BIRZIKLAKETA Pilak birziklatu daitezke? Eguneroko produktuen birziklaketa.
Pilak energia kimikoa energia elektroboltaikoa bihurtzen duten gailuak dira. Hainbat pila mota daude gaur egun. Hauek, haien boltio kantitatearen arabera desberdintzen dira. Baita ere haien formaren arabera desberdindu daitezke: Lauak (normalean, erlojuetan erabiltzen dira), zilindrikoak, laukizuzenak...
HISTORIA
L
ehenengo pila, pila voltaika izan zuen izena eta 1 800. urtean gutxi gorabehera sortu zen Volta izaneko enpresa bategatik. Asmakisun honen ondorioz, garai berri baten hasiera lortu zen. Europa eta Amerika pila horiekin esperimentuak egiten hasi ziren hobekuntzak bilatuz. Ondoren, Daniell izeneko pila bat sortu zen 1 836 zink-a erabiliz. Hiru urte geroago, Grove izeneko pila sortu zen. Pila honek azido nitrikoa erabiltzen du potentzia gehiago lortuz. Azkenik, LeclanchĂŠ izeneko pila sortu zen 1 868-an kloruro amonikoz sortua.
Azken hau bakarrik solutu solidoa da, beste guztiak likidoak dira. Hori dela eta, bi pila mota desberdindu daitezke: pila lehorrak eta hezeak. Egoera solidoan dagoen pila bakarra LeclanchĂŠ izan zen eta horrek egin zuen seguruena eta potenteena izatea, izan ere, jarioak sahiesten zituen bakarra zen.
Hau da LaclanchĂŠ sortutako pilaren prototipoa 1 868-an.
George LeclanchĂŠ
1 839-an jaio zen Parmainen. Frantzian jaio eta Ingalaterran hazi zen bere gurasoen egoera ekonomikoagatik. Ingenieritza bat lortu zuen eta Bruselasen sortu zuen bere pilaren prototipoa. Haren asmakuntza erabiltzen hasi zen telegrafoen eta ferrokarrilen bidez. 1 882-an Parisen hil zen.
PILA MOTAK Pila salinoa
Pila alkalinoa
Botoi formako pila
Pila honen berezitasuna zink eta karbonozko konposatu batez osatuta dagoela da. Horrez gain, pila lehorra da eta LeclanchĂŠ pilaren diseinutik abiatuta sortu zen.
Pila hauek salinoak bezalakoak dira baina zink eta karbonoz osatuta egon beharrean, magnesio eta oxigenoz osatuta daude.
Zelda bakarreko pila elektrikoa da. Beste guztiak bezala polo positibo eta negatiboa du baina honek goiko naiz beheko aldeen zati guztia energia askatzen du.
Petakazko pilak
Berriz kargatu daitezkeen pilak
Pila hauen bataz besteko Pila hauen abantaila nagusia produkzioa 1 ,5 boltiokoa da, Normalean erlojuetan edo oso merkeak direla da. zelula bakoitzeko. kalkulagailuetan aurki ditzakegu.
Pila hauek pila alkalinoaren potentziaren hirukoitza dute. Izan ere, petakazko pilak barrualdean hiru pila alkalino dute. Beraz, 4,5 boltiokoak dira.
2
Ioi litiozko bateria
Behin eta berriz kargatu Bigarren mailako zelda daitekeen energia iturria da. elektrokimikoak dituzten pila motak dira. Berriz kargatzeko Bateria hauek mugikorretan gai dira, energia askatu on- eta argazki kameretan aurki doren energia berreskurar- daitezke nagusiki zeko gai direlako.
PILEN BIRZIKLAKETA Pilen birziklaketa, nola?
P
ilak agortutakoan, haiek duten ontzi berezi batera bota behar dira. Ondoren, ontzietako pilak, fabrika batera eramaten dira eta han, birziklatze prozesua hasten da. Pila duen merkurioa beste material guztietatik banatzen da eta horrela, elementu hori gure ingurugiroarentzat kaltegarria izango ez dela ziurtatzen gara. Merkuriotik banatutako beste metal guztiak destilazio prozesu batetik pasatzen dira birziklatuak izan daitezen. Botoizko pilak, prozezu antzeko bat dute merkurioa banatzeko baina askoz zailagoa da. 3
Hona hemen, gizon bat pilen birziklaketa egiten den fabrika batean lan egiten. Pilen banaketen prozesua egiten dagoela ikus daiteke.
PILEN BIRZIKLAKETAREN ONDORIOAK Pilen birziklaketa egiteak ondorio onak edo txarrak izan ditzake. Ondorioetako batzuk, gizartearen osasuna kaltetu dezakete. Hona hemen adibide batzuk: - Larriak: Azalean arazo larriak sor ditzake eta itsu gera zaitezke. - Ez hain larriak: Haluzinazioak, beherakoa eta insomnioa sor ditzakete. - Kronikoak: Anorexia eta ahultasuna sor ditzakete. Dena den, ondorio hauek merkurioa eta beste metal toxikoak irensterakoan, gertatzen dira. Prozesu hau gertatzen da, pilak zabor organikoarekin nahastean eta ondoren za-
4
bortegiaren inguruko landareak kutsatzen direnean. Ondoren animalia batek landare bat jatean animalia hori ere kutsatzen da eta gizakia animalia hori jaten badu merkurioaren ondorioz ere kutsatu egingo da. Merkuriozko pila bakar batekin 600.000 litro ur kutsatu daitezke. Aurrekoan bezala arrainak kaltetu egiten dira eta arrain horiek jaten gizakiak ere kutsatzen dira.