Green news Amaia Montero eta Ane San Martin Paesa 2017/04/06
Kutsaduraren kasu zehatz bat
BA AL ZENEKIEN... Kutsadurak osasunerako ondorio kaltegarriak dituela?
Gaurkotasuna...
BA AL ZENEKIEN... Kutsadurak osasunerako ondorio kaltegarriak dituela?
K
utsadura, edozein ingurunetan kontaminatzaile bat sartzea da; hau da, ingurumenean kalteak eragiteko ahalmena duen edozein substantzia edo energia-forma.
ko Agentziaren (EPA, bere siglak ingelesez) Aire Kalitatearen Indizearen arabera, kutsadura atmosferikoaren maila altuek, asma eta birika edo bihotzeko beste gaixotasun batzuk dituzten pertsonei zuzenean kalte Azterlan askok frogatu egiten diete. Airearen kalitate dute kutsadura eta osasuneraorokorrak hobera egin du azken 20 ko ondorioen arteko loturak urteetan, baina hiriguneetan oraindik daudela. Airearen kutsaduraren kezka sortzen duen kontu bat da. igoerak, birika-funtzioan kalteeAdinekoak eta umeak dira, airearen kin eta bihotzeko atakeen igoerekin kutsaduraren ondorioekiko bereziki lotu dira. Estatu Batuetako Ingurumena Babestezaurgarriak direnak.
Arrisku-maila zenbait faktoreren menpe dago: ✔ Airean dagoen kutsadura-kantitatea. ✔ Momentu jakin batean arnasten dugun aire-kantitatea. ✔ Osasun orokorra. Garrantzitsua da jakitea zeintzuk diren pertsonak airetiko kutsatzaileen eraginpean egoteko zeharkako beste modu batzuk:
2
✔ Elikagaiak hazten diren tokian utzi diren aireko substantzia toxikoekin kutsatutako elikagaiak kontsumitzea. ✔ Aireko substantziekin kutsatutako ura kontsumitzea. ✔ Kutsatutako lurzorua irenstea. ✔ Kutsatutako lurzoru, hauts edo urarekin kontaktua izatea.
Gaurkotasuna...
E
giten den sailkapenaren arabera, kutsadura-mota desberdinei buruz hitz egin daiteke. Kaltetutako ingurunea kontuan hartzen bada, honako hauek bereizten dira:
urrun dauden guneetara hel daiteke. Uraren kutsadura Uretan (ibaiak, itsasoak...) kutsatzaileen presentziak sorrarazten du.
narri dira; hori dela eta, modu naturalean deuseztatuak izan daitezke; betiere, haien isurpenak muga bat gainditzen ez duenean.
Uraren kutsadura, batez ere, bere ohiko konposizioan Kutsadura atmosferikoa substantziak eransten direnean Airea bizitzarekin lotuta dago. gertatzen da, eta prozesu inAirerik gabe ez litzateke gure dustrialetan hozgarri gisa erabiosfera garatuko, eta giza esbiltzen denean (kutsadura terpeziea ez litzateke existituko. mikoa). Hona hemen uraren Izaki bizidunen bizitza airearen kutsatzaile esku dago: ainagusiak: rerik ez ego- Errekuntza-prozesuetan Hondakin-ur teak, ur eta eli- ikatza eta hidrokarburoak organikoak kagai ezarekin gero eta gehiago (elikagaien gertatzen den erabiltzeak, kutsadura prestaketan, bezala, bizitza norbere garerabat areagotu du. zailtzen du. bitasuna egiAirearen kutean, garbiketa detergenteekin tsadura gertatzen da, giza egitean, besteak beste, sortzen osasunerako eta oro har izaki dena). ndustria-jardueretatik bizidunentzat (mikroordatozen hondakin-urak ganismoak barne) ondorio kal(ura lehengai gisa tegarriak produzitzen dituzten erabiltzea produktu eta bere osaerarekin zerikusirik berriak prestatzeko, edo ez duten substantzien kontzenmakinak mugitzeko baliabide trazioa altua denean. zuzen edo zeharka erabiltzea). Honako hauek sortutako nekazaritzatik datozen kutsadura-mota bat dago: su- hondakin-urak (nekamendi baten erupzioan sortzen zaritzan erabilitako proden gasemanazioa, baso-su- duktu kimikoak dituzte, teak, polinizazio-prozesuak, baita animalia-jatorria hauts-ekaitzak, etab. Hona he- duten hondakinak ere). men kutsadura horren iturri na- Uraren substantzia kutsagusiak: garraioarekin eta in- tzaileak horrela sailka daidustriaren zerikusia duten jar- tezke: dueren ohiko errekuntza-proDegradagarriak: nagusiki zesuetatik ondorioztatzen diren etxeetatik datozen hondakin produktuak, etxeko elektrizitaorganikoek, hondakin induste eta berokuntzaren sorkuntza, trial organikoek eta abeltzaindisolbatzaile organikoen lutzako hondakin organikoek rrunketa eta ozono-igorpenak. osatzen dituzte. Hondakin hoKutsadura, gainera, nukleo kuriek, zenbait mikroorganismo tsatzailea kokatzen den tokitik eta bakterioen elikaduraren oi-
Degradaezinak: uretan bizi diren mikroorganismoek deskonposatu ezin dituzten kutsatzaileak dira. Industriajatorria daukate eta, batez ere, gatz mineralak eta metal astunak dira. Toxikotasun handia eragiten dute, zapore desatsegina eta korrosioa daukate; gainera, giza espezieari kalte egin diezaiokete bere elikagaikatean sartzen badira. ficha pedagĂłgica Kutsadura Detergente gehienek fosfatoak bezalako gehigarriak dituzte, eta horiek dira uretan fitoplankton gehiegi egotearen arrazoi nagusietako bat, algen hazkunde anomaloa eraginez, hiltzean uretan disolbatutako oxigenoa kontsumitzen dutelarik eta bakterioen, arrainen eta gainerako bizitzamoduen garapena eragotziz. Garrantzitsua da biodegradagarriak direnak erabiltzea. Klorodun hidrokarburoak erabiltzen dituen industria kimikoak batez ere sortutako kutsatzaile iraunkorrak (adibidez pestizidetan agertzen direnak), uraren kutsaduraren arazo nagusietako bat dira. Bizitza luzea daukate, eta horri esker distantzia handiak egin eta kutsadura heda dezakete.
3
Gaurkotasuna... Uraren kutsadurak eragina du animaliengan, landareengan eta gizakiongan; eta industria eta nekazaritza kutsadura delaeta kezkatzen ari dira. Beharrezkoa da araztegiak erabiltzea eta, posible den guztietan, prozesu industrialetan ura berreskuratzeko mekanismoak sortzeko baliabideak bilatzea. (Ikus ÂŤUraren kutsaduraÂť fitxa) Lurzoruaren kutsadura Lurzorua, oro har Lurreko bizitzaren elikagaia da. Izaki bizidun gehienon euskarria eta landareek hazteko eta garatzeko behar dituzten funtsezko elementuak aurkitzen duten lekua da. Bertan metatzen da landareak, animaliak eta gizakiok behar dugun ura eta, han ematen da oreka ekologikorako beharrezkoa den urlurrunketa. Bere kutsadura gertatzen da, batez ere, honako hauek eraginda: jarduera industrialak (biltegiak, legez kontrako isurpenak), hirihondakin solidoen isurpena, nekazaritzan erabilitako produktu fitosanitarioak (ongarriak eta ongailu kimikoak) eta abeltzaintzako jardueretako mindak. Pestizidak, laboreei eragiten dieten izurri ezberdinei aurre egiteko erabilitako produktuak, lurzoruaren kutsaduraren eragile kezkagarrietako bat dira. Euren erabilera de-
4
segokiak haiekiko erresistentzia sor dezake, eta nekazariak pestizidak dosi handiagoan erabiltzera edo gogorragoa izatera behartu ahal ditu. Erasoak jasateko aukera gehiago duten lurzoruak, materia organikoan aberatsak direnak dira, xurgatu eta biltegiratzeko ahalmen handiagoa daukatelako. Hondakin toxiko horiek, lurzoruaren gainean metatzen dira eta bertan dauden organismoengan eragina daukate; gainera, askotan landareek xurgatzen dituzte eta landare horiek animalien eta gizakien organismora sartzeko bitarteko bihurtzen dira. Horrez gain, euri-ur edo ureztatzeko erabiltzen denak itsaso eta ibaien bideetarantz arrastaka eramaten ditu, haien kutsadura sorraraziz. Gaur egun pestizida asko, DDT delakoa esaterako, debekatuta daude eta izurriei aurre egiteko modu gisa borroka biologikoa sustatzen da. ficha pedagĂłgica Kutsadura 5 4 Kutsatzailearen izaera kontuan hartzen bada, honako hauek bereizten dira: Kutsadura kimikoa Ingurunean sartzen den konposatu kimiko jakin bat. Ekologia eta ingurumenari. ConsumĂłpolis
Kasu zehatz bat: bat
Garraioa energiaren kontsumitzaile garrantzitsua da, eta erabilitako energia-iturriaren kaltegarritasunaren menpe dago. Erregai fosilak 2050. urte aldera agortu egingo direla aurreikusten denez, munduko garraioak data hori baino lehen euren sistemak guztiz aldatzeko erronkari aurre egin beharko dio. Azken urteetan, gero eta ibilgailu garbiagoak egiten ari dira, ingurumen-erregulazioak zorrotzagoak direlako, teknologia hobeak sartu direlako eta, batez ere, erregaia hobeto aprobetxatu delako. Hala ere, egoera hori sobera konpentsatu du ibilgailuenkopuruaren igoerak eta horietako bakoitzaren erabileraren urteko gorakadak. Baina, halaber, petrolioaren deribatuekiko dugun mendekotasunak gora egin du, eta horrek ingurumenaren kutsadurari arazo larriak sortzen dizkio. Bestalde, garraiobide baten eta bestearen arteko desberdintasun handiak azpimarratu behar dira. Herriz kanpoko bidaietan autoak kontsumitzen du, bidaiari-kilometroa kontuan hartuta, garraiobide publiko kolektiboek (trena eta autobusa) baino hiru aldiz gehiago. Eta hiriingurunean, garraio publikoa automobilak baino sei bider eraginkorragoa da.