2015
Ετήσια Επιθεώρηση
Ινστιτούτου ΕρευνώνΠΡΟΜΗΘΕΑΣ
ΕΤΗΣΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
Ιστορίας, Κοινωνίας και Πολιτικής Γράφουν Κώστας Γουλιάμος Ζήνωνας Τζιάρρας Νίκος Μούδουρος Γιάννος Κατσουρίδης Αλέξης Αλέκου Μιχάλης N. Μιχαήλ Αντρέας Παναγιώτου
Εκδοτική Επιμέλεια
Ινστιτούτο Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ
2015
Επιμέλεια: Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας Σχεδιασμός: Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας Εκτύπωση: Quality Press Έκδοση Ινστιτούτου Ερευνών Προμηθέας ISSN 2421-7700
© Copyright Εκδόσεις Ινστιτούτου Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ 2015
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κώστας Γουλιάμος,
(Πρύτανης Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Ινστιτούτου Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ)
Πρόλογος ...........................................................................................................07 Ζήνωνας Τζιάρρας,
(Τμήμα Πολιτικής & Διεθνών Σπουδών, University of Warwick, και Εμπειρογνώμων στο Ινστιτούτο Strategy International)
Η Σημασία των Παγκόσμιων και Περιφερειακών Ενεργειακών Μεταβολών για την Κύπρο: Η (Γεω)πολιτική Διάσταση ..................................11 Νίκος Μούδουρος,
(Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Κύπρου και μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου ΠΡΟΜΗΘΕΑ)
Ο συντηρητισμός στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας ...............................29 Γιάννος Κατσουρίδης,
(Επιστημονικός Διευθυντής Ινστιτούτου Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ και Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κύπρου)
Οι Ευρωεκλογές του 2014 στην Κύπρο και οι επιπτώσεις στο πολιτικό και κομματικό σύστημα ...............................................................47 Αλέξης Αλέκου,
(Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου ΠΡΟΜΗΘΕΑ)
Ένωση, Αντιαποικιακό κίνημα και το δημοψήφισμα του 1950 .........................67 Μιχάλης N. Μιχαήλ,
(Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών - Πανεπιστήμιο Κύπρου και μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου ΠΡΟΜΗΘΕΑ)
Μια οθωμανορθόδοξη άρχουσα τάξη, ένας οθωμανός διοικητής και το 1821 στην Κύπρο ..........................................................................................89 Αντρέας Παναγιώτου,
(Τμήμα Δημοσιογραφίας - Πανεπιστήμιο Frederick)
Ο Ρολάνδος Κατσιαούνης και η εποχή του .......................................................115 Σημ.: Το περιεχόμενο των κειμένων της παρούσας έκδοσης αποτελεί προσωπική άποψη έκαστου συγγραφέα και δεν δεσμεύει καθ’ οιονδήποτε τρόπο το Ινστιτούτο.
Κώστας Γουλιάμος
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ιστορικά βρισκόμαστε, ως κοινωνία, σε μεταβατικό σημείο. Έχουν καταγραφεί και γίνονται αλλαγές στον κοινωνικό ιστό χωρίς ωστόσο να έχει επιχειρηθεί – επιστημονικά και ερευνητικά - η προσήκουσα ενδοσκόπηση. Εν ολίγοις, δεν έχει επιχειρηθεί μια μεθοδική και συστηματική ανατομία του κοινωνικού και πολιτικού μετασχηματισμού της Κύπρου. Μολονότι υπάρχουν κάποιες μελέτες, εντούτοις η αποτύπωση της εν λόγω ανατομίας έχει αποσπασματικό, αν όχι πλημμελή χαρακτήρα και μάλιστα περιγραφικό που, ως τέτοιος, δεν μπορεί να αποκτήσει μια καθολική κριτική υπόσταση και προσέγγιση των συστατικών παραγόντων που ορίζουν και καθορίζουν το σύγχρονο κοινωνικό μετασχηματισμό της Κύπρου. Ένα τέτοιο συστατικό είναι για παράδειγμα, ο κτητικός ατομικισμός και μια εξ’ αυτού σημειούμενη παθογένεια, ο ατομικιστικός ορθολογισμός που κυριαρχεί στη μεταπολεμική κυπριακή κοινωνία όχι μόνο ως οικονομικός υπολογισμός, αλλά και ως κοινωνικό ιδανικό (αξία). Σε κάθε περίπτωση η διαιωνιζόμενη και εντεινόμενη κεφαλαιοκρατική κρίση που μαστίζει την Ευρώπη από το 2007, έχει διαβρώσει και την κοινωνική συνοχή της Κύπρου. Κατεδάφισε τις εργασιακές σχέσεις, υποδαύλισε τους δημοκρατικούς θεσμούς και υπονόμευσε παραδοσιακά συστήματα αξιών, πεποιθήσεων, στάσεων και συμπεριφορών. Εισήγαγε το αίσθημα υπακοής στη λογική νεοφιλελεύθερων μνημονιακών πολιτικών αλλά και διαδικασιών επίλυσης του κυπριακού βάσει νεοταξικών και ΝΑΤΟϊκών κριτηρίων ασφάλειας και συναίνεσης. Ταυτόχρονα, υπέθαλψε κάθε γενική κοινωνικοποίηση που καλλιεργούσε μια κοινωνική μηχανική αλληλεγγύης αλλά και εμπιστοσύνης στους πολιτικούς θεσμούς. Η επιστημονική και ερευνητική κοινότητα οφείλει να μελετήσει ένα τέτοιο περιβάλλον βίαιης αποσύνθεσης και αναδιάρθρωσης της κοινωνικής οργάνωσης. Οι αντινομίες και τα πάμπολλα τραγικά παράδοξα, οι παθογένειες του επιχειρηματικού, γραφειοκρατικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, το πελατειακό κράτος, η γεωπολιτική αναδιάταξη της περιοχής της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η ιλιγγιώδης διεύρυνση των
7
Πρόλογος
ανισοτήτων και η ραγδαία φτωχοποίηση των νοικοκυριών, το ζήτημα της κατανομής και αναδιανομής του πλούτου, η κρίση του κράτους και των θεσμών, όλα τούτα και άλλα, τέλος πάντων, ζητήματα τείνουν να φυσικοποιούνται. Τείνουν να γίνουν κανονικότητες και, ως εκ τούτου, αξίζει να μελετηθούν συστηματικά και μεθοδικά. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον , o «Προμηθέας», εκδίδει την πρώτη «Ετήσια Επιθεώρηση Ιστορίας, Κοινωνίας και Πολιτικής». Έκδοση, που ευελπιστούμε στην πορεία να καταστεί θεμέλιο για την ανάπτυξη της θεωρητικής και εμπειρικής έρευνας και συνάμα γνώσης. Η «Επιθεώρηση» φιλοδοξεί ν’ ανοίξει ένα χώρο διαλόγου (και όχι περιγραφικής περιοδολόγησης) χωρίς από την άλλη πλευρά να θέλει να μετατρέψει τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές προσεγγίσεις και αναλύσεις σε θετικές επιστήμες. Ειδικότερα, μέσω των θεωρητικών και εμπειρικών κειμένων έρευνας, η «Επιθεώρηση», επιχειρεί να διεισδύσει και να εξακριβώσει τα δεδομένα, αναλύοντας τους οικονομικούς, πολιτικούς, ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς μηχανισμούς, συμβάλλοντας έτσι: (α) στη δημιουργία σωστών ερωτημάτων, (β) στη δημοκρατική επιστημονική αντιπαράθεση, και (γ) στην κριτική επεξεργασία και ανάλυση. Η «Επιθεώρηση» γίνεται, δίχως άλλο, για τη χώρα μας σχεδία ιστορικού και κοινωνικού αναστοχασμού, φιλοδοξώντας να συμπληρώσει παράλληλα και το παρατηρούμενο κενό. Η κριτική σκέψη, προσέγγιση, ερμηνεία και ανάλυση – ως συνεκτικό διανοητικό σύνολο των κειμένων – αποτελεί μια vim locomotivam (κινητήρια δύναμη, για να δανειστώ την έκφραση του Kant από την «Κριτική της κριτικής δύναμης») για την απαιτούμενη πρόσληψη και σύλληψη μιας, κατά την άποψη μου, κίβδηλης αστι(υ)κοποίησης της κυπριακής κοινωνίας. Επιπρόσθετα, οφείλω να επισημάνω εξ αρχής ότι πρόκειται για περιοδική έκδοση τόσο πλούσια και σύνθετη ώστε να μπορούν να αποτυπώνονται και διατυπώνονται οι συντεταγμένες της κριτικής σκέψης (επί ζητημάτων, προβλημάτων, ιδεών αλλά και επιχειρημάτων) ως οργανική αναγκαιότητα για τη διαδικασία απόκτησης γνώσης της κυπριακής κοινωνίας και του ρόλου της στον τοπικό, περιφερειακό και διεθνή χώρο.
8
Κ ώ σ τ α ς Γο υ λ ι ά μ ο ς
Υπό αυτή την έννοια, το περιοδικό αποφεύγοντας τις γενικότητες καθίσταται η σχεδία ενός nexus effectivus (μια αιτιώδης σύνδεση) με την ίδια την κοινωνία, παρέχοντας μια διαρκή δυνατότητα σημασιών, ερμηνειών και νοημάτων μέσα από συστηματικές διερευνήσεις των διαδοχικών διαμορφώσεων ή /και μεταμορφώσεων αλλά και των μορφολογικών (ομόσημων και μη) συντεταγμένων της νεωτερικής Κύπρου. Αυτή ακριβώς η αναζήτηση, κριτική ερμηνεία και αποτύπωση των συντεταγμένων φιλοδοξεί να εγκαινιάσει ένα πρότυπο, ή αλλιώς, το παραδειγματικό πεδίο ενός διανοητικού και κοινωνικού (δια)λόγου με όρους όμως εγκυρότητας, αληθοέπειας, φερέγγυας ευρυμάθειας και ποιότητας σκέψης. Στην παρούσα έκδοση της «Ετήσιας Επιθεώρησης» οι συγγραφείς διατυπώνουν διεισδυτικές παρατηρήσεις και θέσεις που ξεφεύγουν από περιγραφικές οπτικές. Ωστόσο, η δύναμη της ανάλυσής τους και η πρωτοτυπία της προσέγγισης δεν συνίσταται πρωταρχικά στις επισημάνσεις τους, ή στις ενεργητικές μορφές κοινωνικής παρέμβασης, αλλά στη συγκριτική – κριτική τους μέθοδο και, συνάμα, στην απόρριψη του εύκολου εξισωτισμού. Στοιχεία που δημιουργούν τη βάση ώστε η «Ετήσια Επιθεώρηση» να αποτελεί το απαραίτητο ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη της κυπριακής κοινωνίας. Δεν θεωρούμε ότι τα κείμενα αυτά αποτελούν θέσφατο, ούτε θα ήταν δυνατόν να καλυφθούν όλες οι πτυχές που συνθέτουν την κοινωνική, πολιτισμική και πνευματική δραστηριότητα της Κύπρου σε αυτά. Η «Επιθεώρηση» προσπαθεί να συνθέσει κείμενα σύγχρονα, αλλά και ιστορικά, «ταξιδεύοντας», ας μου επιτραπεί η έκφραση, μέσα στον χρόνο και διαμέσου γνωστικών κλάδων. Σκόπιμα δεν περιορίστηκε σε γεγονότα του εκάστοτε παρελθόντος χρόνου ώστε να δίνεται βήμα σε ερευνητές και συγγραφείς διαφόρων υποβάθρων και ταυτόχρονα να μπορεί ο αναγνώστης να βρίσκει στην «Επιθεώρηση» θέματα ποικίλου περιεχομένου. Τα κείμενα της παρούσας έκδοσης καλύπτουν ζητήματα ιστορίας της Κύπρου, ζητήματα γεωπολιτικής της περιοχής της Μεσογείου και του ρόλου της Τουρκίας και αναλύσεις εκλογικών αγώνων. Θα μπορούσα να σταθώ στο κάθε κείμενο ξεχωριστά αλλά δεν θα το κάνω. Ιδιαίτερη μνεία θα κάνω μόνο σε ένα εκ των άρθρων. Το κείμενο του Αντρέα Παναγιώτου για τον αποβιώσαντα φίλο και συνάδελφο Ρολάνδο Κατσιαούνη.
9
Ο Ρολάνδος αποτέλεσε κορυφαία μορφή της ιστορικής επιστήμης στην Κύπρο με πολυσχιδές έργο, το οποίο αποτελεί την επιτομή του είδους της ανάλυσης την οποία φιλοδοξούμε να ωθήσουμε ως Προμηθέας. Ο Ρολάνδος Κατσιαούνης ήταν ένας ιστορικός επιστήμονας συνεπής με τις επιταγές της επιστήμης του, με μια διεισδυτική οπτική και ανάγνωση των γεγονότων που όφειλε πολλά στο μεθοδολογικό πλαίσιο που υιοθέτησε για την εργασία του. Μια συνέπεια και μια μεθοδολογία που είχε και το τίμημα της, όπως πολύ ορθά επισημαίνει ο Αντρέας Παναγιώτου. Αυτή η έκδοση είναι αφιερωμένη στη μνήμη του.
10