110626 NRC

NRC Weekend Zaterdag 25 juni & Zondag 26 juni 2011

NRC Weekend Zaterdag 25 juni & Zondag 26 juni 2011

6 Slim & Schoon Economie

Economie 7

Insecten als wonderoplossing voor Ze zitten bomvol eiwitten, zijn duurzaam en eenvoudig te kweken. Insecten kunnen een bijdrage leveren aan de oplossing van het voedseltekort in de wereld, menen deskundigen.

Door onze redacteur Piet Depuydt

K

rekellolly’s in diverse smaken. Sprinkhanen om in chocolade te dippen. En meelwormen voor een knapperige zandtaart. Voor de meeste mensen geen alledaagse kost. Maar voor George Gesman, die de insecten op zijn website aanbiedt, is het de normaalste zaak ter wereld. „Een uit de hand gelopen hobby”, zegt hij.

De ondernemer uit Alphen aan den Rijn, die een groothandel leidt in glazen bouwstenen, zag op de televisie hoe een man een oude, vermolmde boomstam uit elkaar trok en er een enorme larve uit te voorschijn haalde. Het beestje verdween vliegensvlug in zijn mond. „De man vond het overheerlijk. Dat fascineerde me.”

Gesman nam contact op met lokale insectenkwekers en zag een „zakelijke buitenkans”. Hij besloot de insecten zelf aan te bieden op het internet. „Als delicatesse voor recepties en bedrijfsfeestjes.”

Ruim een jaar later is hij nog altijd actief als leverancier van insectenlolly’s, meelwormen en sprinkhanen.

De verkoop gaat prima, vindt hij, er komen bijna dagelijks aanvragen en bestellingen binnen. Maar rijk zal hij er niet van worden. De psychologische drempel voor het eten van insecten blijft hoog. „Als het tussen de oren van de Nederlanders niet gauw verandert, zullen insecten hier altijd een curiosum blijven”, zegt hij. „Dat betreur ik, want insecten zijn het voedsel van de toekomst.”

Dat vindt ook Arnold van Huis, tropisch entomoloog aan de Wageningen Universiteit, die al jaren entomofagie – het wetenschappelijke woord voor het eten van insecten – propageert. „Insecten zijn een rijke bron van eiwitten en daarom een uitstekend alternatief voor vlees en vis,” zegt hij.

Geleedpotigen zijn niet alleen zeer goed verteerbaar door mensen, zegt Van Huis, ze zijn ook lekker. „En het kweken van voedzame insecten is vele keren milieuefficiënter dan veeteelt.” Voor de productie van één kilo rundvlees is 10 kilo veevoer nodig, voor een kilo kippenvlees 4 kilo, terwijl voor voor een kilo rupsen 3 kilo voer volstaat.

Deze week waren de ministers van Landbouw van de G20 bijeen in Parijs. Ze praatten over een systeem dat de grote schommelingen in voedselprijzen kan temperen. Een van de

meest voor de hand liggende oplossingen is om méér voedsel te produceren.

Maar meer voedsel wordt een moeilijke opdracht voor een wereldbevolking die tegen 2050 met een derde zal groeien tot 9 miljard mensen. Nu al neemt veeteelt 70 procent van het mondiale landbouwareaal in.

Een westerling gebruikt circa tachtig kilo vlees per jaar. De stijgende welvaart in China heeft de vleesconsumptie van 20 naar 50 kilo opgeschroefd. Een verdubbeling van de vleesproductie is volgens experts onmogelijk, om de eenvoudige reden dat de wereld niet genoeg landbouwgrond heeft. Gangbaar geproduceerd vlees heeft ook een hoge milieubelasting door de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2, N2O en methaan.

Deze zijn samen verantwoordelijk voor 18 procent van alle broeikasgassen en omvangrijker dan de uitstoot door het verkeer. „Insecten eten kan een bijdrage leveren aan de oplossing van het voedseltekort in de wereld”, zegt Van Huis. De kweek ervan kan een veel efficiëntere bron van dierlijke eiwitten opleveren dan de ouderwetse veeteelt.

Bij de FAO, de landbouw- en voedselorganisatie van de Verenigde Naties, waarmee de afdeling entomologie van de Wageningen Universiteit nauw samenwerkt, zijn nu al ruim 1.700 verschillende insectensoorten in kaart gebracht die geschikt zijn voor menselijke consumptie. „Eetbare insecten zouden veel meer aandacht moeten krijgen in het debat over de hoge voedselprijzen”, zegt FAO-medewerker Paul Vantomme. Tachtig procent van de wereldbevolking eet geregeld een portie insecten – zowel rauw als gekookt of gebakken. In Azië, Afrika en Middenen Zuid-Amerika is het oppeuzelen van kevers, krekels, sprinkhanen en termieten een oude traditie. „Maar in het Westen is het eten van insecten nog steeds taboe”, zegt Vantomme. „Dat moet dringend veranderen.”

Naar de economische impact van het eten van insecten is nog weinig onderzoek gedaan. Uit een onderzoek van de FAO uit 2004 kwam aan het licht dat verkoop van rupsen in

Ruim 1.700 soorten insecten zijn geschikt voor menselijke consumptie

voedseltekort in de wereld Sprinkhanen – het ‘kaviaar’ onder de insecten – kosten 60 euro per kilo Centraal-Afrika tijdens het regenseizoen zo’n 14 dollar per kilo kan opleveren. „Voor de lokale boeren is dat is een niet te verwaarlozen inkomstenbron”, aldus Vantomme.

Experts zijn ervan overtuigd dat we tegen 2050 niet meer hetzelfde eetpatroon kunnen hebben als in 2011. Toch is er scepsis. „De psychologische afkeer in het Westen van het eten van insecten zit diep in de cultuur geworteld”, zegt Van Huis. „En er is vooralsnog weinig sprake van grootschalige projecten die toelaten om insecten op industriële schaal te kweken. Er zijn dus zowel economische als maatschappelijke drempels.”

I

n zuidelijk Afrika worden er elk jaar naar schatting tien miljard Mopana-rupsen geoogst op een gebied dat de helft zo groot is als dat van Nederland. Die activiteit levert de lokale economie een jaarlijkse omzet op van circa 85 miljoen dollar. „Dat is geen industriële teelt”, zegt Van Huis. „De oogst van die rupsen gebeurt in de vrije natuur.” Het seizoensgebonden karakter ervan zorgt ervoor dat de oogst en handel in deze insecten slechts voor een klein deel van het jaar een belangrijke bron van voedsel en inkomsten zijn.

Ook in Nederland botst de branche op zijn economische grenzen. Er zijn op dit ogenblik een vijftiental professionele kwekers in het land actief. „Het kweken van sprinkhanen is zeer arbeidsintensief”, meldt Ruud Meertens op de website van zijn kwekerij in Someren. „Sprinkhanen worden bij ons tot zes keer per dag met de hand gevoerd, en dat duurt telkens zo’n drie kwartier tot een uur.”

Dat is de reden waarom vele kwekers en ingewijden in de branche sprinkhanen vergelijken met kaviaar. Voor één kilo wordt algauw 60 euro betaald op de markt, terwijl een kilo meelwormen – die veel gemakkelijker te kweken zijn – ongeveer 12 euro kost.

Die kostprijs zou wel eens een hoge drempel kunnen worden voor de menselijke consumptie van insecten.

Nu leveren Nederlandse insectenkwekers hun producten bijna uitsluitend aan gespecialiseerde groothandels en dierenwinkels. „Slechts 1 procent van onze omzet is bestemd voor menselijk gebruik”, zegt Wim Soetendaal van Starfood, een kwekerij uit Gelderland.

Om te kunnen concurreren met andere eiwitrijke producten zoals vlees en vis, zal de marktprijs voor insecten fors naar beneden moeten.

Van Huis denkt niet dat dat op de korte termijn te gebeuren staat. Hij gelooft veel meer in de grootschalige verkoop van insecten voor de vee- en visvoederindustrie en in innovatieve kweekmethodes om dat mogelijk te maken.

Aan de Wageningen Universiteit worden momenteel drie kweken bestudeerd: meelwormen, krekels en soldatenvliegen. Er wordt nagekeken welke organische afvalstromen het best geschikt zijn om er die insectensoorten op te laten gedijen. „We zijn voor die proeven in nauw contact met Venik, het belangenplatform van Nederlandse insectenkwekers”, zegt Van Huis.

Het doel is om uit die insectenkweek duurzame eiwitten te halen die als alternatief kunnen dienen voor vismeel en andere dierlijke voedingsadditieven. In de buurt van Breda is sinds vorig jaar een commercieel opstartbedrijf actief, Protix Biosystems, dat gebruik maakt van die afvaltechniek en gefinancierd wordt door het Dutch Greentech Fund, een fonds waarin de TU Delft, Wageningen Universiteit en Rabobank participeren.

Het potentieel voor de consumptie van insecteneiwit is groot. Als alleen al tegen 2050 circa vijf procent van de mondiale eiwitbehoefte geleverd zou kunnen worden door insecten, dan zou dit de branche wereldwijd een omzet kunnen opleveren van 45 miljard euro.

Ook Marleen Vrij van het adviesbureau Zetadec is enthousiast. Ze ziet grote mogelijkheden voor de branche. „Maar dan moet de insectenkweek dringend opgeschaald worden. En dat is lastig omdat er nog geen markt is en veel wettelijke onduidelijkheid.”

Dat is de reden waarom grote spelers zoals Nutreco, producent van visen veevoer, voorlopig de kat uit de boom kijken. „Insectenvoer heeft zeker hun interesse”, zegt Marleen Vrij, „maar de sprong in het duister is nog te groot.”

Sprinkhanen zorgen voor verkeersslachtoffers

Europese treksprinkhaan (Locusta migrat.)

Rupsen vangen levert een jaarsalaris op De Mopane-worm (een rups van de tropische vlinder Gonimbrasia belina) wordt op vrij grote schaal verhandeld.

In landen als Botswana, Zambia, Zimbabwe en Zuid-Afrika is rond deze rups een hele industrie ontstaan.

Alleen al in zuidelijk Afrika worden ieder jaar zo’n 9,5 miljard rupsen gevangen in de vrije natuur, goed voor een totale omzet van 85 miljoen dollar (60 miljard euro). De lokale bevolking reist soms honderden kilometer ver om de lekkernij te vangen, want een oogst van zeven dagen kan een jaarsalaris opleveren. In Congo zijn de eetbare insecten vaak zelfs duurder dan biefstuk, zo blijkt uit een studie van de universiteit van Wageningen.

In 1999 kostte een kilo Mopane-rupsen 12 dollar op de markt van Bukavu, vier keer meer dan 1 kilo rundvlees.

Van de meeste rupsen wordt de darminhoud uitgeknepen. Vervolgens wordt het omhulsel kort gekookt en gedurende een tot twee dagen in de zon te drogen gelegd, zodat ze langer houdbaar zijn.

Waarom is nagenoeg niemand bereid om gedroogde insecten te proeven? Deze krant nam de proef op de som. „Het was geen feestmaal.”

E

Illustratie Pepijn Barnard

en insect opeten, is dat vies?

Eigenlijk zit het allemaal tussen de oren. Een logische verklaring voor het feit dat de meeste vleesetende inwoners in Europa bijna uitsluitend koeien, varkens, kippen of schapen eten en geen insecten – terwijl er meer dan een miljoen verschillende diersoorten zijn op de wereld – is er niet.

Dat bleek toen deze krant voor een proefsessie van gevriesdroogde insecten naar vrijwilligers zocht op de redactievloer. „Liever niet”, was

de meest gehoorde reactie. Op de vraag waarom, bleven de meesten het antwoord schuldig. Uiteindelijk werden er vier kandidaten bereid gevonden de smaaktest te ondergaan. De verwachtingen waren hoog gespannen – misschien wel wat te hoog. „Het was geen feestmaal”, reageerde Patricia Veldhuis, coördinator van de weekendbijlage economie, na de sessie. De buffalo-wormpjes die ze als een borrelhapje in de mond nam, vond ze eerder „muf, droog en melig” smaken. Steven Derix, redacteur economie, proefde er wel wat lekkers in: „Die larven hebben iets plantaardigs”. Vormgeefster Nandan Lemmers vond dat ook: „Doet me denken aan gepofte rijst.

Geschikt voor bij de sla.”

smáken die insecten?

Waarna de gevriesdroogde sprinkhanen aan de beurt kwamen.

Die wekten bij de meeste vrijwilligers de grootste achterdocht. Sander Voormolen, wetenschapsredacteur, liet zich niet kennen. Zonder de vleugels ervan af te pellen, nam hij meteen een flinke hap. „Smaakt naar vette olie”, zei hij terwijl hij de kop tussen zijn tanden fijn maalde. „Nootachtig”, noteerde amateurkok Derix op het proefblad. „Vis”, gaf Nandan Lemmers aan. Duidelijk het proefgedeelte met de meest uiteenlopende beoordelingen.

De vier kleine zakjes larven die daarna volgden – in de opmerkelijke smaken B BQ, Salt N'Vinegar, Sour Cream & Onion en Cheddar Cheese – kon niemand bekoren. De meest gehoorde uitspraken waren: „kunst-

matig”, „ranzig” tot zelfs „uitgesproken vies”.

Als beloning volgde de lolly met een worm of een krekel erin gesmolten. Een mooi product, vond iedereen – het oog wil ook wat. En best spannend: zouden kinderen blijven likken tot het insect uit het snoepgoed te voorschijn kwam? De Californische lekkernij doorstond de test glansrijk als het meest originele product. „Je moet die sprinkhanen en meelwormen in de pan braden”, zei een bijdehante collega na afloop.

Gelijk heeft ze. Insecten worden gevriesdroogd opdat ze langer houdbaar blijven. In de pan nemen ze gemakkelijk weer vocht op, zodat de erin gedroogde smaakstructuur opnieuw wordt versterkt.

(Gonimbrasia belina)

Knapperige worm lijkt op gepofte rijst

De smaaktest

Eiwitten oké, maar hoe

In Amerika zie je wel eens sprinkhanen op de menukaart staan – bekend als landshrimps. Volgens kenners smaken ze inderdaad naar een krokante garnaal. In de groothandelsketen Sligro zijn sprinkhanen te koop onder de productnaam Bugs Locusta, in potjes van 50 gram, 35 stuks, van Nederlandse makelij. De diertjes worden gevriesdroogd: ze worden bevroren, waarna onder zeer lage druk de ijsmoleculen verdampen. Wat van de insecten rest, is een extreem droog karkas.

Soorten zoals de woestijnsprinkhaan, de treksprinkhaan (zie afbeelding) of de rode en bruine sprinkhaan kunnen in grote zwermen voorkomen in Afrika. Al deze soorten zijn geschikt voor menselijke consumptie. De sabelsprinkhaan (lokale naam: edible grasshopper) geldt in zuidelijk Afrika als een speciale delicatesse. Gedurende hun vlucht in november verzamelen vrouwen en kinderen de insecten. Dat vangen gebeurt rondom lantaarnpalen in de steden, zodra de temperatuur zakt bij het vallen van de avond.

Dit leidt ieder jaar weer tot verkeersslachtoffers.

Meelworm (Tenebrio molitor)

Gebakken meelwormen doen denken aan gepofte rijst. Ze zijn erg knapperig. Liefhebbers vinden zelfs dat de wormen een nootachtige smaak hebben, maar sceptici spreken dat tegen. Ze zijn vrij gemakkelijk te kweken en daarom ook een heel stuk goedkoper dan sprinkhanen. Bij de Sligro worden ze Bugs Triobolo genoemd en verpakt in potjes van 50 gram: goed voor circa 1250 gevriesdroogde exemplaren.

De levenscyclus van een meelworm kent vier stadia: het ei, de larve, de pop en de tor. De larven worden meelwormen genoemd. Het pantser van de meelworm bestaat uit chitine, wat goed zou zijn voor de darmwerking en de bloedspiegel. In de tropen kunnen volwassen larven – zoals die van de palmsnuitkever – tien centimeter lang worden en meer dan 6 gram wegen. Omgevallen palmen fungeren als broedplaats. De vetrijke larven kunnen zonder olie gebakken worden. De meelworm is in het volwassen stadium een zwart kevertje dat zelden vliegt.

Foto’s Hollandse Hoogte, Fotonatura, AFP

EcoLogisch

Big Mac wordt groener ‘Fast food’ heeft een dubieus imago op ecogebied. Is dat terecht?

Fout. ‘Stemmen met je portemonnee’ – daarover ging het vorige week op deze plek. Zie ook: de website van Rank A Brand, een club van drie professionals en een legertje vrijwilligers die hippe en chique consumentenmerken beoordelen op milieuen menslievendheid.

De redenering is even simpel als doeltreffend: wanneer de consument geen cent uitgeeft aan vuile merken, dan sterven die vanzelf uit in plaats van de bomen, bloemen en dieren.

Daarom eet ik alleen in uiterste noodzaak bij McDonald’s. Een dampend rundvleespaleis is het: de poep, pies, scheten en boeren van runderen leveren een niet te verwaarlozen bijdrage aan de verstikkende broeikas op aarde. En dan al dat afval dat ze produceren!

Dacht ik. Even kijken wat Rank A Brand erover zegt.

Niks. Waarom niet? „We zijn net begonnen met food”, zegt medewerker Verie Aarts. „We hebben een twitterpoll gehouden over de vraag wat we als eerste doen.

Dat wordt: biermerken.”

Stemt allen op fastfood voor volgend onderzoek: @RankABrand!?

Goed. Twijfel slaat toe. Hoe zuiver is m’n (voor)oordeel over McDonald’s? Nadere studie leert een paar dingen.

Alle 225 restaurants in Nederland zijn sinds ruim drie jaar aangesloten op groene stroom en groen aardgas. De plastic verpakking is ingeruild voor karton, grotendeels gemaakt uit gerecycled papier. Het varkensvlees, de vis, de eieren en de koffie bij McDonald’s zijn voorzien van keurmerken die als betrouwbaar te boek staan.

(Hé, niet het rundvlees...) De rode huiskleur wordt in heel Europa vervangen door groen om te onderstrepen dat het bedrijf de tekenen des tijds goed verstaat.

Voor goede gezondheid blijft gelden: eet en drink alles met mate, dus ook Big Mac c.s. Maar bij het langslopen van de grote gele M hoeft knorrende trek niet langer te strijden met een knagend geweten. Of vergis ik me? Reacties: #Ecologisch.

Gijsbert van Es