ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΩΝ
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Τευχοσ 73, Απριλιοσ 2020
Η πολιτική αλλαγή κάθε άλλο παρά βέβαιη είναι του Γιάννου Κατσουρίδη, Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου ΠΡΟΜΗΘΕΑ Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Αν ένα πράγμα είναι σίγουρο για την πολιτική είναι ότι δεν λειτουργεί με εικασίες. Το έχουμε δει επανειλημμένα. Βεβαιότητες του παρόντος ανατρέπονται με μεγάλη ευκολία από γεγονότα που κανένας δεν διανοείται ότι θα συμβούν. Η επιδημία του Covid-19 μάς το έχει υπενθυμίσει με τρόπο δυστυχώς τραγικό. Αν υπάρχει πλέον μια βεβαιότητα αυτή είναι η αβεβαιότητα και η ρευστότητα, συνθήκες που δυσκολεύουν όχι μόνο τους πολιτικούς δρώντες να εκτιμήσουν και να δράσουν, αλλά και τους πολιτικούς επιστήμονες να αναλύσουν και να προβλέψουν το πλαίσιο της πολιτικής δράσης. Έστω και έτσι, όμως, κάποιες υποθέσεις εργασίας στη βάση ορισμένων διαπιστώσεων μπορούν να διατυπωθούν. Η παγκοσμιοποίηση αναδεικνύει συνεχώς την πολύπλευρη αλληλεξάρτηση της πολιτικής με την οικονομία, όπως και με πολλές άλλες δράσεις του ανθρώπου και του οικοσυστήματος και παρά την προσπάθεια των κυρίαρχων νεοφιλελεύθερων
περιεχόμενα • Η πολιτική αλλαγή κάθε άλλο παρά βέβαιη είναι • Εκκωφαντική η απουσία της ΕΕ στην αντιμετώπιση της κρίσης • Είτε θα καταπολεμήσουμε την πανδημία με αλληλεγγύη είτε θα τεθεί σε κίνδυνο το μέλλον της ΕΕ
συντακτική επιτροπή
Σωτηρούλα Γιασεμή Κώστας Γουλιάμος Κωστάκης Κωνσταντίνου Χρυσόστομος Πασιαρδής
Ινστιτούτο Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ Ανδρέα Παπακώστα 1, 1037 Καϊμακλί, Λευκωσία, Κύπρος τηλ. 22432111 φαξ.22432112 www.inep.org.cy / info@inep.org.cy
ς νω μέ χο δε εν » ης σ ρε αί εξ τα τώ εσ αθ Tα «κ κότητα να γίνουν πλέον μια πολιτική κανονι σε περιστάσεις είτε πραγματικής είτε εικονικής ανάγκης.
δογμάτων και δυνάμεων για αποσύνδεση της πολιτικής από την οικονομία και ειδικότερα του ελέγχου της ασυδοσίας των αγορών. Η παρούσα επιδημία του Covid-19 μας τονίζει ξανά αυτή τη διαλεκτική σχέση φύσης, οικονομίας και πολιτικής, αφού η πανδημία γονάτισε όχι μόνο τα συστήματα υγείας, αλλά και τις παγκόσμιες αγορές.
Ο πολιτικός ανταγωνισμός, εδώ και πολλά χρόνια, λαμβάνει χώρα μέσα στο κυρίαρχο παράδειγμα (paradigm) του νεοφιλελευθερισμού και ενίοτε του αυταρχισμού και του περιορισμού των δημοκρατικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων των πολιτών (βλ. Ουγγαρία, Βραζιλία, κ.τλ.). Η πολιτική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού οδήγησε, μεταξύ άλλων, στη διάλυση των συστημάτων υγείας και ευρύτερα του κοινωνικού κράτους και τον περιορισμό των εργατικών κεκτημένων. Η εξέλιξη αυτή είναι ακόμα πιο εμφατική στο πλαίσιο της ΕΕ λόγω των ισχυρών παραδόσεων κοινωνικού και κρατικού παρεμβατισμού σε σειρά χωρών της Ευρώπης. Η πανδημία με τον Covid- 19 απέδειξε για μια ακόμη φορά την ανεπαρκή αντίδραση της
ΕΕ και για ορισμένους αναλυτές και το πεπερασμένο των δυνατοτήτων της ως συνέπεια του δομικού και ιδεολογικού της σχεδιασμού. Ο πολιτικός ανταγωνισμός της επόμενης μέρας μπορεί να προσεγγιστεί μέσα από ένα πρίσμα δίπολων ανταγωνισμών και ενός ταυτόχρονου διαχωρισμού των επιπτώσεων σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο/μακροπρόθεσμο επίπεδο. Όλα περιστρέφονται, κυρίως, γύρω από τον ρόλο του κράτους. Τα κυριότερα δίπολα που ήδη αναδεικνύονται ή/και ενισχύονται είναι η πάλη των δυνάμεων, (α) του νεοφιλελευθερισμού και του κεϋνσιανισμού, (β) της παγκοσμιοποίησης και της επιστροφής στο έθνος-κράτος, (γ) της διεύρυνσης των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και του περιορισμού τους. Τα δίπολα αυτά προφανώς δεν λειτουργούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και σε πολλές περιπτώσεις αλληλοδιαπλέκονται, τέμνονται ή και συμπληρώνονται. Βραχυπρόθεσμα διαφαίνεται μια αναβίωση της συζήτησης για επιστροφή εξουσιών στο κράτος και στροφή στη θεματολογία σε πιο
καθημερινά θέματα και ειδικά στην ενίσχυση των δημόσιων συστημάτων υγείας. Η πόλωση στο επίπεδο της οικονομίας είναι αναμενόμενη στο διάστημα μετά τη λήξη των έκτακτων συνθηκών με επίκεντρο τα θέματα κράτους πρόνοιας. Αυτό, πιθανότατα, θα δώσει ώθηση σε κεϋνσιανιστικές προσεγγίσεις. Ταυτόχρονα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι πολύ πιθανόν, σε αρκετές χώρες, το νεοφιλελεύθερο αφήγημα να δεχθεί πιέσεις που να οδηγήσουν ακόμη και σε ρήγματα της ηγεμονίας του. Το ερώτημα αν θα μεταλλαχθεί σε κάτι που θα έχει μια πιο ανθρώπινη και κοινωνική διάσταση, αν θα παραμείνει το ίδιο ή αν η αριστερά ή κάποιος άλλος ιδεολογικός σχηματισμός αρθρώσει
ένα εναλλακτικό πολιτικό λόγο (που θα μπορεί να μετουσιωθεί σε πράξη) εξαρτάται, όπως σε όλες τις περιπτώσεις, από τη διαμεσολάβηση των πολιτικών υποκειμένων. Τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα τα «καθεστώτα εξαίρεσης» ενδεχομένως να γίνουν πλέον μια πολιτική κανονικότητα σε περιστάσεις είτε πραγματικής, είτε εικονικής ανάγκης. Αυτό προκύπτει όχι μόνο λόγω των ίδιων των έκτακτων συνθηκών, αλλά και της μεγάλης σημασίας που αποκτούν τα θέματα ασφάλειας για τις κοινωνίες, καθώς και του κλονισμού της εμπιστοσύνης στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς που αναμένεται να επιδεινωθεί.
Αυτά οδηγούν με τη σειρά τους σε ευνοϊκές συνθήκες περιορισμού των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων, ακόμα και με τη συγκατάθεση των πολιτών. Βολικό για μια αυταρχική λαϊκή δεξιά και ακροδεξιά. Στο πλαίσιο αυτό αναμένω ότι θα τεθούν πιο έντονα ζητήματα ανθρωπίνων, πολιτικών, κοινωνικών και εργατικών δικαιωμάτων.
έκτασης της παγκοσμιοποίησης, εθνικής κυριαρχίας, οικολογίας, το μεταναστευτικό, ο ρόλος της ΕΕ, αναμένεται να είναι κυρίαρχα σε αυτό το πλαίσιο. Ειδικότερα, οι εθνικιστικές, αντι-μεταναστευτικές δυνάμεις αναμένω να ευνοηθούν και θα αυξάνονται τα αιτήματα για κλείσιμο συνόρων και εκδίωξη μεταναστών και προσφύγων.
Η διελκυστίνδα παγκοσμιοποίησης και έθνους-κράτους, αν και σε ορισμένα σημεία ψευδής αφού δεν εκτιμώ ότι μπορεί να αναστραφεί η δυναμική της παγκοσμιοποίησης, είναι πιθανόν να προκαλέσει περαιτέρω ενίσχυση ευρωσκεπτικιστικών, εθνικιστικών και λαϊκιστικών δυνάμεων. Χώρες στις οποίες θα πραγματοποιηθούν εκλογές σύντομα αναμένεται να αντικατοπτριστεί αυτό. Ζητήματα περιεχομένου και
Το κυριότερο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί είναι ότι η επόμενη μέρα μπορεί να επιφέρει αλλαγές σε πολιτικές αντιλήψεις, πρακτικές και δομές. Αυτό, όμως, δεν είναι βέβαιο. Το αν αυτό θα γίνει και σε ποια έκταση ή αν μετά από μια αρχική πρώτη αντίδραση θα οδηγηθούμε και πάλι στις αγκάλες του νεοφιλελευθερισμού θα εξαρτηθεί από τους συσχετισμούς κοινωνικής και πολιτικής ισχύος και τη βούληση των πολιτικών δρώντων.
Εκκωφαντική η απουσία της ΕΕ στην αντιμετώπιση της κρίσης
Ο κορωνοϊός θερίζει στην ΕΕ, αφήνοντας πίσω του εκατόμβες θυμάτων και ανείπωτη φτώχεια.Η πανδημία έχει επικυριαρχήσει, καθώς από την πρώτη μέρα βρήκε την Ένωσηνα ασθενεί, γονατισμένη, από τις ίδιες τις πολιτικές της. Την τελευταία δεκαετία το διευθυντήριο των Βρυξελλών ζητούσε, επανειλημμένα, από τα κράτη μέλη να μειώσουν δραστικά τις δαπάνες στον τομέα της δημόσιας υγείας και να προχωρήσουν σε ιδιωτικοποίηση του κλάδου.Όπως και έγινε. Με τις αλλεπάλληλες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιβλήθηκαν από την Κομισιόν, το υπέρτατο αγαθό της υγεία κατέστη εμπόρευμα, τα δημόσια νοσηλευτήρια
αφέθηκανυποστελεχωμένα με σοβαρές ελλείψεις εξοπλισμού και αναλώσιμων, ενώ τα εργασιακά δικαιώματα του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού καταπατήθηκαν ανελέητα. Ως επακόλουθο ολόκληρος ο τομέα της δημόσιας υγεία οδηγήθηκε σε αφαίμαξη. Με ιδιαίτερο ζήλο οι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού και στην Κύπρο, υπό τις οδηγίες της κυβέρνησης Αναστασιάδη-ΔΗΣΥ, απέκοψαν από τον τομέα της υγεία 600 εκ. ευρώ, απογυμνώνοντας τα δημόσια νοσηλευτήρια και κατατάσσοντας τη χώρα μας στην τελευταία θέση μεταξύ των κρατών μελώντης ΕΕ όσον αφορά τις δαπάνες για την υγεία.
Οι εθνικές κυβερνήσεις είναι οι αρμόδιες για την οργάνωση και εξασφάλιση της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά η ΕΕ έχει την ευθύνη να συμπληρώνει τις εθνικές πολιτικές, βοηθώντας τα κράτη μέλη να επιτυγχάνουν τους κοινούς στόχους για υψηλό επίπεδο υγείας και ποιοτική υγειονομική περίθαλψη για όλους.Γι΄ αυτό και σήμερα οι λαοί και τα κράτη μέλη απαιτούν στήριξη και έμπρακτη αλληλεγγύη από την ΕΕ, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την πανδημίααλλά και τις επιπτώσεις των πολιτικών που η ίδια η ΕΕ επέβαλε τον τομέα της δημόσιας υγείας. Ωστόσο,η ΕΕ συνεχίζει αδιάλειπτα να παραμένει απούσα. Όσα αποφασίστηκαν μέχρι τώρα από την ΕΕ είναι πολύ κατώτερα των δραματικών καταστάσεων που ζούμε. Για ακόμη μια φορά κυριάρχησαν οι σκληροί ανταγωνισμοί και τα οικονομικά συμφέροντα των ισχυρών κρατών και των μονοπωλίων.Ενώ η ΕΕ κατέχει πληθώρα μηχανισμών για συντονισμό των κρατών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν έχουμε δει καμία ουσιαστική ευρωπαϊκή δράση στον τομέα της υγείας. Με τη διαδικασία, λοιπόν, του κατεπείγοντος, απευθυνθήκαμε στην Κομισιόν, θέτοντας ενώπιόν της τις ευθύνες που έχει για προστασία της δημόσιας υγείας και ζητήσαμε να μας απαντήσει, ξεκάθαρα, στα πιο κάτω εύλογα ερωτήματα που βασανίζουν τον καθένα μας. -Ποια μέτρα έλαβε η ΕΕ τα τελευταία χρόνια, για να στηρίξει τα δημόσια νοσηλευτήρια, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως είναι η κρίση που βιώνουμε,
σήμερα, λόγω της πανδημίας; -Γιατί δεν έχει καταρτιστεί, ακόμη, μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή στρατηγική στον τομέα της υγείας για τη βραχυπρόθεσμη αντιμετώπισης της κρίσης (π.χ με άμεση έναρξη παραγωγής του απαραίτητου εξοπλισμού, φαρμάκων και άλλων αναλώσιμων προϊόντωνεντός της ΕΕ, άμεση χρηματοδότηση των δημόσιων νοσηλευτηρίων κτλ), αλλά και για τη μακροπρόθεσμη διαχείριση του τομέα της υγείας μετά τη λήξη της πανδημίας; -Τι παρεμβάσεις έγιναν από την Κομισιόν προς τα κράτη μέλη, ώστε να παρασχεθεί ουσιαστική βοήθεια και στήριξη στον τομέα της δημόσιας υγείας, ιδιαίτερα στα κράτη που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία; Η ΕΕ έχει χρέος να δράσει με ανθρωπισμό και να επιδείξει έμπρακτη αλληλεγγύη,ώστε να διαφυλάξει το υπέρτατο αγαθό της δημόσιας υγείας όλων ανεξαιρέτως των ανθρώπων. Η εκκωφαντική της απουσία από τον αγώνα που δίνουν καθημερινά οι λαοί της Ένωσης, δεν μπορεί να γίνει άλλο ανεκτή…
Είτε θα καταπολεμήσουμε την πανδημία με αλληλεγγύη είτε θα τεθεί σε κίνδυνο το μέλλον της ΕΕ «Τώρα είναι η ώρα να ορίσουμε και να υλοποιήσουμε μια συνεκτική απάντηση για την καταπολέμηση ενός ιού που μας επηρεάζει όλους. Ο προγραμματισμός για την Υγεία είναι μονόδρομος: η ΕΕ χρειάζεται επειγόντως να διαθέσει καλύτερα τους υπάρχοντες πόρους και να βοηθήσει τις χώρες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, να κινητοποιήσει τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα για την παραγωγή και διανομή μασκών, εξετάσεων και φαρμάκων, και να συντονίσει τις ενέργειες μετά το πρώτο ξέσπασμα, έτσι ώστε να αποτρέψει την επιστροφή μιας μαζικής μετάδοσης». Η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας 2020 δεν θα μπορούσε να έρθει σε μια πιο καθοριστική στιγμή για το μέλλον της παγκόσμιας υγείας καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει την πανδημία COVID-19. Η τρέχουσα κρίση έχει αποκαλύψει τις αδυναμίες εξαιτίας της συνεχιζόμενη λιτότητας και της αυξανόμενης ιδιωτικοποίησης των συστημάτων δημόσιας υγείας, ενώ οι συνθήκες για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης αφέθηκαν να επιδεινωθούν και το μερίδιο αγοράς που κατέχουν οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες οδήγησε το κόστος στα ύψη και μείωσε την πρόσβαση στους πιο ευάλωτους. Αυτή η πανδημία πρέπει να δώσει ώθηση σε μια πιο έντονη υπεράσπιση της δημόσιας υγείας και να ισχυροποιήσει την παγκόσμια συνεργασία για την αντιμετώπιση τέτοιων κοινών προκλήσεων. Η ανεπαρκής ανταπόκριση της ΕΕ στην πανδημία έχει αφήσει πολλά να είναι στη σφαίρα της επιθυμίας, με τους πολίτες να πληρώνουν το τελικό κόστος, όπως εξηγεί ο συνπρόεδρος της GUE / NGL ManonAubry (FranceInsoumise, Γαλλία): «Η πανδημία COVID-19 αποκάλυψε την επικίνδυνη απουσία συντονισμού μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών σε περιόδους κρίσης στον τομέα της υγείας. Από τον Ιανουάριο, τα κράτη μέλη υποτίμησαν το ζήτημα και έκαναν αντιφατικές πολιτικές επιλογές, ενώ η ΕΕ απέτυχε εντελώς να προωθήσει μια κοινή στρατηγική.»
Σχετικά με την συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης για τη συζήτηση της χρηματοδότησης μέτρων για την προστασία και την επανεκκίνηση της οικονομίας που πλήττεται από το COVID-19, ο συν-πρόεδρος Martin Schirdewan (DIE LINKE, Γερμανία) αναφέρει ότι ένας κοινός μηχανισμός χρηματοδότησης είναι ο μόνος τρόπος για την προστασία των πολιτών από μια απειλή που είναι κοινή σε όλους: «Οι πληροφορίες ότι το Eurogroup ετοιμάζεται να αποκλείσει τα κορονο-ομόλογα και να πιέσει προς τη χρήση του ταμείου διάσωσης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ), είναι πολύ ανησυχητικές. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι τα κορονο-ομόλογα να υποστηριχθούν από την ΕΚΤ έτσι ώστε να διασφαλίσουμε ότι τα κράτη μέλη μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτήν την κρίση με βιώσιμο τρόπο». «Αντιμετωπίζουμε μια άνευ προηγουμένου δοκιμασία αλληλεγγύης. Φαίνεται ωστόσο πως οι ηγέτες μας είναι διατεθειμένοι να απορρίψουν την έννοια ενός μηχανισμού χρέους που βασίζεται στην αλληλεγγύη και να δεσμευτούν για άλλη μια φορά στη λιτότητα. Εάν οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Ολλανδίας επιμένουν να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο, θα θέσουν σε κίνδυνο το μέλλον της ίδιας της ΕΕ. Εάν δεν μπορούν να ενεργήσουν με αλληλεγγύη εν μέσω αυτής της πανδημίας, τότε δεν θα το κάνουν ποτέ », κατέληξε ο Schirdewan».