¡.

M¡X$|s spgud Ap`hp dpV$¡ Mpk Ýep_dp„ fpMhp_p dyØp :-

1) A¡N°ubp¡ÞX$ h¡bkpCV$/A¡` A\hp QR Code õL$¡_ L$fu_¡ gp¡Nu_ L$fhy„

2) M¡X$|s spguddp„ S>C_¡ PDF byL$ X$pD_gp¡X$ L$fp¡ `R>u k„`yZ® hp„Qu_¡ Aæepk L$fhp¡.

3) Ap`¡g huX$uep¡ g]L$ Mp¡gu_¡ ey V$éyb `f L$©rj r_óZps Üpfp Ap`¡g M¡X$|s spgud_p v$f¡L$ huX$uep¡ Å¡C_¡ `Z Aæepk L$fhp¡.

4) `funpdp„ Ap`¡g âñ_p¡ kpQp¡ S>hpb ¼guL$ L$fhp¡.

5) v$f¡L$ âñ_p¡ S>hpb Ap`u_¡ kbduV$ bV$_ [¼gL$ L$fu_¡ sfs S> Ap`_¡ `rfZpd õh{`¡ dm¡g kV$}$auL$¡V$ X$pD_gp¡X$ L$fu_¡ fpMhy„ s¡dS> Ap`_p `rfQedp„ i¡f L$fu_¡ M¡X$|s spgud rhi¡ ÅZ L$fhu.

A¡N°ubp¡ÞX$ M¡X$|s
A¡N°ubp¡ÞX$ M¡X$|s spgud કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 7 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡
spgud - Ar_g `V$¡g, apDÞX$f - A¡N°ubp¡ÞX$

www. krushivigyan.com www.facebook.com/krushivigyan kvrajkot@gmail.com

ખેડૂતો માટે ૩૯૯/૧૦૯૯/૧૮૯૯/-

A¡N°ubp¡ÞX$ M¡X$|s spgud 5

X$uÆV$g V$¡L$_p¡gp¡Æ: M¡sudp„ X$uÆV$g V$¡L$_p¡gp¡Æ_y dlÐh 7

S>du__u ANÐesp: S>du__u ANÐesp 9

M¡X$: M¡X$ A_¡ s¡_p apev$p 12

Mpsfp¡: `pL$p¡_¡ L$ép„ Mpsfp¡ L$C fus¡ Ap`ip¡ ? 15

rbepfZ: Ap^yr_L$ M¡su_p¡ Ap^pf DÐL$©ô rbepfZ 18

t_v$Z: t_v$Z 22

`pL$_p fp¡N: `pL$_p fp¡N 25

સંસ્ા માટે ૭૯૯/૨૧૯૯/૩૭૯૮/-

Advertisement Size : Full Page : 16x22 cm Half Page ( Horizontal) : 16 x 10 cm Half Page (Vertical) : 7.5 x 22 cm Quarter Page : 7.5 x 10 cm

r`es: r`es 30 L$p`Zu: L$p`Zu 33

Ap^yr_L$ M¡su: Ap^yr_L$ M¡su_y„ NpX$y„ rX$rS>V$g eyNdp„ v$p¡X$¡ R>¡ 34

All rights reserved Reproduction without prior permission of the publisher is expressly prohibited. The Publisher makes every efforts to ensure that the magazine's contents are correct. However, we accept no effect thereof. The opinions expressed by experts are their own and in no way reflect that of the publisher.

Printed Published and owned by : Smt. M. P. Patel, Published from 47-B, Panchvati society, Rajkot-1 and Printed at Gujarat Printers, Rajkot, Editor : Smt. M. P. Patel

ડીસેમ્બર- ૨૦૨૨ | ્ર્ષ-૪૮ | અંક -11 સળંગ અંક -૫૫૨, છટક નકલ -૨૫ લ્વાજમની રકમ મનીઓડર, ડીમવાંડ ડવાફટ અથ્વા એટપવારનવા ચેક દ્વારવા કષર વ્જ્વાન નવા નવામે મોકલ્ો. સંપાદક : પ્રવીણકુમાર બી. પટેલ સંપક : કૃષિષવજ્ાન અપર લે્લ, રોયલ કોમ્પલેક્ષ, ભુતખવાનવા ચોક, ઢ્બર રોડ, રવાજકોટ - ૩૬૦૦૦૨ ફોન : ૦૨૮૧-૨૨૨૯૯૬૬ ફ્કસ : ૦૨૮૧-૨૨૨૯૮૬૬ ઈમેઈલ : kvrajkot@gmail.com સ્્ષ હક્ક પ્રકવાશકને સ્વાધીન * નયવાયક્ષેત્ર, રવાજકોટ નોંધ : કષર વ્જ્વાનમવા છપવાતવા લેખ, જાહેરવાત અને મવાહહતી જ તે લેખક ક કપનીનવા છ તેની સવાથે અમે સહમત છીએ તેમ મવાન્ નહહ તંત્રી/ પ્રકવાશક : એમ.પી. પટલ લવાજમ ્વાર્રક ષત્ર્વાર્રક પવાંચ્રષીય
kp¡iueg duX$uep `f `Z hp„Qp¡. કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 8 કૃષિ ષિજ્ઞાન

v$¡i ApTpv$ \ep¡ Ðepf¡ M¡su DÑd NZpsu lsu `f„sy kde S>sp AÞe DÛp¡N_p¡ rhL$pk h^y \ep¡ A_¡ s¡_p âdpZdp„ M¡su_p¡ rhL$pk Ap¡R>p¡ \ep¡. L$p¡C`Z DÛp¡N_p rhL$pk dpV$¡ i¥nrZL$ spgud_u S>ê$fu lp¡e R>¡ Å¡ A¡ _p lp¡e sp¡ rhL$pk AV$L$u Åe A\hp ^udu NrsA¡ \pe s¡ kÐe lL$uL$s R>¡. Ap bpbsp¡_¡ Ýep_ dp„ gC_¡ v$¡idp„ DÛp¡rNL$ spgud L$¡ÞÖp¡_u õ\p`_p L$fu_¡ DÛp¡Np¡_¡ rhL$pk_u Nrs Ap`hp_y„ S>ê$fu L$pd L$ey¯ `f„sy M¡suA¡ `f„`fpNs fus¡ L$fhpdp„ Aphsp¡ ìehkpe R>¡ S>¡\u M¡su L$p¡C_¡ iuMhpX$hp_u S>ê$f _\u A¡hy kdÆ _¡ `Z L$p¡C M¡X$|s spgud S>¡hu bpbsp¡_y bly dlÐh Ap`hpdp„ _p Apìey„ lp¡e s¡d `Z b_u iL$¡. kde S>sp `f„`fpNs fus¡ \su M¡su A¡ Mp¡V$_p¡ ^„^p¡ b_u Nep¡ R>¡ A¡V$g¡ lh¡ M¡su M¡X$|sp¡_¡ `fhX$¡ s¡d _\u S>¡ hpõsrhL$sp Npd¡ Npddp„ Å¡hp dmu flu R>¡. Å¡ Aphu `rf[õ\rs_p¡ gp„bp kde ky^u DL$¡g _p Aph¡ sp¡ M¡X$|sp¡ M¡su R>p¡X$u v$¡i¡ Ðepf¡ M¡su hNf kdN° rhð_¡ Æh_ Æhhy„ dyíL$¡g \B S>i¡ Ðepf¡

b¡V$u bQhp¡_u S>¡d M¡X$|s bQphp¡_p `Z kpdprS>L$ A_¡ kfL$pfu Arcep_ Qgphhp `X$i¡.

Ap b^p L$pfZp¡_¡ Ýep_dp„ fpMu_¡ `l¡gp sp¡ M¡su_¡

kpdpÆL$ DÃQL$p¡V$u_p¡ v$fS>Å¡ s¡dS> M¡X$ysp¡_¡ S>ê$fu i¥nrZL$ L$©rj spgud Ap`u_¡ M¡su_¡ ìep`pfu ^p¡fZ¡ kam L$fphhp_u S>ê$f R>¡.

M¡su_p rhL$pk dpV$¡ L$©rj eyr_hk}$V$u, k„ip¡^_ L$¡ÞÖp¡ A_¡ M¡suhpX$u Mpsy„ s¡dS> AÞe k„õ\pAp¡ `Z kss âeÐ_iug R>¡ `Z s¡ lpg_p k„Å¡Np¡ âdpZ¡ `yfsy _\u lh¡ dp¡V$p `pe¡ M¡X$|sp¡ _hu _hu V$¡L$_p¡gp¡Æ_¡ kdÆ iL$¡ A_¡ s¡_p¡ kpQp A\®dp„ D`ep¡N L$fu_¡ M¡su_¡ kam L$f¡ s¡_p dpV$¡ Mpk M¡X$|s spgud_u S>ê$f R>¡.

ApS>¡ rhðdp„ kp¥\u h^y õdpV$® ap¡_ D`ep¡N L$fhpdp„ Ap`Zp¡ v$¡i buÅ _„bf `f R>¡. s¡dp M¡X$|sp¡ _u hps L$fu A¡ sp¡ A„v$pÆs 60% \u h^y õdpV$® ap¡_ _p¡ D`ep¡N L$fu füp„ R>¡ A_¡ lh¡ 5G V$¡¼_p¡gp¡Æ _p L$pfZ¡ CÞV$f_¡V$ k¡hp h^y kfm b_i¡ S>¡_p L$pfZ¡ Aph_pfp hjp£dp„ h^pfp¡ \i¡. X$uÆV$g C[ÞX$ep_p Arcep_ l¡W$m X$uÆV$g V$¡L$_p¡gp¡Æ_p¡ L$©rj n¡Ó¡ rv$hk¡ _¡ rv$hk¡ ìep` h^u füp¡ R>¡ Ðepf¡ X$uÆV$g V$¡¼_p¡gp¡Æ_p¡ D`ep¡N L$fu_¡ M¡X$|sp¡_¡ kpQu A_¡ kQp¡V$ L$©rj dprlsu s¡dS> i¥nrZL$ L$©rj spgud Ap`hu kfm A_¡ TX$`u b_u fl¡i¡.

X$uÆV$g V$¡L$_p¡gp¡Æ M¡sudp„ X$uÆV$g V$¡L$_p¡gp¡Æ_y dlÐh કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 9 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

1. L$©rj dprlsu

Aph_pfu _hu L$©rj s¡dS> kam V$¡L$_p¡gp¡Æ, AgN AgN `pL$ A_¡ L$©rj C_`yV$ rhi¡ kpQu A_¡ kQp¡V$ dprlsu dmu fl¡ S>¡\u M¡su kam A_¡ kd©Ù \pe.

2. `|R>p¡ âñ

M¡X$|sp¡_¡ M¡su_p gNsp sdpd âñp¡_y„ L$©rj r_óZpsp¡ Üpfp kdekf r_hpfZ dmu fl¡ S>¡\u `pL$ DÐ`pv$_ A_¡ M¡X$ysp¡_u AphL$dp„ h^pfp¡ \pe.

3.Ap`p¡ S>hpb, Æsp¡ C_pd

M¡X$ysp¡_p L$©rj op_dp„ h^pfp¡ \pe s¡dS> âp¡Ðkpl_ õhê$`¡ C_pd Æshp_u `Z sL$ dm¡ R>¡.

4. M¡X$|s spgud

L$©rj r_óZpsp¡_p dpN® v$i®_ l¡W$m X$uÆV$g L$©rj spgud Üpfp Ap¡_gpC_ `funp gC_¡ krV$®raL$¡V$ s¡dS> âp¡Ðkprls C_pdp¡ Ap`u_¡ s¡d_p L$©rj op_ A_¡ kpdpÆL$ dp_dp„ h^pfp¡ L$fhp_p l¡sy kp\¡ M¡X$ysp¡_p¡ ApÐdrhðpk h^¡ A_¡ L$©rj rinZ \L$u rhL$pk \i¡.

5.`l¡gp ÅZp¡, `R>u Mfuv$p¡

M¡X$ysp¡ A_¡ A¡N°u C_`yV$ L$„`_uAp¡_¡ A¡L$buÅ_u kp\¡ úv$e\u Å¡X$u_¡ L$©rj r_óZpsp¡_p dpN®v$i®_\u rbepfZ, S>„sy_piL$ v$hp, Mpsfp¡ s¡dS> AÞe L$©rj âp¡X$L$V$k_u kpQu A_¡ kQp¡V$ dprlsu dm¡ S>¡\u Mfuv$udp„ \su R>¡sf`]X$u AV$L$¡ A_¡ M¡sudp„ kamsp dm¡.

D`ep¡Nu âh©rsAp¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ S>¡_p cpN õhê$`¡ Ap M¡X$|s spguddp„ Ap` kp¥ M¡X$ys rdÓp¡_y„ lprv$®L$ õhpNs R>¡. M¡X$|s spguddp„\u L$¡V$gy„ op_ d¡mìey„ s¡_¡ QL$pkhp dpV$¡ Ap¡_gpC_ `funp gC_¡ krV$®raL$¡V$ A_¡ C_pdp¡ Ap`u_¡ âp¡Ðkprls L$fhpdp„ Aphi¡. Adp¡ Aop_ê$`u A„^L$pfdp„ kyfS> _rl sp¡ v$uhX$p¡ b_u_¡ âL$pi{`u

L$©rj op_ Ap`hp_u Apip kp\¡ Ap`kp¥ d_\u M¡X$|s spgud gC_¡ M¡su_¡ h^y_¡ h^y kd©^ b_phip¡ s¡hu Adp¡_¡ MpÓu R>¡. `funp Ap`sp `l¡gp M¡X$|s spgud_u PDF byL$ X$pD_gp¡X$ L$fu_¡ hp„Qhu s¡dS> Ap`¡g huX$uep¡ Å¡C_¡ Aæepk L$fhp rh_„su.

X$uÆV$g V$¡L$_p¡gp¡Æ Adp¡_¡ M¡X$|s lp¡hp_p¡ Nh® R>¡ A_¡ A¡S> L$pfZ¡ M¡X$|sp¡_u kdõep A_¡ gpNZu_¡ KX$pZ`|h®L$ kdÆA¡ R>uA¡. lpg OZp„
lp¡hp
kpQu A_¡ kQp¡V$ L$©rj dprlsu d¡mhhpdp„ S>¡ dyíL$¡gu `X$¡ R>¡ s¡ Adp¡ A_ychu iL$uA¡ R>uA¡. M¡X$|sp¡_¡ `X$su d|íL$¡guAp¡_p
iê$Aps L$f¡g R>¡. Aphu AgN AgN M¡X$|sp¡_¡
b^p dpÝedp¡
R>sp„ M¡X$|sp¡_¡
r_hpfZ dpV$¡ A¡N°ubp¡ÞX$_u
www.agribond.in
કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 10 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

S>du__u ANÐesp

M¡su dpV$¡ `©Õhu `f_p D`gp`X$_¡ Ap`Z¡ S>du_ sfuL$¡ Ap¡mMuA¡ R>uA¡ Ap `X$ L$ep„L$ D`k¡gy„ L$ep„L$ JX$pZhpmy sp¡ L$ep„L$ R>uR>{„ Å¡hp dm¡ R>¡. M¡su dpV$¡ R>p¡X$ hpsphfZ_u L$¡V$guL$ S>ê$fueps_¡ bpv$ L$fsp„ S>du_ D`f k„`|Z® Ap^pf fpM¡ R>¡ dpV$¡ kpfpdp„ kpfu S>du_ R>p¡X$ dpV$¡_y„ k„`|Z® dpÝed L$l¡hpe R>¡. L$p¡B `Z S>du_ `pL$_u S>ê$fuepsp¡ L$¡V$gp âdpZdp„ k„sp¡j¡ R>¡ s¡_p `f DÐ`pv$__p¡ Ap^pf fl¡ R>¡. R>p¡X$ s¡_p h©[Ý^ A_¡ rhL$pk dpV$¡ S>ê$fu `p¡jL$sÐhp¡ S>du_dp„\u d¡mh¡ R>¡. Ap `p¡jL$ sÐhp¡ S>du_dp„ TX$`u, ^ud¡\u s\p Ars ^udu NrsA¡ âpá \sp lp¡e R>¡. Apd ÓZ¡e õhê$`¡ fl¡gp `p¡jL$ sÐhp¡ `pL$_¡ L$B TX$`¡ dm¡ R>¡ s¡ S>du__p `u.A¡Q. A¡V$g¡ L$¡ AçgspAp„L$ D`f Ap^pf fpM¡ R>¡. S>ê$fueps dyS>b sÐhp¡ _ dm¡ sp¡ DÐ`pv$_ Ap¡R>y dm¡ R>¡ M¡su dpV$¡ k|e®âL$pi A_¡ `pZu S>¡V$gy„ S> dlÐh S>du__y„ R>¡. S>du_dp„ fl¡gp fS>L$Zp¡, f¡su, L$p„` A_¡ dpV$u A¡L$buÅ kp\¡ Å¡X$pB_¡ AdyL$ ApL$pfdp„ Np¡W$hpe¡gp lp¡e R>¡. S>¡_¡ gu^¡ S>du_ M¡X$sp Qp¡L$L$k ApL$pf_p Y¡ap„ b_¡ R>¡ S>¡_¡ S>du__p¡ bp„^p¡ L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡. S>du__p¡ bp„^p¡ ky^pfhp k¡[ÞÖe Mpsfp¡_p¡ D`ep¡N L$fhp¡ Å¡BA¡. S>du__u `pZu hl_ irL$s,

S>du_dp„ lhp_u l¡fa¡f A_¡ S>du__u k¿spB D`f S>du__p¡ bp„^p¡ Akf L$f¡ R>¡. S>du__p¡ bp„^p¡ kpfp¡ _ lp¡e sp¡ `pL$_p d|m_p rhL$pkdp„ Ahfp¡^ `¡v$p \pe R>¡. `pL$_¡ S>du_dp„\u `yfsp âdpZdp„ lhp, `pZu dmsp _\u. `rfZpd¡ M¡s DÐ`pv$_ Ap¡R>y„ dm¡ R>¡.

Al] _uQ¡ NyS>fpsdp„ Å¡hp dmsu AgN AgN âL$pf_u S>du_ A_¡ s¡dp„ dp¡V$pcpN¡ L$ep„ `pL$_y„ hph¡sf \pe R>¡ A_¡ s¡ rhõspfdp„ kf¡fpi L$¡V$gp âdpZdp„ hfkpv$ \pe R>¡ A¡ S>Zpìey„ R>¡.

S>du__u ANÐesp કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 11 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

rhõspf kf¡fpi hfkpv$_y„ âdpZ S>du__p¡ âL$pf `pL$_p„ _pd

v$rnZ NyS>fps _p¡ `l¡gp¡ rhcpN 1500 du.du.\u h^y hfkpv$

cpf¡ L$pmu A_¡ dÝed L$pmu S>du_

v$rnZ NyS>fps_p¡ buÅ¡ rhcpN 1000 du.du. cpf¡ L$pmu A_¡ dpV$uepm S>du_

dÝeNyS>fps 800 \u 1000 du.du. cpf¡ L$pmu s\p Np¡fpX$y S>du_

DÑf NyS>fps 625 \u 875 du.du. f¡spm s\p Np¡fpX$y S>du_

DÑf-`ròd NyS>fps 625 \u dp„X$u_¡ 1000 du.du. f¡spm s\p npfue S>du_

DÑf-kp¥fpô² 625 \u dp„X$u_¡ 1000 du.du. R>uR>fu A_¡ dÝedL$pmu S>du_

v$rnZ kp¥fpô² 400 \u 700 du.du. R>uR>fu, dÝed L$pmu A_¡ Q|_p_y„ sÐh ^fphsu S>du_

cpg s\p v$rfepC`Ëu 200 \u 500 du.du. dÝedL$pmu A_¡ Ap¡R>u f¡spm S>du_

Ap rhõspfdp„ i¡fX$u, amamprv$, ipL$cpÆ, X$p„Nf A_¡ lgL$p ^pÞep¡ kpfp \pe R>¡

Ap rhõspfdp„ `Z i¡fX$u, L$`pk, X$p„Nf, OJ A_¡ S>yhpf S>¡hp `pL$p¡ \C iL$¡ R>¡.

Ap rhõspfdp„ sdpL$y, X$p„Nf, bpS>fu, dL$pC, L$`pk, L$¡mp, bV$¡V$p S>¡hp `pL$p¡ kpfp âdpZdp„ \C iL$¡ R>¡.

Ap rhõspfdp„ OJ, bpS>fu, V$p¡m, rv$h¡gp, dL$pC fpeX$p¡, Æê$ A_¡ bV$¡V$p_y„ kp{„ DÐ`pv$_ dm¡ R>¡.

Ap rhõspfdp„ L$`pk, ipL$cpÆ, S>yhpf, bpS>fu, L$W$p¡m A_¡ Mpf¡L$ kpfu `pL$¡ R>¡.

Ap rhõspfdp„ dNamu, bpS>fu, L$`pk, S>yhpf A_¡ OJ S>¡hp `pL$p¡ \C iL$¡ R>¡.

Ap rhõspfdp„ dNamu kpfu \pe R>¡. A¡ D`fp„s L$`pk, bpS>fu, OJ A_¡ am `pL$p¡ kpfp \pe R>¡.

Ap rhõspfdp„ dp¡V$pcpN¡ rb_r`es OJ, QZp A_¡ S>yhpf S>¡hp `pL$p¡_u M¡su \C iL$¡ R>¡.

S>du__u ANÐesp કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 12 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

s¡dp„\u kpd kpd¡_p b¡ cpN_u dpV$u A¡L$Ó L$fu afu hMs A¡S> fus¡ A¡L$pv$ rL$gp¡ dpV$u fl¡ Ðep„ ky^u Ap fus¡ _dy_p¡ s¥epf L$fu rhNshpf dprlsu kp\¡ _ÆL$_u rS>‰pL$npA¡ Aph¡gu S>du_ QL$pkZu âep¡Nipmpdp„ dp¡L$gu Ap`hp¡.

S>du__p¡ _d|_p¡ g¡su hMs¡ Ýep_dp„ fpMhp_u bpbsp¡ :-

S>du__p¡ _d|_p¡ `pL$_u L$p`Zu `R>u A\ hp `pL$_p hph¡sf `l¡gp„ g¡hp¡ Mpsf_p¡ MpX$p¡, hpX$, TpX$ A_¡ `pZu_p ^p¡fuep _ÆL$\u _dy_p¡

S>du_ QL$pkZu :-

S>du_ QL$pkZu dpV$¡ M¡sf_y„ ârsr_r^Ðh L$fsp¡ _dy_p¡ g¡hp¡ S>BA¡. L$pfZ L$¡ S>du_ A¡L$ S> M¡sfdp„ v$f¡L$ S>ÁepA¡ A¡L$kfMu amv$³` lp¡su _\u. Ap\u fpkperZL$ `©Õ\L$fZ (A¡_prgrkk ) dpV$¡ S>du__p¡ _dy_p¡ ep¡Áe fus¡ g¡hp_y„ dlÐh OÏ„ R>¡. M¡sf_p¡ rhõspf, S>du__y„ b„^pfZ, S>du__p¡ f„N, ANpD gu^¡gp M¡su`pL$p¡ A_¡ s¡dp„ D`ep¡N L$f¡g Mpsfp¡_¡ Ýep_dp„ gB_¡ AgN AgN cpNdp„\u _d|_p¡ g¡hp¡ Å¡BA¡.

S>du_ QL$pkZu dpV$¡ _d|_p¡ L$C fus¡ g¡hp¡ :S>du__p¡ _d|_p¡ g¡hp dpV$¡ S>du__¡ v$|f L$ep® rkhpe Opk, L$Qfp¡ hN¡f¡ kpa L$fhp¡ A_¡ L$p¡v$pmu L$¡ M|f`u hX$¡ V$(hu) ApL$pf_p¡ 15 \u 20 k¡.du.JX$p¡ MpX$p¡ L$fhp¡ MpX$p_u A¡L$ bpS>yA¡\u 2 \u 2.5 k¡.du.S>¡V$gu D`f\u _uQ¡ ky^u A¡L$kfMu ÅX$pB_u dpV$u_¡ A¡L$W$u L$fhu.

Apd 8 \u 10 õ\m¡\u _d|_p¡ gB b^u dpV$u c¡Nu L$fu kpfu fus¡ rdîZ L$fhy. Ðepfbpv$ dpV$u_¡ A¡L$kfMu `p\fu L$fu Qpf kfMp cpN `pX$hp.

Mpsf Apàep `R>u L$¡ r`es Apàep `R>u sfs S> _d|_p¡ g¡hp¡ bpNpesu `pL$p¡ L$¡ JX$p d|mhpmp `pL$p¡ dpV$¡ h^pf¡ JX$pB_p AgN AgN _d|_p g¡hp. TpX$_u D`f_u X$pmu_p¡ O¡fphp¡ `|fp¡ \pe s¡ S>ÁepA¡\u _d|_p¡ g¡hp¡. S>du_ QL$pkZu_p `rfZpd `f\u _pBV$²p¡S>_, ap¡õafk A_¡ `p¡V$pi sÐh_y„ âdpZ ÅZu iL$pe R>¡. Ap D`fp„s Np¥Z sÐhp¡, kyÿd sÐhp¡ A_¡ k¡[ÞÖe L$pb®__y„ âdpZ ÅZhpdp„ dm¡ R>¡. S>du__p¡ Açgsp Ap„L$p (`u.A¡Q.) L$¡V$gp¡ R>¡ s¡ Mbf `X$¡ R>¡. Ap b^p„ âdpZ ÅZhp\u cgpdZ dyS>b S>du_ ky^pfZp L$fhp_u S>ê$f R>¡ L$¡ L$¡d s¡ ÅZu iL$pe R>¡ A_¡ cgpdZ dyS>b k¡[ÞÖe Mpsfp¡, R>pZuey Mpsf, gugp¡ `X$hpk_p¡ D`ep¡N L$fhp\u S>du__u amv$³`sp Åmhu iL$pe R>¡. s¡dS> fpkperZL$ Mpsf_p¡ L$pe®¾$d D`ep¡N \hp\u Ap[\®L$ bQs \pe R>¡. S>du__u DÐ`pv$L$sp h^pfu iL$pe R>¡.

www.agribond.in S>du__u ANÐesp કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 13 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

buS> kpfu fus¡ DNu _uL$m¡ A_¡ Ðepf bpv$ R>p¡X$_u k„sp¡jL$pfL$ h©rÙ \pe s¡ dpV$¡ S>du_ `p¡Qu A_¡ DgV$kygV$ L$fu A_yL$|m `rf[õ\rs õ\p`hp dpV$¡ M¡sudp„ Ap¡Åf hX$¡ S>du__p D`gp `X$ `f S>¡ r¾$epAp¡, âr¾$epAp¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ s¡_¡ "M¡X$' L$lu iL$pe. kde âdpZ¡ M¡X$_u hps L$fuA¡ sp¡ M¡X$_¡ âp\rdL$ M¡X$, hQgu M¡X$ A_¡ `pR>gu M¡X$ A¡d ÓZ cpNdp„ hl¢Qu iL$pe. ApNpdu Qp¡dpky `pL$_p hph¡sf `l¡gp_u âp\rdL$ M¡X$ A_¡ riepmy `pL$ gu^p `R>u `pR>gu M¡X$_p kde hMs¡ D_pmp¡ lp¡hp\u Ap kde¡ L$fhpdp„ Aphsu M¡X$_¡ D_pmy M¡X$ L$l¡ R>¡. Ap`Z¡ Ðep„ âQrgs L$l¡hs R>¡ L$¡, "M¡X$, Mpsf

A_¡ `pZu, _kub_¡ gph¡ spZu'. `pL$ DÐ`pv$__¡ Akf L$fsp Ap ÓZ `rfbmp¡ R>¡. Ap ÓZ bpbsp¡dp„ M¡X$_¡ â\d õ\p_¡ d|L$hpdp„ Aph¡ R>¡. Ap D`f\u ÅZu iL$pe R>¡ L$¡ `pL$ DÐ`pv$_ dpV$¡ M¡X$L$pe® kp¥\u h^y dlÒh ^fph¡ R>¡. S>du_dp„ g¡hp_p \sp `pL$_p DÐ`pv$__p¡ Ap^pf riepmy s\p D_pmy Fsydp„ M¡X$ L$fu S>du__¡ L$¡hu L$¡mhhpdp„ Aph¡g R>¡ s¡_p `f fl¡ R>¡. L$pfZ L$¡ L$p¡C`Z `pL$ gu^p `R>u S>du__u `pL$_¡ `p¡jZ `y{„ `pX$hp_u ndspdp„ OV$pX$p¡ \pe R>¡ A_¡ b„^pfZdp„ `Z a¡fapf \pe R>¡. kpdpÞe fus¡ D_pmy Fsydp„ S>du_ `f `pL$ Ap¡R>p g¡hpdp„ Aph¡ R>¡. s¡\u Ap kde S>du_ dpV$¡ Apfpd_p¡ kde L$l¡hpe. Ap

M¡X$
kde v$frdep_ S>du__¡ A_yê$` M¡X$L$pep£ L$fu S>du__¡ Qp¡dpky `pL$p¡ g¡hp dpV$¡ M¡X$ A_¡ s¡_p apev$p કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 14 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

Å¡

M¡X$L$pe® L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ S>du__u k`pV$u `f _p_u `pmuAp¡ s¥epf \pe R>¡, S>¡ hfkpv$_p `pZu\u \sy„ ^p¡hpZ AdyL$ A„i¡ AV$L$phu iL$¡ R>¡. ApS> âdpZ¡ Äep„ `h_\u h^y âdpZdp„ ^p¡hpZ

Mpfpihpmu S>du_dp„ D_pmy M¡X$

hfkpv$_y„ `pZu S>du_dp„ h^y `Q¡ R>¡ A_¡ s¡\u S>du_dp„ D`gp

A¡hu fus¡ s¥epf L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L$¡ `pL$_p¡ kpfp¡ DNphp¡ s\p `p¡jZ dmu fl¡ A_¡ s¡ fus¡ `pL$_p DÐ`pv$_dp„ `Z apev$p¡ \pe. D_pmy M¡X$\u S>du__p fS>L$Zp¡_u k`pV$u_y„ n¡Óam h^¡ R>¡ s¡\u S>du__u c¡S> k„N°li[¼s h^¡ R>¡. Ap c¡S>_p Ap `rfZpd¡ h_õ`rs_¡ S>ê$fu `p¡jL$sÒhp¡ ÖphZ_p ê$`dp„ a¡fhpe R>¡ A_¡ R>p¡X$ s¡ kl¡gpC\u k„N°l L$fu iL$¡ R>¡. Ypmhpmu S>du_dp„ Ypm_u rh{Ù rv$ipdp„

\pe R>¡ Ðep„ M¡X$L$pe® A¡hu fus¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L$¡ S>¡\u R>p¡X$_p Ahi¡jp¡ S>du_dp„ `yf¡`yfp v$V$psp _\u `Z s¡_p¡ dp¡V$p¡cpN S>du__u k`pV$u `f fl¡ R>¡.

R>¡ s¡ `pZu kp\¡ S>du__p _uQgp \fdp„ _usfu Åe R>¡. Ap\u R>p¡X$_p d|m âv$¡idp„ npf_y„ âdpZ OV$hp\u `pL$ DÐ`pv$_ kp{„ dm¡ R>¡. cpf¡ L$pmu S>du_ L$¡ QuL$Zu S>du__u r_spfi[¼s h^¡ R>¡ s¡dS> Äep„ S>du_dp„ `pZu_p sm M|b S> JQp Aph¡g lp¡e Ðep„ JX$u M¡X$ L$fhp\u bpó`uch_\u `pZu DX$u S>hp\u S>du_dp„ `pZu_p sm JX$p Åe R>¡. M¡X$L$pe®\u t_v$Z_p¡ _pi \pe R>¡ s¡ M|b dlÒh_y„ R>¡. L$pfZ L$¡ t_v$Z `pL$ kp\¡ c¡S>, âL$pi s¡dS> `p¡jL$sÐhp¡ d¡mhhpdp„ lrfapC L$fu `pL$_p DÐ`pv$_dp„ OV$pX$p¡ L$f¡ R>¡. D_pmpdp„ JX$u M¡X$ L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ Aphp t_v$Z_p S>rX$ep, d|muep A_¡ Np„W$p¡ s|V$¡ R>¡ A_¡ S>du_ D`f Aph¡ R>¡ S>¡_¡ huZu g¡hp\u A_¡ k|e®_p kMs sp`\u S>yv$uS>yv$u Fsydp„ \sp t_v$Zp¡ s\p s¡_p buS> S>du_dp„ JX$p Dsfu S>hp\u L$p¡lhpC S>C _pi `pd¡ R>¡. Apd \p¡X$p OZp A„i¡ Aphp t_v$Z_y„ `Z r_e„ÓZ \C iL$¡ R>¡. `pL$_¡ _yL$kp_L$pfL$ Æhps D`f M¡X$L$pe®_u ku^u s¡dS> ApX$L$sfu Akf \pe R>¡. D_pmy M¡X$\u S>du__u A„v$f fl¡gu Æhps

A_¡ s¡_p IX$p,
D`f Aph¡ R>¡. S>¡
M¡X$ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 15 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡
L$fhp\u `X$dp„ S>¡ npf lp¡e
L$p¡i¡V$p hN¡f¡ S>du__u k`pV$u
k|e®_u Nfdu

A\hp `nu Üpfp _pi `pd¡ R>¡. Ap D`fp„s D_pmy M¡X$\u `pL$_p fp¡N_y„ r_e„ÓZ \C iL$¡ R>¡ A\hp sp¡ s¡ r_hpfu iL$pe R>¡. kpfu M¡X$\u `pL$_u h©rÙ kpfu \pe R>¡ A_¡ s¡\u s¡ fp¡N_p¡ kpd_p¡ L$fu iL$¡ R>¡. M¡X$\u fp¡rNô R>p¡X$ L$¡ s¡_p cpN S>du_dp„ JX$¡ v$V$pC Åe R>¡. `„Åb fpÄedp„ \e¡gp âep¡N `f\u A¡hy„ S>Zpe R>¡ L$¡ Å¡ 25 \u 30 k¡.du. JX$u M¡X$ L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ QZp_p kyL$pfp_p¡ fp¡N s\p sdpL$y_p`pL$dp„ _¡d¡V$p¡X$_y„ r_e„ÓZ \pe R>¡. Apd S>du_dp„ \su ayN s\p ÆhpÏ\u \sp„ fp¡N_y„ r_e„ÓZ `Z D_pmy M¡X$\u \pe R>¡. ep¡Áe kde¡ A_¡ ep¡Áe âdpZdp„ Å¡ M¡X$L$pe® L$fhpdp„ _ Aph¡ sp¡ s¡_p N¡fapev$p `Z \pe R>¡. D_pmy Fsydp„ h^y `X$su M¡X$ L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ S>du_ `pkpv$pf, `p¡Qu A_¡ cfcfu \hp_p bv$g¡ dpV$u_p fS>L$Zp¡ R>yV$p `X$u Åe R>¡. Ap\u Aphu S>du_ hfkpv$ \sp h^y kMs b_u Åe R>¡ A_¡ s¡\u buS>_p DNphp_¡ `Z Akf \pe R>¡.S>du_ kMs b_sp s¡dp„ lhp_u AhfS>hf Ap¡R>u \pe R>¡. hfkpv$_y„ `pZu `Z Ap¡R>y„ `Q¡ R>¡. h^y `X$su M¡X$\u R>p¡X$_p d|m_p¡ rhL$pk {„^pe R>¡ A_¡ `pL$_u h©rÙ _bmu \pe R>¡. Ap D`fp„s h^y `X$su M¡X$ L$fhp\u S>du__p bpfuL$ fS>L$Zp¡ R>yV$p `X$u S>hp\u `h_\u A_¡ hfkpv$_p `pZu\u ^p¡hpZ `Z h^y \pe R>¡. Ap\u S>ê$rfeps `yfsu S> M¡X$ L$fhu Å¡CA¡ S>¡\u `pL$ DÐ`pv$_dp„ `Z apev$p¡ \pe. Qp¡dpky iê$ \pe s¡ `l¡gp S>du_ hph¡sf ep¡Áe M¡X$u_¡ s¥epf lp¡hu Å¡CA¡. S>¡\u hfkpv$ \pe L$¡ syf„s L$fu iL$pe kpdpÞe fus¡ S>du_dp„ S>¡ `pL$ g¡hp_p¡ lp¡e s¡ Ýep_¡ gB S>du_ s¥epf L$fhu Å¡CA¡. hfkpv$ Qpgy \pe s¡ `l¡gp \u S> S>du_ M¡X$u s¡ `p¡Qu A_¡ cfcfu b_phhu A_¡ S>¡ Qpkdp„ hph¡sf L$fhp_y„ R>¡ s¡ Qpk My‰p fl¡ s¡ fus¡ S>du_ s¥epf L$fhu Å¡CA¡. Qpk My‰p fpMhp\u S>du_dp„ fl¡g Æhpsp¡ hN¡f¡ sp`_¡ gu^¡ _pi `pd¡ R>¡. hfkpv$\u `X$¡gp `pZu_p¡ S>du_dp„ h^pf¡ k„N°l \B iL$¡ R>¡. s¡dS> hph¡sf \sp„ S> buS>_¡ `yfsp¡ c¡S> dmu fl¡sp DNphp¡ kpfp¡ dm¡ R>¡. AÐepf¡ D_pmp v$frdep_ Mpgu M¡sfp¡_p i¡Yp - `pmp Qp¡¿Mp L$fhp Å¡A¡ S>¡\u AÞe Æhpsp¡ L$¡ S>¡ i¡Yp`pmp_p R>p¡X$ D`f \su lp¡e R>¡ s¡_p¡ _pi \sp„ s¡ Æhpsp¡_¡ buÆ `¡Yu \su AV$L$phu iL$pe

R>¡. fp¡NÆhps _¡ Aphsp AV$L$phu iL$pe R>¡. k¡[ÞÖe Mpsf L$¡ R>prZey„ Mpsf `yfsp S>Õ\pdp„ ANpD\u d¡mhu ep¡Áe S>ÁepA¡ k„N°l L$fhp¡ S>¡\u hpsphfZ A_yL$|m \sp„ syfs M¡sfdp„ _pMu iL$pe. hphZu `l¡gp Aphp k¡[ÞÖe Mpsf S>du_dp„ kpfu fus¡ cmu Åe s¡ fus¡ _pMhp.

M¡X$
www.agribond.in કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 16 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

v$f¡L$ `pL$p¡_u `p¡jL$ sÐhp¡_u S>ê$fueps AgN AgN lp¡e R>¡. s¡\u S>du_dp„\u `p¡jL$ sÐhp¡_p¡ D`pX$ `Z S>yv$p¡ S>yv$p¡ lp¡e R>¡. Ap\u `pL$_¡ dpV$¡ cgpdZ L$f¡g k¡[ÞÖe Mpsf A_¡ fpkpeZuL$ Mpsf_p¡ S>Õ\p¡ Ap`hp¡ Å¡BA¡. Ap Mpsfp¡ Ap`sp `l¡gp S>du__u amv$³`sp ÅZu g¡hu Å¡BA¡. S>du_dp„ gæe âdpZdp„ `p¡jL$ sÐhp¡ lp¡e sp¡ S>ê$fueps âdpZ¡_p sÐhp¡hpmp Mpsf S> Ap`hp Å¡BA¡ S>¡\u Mpsf_p¡ v$y{`ep¡N \sp¡ AV$L$¡, Mpsf_p¡ L$pe®nd D`ep¡N \pe A_¡ Ap[\®L$ fus¡ `Z `fhX$¡. A¡L$ S> M¡sfdp„ kss A¡L$ S> `pL$ g¡hp\u s¡dS> h^y dpÓpdp„ A¡L$gp fpkperZL$ Mpsfp¡ hp`fhp\u S>du_ kMs b_¡ R>¡ A_¡ amv$³`sp Nydph¡ R>¡. S>du_dp„ `yfsp âdpZdp„ k¡[ÞÖe Öìep¡ _ Dd¡fhp\u k¡[ÞÖe L$pb®_ s\p k|ÿd `p¡jL$ sÐhp¡_u AR>s Dcu \pe R>¡. S>du_dp„ ÆhpÏAp¡_u L$pdNufu d„v$ `X$u Åe R>¡. `rfZpd¡ gæe `p¡jL$ sÐhp¡ R>p¡X$_¡ `yfsp âdpZdp„ D`gå^ \sp„ _\u A_¡ `pL$ DÐ`pv$_ ^ud¡ ^ud¡ OV$sy„ Åe R>¡. Ap k„Å¡Np¡dp„ rhrh^ âL$pf_p k¡[ÞÖe Mpsf,

_pBV$²p¡S>__y„ S>du_dp„ [õ\fuL$fZ s\p ap¡õa¡V$ Ap¡Npmu _pMsp ÆhpÏeyL$s S>¥rhL$ Mpsfp¡, M¡su_p bu_ D`ep¡Nu L$Qfp A_¡ `iyAp¡_p dmdyÓdp„\u b_ph¡g L$ç`p¡õV$ Mpsf hN¡f¡ Ap`hp Å¡BA¡. A¡L$d rhõspfdp„\u dlsd DÐ`pv$_ d¡mhhp ep¡Áe dpÓpdp„ k¡[ÞÖe, fpkperZL$ s¡dS> S>¥rhL$ Mpsfp¡_p¡ kdS>`|h®L$ D`ep¡N L$fhp¡ S>¡\u S>du__u amv$³`sp L$ped dpV$¡ S>mhpC fl¡.

M¡su `pL$p¡_¡ fpkperZL$ Mpsf õhê$`¡ `p¡jL$ sÐhp¡ Ap`hp_u hps L$fuA¡ sp¡ `pL$_¡ L$pb®_, lpBX$²p¡S>_ A_¡ Ap¡rL$kS> A¡d ÓZ sÐhp¡ `l¡gu S>ê$fueps R>¡. S>¡ lhp, `pZu A_¡ S>du_dp„\u dmu fl¡ R>¡. Ðepf bpv$ dy¿e ÓZ sÐhp¡ _pBV$²p¡S>_, ap¡õaL$k A_¡ `p¡V$pk_u S>ê$f `X$¡ R>¡. Np¥Z sÐhp¡ A_¡ k|ÿd `p¡jL$sÐhp¡ `Z S>du_dp„\u R>p¡X$ S>ê$fueps âdpZ¡ S>du_dp„\u d¡mh¡ R>¡ `Z S>du_dp„ Ap sÐhp¡_u DZ` A\hp `pL$_u S>ê$fueps dyS>b blpf\u fpkperZL$ Mpsf_p ê$`dp„ R>p¡X$_¡ Ap`hp `X$¡ R>¡.

`pL$p¡_¡ L$ép„ Mpsfp¡ L$C fus¡ Ap`ip¡ ? Mpsfp¡ fpkperZL$ Mpsf_p âL$pfp¡ ફોસ્ફરસ ખાતર નાઈટ્ ોજન ખાતર પોટેશિયમ ખાતર માઈક્ોનયયુટ્રીયનટ ખાતર સલ્ફર, કેલ્સયમ, અને મેગનેશિયમ ખાતર કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 17 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

rhõspf `pL$_p„ _pd _pBV$²p¡S>_ eyL$s Mpsf Ap Mpsf `pZudp„ Öpìe lp¡e R>¡. S>du_dp„ Nd¡ s¡ bpS>y hlu iL$¡ R>¡. A¡V$g¡ L$¡ hl_iug R>¡. r_spf\u S>du_dp„ KX$¡ Dsfu Åe R>¡. Å¡ lhp_p k„`L$®dp„ Ap Mpsf fl¡ sp¡ hpey õhê$`¡ DX$u Åe R>¡. Ap\u eyfuep S>¡hp Mpsfp¡ `pL$_¡ A¡L$u kp\¡ Ap`u v$¡hp_¡ bv$g¡ lá¡ lá¡ Ap`hp Å¡BA¡. `pZudp„ Ap¡Npmu_¡ V$`L$-tkQpB `Ý^rs dpfas Ap`hp\u `Z apev$p¡ \pe R>¡. ap¡õafk eyL$s Mpsf Ap Mpsf d|m_p rhL$pk dpV$¡ A_¡ iê$Aps_u h©[Ý^ dpV$¡ S>ê$fu R>¡. `pL$_u iê$Aps_u h©rÙdp„ ap¡õafk_p¡ D`ep¡N h^y \sp¡ lp¡hp\u Ap Mpsf_¡ hph¡sf `l¡gp `pepdp„ S> Ap`u v$¡hy„ Å¡BA¡. Ap Mpsf S>du_dp„ fS>L$Zp¡ kp\¡ TX$`\u S>L$X$pB Åe R>¡. A_¡ Ap¡R>y„ hl_iug R>¡. s¡\u R>p¡X$_p d|m `pk¡ Ap`hy„ S>ê$fu R>¡. Ap\u X$uA¡`u L$¡ ky`f ap¡õa¡V$ S>¡hp ap¡õa¡V$uL$ Mpsfp¡ Qpkdp„ S> A_¡ iê$Apsdp„ S> b^p¡ S>Õ\p¡ Ap`u v$¡hp¡ Å¡BA¡. `p¡V$pi eyL$s Mpsf Ap Mpsf `pL$_u h©[Ý^_p kdN° kdeNpmp v$fçep_ _pBV$²p¡S>__u dpaL$ S> ip¡jZ \pe R>¡. `p¡V$pi Ap¡R>p¡ hl_iug R>¡. A_¡ s¡ `Z TX$`\u [õ\fuL$fZ `pd¡ R>¡. f¡spm S>du_dp„ r_spf\u _uQ¡ Dsfu S>hp_u iL$esp fl¡ R>¡. Ap\u f¡spm S>du_dp„ `p¡V$pi eyL$s Mpsfp¡ lk¡\u A_¡ AÞe S>du_dp„ Qpkdp„ `pepdp„ A¡L$ kp\¡ Ap`u v$¡hp rlsphl R>¡. k|ÿd `p¡jL$sÐhp¡ S>¡d cp¡S>_ dp„ duW$y„ _p lp¡e sp¡ s¡_u DZ` sfs hsp®e R>¡ `R>u cg¡ s¡ Q`V$u S>¡V$gy„ S> S>ê$f lp¡e. s¡ S> fus¡ k|ÿd `p¡jL$sÐhp¡ _u S>du_ dp„ bly Ap¡R>u dpÓpdp„ S>ê$fueps lp¡e R>¡. Å¡ s¡_u DZ` kÅ®e sp¡ s¡ cpf¡ _yL$ip_ `Z L$fphu iL$¡ R>¡. Al] Ap`¡gp k|ÿd `p¡jL$sÐhp¡ R>p¡X$ _p rhL$pk dpV$¡ A_¡ AgN AgN Ahõ\p A¡ S>ê$fu R>¡. Ap\u S>ê$fueps âdpZ¡ Ap `p¡jL$sÐhp¡ S>du_dp„ Ap`hp AphíeL$ R>¡. "d¡‚¡ried, L$¡[ëied, këaf,

Ape®_, bp¡fp¡_, tTL$, d¢N¡r_T, ¼gp¡fu_, L$p¡`f, r_L$g, dp¡rgbX$¡_d.' બીજ અંકુરણ અવસ્થા વથાનસ્પતિક તવકથાસ ફલ અવસ્થા ્પરર્પકવ અવસ્થા દરેક અવસ્થામાં જરૂરી શુક્મ િતવવો Mpsfp¡ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 18 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

fpkperZL$ Mpsf_¡ `pL$dp„ `|„Mu_¡ Ap`u iL$pe. hphZu `l¡gp Qpkdp„ A\hp S>du_ dp„ R>p¡X$_p d|m rhõspfdp„ bpNpesu `pL$p¡dp„ Np¡X$ L$fu_¡, MpdZp„ L$¡ KX$p MpX$p L$fu_¡ Ap`u iL$pe. R>p¡X$_p `p_ `f âhplu Mpsf_p¡ R>„V$L$ph L$fu_¡ Ap`u iL$pe. V$`L$-tkQpB`Ý^rs Üpfp `Z Ap`u iL$pe. fpkperZL$ Mpsfp¡ buepfZ kp\¡ c¡mhu_¡ Ap`hp _l] s¡dS> buS>_p ku^p¡ k„`L$®dp„ Aph¡ s¡ fus¡ Ap`hp _l]. Qpkdp„ L$¡ MpdZp„dp„ Mpsf Ap`u_¡ D`f dpV$u _pMu v$¡hu. k|ÿd sÐhp¡ L$¡ S>¥rhL$ Mpsfp¡ S>¡_¡ `V$ Ap`u_¡ `Z Ap`u iL$pe R>¡. k|ÿd sÐhp¡_p âhplu Mpsfp¡ `p„v$X$p `f R>„V$L$ph L$fu_¡ `Z Ap`u iL$pe. rdî Mpsf, ap¡õa¡V$uL$ Mpsf L$¡ _pBV$²p¡S>_ eyL$s Mpsf v$pZpv$pf õhê$`¡ hp`fhp_p¡ ApN°l fpMhp¡ Å¡BA¡. v$hp_p R>„V$L$ph kp\¡ `Z Mpsfp¡ Ap`u iL$pe R>¡. kyL$u M¡su Ap^prfs `pL$p¡_¡ S>du_dp„ c¡S> lp¡e Ðepf¡ S> eyfuep S>¡hp `|rs® Mpsfp¡ Ap`hp Å¡BA¡. eyfuep_p¡ r_spf h^y \sp¡ lp¡hp\u g]bp¡mu_y„ s¡g b¡ V$L$p d¡mhu_¡ Ap`hp\u eyfuep_u L$pe®ndsp h^¡ R>¡. Apd `pL$_u hph¡sf `Ý^rs, d|m_p¡ âL$pf, Mpsf_y„ õhê$`, sÐhp¡, S>du__p õhê$` S>¡hu bpbsp¡_¡ Ýep_¡ gB A_yL$|m fus¡ dyS>b k¡[ÞÖe L$¡ fpkperZL$ ê$`¡ `p¡jL$ sÐhp¡ Ap`hp\u dlsd DÐ`pv$_ d¡mhu iL$pe R>¡. dpÓ fpkperZL$ Mpsfp¡ Ap`hp_¡ bv$g¡ R>prZey Mpsf, L$ç`p¡õV$ Mpsf, AMpO

Mp¡m S>¡hp L$¡ g]bp¡mu_p¡ Mp¡m, L$f„S>_p¡ Mp¡m, rv$h¡gu_p¡ Mp¡m, sdpL$y_p¡ v$m, dpR>gu_p¡ Mp¡m, lpX$L$p_p¡ cyL$p¡, v$rfepB i¡hpm, _v$u_p¡ L$p„`, dfOp bsL$p_u QfL$, Mp„X$_p L$pfMp_pdp„\u dmsu â¡kdX$ hN¡f¡_p¡ D`ep¡N L$fhp¡ Å¡BA¡.

M¡sfdp„ Mfua `pL$ L$¡ riepmy `pL$ g¡sp `l¡gp gugp¡ `X$hpi L$fhp¡ Å¡BA¡. gugp `X$hpi\u S>du__¡ `p¡jL$ Öìep¡ `|fp `pX$u k¡[ÞÖe sÐhp¡ `|fp `pX$u iL$pe R>¡ A_¡ S>du__u âs Åmhu iL$pe R>¡. gugp `X$hpi\u A¡L$ l¡L$V$f¡ 60 rL$. \u. 280 rL$. ky^u _pBV$²p¡S>_ S>du_ dp„ Dd¡fu iL$pe R>¡. gugp `X$hpi sfuL$¡ L$W$p¡m hN®_p `pL$ S>¡hp L$¡ iZ, B½$X$, Qp¡mp, Nyhpf S>¡hp `pL$p¡ DNpX$hpdp„ Aph¡ R>¡. Ap b^p `pL$p¡ 40 \u 45 rv$hk ky^u h©[Ý^ `pçep bpv$ s¡_¡ M¡sfdp„ Ypmu v$¡hpdp„ Aph¡ R>¡ A_¡ S>du_dp„ v$pV$u v$¡hpdp„ Aph¡ R>¡ S>¡\u dpV$udp„ k¡[ÞÖe Öìe kfmsp\u Dd¡fpB Åe R>¡. Apd fpkperZL$ Mpsf, k|ÿd `p¡jL$sÐhp¡ ^fphsy„ Mpsf A_¡ k¡[ÞÖe (Ap¡N£r_L$) Mpsf S>du__u A_¡ R>p¡X$_u S>ê$fueps dyS>b A_¡ DrQs dpÓpdp„ S> Ap`hp. www.agribond.in

અંકુરણ અવસ્થા તવકથાસ અવસ્થા ફલ અવસ્થા ફળ અને ્પરર્પકવ અવસ્થા દરેક અવસ્થામાં જરૂરી સુક્મ િતવવો Mpsfp¡ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 19 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

Ap^pf DÐL$©ô rbepfZ

M¡su dpV$¡ `pep_u dlÐh_u A_¡ kõsu kpdN°u lp¡e sp¡ s¡ buepfZ R>¡. kpdpÞe dpZk dpV$¡ buS> A¡V$g¡ v$pZp A¡hp¡ A\® cg¡ _uL$m¡ `Z A¡L$ M¡X$|s dpV$¡ buS> A_¡ v$pZp A¡ b„_¡ hÃQ¡ OZp¡ dp¡V$p¡ afL$ R>¡. S>¡ M¡X$|sp¡ buS>_u NyZhsp_¡ Âep_dp„ gu^p rkhpe buS> hph¡ R>¡ s¡ v$pZp hphhp bfpbf R>¡. L$pfZ L$¡ s¡hp v$pZp_¡ DNphp_y„ âdpZ, iyÙsp s\p NyZhsp_p ^p¡fZp¡ kp\¡ L$p¡B k„b„^ _\u. S>epf¡ buepfZ A¡L$ Æh„s hõsy R>¡. s¡dp„ DNphp_u s¡dS> JQp NyZ ^fphsp¡ Ap_yh„riL$ iyÙsphpmp¡ `rf`L$h Nc® R>¡. S>¡ DNhp_u irL$s A_¡ S>yõkp¡ ^fph¡ R>¡ s¡dS> cp¥rsL$ fus¡ `Z iyÙ lp¡e R>¡. AÐepf¡ _hu _hu Åsp¡_p buepfZp¡\u bÅf Dcfphp gpÁey„ R>¡. Ðepf¡ DÐ`pv$L$p¡ A_¡ rh¾$¡spAp¡_u `rf[õ\rs L$ap¡X$u b_¡ R>¡. L$pfZL$¡ M¡X$|s l„d¡ip„ rh¾$¡sp_¡ Ap¡mM¡ R>¡. buepfZ_u kamsp L$¡ r_óamsp_y„ `rfZpd kp„cmhp s¡dZ¡ s¥epf fl¡hy„ `X$¡ R>¡. krV$®apBX$ buepfZp¡dp„ M¡X$|sp¡_¡

kfL$pfu dpÞesp A_¡ Mpdu dm¡ R>¡. S>epf¡ Mp_Nu k„õ\pAp¡_p k„ip¡r^s buepfZp¡ V$²y\ayg lp¡hp\u rh¾$¡sp A_¡ DÐ`pv$L$ `f rhðpk fpMhp¡ `X$¡ R>¡. AdyL$ h¡`pfuAp¡ A_¡ DÐ`pv$L$p¡ fpsp¡ fps _hu _hu Åsp¡_p buepfZ bÅfdp„ dyL$¡ R>¡ Ðepf¡ M¡X$|sp¡ buepfZ_u `k„v$Nu L$fhpdp„ DZp Dsf¡ R>¡ A_¡ R>¡sfpe R>¡. Ap\u kfL$pf dpÞe buepfZp¡ `pL$y„ bug d¡mhu_¡ Mfuv$hp Å¡CA¡. kuX$¹k (rbepfZ)_¡ AdyL$ L$gpkdp„ hl¢Qhpdp„ Aph¡ R>¡ S>¡ _uQ¡ dyS>b R>¡ :ÞeyrL$gek kuX$¹k :-

Ap buS> 100% cp¥rsL$ A_¡ Ap_yh„riL$ iyÙsp ^fph¡ R>¡. Ap rbepfZ àgpÞV$ b°uX$f (R>p¡X$ k„h^®L$) Üpfp DÐ`pv$_ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap rbepfZ h¡QpZ dpV$¡ D`ep¡N L$fhpdp„ Aphsy„ _\u. `f„sy Ap rbepfZ _p D`ep¡N \u b°uX$f (k„h^®L$) kuX$¹k_y„ DÐ`pv$_ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.

Ap^yr_L$
rbepfZ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 20 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡
M¡su_p¡

b°uX$f (k„h^®L$) kuX$¹k :-

Ap buS> 100% cp¥rsL$ A_¡ Ap_yh„riL$ iyÙsp ^fph¡ R>¡. Ap rbepfZ L$hp¡rgapC àgpÞV$ b°uX$f A\hp A¡N°uL$ëQf eyr_hrk®V$u _u k„ip¡^_ k„õ\pdp„ L$pd L$fsp„ àgpÞV$ b°uX$f Üpfp b_phhpdp„ Aph¡ R>¡ A_¡ fpS>e buS> kV$}$auL$¡i_ A¡S>Þku Üpfp s¡_y„ r_fnZ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. b°uX$f Üpfp DÐ`pv$_ L$fu_¡ s¥epf \e¡gp Ap î¡Zu_p buS> dpV$¡ `ump f„N_p¡ V$¡N Åfu

apDÞX$¡i_ kuX$¹k :Ap rbepfZ b°uX$f kuX$¹k dp„\u DÐ`pv$_ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap buS>_y„ DÐ`pv$_ fpô²ue buS> r_Nd, fpÄe buS> r_Nd, L$p¡`p£f¡rV$h kp¡kpeV$u A_¡ Mp_Nu L$„`_uAp¡ Üpfp L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap buS> dpV$¡ 99.5% Ap_yh„riL$ A_¡ 98% cp¥rsL$ iyÙsp S>ê$fu R>¡. Ap âL$pf_p rbepfZdp„ âdpZ`Ó AphíeL$ R>¡ A_¡ rbepfZ _¡ buS> kV$}$auL$¡i_ A¡S>Þku `pk¡\u âdpZ`Ó Ap`hpdp„ Aph¡ R>¡. apDÞX$¡i_ kuX$¹k dpV$¡ ka¡v$ f„N_p¡ V$¡N Åfu L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap buS>_¡ dps© buS> sfuL$¡ `Z Ap¡mMhpdp„ Aph¡ R>¡. krV$®apCX$ kuX$¹k :Ap rbepfZ b°uX$f kuX$¹k dp„\u DÐ`pv$_ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap_yh„riL$ A_¡ cp¥rsL$ iyÙsp Åmhhp dpV$¡ buS> kV$}$auL$¡i_ A¡S>Þku_u v$¡Mf¡Mdp„ fpô²ue buS> r_Nd, fpS>e buS> r_Nd A_¡ Mp_Nu L$„`_uAp¡ Üpfp buS>_y„ DÐ`pv$_ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. buS> kV$}$auL$¡i_ A¡S>Þku Üpfp ATf

rbepfZ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 21 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

hpv$mu f„N_p¡ V$¡N Åfu L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap rbepfZ dp¡V$pcpN¡ M¡X$|sp¡ Üpfp D`ep¡Ndp„ g¡hpe R>¡.

V$²y\a|g kuX$¹k :Ap âL$pf_y„ rbepfZ Mp_Nu rbepfZ L$„`_uAp¡ A_¡ M¡X$|sp¡ Üpfp DÐ`pv$_ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap âL$pf_p rbepfZ buS> kV$}$auL$¡i_ rhcpN_p L$pe®n¡Ó l¡W$m Aphsp„ _\u. dp¡V$pcpN¡ AÐepf¡ Ap rbepfZ_p¡ D`ep¡N \pe R>¡. Ap âL$pf_p rbepfZ_y„ `Z V$¡N d¡mhhy„ S>ê$fu R>¡ A_¡ s¡_u NyZhÑp_u Mpsfu DÐ`pv$L$ Ap`¡ R>¡. Ap âL$pf_p rbepfZ_¡ Ap¡`g N°u_ V$¡N Åfu L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.

A_yL$|m Mprkesp¡ A_¡ Qp¡L$L$k NyZ^dp£hpmu b¡ Åsp¡_y„ k„L$fZ L$fu buS> DÐ`ß L$fhp_u `Ùrs_¡ k„L$fZ (lpCb°uX$)

L$l¡ R>¡. k„L$fZ\u DÐ`ß \sp„ buS>dp„ A¡L$ âL$pf_p¡ Mpk S>yõkp¡ Aph¡ R>¡. s¡ S>yõkp_¡ L$pfZ¡ Aphu Ås h^y DÐ`pv$_ Ap`¡ R>¡, S>¡dp„ lpCb°uX$ L$`pk, lpCb°uX$ rv$h¡gp, lpCb°uX$ bpS>fu hN¡f¡, lpCb°uX$ buepfZ hphhp\u h^y DÐ`pv$_ L$f¡ R>¡, `f„sy Ap DÐ`pv$__¡ afu\u buÅ hj£ hphhpdp„ Aph¡ sp¡ `pL$dp„ S>yv$p S>yv$p gnZp¡hpmp rhrQÓ R>p¡X$ Å¡hp dm¡ R>¡. A_¡ h^y DÐ`pv$_ Ap`hp_p¡ S>yõkp¡ `Z `u Åe R>¡. s¡\u lpCb°uX$ buS>dp„\u DÐ`ß \e¡g DÐ`pv$_ buS> sfuL$¡ hp`fu iL$p_y„ _\u.

A_¡L$ `pL$_p buepfZp¡dp„ Mpk L$fu_¡ ipL$cpÆ, L$`pk, rv$h¡gp, bpS>fudp„ dp¡V$u dp¡V$u L$„`_uAp¡A¡ k„ip¡r^s Åsp¡ s¡epf L$fu_¡ rfkQ® h¡fpeV$u sfuL$¡ bÅfdp„ d|L$¡ R>¡. Aphu Åsp¡ fuguT \e¡gu L$¡ _p¡V$uapB \e¡gu lp¡su _\u A¡V$g¡ L$¡ kfL$pfu dpÞesp d¡mh¡gu lp¡su

_\u A_¡ hph¡sf dpV$¡ cgpdZ L$fhpdp Aphsu _\u `f„sy h¢QpZ dpV$¡_y„ fÆõV$²¡i_ ^fphsu lp¡e R>¡. L$p¡B `Z `pL$_u rfkQ® h¡fpeV$u_y„ buepfZ Mfuv$sp `l¡gp s¡_y„ fÆõV$²¡i_, dpÞesp, Ås_u Mprkesp¡ hN¡f¡ QL$pkhp Å¡BA¡ A_¡ `pL$y„ bug d¡mhu_¡ S> hphhp_p¡ ApN°l fpMhp¡ Å¡BA¡. buS> dphS>s :DÐL$©ô NyZhÑphpmp buepfZp¡ Mfuv$uA¡ A_¡ hphuA¡ sp¡ akg kpfu dm¡ R>¡ `f„sy hps dpÓ ApV$g¡\u `|fu \su _\u. hphsp `l¡gp buS>_¡ S>yv$u S>yv$u dphS>s Ap`hu `X$¡ R>¡. `pL$_¡ buS> S>Þe fp¡Np¡\u bQphhp_p¡ kfm fõsp¡ A_¡ AkfL$pfL$ D`pe A¡V$g¡ buS>_¡ S>ê$fu dphS>s Ap`hu. buS>_¡ dphS>s A¡ `pL$_y„ kyfnp L$hQ R>¡. dp¡V$¡ cpN¡ buS>_¡ ayN_piL$, ÆhpÏ_piL$ v$hpAp¡_u s¡dS> ÆhpÏAp¡_u dphS>s Ap`hpdp„ Aph¡ R>¡.

rbepfZ નયયુક્લિયર સીડ્સ બ્ીડર સીડ્સ -ટેગ ઃ પીળો રંગ ફાઉનડેિન સીડ્સ - ટેગ ઃ સફેદ રંગ રજીસટ્ડ સીડ્સ - ટેગ ઃ પપ્ડલિ રંગ સટટીફાઈડ સીડ્સ - ટેગ ઃ બલિયુ રંગ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 22 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

kpdpÞe fus¡ dNamu, sg, dN, AX$v$, L$`pk, L$p¡bu, dfQu, OJ, Æê$ S>¡hp `pL$p¡_¡ \pefd, L$¡àV$p_ L$¡ d¡ÞL$p¡T¡b S>¡hu ayN_piL$ v$hpAp¡_p¡ ârs rL$gp¡N°pd buS> v$uW$ 3 N°pd_p¡ `V$ Ap`hp¡ Å¡CA¡. L$`pkdp„ M|Zuep V$`L$p_p¡ fp¡N Aphsp¡ AV$L$phhp dpV$¡ õV$²¡àV$p¡kpe L$gu_ v$hp_p 50 \u 100 `u.`u.A¡d. hpmp ÖphZdp„ buS>_¡ bp¡mu_¡ hphhp Å¡CA¡. buS>_¡ S>¥rhL$ r_e„ÓL$p¡_u dphS>s `Z Ap`u iL$pe R>¡. Æh„s S>¥rhL$ OV$L$p¡_p¡ D`ep¡N L$fu_¡ buS> dpfas¡ a¡gpsp AdyL$ fp¡Np¡_y„ r_e„ÓZ L$fu iL$pe R>¡. V$²peL$p¡X$fdp hufX$u _pd_u ayN_piL$ S>¥rhL$ r_e„ÓL$ sfuL$¡ L$pd L$f¡L$ R>¡ A_¡ dNamu_p `pL$dp„ ka¡v$ f„N_u ayN _p¡ fp¡N \sp„ AV$L$ph¡ R>¡. Ap` V$²peL$p¡X$dp„ hufX$u r_e„ÓL$_p¡ buS> dphS>s sfuL$¡ kam D`ep¡N \pe R>¡. OZp ÆhpÏAp¡ `Z buS> dphS>s sfuL$¡ apev$pL$pfL$ lp¡e R>¡. S>¡_u dphS>s buS>_¡ Ap`hpdp„ Aph¡ sp¡ AdyL$ `p¡jL$sÐhp¡ ip¡jZ L$fhpdp„ `Z klpesp dm¡ R>¡. s¡_p\u `pL$ DÐ`pv$_ h^pfu iL$pe R>¡. L$W$p¡m hN®_p `pL$p¡dp„ d|m D`f N„rX$L$pAp¡ Aph¡g lp¡e R>¡. S>¡ fpBTp¡bued ÆhpÏ _¡ L$pfZ¡ lp¡e R>¡.Ap N„rX$L$pAp¡ \L$u lhpdp„ fl¡gp _pBV$²p¡S>__y„ kfmsp\u S>du_dp„ [õ\fuL$fZ \pe R>¡. sp¡ Aphp ÆhpÏAp¡_p L$ëQf

_p¡ D`ep¡N buÅ `pL$p¡dp„ L$fu_¡ `p¡jL$sÐhp¡ _u ndsp dp„ h^pfp¡ L$fu iL$pe R>¡. A¡T¡V$p¡b¡L$V$f _pd_p ÆhpÏ `Z AgN fus¡ _pBV$²p¡S>_ `y{ `pX$¡ R>¡. Ap`u Aphp ÆhpÏAp¡_p L$ëQf bÅfdp„ D`gå^ lp¡e R>¡ s¡_p¡ D`ep¡N L$fu iL$pe. buS>_¡ ayN_piL$ v$hp_p¡ `V$ Apàep¡ lp¡e, Äepf¡ buS> hphhp_p¡ kde lp¡e Ðepf¡ S> Ap ÆhpÏAp¡_p¡ `V$ Ap`hp¡ Å¡CA¡ S>¡ v$hp_u Akf D`ep¡Nu ÆhpÏ `f _ \pe. buS>_¡ ep¡Áe dphS>s Ap`hpdp„ _ Aph¡ sp¡ `pL$_¡ DNhp\u iê$ L$fu_¡ s¡_p¡ rhL$pk \pe Ðep„ ky^u _yL$kp_ kl_ L$fhy„ `X$¡ R>¡ A_¡ ApMf¡ DÐ`pv$_dp„ OV$pX$p¡ \pe R>¡. buS>_u k`pV$u `f, buS>_u A„v$f L$¡ buS>_u kp\¡ fp¡NL$pfL$p¡ fl¡gp lp¡e R>¡ S>¡_¡ S>du_dp„ c¡S> dmsp„ S> h©rÙ `pd¡ R>¡ A_¡ buS>_¡ gpNsp S> buS> kX$u Åe R>¡. dNamudp„ A¡õ`fTugk _pBTf _pd_u ayN\u buS> kX$u Åe R>¡ A_¡ M¡sfdp„ Mpgp„ `X$¡ R>¡ A¡ S> fus¡ DNk|L$_p¡ fp¡N gpNy `X$¡ A_¡ ^ê$ d©Ðey \pe R>¡. R>p¡X$_u rhL$pkiug Ahõ\pdp„ `Z fp¡N Aphhp_u k„cph_p lp¡hp\u fp¡NârsL$pfL$ Åsp¡_p dpÞe A_¡ DÃQ NyZhÑphpmp buepfZp¡ Mfuv$u hph¡sf `l¡gp buS> dphS>s Ap`hu Ar_hpe® R>¡.

www.agribond.in rbepfZ કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 23 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

A¡L$ dp¡S>Zu dyS>b _]v$Z\u hj£ v$lpX$¡ _ v$¡Mpe s¡hy„ A„v$pÆs 3000 L$fp¡X$ ê$r`ep_y„ _yL$ip_ \pe R>¡. _]v$Z\u Mfua `pL$dp„ A„v$pS>¡ 36.5 V$L$p A_¡ frh `pL$dp„ 22.7 V$L$p S>¡V$gp¡ DÐ`pv$_dp„ OV$pX$p¡ _p¡„Opep¡ R>¡. _]v$Zp¡ S>du_dp„\u `p¡jL$ sÐhp¡ D`pX$hpdp„ cpN `X$ph¡ R>¡ A_¡ l¡L$V$f¡ A¡L$ hj®dp„ kf¡fpi 30 rL$.N°p. _pBV$²p¡S>_, 5 rL$.N°p. ap¡õafk A_¡ 90 rL$. N°p. `p¡V$pi _p¡ D`ep¡N L$fu S>du__u ãmv$³`sp OV$pX$¡

R>¡. L$¡V$gpL$ _]v$Zp¡ fp¡N A_¡ Æhps_y„ Apîeõ\p_ lp¡B fp¡N s\p Æhps s¡dS> `pL$_u N¡flpS>fudp„ fp¡N A_¡ Æhps_p¡ Æh_¾$d Qpgy fpMhpdp„ dv$v$ L$f¡

R>¡. NpS>fOpk (L$p¡„N°¡k Opk) S>¡hp _]v$Zp¡ d_yóe s¡dS> âpZuAp¡dp„ A¡gS>}$ S>¡hp fp¡Np¡ _p¡sf¡ R>¡ A_¡ s„v$yfõsu_¡ lpr_ `lp¡„QpX$¡ R>¡. `pL$ kp\¡ Äepf¡ _]v$Z lp¡e sp¡ rhL$pk_p AphíeL$ `rfbmp¡ dpV$¡ `pL$ A_¡ _]v$Z hÃQ¡ lrfapB \pe R>¡. Ahgp¡L$_ L$fsp„ S>Zpe R>¡ L$¡ `pL$_p DÐ`pv$_dp„ OV$pX$p_y„ âdpZ 10\u 100 V$L$p S>¡V$gy„ _]v$Zp¡_p gu^¡ R>¡. S>yv$u S>yv$u Ås_p _]v$Z Ecp `pL$dp„ AphíeL$ sÐhp¡_y„ ip¡jZ L$f¡ R>¡ Ap\u `pL$_¡ `yfsp âdpZdp„ AphíeL$ sÐhp¡ dmsp _\u A_¡ `rfZpd¡ `pL$ DÐ`pv$_dp„ L$¡ `pL$_u NyZhÑpdp„ OV$pX$p¡ \pe R>¡. _]v$Z_p¡ a¡gphp¡

ApS>_p M¡X$|s_¡ `pL$_u hphZu kde¡ s\p hphZu bpv$ Ecp `pL$dp„ L$p¡B kss ksphsu kdõep lp¡e sp¡ s¡ `pL$dp„ DNsp A_¡ DÐ`pv$_dp„ AX$QZ ê$` b_sp _]v$Zp¡ A_¡ _]v$Z_p¡ DNphp¡ R>¡. _]v$Z_¡ L$pb|dp„ g¡sp `l¡gp„ Å¡ _]v$Z_p¡ a¡gphp¡ L$B fus¡ \pe s\p _]v$Z_u h©[Ý^_u Mpk âL$pf_u Mprkesp¡\u M¡X$|s hpL$¡a lp¡e sp¡ AkfL$pfL$ fus¡ DÐ`pv$_dp„ OV$pX$p¡ \ep rkhpe M¡sfdp„ S>¡ s¡ `pL$dp„ a¡gphp_¡ AV$L$phu iL$pe R>¡. `h_, `pZu, R>prZey„, Mpsf L$ç`p¡õV$ Mpsf, dpZk s\p `iy `„MuAp¡, M¡s Ap¡Åf, `pL$_u hphZu kde¡ Mfuv$ L$fhpdp„ Aphsp krV$®apBX$ rkhpe_p buS> s\p _]v$ZeyL$s rhõspfdp„\u `kpf \sp `pZu_p¡ r`es sfuL$¡ D`ep¡N hN¡f¡ ApX$suep L$¡ _]v$Z_p a¡gphpdp„ A¡S>ÞV$ sfuL$¡ L$pd L$f¡ R>¡. A¡L$ hMs _]v$Z M¡sfdp„ âh¡i L$ep® `R>u A_yL$|m L$¡ ârsL$|m `rfõ\rsdp„ _]v$Z M¡sfdp„ l½$ S>dph¡ R>¡ A_¡ lW$ugpB L$f¡ R>¡ R>sp„ _]v$Z_u L$¡V$guL$ rhriô âL$pf_u Mprkesp¡_p L$pfZ¡ _]v$Z_p¡ ìep` hOsp¡ Åe R>¡:

t_v$Z t_v$Z કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 24 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

_]v$Z r_e„ÓZ_p rhrhO D`pep¡ :

1. _]v$Z_p buS>\u dyL$s iyÝ^ buS>_p¡ hphZu dpV$¡ D`ep¡N L$fhp¡.

2. kpfp L$p¡lhpe¡g k¡[ÞÖe Mpsfp¡_p¡ D`ep¡N L$fhp¡. `iyAp¡A¡ Mp¡fpL$dp„ gu^¡g _]v$Z_p buS> AL$y„fZi[¼s Nydpìep rkhpe R>pZdp„ blpf Aph¡ R>¡. Å¡ s¡_¡ bfpbf L$p¡lX$phhpdp„ _ Aph¡ sp¡ s¡ buS>_u AL$y„fZi[¼s _pi \ep rkhpe M¡sfdp„ v$pMg \pe R>¡. Ap\u kpfp L$p¡lhpe¡g k¡[ÞÖe Mpsf s\p L$ç`p¡õV$_p¡ D`ep¡N Mpsf sfuL$¡ L$fhp¡.

3. Å_hfp¡_¡ `pL$V$ _]v$Z_p R>p¡X$, Mp¡fpL$dp„ _]v$Z_p buS>_u AL$y„fZi[¼s_p¡ _pi L$ep® `R>u S> MhX$phhp„. v$p.s. kpCg¡S> L$fhp\u _]v$Z_u AL$y„fZi[¼s _pi `pd¡ R>¡.

4. Å_hfp¡_¡ _]v$ZN°õs rhõspfdp„\u _uv$ZdyL$s rhõspfdp„ S>sp AV$L$phhp. v$p.s. NpX$f_y„ Å_hfp¡ Üpfp âkfZ

5. S>¡ õ\m `f _]v$Z_p¡ D`Öh \e¡g lp¡e s¡ õ\m_u dpV$u_p¡ D`ep¡N _]v$ZdyL$s M¡sfdp„ _ L$fhp¡.

6. `pZu_u _uL$p¡ A_¡ Yprmep _]v$ZdyL$s fpMhp. 7.M¡sAp¡Åfp¡_p¡ _]v$ZN°õs rhõspfdp„ L$pd L$ep® `R>u kpa L$fu D`ep¡N L$fhp¡.

8. M¡sfdp„ Mmp_u S>Áep s¡dS> ApS>ybpS>y_u S>Áep _]v$ZdyL$s fpMhu.

9. ^ê$ L$¡ R>p¡X$_p AÞe cpNp¡_u fp¡`Zu `l¡gp QL$pkZu L$fu _]v$ZdyL$s L$ep® bpv$ a¡ffp¡`Zu L$¡ fp¡`Zu L$fhu.

10. M¡sf_p M|ZpAp¡, hpX$_u ApS>ybpS>y s¡dS> AÞe rb_`pL$ rhõspfp¡ _]v$ZdyL$s fpMhp.

_]v$Z _piL$ v$hpAp¡_y„ hN}$L$fZ

_]v$Z_piL$ v$hpAp¡_u hjp®ÐdL$sp âdpZ¡, _]v$Z_piL$ v$hp_p âL$pf âdpZ¡ _]v$Z_piL$ v$hp Ap`hp_u `Ý^rs âdpZ¡ s\p _]v$Z_piL$ v$hp âkfhp_u Mprkes âdpZ¡ L$fu iL$pe.

(L$) râCdfS>Þk :

L$p¡C`Z `pL$dp„ `pL$_u hphZu kde¡ L$¡ hphZu bpv$ `pL$_p L$¡

_]v$Z_p AL$y„fZ `l¡gp„ S>du_ `f c¡S> lp¡e Ðepf¡ _]v$Z_piL$ v$hp R>p„V$hp_u `Ý^rs_¡ râCdfS>Þk L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡. S>du_dp„ `|fsp¡ c¡S> lp¡hp_p L$pfZ¡ râCdfS>Þk _]v$Z_piL$ v$hp_p R>„V$L$ph\u S>du__p D`f_p õsf `f DNsp _]v$Zp¡ _pi `pd¡ R>¡. v$p.s. A¡V$²pTu_, d¡V$²uåeyTu_, A¡gp¼gp¡f L$¡ d¡V$p¡gpL$gp¡f. (M) râ-àgpÞV$ :

L$p¡B`Z `pL$dp„ `pL$_u hphZu L$¡ fp¡`Zu `l¡gp S>du__p D`f_p õsf `f _]v$Z_piL$ v$hp_p¡ R>„V$L$ph L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. _]v$Z_piL$ v$hp_u AkfL$pfL$sp h^pfhp R>„V$L$ph bpv$ `„S>¡W$u hX$¡ S>du__p D`f_p õsfdp„ c¡mhu v$¡hpdp„ Aph¡ R>¡ A_¡ Ðepfbpv$ hphZu L$¡ fp¡`Zu L$fu r`es Ap`hpdp„ Aph¡ R>¡. k|e®âL$pi_u lpS>fudp„ TX$`u rhOV$_ `pdsu _]v$Z_piL$ v$hpAp¡_¡ râ àgpÞV$ `Ý^rs\u Ap`hpdp„ Aph¡ R>¡. v$p.s. `¡ÞX$udu\pgu_, aéyãgp¡fpgu_ L$¡ V$²pC‰yfpgu_. (N) `p¡õV$-CdfS>Þk : M¡sfdp„ `pL$ L$¡ _]v$Z_p¡ DNph \e¡g lp¡e A_¡ DN¡g `pL$ L$¡ _]v$Zp¡ `f _]v$Z_piL$ v$hp_p¡ R>„V$L$ph L$fhpdp„ Aph¡ s¡_¡ `p¡õV$ CdfS>Þk L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡. kpdpÞe fus¡ Ap âL$pf_u _]v$Z_piL$ v$hpAp¡ hZp®ÐdL$ `pL$p¡dp„ D`ep¡Nu _uhX$¡ R>¡. v$p.s. 2, 4-X$u OJ_p M¡sfdp„, `¡fp¼hpV$ L$¡ Ágpep¡k¡V$ rb_`pL$rhõspfdp„, ¼huTpgp¡ap¡` C\pCg L$`pk L$¡ dNãmu_p `pL$dp„. _]v$Z_piL$ v$hp AÞe L$©rj-fkpeZp¡\u AgN `X$¡ R>¡, L$pfZ L$¡... L$p¡B`Z v$hp_u AkfL$pfL$sp a¡ kãmsp_p¡ dy¿e Ap^pf s¡ v$hp L$épf¡ (kde), L$¡hu fus¡ (`Ùrs-fus) A_¡ L$¡V$gu (S>Õ\p¡) R>p„V$hu s¡_p `f fl¡gp R>¡. _]v$Z_piL$ v$hpAp¡_p R>„V$L$ph_p S>Õ\pdp„ \p¡X$p¡ OZp¡ a¡fapf L$¡ nrs flu Åe sp¡ s¡_u dpW$u Akf S>¡s¡ `pL$ s\p Ðepf `R>u_p `pL$_p rhL$pk A_¡ h©rÙ `f \pe R>¡ s¡dS> _]v$Z r_e„ÓZ AkfL$pfL$ fus¡ \sy _\u. kpdpÞe fus¡ Äepf¡ dS>|fp¡_u gæesp kdekf A_¡ `|fsp âdpZdp„ _ lp¡e A\hp Äepf¡ L$¡V$gpL$ `pL$p¡ `|„L$u_¡ hhpsp lp¡e A\hp kss hfkpv$_u l¡gu fl¡ s¡hp k„Å¡Np¡dp„ cgpdZ L$f¡g _]v$Z_piL$p¡_p¡ h`fpi lp\_]v$pdZ s\p Ap„sfM¡X$ L$fsp h^y AkfL$pfL$ `yfhpf \pe R>¡. _]v$Z_piL$ v$hp cgpdZ L$f¡g S>Õ\p L$fsp Å¡ h^pf¡ hp`fhpdp„ Aph¡

t_v$Z
કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 25 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

sp¡......

v$hp_u T¡fu Akf_¡ gu^¡ `pL$ A„is: A\hp k„`|Z® _pi `pd¡ R>¡. `pL$_p rhL$pk A_¡ h©rÙ `f dpW$u Akf \sp DÐ`pv$_dp„ _p¡„^`pÓ OV$pX$p¡ \pe R>¡.

S>du_dp„ _]v$Z_piL$ v$hp_p Ahi¡jp¡_u dpÓp h^y gp„bp kde ky^u fl¡ R>¡ `rfZpd¡ Ðepf `R>u_p `pL$_¡ Ap Ahi¡jp¡_u rh`fus Akf DNphp D`f s\p `pL$_p h©rÙ rhL$pk `f dpW$u Akf \hp\u DÐ`pv$_ OV$u Åe R>¡. A¡L$d rhõspf v$uW$ `pL$ DÐ`pv$_MQ®dp„ h^pfp¡ \pe R>¡.

S>du_ s\p c|S>m-âv$|rjs \pe R>¡. cgpdZ L$f¡g _]v$Z_piL$ v$hp_p¡ S>Õ\p¡ Å¡ Ap¡R>p¡ hp`fhpdp„ Aph¡ sp¡..... _]v$Z_y„ AkfL$pfL$ r_e„ÓZ \sy„ _\u. v$hp `pR>m MQ£g _pZp„ ìe\® Åe R>¡.

AÞe `Ùrs\u Ecp `pL$dp„ _]v$ZL$pe® lp\ ^fhp_u afS> `X$¡ R>¡.

`pL$ DÐ`pv$_ MQ® h^u Åe R>¡.

L$¡V$gpL$ _]v$Zp¡dp„ _]v$Z _piL$ v$hp_p Ap¡R>p âdpZ\u ârsL$pfL$ i[¼s DÐ`ß \pe R>¡ S>¡\u s¡_p r_e„ÓZ dpV$¡ crhóedp„ cgpdZ L$fsp„ h^y âdpZ_u S>ê$f S>¡ s¡ `pL$dp„

_]v$Z_piL$ v$hp_p R>„V$L$ph kde¡ fpMhp_u L$pmÆ

1. _]v$Z_piL$ v$hp Mfuv$su hMs¡ s\p s¡_¡ h`fpidp„ g¡sp `l¡gp„ v$hp_p `¡tL$N D`f R>p`¡g DÐ`pv$_ s\p s¡_u Ahr^_u rhNsp¡ S>¡hu L$¡ dpk A_¡ hj®_u Qp¡L$kpC`|h®L$ Mpsfu L$fu g¡hu. Ahr^ - (A¡L$k`pefu X$¡CV$) `|fu \e¡g v$hp hp`fhu _l] L$¡ Mfuv$hu _l].

2. cgpdZ L$f¡g _]v$Z_piL$ v$hp_p¡ S> S>¡ s¡ `pL$dp„ D`ep¡N L$fhp¡.

3. cgpdZ L$f¡g kde¡ S> _]v$Z_piL$ v$hp R>p„V$hu.

4. Ecp `pL$dp„ `pL$_u h©rÙ_u S>¡ Ahõ\pA¡ _]v$Z_piL$ v$hp R>p„V$hp_u cgpdZ L$f¡g lp¡e s¡ S> Ahõ\pA¡ R>„V$L$ph L$fhp¡.

5.`p¡õV$-CdfS>Þk `Ùrsdp„ _]v$Z_p R>p¡X$ D`f h^y âdpZdp„ _]v$Z_piL$ v$hp `X$¡ s¡ fus¡ R>„V$L$ph L$fhp¡.

6. A¡L$kfMp R>„V$L$ph dpV$¡ cgpdZ L$f¡g `pZu_p S>Õ\p_p¡ D`ep¡N L$fhp¡.

7. cgpdZ L$f¡g lp¡e sp¡ S> b¡ _]v$Z_piL$ v$hp rdî L$fu_¡ R>„V$L$ph L$fhp¡.

8. _]v$Z_piL$ v$hp_¡ S>„sy_piL$ v$hp kp\¡ rdî L$fu_¡ L$epf¡L$ R>„V$L$ph L$fhp¡ _lu.

9. h^y `X$sp¡ L$¡ sp¡ap_u `h_ lp¡e Ðepf¡ R>„V$L$ph L$fhp¡ _lu.

10. kpdpÞe `h_ lp¡e Ðepf¡ `„`_u _p¡Tg S>du__u _ÆL$ fl¡ s¡ fus¡ R>„V$L$ph L$fhp¡.

11. Qpgy hfkpv$¡ _]v$Z_piL$ v$hp_p¡ R>„V$L$ph L$fhp¡ _lu.

12. râ-CdfS>Þk `Ùrsdp„ R>„V$L$ph L$fsu hMs¡ S>du_dp„ `|fsp¡ c¡S> lp¡hp¡ Å¡BA¡.

13. A¡L$ kfMp R>„V$L$ph dpV$¡ ãg¡V$a¡_ _p¡Tg_p¡ D`ep¡N L$fhp¡.

14. S>„sy_piL$ v$hp R>p„V$hp dpV$¡_u _p¡Tg_p¡ D`ep¡N L$fhp¡ _lu.

15. `pR>p `N¡ Qpgu_¡ S> _]v$Z_piL$ v$hp_p¡ R>„V$L$ph L$fhp¡ A¡V$g¡ L$¡ v$hp R>p„V$¡gp cpN `f Qpghy„ _lu.

16. ifuf_p L$p¡C `Z cpN D`f CÅ \e¡g lp¡e s¡hu ìe[¼sAp¡A¡ v$hp_p¡ R>„V$L$ph L$fhp¡ _l].

17. _]v$Z_piL$ v$hp R>p„V$_pf¡ lp\dp¡Å„, A¡âp¡_, byV$ hN¡f¡_p¡ D`ep¡N L$fhp¡.

18. _]v$Z_piL$ v$hp R>p„V$sp `l¡gp A_¡ R>„V$L$ph bpv$ v$hp R>p„V$hp_p¡ `„`, _p¡Tg s¡dS> `„`_u _mu S>¡hp cpNp¡_¡ b¡ \u ÓZ hMs Qp¡¿Mp `pZu\u bfpbf kpa L$fhp. iL$e lp¡esp¡ kpby_p ÖphZ\u kpa L$fu Qp¡¿Mp `pZu\u `„`_p sdpd cpNp¡ kpa L$fhp.

19. _]v$Z_piL$ v$hp_p R>„V$L$ph v$fçep_ buX$u sdpL$y_p¡ D`ep¡N L$fhp¡ _l].

20. v$hp R>„V$L$ph bpv$ lp\-`N kpby hX$¡ Op¡C bfpbf kpa L$fhp.

www.agribond.in t_v$Z કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 26 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

`pL$_p fp¡N

`pL$ DÐ`pv$_dp„ ky^pf¡g rbepfZ, kdekf_p M¡su L$pep£, `pL$_¡ S>ê$fu `p¡jL$ sÐhp¡, r`es A_¡ `pL$ k„fnZ ANÐe_p dyØp NZpe R>¡. `pL$ DÐ`pv$__¡ Akf L$fsp `rfbmp¡_¡ AS>¥rhL$ (Abiotic) A_¡ S>¥rhL$ (Biotic) A¡d b¡ cpNdp„ hl¢Qu iL$pe. AS>¥rhL$ `rfbmp¡dp„ Mpk L$fu_¡ sp`dp_, c¡S>, âL$pi, `h__u Nrs, hfkpv$ hN¡f¡_p¡ kdph¡i \pe R>¡. S>epf¡ S>¥rhL$ `rfbmp¡dp„ L$uV$L$ (Æhps), L$\ufu, k|ÿdÆhpÏAp¡, Jv$f A_¡ _]v$Z_p¡ kdph¡i \pe R>¡. Ap b^p S> S>¥rhL$ `rfbmp¡ `¥L$u L$uV$L$ A_¡ k|ÿd ÆhpÏAp¡\u \sy„ _yL$kp_ kp¥\u h^y âdpZdp„ lp¡e R>¡. A¡L$ A„v$pS> dyS>b M¡su `pL$p¡dp„ k|ÿd ÆhpÏAp¡\u \sp fp¡N A_¡ Æhpsp¡\u gNcN 30 \u 40 V$L$p S>¡V$gy„ _yL$kp_ \sy„ lp¡e R>¡. M¡su `pL$p¡dp„ Æhps (L$uV$L$)\u \sy„ _yL$kp_ M¡X$|sp¡_¡ kl¡gpC\u _S>f¡ `X$¡ R>¡. Æhps_u rhrh^

Ahõ\pAp¡ (IX$p„, Cem, bÃQp„, L$p¡i¡V$p, `y¿s hN¡f¡) \u \sy„ _yL$kp_, lNpf hN¡f¡ _fu Ap„M¡ Å¡C iL$pe R>¡. S>epf¡ fp¡N \hp dpV$¡ S>hpbv$pf fp¡NL$pfL$ _fu Ap„M¡ v$¡Mpsp _\u. s¡_¡ Å¡hp dpV$¡ kyÿdv$i®L$ e„Ó_u S>ê$f `X$¡ R>¡. `f„sy h_õ`rsdp„ s¡_p\u DØchsp _yL$kp__p gnZp¡_¡ Ap^pf¡ S>¡ s¡ fp¡N_u Ap¡mM \C iL$¡ R>¡. Qp¡L$L$k âL$pf_p gnZp¡_¡ Ap^pf¡ S>¡ s¡ fp¡N_p Mpk _pd Ap`hpdp„ Aph¡ R>¡ S>¡d L$¡ kyL$pfp¡, d|mMpC, Ny„v$fuep¡, Ap„Æep¡, Tpm_p¡ fp¡N hN¡f¡. dp¡V$p cpN_p rL$õkpdp„ h_õ`rsdp„ Å¡hp dmsp Aphp fp¡N_p gnZp¡ gNcN A¡L$kfMp lp¡e R>¡. Aphp gnZp¡ A_¡ fp¡NL$pfL$_p Æh_¾$d_¡ Ýep_dp„ fpMu S>¡ s¡ fp¡N_p r_e„ÓZ dpV$¡ ep¡Áe `pL$-k„fnZ_p `Ngp„ k|Qhhpdp„ Aphsp lp¡e R>¡. M¡su `pL$p¡dp„ Å¡hp dmsp Aphp Mpk gnZp¡ rhi¡ M¡X$|sp¡dp„ âp\rdL$ ÅZL$pfu lp¡hu S>ê$fu R>¡.

`pL$_p fp¡N કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 27 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

(1) `p__p„ V$`L$p„ (Leaf spot)

eS>dp_ `pL$p¡ :- ^pÞe `pL$p¡ (X$p„Nf, S>yhpf, bpS>fu, dL$pC), fp¡L$X$uep `pL$p¡ (sdpL$y, L$`pk), s¡gurbep„_p `pL$p¡ (dNamu, rv$h¡gp, sg, fpC, k|e®d|Mu, kp¡epbu_), ipL$cpÆ_p `pL$p¡ (f]NZu, c]X$p, L$p¡buS>, agphf, h¡gphpmp ipL$cpÆ, iL$L$fuep), L$W$p¡m `pL$p¡ (hpg, hV$pZp, AX$v$, dN, dW$, Qp¡mp) A_¡ am `pL$p¡ (QuL$y, L$¡m, ``¥ep, _prme¡fu, Mpf¡L$, v$pX$d)

gnZp¡ :- S>yv$p S>yv$p M¡su `pL$p¡dp„ dy¿eÐh¡ kfL$p¡õ`p¡fp, Ap¡ëV$f_¡fuep s\p AÞe Års_u a|N\u `p__p„ V$`L$p_p¡ fp¡N \pe R>¡. Aphp V$`L$p„_p¡ ApL$pf, L$v$ A_¡ f„N a|N_u Års A_¡ eS>dp_ `pL$ `f Ahg„b¡ R>¡. Aphp V$`L$p„_p¡ fp¡N L$¡V$gpL$ dp„ Å¡hp dm¡ R>¡. (f) ^ê$_p¡ L$lp¡hpfp¡ (Damping off)

eS>dp_ `pL$p¡ :- f]NZu, dfQu, V$pd¡V$u, X$y„Nmu, L$p¡buS> A_¡ agphf S>¡hp ipL$cpÆ_p `pL$p¡dp„ A_¡ sdpL$ydp„ ^ê$ s¥epf L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap ^ê$hpX$uepdp„ dy¿eÐh¡ S>du_S>Þe a|N\u \sp¡ L$lp¡hpfp_p¡ fp¡N Å¡hp dm¡ R>¡.

gnZp¡ :- L$lp¡hpfp fp¡N_u iê$Aps ^ê$hprX$epdp„ L$p¡C`Z Ahõ\pA¡ Å¡hp dm¡ R>¡. Ap fp¡Ndp„ A„L$yf _uL$msp `l¡gp S> buS> S>du_dp„ L$lp¡hpC Åe R>¡ `rfZpd¡ A„L$yf S>du__u blpf _uL$mu iL$sy„ _\u. buS> DÁep `R>u fp¡N gpNy `X$¡ sp¡ R>p¡X$ `umpi `X$sp Å¡hp dm¡ R>¡. _p_p ^ê$_p \X$_p S>du_ `pk¡_p¡ cpN `p¡Qp¡ `X$u L$lp¡hpC S>sp _pi `pd¡ R>¡.

(3) DNkyL$_p¡ fp¡N :

eS>dp_ `pL$p¡ :- a|N\u \sp¡ DNk|L$_p¡ fp¡N Mpk L$fu_¡ dNamu, dL$pC A_¡ kp¡epbu__p `pL$dp„ Å¡hp dm¡ R>¡.

gnZp¡ :- Ap fp¡Ndp„ buS> DNsp `l¡gp S> S>du_dp„ L$lp¡hpC Åe R>¡. s¡\u M¡sfdp„ Npdp (Mpgp) `X$¡ R>¡. OZu hMs buS> DN¡ `f„sy DÁep `R>u _p_p R>p¡X$ `ump `X$u kyL$pC Åe R>¡. Mpk L$fu_¡ f¡spm A_¡ dÝed L$pmu S>du_dp„ dNamu_p `pL$dp„ DNk|L$_p¡ fp¡N Å¡hp dm¡ R>¡. Ap fp¡Ndp„ buS> S>du_dp„ S> AL$y„fZ \ep `l¡gp kX$u Åe R>¡ A_¡ DNhp_u irL$s Nydph¡ R>¡. Aphp buS> S>du_dp„\u blpf L$pYu Å¡hpdp„

Aph¡ sp¡ L$pmu a|N_p buÅÏAp¡ s¡_p `f R>hpe¡gp Å¡hp dm¡ R>¡.

(4) smR>pfp¡ (Downy mildew) : eS>dp_ `pL$p¡ :- a|N\u \sp¡ Ap fp¡N bpS>fu, dL$pC, fpC, h¡gphpmp ipL$cpÆ, L$p¡buS>, agphf, hV$pZp, CkbNyg, Akpmuep¡ A_¡ fS>L$p_p `pL$dp„ Å¡hp dm¡ R>¡.

gnZp¡ :- Ap fp¡N_p gnZp¡dp„ kpdpÞe fus¡ eS>dp_ h_õ`rs_p `p__u _uQ¡_u k`pV$u `f ka¡v$ a|N_u R>pfu Å¡hp dm¡ R>¡. OZu hMs `p__u D`f_u k`pV$uA¡ `Z a|N_u R>pfu Å¡hp dm¡ R>¡. fp¡N_u suh°sp h^sp `p_ kyL$pC_¡ Mfu `X$¡ R>¡. D`Örhs R>p¡X$dp„ am / tiNp¡ Ap¡R>p b¡k¡ R>¡ A_¡ L$v$dp„ _p_p fl¡ R>¡.

(5) c|L$u R>pfp¡ (Powdery mildew) : eS>dp_ `pL$p¡ :- ipL$cpÆ_p `pL$p¡

`pL$_p fp¡N કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 28 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

(c]X$p, Nyhpf, hpg, hV$pZp, X$y„Nmu, gkZ,h¡gphpmp ipL$cpÆ), L$W$p¡m `pL$p¡ (dN, dW$, AX$v$, Qp¡mp, syh¡f), s¡gurbep_p `pL$p¡ (fpC, sg, k|e®d|Mu), am`pL$p¡ (Ap„bp¡, bp¡fX$u, ``¥ep),dfudkpgp_p `pL$p¡ (Æê$, ^pZp, d¡\u) A_¡ kyip¡c_ dpV$¡_p a|gR>p¡X$ (Nygpb, S>b£fp, Nygv$pDv$u) gnZp¡ :- Ap fp¡Ndp„ eS>dp_ h_õ`rs_p L$ydmp cpNp¡ `f a|N_p¡ DNphp¡ Å¡hp dm¡ R>¡. iê$Apsdp„ `p_ `f Mpk L$fu_¡ `p__u D`f_u bpS>yA¡ fpMp¡X$u, ApR>p `ump L$¡ ka¡v$ f„N_p R>|V$pR>hpep ^pbp Å¡hp dm¡ R>¡. ^uf¡ ^uf¡ Aphp ^pbp ApMp `p_ `f R>hpC Åe R>¡. fp¡N_u suh°sp h^pf¡ lp¡e sp¡ Aphp ^pbp `p__u _uQ¡_u k`pV$u `f A_¡ R>p¡X$_p AÞe L$ydmp cpNp¡ (a|g, X$pmu, L$y„`m, çlp¡f, `p__u v$p„X$u hN¡f¡) `f âkf¡gp Å¡hp dm¡ R>¡. fp¡N_y„ âdpZ h^sp `p_/R>p¡X$ `f ka¡v$ `pDX$f R>p„V$¡gp¡ lp¡e s¡hy„ v$¡Mpe R>¡. D`Örhs `p_ kyL$pC_¡ Mfu `X$¡ R>¡.

`pL$dp„ S>yv$p S>yv$p lp¡e R>¡. OJ_p `pL$dp„ `p__p¡ bv$pdu N¡ê$ A_¡ \X$_p¡ L$pmp¡ N¡ê$ Å¡hp dm¡ R>¡.

bv$pdu N¡ê$

bv$pdu N¡ê$_p gnZp¡ dp¡V$¡ cpN¡ `p_ `f Å¡hp dm¡ R>¡. bv$pdu N¡ê$_u iê$Apsdp„ `p_ `f R>|V$pR>hpep Ar_erds ApL$pf_p, _p_p bv$pdu f„N_p D`k¡gp V$`L$p (QpW$p„) `X$¡ R>¡. fp¡N_u suh°sp h^sp s¡ dp¡V$p A_¡ OpV$p bv$pdu f„Ndp„ `rfhs®_ `pd¡ R>¡.

L$pmp¡ N¡ê$

L$pmp N¡ê$_p gnZp¡ dy¿eÐh¡ \X$, `p_ s¡dS> Dbu `f Å¡hp dm¡ R>¡. L$pmp N¡ê$_u iê$Apsdp„ \X$ `f bv$pdu f„N_p R>|V$pR>hpep D`k¡gp QpW$p„ Å¡hp dm¡ R>¡. kde S>sp s¡ A¡L$buÅ kp\¡ cmu S>C _S>f¡ v$¡MpC Aph¡ s¡ fus¡ gp„bp, OpV$p L$Õ\pC\u L$pmp f„Ndp„ a¡fhpC Åe R>¡. fp¡N_u suh°sp h^sp Aphp QpW$p„ OJ_u Jbu `f `Z Å¡hp dm¡ R>¡.

v$¡Mpe R>¡. X$|„X$pdp„ a|g Aphhp_u iê$Aps \pe Ðepf¡ X$|„X$pdp„\u d^ S>¡hp¡ QuL$Zp¡ âhplu `v$p\® Tf¡ R>¡ S>¡ X$|„X$p `f f¡gpC `p_ A_¡ S>du_ `f `X$¡ R>¡. X$|„X$p_y„ QuL$Ï„ âhplu kyL$psp v$pZp_u S>ÁepA¡ L$pmp\u c|Mfp f„N_u, L$v$dp„ v$pZp\u dp¡V$u A_¡ L$W$Z `¡iuAp¡ b_¡ R>¡. s¡dp„\u _uL$msp buS> L$Zp¡ `h_ A_¡ L$uV$L$p¡ dpfas¡ a¡gpC fp¡N_p¡ a¡gphp¡ L$f¡ R>¡. g]by g]by_p `pL$dp„ Ap fp¡N_p gnZp¡ kp¥â\d X$pmuAp¡ A_¡ \X$ `f Å¡hp dm¡ R>¡. \X$ A_¡ X$pmuAp¡ `f Ny„v$f S>¡hp¡ QuL$Zp¡ âhplu `v$p\® Tfsp¡ dpg|d `X$¡ R>¡. Aphp fp¡rNô R>p¡X$ _bmp `X$¡ R>¡. `p_ `ump `X$u QudmpC S>C kyL$php gpN¡ R>¡. h^y suh°sp lp¡e sp¡ ApMy TpX$ kyL$pC Åe R>¡.

(8) Ahfp¡l d©Ðey (Dieback) : eS>dp_ `pL$p¡ :- Ap„bp¡ A_¡ g]by S>¡hp am`pL$p¡dp„ a|N\u \sp¡ Ahfp¡l d©Ðey_p¡ fp¡N Å¡h dm¡ R>¡.

(6) N¡ê$ (Rust) :

eS>dp_ `pL$p¡:-S>yv$u S>yv$u Ås_u a|N\u \sp¡ N¡ê$_p¡ fp¡N L$¡V$gpL$ ^pÞe `pL$p¡ (OJ, bpS>fu, S>yhpf), s¡gurbep„ `pL$p¡ (dNamu, fpC, k|e®d|Mu), ipL$cpÆ_p `pL$p¡ (L$p¡buS>, L$p¡guagphf), fS>L$p¡ A_¡ Ap„bpdp„ Å¡hp dm¡ R>¡. gnZp¡ :- Ap fp¡N_p gnZp¡ S>¡ s¡

(7)

Ny„v$fuep¡:

eS>dp_ `pL$p¡ :- bpS>fu A_¡ g]by_p `pL$dp„ a|N\u \sp¡ Ny„v$fuep_p¡ fp¡N Å¡hp dm¡ R>¡. gnZp¡ :bpS>fu bpS>fu_p `pL$dp„ X$|„X$p Ahõ\pA¡ Ap fp¡N

gnZp¡ :Ap„bp¡ Ap„bp_p S>|_p TpX$_u _p_u X$pmuAp¡ D`f\u _uQ¡_u sfa kyL$psu Å¡hp dm¡ R>¡. fp¡rNô X$pmu_p sdpd `p_ Mfu `X$¡ R>¡. TpX$ Tpm\u v$pÆ Ney lp¡e s¡hy„ v$¡Mpe R>¡. _hu X$pmuAp¡dp„ Ecu rsfpX$ Å¡hp dm¡

`pL$_p fp¡N કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 29 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

R>¡. s¡dp„\u Ny„v$f S>¡hp¡ `v$p\® blpf _uL$mu Aphu_¡ kyL$pC Åe R>¡. g]by g]by_p 5 \u 6 hj®_p TpX$dp„ V$p¡Q_u L$ydmu X$pmuAp¡ â\d kyL$php gpN¡ R>¡ S>¡ ^ud¡ ^ud¡ _uQ¡ sfa âkf¡ R>¡. kde S>sp„ ApMu X$pmu k„`|Z®`Z¡ kyL$pC Åe R>¡. Å¡ kdekf `Ngp„ g¡hpdp„ _ Aph¡ sp¡ ApMy„ TpX$ kyL$pC Åe R>¡. (9) kyL$pfp¡ (Wilt)

gnZp¡ :- Ap fp¡Ndp„ R>p¡X$_p \X$_p S>du_ _ÆL$_p cpN `f iê$Apsdp„ `pZu `p¡Qp V$`L$p„ Å¡hp dm¡ R>¡. kde S>sp„ Aphp V$`L$p„ A¡L$buÅ kp\¡ cmu S>C dp¡V$p b_¡ R>¡. fp¡N_u suh°sp h^sp \X$ `f ApR>p c|Mfp, bv$pdu L$¡ L$pmp QpW$p„ / ^pbp Å¡hp dm¡ R>¡. fp¡rNô R>p¡X$_y„ \X$ `p¡Qy„ `X$¡ R>¡ S>¡_¡ gu^¡ fp¡N gpN¡g R>p¡X$ kyL$pC S>C S>du_ `f Ymu `X$¡ R>¡. fp¡rNô R>p¡X$ _bmp `X$hp_¡ gu^¡ `pZu A_¡ `p¡jL$ sÐhp¡_p hl_dp„ Mg¡g `lp¡„Q¡ R>¡.

eS>dp_ `pL$p¡ :- dp¡V$pcpN_p `pL$p¡dp„ L$p¡C`Z Ahõ\pA¡ Ap fp¡N Å¡hp dm¡ R>¡. gnZp¡ :- fp¡N_u iê$Apsdp„ k¥pâ\d _uQ¡_p `p_ `ump `X$¡ R>¡. `p_ dyfTpC / QudmpC Åe R>¡. ^uf¡ ^uf¡ fp¡N R>p¡X$_u V$p¡Q sfa ApNm h^¡ R>¡. fp¡rNô R>p¡X$_p \X$_¡ Ecy„ Qufu_¡ Å¡sp A„v$f_p cpNdp„ ka¡v$ ê$ S>¡hu a|N v$¡Mpe R>¡. \X$_u fkhplu_uAp¡ L$pmu `X$u Ne¡gu lp¡e R>¡. i¡fX$u_p `pL$dp„ kyL$pfpfp¡Ndp„ R>p¡X$_u h©[Ý^ AV$L$¡ R>¡. kp„W$p¡ A„v$f\u d¡gp¡, f¡kphpmp¡ A_¡ `p¡gp¡ \sp¡ Åe R>¡. fp¡rNô R>p¡X$_p d|m L$pmp `X$u kX$u Åe R>¡. (10) d|m_p¡ kX$p¡ / L$lp¡hpfp¡ / d|mMpC eS>dp_ `pL$p¡ :- a|N\u \sp¡ Ap fp¡N L$`pk, rv$h¡gp, sdpL$y, dNamu, Qp¡mp A_¡ QZp_p `pL$dp„ Å¡hp dm¡ R>¡. gnZp¡ :- fp¡N_p dy¿e gnZp¡dp„

iê$Apsdp„ R>p¡X$ `pZu_u M¢Q A_ychsp¡ lp¡e s¡hy„ gpN¡ R>¡. M|b S> V$|„L$pNpmpdp„ A¡L$pA¡L$ R>p¡X$ D`f\u `ump `X$u QudmpC S>C kyL$pC Åe R>¡. M¡sfdp„ Ap fp¡N L$|„X$pmpdp„ ApNm h^¡ R>¡ S>¡_¡ 'L$|„X$u' L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡. fp¡rNô R>p¡X$_¡ M¢Qu_¡ D`pX$hpdp„ Aph¡ sp¡ kl¡gpC\u D`X$u Åe R>¡. Aphp R>p¡X$_y„ r_funZ L$fsp s¡_p d|m L$lp¡hpC S>hp\u s¡_u R>pg kl¡gpC\u R>|V$u `X$u Åe R>¡. Apv$u d|m cu_p A_¡ QuL$Zp lp¡e R>¡. fp¡N_u suh°sp h^pf¡ lp¡e sp¡ R>pg bv$pdu A_¡ L$Õ\pC f„N_u b_u Åe R>¡.

(11) \X$_p¡ kX$p¡ / L$lp¡hpfp¡ :

eS>dp_ `pL$p¡:- S>du_S>Þe a|N\u \sp¡ Ap fp¡N dy¿eÐh¡ X$p„Nf, dNamu, bV$pV$p, syh¡f, ``¥ep, fpC A_¡ Qp¡mp_p `pL$dp„ Å¡hp dm¡ R>¡.

(12) am_p¡ kX$p¡ / L$lp¡hpfp¡ : eS>dp_ `pL$p¡ :- am`pL$p¡ (Apdmp A_¡ v$pX$d) s\p ipL$cpÆ_p `pL$p¡ (f]NZu, dfQu A_¡ V$pd¡V$u)dp„ S>yv$u S>yv$u Ås_u a|N\u am_p¡ kX$p¡ (L$lp¡hpfp¡) _p¡ fp¡N Å¡hp dm¡ R>¡. gnZp¡ :Apdmp : Apdmp_p am_u k`pV$u `f S>yv$u S>yv$u a|N_¡ gu^¡ ÓpL$ ApL$pf_p L$¡ hsy®mpL$pf, Nygpbu, L$Õ\C L$¡ bv$pdu f„N_p V$`L$p„ `X$¡R>¡. Aphp V$`L$p„hpmp cpN `p¡Qp `X$¡ R>¡. am a|N\u ApÃR>prv$s \C Åe R>¡. fp¡rNô am L$lp¡hpC Åe R>¡. am `X$hp\u L$¡ A¡L$buÅ kp\¡ A\X$php\u L$¡ Oj®Z \hp\u s¡_p `f TMd (Op) `X$¡ R>¡ Ðep„ a|N_y„ h^®_ \C kX$p¡ `¡v$p \pe R>¡. v$pX$d : v$pX$d_p am_u k`pV$u `f `umpi

`pL$_p fp¡N કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 30 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

Aphsp¡ _\u. s¡ S>du_dp„ flu R>p¡X$_p d|mdp„\u kss fk Q|ksp„ lp¡e L$©rd\u AkfN°õs R>p¡X$ _bmp¡ v$¡Mpe R>¡. R>p¡X$ `ump¡ `X$u W$]NZp¡ fl¡ R>¡. h^pf¡ D`Öh lp¡e sp¡ R>p¡X$ kyL$pC_¡ R>¡hV$¡ dfu Åe R>¡. s¡ D`fp„s L$©rd L$¡V$gpL$ fp¡NL$pfL$p¡_¡ R>p¡X$_u A„v$f v$pMg \hp dpV$¡ dpN® L$fu ApX$L$sfu fus¡ `Z _yL$kp_ L$f¡ R>¡. k|ÿd sÐhp¡_u DZ`\u \sp fp¡N L$¡V$guL$ hMs S>du__y„ b„^pfZ bNX$hp\u L$¡ AÞe L$pfZp¡kf R>p¡X$ S>du_dp„\u AdyL$ `p¡jL$ sÐhp¡ gC iL$sp _\u Ðepf¡ R>p¡X$_u h©[Ý^ A_¡ rhL$pk `f s¡_u Akf \pe R>¡ A_¡ fp¡N S>¡hy„ S>Zpe R>¡. fp¡`pZ X$p„Nf_p ^ê$hpX$uepdp„ \sp¡ L$p¡gpV$ (`umuep¡), X$p„Nf_u fp¡`Zu bpv$ iê$Aps_u Ahõ\pdp„ \sp¡ sp„buep¡, g]bydp„ \sp¡ `umuep¡ s\p Apdmp A_¡ v$pX$d_p `pL$dp„ bp¡fp¡_ sÐh_u DZ`\u \sp L$¡V$gpL$ fp¡N s¡_p Dv$plfZ R>¡.

L$¡ L$pmp X$pOp `X$¡
(dpC¾$p¡õL$p¡`uL$)A_¡ S>du_dp„
s¡_p\u
`X$sp www.agribond.in `pL$_p fp¡N કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 31 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡
R>¡. am_u A„v$f_p v$pZp `p¡Qp `X$u Åe R>¡. f]NZ : f]NZu_p `pL$dp„ a|N_¡ gu^¡ am `f ^|muep f„N_p X$pOp `X$¡ R>¡ A_¡ s¡ X$pOpdp„\u am_p¡ kX$p¡ iê$ \pe R>¡. dfQu_p `pL$dp„ am `f `l¡gp fpMp¡X$u f„N_p X$pOp `X$¡ R>¡ s¡ AX$^p L$¡ ApMp dfQp `f a¡gpC Åe R>¡. dfQp ^|muep f„Ndp„ `rfhs®_ `pd¡ R>¡ A_¡ OZuhpf Mfu `X$¡ R>¡. L$©rd\u \sp fp¡N L$©rd (L$fduep) A¡L$v$d k|ÿd L$v$_p
fl¡sp lp¡hp\u
\sp _yL$kp__p¡
¿epg

"`pZu_y„ dlÐh'

S>m A¡ Æh_ R>¡, A¡ iåv$ Ap`Zu kp\¡ hZpe Nep¡ R>¡. v$yr_ep_p¡ v$f¡L$ Æh `pZu_p dlÐh_¡ kdS>¡

R>¡, A_ych¡ R>¡. `©Õhu D`f DNsu v$f¡L$ h_õ`rs_¡

DNhp dpV$¡ dpV$u (S>du_) _u S>ê$fueps R>¡, `Z s¡_¡

DNpX$hp dpV$¡ s¡dS> V$L$hp dpV$¡ `pZu_y„ lp¡hy„ S>ê$fu R>¡.

Ap`Zu M¡su_¡ `pZu kp\¡ ku^p¡ k„b„^ R>¡, `pZu hNf M¡su_u L$ë`_p iL$é _\u. L$pfZ L$¡ S>du__u amv$³`sp `pZu D`f Ap^pfus R>¡. `pZu hNf c¡S> iL$é _\u A_¡ s¡\u S> S>du__¡ `pZu_u S>ê$fueps

R>¡. A¡ D`fp„s S>du_dp„ DNpX$hp dpV$¡ _pMhpdp„ Aphsp buS> _¡ A„L$yfZ dpV$¡ `pZu ANÐe_y„ OV$L$ R>¡, sp¡ DNu Ne¡gp R>p¡X$_¡ c¡S> dmhp¡ S>ê$fu R>¡. Å¡

`yfsp âdpZdp„ c¡S> dm¡ sp¡ S> R>p¡X$_y„ A[õsÐh V$L$¡ A_¡ s¡_p¡ rhL$pk \pe.

`pL$_¡ kdekf A_¡ S>ê$rfeps dyS>b Å¡ `pZu `y{„ `pX$hpdp„ Aph¡ sp¡ `pL$ DÐ`pv$_ `|fsy„ dm¡ R>¡. L$p¡C`Z `pL$_p¡ L$yg `pZu_u S>ê$rfeps kpdpÞe fus¡ `pL$_p¡ Æh_L$pm, `pL$_u Ahõ\p, S>du__y„ `s A_¡ `p¡s, hph¡sf_p¡ l¡sy, hph¡sf Fsy hN¡f¡ `rfbmp¡ D`f Ap^pf fpM¡ R>¡.

`pL$_u `pZu_u S>ê$rfeps L$fsp„ h^pf¡ `pZu Ap`hp\u R>p¡X$_p¡ hp_õ`rsL$ rhL$pk h^pf¡ \pe R>¡. S>¡ fp¡N Æhps_¡ Apd„ÓZ Ap`¡ R>¡ A_¡ `pZu_p¡ bNpX$ \pe R>¡. Å¡ `pZu Ap¡R>y„ Ap`hpdp„ Aph¡ sp¡ R>p¡X$_p¡

r`es r`es કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 32 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

DÐ`pv$_ Ap¡R>y„ dm¡ R>¡. `pL$_u `pZu_u S>ê$rfeps _½$u L$fhpdp„ `pL$_p¡ rhL$pk_p¡ sb½$p¡ `Z ANÐe_p¡ cpN cS>h¡ R>¡. `pL$_p iê$Aps_p sb½$pdp„ `pZu_u S>ê$rfeps Ap¡R>u fl¡ R>¡. `f„sy S>¡d S>¡d R>p¡X$ dp¡V$p¡ \pe R>¡ A\hp TpX$_p¡ rhL$pk \pe R>¡ s¡d s¡d s¡_u `pZu_u S>ê$rfeps h^su Åe R>¡. r`es :`pL$ DÐ`pv$_dp„ dlÐh_p `rfbmp¡ `¥L$u `p¡jL$sÒhp¡ A_¡ r`es_p¡ A_y¾$d¡ 45 % A_¡ 27 % apmp¡ R>¡. h_õ`rs_p L$p¡jdp„ fl¡gp Æhfkdp„ 90 % `pZu lp¡e R>¡. âL$pik„íg¡jZ_u âr¾$epdp„ `pZu dlÐh_y„ OV$L$ R>¡. r`es M¡sudp„ ÓZ bpbsp¡ A„N¡ ÅZL$pfu lp¡hu OZu S> ANÐe_u R>¡. S>¡hu L$¡,

(1) `pL$_¡ `pZu L$epf¡ Ap`hy„.

(2) `pL$_¡ `pZu L$¡V$gy„ Ap`hy„ A_¡

(3) `pL$_¡ `pZu L$¡hu fus¡ Ap`hy.

v$p.s. OJdp„ hphZu bpv$ 18 \u 21 rv$hk¡ - dyL$yV$ Ahõ\p Ap kde¡ `pZu/c¡S>_u M¢Q `X$¡ sp¡ 35 \u 40 V$L$p OJ_y DÐ`pv$_ OV$u Åe R>¡. kpdpÞes: R>p¡X$ Üpfp S>du_dp„ fl¡sp 30 - 60 % c¡S>_p¡ D`ep¡N \B iL$¡ R>¡. L$¡V$gpL$ h©rÙ Ahõ\pA¡ `pZu_u S>ê$rfeps_u v$[ôA¡ ¾$p„rsL$ (L$V$p¡L$V$u_u) NZpe R>¡. Ap kde¡ DÐ`pv$_ dpV$¡ r`es Ap`hy„ AphíeL$ R>¡. kpdpÞe fus¡ a|g Ahõ\p\u v$pZp b_hp_p¡ kdeNpmp¡ M|b S> kyN°plpe NZpe R>¡. r`es_u `Ý^[Ñ :-

1. f¡m `Ùrs M¡sfdp„ `pZu cfu v$¡hpdp„ Aph¡ R>¡.

2. `prmep `Ùrs `prmep_u `lp¡mpC 4 \u 5 duV$f S>¡V$gu A_¡ g„bpC 12 \u 15 duV$f S>¡V$gu fpMhpdp„

3. L$epfp `Ùrs

L$pf_u g„bpC 2 \u 2.5 duV$f A_¡ `lp¡mpC 1 \u 1.5 duV$f fpMhpdp„ Aph¡ R>¡.

4. _uL$`pmp `Ùrs i½$frfep, bV$pV$p hN¡f¡ dpV$¡ Ap `Ùrs OZu D`ep¡Nu R>¡.

5. fL$pbu OpV$_p L$épfp (MpdZp„) Mpk L$fu_¡ amTpX$ g]by, dp¡k„bu, k„sfu, Ap„bp, Ådam, v$pX$d, S>¡hp `pL$p¡_¡ `pZu Ap`hp dpV$¡ fL$pbu OpV$_ L$Qpfp b_phhpdp„ Aph¡ R>¡.

6. X$y„V$phpmp `Ùrs `pL$p¡_p \X$ `p¡Qp„ lp¡e L$¡

s¡d_¡ ku^y„ `pZu
s¡hp
R>¡. 7. V$`L$ r`es `Ùrs :- Ap `Ý^rs Üpfp R>p¡X$_p d|m
V$u`¡ V$u`¡
Mpsf A_¡ v$hp Ap`u iL$pe R>¡. r`es કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 33 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡
AX$hp\u L$p¡lhpV$ gpN¡ R>¡.
`pL$p¡ dpV$¡ D`ep¡Nu
`pk¡
`pZu,

V$`L$ r`es `Ùrs\u \sp apev$pAp¡ :-

(1) `pZu_u bQs :- `pL$, S>du_ s\p hpsphfZ âdpZ¡ kf¡fpfp 40 \u 70 V$L$p `pZu_u bQs \pe R>¡.

(2) R>p¡X$_u h©rÙ A_¡ DÐ`pv$_ :- `pL$_u h©rÙ kpfu fus¡ \pe R>¡ A_¡ DÐ`pv$_ 20 \u 40 % h^pf¡ dm¡ R>¡.

(3) Mpsfp¡_p¡ dlÑd D`ep¡N :- `p¡jL$ sÒhp¡ S>du_dp„ `pZu kp\¡ KX$¡ S>sp„ _\u s\p `pZu_u kp\¡ hlu S>sp„ _\u, S>¡\u Mpsf_u L$pe®nds dm¡ R>¡. S>¡\u Aphpf¡ 30 \u 50 V$L$p Mpsf_u bQs \pe R>¡.

(4) _]v$Z, fp¡N, Æhps_y„ r_e„ÓZ :bpL$u_u S>du_ k|L$u fl¡hp\u t_v$pdZ s\p

fp¡N Æhps_p¡ D`Öh OV$¡ R>¡.

(5) dS>|f s\p EÅ® i[¼s_p¡ bQph :dS>|fp¡_u 30 \u 40 V$L$p S>¡V$gu S>ê$rfeps Ap¡R>u fl¡ R>¡. hmu Ap `Ùrs Ap¡R>p v$bpZ¡ Qpgsu lp¡hp\u huS> irL$s (Bg¡[¼V$²L$ `phf) dp„ 20 \u 30 V$L$p_p¡ bQph \pe R>¡.

(6) Akdsg lgL$u L$¡ _bmu S>du_p¡ dpV$¡ A_yL$|m

(7) npfhpmy„ `pZu (8) _l¡f rhõspf_u rb_D`ÅD S>du__¡ afu\u D`ÅD b_phhp

`pZu_p `©\½$fZ_u S>ê$rfeps ip dpV$¡ ?

1. M¡su r`es dpV$¡ `pZu A_yL$|m R>¡ L$¡ _l] s¡ ÅZhp.

2. `pZudp„ L$ep L$ep Üpìe npfp¡ L$¡V$gp„ âdpZdp„ R>¡ s¡dS>npf_p OV$L$p¡ hÃQ¡_y„ âdpZ ÅZhp„.

3. AdyL$ âL$pf_u S>du_dp„ gp„bp¡ kde hp`fu iL$pe L$¡ s¡ _½$u L$fhp„.

4. lpr_L$pfL$ npfey¼s `pZu_p¡ D`ep¡N r`es dpV$¡ L$fhp¡ lp¡e sp¡ S>du_dp„ NyZ^d® `f rh`fus Akf L$ep® hNf L$ep D`pep¡ ep¡Æ L$¡V$gp âdpZdp„ `pZu_p¡ D`ep¡N L$fhp¡ s¡ _½$u L$fhp.

5. _dy_pey¼s `pZu L$ep `pL$p¡ dpV$¡ hp`fu iL$pe s¡ ÅZhp.

www.agribond.in r`es કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 34 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

"hphhy„' A_¡ "hpYhy„' A¡ b„_¡ iåv$p¡ DÐkh_p `ep®e R>¡. b„_¡ kde¡ M¡X$|s_p l¥epdp„ lfM_u

Aph¡. b^p `pL$p¡dp„ L$p`Zu _p„ rv$hkp¡ AgN AgN lp¡e R>¡. bk M¡X$|s rdÓ A¡ S>epf¡ `pL$ L$yv$fsu fus¡ `rf`L$h \pe Ðepf¡ S> L$p`Zu L$fhu Å¡CA¡. h^pf¡ hl¡gu L$p`Zu Qpgy L$f¡ A\hp sp¡ dp¡X$u L$f¡ Ap b_¢ `rf[õ\rs M¡X$|s A_¡ s¡d_p `pL$ dpV$¡ _yL$kp_v$peL$ R>¡. lh¡ V$¡¼_p¡gp¡Æ h^sp„ L$p`Zu dpV$¡ _p `Z AgN AgN kp^_p¡ Aphu Nep„ R>¡. S>¡ 10 rv$hk_y„ L$pd lpg A¡L$ rv$hkdp„ `|{„ L$fu Ap`¡ R>¡, S>¡\u kdekf L$p`Zu \pe A_¡ ep¡Áe kde¡ `pL$ dpL$£V$dp„ S>C iL$¡. bk L$p`Zudp„ S>¡d S>¡d V$¡¼_p¡gp¡Æ _p¡ D`ep¡N \sp¡ Åe s¡d s¡d A¡ h^y kfm b_sy„ Åe R>¡. ^pÞe `pL$p¡, L$W$p¡m `pL$p¡, ipL$cpÆ, am `pL$p¡. b^pdp„ L$p`Zu _p¡ kde A_¡ Ahõ\p AgN AgN lp¡e R>¡ bk `p¡sp_p A_ych A_¡ _hu V$¡¼_p¡gp¡Æ _p dpÝed \u s¡_¡ h^y kfm b_phu iL$pe R>¡.

l¡gu
Ap`Z¡
`pL$p¡_u
rv$hpmu `l¡gp \pe R>¡ S>epf¡ OJ S>¡hp fhu `pL$p¡_u L$p`Zu D_pmpdp„ \pe R>¡ s¡\u h¡ipM kyv$ Qp¡\ A¡V$g¡ L$¡ NZ¡i Qsy\}$_p rv$hk¡ OJdp„\u gpX$y b_phu_¡ âkpv$ L$fu ^prd®L$ sl¡hpf DS>hpe R>¡. `„Åbdp„ sp¡ dy¿e `pL$ OJ_u D_ pmpdp„ L$p`Zu \pe Ðepf¡ h¥ipMu _pd_p¡ DÐkh DS>hpe R>¡. L$p¡B`Z `pL$ `rf`¼h \pe A_¡ L$p`Zu_y„ M¡suL$pe® L$fhpdp„ Aph¡ s¡_¡ "hpYhy„' L$l¡hpdp„
QY¡ R>¡.
Ðep„ Mfua
L$p`Zu
www.agribond.in L$p`Zu L$p`Zu કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 35 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

rX$rS>V$g V$¡L$_p¡gp¡Æ_p eyNdp„ A¡L$ ìehkpe sfuL$¡ M¡su_y„ Apep¡S>_ L$fhp dpV$¡ Ap^yr_L$ M¡s`ÙrsAp¡ A_¡ AÛs_ L$©rjrhjeL$ dprlsu\u hpL$¡a fl¡hy„ S>{fu R>¡. Ap^yr_L$ M¡su_p op__p¡ a¡gphp¡ L$fhp dpV$¡ v$f¡L$ rv$ipdp„ rhrh^ dpÝedp¡ Üpfp âeÐ_p¡ \pe R>¡. rhL$pkiug v$¡idp„ M¡su_p DÐL$j® dpV$¡ k„ip¡^_L$pe® kpQu rv$ipdp„ \B füy„ R>¡. Ap k„ip¡^_ A¡V$gu S> TX$`¡ M¡X$|sp¡ ky^u `lp¡„Qhy„ Å¡BA¡. S>¡\u M¡X$|sp¡ `Z A¡V$gu S> TX$`¡ `p¡sp_p M¡sf `f Adgdp„ d|L$u iL$¡. Ap`Zp„ fpÄedp„ M¡X$|sp¡ ky^u k„ip¡^_p¡ `lp¡„QpX$hp dpV$¡ M¡suhpX$u Mpsy s¡dS> L$©rj eyr_hrk®V$uAp¡ L$pe® L$f¡ R>¡. Ap D`fp„s kdyl dpÝedp¡ S>¡hp L$¡ f¡rX$ep¡, V$¡gurhT_, hs®dp_`Ó, kpdreL$p¡ A_¡ `yõsL$p¡ dy¿e R>¡. `f„sy ApS>_p eyNdp„ Bg¡¼V$²p¡r_L$ D`L$fZp¡_y„ dlÐh h^hp\u L$©rj rhjeL$ dprlsu d¡mhhp dpV$¡ BÞV$f_¡V$, B-d¡Bg, dp¡bpCg ap¡_, rhX$uep¡ kuX$u raëd hN¡f¡_p¡ _p¡„^`pÓ D`ep¡N

\pe R>¡. Ap b^p dpÝedp¡ lh¡ rX$rS>V$g õhê$` Üpfp dprlsu, kdpQpf s¡dS> L$©rj k„ip¡^_p¡_y„ OZu kpfu fus¡ âkpfZ A_¡ rhõsfZ L$f¡ R>¡. Ap V$¡L$_p¡gp¡Æ Ap`Z¡ L$C fus¡ D`ep¡Ndp„ gC iL$uA¡ s¡ ANÐe_u hps R>¡. L$p¡çàeyV$fhL$®, CÞV$f_¡V$, f¡rX$ep¡, V$uhu âkpfZ, Öíe îpìe f¡L$p¡rX$¯N, QgrQÓ, dp¡bpCg ap¡_ hN¡f¡ A_¡L$ n¡Óp¡dp„ s¡_u D`ep¡Nusp h^u R>¡ L$pfZ L$¡ s¡_p `rfZpdp¡ h^y kpfp, õ`ô, Qp¡¿Mp A_¡ kfm R>¡. Ap`Zu M¡sudp„ rX$rS>V$g V$¡L$_p¡gp¡Æ_p¡ D`ep¡N L$fuA¡ sp¡ S> "rX$rS>V$g C[ÞX$ep'_y„ k|Ó kp\®L$ \pe. v$¡i_u dp¡V$pcpN_u hõsu A_¡ S>du_ M¡sudp„ fp¡L$pe¡gu R>¡ A¡V$g¡ fpô²_u âNrs `Z rX$rS>V$g V$¡L$_p¡gp¡Æ kp\¡ Å¡X$pe¡gu R>¡. dp¡bpCg ap¡_ (õdpV$®ap¡_dp„ ANpD S>Zphu A¡ b^u kyrh^p lp¡e R>¡.) lh¡ v$f¡L$ ìe[¼s_¡ `p¡sp_¡ S>ê$fu kyrh^p dmu fl¡ s¡hu A¡àguL$¡i_ õV$p¡f L$fu

Ap^yr_L$ M¡su_y„ NpX$y„ rX$rS>V$g eyNdp„ v$p¡X$¡ R>¡ Ap^yr_L$ M¡su કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 36 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

iL$¡ R>¡ A_¡ s¡_p Üpfp `p¡sp_p ìehkpe L$¡ kyM, kyrh^p, d_p¡f„S>_ hN¡f¡ d¡mhu iL$¡ R>¡. S>¡d L$¡ i¡f bÅf, dpL$£rV$„epX$®_p cph, QX$ Dsf, AphL$, ÅhL$, g¡ h¡Q hN¡f¡ sÐnZ ÅZu iL$pe R>¡ A_¡ Ap`Z¡ `Z s¡_u kp\¡ ìehlpf L$fu iL$uA¡ R>uA¡. Apd L$©rj dprlsu A_ L$©rj V$¡L$_p¡gp¡Æ_p¡ k„v$¡ip ìehlpf, Ap[\®L$ ìehlpf ArsTX$`u b_u Nep R>¡, S>¡ rX$rS>V$g C[ÞX$ep_p k|Ó_¡ L$©rjn¡Ó¡ kpL$pf

L$©rjgnu OZu A¡àguL$¡i_ D`gå^ \pe R>¡.A¡V$g¡ S> A¡N°ubp¡ÞX$ S>¡hu A¡[àgL$¡i_ Üpfp L$©rj rinZ_p cpN ê$`¡ ky„v$f âp¡ÐkplL$ khpg S>hpb Üpfp Ap`Z_¡ M¡su_¡ gpNsy„ op_ Ap`¡ R>¡ A_¡ B_pdp¡ Üpfp Ap`Z_¡ âp¡Ðkprls `Z L$f¡ R>¡ .ApS>¡ S> A¡N°ubp¡ÞX$ A¡[àgL$¡i_ X$pD_gp¡X$ L$fp¡ A_¡ B_pdp¡ d¡mhp¡.

Ap A¡àguL$¡i_ D`fp„s kp¡rieg rdrX$ep_u A¡[àgL$¡i_ S>¡hu L$¡ ìlp¡V$¹k A¡`, a¡kbyL$, V$¡rgN°pd, CÞõV$pN°pd hN¡f¡_p¡ L$©rjdprlsu_p Apv$p_ âv$p_ dpV$¡ D`ep¡N L$fu iL$uA¡ R>uA¡. Ap\u `pZu dp„Np¡ Ðep„ v$|^ lpS>f \pe A¡V$gu rhipm agL$ `f dprlsu D`gå^ \i¡. AÐepf¡ `Z e|V$é|b `f rX$rS>V$g õhê$`¡ Ak„¿e L$©rjrhjeL$ rhX$uep¡ D`gå^ R>¡. M¡X$|scpCAp¡ õdpV$®ap¡__p¡ D`ep¡N L$fsp„ lp¡e Ðepf¡ AÞe d_p¡f„S>__¡ bv$g¡ Ap âL$pf_y„ L$©rjgnu âkpfZ r_lpm¡ sp¡ M¡sf¡ b¡W$p„ b¡W$p„ L$©rj âNrs_p riMfp¡ kf L$fu iL$pe.

\sy„
ApS>¡
`Z
L$fu_¡ L$©rjìehkpedp„
L$fu
Ðepf¡
A_ychu iL$pe R>¡.
dlv$A„i¡ M¡X$|scpCAp¡
õdpV$®ap¡__p¡ D`ep¡N
âNrs
füp„ R>¡
dp¡bpCg ap¡_ `f D`gå^ L$©rjrhjeL$ A¡àguL$¡i__p¡ D`ep¡N L$fu iL$¡ R>¡. AÐepf¡ "A¡N°uL$ëQf kpeÞk' S>¡hp iåv$p¡ ap¡__p àg¡õV$p¡fdp„ d|L$p¡ A¡V$g¡
www.agribond.in Ap^yr_L$ M¡su કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 37 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡

Apcpf v$i®_

Adp¡_¡ M¡X$|s lp¡hp_p¡ Nh® R>¡ A_¡ A¡S> L$pfZ¡ M¡X$|sp¡_u kdõep A_¡ gpNZu_¡ KX$pZ`|h®L$ kdÆA¡ R>uA¡. lpg OZp„ b^p dpÝedp¡ lp¡hp R>sp„ M¡X$|sp¡_¡ kpQu A_¡ kQp¡V$ L$©rj dprlsu d¡mhhpdp„ S>¡ dyíL$¡gu `X$¡ R>¡ s¡ Adp¡ A_ychu iL$uA¡ R>uA¡. M¡X$|sp¡_¡ `X$su d|íL$¡guAp¡_p r_hpfZ dpV$¡ A¡N°ubp¡ÞX$_u iê$Aps L$f¡g R>¡. A¡N°ubp¡ÞX$ Üpfp Mpk M¡X$|sp¡ dpV$¡ kp¥ â\dhpf rX$rS>V$g M¡X$|s spgud L$p¡j®

- Basic Agriculture - M¡X$|s A_¡ M¡su h^y_¡ h^y kd©Ù b_¡ A¡ Ýe¡e kp\¡ iê$Aps L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡. Ap rX$rS>V$g M¡X$|s spgud_p cpN õh{`¡ A¡N°ubp¡ÞX$ A_¡ L$©rj rhop__p klep¡N\u "M¡su_p„ _h fÐ_p¡' `yõsL$_¡ s¥epf L$fhpdp„ Apìey„ R>¡. S>¡dZ¡ "M¡su_p„ _h fÐ_p¡' `yõsL$_¡ b_phhpdp„ `p¡sp_y„ ep¡Nv$p_ Apàey„ R>¡ A¡hp M¡X$|s rls¡ÃR>y îu A¡. A¡. L$V$¡riep, îu lj®v$ v$h¡, Arð_ L$gkfuep, ^pfp `V$¡g A_¡ r_ip„s Mpf¡Qp s¡dS> L©$rjrhop__p s„Óu îu âhuZ `V$¡g_p¡ A¡N°ubp¡ÞX$ M|b M|b Apcpf ìe¼s L$f¡ R>¡.

Apcpf
કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨ 38 કૃષિ ષિજ્ઞાન - M¡su_p _h fÐ_p¡
39 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 39 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
. . 40 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 40 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
41 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 41 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
42 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 42 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
43 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 43 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
"KRUSHI VIGYAN" RNI NO. 46346/86 REGD. RAJKOT/119/2021-2023 VALID UP TO 31-12-2023, PUBLISHED ON 20TH OF EVERY MONTH & PERMITTED TO POST AT RAJKOT RMS ON 27TH OF EVERY MONTH, SUBSCRIPTION FOR ONE YEAR 399/- FOR FARMER 44 કૃષિ ષિજ્ઞાન ઇન્ક્વાયરી નં- 44 કૃષિવિજ્ઞાન | િર્ષ- ૪૮ | અંક-૧૧ | ડીસેમ્બર-૨૦૨૨
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.