NULAND
DOOR DE JAREN HEEN
Nuland
HEEMKUNDEWERKGROEP NUWELANT In het najaar van 1978 werd door enkele geschiedenisenthousiastelingen in ons dorp een heemkundewerkgroep opgericht, in navolging van enkele plaatsen in de omgeving. Als naam kreeg de vereniging een oude spellingsvariant van Nuland mee. Aanvankelijk richtte de werkgroep zich vooral op het verzamelen van vooroorlogse foto’s, die jaarlijks op druk bezochte tentoonstellingen in de Meent werden getoond. Gaandeweg verbreedde de heemkundegroep haar werkterrein, en werd er ook Meer weten over heemkunde en de geschiedenis van het
steeds meer serieuzer historisch onderzoek verricht. De resultaten
kerkdorp Nuland? We hebben voor iedereen een schat aan
hiervan werden gepubliceerd in verschillende boekwerken en in
informatie liggen over Nuland, Heeseind en Kruisstraat.
het magazine Spoorzoeker, dat inmiddels aan zijn 34e jaargang
Loop ‘ns een keer op dinsdagmiddag van 14.00-16.00 uur
begint en zo’n 250 vaste abonnees heeft. Door de decennia heen
binnen bij de heemkamer in gemeenschapshuis De Meent in
is de heemkundewerkgroep uitgegroeid tot een vereniging die op
Nuland.
allerlei manieren in de gemeenschap actief en zichtbaar is.
Ook vragen we uw aandacht voor onze vernieuwde
Heemkundewerkgroep Nuwelant is dan ook erg blij dat zij met
Spoorzoeker. Deze is sinds 2019 in Magazine-vorm voor 8
Albert Heijn Nuland mochten samenwerken aan deze mooie
euro te koop bij Albert Heijn en Theo Dirks in Nuland. Wilt u
historische spaaractie. De spaaractie loopt van dinsdag 6 april
een abonnement? Stuur dan een mail naar info@nuwelant.nl of
t/m zondag 16 mei. Bij iedere €10,- aan boodschappen ontvangt
bel Ad van den Boogaard 06-20114564. Slechts € 20,00 per
u een setje met historische plaatjes.
jaar. Voor abonnees buiten Nuland €25,00. Wij wensen u veel spaarplezier! Website Het is u misschien al opgevallen. Heemkundewerkgroep Nuwelant heeft sinds 2020 een nieuwe Website. De site ziet er verfrissend en informatief uit. Naast het doorlopende nieuws kun je gemakkelijk, via links, zoeken in ons foto-archief of het bidprentjes-archief. 3
DRIE GENERATIES ZWANENBERG winkeliers in hart en nieren
Zo mag je de exploitant van een levensmiddelenzaak vandaag de dag eigenlijk niet meer noemen. De winkelier van vroeger is nu de manager van een supermarkt met een groot aantal medewerkers en een assortiment dat enkele duizenden malen groter is dan de paar artikelen die Jan en Nelleke Zwanenberg in 1935 in de garage bij hun woning aan de Singel verkochten.
In 1966 volgde een grote en ingrijpende verbouwing waardoor het vloeroppervlak van de winkel steeg naar ruim 150m2. Enkele jaren later, op 1 oktober 1969, droegen Jan en Nelleke de zaak formeel over aan hun 25-jarige zoon Hannie, inmiddels Han voor zijn personeel. Han belastte zich met de goederenstroom, Nelleke bleef de inkomende en uitgaande financiën beheren.
Daar begon het allemaal op een hele kleine schaal en dat bleef vijf jaar zo. Na het dramatische bombardement van 11 mei 1940 pakte Nelleke de draad, zo goed en zo kwaad als het kon, weer op. Dat viel niet mee met inmiddels enkele kleine kinderen en een invalide man. Jan was namelijk bij het bombardement ernstig gewond geraakt en zou daarvan nooit meer geheel herstellen. Aan het einde van de oorlog brandde het huis van de familie Zwanenberg tot overmaat van ramp af en kwam er een einde aan het winkeltje daar.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw kwam je voor de boodschappen het dorp niet uit. In het wederopbouwende Nederland nam de mobiliteit van de bevolking toe en veranderde dat, maar ondanks een alsmaar grotere druk van de concurrentie groeide de klantenkring gestaag. Dat was in 1980 aanleiding om weer tot verbouwing over te gaan, rigoureus ditmaal, van 150 tot 400m2. Een jaar later ging de winkel verder onder de naam Boxer, die zes jaar werd gevoerd. Han Zwanenberg had inmiddels twaalf mensen in dienst. In 1987 kreeg de zaak de naam Pryma, eveneens binnen de Van Eerdgroep. 3100 klanten bezochten regelmatig de winkel.
Na de bevrijding kwam het gezin Zwanenberg in de Hoogstraat in Nuland terecht. Daar werd in 1946 een winkelruimte van achttien vierkante meter gecreëerd, anderhalf maal groter dan de winkelruimte op de Singel. Daar groeide de winkel al gauw uit zijn jasje door het snel toenemende aantal inwoners van Nuland en de daarmee gepaard gaande behoefte aan levensmiddelen.
4
In 1951 werd een pand aan de Duijn en Daelseweg betrokken en verdubbelde het aantal m2 winkelvloeroppervlak naar 35. Daar bleef het niet bij en de voorspelling van de bedrijfsadviseurs kwam al spoedig uit: in 1956 was de winkel na een verbouwing 49m2 groot. Met de Kroonformule van de Van Eerdgroep uit Veghel kreeg Nuland zijn eerste zelfbedieningszaak. Hoewel Nelleke de dominante persoon in de winkel was, om haar draaide alles, deden de Nulanders hun boodschappen bij “Jan Zwaon”.
In 1993 koos Han voor het Albert Heijn concern, de vlag waaronder het bedrijf nog altijd wordt gevoerd. Maar de rek was er uit aan de Duijn en Daelseweg; uitbreiding was daar niet meer mogelijk. Dus keek Han al enkele jaren uit naar een locatie om te kunnen groeien naar een moderne, volwaardige supermarkt. Dat ging niet zonder haken en ogen, tot het pand van de voormalige discotheek ‘The Beach Club’ aan de Kerkstraat in beeld kwam. Op 18 april 1998 sloot de winkel aan de Duijn en Daelseweg haar deuren. Vier dagen later opende Han Zwanenberg zijn nieuwe Albert Heijn vestiging. Met 800m2 vloeroppervlak was de winkel twee keer zo groot als die aan de Duijn en Daelseweg. De winkel bood een veel groter assortiment en was door de centrale ligging en grote parkeerplaats beter bereikbaar. De openingstijden werden verruimd; er was geen middagsluiting meer.
Op 26 maart 2003 overleed Nelleke Zwanenberg, bijna 93 jaar oud. De grondlegster van het mooie winkelbedrijf van vandaag, een vrouw met handelsgeest en doorzettingsvermogen die kansen zag, had alle ontwikkelingen met belangstelling kunnen volgen. Op 1 januari 2007 droeg Han, na gedurende 38 jaar leiding te hebben gegeven aan het familiebedrijf, de zaak over aan zijn kinderen John en Rianne, de derde generatie Zwanenberg. In dat jaar veranderde de naam Albert Heijn Zwanenberg in Albert Heijn Nuland. In de loop van de jaren werd de invloed van de automatisering steeds groter in de onderneming. De pinpas deed zijn intrede, website en bezorgdienst verschenen, een eigen Facebookpagina, contactloos betalen werd mogelijk. Sinds 2013 is de winkel ook op zondagmiddag open. De AH Nuland ging dus met de tijd mee, zelfs ook in ongewenst opzicht. Op 1 september 2016 werd de inpandige ING-geldautomaat gekraakt. Het assortiment, de omzet en het klantenbestand, (7.000 per week), bleven groeien. Het personeelsbestand telt thans 65 medewerkers. Het familiebedrijf toont, evenals in het verleden, haar maatschappelijke betrokkenheid door sponsoring, te adverteren en acties voor de Nulandse bevolking. De afgelopen tijd stond in het teken van het coronavirus en de beperkende maatregelen die in de winkel moesten worden genomen. De logistiek kwam zwaar onder druk te staan, zowel wat betreft de bevoorrading van de winkel als het bezorgen en ophalen van boodschappen. Voor de familie Zwanenberg vooral, maar ook voor het personeel, kwam daar de emotioneel zware en dramatische afloop van het ziekteverloop van Han Zwanenberg nog bij. Na maandenlange verpleging in de ziekenhuizen van Enschede en Den Bosch als gevolg van coronabesmetting overleed Han op 23 oktober 2020. Han was een gedreven ondernemer en een warm, eerlijk en toegewijd leider. Hij leverde een enorme bijdrage aan de groei en ontwikkeling van de winkel. Hij zal erg worden gemist. Albert Heijn Nuland gaat uitbreiden. Zoals de plannen nu zijn vindt er in het vierde kwartaal 2021 een verbouwing plaats waardoor de winkel een derde gedeelte groter wordt. Het assortiment wordt uitgebreid, de entree gaat naar de voorkant en er ontstaat parkeermogelijkheid aan beide zijden van de winkel.
5
DE NATUUR De Karreput is een natuurgebied van 43 hectare en
“Een miniatuur pareltje van ongekend natuurschoon”.
ligt ten westen van Nuland aan weerskanten van de
Zo werd de Nieuwe Karreput omschreven. In 1905
spoorlijn. Het gebied vormt de noordelijke uitloper van
werd de spoorbaan, tot dan toe enkel spoor, verbreed.
een dekzandrug, die is ongeveer vier meter hoger dan
Voor de ombouw tot dubbel spoor en het daarvoor aan
het omringende landschap. Het gebied is eigendom van
te leggen talud werd zand gewonnen ten noorden van
de Stichting Brabants Landschap. Nulanders spreken
het bestaande baanvak, tegenover de Oude Karreput.
van de Oude Karreput en de Nieuwe Karreput. In 1875-
In het gebied groeien zeldzame planten, waarvan de
1880 werd ten zuiden van de aan te leggen spoorbaan
Waterlobelia in het ven één van de fraaiste is. Deze plant
met boerenkarren zand uit een zandput gehaald: de
komt in Nederland zelden voor. Daarnaast heeft Nuland
Oude Karreput was ontstaan. In de loop van de jaren is
natuurlijk haar bossen, stuifzandgebieden, duinen achter
de Oude Karreput, in de vijftiger jaren nog open water
Sint Jozefoord en polderlandschap. Helaas is na de
met een lengte van 200 meter waarop in de winterdag
oorlog door zandwinning ten behoeve van de Vliertwijk
geschaatst werd, geheel dichtgegroeid.
in Den Bosch het gebied aan de Heuvelstraat, dat we de Witte Berg en de Begroeide Berg noemden, verloren gegaan.
6
1
De Beerse Overlaat werkt. Zo zag het er op 19 januari 1920 op de Kruisstraat uit.
2
De Nieuwe Karreput. Foto van 19 november 1912.
3
Opening van het Cingelpad.
7
4
Zandverstuiving in de Nulandse Hei.
5
De Pompstraat bij het Waterleidingbedrijf.
6
Polderlandschap aan de Eerste Polderweg.
8
7
De Nulandse Hei.
8
10
De weg van de Graafsebaan naar het Autotron.
9
De Oude Karreput.
Duinen achter St. Jozefoord.
9
WEGEN Tot de oudste wegen in de parochie Nuland behoren
Een weg met een aparte naam is Schotsheuvel. De naam
de
zou zijn ontstaan omdat er mensen uit Schotland begraven
Klepelstraat,
Duijn
en
Daelseweg,
Zandstraat, Baan,
zouden liggen. Onwaarschijnlijk, omdat Schotten pas
Nulandsestraat, Heeseind, Kruisstraat en Schotsheuvel.
rond 1720 hier zijn geweest en de naam al veel eerder
Deze opsomming zal niet volledig zijn. Het waren allemaal
werd genoemd. Een andere verklaring blijkt uit een
zandwegen, die vooral in de wintermaanden nauwelijks
akte van omstreeks 1650. Daarin wordt gesproken van
begaanbaar waren. De eerste verharde klinkerweg in ons
Goidtsheuvel, ofwel Godsheuvel, een plaats waar namens
dorp werd in 1871 aangelegd. Dat was de Klepelstraat, nu
God vonnissen werden voltrokken. Anders gezegd: er
Hoogstraat, Dorpstraat en Kerkstraat. Eerder al, in 1829,
stond een galg.
Loonsestraat,
Groenstraat,
Rijksweg,
Oude
was het tracé van de verharde Rijksweg Den Bosch-Grave onder Nuland tot stand gekomen.
10
11
Heeseind met de boerderij van Driek van Nistelrooij, ofwel Driek van Grette.
12
Oude Baan, nu Heuvelstraat met rechts de boerderij van Piet Westerlaken, links van Janus van den Broek.
13
Hoolstraat met het huis van Toon Dekkers, in de berm Tonny van der Donk, de vrouw van Jo Dekkers.
14
Rijksweg met Jopie en Jenny van Vught.
15
Klepelstraat, nu Dorpstraat.
11
DIJKEN Aan straatnamen en andere namen met het woordje “dijk” daarin, hebben we in Nuland geen gebrek. Zomerdijk, Achterdijk, Koppeldijk, Kepkensdonkdijk, Kerkdekske, Haagsedijk, Wolfdijk, Kerkdijk en Coppensdijk. Het ontstaan van deze dijken kwam vooral door de invloeden van de Beerse Overlaat. In de zestiende eeuw werd de Maasdijk onder Beers aan de zuidelijke kant verlaagd om de druk op de dijk aan de Gelderse zijde te verlagen. Gevolg was dat vrijwel ieder jaar het Maaswater over die verlaging de polder instroomde en veertig kilometer verderop ten noorden van Den Bosch weer in de Maas terecht kwam. Daardoor konden de boeren hun landerijen in de polder slechts gebruiken als grasland. De Maaskant was arm en bleef zodoende arm. Door de bewoners van de aanliggende dorpen werden dwarsdijken aangelegd om kavels of hun dorp bij matige overstromingen te beschermen. Dat was bij lange na niet voldoende. Regelmatig kwamen er grote overstromingen voor en stond geheel Nuland onder water. In 1926 was de overstroming dermate ernstig dat vele Nulanders hun toevlucht moesten zoeken op de heuvels achter het tegenwoordige SintJozefoord. Zonder enige beschutting en voedsel moesten ze daar dagen doorbrengen. 12
De aanleg van de spoorlijn omstreeks 1880 had enige verbetering gebracht. In 1942 werd de Beerse Overlaat gesloten. De dijken verloren hun functie en werden geheel of gedeeltelijk afgegraven. De Zomerdijk liep van Rosmalen naar Oss langs de Binnenpolder van Nuland. De Koppeldijk liep min of meer evenwijdig aan de Nulandsestraat ten noorden van de spoordijk en vormde de verbinding tussen de Zomerdijk van Rosmalen en Geffen. De Haagsedijk liep vanaf de Zandstraat ter hoogte van Schotsheuvel in noordwestelijke richting naar de kerk. De Coppensdijk is een ander verhaal, de rijke Bossche industrieel Adrianus Coppens had in het Broek ten zuiden van de Rijksweg landerijen en boerderijen in bezit. In verband met de jaarlijkse wateroverlast in het laaggelegen gebied liet hij omstreeks 1830 op eigen kosten en met toestemming van de gemeente een dijk aanleggen vanaf de Rijksweg richting Berlicum op Nulands grondgebied.
17
16
Het stukje dijk op het Heeseind, net over de spoorlijn.
18
Het Kerkdekske, waarover de kerkgangers uit Vinkel naar de kerk in Nuland liepen.
De Kerkdijk.
19
Het stukje Zomerdijk, achter de gelijknamige wijk.
20
De Coppensdijk.
13
GEBOUWEN & MONUMENTEN Nuland is niet rijk aan historische gebouwen. Het weinige
Een ander imposant en helaas niet meer bestaand
wat er was is ten prooi gevallen aan het oorlogsgeweld of
gebouw was het kasteel Vladeracken of kasteel van
eerder al vervallen en gesloopt. In het jaar 1663 verleende
Geffen aan de Singel. De naam Vladeracken komt van
de Raad van Brabant toestemming om op de Lanckveltse
de gelijknamige familie die in de middeleeuwen aan de
Heide onder Nuland een molen te bouwen. Wanneer
markt in Den Bosch woonde en door vererving in het
precies de molen gebouwd is weten we niet, maar uit een
bezit van het kasteel kwam. De herkomst van de naam
akte van 23 april 1667 blijkt dat de molen er stond. De
Vladeracken is onbekend. Over de indeling van het
molen werd omschreven als “een corenwindmolen staande
kasteel is eveneens weinig met zekerheid te zeggen.
op de heijde aan den Helschenhoek met een meulenhuijs
Bronnen vermelden minstens dertig bewoonde vertrekken.
aldaer gelegen”. Bijna drie eeuwen lang draaiden de
Hoogstwaarschijnlijk is het kasteel in 1807 gesloopt.
wieken en deed de molen zijn werk. Gedurende de laatste
Grondboringen en opmetingen in 2016 tonen aan dat bij
maanden van de oorlog werd de molen door zowel de
kasteel Vladeracken een grachtensysteem lag dat zelden
Duitsers als onze bevrijders beschoten en grotendeels
in Nederland voorkwam.
verwoest om te voorkomen dat deze als uitkijkpost zou worden gebruikt. In 1952 werden de restanten van de molen gesloopt. 14
21
22
Pompstation Waterbedrijf. Vanaf 1887 waterwinning uitsluitend voor inwoners van Den Bosch. Vanaf beging negentiende eeuw regionale watervoorziening.
Villa van Ras aan de Duijn en Daelseweg. Foto 1919.
23
Kasteel Vladeracken aan de Singel. Pentekening H. Spilman omstreeks 1750, aanwezig in Museum Schone Kunsten te Brussel.
24
Hei en Wei aan de Rijksweg, omstreeks 1925 verbouwde boerderij. Bewoond door Bossche wijnhandelaar Nederveen.
25
Terra Nova aan de Dorpstraat, ambtswoning van de burgemeesters During en Teunissen.
15
26
Puttershoek aan de Rijksweg, bewoond door de Bossche notaris Suijs. Foto van 1900.
16
27
Zuivelfabriek aan de Rijksweg, gebouwd in 1918. Later Vigor Glasdecoratie.
28
29
Vooroorlogs gemeentehuis aan de Dorpstraat.
Pastorie, foto bij gelegenheid gouden feest pastoor Van Iersel in 1930.
30
Oorspronkelijke bouw in de jaren zestig Motel Nuland.
17
OUDE BOERDERIJEN
18
De grotendeels zelfvoorzienende boer van vroegere tijden
Op het erf bij de boerderij, waar geen stromend water
woonde in een geheel ander type boerderij dan vandaag
en elektriciteit voorhanden was, lag de waterput, een
de dag het geval is. De boerderijen waren meestal van
moestuin en soms ook een boomgaard. Bij zijn boerderij
het langgeveltype, laag in de muren en met stro gedekt.
had de boer wat bouw- en weiland liggen en verder
Opvallend was dikwijls het aangebrachte bovenlicht in de
enkele, meestal van de gemeente of grootgrondbezitters,
voordeur aan de kopgevel met daarin de levensboom. Dit
gepachte landerijen tot zijn beschikking. Die lagen soms
was een zeer oude en belangrijke traditie. In de lange gevel
ver weg, tot aan de Maaskant toe. Met zijn gemengde
waren de grote deuren naar de deel aangebracht. Tot het
bedrijf van enkele koeien, varkens, soms een paard,
einde van de negentiende eeuw bakten de boeren zelf hun
een aantal kippen, het verbouwen van koren en andere
stenen voor de bouw, daarna kwamen de stenen uit de
gewassen verdiende de boer een karige boterham. Van
steenfabriek. Verder gebruikte de boer materialen uit de
het hier omschreven type boerderijen vind je er in ons
omgeving, zoals leem, hout en wilgentakken. Bij de kap of
dorp weinig of geen terug. Op grond van strategische
het gebint werd gebruik gemaakt van eikenstammen. De
overwegingen werden de meeste boerderijen tijdens
voordeur gaf toegang tot het voorhuis of den herd, waar
de oorlog in brand geschoten. Wat daarvoor gespaard
de bedsteeën en opkamer aan grensden. Daarachter
bleef is inmiddels door verbouwingen niet meer als oude
lagen de koeienstal en de deel.
boerderij herkenbaar.
31
De boerderij van Grad van Nistelrooij op Vinkeloord.
32
De boerderij van Grad en Drika Gabriëls, later Antoon en Mina Gabriëls.
33
De boerderij van Peer van de Leest aan de Loonsestraat.
34
De boerderij van Kees van Zandvoort aan de Papendijk.
35
De boerderij van Harry Verstegen, toen Papendijk, nu Hoolstraat.
19
OORLOG Er is al veel over de gebeurtenissen in Nuland, vooral die
In oktober 1944 moesten alle inwoners van Nuland op
tijdens de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog,
last van de Duitsers elders buiten de gemeente onderdak
geschreven en we vallen daarbij in herhaling. Nuland is
zien te vinden. Ze moesten maar afwachten wat ze bij
een van de zwaarst getroffen dorpen in de regio. Tachtig
terugkomst zouden aantreffen. Van velen was hun huis
procent van de in ons dorp bestaande woningen werden
afgebrand of zwaar beschadigd. In het gelukkigste geval
gedeeltelijk of geheel vernield. Wekenlang in september-
was slecht een gedeelte van hun huisraad gestolen.
oktober 1944 was Nuland het strijdtoneel tussen de
Gezinnen die hun onderdak kwijt waren vonden
geallieerden en vijand. Gezinnen leefden onder zeer
huisvesting bij familie of buren. Velen woonden jaren in
erbarmelijke omstandigheden in holen onder de grond:
gebrekkige onderkomens als schuren, varkenshokken en
hun schuilkelders.
kippenkooien. Maar Nuland zal herrijzen, schreef de krant kort na de oorlog. En dat gebeurde ook.
20
36
Oorlogsmonument aan de Heiweg.
37
Verwoeste kerk 1859 - 1944, oktober 1944.
39
38
Uitgeschakelde tank en beschoten molen, oktober 1944.
40
Bombardement op de Singel, mei 1940.
Oorlogstafereel aan de Rijksweg ter hoogte van Schotsheuvel, oktober 1944.
21
WEDEROPBOUW BOERDERIJEN Zoals regelmatig aan de orde komt heeft Nuland erg veel
Het bureau wilde weten: wie was de eigenaar, de bewoner,
onder de oorlog geleden. Omdat dit met name ook gold
de kadastrale sectie en nummer, de gezinssamenstelling,
voor de boerenstand, die gezien werd als een belangrijke
de bedrijfsoppervlakte, gesplitst in wei- en bouwland,
eerste schakel in de keten voor het op gang brengen van
eigendom en pacht, de veebezetting, de verwoeste
de naoorlogse voedselvoorziening, kreeg deze sector
opstallen en alles ten tijde van de vernieling. Verder
overheidshulp aangeboden. Bovendien werd de situatie
moesten worden verstrekt een tekening van de oude
door de overheid aangegrepen om de landbouw te
situatie, kopieën van verzekeringspolissen, bewijsstukken
moderniseren. Het Bureau Wederopbouw Boerderijen
van aanwezige financiële middelen of het ontbreken
kreeg de opdracht de voedselvoorziening in goede banen
daarvan enzovoorts. Op grond van de verstrekte gegevens
te leiden. De eigenaar van de verwoeste boerderij moest
en gesprekken met betrokkenen besliste het bureau of
zoveel mogelijk gegevens verstrekken over zijn verloren
men voor wederopbouw tegen gunstige voorwaarden
gegane bezit.
in aanmerking kwam. De wederopbouw van boerderijen kwam in Nuland eind jaren veertig op gang. Architect was meestal Jac van den Bosch, de bouwers de plaatselijke aannemers.
22
41
Boerderij Dorus van Nistelrooij, waar nu Hotel Nuland staat.
42
Boerderij van Van Nuland aan de Rijksweg.
43
Boerderij Frans Pennings aan de Duijn en Daelseweg.
44
Boerderij Jan Smits aan de Hoogstraat.
45
Boerderij Gloudemans aan de Duijn en Daelseweg.
23
NIEUWBOUW NA DE OORLOG
24
De landelijke overheid legde in de naoorlogse periode van
Wat huisvesting betreft waren deze woningen een grote
wederopbouw het accent op het bouwen van betaalbare
verbetering voor de meestal grote arbeidersgezinnen die
eengezinswoningen. In Nuland betrof dit de in 1949-1950
hier in terechtkwamen. Die gezinnen hadden voorheen
gebouwde huizen aan de Nieuwstraat, Raadhuisstraat en
slechts de beschikking gehad over veel mindere huis-
Duijn en Daelseweg. De bekende twee onder een kap
vesting, zowel wat grootte als kwaliteit betreft. Velen
huizen met dakkapellen zoals je die overal in de omgeving
kwamen uit de noodwoningen aan de Oude Baan
ziet. Het waren geen woningen van het latere doorzontype.
en Zandstraat. Tot een andere categorie nieuwbouw
Beneden een kleine huiskamer, slaapkamer, keuken en
behoorden de woonhuizen met bakkerij van Fons
bijkeuken, boven drie slaapkamers en een douche.
Sommers en Jan van den Bosch.
46
47
Een vertrouwd gezicht in Nuland, na de oorlog wonen in een hennenkooi.
Raadhuisstraat 4, begin jaren vijftig.
48
Nieuwstraat, gebouwd door aannemer Driek Hanegraaf.
49
Duijn en Daelseweg.
50
Woning met bakkerij van Jan van den Bosch. Achtergrond huis van Betje van den Bosch, rechts van Ploegmakers.
25
KERKGEBOUWEN We beginnen met de Polderkerk. Deze kerk is waarschijnlijk tussen de jaren 1350 en 1450 gebouwd. De Polderkerk werd in 1857 gesloopt. De zeven vloeren die daarbij werden aangetroffen gaven aan hoezeer de kerk vrijwel jaarlijks de gevolgen van de Beerse Overlaat ondervond. De contouren van de kerk werden opgehaald en zijn weer zichtbaar in het landschap. De Schuurkerk. Bij de ondertekening van de Vrede van Munster in 1648 werd bepaald dat de katholieken hun kerkgebouwen moesten overdragen aan de protestantse gemeente. Schuurkerken verrezen, meestal niet meer dan een eenvoudige boerenschuur. In 1739 kregen de Nulandse katholieken van de Staten toestemming een nieuwe schuurkerk te bouwen op de plek waar de huidige parochiekerk staat. De kerk van 1859-1944. Die situatie duurde tot 1798, het jaar van invoering van een nieuwe grondwet. De katholieken konden hun kerk terugkopen maar waren daar niet overal even happig op. Pas in 1846 namen de katholieken van Nuland tegen betaling hun Polderkerk van de protestanten over, na een periode van bijna tweehonderd jaar van 26
onderdrukking. Ze troffen een nauwelijks gebruikt en sterk verwaarloosd en vervallen kerkgebouw aan. Na moeizame onderhandelingen met de overheidsinstanties kreeg het parochiebestuur in 1857 toestemming een nieuwe kerk te bouwen. In 1859 was de bouw voltooid. Tot oktober 1944 was de kerk in gebruik. In de nacht van 5 op 6 oktober 1944 werd het lot van de Nulandse kerk beslecht. Door een geallieerd bombardement viel de toren op het middenschip van de kerk. Herstel van de bouw bleek te duur. Besloten werd tot sloop en nieuwbouw. Patronaatskerk 1945-1950. Al snel viel het oog voor een alternatief Godshuis op het patronaatsgebouw aan de Dorpstraat. Na wat aanpassingen deed dit pand tot 1950 dienst als noodkerk. Huidige kerk 1951-heden. In 1950 werd begonnen met de bouw van de huidige kerk. Een jaar later werd de kerk, echter nog zonder toren in verband met de schaarste aan bouwmaterialen, in gebruik genomen. In 1958 werd het kerkgebouw met de bouw van de toren voltooid.
51
52
Interieur kerk 1859-1944. Foto van vóór 1930, toen drie gebrandschilderde ramen werden geplaatst.
53
Polderkerk, ± 1250 tot 1857, tekening van Hendrik Verhees van 30 juli 1787.
Noodkerk Dorpstraat 1945-1950, later Interlite.
54
De huidige kerk.
55
De kerk van 1859-1944.
27
KLOOSTERS Sint Martinushuis. Op 15 juni 1912 besloot het kerkbestuur om op de door de pastoors Van Dijk en Van Iersel aangekochte terreinen een klooster met gasthuis te bouwen. Het gebouw was bedoeld voor het verplegen van ouderen en zieken en voor onderwijs aan meisjes. De congregatie Dochters van Maria en Jozef kwamen naar Nuland om die taken te vervullen. In 1914 was het gebouw klaar. Eind jaren zeventig trokken de zusters zich terug uit het onderwijs. Ook de bejaarden- en ziekenzorg verdween uit het pand dat in 1993 overging in particuliere handen. Het gebouw kreeg de naam Villa Maasdonk. Onder andere de landelijk bekende modeontwerper Addy van den Krommenacker is hier thans gevestigd. Patersklooster. In 1931 was de pater provinciaal van de Paters der Heilige Harten op zoek naar een plek voor de bouw van een succursaalhuis voor filosofiestudenten. Die plek werd gevonden aan de Rijksweg op grond van Maria Hermania Verbeek. In 1932 was het klooster gereed.
28
Na de oorlog werd het klooster een studiehuis voor pas gewijde priesters. In 1975 kwam hier weer verandering in en diende het klooster als bejaardenoord voor oudere broeders. Na diverse andere bestemmingen draagt het klooster nu de naam Huize De Graef. Het klooster is omgebouwd tot luxe appartementen waar 24-uurs verzorging wordt geboden aan kwetsbare ouderen. Sint Jozefoord. In 1953 verrees er in de bossen aan de Duijn en Daelseweg een groot kloostercomplex. Het klooster was bestemd voor de verzorging van oude en zieke zusters van de congregatie Dochters van Maria en Jozef. De grond waarop het klooster is gebouwd werd geschonken door het echtpaar Ras-van den Eerenbeemt en Wouter Lutkie. In de loop van de jaren is er veel veranderd bij Sint-Jozefoord. Het huis biedt thans onderdak aan zusters van zo’n vijftien congregaties. Van rustoord is het klooster uitgegroeid tot een tehuis voor ouderen- en verpleegzorg. Sinds 2008 zijn er ook “gewone burgers” welkom.
56
Sint Jozefoord, begin jaren vijftig gebouwd voor huisvesting van zieke en bejaarde vrouwelijke religieuzen.
57
Paters H. Harten, in 1932 gebouwd voor filosofiestudenten.
58
Sint Martinushuis, gebouwd in 1914. Zuster van de Choorstraat boden hier zieken- en bejaardenzorg en onderwijs aan meisjes.
59
Sint Jozefoord.
60
Paters H. Harten, schaatsen op de vijver.
29
PASTOORS VAN NULAND Franciscus Adrianus Pollet 1853-1879. Adrianus Pollet, telg van een rijke Tilburgse fabrikantenfamilie, was de bouwpastoor van de neogotische kerk, die in 1859 gereed was. Aan de bouw hiervan droeg Pollet financieel met gulle hand toe. Cornelis Franciscus van Gennip 1879-1885. Van Gennip werkte tijdens zijn pastoraat mee aan de totstandkoming van de Vinkelse parochie. Johannes Arnoldus van Eert 1885-1892. Van Eert werd geboren in Veghel. Hij was voordat hij in Nuland werd benoemd lange tijd kapelaan in Boekel, Van Eert overleed in 1892 in Nuland. Judocus Sprangers 1892-1897. Sprangers, afkomstig uit Loon op Zand, was vijf jaar pastoor in Nuland en werd vervolgens benoemd in Waalwijk. Petrus van Dijk 1897-1910. Petrus van Dijk, geboren in Leende, was een zwaarmoedig man, die op tragische wijze om het leven kwam. Op 27 februari 1910 verdronk hij langs de toenmalige Koppeldijk in Nuland.
30
Marinus van Iersel 1910-1934. Met Marinus van Iersel uit Helvoirt kreeg Nuland een pastoor die de Nulandse parochie in de eerste helft van de twintigste eeuw tot volle bloei bracht. Tijdens zijn pastoraat werd het Martinushuis opgericht en kwamen de Stichting Katholieke Meisjes- en Jongensschool en Stichting Internaat voor het Jeugdwerk tot stand.
Hubertus Goossens 1934-1967. Hubertus Goossens uit Geldrop was een zoon van vermogende mensen. Goossens was Hoofdaalmoezenier van de R.K. Politiebond St. Michael. Onder zijn pastoraat werd de, later in de oorlog verwoeste, kerk verbouwd en gerestaureerd. Hij was ook de bouwer van de huidige kerk. Hubertus Goossens stond graag in het middelpunt van de belangstelling. Hij werd gerespecteerd, maar was door zijn bazige levensstijl niet geliefd onder de bevolking. Adrianus van Erp 1967-1984. Een heel ander persoon was pastoor Van Erp. De beminnelijke en bescheiden Van Erp had al gauw veel sympathie verworven. Nuland leerde Van Erp ook kennen als een haastige, rusteloze man die in alle lagen van de bevolking opging. Hij was maatschappelijk actief en had belangstelling voor het verenigingsleven, de sport en dan voetbal in het bijzonder. Zijn herhaalde opmerking “over de vleugels” is in Nuland legendarisch. Gerard Verbakel 1984-heden. Gerard Verbakel, geboren op 9 juni 1934, stond voor de weinig benijdenswaardige taak de in Nuland mateloos populaire Van Erp op te volgen. Een dorpsgemeenschap als Nuland wacht bij nieuwe prominente personen af. Verbakel toonde zich een moderne pastoor die goed met de veranderingen in de kerk wist om te gaan. Gerard Verbakel is erin geslaagd zich evenals zijn voorganger te maken tot een gewaardeerd, gerespecteerd en geliefd persoon in onze gemeente. Er bestaat, niet alleen in Nuland, grote bewondering voor het feit dat hij nog altijd pastoraal werk doet.
61
62
Pastoor Sprangers | 1892-1897
Pastoor Van Iersel | 1910-1934
63
Pastoor Goossens | 1934-1967
64
Pastoor Van Erp | 1967-1984
65
Pastoor Verbakel | 1984-heden
31
SCHOOLGEBOUWEN De Nulandse schoolkinderen zijn in de loop van de jaren
school was.
over nogal wat gebouwen verspreid geweest. Belangrijke
De jongens die naar de Martinusschool gingen herinneren
oorzaak daarvan was de wel erg strikte scheiding van
zich een gebouw met wel heel matig sanitair. Er was
onderwijs aan jongens en meisjes. Aan de meisjesschool
buiten op de speelplaats één kraantje, dat overigens niet
stonden uitsluitend vrouwelijke leerkrachten en aan de
gebruikt mocht worden. De toiletten onder de veranda
jongensschool uitsluitend mannelijke leerkrachten. Aan
beschikten niet over waterspoeling. Een grote boodschap
deze pedagogisch weinig verantwoorde situatie kwam in
bleef dagenlang liggen en toiletpapier was er nooit. Er was
het schooljaar 1975-1976 gelukkig een einde, toen ook
geen centrale verwarming in het gebouw, vóór in de klas
in Nuland eindelijk gemengd onderwijs werd ingevoerd.
stond een grote kachel. Van de leerkracht werd verwacht
Merkwaardig was ook de gewoonte de jongensschool te
dat hij daar op de juiste manier mee wist om te gaan.
vernoemen naar de voornaam van de pastoor. Deze was voorzitter van het kerkbestuur, dat tevens bestuur van de
32
66
Jongensschool St. Martinus | 1930-1959
67
St. Hubertusschool aan de Schoolstraat.
68
Kleuterschool Pius X.
69
Basisschool Kruisstraat.
70
Heilig Hartschool.
33
CAFÉS & HERBERGEN De overwegend agrarische bevolking van Nuland maakte
Omdat het verenigingsleven nog op een zeer laag pitje
in vroegere tijden lange werkdagen. Dat gold ook voor de
stond zocht men vooral vertier in het café. Ondanks de
weinige inwoners van ons dorp die niet tot de boerenstand
beperkte financiële middelen in de meeste gezinnen
behoorden. Ook die mensen boerden er een beetje bij
werd er geld gevonden voor troost bij een borreltje.
om hun schamel inkomen wat te verhogen. Bij de meeste
Rond 1915 kwamen de biljarts in opkomst. Dat deed
mensen was er een natuurlijke behoefte aan ontspanning.
het cafébezoek aanzienlijk toenemen. Naast de legale
Vaak werd die gevonden door te gaan buurten of kaarten
drankgelegenheden waren er ook de zogenaamde illegale
buiten de deur.
stille kroegen, zonder vergunning dus. Meestal waren die gesitueerd buiten de dorpskern, op het Heeseind of in de hei. Nuland had rond 1915 zeven legale dranklokaliteiten en een kleine twintig illegale kroegen.
34
71
72
Café Christ van Hassel, v.l.n.r. Christ, Sientje, Jans Gevers en Marinus Witlox.
Het Gildehuis van Willem van Helvoirt, in 1978 afgebrand.
73
Café/Restaurant Witlox met rechts Cafetaria Grad Heijmans.
74
Café/Restaurant Van Heeswijk omstreeks 1960.
75
Café Kerkzicht.
35
KRUIDENIERSWINKELS Nuland had in de jaren vijftig een achttal kruidenierswinkels,
bende gè d’r inne”. Dat was niet nodig. De winkelier kende
waar een zeer beperkt assortiment levensmiddelen
niet alleen zijn klanten, ook hun kinderen. Zelfbediening
en huishoudelijke artikelen kon worden gekocht. De
bestond nog niet. De bestelde artikelen werden door de
winkeltjes hadden een vloeroppervlakte, kleiner dan de
kruidenier uit de rekken gepakt. Losse goederen zoals
gemiddelde huiskamer van vandaag de dag. De deurbel
erwten en bonen werden uit bakken in papieren zakken
liet weten dat er een klant de winkel binnengekomen was.
geschept en op de bascule op de toonbank afgewogen.
Er was voor de huisvrouw van die dagen weinig aanleiding
Jan Zwanenberg had een kruidenierswinkel aan de Duijn
regelmatig naar de winkel te gaan, of het moest zijn om
en Daelseweg. Jan van den Bosch aan de Kerkstraat. Jan
van het plaatselijke nieuws op de hoogte te blijven. Want
Sommers had een Sparwinkel daar schuin tegenover,
de kruidenier kwam wekelijks langs om in zijn boekje te
Nelly Sommers een Sparwinkel aan de Hoogstraat. Van
noteren wat er nodig was. Later werden dan de bestelde
den Broek had een winkeltje aan de Rijksweg, Mientje
boodschappen thuisbezorgd. Contant betalen van wat er
van Helvoirt aan de Kerkstraat. Van Zuijlen zat eerst bij de
in de winkel gehaald werd gebeurde lang niet altijd. Vaak
molen aan de Rijksweg en verkaste later naar het Prins
werd er pas afgerekend als manlief op zaterdag met zijn
Bernhardplein. Verder had je nog Paulien van der Donk in
loonzakje was thuisgekomen. Kinderen werden zonder
de hei en Grad Kerkhof op de Kruisstraat.
geld naar de winkel gestuurd als er thuis op iets werd mis gevat. De winkelier stelde nooit de vraag: “Van wie 36
76
Jan Zwanenberg, Duijn en Daelseweg. Foto omstreeks 1958 met Jan, Nelleke en Netty.
77
Mientje van Helvoirt, Kerkstraat. Daarachter lagen het voetbalveld en het schietterrein van De Guld.
78
79
Nelly van Dijk-Sommers, Hoogstraat, met Gerrit, Nelly en Betsie van Helvoirt.
80
Grad Kerkhof en zijn vrouw Rika Korsten in hun VIVO-winkel, Kruisstraat.
Bernard van Pinxteren, Kerkstraat. Later hadden Jan en Sepha Sommers hier hun Spar-winkel.
37
BAKKERS, GROENTEBOEREN & SLAGERS De meesten van deze neringdoenden kwamen regelmatig met hun waren aan de deur. Hun artikelen waren in de regel niet bij de kruidenier verkrijgbaar. De bakkers Van den Bosch en Huijbregts, Van Veghel, Sommers en Van Zuijlen reden met de vrachtfiets met voorop een grote mand hun klanten af. Ook wel met paard en wagen en later met een bestelbusje. Nuland had maar twee groenteboeren: Schouten tegenover de kerk en Dollevoet op de hoek van de Dorpstraat en de Pelgrimstraat. Dat waren geen ventende groenteboeren. De broers Toon en Frans van Erp uit Geffen kwamen elke zaterdag met paard en wagen met groente en fruit de deuren langs. Hein Korsten, beter bekend als Hein de melkboer, bezorgde melk. Met paard en wagen bezocht hij zijn klanten met aanvankelijk losse melk. Dan kwam hij binnen met een
38
grote melkkan en goot met zijn maatbeker de liters melk in de gereedstaande pan. De verse melk moest in verband met de houdbaarheid meteen gekookt worden. Ook Hein ging met de tijd mee en schafte een vrachtwagentje aan. De melk werd inmiddels gepasteuriseerd en in flessen verkocht. Albert van Aggelen had een slagerij aan het Prins Bernhardplein, Albert slachtte zelf. Hij bezorgde alleen in het buitengebied. Piet Gevers had een slagerij aan de Dorpstraat naast het voormalige gemeentehuis. Piet was tevens houder van een klein postagentschap. Achter de deur naast de winkeldeur was een gang naar het kantoortje waar je postzegels kon kopen en eenvoudige posthandelingen kon laten verrichten. Meestal bemande, of moet je tegenwoordig zeggen bemenste Mien, de vrouw van Piet het kantoor.
81
Slagerij Piet Gevers. De deur links geeft toegang tot het postkantoortje.
82
Bakkerij en winkel Van Haren, Kruisstraat 40 A.
83
Groentewinkel Schouten tegenover de kerk.
84
Slagerij Van Aggelen aan het Prins Bernhardplein.
85
De vooroorlogse bakkerij van Jan van den Bosch aan de Kerkstraat.
39
OVERIGE WINKELS Nuland was in de loop van de jaren natuurlijk meer winkels rijk. Als we in gedachten door Nuland lopen herinneren we ons de volgende zaken. De opsomming zal niet volledig zijn. In de Kerkstraat zaten nogal wat winkels. Piet van den Bosch had er zijn zaak in mode en textiel. In het pand waar Café Vladeracken was gevestigd zit nu Peter van den Bosch met meubels en stoffering. Bij het pakhuis van de Boerenbond waren aan de landbouw verwante artikelen te koop. Jo van der Biezen verkocht verf en behang. Grad en Jan van Lee waren de fietsenmakers die natuurlijk ook fietsen verkochten, maar vanaf eind jaren vijftig zich vooral op brommers richtten. Nu is er een meubelzaak en bloemisterij gevestigd. Van den Meulenreek, waar Ciska de scepter zwaaide, was de Nulandse Winkel van Sinkel. Weliswaar waren daar niet zoals volgens het liedje “hoeden en petten en damescorsetten” te koop maar wel van alles. Bert van Ewijk had er zijn winkel met meubilair en stoffering. Dat alles in de Kerkstraat. Grad en zijn dochter Nelly Brouwers verkochten textiel en fournituren, aanvankelijk in de Hoogstraat, daarna in de Pelgrimstraat. Later had hier André Fransen zijn 40
videotheek. Nu zit er een bruidsmodezaak. Tiny van Tienen was de bedrijfsleider van de Doe het zelf aan de Duijn en Daelseweg, waar later jarenlang Lunenburg Elektro zat. Dit laatste bedrijf heeft nu een modern pand aan de Rijksweg. Tien en Annie van Bakel hadden een schoenenzaak aan de Zandstraat. Bert Voets en later Hugo Theunissen hadden een bloemisterij aan de Heuvelstraat. Aan het Prins Bernhardplein zat De Concurrent, later en nu nog Meijer Colors en Home. Onder andere Marleen dreef er een aantal jaren haar cadeauwinkeltje. In de Molenstraat zat Slijterij ’t Heike. Bij schoenmaker Jan Boxman aan de Heuvelstraat kocht je veters en schoenpoets. Klaas van Deursen en zijn schoonzoon Jan van der Leest uit de Achtersteweg leverden kolen en olie. Dat deed ook Martien Witlox aan de Hoogstraat. Klaas van Deursen kwam ook in de zomerdag bij een aantal klanten langs. Die betaalden hem iedere week een paar gulden, wat Klaas in zijn boekje keurig bijhield. Dit om te voorkomen dat de klanten met een smalle beurs aan de vooravond van de winter werden geconfronteerd met een grote uitgavenpost. Een vroege vorm van voorfinanciering dus.
86
Winkel Boerenbond met Janus van Nistelrooij.
87
Mode- en textielwinkel van Piet van den Bosch begin jaren zestig.
88
Van de Meulenreek, de Nulandse Winkel van Sinkel.
89
Van Zuijlen aan de Rijksweg bij de molen met Wim op de foto.
90
Schoenmaker Jan Boxman, toen nog in de noodwoning aan de Zandstraat, later in de Heuvelstraat.
41
91
Bouwmarkt Van Antwerpen aan de Duijn en Daelseweg.
42
92
Fietsenmaker Jan van Lee.
93
94
Nelly van der Schoot-Brouwers textiel en fournituren op de hoek Dorpstraat-Pelgrimstraat.
Melkboer Hein Korsten eind jaren vijftig.
95
Klaas van Deursen, kolen- en olieverkoop aan de Achtersteweg.
43
SPORTVERENIGINGEN Ook een overwegend straatarme bevolking, zoals
In de twintigste eeuw ontstonden er geleidelijk aan meer
die in ons dorp eeuwenlang was, heeft behoefte aan
sportverenigingen: ruitersport, voetbal, korfbal. Voor
ontspanning. Eind negentiende eeuw werden er in Nuland
hun sportvelden waren de verenigingen afhankelijk van
twee handboogschutterijen opgericht. Die boden naast
welwillende particulieren, die hun terreinen beschikbaar
vermaak mogelijkheden tot het opbouwen en onderhouden
stelden,
van sociale contacten. De initiatieven kwamen geheel uit
gezondheidszorg, lees de pastoor, had daarbij een
de bevolking. De eveneens financieel armlastige gemeente
belangrijke vinger in de pap. Lang niet altijd stond de
had geen middelen voor welke vorm van ondersteuning
geestelijkheid bijvoorbeeld achter sportbeoefening op
dan ook. Van enige subsidieverstrekking was dan ook
zondag. Integendeel zelfs, sporten op de dag des Heren
geen sprake.
strookte volgens toen heersende katholieke opvattingen
al
dan
niet
belangeloos.
niet met een ware beleving van die dag.
44
De
geestelijke
97
96
Jeugdbiljartvereniging Bikado in 1983.
Handboogschutterij Landmacht Eendracht 1894.
98
De Paardenvriend, achttal circa 1952.
99
Motor- en Autoclub, motorcross op Heintje Toonen Berg.
100
Voetbalvereniging RKKSV Kruisstraat.
45
101
102
Voetbalvereniging Velox Nuland 1945.
46
Fietscrossclub.
103
104
Korfbalclub Be Quick in de optocht bij gelegenheid van priesterwijding Gerard Gloudemans jaren midden zestig.
Lawn Tennis Vereniging bij de opening tennisbanen 1975.
105
Watervrienden, opgericht in 1980.
47
MUZIEKVERENIGINGEN
48
Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie en dus
Verhagen, A. Kerssemakers en Eymert Schel Harmonie
niet de eerste de beste, zei het al. “Muziek heeft een
Union oprichtten. De Nulandse harmonie bereikte al snel
positief effect op de verbindingen tussen verschillende
een, regionaal gezien, hoog niveau. Union werd niet alleen
hersengebieden, samen zingen activeert ons brein”.
uitgenodigd om plaatselijke evenementen en festiviteiten
Die vroeger niet bekende opvattingen zullen er niet toe
op te luisteren, met grote regelmaat trad het Nulandse
hebben geleid dat Nuland over een relatief groot aantal
korps ook in de omliggende dorpen op. Al vóór 1873
muziekgezelschappen en zangkoren beschikt. Het begon
bestond er in onze parochie een kerkkoor. In 1936 werd
allemaal al in 1873, toen Hannes van Pinxteren, Willem
er in Nuland een Mannenkoor opgericht.
107
106
Nulands Mannenkoor in 1949.
Harmonie Union bij haar 25-jarig jubileum in 1898.
108
Nulands Gemengd Koor.
109
Ovation in 1999 tijdens Nuland 700.
110
Mandogita’s.
49
BANDS Jarenlang vormden De Gebroeders Kerkhof het enige amusementsorkest in Nuland. De broers Jo, Piet, Willy en Thé, zonen van Jan en Han Kerkhof van de Schotsheuvel, begonnen al begin jaren vijftig. Ze speelden vooral op bruiloften en andere feestelijke gelegenheden, maar waren ook nogal eens te horen in danstenten tijdens de kermis. Hun repertoire was vrijwel uitsluitend Nederlandstalig. 27 jaar lang, tot 1976, maakten ze muziek. Begin jaren zestig ontstonden andere trends in de soorten van muziek. De naam orkest verdween en daarvoor in de plaats kwam band. De mode om aan de band een Engelstalige naam te geven kwam in zwang. Het instrumentarium veranderde.
111
De accordeon en blaasinstrumenten zag je niet meer in een band, wel gitaren, slaggitaar, basgitaar en sologitaar. Door de jaren heen verschenen er nogal wat Nulandse bands: The Fire Drakes, Semi, Hell’s Sesion, Magic, Blizzard, First Choice, Mustang 66, Madness. 50
Soul, v.l.n.r. Jos Heijmans, Jan Kerkhof, Chris en Henny Korsten.
112
113
Magic 1980, v.l.n.r. Jack van Lokven, Ton Kerkhof, Hans Kerkhof en Rien Maas.
114
Gebroeders Kerkhof, jaren zestig met Piet, Jo, Thé en Willy.
The Fire Drakes in 1962 met Henk van Helvoirt, Piet Schippers, Carel van Herpen, Tiny Schel en Hanny Danen.
115
Semi, Chris van den Berg, John Dortmans, Tonny Heesakkers en Jan Verhagen. 51
STANDSVERENIGINGEN In
52
1896
werd
de
Noord-Brabantse
Christelijke
RKJB zich vooral op ontwikkelingen in de landbouw, later
Boerenbond (NCB) opgericht. Deze belangenbehartiger
ook op sport. De vrouwelijke tegenhanger van de RKJB
van de boerenstand heeft haar stempel gedrukt op de
was Boerinnenbond St. Bernadette, in 1935 opgericht
ontwikkeling van de provincie Noord-Brabant. Al snel
op initiatief van pastoor Goossens. Na de oorlog werd
ontstonden er in de dorpen plaatselijke afdelingen van de
de naam omgedoopt in Katholieke Vrouwen Organisatie
NCB. In Nuland was dat in 1905. Eind jaren twintig van
(KVO). Vanaf toen konden alle Nulandse vrouwen
de vorige eeuw kwam uit de plaatselijke NCB de Rooms
hiervan lid worden. Vanuit de arbeidersklasse ontstonden
Katholieke Jonge Boerenstand (RKJB) voort, alleen
organisatie als de Katholieke Arbeiders Bond (KAB) en
toegankelijk voor boerenzonen. Aanvankelijk richtte de
Katholieke Arbeiders Vrouwen (KAV).
116
RK Jonge Boerenstand, 25-jarig jubileum in 1953.
117
Boerinnenbond.
118
NCB, tachtigjarig jubileum in 1985.
119
Oud Leerlingen Bond Kruisstraat in 1929.
120
Handbalclub KPJ omstreeks 1990.
53
CULTUUR, KUNST & COMMUNICATIE Als je het in Nuland over cultuur hebt denk je natuurlijk allereerst aan Gilde Sint Antonius Abt. Wanneer het gilde is opgericht is niet precies bekend, maar het oudste gildeschild is al in 1599 gemaakt. Al vanaf de vroege middeleeuwen (achtste eeuw) wordt er gesproken van gilden in Europa. Veel nu nog bestaande schuttersgilden zijn tussen de jaren 1200 en 1500 opgericht. Waarschijnlijk dateert het Nulandse gilde ook van die tijd. De belangrijkste oorspronkelijke taak van de schuttersgilden was de verdediging van kerk en staat. Vandaag de dag vormt een gilde een belangrijk cultuurelement in een dorpsgemeenschap. Een vereniging van betrekkelijk recente datum is Kunstkring De Meent. Deze vereniging is opgericht in 1993. Het lidmaatschap staat open voor creatieve mensen uit Nuland en omgeving, waarbij elke vorm en niveau welkom zijn. In de loop van de jaren hebben leden zich ontwikkeld tot (semi) professionele kunstenaars. Heemkundewerkgroep Nuwelant is actief sinds 1978. Nuwelant is de heemkundewerkgroep van de parochie Nuland, dus inclusief het Heeseind en de Kruisstraat tot aan het kruispunt 54
met de Vliertwijksestraat. De doelstelling van de vereniging is de geschiedenis van Nuland toegankelijk te maken voor het grote publiek. Nuwelant geeft een periodiek uit: Spoorzoeker, uit een boekwerkje van veertig pagina’s dat drie maal per jaar verschijnt en waarvoor in Nuland veel belangstelling is. Ziekenactie Het Open Venster is al ongeveer vijftig jaar een schakel tussen gezonde en zieke mensen in ons dorp. Vrijwilligers bezoeken de zieken en tonen daarmee aan dat mensen in mindere omstandigheden niet alleen staan. Voornaamste inkomstenbron van de Ziekenactie is de regionaal bekende en altijd druk bezochte halfjaarlijkse rommelmarkt. Stichting Gemeenschapsblad De Klepel biedt vanaf de jaren zestig verenigingen, stichtingen, school, kerk en particulieren gelegenheid nieuws over hun activiteiten, wel en wee gratis onder de aandacht te brengen. Het goed gelezen blad wordt samengesteld door een team van vrijwilligers en kosteloos maandelijks op alle adressen in de bus gestopt.
121
Gilde Sint Antonius Abt op haar terrein hoek Loonsestraat en Wolfdijk.
122
De Klepel vergaren door Rina van Roosmalen, Suzan van Hout en Tonny Klaassen.
123
Tentoonstelling heemkundewerkgroep Nuwelant.
124
Ziekenactie in Lourdes omstreeks 1980.
125
Kunstkring De Meent.
55
VOGEL- & FOKVERENIGINGEN Definitie van duivenmelker: “iemand die duiven houdt om van de opbrengst te leven”. Dat was misschien heel lang geleden zo, maar dit gaat al lang niet meer op. De duivenmelker is een meestal wat ouder iemand die jarenlang met liefde duiven houdt, een hobby die vele malen meer kost dan opbrengt. De benaming duivenmelker is mogelijk door het volgende ontstaan. Duivenmelk is een melkachtige substantie die in de krop van duiven wordt geproduceerd nadat de jongen uit het ei zijn gekropen en waarmee ze de eerste dagen worden gevoed. Al vele tientallen jaren richten de meeste duivenhouders zich op de wedstrijdsport, die in het begin van de twintigste eeuw op gang kwam. Nulandse duivenmelkers waren lid van verenigingen in Geffen en Rosmalen. In 1963 namen enkele liefhebbers het initiatief om te komen tot een Nulandse duivenvereniging met de naam “Sproetkop”. Weinig aanwas vanuit de jeugd en een teruglopend aantal leden waren er de oorzaak van dat begin deze eeuw de wens tot samenvoeging met de Geffense vereniging en de bouw van een nieuw clubhuis te komen werd uitgesproken. In maart 2007 werd het nieuwe verenigingsgebouw “De 56
Spoetnik” officieel geopend en gingen de Nulandse en Geffense verenigingen samen verder onder de naam Postduivenclub Maasdonk. Kenmerkend voor de duivensport is dat de liefhebbers elkaar regelmatig, vaak zelfs wekelijks, in huiselijke kring treffen. Ze hebben dan als belangrijkste gespreksonderwerp: hun hobby. Vogelvereniging De Nachtegaal werd op 10 januari 1959 opgericht. De vereniging telt momenteel 52 leden, afkomstig uit Nuland, Maren-Kessel, Oss, Rosmalen, Geffen, Kerkdriel en Berghem. Jaarlijks organiseert De Nachtegaal in D’n Hazenkamp een tentoonstelling, maar leden nemen ook deel aan regiotentoonstellingen en Nationale Kampioenschappen die in Zwolle worden gehouden. De leden kweken kanaries, tropische prachtvinken, grote en kleine parkietsoorten en cultuurvogels als duiven en kleine grondvogels. Dat de vereniging kwaliteit herbergt blijkt wel uit het feit dat in 2019 drie leden met vogels in hun categorie wereldkampioen werden. De Nachtegaal is een gezellige vereniging waaraan de leden jarenlang verbonden blijven.
126
Bijenhouders vereniging Stilla Mellis, bijenstal van Kouwenberg.
127
Sportfokker
128
130
Hondensport “Vriendschap en trouw”.
129
Vogelvereniging De Nachtegaal, tentoonstelling in D’n Hazenkamp.
Duivensport “De Sproetkop”.
57
ONTSPANNING Na de Tweede Wereldoorlog ging het besef dat het mensenleven niet alleen bestaat uit werken en zorgen meer leven. Daardoor ontstonden er initiatieven voor ontspanning. Er werden bijvoorbeeld incidenteel uitstapjes georganiseerd voor de “ouden van dagen” of “bejaarden” zoals die werden genoemd. Zoals in juni 1955, toen leden van Motorclub “Duijnendael”, die over een auto beschikten, 65-plussers een reis aanboden. Dat daar behoefte aan was bleek wel, zestig mensen deden hieraan mee. De reis ging naar Paleis Soestdijk met ontvangst door koningin Juliana. Daarna werden nog Schiphol en Zandvoort bezocht. Maar het was allemaal ongestructureerd. Enige verbetering ontstond met de oprichting van de Katholieke Bond voor Ouderen “Ons Welzijn”. Sinds lange tijd is er in ons dorp een goed georganiseerde vereniging die activiteiten voor senioren aanbiedt. Er zijn momenteel ongeveer 460 50-plussers lid van de KBO-Nuland, de belangenvereniging voor die leeftijdsgroep. Men kan meedoen aan onder meer fitness, schilderles, dansen, wandelen en koersbal. Regelmatig worden er één- of meerdaagse groepsreizen georganiseerd. 58
In de jaren zestig begon de naoorlogse jeugd zich steeds meer te manifesteren. Dit leidde in 1966 tot het ontstaan van de Tienerclub in Nuland. Dat ging niet van een leien dakje. Zowel gemeente- als parochiebestuur hadden hun bedenkingen. “Kinderen van die leeftijd horen op zaterdagavond thuis”, was de gedachte. Maar de Tienerclub kwam er en in de Meent werden voor jongens en meisjes van veertien tot zeventien jaar dansavonden georganiseerd. Maar nog altijd was er voor de Nulandse jeugd niet bijster veel te doen. In navolging van de omliggende gemeenten, Nuland liep nooit voorop, daar gebeurde alles jaren later, werd in 1965 de Stichting Jeugdbelangen opgericht. Vanuit het eerste onderkomen, de Blokhut, een in Mill gekocht tweeklassig houten schoolgebouwtje, werden jeugdactiviteiten op touw gezet. De Stichting Jeugdbelangen is nog altijd de centrale organisatie als het gaat over jeugdactiviteiten
131
132
De Blokhut, het eerste onderkomen van Stichting Jeugdbelangen.
Huttenbouwen in de Heuvelstraat ± 1975.
133
Jeugddierendag bij De Meent eind jaren ’70.
134
Schaatswedstrijd op het handbalveld van de KPJ.
135
Speeltuin en Dierenpark ’t Heike.
59
ANSICHTKAARTEN
60
De eerste ansichtkaarten vanuit Nuland werden rond de
Nadat enkele firma’s in het decennia daarna ook wat
eeuwwisseling verzonden. De oudste serie kaarten werd
Nulandse ansichtkaarten uitgeven, komt er pas echt
uitgegeven door veldwachter Toon Kerkhof, die hiermee
een grote serie op gang in de jaren ’60. Tientallen
zijn kleine inkomen wat probeerde aan te vullen. Op deze
haarscherpe zwart-wit foto’s werden door Albert en Cisca
oudste kaarten – met de kerk, Terra Nova, Puttershoek,
van de Meulenreek vanuit hun winkel aan de Kerkstraat
de oude school, en enkele dorpsgezichten – zien we
uitgegeven en verkocht. Ze geven een prachtig inkijkje
overigens dat Kerkhof zelf verschillende malen poseert.
hoe ons dorp er een dikke vijftig jaar geleden uitzag.
136
Sint Jozefoord, Kerk, Jongensschool, Martinushuis, Gemeentehuis.
137
Martinushuis, Kerk nog zonder toren, Boerderij Piet Westerlaken, Singel.
138
Gemeentehuis, Kerk, Kerkstraat.
139
Prins Bernhardplein met rechts Van Zuijlen.
140
Begin Kerkstraat met rechts Van de Meulenreek.
61
141
Kerkstraat, Kerk 1859-1944 in oktober 1944 verwoest, Molen, Klepelstraat, nu Dorpstraat, Puttershoek.
62
142
Vinkeloord, Naambord zeilschip Nuland, Blokhut, Gemeentehuis, Martinushuis.
143
Singel.
144
Kerkstraat.
145
Prins Bernhardplein.
63
EVENEMENTEN De Knobbelrit was een Nulands evenement, uniek voor de
Een ander uniek festijn in Nuland was de Zwemvierdaagse
regio. Knobbelen is een ander woord voor dobbelen. De
in Motel Nuland. Personeel van het motel organiseerde
deelnemers moesten een aantal horecaondernemingen
dit in samenwerking met Zwemvereniging “Het Waterrijk”.
bezoeken. Daarbij moest in elke café worden gedobbeld.
Merkwaardig genoeg werd hierbij gedurende vijf dagen
Het aantal ogen dat je met de dobbelsteen gooide
gezwommen, waarbij elke deelnemer op tenminste vier
bepaalde naar welke volgende gelegenheid je moest, te
dagen vijfhonderd meter moest zwemmen. Toen het
voet of per fiets. Had je geluk, dan gooide je bijvoorbeeld
motel het zwembad opdoekte was ook de vierdaagse
bij Kerkzicht als volgende bestemming Het Gildehuis,
voorbij. Enigszins uniek waren of zijn het Zomerkamp
een paar honderd meter verderop. Maar het lot kon ook
voor de Nulandse kinderen in de bossen van Sint
bepalen dat je naar Van Heeswijk moest en van daaruit
Jozefoord tijdens de grote vakantie, De Nacht van
weer naar Vladeracken. Degene die het minst vaak hoefde
Nuland en het wedstrijdschieten van Gilde St. Antonius
te dobbelen om alle deelnemende horecaondernemingen
Abt op kermismaandag, met name het periodieke
te hebben bezocht werd winnaar. Maar er waren ook
koningsschieten. Verder kunnen nog genoemd worden
prijzen voor bijvoorbeeld de meest ludiek uitgedoste
evenementen in Nuland die in vergelijkbare vorm
deelnemer.
overal plaatsvinden, zoals de Wielerronde van Nuland, de braderie Rondje Nuland of Nuland Hi Wè zoals die voorheen heette, de Carnavalsoptocht, het inhalen van Sinterklaas en de kermis.
64
146
Koninginnedag 1955 voor het Gemeentehuis.
147
Bevrijdingsoptocht 1946.
148
Zeskamp, presentatie jokers 1983.
149
Uierhangen NTTV omstreeks 1980.
150
Knobbelrit, Theo van der Biezen achter de tafel, midden jaren ‘80.
65
SPAAROVERZICHT spaar ze alle 150!
O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O 6 O 7 O 8 O 9 O 10 O 11 O 12 O 13 O 14 O 15
66
O 16 O 17 O 18 O 19 O 20 O 21 O 22 O 23 O 24 O 25 O 26 O 27 O 28 O 29 O 30
O 31 O 32 O 33 O 34 O 35 O 36 O 37 O 38 O 39 O 40 O 41 O 42 O 43 O 44 O 45
O 46 O 47 O 48 O 49 O 50 O 51 O 52 O 53 O 54 O 55 O 56 O 57 O 58 O 59 O 60
O 61 O 62 O 63 O 64 O 65 O 66 O 67 O 68 O 69 O 70 O 71 O 72 O 73 O 74 O 75
O 76 O 77 O 78 O 79 O 80 O 81 O 82 O 83 O 84 O 85 O 86 O 87 O 88 O 89 O 90
O 91 O 92 O 93 O 94 O 95 O 96 O 97 O 98 O 99 O 100 O 101 O 102 O 103 O 104 O 105
O 106 O 107 O 108 O 109 O 110 O 111 O 112 O 113 O 114 O 115 O 116 O 117 O 118 O 119 O 120
O 121 O 122 O 123 O 124 O 125 O 126 O 127 O 128 O 129 O 130 O 131 O 132 O 133 O 134 O 135
O 136 O 137 O 138 O 139 O 140 O 141 O 142 O 143 O 144 O 145 O 146 O 147 O 148 O 149 O 150
€ 2,49
NULAND
DOOR DE JAREN HEEN
Nuland Kerkstraat 8 5391 AA Nuland
Ma Di Wo
08:00 - 20:00 u 08:00 - 20:00 u 08:00 - 20:00 u
Do Vr Za Zo
08:00 - 20:00 u 08:00 - 20:00 u 08:00 - 18:00 u 12:00 - 17:00 u