Historisch Malden

In 1915 zicht op de Rijksweg vanuit het zuiden gezien. Op de achtergrond de RK kerk met daarvoor de tram van de MaasBuurtspoorweg. Vanaf 1913 reed de tram van de Maas-Buurtspoorweg over de Rijksweg van Nijmegen naar Malden en zo door naar Venlo. Rechts vooraan is de boerderij te zien van de familie Theunissen, tweede huis rechts is van de familie van Oijen de melkboer. Dit huis was een dubbelblok, aan de andere zijde woonde de familie Meeuwsen met hun manufacturenzaak. Links woonde de familie Broekman op de boerderij de Zwaan.

Historisch Malden Visser

Beste inwoner van Malden,

Met gepaste trots presenteren wij dit mooie en unieke verzamelalbum over de historie van Malden.

Dankzij de vrijwilligers van Stichting Heemkunde Malden en met name Petra Thijssen, Jacques Pouwels en Matthee Moons is er een prachtig collectors item samengesteld.

Ook al ben ik niet woonachtig in Malden, ik voel me wel sterk verbonden met de omgeving. Als ondernemer van een supermarkt sta je met de wortels in de samenleving. Hoe mooi is het dan dat we de historie van Malden op een laagdrempelige wijze weer kunnen herbeleven en kunnen delen met de jeugd.

Mijn dank gaat dan ook uit naar alle vrijwilligers die dit mogelijk hebben gemaakt, alleen al de vele uren die zij in het album hebben gestoken, maken het de moeite waard om dit collectors item in huis te hebben.

Wij hopen dat u met enthousiasme de stickers gaat verzamelen en dat u dit unieke boek een mooie plek in de boekenkast geeft. Zodat iedereen, jong en oud, nog vaak zal bladeren en lezen in dit mooie album.

Wij wensen iedereen veel spaar-, kijk- en leesplezier.

Namens al onze medewerkers, Cor Willem Visser

Malden op de kaart

Hier is een kaart te zien van de gemeente Heumen van 1868. Dhr. J. Kuijper heeft de oorspronkelijke kaart toen getekend. De Gemeente Heumen ontstond door samenvoeging van de Heerlijkheden Heumen en Malden. Op basis van oude gegevens is op de kaart het grondgebied van de Heerlijkheid Malden aangegeven. Het geeft de vermoedelijke situatie weer van de negentiende eeuw.

OUDSTE PERIODE

Malden is een plaats in de gemeente Heumen in de Provincie Gelderland. Het is met 11.205 inwoners (peildatum 1 januari 2021) de grootste kern van de uit vier dorpen (Malden, Heumen, Overasselt en Nederasselt) bestaande gemeente Heumen. De naam Malden is afgeleid van de Keltische naam Madla, dat centrale verzamelplaats betekent.

Bijzonder typerend voor de geografische ligging van het dorp Malden is de stuwwal aan de oostzijde van het dorp (Heumens oord, Maldens vlak). Deze stuwwal vormt een onderdeel van de stuwwal tussen Nijmegen en het Duitse Kleef.

In het Saalien, de voorlaatste ijstijd 200.000 -125.000 jaar geleden, rukte een honderden meters dikke pak landijs vanuit Scandinavië op naar het zuiden. Het eindfront bereikte de huidige omgeving van Nijmegen. Tongen landijs stuwden een mengsel van preglaciaal materiaal en morenen op tot een meer dan honderd meter hoge stuwwal. Toen het landijs zich terugtrok stroomde er smeltwater over de stuwwal heen. Het mee gespoelde zand werd in de vorm van een zwak afhellende vlakte, een zogeheten Sandr vlakte, aan de westelijke buitenkant van de stuwwal afgezet. Er ontstond een sterk gelaagd pakket van 30 meter dik, bestaande uit grof en fijner zand afgewisseld met grind en graniet. Heumensoord en het Maldens vlak en het dorp Malden aan de oostzijde, liggen precies op deze Sandr-vlakte, dit in tegenstelling tot de westzijde van het dorp dat uit moeras/broekland bestond. Typerend hierdoor is thans ook het hoogte verschil tussen de oost- en westzijde van het dorp, dat soms tot wel 10 meter kan oplopen, met door de huidige klimaatontwikkeling de nodige waterafvoerproblemen tot gevolg.

Bij boringen door de NAM op grote diepte in het Heumensoord, werd een aantal jaren geleden een parel ontdekt, waarmee is aangetoond dat Malden ooit aan zee moet hebben gelegen. Deze parel is de oudste parel van ons land en is te bewonderen in het oertijdsmuseum in Boxtel. De parel is afkomstig uit het Mioceen.

Stuwwal AHN

De stuwwal tussen Nijmegen en Kleef is een groot stuwwalcomplex dat waarschijnlijk ooit een geheel vormde met de stuwwal bij Montferland.

Mede door de natuurlijke ligging, de nabijheid van de stad Nijmegen en het hoge voorzieningenniveau, behoort Malden al jaren tot de top 15 van de meest aantrekkelijke woongebieden van ons land, zoals blijkt uit het jaarlijks terugkomende onderzoek van het Weekblad Elsevier.

Deze weg toont een karakteristiek stegenpatroon van Malden, dat loopt van west naar oost en dateert uit de Middeleeuwen.

De parel De parel van 16 miljoen jaren oud, die gevonden is in Heumensoord, is ontdekt tussen het schelpengruis op 440 meter diepte. De samenstelling van de parel bestaat uit parelmoer; dit is voornamelijk kalk (in de vorm van aragoniet) en organische hoornstof (conchyne) die de concentrisch om een middelpunt gerangschikte microkristallen aan elkaar kit.

De naam Hoogenhof kwam het meest voor op oude kaarten: één van de boerderijen met aanzien aan de Hoogenhofseweg (ooit genaamd Maldenseweg) die de rand van het Broek aftekende. De wijk Hoogenhof is in 1999 gebouwd op vroegere zeer natte bosgrond, een soort mangrove bos.

Malden ligt aan de stuwwal van Nijmegen en het Duitse Kleef.

Hoogenhof is het laagst gelegen deel van het dorp. Deze wijk heeft te maken met wateroverlast, zodat hiervoor een overloop is gemaakt.

De Wadi zorgt voor een goede afwatering. De Wadi’s in Malden zijn noodzakelijk door de ligging van het dorp aan de stuwwal en de hoogteverschillen die daardoor zijn ontstaan.

Heumensoord/stuwwal

In 1778 heeft Nijmegen besloten ‘een rechte scheidingsgraaf‘ tussen het Heumensoord en Maldensvlak te laten aanleggen. Zo een ‘graaf‘ was een sloot met een wal, waarvan de afmetingen nauwkeurig bepaald waren. Het zand dat uit de sloot kwam vormde de wal die meteen na de aanleg beplant werd met eiken of beuken. Die beplanting maakte de wal sterker en, als veekering, wat effectiever. De bedoelde wal ligt er nog steeds. Hij begint even ten noorden van het huis van de Scouting aan de Bosweg in Malden en loopt vandaar in een rechte lijn in oostelijke richting langs een breed pad naar (oorspronkelijk) de Biesseltsebaan.

ARCHEOLOGIE MALDEN

Uit archeologisch onderzoek, dat in de afgelopen jaren werd verricht in het centrum van Malden, is gebleken dat het dorp reeds ver voor de jaartelling bewoners kende. Op het terrein van de huidige Brede School zijn resten van een voorraadschuur aangetroffen uit ongeveer 700 jaar voor Christus. Op de huidige speelplaats van de school werd een grafheuvel aangetroffen uit 500 jaar voor Christus. Samen met de opgravingen die zijn verricht op het terrein van het verzorgingshuis Malderburch en op de plek waar de oude in 1960 geamoveerde waterstaatskerk heeft gestaan, komen we sporen tegen van oude bewoning die zeker te maken hebben met de gunstige ligging van het dorp op de scheiding van het hoog gelegen kerngebied in het Rijk van Nijmegen en de broeklanden.

Met de aanwezigheid van een Romeinse wachttoren, die lag op de Romeinse weg van Cuijk naar Nijmegen om Frankische invallen te voorkomen, kent het dorp ook een Romeinse geschiedenis. De locatie van de houten wachtpost, die in de vierde eeuw zou zijn opgericht in het heidegebied van het Heumensoord, werd omgeven door een gracht.

In 1999 zijn de resten van deze wachttoren gerestaureerd en bevindt er zich nu een vierkant omgracht plateau. Er staat ook een informatiebord met uitleg. De plaats van de Witte weg aan de achterkant van het dorp, duidt op de belangrijke verbindende rol die het dorp in de Romeinse tijd heeft gespeeld op de weg tussen Cuijk als Romeinse vesting en Nijmegen als de oudste stad van ons land.

Sporen van een boerderij uit de Late IJzertijd kwamen tevoorschijn in de vorm van afdrukken van rijen pilaren in het gele zand. De afmeting werd geschat op 6,5 bij 13 meter. Er werden ook aanwijzingen gevonden van enige bijgebouwen zoals voorraadschuurtjes (spiekers) van 700 jaar voor Christus.

Opgraving

Ton Niekus, Petra Thijssen en mevrouw Cuppen van de Stichting Heemkunde Malden noteren zorgvuldig de archeologische gegevens, die later verder bestudeerd gaan worden. De constatering is dat er 2300 jaar geleden al sprake was van bewoning op deze plaats.

Romeinse weg/ Witte weg

Meer dan 400 jaar heeft het zuiden van Nederland deel uitgemaakt van het Romeinse Rijk. De Rijn vormde daarvan de noordelijke grens. Omdat de Romeinen steeds beducht waren voor Frankische invallen, hadden ze de grens en de belangrijkste wegen versterkt met een keten van forten en wachtposten. De laat Romeinse wachttoren in Heumensoord is gelegen langs de weg die van Nijmegen via Cuijk naar het zuiden liep. Langs deze belangrijke route werd in de vierde eeuw een houten wachtpost ingericht met een gracht eromheen. Naderhand werd deze wachtpost vervangen door een kleinere en er werd toen ook een nieuwe gracht gegraven.

Tekening van de Romeinse wachttoren zoals hij er mogelijk uit heeft kunnen zien.

Romeinse verhoging

In 1999 zijn de resten ervan gerestaureerd. Bij die gelegenheid zijn de contouren van de binnen- en buitengrachten en het wat hoger gelegen binnenterrein beter zichtbaar geworden. Het is nu een vierkant omgracht plateau. In de buurt van de wachttoren, honderd meter richting het noorden, bevindt zich een tien meter diepe, trechtervormige vergraving uit vermoedelijk de Romeinse tijd.

Infobord Wachtpost

Deze houten wachtpost in Heumensoord was ongeveer 20 x 20 meter en gedekt met pannen. Centraal stond een uitkijktoren van zo’n acht meter hoog. In de vierde eeuw is de wachtpost in brand gestoken en vervangen door een iets kleiner exemplaar. De wachtpost lag aan de belangrijke weg van Nijmegen naar Maastricht en Tongeren, de Romeinse voorloper van de A 73. Ter plaatse staat een infobord over de Romeinse wachttoren.

Locatie van de Motte

In Malden heeft behalve deze Motteburcht er nog een hofstede gestaan, genaamd Maldensteijn, dit is dan de naam van de vroegere curtis. Hier was de rentmeester van Malden woonachtig, vertegenwoordiger van de graaf van Kleef. Deze curtis lag op de plaats waar nu het Sociaal Cultureel Centrum Maldensteijn is gevestigd. De naam Maldensteijn is verbonden met een van de oudste en grootste boerderijen van Malden uit de late Middeleeuwen. Deze wordt in de koopakte van 1407 genoemd.

Malderburcht met Curtis ( Hofstede)

De naam Malden wordt voor het eerst vermeld in een akte uit 1247 die men gevonden heeft in het Sint Agathaklooster bij Cuijk. Uit opgravingen uit 1960 bleek dat er al in het jaar 1000 in Malden een kapel in Malden moet hebben gestaan waarvan de oorsprong teruggaat tot de Romaanse tijd. In de buurt van de kapel stond de Malderburcht (een Motte burcht), die waarschijnlijk rond 1270 is gebouwd, een verdedigingsburcht tegen de Brabanders, maar die al in de 14e eeuw is verwoest.

Kenmerkend voor Malden was dat er sprake is van een curtis (hofstede) en een burcht op enige afstand van elkaar. Dat betekent dat de curtis, zoals meestal gebruikelijk niet is omgebouwd tot een kasteel of burcht. De “moerassige” burcht was gesitueerd in het uiterste westen van het broek pal aan de andere kant van het latere Maas- Waalkanaal en de curtis ten oosten daarvan in de buurt van de kapel in het centrum van het dorp.

Het is waarschijnlijk dat we op de plaats van de curtis ook de oudste boerderij van Malden moeten zoeken. Deze boerderij had de fraaie naam ”Maldensteijn”. Van zowel de curtis als de boerderij zijn geen sporen teruggevonden. Om de herinnering open te houden, is later wel aan het nieuwe Sociaal Cultureel Centrum van Malden (gebouwd in het jaar 2000), dat zich bevindt op de plaats van de curtis, de naam “Maldensteijn” gegeven.

Tot 1348 was Malden een leen van het graafschap Kleef. Daarna werd het een zelfstandige heerlijkheid, zoals eveneens het zusterdorp Heumen. Johan 1 van Groesbeek wordt de heer van Malden en Heumen, woonachtig op het kasteel in Heumen. Malden blijft daarna tot aan de verkoop van de heerlijkheid in 1769 aan de stad Nijmegen een Kleefse leen. Kort na 1348 is de curtis verwoest of afgebroken.

Naambordje

Het naambordje met vermelding van het Motteburchtpaadje.

Laantje naar de Motte Onlangs is het paadje hiernaar vernoemd, namelijk het Motteburchtpaadje. Via een bospad, aan de overkant van het MaasWaalkanaal, tegenover de Betonfabriek, is de ingang van dit bospad.

Gracht Motte

Een deel van de oude gracht is nog te zien, lopende naar de oorspronkelijke Motte.

Verhoging Motte

In het landschap is aan de rechterkant van het paadje een verhoging te zien, dat is de plaats waar de Motte vroeger heeft gestaan.

Naamgeving straat naar Grote Loef

Om de naam in ere te houden is er een straat in de wijk Hoogenhof naar Grote Loef vernoemd.

Kasteel Heumen

De oudste vermelding van dit kasteel, gelegen ten zuiden van het dorp Heumen, stamt uit 1138, toen in het bezit van de Graaf van Dale. In het jaar 1348 was Johan van Groesbeek bekend als de Heer van Heumen. Het kasteel heeft veel strijd gekend, met name tijdens de Tachtigjarige Oorlog toen het aan Staatse zijde stond. Diverse pogingen werden ondernomen om het kasteel in te nemen. In het jaar 1585 werd zij door Spaanse troepen grotendeels verwoest.

Schema van Grote Loef

De west/oost lopende stegen, die langzaam het heiveld binnendrongen. Kaart met ligging oude boerderijen rond 1800. Hierop is duidelijk te zien dat Malden uit een lintbebouwing bestond.

Enkele oude

Maldense boerderijen

Het onderstaande kaartje over boerderijen, uit het boek van Dr. J.A. Nillesen, toont aan dat de Middeleeuwse samenleving in Malden een agrarische samenleving was. In de vroege Middeleeuwen overheerste het klein grondbezit. De boeren pachtten de grond van de villicus, de rentmeester die namens de grondeigenaar, de heer van Kleef, optrad. Later kwamen de boerderijen in bezit van welgestelde families uit Nijmegen. Zo wordt bijvoorbeeld Jakob Kanis, koopman en burgemeester van Nijmegen in 1529, genoemd als eigenaar van de boerderij de Berkenbosch. Zijn zoon was Petrus Canisius, waarnaar het Canisius College in Nijmegen is vernoemd. De meeste boerderijen lagen op de grens van het bouwland en het broekland en zijn ontstaan door de oostwaartse landontginning van de zand- en bosgronden van het Nederrijkswald.

In 1650 telde Malden 39 grote boerderijen, waarvan we er hieronder zes kort bespreken: de Nonnenhof, de Berkenbosch, de Bothalenshof, de Munnikenhof, de boerderij van de gebroeders Rijntjes en de Pol. De geschiedenis van Malden telde een tweetal molens. In 1547 was sprake van een korenmolen de hofstede “den Moelendyck”, die zich bevond tegenover het koor van de kerk, achter de boerderij van Wim Janssen (waar thans de Schoolstraat ligt).

Bekend is de oudste molen, type grondzeiler van 1878, van de familie Thijssen, die gelegen was aan de Rijksweg, of zoals de Maldenaren zeggen ‘de Meulendiek’. De familie Thijssen was de laatste eigenaar. Hent kocht ooit de molen van de familie Vervoort en die weer van de familie Hoogenboom. In het begin van de vorige eeuw verwierf een zoon van Piet Nillissen, van Café de Kroon, de molen en ging in het Muldershuis wonen, waar hij het café ‘De Molen’ begon.

De Berkenbosch

De Berkenbosch is een van de bekendste boerderijen van de oude Heerlijkheid Malden. De naam Berkenbosch wordt al genoemd op 6 augustus 1419. In 1691 wordt baron Walraven van Steenhuys, de Heer van Heumen en Malden, eigenaar van het kasteel Heumen. De boerderij wordt door hem aan de stad Nijmegen verkocht in 1769. In 1836 koopt Jan Broekman de Berkenbosch. Hij was eerder de pachter van de boerderij. Meerdere generaties Broekman volgen. In 1939 pachtten Jacobus Föllings en Petronella Hendrika Peters de Berkenbosch. De zonen Hendrik en Jan Föllings namen de boerderij van hun vader over en bleven er met hun gezinnen wonen. Heden ten dage zet de familie Föllings-Reuvers, die de boerderij in eigendom heeft, het boerenleven van 600 jaar Berkenbosch voort. Zij zijn vele jaren bezig de boerderij te restaureren. De Berkenbosch is een T boerderij met een schuur van jongere datum. De boerderij kreeg zijn huidige vorm na de brand van 1885.

De Munnikenhof

Hoe oud de boerderij De Munnikenhof of Kloosterhof aan de Hatertseweg is valt niet nauwkeurig te zeggen. Het is aannemelijk dat er voor 1300 al sprake was van bebouwing. Deze boerderij was oorspronkelijk in het bezit van de Kruisheren van St. Agatha. De paters verloren in 1653 al hun bezittingen in Brabant, Gelderland en Limburg. Om te blijven wonen moesten ze jaarlijks f 1.200,00 betalen. In 1889 vervielen al hun bezittingen aan de Staat der Nederlanden. Deze verkocht de boerderij aan Jan Thijssen. Na hem bewoonden zijn zoon en de gebroeders Thijssen de boerderij. De Munnikenhof staat op de monumentenlijst van de gemeente Heumen en ligt aan de Hatertseweg. Deze foto is genomen in de jaren zestig, toen de melkbussen nog iedere keer opgehaald werden door de melkcoöperatie. Links op de foto is het oude bakhuis te zien. Het heeft boven de deur een denkhout uit 1808 en het rood-wit kruisje van de Kruisheren.

De Bothalenshof

Het archief van P. Broekman meldt het volgende vanaf 1798. Op een oude kaart van 1803 draagt de boerderij de naam van de “Lindeboom”, in Malden sprak men vroeger van de “dikke boom”. Vermoedelijk is Bothalens de naam van de vroegere eigenaar geweest. De Bothalenshof moet al veel ouder zijn. De hoeve was in 1848 meer dan 18 bunder groot. De vader van Piet Broekman heeft de boerderij, die toen in 1915 afgebrand is, weer opnieuw gebouwd.

Boerderij de Pol

De grote hoeve aan de Broekkant, waar de familie Th. Derks in woonde, heette ”de Pol”. Blijkens oude charters, afkomstig uit het archief van de kruisheren van St. Agatha, dateren de oudste stukken, met betrekking tot de boerderij “de Pol”, van het jaar 1407. Hier is sprake van een Hof genaamd “de Pol” met huizen en land groot 15 morgen een gedeelte van het Stalsche Bosch en het Broekland der Adendoncks in Malderbroek. De Pol kwam waarschijnlijk in 1529 in het bezit van het klooster en was destijds afkomstig uit het bezit van Willem van Kuik. In 1803 werd de Pol verkocht aan de Nijmegenaar Mr. Alexander In de Betouw.

Gevelsteen Bothalenshof

Bothalenshof is in 1916 gebouwd, zo vermeldt de gevelsteen, nadat de eerdere boerderij door brand was verwoest. Sedert de beginjaren van 1980 is het een woonboerderij. De geschiedenis van de Bothalenshof voert terug naar de 17e eeuw en kent een lange en rijke historie. Naar de betekenis van Bothalenshof is veel gegist. Onlangs is achterhaald dat ‘bot’ drassig land betekende; naast dat drassige land lag een nog lager gelegen gebied, het zgn. ‘broek’. Bij Bothalenshof stroomde het water het broek in. Dat stukje land werd ‘halen’ genoemd. Hof verwijst naar hofstede. Twee lindebomen markeren de woonboerderij; één daarvan is meer dan 300 jaar oud.

Boerderij van de gebroeders Rijntjes

De gebroeders Chris, Wim en Tienus Rijntjes hadden, schuin tegenover de oude kerk in Malden aan de Rijksweg, een boerderij met 1 koe. Bij de boerderij hoorde een grote tuinderij. Deze moest verdwijnen vanwege de komst van het winkelcentrum. De boerderij is een van de meest, door kunstenaars, afgebeelde boerderijen van Malden. Van de oorspronkelijke bomen aan de Rijksweg is er nog één behouden gebleven.

Reconstructie van de boerderij de Nonnenhof

De Nonnenhof

De voorgaande afbeelding is verkregen door reconstructie van de boerderij, zoals van voor 17 september 1944. Tijdens de luchtlandingen werd de boerderij onbewoonbaar door ontploffende munitie aan een parachute die op de aangrenzende boerderij neerkwam. Een aantal dagen later brandde de boerderij af door de in de boerderij opgestelde legerkeuken. “De Nonnenhof” is de oudst bekende boerderij sinds de Middeleeuwen van Malden. “De Nonnenhof” was oorspronkelijk in bezit van het klooster Graefenthal in Goch (Duitsland). De nieuw gebouwde “Nonnenhof” kon in 1949 weer betrokken worden door de familie Peters. De laatste bewoners van “de Nonnenhof”. Op de foto van links naar rechts Albert, Moeke met Gerrit, Thé en papa met Piet.

De molen

De in 1878 gebouwde molen, stond in het verlengde van de Oude Middelweg, uit de richting van Mook. Dit is nu de Tulpstraat. Begin 20e eeuw verwierf een zoon van Piet Nillissen, van café de Kroon, de molen en ging in het Muldershuis wonen, waarin hij het nog bestaande café De Molen begon. De molen werd, in 1945 in opdracht van de Royal Air Force, uit veiligheidsoverwegingen in verband met een naburig vliegveld, van het wiekenkruis ontdaan. Op 27 mei 1948 werd een sloopvergunning afgegeven waarna in 1956 de kap en het binnenwerk inclusief de as verwijderd werden en in juni 1996 volgde de volledige sloop van de romp.

HET TUFSTENEN KERKJE VAN 1732

Het kerkje op de afbeelding toont de ruïne van de middeleeuwse katholieke dorpskerk in 1732 door C. Pronk. Het origineel is te bewonderen in het Rijksprentenkabinet te Amsterdam. Ten gevolge van de Reformatie is het kerkje in 1609 in handen van de hervormden overgegaan. De katholiek gebleven dorpsbewoners zagen zich hierdoor genoodzaakt aanvankelijk een tijdlang te kerken in Mook (dat niet behoorde bij de Republiek). Na 1707 werd hen, door de toenmalige heer van Heumen en Malden (Walraven van Steenhuys), toegestaan als bedehuis te kerken in het dorp Heumen.

Het beeld dat Pronks tekening van de kerk geeft is zeer ruïneus. In 1732 stond de toren er nog met spits bij, maar was het kerkgebouw tot een ruïne vervallen. Na de komst van de Fransen (tijdens de Bataafse Republiek) is het kerkgebouw, en wat er nog van over was, in 1798 weer in het bezit gekomen van de Maldense katholieke bevolking, die daarna de kerk grondig hersteld heeft.

De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën is in 1588 ontstaan tijdens de Tachtigjarige Oorlog en eindigde in 1795 tijdens de Bataafse Revolutie. De Republiek heeft een groot aantal gebeurtenissen meegemaakt. In de eerste paar jaar van haar bestaan vond de Tachtigjarige Oorlog plaats (15681648). Het dorp Malden werd van heel nabij met deze oorlog geconfronteerd in 1574 door de slag op de Mookerheide, waarbij zowel Lodewijk en Hendrik van Nassau sneuvelden en het Republikeinse leger door de Spanjaarden werd verslagen. De herinneringen hieraan zien we in de Protestantse kerk in Heumen. Het jaar 1672 staat in de Nederlandse geschiedenis bekend als het Rampjaar. Volgens een Nederlands gezegde was “het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos”.

De Vrede van Nijmegen (1678-1679) maakte uiteindelijk een einde aan een jarenlange strijd tussen de Republiek, Frankrijk, Spanje en hun bondgenoten. De volgende eeuw gold als de bloeitijd van de Gouden Eeuw. Daarna ging het weer slechter en ontstond de Bataafse Revolutie die plaats vond tussen 1794 en 1799. In deze periode werd een nieuw staatsbestel voorbereid en gevormd. Het was een typisch Nederlandse fluwelen revolutie. De revolutie zou uiteindelijk een gunstige invloed hebben op het behoud van de bestuurlijke zelfstandigheid van de beide dorpen Malden en Heumen.

Tekening Pronk

Gewassen tekening in Oost-Indische Inkt, gemaakt door C. Pronk. Het kerkje is te zien als ruïne in 1732. De officiële tekening is te zien in het Rijksprentenkabinet te Amsterdam.

Slag op de Mookerheide

De eerste veldslagen van de Tachtigjarige Oorlog (15681648) vonden plaats op de Mookerheide. De Spanjaarden hadden een groot leger samengesteld. Op 13 april 1574 arriveerden hier de troepen van de Nassaus. Zij sloegen hun kamp op bij de Mookerheide en de slag vond plaats op het terrein tussen de Maas en de Mookerheide. De Nassaus leden een grote nederlaag. De broers van Nassau zouden verdronken zijn in het moeras, hiervan is nooit meer iets teruggevonden.

Uitgave Herdenkingsmunt

Herdenking van de Vrede van Nijmegen.

De Vrede van Nijmegen (1678-1679) maakte niet alleen een einde aan de jarenlange oorlog tussen Nederland en Frankrijk. Ook andere landen waren bij de strijd betrokken. Spanje had aan de kant van Nederland meegevochten en Engeland en Zweden aan de kant van de Fransen, ook zij sloten vrede.

Monument gebroeders van Nassau In het dorp Heumen werd het 1e bataljon van het 26e regiment infanteriegrenstroepen gehuisvest. Als herinnering lieten de militairen een plaquette vervaardigen door Jac. Maris, een kunstenaar die sinds 1926 zijn atelier had aan de plaatselijke Looistraat. Het is gemaakt van geglazuurd terracotta en is te zien naast de voordeur van de protestantse Joriskerk.

Op het kunstwerk staan Lodewijk en Hendrik van Nassau afgebeeld. De twee broers van Willem van Oranje stonden aan het hoofd van een huurlingenleger, dat op 14 april 1574 tijdens de Slag op de Mookerheide genadeloos werd verslagen door de Spanjaarden. De schattingen over het aantal gesneuvelden lopen uiteen van 3.000 tot 9.000.

Vlag

Bataafse Republiek 19 januari 1795, bepalend voor de latere zelfstandigheid van Malden.

Ansichtkaart oude kerk Malden Prachtige ansichtkaart met groeten uit Malden met de oude kerk en pastorie, gemaakt voor de Tweede Wereldoorlog.

DE OUDE WATERSTAATSKERK VAN MALDEN

De officiële positie van de katholieke kerk in Nederland verbeterde toen de Bataafse Republiek in 1796 de scheiding van kerk en staat afkondigde. De verschillende kerken kwamen opnieuw op gelijke voet te staan. Een deel van de kerkgebouwen die in de 16e eeuw in handen waren gekomen van de protestanten werd teruggegeven aan de katholieken.

De staatsregeling van 1798 bepaalde verder dat de plaatselijke besturen gemachtigd werden een regeling te treffen over de overname en eigendom der kerken. Voor 23 oktober 1798 moest alles geregeld zijn. Juist op het nippertje kwam de zaak op 20 oktober aan de orde en werd door de katholieken van Malden met algemene stemmen besloten de ruïneuze kerk van de protestanten over te nemen en te beginnen met de restauratie.

We kunnen nu stellen dat er veel dingen zijn verbeterd in de tijd van de Bataafse republiek. Na 200 jaar tweederangsburgers te zijn geweest kregen de katholieken eindelijk burgerrechten. Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 kon de katholieke emancipatie en het Heilige Roomse leven in ons dorp eindelijk beginnen. Opmerkelijk is dat de controle van de staat daarbij belangrijk bleef: geestelijken mochten in het openbaar geen ambtskleding dragen en ook het luiden van klokken was verboden.

Op 14 juli 1799 kon pastoor J. de Groot, na twee eeuwen kerken, elders zijn eerste plechtige H. Mis opdragen in de overgedragen parochiekerk. In 1836 is het eenbeukige tufstenen schip vervangen door een nieuw veel breder waterstaatsschip. Tevens kreeg de toren aan de westzijde een ingang en bouwde men naast het koor een sacristie. In 1883 werd de kerkruimte nagenoeg verdubbeld door de aanbouw van twee zijbeuken, waardoor het schipgedeelte een maximale breedte kreeg.

Plattegrond

Plattegrond van de oude kerk met fases waarin de kerk verbreed werd in verschillende tijden.

Interieur oude kerk

Interieur oude waterstaatskerk vlak voor de afbraak in 1960. Het beeld St. Antonius Abt links boven de trap naast de preekstoel en het grote kruisbeeld rechts zijn overgebracht naar de nieuwe kerk. Goed is de preekstoel te zien met afbeeldingen van de vier evangelisten. Indeling hoofdaltaar en het koor met drie neogotische ramen; daarnaast het altaar van Maria en rechts het altaar van St. Jozef.

Parochiekerkhof

Het parochiekerkhof vormt een integraal onderdeel van de parochiegemeenschap en is sterk verbonden met de historie van Malden. Het oudst ontdekte graf stamt uit 1812. Het kerkhof ligt midden in het hart van de gemeenschap en is gemakkelijk bereikbaar.

St. Antonius Abt beeld

Antonius, patroonheilige van onze kerk, werd geboren in 256 als kind van rijke ouders. Toen Antonius twintig jaar was, stierven zijn ouders. Hij gaf alle bezittingen aan de armen en trok zich in eenzaamheid in de woestijn terug. Later voegden andere christenen zich bij hem en vormden een van de eerste gemeenschappen van monniken in zijn klooster van Sint-Antonius in de Oostelijke Woestijn van Egypte.

Hij was de eerste monnik die vele volgelingen kreeg en staat daarom bekend als de vader van het kloosterleven. Hij stierf op 105-jarige leeftijd en werd volgens zijn eigen instructies in een geheim graf begraven om te voorkomen dat zijn graf een plaats van verering zou worden. Al snel na zijn dood werd hij heilig verklaard.

Oude kerk

Gonnie en Piet, kinderen van Hent Geurts, voor de kerk H. Antonius Abt in 1938, gezien vanuit het zuiden. De tramrails en rioolbuizen zijn nog te zien, dat laatste als afzetting van de Rijksweg. Rechts naast de kerk is nog het oude tolhuis te zien.

Ons dorp na 1813

Nadat er in 1813 een einde kwam aan de Franse bezetting ontstond het Koninkrijk der Nederlanden en werd in 1815 Willem 1 de eerste Koning van Nederland. Malden en Heumen bleven ook na 1813 (dankzij het Franse bestuur) samengaan als gemeente Heumen-Malden. In 1911 besloot de gemeenteraad om een nieuw gemeentehuis te bouwen aan de Rijksweg in Malden, dit tegen het zere been van de Heumenaren, waar het gemeentehuis tot dan toe was gevestigd.

In 1852 nam de gemeenteraad het besluit tot oprichting van een openbare lagere school voor jongens en meisjes. Deze school werd in Malden de “schoolhut” genoemd en was gevestigd in de voormalige boerderij van Piet Sweerts, en het latere accordeon museum ‘’De Muse” aan de Broekkant. Toen het gebouw niet meer voldeed werd in 1910 een nieuwe openbare jongens- en meisjes school gebouwd aan de Rijksweg in Malden.

In 1924 kwamen op uitnodiging van het kerkbestuur de zusters Franciscanessen van Mariadal uit Roosendaal naar Malden om het katholieke onderwijs aan meisjes te verzorgen. Dat kon pas nadat in 1921, de openbare school aan de Rijksweg was omgezet in een katholieke lagere school. Het kerkbestuur werd eigenaar van het schoolgebouw en nam de leerkrachten van de openbare school over. In 1930 werd op advies van Pastoor de Bekker besloten om een nieuwe jongensschool te bouwen, de St. Jozefschool gelegen aan de Raadhuisstraat.

De aanleg van het Maas-Waalkanaal heeft zeven jaar geduurd, men startte in 1920 en op 27 oktober 1927 werd het Maas-Waalkanaal officieel geopend door Koningin Wilhelmina. Het kanaal is gegraven om het vervoer van steenkolen uit de Limburgse mijnen naar Rotterdam en Duitsland sneller te laten verlopen. Hierdoor werd wel de natuurlijke verbinding tussen de dorpen Heumen en Malden belemmerd.

Met de katholieke emancipatie had het dorp Malden definitief haar eigen identiteit teruggekregen. De bevolkingsgroei bleef tot aan de jaren zestig gematigd. In verhouding tot het aantal inwoners telde Malden veel winkels, bakkerijen en cafés. Na de jaren zestig zou met de groei van de bevolking de nieuwe kerk en het winkelcentrum het aanzien van het dorp drastisch veranderen.

Klooster Jeruzalem met op de voorgrond het huis van Klaassen, de schilder en later drogisterij.

Dit gebouw stamt uit de 19de eeuw en mag gezien worden als het oudste gebouw/schooltje binnen de bebouwde kom van Malden. De pastorie is gebouwd in 1799 en is vanaf 1800 door pastoor J. de Groot bewoond geweest, later werd het een onderwijzerswoning. De bestaande pastorie is in 1855 omgebouwd tot een lagere school. De architect van het Maldense schoolgebouw was Peter van der Kempen en hij startte het project in 1853.

Vervolgens was het pand van 1911 tot 1976 in gebruik als boerderij, compleet met stallen en hooizolder en ook Martens Graanhandel had er ooit een graanmolen en opslag. In de Tweede Wereldoorlog zaten er Amerikanen ingekwartierd en na 1980 werd het niet meer gebruikt en verviel het langzaam. Er was zelfs sprake van dat het pand afgebroken zou worden. Sinds 1998 was er, na een grote verbouwing op de begane grond, een muziekcafé met feestgelegenheid en op de verdieping de accordeonspeciaalzaak: Kuik Accordeons. Dit is het enige Accordeon- en Harmonicamuseum van ons land.

De Muse

Klooster Jeruzalem

Gemeentehuis aan de Rijksweg te Malden in 1912

In 1911 besloot de gemeenteraad tot de bouw van een nieuw gemeentehuis in Malden. In 1907 telde Malden al meer inwoners dan Heumen, zodat de gemeenteraad besloot om het gemeentehuis in Malden te laten bouwen. Aan de Nijmeegse aannemers Theunissen en Van Sambeek werd de opdracht gegeven. In 1935 werd er een vleugel aangebouwd en in de jaren zestig zijn houten barakken toegevoegd. Vanaf 1973 vergaderde de gemeenteraad in de boerderij het Groot Jachthuis. In 1980 is het gemeentehuis, na de samenvoeging van de gemeenten Heumen en Overasselt, opnieuw aangepast door de architect Th. Huijbers en aannemer Jansen uit Wijchen. Dit gemeentehuis heeft dienst gedaan tot 1999, waarna een geheel nieuw gemeentehuis in Malden, op het Kerkplein tegenover de kerk, werd gebouwd.

Zusters klooster

De Zusters Franciscanessen uit Malden tijdens de feestelijkheden ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van het klooster Jeruzalem op 12 januari 1949. Hieronder bevinden zich ook een aantal Maldense zusters.

Bewaking spoor Piet Geurts zittend tweede van links. Het spoor werd in Nijmegen bewaakt door deze groep, waarschijnlijk dateert de foto van 1915.

Graven Maas- Waalkanaal

Het Maas- Waalkanaal werd in de jaren twintig van de vorige eeuw grotendeels met de schop gegraven. In het Heumense grondgebied zou een Maassluis komen met daarnaast een hefbrug. Met paard en wagen werd het overtollige zand afgevoerd. Er werd ook gebruik gemaakt van excavateurs, vrachtauto’s, industriespoor en bovengrondse kabelbaantjes zorgden voor enige verlichting van het zeer zware werk. Het overige zand werd gebruikt voor de verhogingen langs het kanaal.

Café Tervoort stond in 1910 op de hoek van de Rijksweg, nu de genoemde Groesbeekseweg. In het midden, van links naar rechts zijn te zien, Albert de Klein, Jan de Valk en Wim de Klein. De eigenaren van dit café waren Tervoort, Janssen en Spaan. De omnibus reed van Plasmolen naar Nijmegen en vice versa.

Graven Maas-Waalkanaal

Rijkswaterstaat voerde het project uit dat voorbereid was door Ir. C. Lely (1854-1929).

Arbeiders, die ervaring hadden met graafwerk in de Veengebieden, werden overal vandaan gehaald. Er werd handmatig gegraven en ze gebruikten kruiwagens, schoppen, maar ook eenvoudige graafmachientjes en kabelbaantjes. Het kanaal werd uiteindelijk 13,8 kilometer lang, vier meter diep en 62 meter breed.

In 1924 kwamen de zusters franciscanessen van Mariadal uit Roosendaal naar Malden. Op 28 april begonnen zij daar een leer-, bewaar- en naaischool voor de opvoeding van meisjes. In 1925 konden zij het klooster Jeruzalem aan de Rijksweg 135 betrekken, dat naast de Mariaschool voor de meisjes lag. Vanaf 1933 zetten zij zich tevens in voor de wijkverpleging en begonnen een consultatiebureau voor zuigelingenzorg. In 1964 werd een stichting opgericht om de bouw van een bejaardencentrum aan de Broekkant te realiseren. De zusters waren bereid de verzorging van de bejaarden op zich te nemen. De gemeente kocht het klooster van de zusters. In 1968 was het verzorgingshuis gereed en werd het klooster op last van de gemeente afgebroken om plaats te maken voor appartementen, hoek Rijksweg/ Kloosterstraat.

De voormalige meisjesschool is bijna een eeuw oud, met de kenmerkende witte gevel, maakte ooit deel uit van een kloostercomplex en is al een paar jaar in handen van de gemeente. De katholieke school en het klooster Jeruzalem waren beiden karakteristieke beeldbepalende panden aan de Rijksweg en maakten deel uit van een rijke historie.

Kar met voerman Jan Gommers (links), met snor Gradje Peters en achterop de wagen Theunissen.

De Hoge Brug, ook wel “de Witte brug” genoemd, over het Maas- Waalkanaal en is gebouwd in 1926. Deze brug is tweemaal, in 1940 en 1944, getroffen door oorlogsgeweld. Bij verbreding van het Maas- Waalkanaal is deze vervangen door een moderne brug.

Klooster Jeruzalem

Koningin Wilhelmina

Het Maas-Waalkanaal is ongeveer 13,5 km lang en loopt van Heumen naar Weurt. Men begon met graafwerkzaamheden in 1920. Op 27 oktober 1927 is het Maas-Waalkanaal feestelijk geopend door Koningin Wilhelmina. Het kanaal werd gegraven om het vervoer van steenkolen uit de Limburgse mijnen naar Rotterdam en Duitsland sneller en goedkoper te laten verlopen.

St Jozefschool

In 1921 werd de oude dorpsschool een Rooms Katholieke school die gebouwd werd aan de Rijksweg. De Zusters Franciscanessen van Roosendaal hadden de leiding. Het aantal leerlingen groeide in een korte tijd snel. Voor de jongens werd een aparte onderwijzer aangesteld. In 1930 werd er een nieuwe school gebouwd genaamd St. Jozefschool die op 16 oktober feestelijk in gebruik werd genomen. Meester G.J.A. Nillesen was hoofdonderwijzer van 1925 tot 1956. De zusters verzorgden het onderwijs aan de meisjes in het schoolgebouw aan de Rijksweg. De St. Jozefschool is gesloopt in 2017 en heeft plaats moeten maken voor een appartementengebouw.

School klas 2 Malden

Helemaal links staat Pit Nillisen. Deze foto uit 1910 is genomen in de openbare school aan de Rijksweg. Aan de witte kleur van de stenen is te zien dat de foto genomen is vanuit de Rijksweg.

De parlevinker

Een parlevinker is een ondernemer die vanaf zijn boot goederen, meestal levensmiddelen, verkoopt. Na 1940 kwam er weer een pont. Er werd naar een model van 1940 en met deskundigheid van Jan van Kruijsbergen een pontje gebouwd met als drijvend “onderste” twee zogenaamde vliegers, afkomstig van Rijkswaterstaat. Een vlieger is een ijzeren vaartuig dat van boven is voorzien van een waterdicht dek en wordt gebruikt bij gierponten op stromende rivieren.De veerdienst werd uitgevoerd door Bert van Kruijsbergen en later door broer Jan. Het veergeld bestond uit centen, voetganger vijf cent, fiets tien. De meeste klanten waren boeren die in de zomer tweemaal per dag aan de overkant hun koeien gingen melken.Parlevinker Jan Kruisbergen hier te zien in 1938 op het Maas-Waalkanaal. Jan Kruisbergen woonde in Malden op de Boterdijk.

Martinus Poelen

Martinus Poelen eveneens zouaaf geboren in 1845 en overleden in 1911 te Groesbeek. In totaal hebben over de gehele periode van de strijd om de Kerkelijke Staat (1860-1870)

ongeveer 11.000 man dienst gedaan bij de zouaven. In de praktijk telde het regiment jaarlijks tussen de vieren vijfduizend man. Het Nederlandse contingent, met 3.181 inschrijvingen, vormde een derde van het totaal.

Petje Sweerts was zouaaf in Rome.

Hij is geboren in 1840 en overleden in 1931 te Malden, zijn officiële beroep was landbouwer. De Pauselijke Zouaven vormden, samen met de Zwitserse Garde, het leger van de Kerkelijke Staat. Petje diende in het korps die vrijwillig de verdediging van de Pauselijke Staat op zich nam. Hij was zelfs voorzitter van de Zouaven broederschap te Nijmegen. Het regiment Zuavi Pontifici (“Pauselijke Zouaven”) bestond uit ongehuwde Roomskatholieke mannen, vrijwilligers van tussen de zestien en veertig jaar oud. De meesten tekenden voor een diensttijd van twee jaar; sommigen tekenden bij, of meldden zich in latere jaren opnieuw aan.

Pater Nillesen ging in januari 1927 naar het missiegebied in Java.

Harmonie Luctor et Emergo 1925

De Tweede Wereldoorlog

Geheel onvoorzien heeft Malden tijdens WO II toch een belangrijke strategische rol gespeeld, zowel bij het begin van de oorlog in 1940 als tijdens het verloop van de Operatie Market Garden in september 1944. Tijdens de uitvoering van de Operatie Market Garden in onze regio ging het vooral om het behoud van de vier belangrijkste bruggen over het Maas- Waalkanaal en dan tevens gericht op het behoud van de brug van Grave over de Maas met het uiteindelijke doel om een snelle toegang te krijgen tot de Waalbrug van Nijmegen en vervolgens tot de brug bij Arnhem.

Juist doordat de bruggen bij Malden, Hatert en de door de Amerikanen zogenoemde “Honinghutje brug” grondig onklaar waren gemaakt door de Duitsers konden de grondtroepen niets anders dan een grote omweg maken langs de versmalde wegen van onze kerkdorpen naar de enige overgebleven “oversteek” over het Maas-Waalkanaal, de houten hefbrug bij Heumen en Malden. Hierdoor ontstond een belangrijk en militair gezien strategisch tijdsverlies bij de verovering van de Waalbrug, waardoor in combinatie met een aantal andere factoren de brug bij Arnhem uiteindelijk inderdaad “een brug” te ver bleek te zijn.

Door deze omweg kwam de rol van Malden na 1940 wederom prominent in beeld bij de doorgang door het dorp op 19 september 1944.

Hefbrug

In 1927 werd de hefbrug, bij de Opening van het MaasWaalkanaal, in gebruik genomen. Jan van Haren werd de eerste sluis- en tevens brugwachter, daarnaast werd Gerrit Jan ten Have de eerste brugknecht. Deze brug kent een rijke historie. In 1940 werden door verraad de ontstekingskabels doorgesneden. Ondanks hevige beschietingen van het pantsergeschut bleef de brug overeind. In 1944 was de brug van cruciaal belang. Zij was de enige overgebleven nog bruikbare brug voor de corridor naar de Rijn tussen Eindhoven en Arnhem in 1944/45. Jan van Haren 1882-1947 was brugwachter van december 1927 tot augustus 1945.

Van ‘t Hullenaar

Onthulling Prins Bernhardboom door Burgemeester van ’t Hullenaar.

Ter gelegenheid van de verjaardag van Prins Bernard op 29 juni 1939, hield het 1e Bataljon van het 26e Regiment Infanterie der Grenstroepen een parade waaraan alle eenheden deelnamen en plantte de bataljons-commandant majoor Weber in Malden een Prins Bernardboom.

De Raadhuisstraat loopt van links naar de richting van de Rijksweg. Op de achtergrond is rechts het voormalige klooster Jeruzalem te zien, het dak van het oude Gemeentehuis steekt nog net boven de bomen uit.

Prins

Bernhardboom met hekwerk

Het monument met de Prins Bernardboom staat ook na ruim 80 jaar nog in volle glorie in het centrum van Malden.

De brug heeft een prominente rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog en hier zijn ook zware gevechten rond de sluis en de brug geleverd. Bij de aanleg van de sluis werd ook een hefbrug gelegd. Geen enkele andere brug is tweemaal inzet geweest, namelijk in 1940 en 1944, van zware gevechten.

Tanks

De Engelse tank staat geparkeerd op 19 september 1944 langs de Rijksweg te Malden. Iemand heeft de naam van Malden en de datum op de tank geschreven. Veel tanks werden beschreven met leuzen, familienamen of plaatsen waar men doorgetrokken was. De tanks diende zo als communicatiemiddel.

Neergestort vliegtuig

Op 25 september 1944 is in de Dorpssteeg, nu Groesbeekseweg, te Malden een Spitfire IX van no. 441 (Canadian) Squadron no. 125 Wing neergestort. De 21-jarige MC Millan kwam bij de crash om het leven en ligt begraven op de Mook War Cemetery.

Kapotte brug

De grafsteen van pilot officer O. MC. Millan. Hij is 21 jaar geworden.

Krijgsgevangenen

Krijgsgevangenen worden over de Rijksweg weggevoerd.

Noodhospitaal De verpleging van het noodhospitaal gevestigd in het klooster Jeruzalem tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Engelse soldaten voor de St. Jozefschool in 1944, waar zij ingekwartierd waren in de winter van 1944/45.

Dinsdagmorgen 19-09-44 trok de Guards Armoured Division van het 30ste Britse legerkorps met tanks over de sluisbrug naar hotel Sionshof om de bruggen over de Waal te veroveren. Malden werd op die dag bevrijd. Op de tweede rij is generaal Montgomery te zien tussen de militairen.

Fam. Geurts

Deze pantserwagen staat voor de boerderij van Piet Geurts aan de Rijksweg tegenover de oude kerk. Op de foto staan de vier dames Geurts met twee Engelse soldaten. Het zijn van links naar rechts Riet Geurts, Gerda Geurts, Truus Geurts en Nel Geurts. De foto is gemaakt in september 1944.

Tijdelijke begraafplaats Heumense Molenhoek

Er zijn veel Amerikanen gesneuveld die begraven werden op een noodkerkhof in de Heumense Molenhoek achter de Brouwerij.

Naamborden

Rijksweg met naamborden. De soldaten bewaken de Rijksweg, zie borden die verwijzen naar verschillende richtingen.

Petra Thijssen, Jos van Haren en burgemeester P. Mengde

Op donderdag 17 september 2015 om 14.00 uur is bij de keersluis aan de Oosterkanaaldijk te Malden een informatiebord onthuld door Petra Thijssen van de Stichting Heemkunde Malden, Jos van Haren en burgemeester P. Mengde over de roerige geschiedenis van de hefbrug en het Maas-Waalkanaal. Precies 71 jaar geleden was de hefbrug over de sluis een van de bruggen die ingenomen moest worden in de Operatie Market Garden. Dit sluiscomplex heeft een zeer belangrijke rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog. Tot de sloop in de jaren 90 van de vorige eeuw was de hefbrug een vitale schakel voor Malden en Heumen en nog steeds leeft de historie van deze belangrijke plaats voort.

Jos van Haren is de zoon van de sluiswachter en woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog in de dienstwoning van Rijkswaterstaat op het sluisterrein bij de Sluisbrug in Heumen. Bij de inval van de Duitsers was hij 13 jaar oud. Hij heeft de gevechten om de brug op 10 mei 1940 en op 17 september 1944 persoonlijk meegemaakt.

Engelse tanks Engelse tanks op de Rijksweg in 1944. Het 30ste legerkorps van het Tweede Engelse Leger trok in het kader van de Operatie Market Garden op dinsdagmorgen 19 september door Malden op weg naar Nijmegen. De foto is genomen op het kruispunt van de Sluisweg en de Rijksweg, de tank draait links de Rijksweg op. Gerrit Theunissen (links) en Theo Theunissen volgen dit met aandacht.

Tekstbord

Sluis Heumen

Deur naar de Maas

Het vergeten vliegveld

Na de bevrijding van het dorp Malden op 19 september 1944 vangt op 8 februari 1945 de Operatie Veritable aan en start het zogeheten Rheinland Offensief. De geallieerden hadden behoefte aan een vliegveld dichtbij het front, zodat door de piloten meermalen per dag kon worden gevlogen.

Het vliegveld de Airstrip B91 werd in maart 1945 in zeventien dagen aangelegd. Dertien woningen moesten er voor wijken. De startbaan was 1.400 meter lang en 40 meter breed en had een omvang vanaf de sportvelden van Union tot de huidige Molensingel in Malden. Voor de aanleg ervan werd de grond tot een diepte van zo’n 60 centimeter afgegraven en daarop werden 50.000 stalen PSP-platen gelegd. Het vliegveld was op 17 maart 1945 gereed en op 21 maart kwamen al de eerste squadrons met hun Typhoon en Tempest vliegtuigen aan. In de maanden dat het vliegveld werd gebruikt, was het de thuisbasis voor verschillende typen gevechtsvliegtuigen, maar ook Dakota’s die er kwamen voor het vervoer van gewonden en krijgsgevangenen.

In april 1945 vertrokken alle militaire vliegtuigen naar een vliegveld nabij het front in Duitsland. De Airstrip speelde hierna geen tactische rol meer. Na de oorlog werd het terrein weer als landbouwgrond in gebruik genomen en weer vergeten. Het vliegveld had de primeur van de landing van tien Gloster meteors op B91. Het was de eerste keer dat deze Britse straaljager op het Europese vaste land werd gestationeerd. Het vliegveld werd gesloten op 20 april 1945.

Een grote ravage werd achtergelaten op de landingsbaan. Achteraan staan de huizen die mochten blijven staan.

Vliegveld B91 Airstrip

In maart 1945 kwamen er verschillende locaties in aanmerking voor een tijdelijk vliegveld ter ondersteuning van Operatie Varsity, de geallieerde luchtmachtoperatie tijdens de oversteek van de Rijn vlakbij Wesel. Er is voor de locatie “de Kluis” gekozen, omdat deze niet te ver van het front lag en de vliegtuigen meerdere operaties per dag zouden kunnen uitvoeren. Airstrip B91 werd in maart 1945 in zeventien dagen aangelegd. Dertien woningen moesten er voor wijken. In de maanden dat het vliegveld werd gebruikt, was het de thuisbasis voor verschillende typen gevechtsvliegtuigen, maar ook Dakota’s die er kwamen voor het vervoer van gewonden en krijgsgevangenen. Het vliegveld werd gesloten op 20 april 1945.

Het is een vergeten vliegveld uit de Tweede Wereldoorlog. Nu ruim 75 jaar geleden aangelegd tussen Nijmegen en Malden. Op 7 augustus 2020 is door de burgemeester van Heumen mevr. M. Mittendorff een plaquette onthuld op de plek waarvandaan in 1945 talloze gevechtsvliegtuigen opstegen om de geallieerde grondtroepen naar Duitsland te ondersteunen in hun tocht naar Berlijn.

Captain Group captain Stuart Gregory van de Royal Air Force sprak de gasten toe na de onthulling van het gedenkteken. Hij gaf aan dat tijdelijke vliegvelden ook nu nog aangelegd worden met PSP-platen (Pierced Steel Plank). “Maar”, benadrukte hij, “laten we ons ook realiseren dat het hier niet gaat om dit stukje grond, maar dat het gaat om de piloten die hier vandaan vertrokken zijn voor onze bevrijding. Piloten ook die dat vaak niet hebben overleefd.”

Het terrein dat tijdens de Tweede Wereldoorlog diende als Airstrip B91 Malden.

Vanaf de Rijksweg is het Airstrippad te bereiken, waar ook het gedenkteken staat.

Gerda de Vree staat op de metalen PSP platen die op het vliegveld waren gelegd.

DE WEDEROPBOUWPERIODE

VAN 1946 TOT 1960

Ons dorp werd bevrijd op dinsdag 19 september 1944 door het Engelse landleger dat na circa twaalf uur met zijn tanks over de sluisbrug kon rijden naar Malden en vandaar naar hotel Sionshof. Hoewel het dorp weliswaar op bepaalde momenten een strategische rol in de oorlog heeft gespeeld, lag het dorp niet in de frontlinie en kon de schade beperkt blijven. Desondanks hebben in totaal een twaalftal inwoners het leven moeten laten. Nadat de balans was opgemaakt en de discussie over elkaars rollen was gevoerd kon de wederopbouw beginnen. Wat de koers van het dorp na de oorlog zou worden was op voorhand niet duidelijk, wel dat het dorp na de “babyboomperiode” belangrijk zou groeien en van karakter zou veranderen door de komende verstedelijking.

De burgemeester W.G.F.G. van ’t Hullenaar bleef ook na de oorlog nog burgemeester ondanks de controverses met Jac Maris uit Heumen. Hij was in het jaar 1948 25 jaar burgemeester, hetgeen door hem en de dorpsgenoten werd gevierd met een groot jubileumfeest (zie hieronder). Op kerkelijk gebied werd het dorp geconfronteerd met het overlijden van de geliefde pastoor Quirinus de Bekker op 76-jarige leeftijd. Pastoor de Bekker was in Malden maar liefst 28 jaar pastoor geweest en zeer verknocht met de inwoners. Zoals hierna zal blijken heeft hij ook een stimulerende rol gespeeld bij de voorbereiding van de nieuwe kerk, waarover in de volgende paragraaf wordt gerapporteerd. Zijn begrafenis vormde een indrukwekkende plechtigheid voor het nog overwegend agrarische Malden.

Van ’t Hullenaar bleef burgemeester tot 1953 toen hij werd opgevolgd door W.J.F.M. baron van Hugenpoth tot Aerdt. Zie de feestelijke foto van zijn installatie. Hij was destijds 49 jaar oud. Opmerkelijk was dat van Hugenpoth op het moment van zijn benoeming in de gemeente Heumen al vanaf 1935 tevens burgemeester van de gemeente Overasselt was, zodat hij burgemeester was van maar liefst twee gemeenten. Waarmee hij

De Rijksweg voor de Tweede Wereldoorlog iets ten noorden van de kruising met de Groesbeekseweg en de Broeksingel. Hier is bakker Spaan te zien die in het witte huis rechts een bakkerij annex café annex winkel had. Dit is nu de plaats waar de Rabobank staat. Het voorste huis links was van de smederij Dennissen en daarachter het pand van de familie van Wees die fietsen repareerden en de Maldense bevolking knipte. Het is de plaats waar nu Maldensteijn en het gemeentehuis staan. Er is nog een klein deel te zien van de RK kerk.

de vloer plaveide voor nog verdere samenwerking op een later tijdstip. Baron van Hugenpoth was burgemeester van Heumen van 1953 tot 1968. Hij overleed in 1990. In 1968 werd hij opgevolgd door Geert Jan Nillesen en kon de fusie tussen Overasselt en Heumen in 1980 een bestuurlijk feit worden.

Tijdens de wederopbouwperiode ontstonden nieuwe verenigingen, zoals bijvoorbeeld de toneelvereniging Steeds Hoger, die optrad in hotel Hof van Holland met de passende uitvoering “Op Hoop van Zegen” van Herman Heijermans (zie foto 196, bij hfst. overige activiteiten); en werd bijvoorbeeld voor de voetbalclub Juliana ’31 een nieuwe sportaccommodatie ingezegend.

Jan Verweij en Gerardus van Duijnhoven met de hooikar op de Droogsestraat in 1963. Links is de boerderij van Piet de Wildt te zien.

Piet Thijssen met zijn paard aan het werk op het akkerland gelegen tussen de Broekkant en de Rijksweg in 1977.

Café van Wees

Huis-café van Marinus van Wees aan de Rijksweg te Malden in 1950. De vroegere danszaal was links van de boom. Later was het gebouw in gebruik door het Rode Kruis.

Hof van Holland

Het café-restaurant Hof van Holland werd gerund in 1940 door Degen, Antheunis en later mw. Ria Romme. Nadien werd het een Chinees Restaurant “De Grote Muur”, maar moest wijken voor de bouw van het winkelcentrum.

Processie

Deze foto is gemaakt in 1958 tijdens de Sacramentsprocessie die gehouden werd op de tweede donderdag na Pinksteren. Van links naar rechts, Lies Thijssen, Riet Poos en Thea Peters. De pastoor droeg het Allerheiligste, de Hostie, in een monstrans door de straten van het dorp.

De melkfabriek aan de Broekkant in 1959

Het huis is gebouwd in 1922 door aannemer Martinus Reintjes. In het gebouw links was de melkfabriek die dateert van 1928 gevestigd, ook wel boterfabriek genoemd. De boeren brachten iedere dag melk naar de fabriek behalve op zondag.

De melk werd afgeroomd en de ondermelk, ook wel “fiets” genoemd, kregen de boeren terug. Dit werd gebruikt voor de biggen en kalveren. De melkfabriek is later verhuisd en het gebouw werd later gebruikt als pakhuis van de NCB (Boerenbond). De woning en melkfabriekje zijn afgebroken in 1968 om plaats te maken voor het zorgcentrum Malderburch.

Gemeentepersoneel ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van burgemeester van ‘t Hullenaar

Zr. Agatha

Zr. Agatha op weg met haar fiets als wijkverpleegster naar haar patiënten. Ze was in Malden werkzaam vanaf 1936 tot 1946. Zr. Agatha verbleef in Malden tot 1974.

Zangkoor ‘Cecilia’ ging een dagje uit naar Schiphol.

De begrafenis van pastoor Q. de Bekker in 1955. De dragers zijn lid van het Kerkbestuur of collectant.

Priester van de Societeit der Witte Paters, Missionarissen van Afrika. Hij werd 5 oct. 1915 te Malden geboren, legde op 5 juni 194! zijn missionariseed af en ontving op 30 mei 1942 te ‘s-Heerenberg de Heilige Priesterwijding. In 1945 vertrok hij naar de Missie van Midden-Amerika, waar hij op 18 augustus 1955 in het Bisdom Mbarara, Uganda, in den heer is overleden.

Johannes Petrus Hax

Pastoor Simons was de bouwpastoor van onze nieuwe kerk. Hij vierde het 25-jarig Priesterfeest op 1006-1958 in Malden.

Voertbalvereniging

In 1957 werden de nieuwe voetbalvelden van SV. Juliana

door pastoor Simons

Toneelvereniging

“Steeds hoger”

Rechts Henk Poos, sinds jaren een van de hoofdrolspelers van de toneelvereniging.

Pastoor Q. de Bekker.

Pastoor Simons

’31

ingezegend.

Personeel St Jozefschool Hein Alders, Jo v.d. Logt, Gerard Nillesen, hoofd en Jan v.d. Logt.

Kapelaan Breuer

Kapelaan Breuer is een dagje uit. Het geliefde reisje voor de misdienaars.

Kapelaan H. Breuer

Kapelaan Breuer kwam in augustus 1960 als neomist in Malden. De pas in gebruik genomen moderne kerk was toen de mooiste van ons land en trok heel veel belangstelling uit binnen- en buitenland. Voor de jeugd was er alleen voetbalclub SV Juliana ‘31. Hij heeft in 4 jaar tijd 7 clubs kunnen opstarten met ook nog een eigen clubhuis “het Wybertje”. Hij vierde zijn 60-jarig Priesterfeest in 2020.

Burgemeester

Installatie burgemeester Hugenpoth tot Aerdt in 1953. Tonny van Megen, dochter van agent van Megen, declameert een versje voor de installatie van burgemeester Hugenpoth tot Aerdt. Rechts is o.a. ook pastoor de Bekker te zien.Op de achtergrond het huis van Jan Wintjes, de timmerman.

Kranslegging door burgemeester Hugenpoth tot Aerdt voor de gesneuvelde militairen bij de sluis. De kranslegging vond plaats in 1955.

Ma Moons in de winkel in 1982. Verkoop van fruit en in het bijzonder appels.

Mgr. Bekkers Inwijding nieuwe kerk

Op Palmzondag 10 april 1960 werd het nieuwe kerkgebouw door Mgr. Bekkers geconsacreerd. Nog geheel volgens de oude ritus; het duurde 4 uren. Pastoor Simons was reeds ernstig ziek en kon alleen bij de hoogtepunten van de wijding aanwezig zijn. Het geheel was een waar volksfeest.

BOUW VAN DE NIEUWE KERK IN 1960

Door de groei van de bevolking van Malden speelde men meermalen met de gedachte om een nieuwe kerk te bouwen. Al in het begin van de twintigste eeuw wilde pastoor van Beek wegen zoeken om de Middeleeuwse kerk te vergroten of tot een nieuw gebouw te komen, maar kreeg hier geen toestemming voor.

Pastoor de Bekker had al veel voorbereidend werk verricht en dient dus net zo goed als stichter van de nieuwe kerk beschouwd te worden. Toen Pastoor Simons in 1955 naar Malden kwam vond hij bij zijn komst dus al veel voorbereid. Pastoor Simons is maar acht jaar pastoor geweest. In die acht jaar heeft hij wel het uiterlijk van de parochie totaal veranderd. De oude kerk werd afgebroken en er werd een totaal nieuwe kerk gebouwd.

De nieuwe kerk ontstond ten westen van zijn voorganger, aan de zuidzijde van het kerkhof. De op het bouwterrein gelegen pastorie werd gesloopt. Echter na voltooiing van de kerk zou een nieuwe pastoorswoning worden gebouwd. De oude kerk werd afgebroken. De architect Jos Bijnen hield met zijn ontwerp rekening met de structuur van Malden. Hij schiep de kerk als een onderdeel van een nieuwe kern met een bijbehorend Kerkplein, zodat het Godshuis een belangrijk ontmoetingspunt zou worden.

Daartoe plaatste Jos Bijnen haaks op enige natuurlijke lijnen van wegen en plaatsen een muur; een offermuur als een breed uitgestrekt altaar. Ervoor een soort kerkplein als plaats van samenkomst van de gemeenschap en erachter het kerkhof waar de overleden leden van de gemeenschap wachten op

het gezamenlijk oordeel. De offermuur rijst op naar de plaats waar de zegevierende kerk reeds God aanschouwt. Vanaf de offermuur werd een dak geconstrueerd ter beschutting van de gemeenteleden op het “forum”. Ter markering van de ruimte kwam links een lange, lage muur met galerij, welke uitloopt in de pastorie. Rechts van de samenkomstruimte werd de doopkapel geplaatst als een echt intiem huisje, waar de eerste handelingen zouden worden verricht om te mogen toetreden tot de gemeenschap. Een lage muur verwijst de nieuweling naar de offerplaats. De open voorzijde, de zuidkant, werd afgesloten met een grote drievoudige poort, waarop tevens plaats kwam voor het zangkoor. Zo werd de gewijde ruimte aan vier zijden gemarkeerd. Alle overschietende ruimten werden nu met glas gedicht. De glazenier Jon Martens uit Maastricht maakte door zijn “Wonderbare Visvangst” er een groot geheel van.

Op Palmzondag 10 april 1960 werd het nieuwe kerkgebouw door Mgr. Bekkers geconsacreerd. Nog geheel volgens de oude ritus; het duurde 4 uren. Pastoor Simons was reeds ernstig ziek en kon alleen bij de hoogtepunten van de wijding aanwezig zijn. Het geheel was een waar volksfeest.

De eerste jaren na de opening werd de kerk van Malden wekelijks bezocht door tientallen bussen met toeristen die geïnteresseerd waren in de moderne naoorlogse kerkontwikkeling. De kerk van Jos Bijnen behoort volgens de architect Michiel Kruidenier tot de top van de naoorlogse moderne kerken in Nederland.

Lijst van pastoors van de parochie Malden

• J. de Groot (1799-1819)

• F. van Wezel (1819-1834)

• A. van der Beurgt (1834-1849)

• J.P. Stammen (1849-1861)

• J. Pompen (1861-1871)

• H.A. Greven (1871-1877)

• J.D. Joren (1877-1879)

• H. Willems van Dijck (1879-1891)

• F.C.L. van Boeckel (1891-1902)

• M.I. van Beek (1902-1927)

• Q.Th.H. de Bekker (1927-1955)

• C.J. Simons (1955-1963)

• J. Heerkens (1963-1976)

• A.A.G.M. (Toon) Hendriks (1976-1983)

• H.J.A.M. (Harry) Hooymans (vermoedelijk 1983-1992)

• C.E.M. Struyker Boudier (1992-2004)

• T.H.M. (Ton) Sip (2005-2015)

• N. Swagemakers waarnemend pastoor (2015)

Samenvoeging met Nijmegen

Heilige Drie-eenheid parochie (2016)

• J. Grubben ( 2019) tot heden

Inzegening door pastoor Simons van het gebouwde hoofdaltaar in 13 mei 1959.

De bouwvakkers zijn druk met de bouw van de nieuwe kerk. Pastoor Simons neemt zelf een kijkje en ziet welke vorderingen er worden gemaakt.

In mei 1961 is er bodemonderzoek verricht op het terrein van de gesloopte RK kerk. Op de achtergrond is de boerderij van Piet Geurts te zien.

De oude en de nieuwe H. Antonius Abt kerken in 1960 nog even naast elkaar. Goed is het verschil te zien met de Middeleeuwse kerk en de huidige kerk. De waterstaatskerk is niet lang na de inwijding van de nieuwe kerk afgebroken. Op het huidige kerkplein zijn de contouren van de afgebroken kerk aangegeven met gekleurde stenen.

Glas in loodvensters vanuit de galerij van A. Heijmans Het eerste raam is geschonken door Nillesen, voorstellende de oude kerk.

Glas in loodvensters vanuit de galerij van A. Heijmans Het tweede raam heeft de voorstelling, Mozes en de koperslang (numeri 21). Deze ramen pronken nu vanaf 1960 in onze huidige kerk.

Interieur huidige kerk

Grote gebruiksmogelijkheden van de kerkzaal, oorspronkelijk bestemd voor meer dan 1.000 gelovigen.

De huidige kerk met pastorie in 2021 met uitzicht over het Kerkplein.

De luidklok van Malden

In een open klokkenstoel opgesteld tussen de moderne kerk en het bejaardentehuis Malderburch hangt de luidklok die afkomstig is uit de toren van de oude kerk. De klok is geschonken door de familie van Steenhuys en heeft een diameter van 75 cm en draagt een randversiering bestaande uit engelenkopjes. De oude waterstaatskerk waaruit de klok afkomstig is dateert uit 1836 en is in 1960 gesloopt.

De wachters op het Kerkplein

De wachters die zich op het plein voor de kerk bevinden zijn aangebracht in 1999 bij de aanleg van het nieuwe kerkplein en de herstructurering van de Rijksweg. De wachters op het kerkplein houden verband met het oude testament; Jesaja 21. Dorpen en steden beschikten vroeger over wachters, waarmee zij de omgeving konden overzien. (vergelijk ook onze

Romeinse wachttoren) De vraag aan de wachter luidde: “Wachter, hoe staat het met de nacht?” De wachter zei: ”De morgenstond is gekomen, maar het wordt ook nacht”.

Begraafplaats aan de Groesbeekseweg

Het oude kerkhof aan de Rijksweg bleek te klein te zijn en in 1971 is de algemene begraafplaats erbij gekomen.

H. Antonius Abt kerk bij avond in 2008

DREIGENDE ANNEXATIE DOOR NIJMEGEN EN BESTUURLIJKE VERNIEUWING

Precies twee eeuwen nadat de Heerlijkheid Malden in 1769 aan Nijmegen werd verkocht en Malden gemeentelijk eigendom was geworden van de stad, stuurde Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland in 1969 een voorstel om het dorp Malden te herindelen bij Nijmegen, waardoor de bestuurlijke zelfstandigheid van het dorp voor de zoveelste keer in de geschiedenis ter discussie kwam te staan. Het herindelingsvoorstel werd besproken tijdens een druk bezochte “hearing” in Café de Molen in Malden met een forum waarin een aantal Tweede Kamerleden hadden zitting genomen en stuitte op zware kritiek van de randgemeenten.

In plaats van het middel herindeling werd ervoor gepleit om tussen of in plaats van gemeente en provincie een nieuwe bestuurlijke laag te ontwikkelen: “het stadsgewest Nijmegen”. Het doel van het stadsgewest was het streven naar een evenwichtige ontwikkeling van het gebied. Het gewest heeft gefunctioneerd van 1971-1977, waarna het wegens onenigheid over de verdeling van de bestuurlijke taken ter ziele is gegaan. Voor Heumen waren de afgevaardigden: Geert Jan Nillesen, destijds burgemeester van twee gemeenten Heumen en Overasselt en Jacques Pouwels, raadslid.

Het grote voordeel van het Stadsgewest was dat het herindelingsvoorstel van de provincie voorlopig werd afgeblazen en dat gemeenten zelfstandig gingen nadenken over bestuurlijke vernieuwing. De gemeenten Heumen en Overasselt besloten na samenvoeging van de ambtelijke organisatie eind jaren

zeventig om ook bestuurlijk samen verder te gaan. De nieuwe gemeente ontstond in 1980. Er werd een beslissend referendum georganiseerd over de positie van Balgoy dat er voor koos om met Wijchen samen te gaan. De nieuwe gemeente bleef uiteindelijk na veel gekissebis gemeente Heumen heten en het gemeentehuis bleef gevestigd in Malden. Naast de oude dorpspartijen zagen zich nu ook de landelijke politieke partijen vanaf 1970 vertegenwoordigd in de gemeenteraad.

Overasselt en Heumen hadden weliswaar lang een eigen gemeentehuis, maar ze waren toch geen vreemden voor elkaar. Sinds 1953 hadden ze allebei dezelfde burgmeester; eerst Walraed Baron van Hugenpoth tot Aerdt, daarna Geert Jan Nillesen, Hein Aalders en tot slot als waarnemer Piet Cramwinckel. In 1980 werd Franz Grienberger de eerste burgemeester van de nieuwe gemeente. Hij ging wonen in Overasselt.

Het gemeentehuis dat sinds 1912 in Malden stond werd hierna nog eenmaal vernieuwd en uitgebouwd. Enkele jaren later werd besloten een geheel nieuw gemeentehuis te bouwen. De Bossche schoolarchitect Ton Senden van de Twee Snoeken uit Den Bosch maakte het ontwerp; de officiële ingebruikname was op 11 juni 1999. De bouw van het gemeentehuis werd gecombineerd met de bouw van een Sociaal Cultureel Centrum Maldensteijn gelegen (op de plaats van de vroegere curtis) in een bewust gekozen sobere moderne Bossche school stijl, waardoor naast het ensemble van de kerk een tweede architectonisch interessant ensemble ontstond.

Het gemeentehuis in Malden eind jaren vijftig van de vorige eeuw.

Gemeenteraad in de vijftiger jaren van de vorige eeuw.

Gemeentesecretaris van Hoorn met wethouders Koos Peters, Hent Kesseler de schoenmaker, wethouder Piet Sweerts, Hent Lucassen de Snor en Vullings.

Ambtsperiodes van burgemeesters van Heumen

1813-1814 J.J. Craan

1814-1852 G. Mos

1852-1855 J.J. Vermeulen

1855-1879 F.W. van den Broek

1879-1910 A.A.J. van den Broek

1910-1920 J.A.H. Steinweg

1921-1923 J.M. Wynia

1923-1953 W.G.F.G. van ’t Hullenaar

1953-1968 W.J.F.M. baron van Hugepoth tot Aerdt

1968-1977 G.J Nillesen

1978-1980 H.J.J. Aalders

1980 P.J. Cramwinckel waarnemend

1980-2003 F.C.W. Grienberger

2003-2011 J. van Zomeren

2011-2016 P. Mengde

2017-2021 G.M. Mittendorff

202 2- J. Minses heden

Gemeentehuis Malden 2021

Het nieuwe gemeentehuis van de gemeente Heumen werd in 1999 in gebruik genomen. De architect was Ton Senden van het architectenbureau “De Twee Snoeken” uit Den Bosch. Het werd tegelijkertijd als een ensemble gebouwd met het Sociaal Cultureel Centrum Maldensteijn in een sobere Bossche school stijl. Jammer dat een aantal adviezen van de architect destijds niet zijn overgenomen zoals bijvoorbeeld het ” keimen” van de twee gebouwen of een zinken in plaats van een pannendak. Wat niet is kan misschien ooit nog komen. De deurklinken van beide gebouwen bevatten het logo van de twee snoeken.

Oude wapen van Heumen

Huidige wapen

Het wapen van de nieuwe gemeente Heumen is een combinatie van een deel van het wapen van de oude gemeente van Heumen en van de oude gemeente Overasselt. De beschrijving van het wapenschild luidt in de bewoording van de officiële heraldiek: “Gedeeld: I geschaakt van goud en azuur in 7 rijen elk van 3 vakken, de beide bovenste rijen bedekt door een schildhoofd van zilver beladen met 5 hermelijnstaartjes van sabel, geplaatst 3 en 2, II in azuur, bezaaid met leliën, een kromstaf, alles van goud. Het schild gedekt door een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels.”

Reünie wethouders Heumen en Overasselt met burgemeester Grienberger.

Maquette van Maldensteijn en het gemeentehuis.

Oude wapen van Overasselt.

De lintbebouwing die het dorp kenmerkte sinds de Middeleeuwen heeft zich vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw gewijzigd in een “ klavertje vier”: centrumbebouwing in de kern van het dorp met daarom heen de vier woonwijken Jachthuis, Molenwijk/Kroonwijk, Maldensveld en Hoogenhof.

Nieuwe wijk -en

Centrumontwikkeling

Na 1960 zou het aanzien van de oude kern van Malden drastisch veranderen. Om de bevolkingsdruk vanuit Nijmegen en de te verwachten bevolkingsgroei op te kunnen vangen, volgde een forse uitbreiding in bewoonde oppervlakte. Rondom het centrum ontstond als ware “een klavertje vier” van nieuwe woonwijken: Kroonwijk/ Molenwijk, Jachthuis, Maldensveld en Hoogenhof, steeds stedenbouwkundig uitgevoerd volgens de in de tijd van aanleg geldende planologische gebruiken van laagbouw in dichte eenheden, stratenpatroon, woonerven e.d..

Het aantal inwoners van het dorp steeg hierdoor snel tot ongeveer 13.000 inwoners eind 2021. Ook het voorzieningenniveau nam met de bouw van een nieuw winkelcentrum in 1975 (fase 1) en een zwembad met sporthal aanzienlijk toe. Vooral de bouw van het nieuwe winkelcentrum had grote sociale gevolgen voor de zittende middenstanders aan de Rijksweg, die voor de keuze stonden om ofwel over te gaan naar het nieuwe winkelcentrum of om te blijven zitten op de oude plek. Na de eeuwwisseling kwam de tweede uitbreidingsfase van het winkelcentrum tot stand, waardoor het dorp een sub-regionale uitstraling kreeg, onder meer met de komst van twee grote supermarkten, waaronder Plus Visser Malden.

Nadat in 1960 het nieuwe kerkgebouw was voltooid, werd vanaf begin jaren 70 van de vorige eeuw, de aandacht van het gemeentebestuur verschoven naar de aanleg van het nieuwe winkelcentrum. De foto toont de maagdelijkheid van het terrein waarop het centrum zou verschijnen. Toch schijn bedriegt, omdat er veel woningen en bedrijven moesten worden afgebroken voordat met de eerste fase, begin jaren 60, kon worden aangevangen.

De meest in het oog springende afbraak was misschien wel de afbraak van de boerderij van de gebroeders Rijntjes naast Hotel Hof van Holland, dat trouwens ook weg moest voor de centrumplannen. De boerderij van Rijntjes is voor veel kunstenaars inspiratiebron geweest voor het maken van etsen die het oude Malden representeerden. Zelfs in de afbraak periode blijft het gebouw iets magisch behouden. Trouwens ook de gebroeders zelf hebben zich lang verzet tegen de komst van het winkelcentrum.

De Spar

Jaap Poelen van de Spar was de eerste Maldense middenstander die in 1974 de sprong waagde van de winkel aan de vertrouwde Rijksweg naar het winkelcentrum. Nadat in de jaren zestig de zelfbediening op gang kwam wilde Jaap met de trend meegaan. In afwachting van de definitieve vestiging van de supermarkt betrok men met 30 personeelsleden de noodsupermarkt in 1975. In 1978 was inmiddels de supermarkt in het nieuwe winkelcentrum gevestigd, de zaak liep uitstekend en Jaap stond altijd open voor nieuwe ideeën. In 1980 vond Jaap het welletjes geworden en ging tijd besteden aan een andere uitdaging.

Op de foto is goed te zien dat de uitvoering van het winkelcentrum halverwege is. Het huis van de gebroeders Rijntjes is al verdwenen, maar Hof van Holland staat er nog. De tweede fase ligt er braak bij. Ook de huizen van Piet Geurts, van Jan van Wees de fietsenmaker, Piet Spaan, Jan Dennissen, Jan Broekman en Theunissen zijn al verdwenen. Het is al met al toch een grote kaalslag geweest om een “ klavertje vier te willen worden”. Maar je ziet ook al de nieuwe 14 klassige school van de Kroonwijk die in 2021 al weer vervangen is. Hoe snel gaat de tijd.

Vanuit de Plus een mooi zicht op de overkant van het dorpscentrum.

Hema

Het dorp Malden bezit ook een vestiging van de Hema. De Rabobank is uit het dorpsbeeld verdwenen. Hiervoor is sinds kort een succesvolle invulling met appartementen gekomen.

De eerste uitbreidingen van het dorp vonden plaats langs de Broekkant, Kloosterstraat en later de Kroonwijk. De foto toont de uitbreiding in de Kloosterstraat eind jaren zestig van de vorige eeuw. Seriebouw haaks op de Kloosterstraat. Het beleid was erop gericht vooral jonge mensen van de universiteit, ziekenhuis e.d. naar het dorp in opbouw te lokken.

De eerste uitbreidingen van het dorp vonden plaats langs de Broekkant met naoorlogse sociale woningbouw. De foto laat zien dat ook zelfbouw plaats vond in een lintbebouwing. In de jaren zeventig en later ontstonden eerst de wijk Jachthuis 1 en daarna 2, waarmee een blad van ” het klavertje vier” gevuld was.

De Molenwijk werd gebouwd vanaf begin jaren zeventig. De foto laat zien dat de Molensingel perfect verloopt via het klassieke stegenpatroon naar het Heumensoord. Behalve villa’s, vrije sectorwoningen en twee onder een kappers was begin jaren zeventig heel gewoon om door projectontwikkelaars grote contingenten van meer dan 240 identieke woningen te bouwen, zonder enige variatie. Soms moest er strijd worden gevoerd om de groene uitstraling van de wijk te behouden, zoals ook op de linkerkant van de foto is te zien.

De ligging van de Boterdijk was structurerend voor de aanleg van de jongste wijk van Malden Hoogenhof. De kortste weg van Malden naar Heumen verliep voor de aanleg van het Maas-Waalkanaal via de Boterdijk. Veel wegen in Hoogenhof hebben hierdoor dezelfde ruimtelijke oriëntatie gekregen. Ooit was er sprake om een zijkanaal te graven dat zou lopen via het Grind dat uit zou komen in het dorpscentrum.

Hoofdentree van de meest recente wijk van Malden: de Hoogenhof. De weg is genoemd naar een belangrijke historische persoon uit de Maldense geschiedenis “De Grote Loef”.

Sinds 2017 staan er 18 Tiny Houses aan de Droogsehof te Malden. Dit is een nieuwe woonvorm met een duidelijke filosofie. Kleine volwaardige vrijstaande woningen van maximaal 50 m2 vloeroppervlak met een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Ze staan vaak op een (tijdelijke) fundering.

Groesbeekseweg als de traditionele verbinding tussen Malden en Groesbeek over de stuwwal. Heel vroeger was dit een steeg verbinding.

De foto laat duidelijk de ronde ontwerpstructuur zien zowel in het ontsluitingspatroon (Veldsingel) als in de groeperingen van de woonhuizen. Kenmerkend verder is de gescheiden fietspadenstructuur door de wijk met veel openbaar groen. Niet te zien, is dat de heldere structuur van de Veldsingel, ter hoogte van de beide scholen en het tennispark, geknipt is en in de bebouwing overloopt. Links aan de voorkant is een gebouw in aanbouw gebaseerd op het CPO principe van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. De gemeente Heumen was hiermee, begin jaren ‘80 van de vorige eeuw, pionier.

Detail van de voorkeur voor ronde vormgeving in de stedenbouw,locatie Boskant Maldensveld.

Luchtfoto Maldensveld

DE GEVOLGEN VAN DE KANAALVERBREDING IN 1970

We hebben eerder gezien dat de gevolgen voor de dorpen Malden en Heumen van de aanleg van het Maas-Waalkanaal groot waren. Met name het dorp Heumen werd zeer lastig bereikbaar en de sinds de Middeleeuwen bestaande navelstreng tussen de dorpen werd doorsneden. In 1970 werd besloten het kanaal te verbreden. Mede hierdoor en door de aanleg van Rijksweg 73, voldeed de oude hefbrug niet meer en werd als toerit naar de snelweg aan de noordpunt van het sluiscomplex een nieuwe vaste plaatbrug aangelegd. Deze nieuwe weg van de verlegde provinciale weg 271 (de zogeheten Jan. J. Ludenlaan) werd in 1986 in gebruik genomen. De oude hefbrug uit de Tweede Wereldoorlog werd eind 1988 buiten gebruik gesteld en later gesloopt. Het dorp Heumen kwam hierdoor gescheiden te liggen van het tot het dorp behorende industrieterrein Sluisweg. In 2010 werd begonnen met het aanleggen van een tweede sluis, een keersluis die in 2013 gereed kwam, waardoor de capaciteit van de sluis werd vergroot.

Door de Jan J. Ludenlaan heeft het dorp Malden echter een directe zuidelijke aansluiting op het Rijkswegennet gekregen. De aanvankelijke wens, om deze aansluiting aan de noordkant van het dorp Malden te realiseren, kon niet worden uitgevoerd vanwege verzet van de stad Nijmegen, die de kop van Malden destijds, (nog voor de Waalsprong), als toekomstig woongebied zag. Een voortdurende ergernis voor de inwoners blijft dat de oude Rijksweg het dorp in tweeën splitst waardoor het woongenot wordt aangetast. Door de opeenvolgende gemeentebesturen is het tot nu niet gelukt om een oplossing voor de problematiek van de oude Rijksweg te vinden, door bijvoorbeeld een omleiding rond het dorp of andere oplossingen, zoals een wegondertunneling ter hoogte van het centrum. Tijdens de Nijmeegse Vierdaagse vindt over deze weg de vrijdagse intocht plaats (via Gladiola).

Maas-Waalkanaal en Sluis

Het sluiscomplex over het Maas-Waalkanaal bij Heumen en Malden, heeft een belangrijke rol gespeeld in de Tweede Wereldoorlog. Bij de aanleg van de sluis werd over het sluiscomplex een hefbrug gelegd. Zowel bij het begin van de oorlog als bij het einde ervan, is er zwaar gevochten rond de sluis en de brug. Geen enkele andere brug in Nederland is tweemaal inzet geweest van zulke zware gevechten die bepalend zijn geweest voor het verdere verloop van de oorlog. De brug verloor zijn functie als oversteekplaats over het kanaal door de aanleg in 1986 van de Jan J. Ludenlaan, die over het kanaal van Malden naar Heumen en naar de nieuwe snelweg A73 loopt van Nijmegen naar Venlo. De oude hefbrug is begin jaren negentig van de vorige eeuw gesloopt.

Betonindustrie Malden

In 1934 was er veel werkloosheid in Nederland. Hierdoor startte er een werkgelegenheidsproject door middel van het graven van het Maas-Waalkanaal. Op die manier kwamen er bergen zand en grind vrij. Een goede reden om een betonfabriek langs het kanaal te beginnen, de grondstoffen lagen er namelijk al.

In de kanaalzone bevindt zich, achter de Maldense Brug, het terrein van de betoncentrale met aanpalend de sportvelden van de SV Juliana ’31. Het Maldens dikformaat is ondertussen een bekend begrip geworden in de moderne tegelindustrie.

Het sluiscomplex Heumen is een schutsluis van de Maas naar het Maas-Waalkanaal in de gemeente Heumen. In de regel staat de sluis open en is voorzien van automatische scheepvaartregeling. Zolang de buitenwaterstand op de Maas hoger is dan NAP +12,15 m wordt er niet geschut. Bij het sluiscomplex ligt ook een gemaal dat indien nodig water vanuit het kanaal in de Maas kan pompen.

De sluis is medio jaren ‘20 aangelegd en was gereed toen het kanaal eind 1927 geopend werd. Bij de aanleg van de sluis werd, over het sluiscomplex, een hefbrug aangelegd. Op de brug stond een bruggebouw met trappen waar voetgangers en fietsers het kanaal over konden steken. Om de hefbrug is, in de Tweede Wereldoorlog zowel bij de Duitse inval in 1940 als in 1944 bij Operatie Market Garden, zwaar gevochten. Bij het gemaal staat een herdenkingsmonument voor de gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog.

De brug verbond de provinciale weg 271 vanuit Malden en Molenhoek via de provinciale weg richting Nederasselt en Grave. Door de aanleg van de A73 voldeed de hefbrug niet meer en werd naar de snelweg, aan de noordpunt van het sluiscomplex, een nieuwe vaste plaatbrug aangelegd over de verlegde provinciale weg 271 (Jan J. Ludenlaan), welke in 1986 in gebruik genomen werd. In 2010 werd begonnen met het aanleggen van een tweede keersluis, die in 2013 gereed kwam, om de capaciteit van de sluis te vergroten.

De verbreding van het Maas-Waalkanaal biedt Malden de mogelijkheid tot aansluiting op Rijksweg 73.

Een prachtige overzichtsfoto van het huidige Maas-Waalkanaal

Bouw keersluis

De Heumense hefbrug is begin jaren negentig helaas gesloopt, maar heeft dus uitstekend dienst gedaan en verdient daarom permanent in onze herinnering te blijven. Jammer genoeg zijn nog maar enkele onderdelen van de oude brug behouden gebleven, maar u kunt zien dat in het ontwerp van de nieuwe keersluis met een fraaie “knipoog” wordt verwezen naar de karakteristieke wielen van de iconische oude hefbrug. In 2010 werd begonnen met het aanleggen van een tweede keersluis, die in 2013 gereed kwam, om de capaciteit van de sluis te vergroten.

De Maldense brug bij oplevering in 1988.

Het MaasWaalkanaal en sluis in de sneeuw, een prachtig winters landschap.

Het Maas-Waalkanaal langs het dorp Malden wordt druk bevaren door zogeheten Rijnaken. Dit zijn sleepof duwschepen met een laadvermogen van 2000 BRT en meer, voor het transitovervoer van goederen van de zeehavens naar het achterland.

EEN SCHOOLSTRIJD IN MALDEN

Malden kreeg, begin jaren zeventig van de vorige eeuw, een sterk veranderende bevolkingssamenstelling. Veel nieuwe inwoners hadden behoefte aan een nieuwe vorm van onderwijs. Het in hun ogen behoudende katholieke en streng dorpse klassikale onderwijs, met alleen aandacht voor zuiver schoolse zaken, was voor veel van buiten komende ouders niet meer voldoende. Onder leiding van de Nijmeegse onderwijskundige professor Joep Dumont zorgde een groep ouders voor voldoende inschrijvingen om een nieuwe school op te richten. De ouders kozen voor een openbare school op basis van het Jenaplan-principe. Deze eerste nieuwe openbare school werd de Tovercirkel.

De komst van het openbare onderwijs in Malden leidde aanvankelijk tot een ware schoolstrijd met het confessionele onderwijs, dat tot dan toe het monopolie had in het dorp. Nadat de wethouder van Casteren er zich bij zuster Madeleine van een katholieke Jenaplanschool in Hees van vergewist had dat er niets mis was met Jenaplan onderwijs, besloot de toenmalige gemeenteraad in 1972 akkoord te gaan met de stichting van een openbare school in Malden.

Tot eerste directeur werd door de gemeenteraad benoemd de 24-jarige Rinus Buursink. De school werd gehuisvest op de plek van het huidige Maldenstaete aan de Schoolstraat, waar tot dan toe het katholieke onderwijs gehuisvest was. Voor het katholieke onderwijs was de ruil zeker niet slecht te noemen, omdat men er een tweetal nieuwe veertien klassige scholen in de wijken Kroonwijk en de Molenwijk voor terug kreeg.

Anno 2020 is het openbaar onderwijs (Tovercirkel) gehuisvest in de nieuwbouwwijk Hoogenhof en in de nieuwbouw in de wijk Kroonwijk (Vuurvogel) en het katholiek onderwijs in het centrum van het dorp (De Komeet) en de Regenboogschool in het Maldensveld (Freinet onderwijs). Ondanks de andere wijze van aansturing, werken de scholen thans in goede harmonie met elkaar samen.

Het dorp Malden bezit geen eigen schoolvoorziening voor voortgezet onderwijs. Een kwaliteit is wel dat deze scholen en ook het hoger en universitair onderwijs allemaal op fietsafstand bereikbaar zijn.

De Tovercirkel

Bij de bouw van de wijk Hoogenhof is de Tovercirkel verhuist van het centrum van het dorp naar de wijk Hoogenhof. Het Jenaplanonderwijs is gebleven.

Rinus Buursink

Rinus Buursink werd in 1972 benoemd tot de eerste directeur van de Tovercirkel. Deze school bevond zich aanvankelijk in het centrum van Malden op de plaats waar thans het woonappartement Maldenstaete staat. De school was een openbare school en gebaseerd op het Jenaplanonderwijs van Peter Petersen. De nieuwe Tovercirkel is thans gevestigd in de nieuwbouwwijk Hoogenhof.

Basisschool De Komeet

De Komeet is de opvolger van de St. Jozefschool aan de Kerkweg. Op de plaats van de Jozefschool bevindt zich thans de Jozefhof een modern woonappartement. De Komeet staat in het centrum van het dorp op het terrein van de historische afgravingen. Het is een katholieke school gebaseerd op de principes van overkoepelende samenwerking tussen diverse partijen gericht op het vergroten van de ontwikkelingskansen van ieder kind. Gericht op onderwijs en welzijn en vaak ook kinderopvang, cultuur en sport.

De Vuurvogel is de nieuwste school in het dorp. Zij is verhuist van de Maldense wijk Maldensveld, als zusje van de Freinetschool, naar de wijk Kroonwijk. De Vuurvogel is, evenals de Tovercirkel, een openbare school en gebaseerd op het Jenaplan-principe.

De oude St. Jozefschool in haar nadagen voor de afbraak. Zie de gedaanteverwisseling in enkele jaren naar het woonappartement Jozefhof. Alleen de bomen hebben het overleefd. Mirakel. 154

Jozefhof

Op de plek van de oude St. Jozefschool is na 90 jaar het woonappartement “de Jozefhof” gebouwd. De oude St. Jozefschool is verhuisd naar de Broeksingel in het dorpscentrum en de naam van de school is gewijzigd in “de Komeet”. De associatie met de naamgever van deze historische plek van Malden, is gelukkig gebleven.

De Regenboogschool bevindt zich in de wijk Maldensveld, naast het gebouw van de oude Vuurvogel. De bijzondere architectuur is van de architect Otto van Dijk. De school gaat uit van de onderwijsprincipes van de Franse onderwijzer en pedagoog Freinet. Het onderwijs wordt gebaseerd op basis van wat leeft bij de leerlingen. Het leerplan gaat ervan uit dat het zinvol is om iets uit te zoeken.

Malderburch Centrum voor Welzijn wonen en zorg

Het uit 1968 daterende oude bejaardencentrum aan de Broekkant in Malden werd in 2003 volledig vernieuwd tot een gastvrij huis: “Samen midden in de maatschappij”

GEZONDHEIDS- EN ZORGCENTRA IN MALDEN

De geschiedenis van de geneeskundige zorg in Malden staat uitvoerig beschreven in de studie Van Moll tot Kroonsteen, geneeskundige zorg in Heumen en Malden 1820-1980 van de hand van Geert Dibbets van 2015. De studie toont duidelijk aan hoe vergaand de veranderingen in het lokale gezondheidsen zorgsysteem zijn die zich vanaf 1975 in Malden hebben voltrokken. Bij artsen, apothekers, fysiotherapeuten en hulpverlenende instanties groeide in die periode het bewustzijn dat de solerende, apotheekhoudende huisarts zou verdwijnen en dat de toekomst lag bij intensieve samenwerking van verschillende disciplines, zoals die tot stand was gekomen in gezondheidscentra elders in het land.

Uit een brief van R.H. van Reijsen aan het College van Burgemeester en Wethouders blijkt dat er al in 1975 sprake is van een initiatiefgroep die een wijkgezondheidscentrum in het centrum wil oprichten. In 1977 zitten in de groep, naast de artsen Lemain en Schreuder, de fysiotherapeuten Van Reijsen en Essers. Opvallend is dat dokter van Meyel, wiens praktijk zich aan de Rijksweg bevond, niet wilde ingaan op de uitnodiging om deel te nemen aan het overleg. Het door aannemersbedrijf de Graaff uitgevoerd bouwplan werd op 3 mei 1980 feestelijk door burgemeester Aalders geopend. Het gezondheidscentrum kreeg de naam “de Kroonsteen”, een verwijzing naar de Kroonwijk waarin het gelegen was.

Sinds 2018 waren er maar liefst 13 (para-)medische disciplines die zich hebben gevestigd in de voormalige bibliotheek in Malden en is er een compleet gezondheidsplein ontstaan aan de achterzijde van het Maldense winkelcentrum. Het geneeskundig voorzieningenniveau heeft hierdoor een geweldige “boost” gekregen.

Ook het zorgcentrum Malderburch kent vanaf 1962 een lange voorgeschiedenis die in verbinding staat met de rol die de zusters Franciscanessen vanaf 1925 in het dorp hebben gespeeld. In 1968 heeft de heer F.M Blessing, dan burgemeester van Ewijk, de opening van Malderburch verricht. Het zorgcentrum profileert zich momenteel als een gewaardeerd centrum voor “welzijn en zorg”. Bij Malderburch zijn ongeveer 250 medewerkers in dienst en er zijn 150 vrijwilligers werkzaam die een belangrijke bijdrage leveren aan het welzijn van bewoners en cliënten.

Bij deze vermaatschappelijking kunnen we ook noemen het werk van vrijwilligersorganisaties zoals, bijvoorbeeld “De Zonnebloem”, of de tweedehands kledingwinkel “De Schakel” op het terrein van Missie en ontwikkeling (M&O).

Ontslag dokter Gerritsen in 1958

Oude Maldenaren kennen zeker nog dokter Gerritsen en dokter van Meyel. Zij werkten na de oorlog als solohuisartsen/apotheekhoudend in het dorp. Het zou nog tot eind van de jaren zeventig van de vorige eeuw duren voordat dit model werd vervangen door dat van samenwerkende disciplines in een gezondheidscentrum.

Op de eerste trede van het gemeentehuis v.l.n.r. Burgemeester W.J.F.M. Baron van Hugepoth tot Aerdt, mw. M.E. Gerritsen-de Gruyter en dokter A.B. Gerritsen.

Het nieuwe gezondheidscentrum in aanbouw (1978)

Het nieuwe gezondheidscentrum aan de Schoolstraat wordt in 1980 geopend, aan de achterzijde van het winkelcentrum. Het betekent een belangrijke vooruitgang van het voorzieningenniveau in het dorp.

Het gezondheidscentrum de Kroonsteen werd in 1980 in gebruik genomen. Het betekende een revolutie in de organisatie van de gezondheidszorg in Malden. In 2018 is het gezondheidscentrum de Kroonsteen, alsmede de apotheek verbouwd. Deze foto laat het vernieuwde gezondheidscentrum in 2021 zien. 158

Jaap Schreuder behoorde midden in de jaren zeventig, samen met Tjarda Lemain en Ronald van Reijsen en Toon Essers tot de initiatiefnemers van het nieuwe gezondheidscentrum in Malden.

Een van de initiatiefnemers. Hij werkte eerst samen in een praktijk met dokter Jan van Meyel. Hij was een groot voorstander van de nieuwe aanpak.

Huidige aanleunwoningen bij Malderburch.

In 1968 werd de opening verricht door F.M. Blessing oud gemeentesecretaris van de gemeente Heumen en later burgemeester van Ewijk.

Heumen Malden is opgericht in 1958. Jaarlijks worden er vele activiteiten georganiseerd.

De Schakel tweedehands kleding voor de derde wereld.

Al bijna 40 jaar verzamelt de Schakel, aan de Eendepoelseweg 6b te Malden, als vrijwilligersorganisatie tweedehands kleding in om op die manier met de opbrengsten, diverse projecten te stimuleren in de derde wereld. Momenteel worden een vijftal projecten gesubsidieerd.

Daarnaast is er een adoptieproject in India, gericht op ondersteuning van adoptieouders.

Als waardering voor hun vrijwilligerswerk voor de derde wereld gaan de medewerkers van de Schakel jaarlijks gezamenlijk eten. Op de foto was dat bij Ese in Malden.

De Zonnebloem

Ronald van Reijsen, voorzitter van de Zonnebloem en medeinitiatiefnemer van het Gezondheidscentrum spreekt in 2008 de donateurs in Maldensteijn toe.

CULTUUR EN SPORT EN OVERIGE ACTIVITEITEN IN MALDEN

Cultuur

De komst van het Sociaal Cultureel Centrum Maldensteijn in het jaar 2000 is voor het culturele leven in het dorp een grote stap voorwaarts gebleken. In het bijzonder voor de toneelvereniging Steeds Hoger ging een lang gekoesterde wens in vervulling om in het bezit te komen van een grote zaal voor de opvoering van toneelvoorstellingen die tot dan toe in de sportcentra plaats vonden. Ook de carnavalsvereniging “ De dwarsliggers” heeft sinds lange tijd zijn thuisbasis gevonden in Maldensteijn. Dit gold ook voor de helaas ter ziel gegane Stichting Bijzonder Werk die vanaf de opening van het gebouw cursussen verzorgde en culturele uitstapjes voor o.m. mensen zonder werk en ouderen.

Heemkamer De Stichting Heemkunde Malden is opgericht op 8 december 1997, met als doelstelling het bevorderen van de belangstelling voor de geschiedenis van eigen omgeving, bewoners en gebruiken en heemkundige waardevolle overblijfselen. Tevens het verzamelen van voorwerpen, die betrekking hebben op ons verleden. Maar ook het inventariseren en digitaliseren van foto’s, bidprentjes, eigendomsaktes, historische geschriften, oude filmopnamen, interviews oud Maldenaren enz. behoren tot de taken.

De heemkamer/het documentatiecentrum bevindt zich in MFC Maldensteijn. Tevens geven wij driemaal per jaar een contactblad en themanummers uit met allerlei wetenswaardigheden en worden er lezingen gegeven en excursies gehouden. Tevens zijn wij aanwezig bij diverse activiteiten, die een aanvulling geven op de historie van Malden.

Ongeveer tegelijk met de opening van Maldensteijn kreeg Malden een bioscoop, waarmee het culturele voorzieningen niveau werd gecompleteerd.

Sport Met het verdwijnen van het agrarische karakter van het dorp is ook een aantal verenigingen opgehouden te bestaan. Heel jammer is bijvoorbeeld dat de harmonie ‘Luctor et Emergo’ uiteindelijk niet meer levensvatbaar bleek. Andere clubs zoals bijvoorbeeld de SV Juliana ’31 maakten door de groei van de toename van het aantal inwoners juist een enorme groeispurt door tot bijna 1000 leden. Door de oprichting in de jaren ‘70 van de sporthal “De veldschuur” kwam er ook ruimte voor andere sporten, zoals zwemmen, zaalvoetbal, volley e.d. Recent is de Veldschuur (zwembad en sporthal) compleet vernieuwd.

SPORT

Giro kwam in 2016 door Malden.

Juliana veteranen eind vorige eeuw.

De bosloop run Malden in 2007.

Jacques Pouwels en Sjakie Zwart.

TC Pedaleurs.

In 2015 huldiging dames volley in het gemeentehuis.

Sportcentrum Sporten in Coronatijd 19-6-2020

Voetballer Frans Thijssen naast de oudste en de jongste speler.

OVERIGE ACTIVITEITEN IN MALDEN

Vierdaagse doortocht Malden georganiseerd in 2005 door de Stichting Malden Promotion.

2008 Vierdaagse Malden.

Vierdaagse tijdens de tocht in 1960.

Malden ontvangt alle gasten in 2005 uitbundig met een groot feest.

Spelcompetitie op 26-4-2014 Koningsdag.

Kermis Malden.

Prijsuitreiking op Koninginnedag in 2010 door het Oranjecomite Malden.

Viering 25-jarig bestaan van het Oranjecomite Malden en tevens feestelijke opening van Koningsdag 26-4-2014.

Nabootsing iconische hefbrug Heumen.

Werk tijdens het 20 jarig bestaan.

Scouting Malden.

Carnaval in Malden.

BZW bezig met hun hobby.

Toneelvereniging Malden Steeds Hoger in 1973.

St. Nicolaas bezoekt de kinderen uit Malden.

Start Oldtimers bromfietsrit.

Pleinfeest Malden.

De harmonie bij de intocht van St. Nicolaas in 2011.

IJspret Hoogenhof Malden.

Start Oldtimers autorit bij Malderburch.

De Heemtuin is gelegen op een grondgebied dat eigendom is van de gemeente Heumen. Het gebied wordt sinds 1987 beheerd door vrijwilligers van de vereniging. De vereniging heeft natuurbeheer en natuureducatie als dubbele doelstelling.

Kop van Malden

Met de kop van Malden wordt het ongerepte gebied tussen Nijmegen en Malden bedoeld. Een lange tijd, tot aan de jaren tachtig van de vorige eeuw, is de Kop van Malden inzet geweest van Nijmeegse annexatieplannen en plannen voor nieuwe ontsluitingswegen. Achteraf zijn deze nietuitgevoerde plannen een zegen gebleken voor het behoud van de omgeving. Door de Stichting Heemkunde Malden is nog niet zo lang geleden een wandelroute gemaakt “het ommetje de Kop van Malden”, die voert langs diverse historische locaties. (zie de bijgevoegde plattegrond)

De kop van Malden fungeert al een aantal jaren als een belangrijke ecologische verbindingszone tussen Heumensoord (de Stuwwal) en de Overasseltse en Haterse vennen. Daarnaast heeft, zoals bekend, het gebied Heumensoord al verschillende keren gediend als opvanglocatie voor vluchtelingen.

Zweefvliegveld Malden is gelegen in de bossen van Maldens Vlak. Het zweefvliegveld is sinds 1954 in gebruik door de Nijmeegse Aeroclub. Het vliegveld bezit twee banen die haaks op elkaar staan. Bij het vliegveld ligt het restaurant Zweef-inn.

Een hoopvolle boodschap is dat door groene pioniers steeds meer duurzame stadslandbouw-projecten in het gebied worden gestart om voedsel lokaal en op een milieuvriendelijk manier te produceren. Denk aan zelfpluktuinen, voedselbossen, regeneratieve boerderij op landgoed Grootstal of het project “Kiemkracht 64”. Een ander initiatief is gericht op de aanleg van nieuwe landgoederen in het buitengebied.

Het natuurschoon van ons dorp beperkt zich overigens niet alleen tot de noordzijde van het dorp en de oostzijde. Ook de zuidzijde (de voormalige zandafgraving, waardoor het lokale bedrijf van Van Wees groot is geworden) laat een ongelooflijke schoonheid zien, die we u in deze geschiedenis niet willen onthouden. Met de ontwikkeling van landgoederen aan de andere kant van het kanaal kan misschien eveneens de Motteburch weer in aanzien worden hersteld, zodat ook wat het ongebouwde deel van het dorp betreft sprake is van een “Klavertje Vier”..

Het Lierdal is het open gebied tussen Malden, Molenhoek en Mook, waar men een mooi zicht heeft op de Stuwwal en het bijbehorende stegenpatroon. Het Lierdal sluit het dorp naar de zuidkant af.

Plattegrond wandeling Malden.

De wandeling over de Kop van Malden werd tegelijkertijd met de opening van het Airstripmonument door burgemeester mevrouw M. Mittendorff gepresenteerd. De wandeling is een groot succes. Het lijkt erop alsof de Kop van Malden door de toename van de stadslandbouw en de betekenis van het gebied als ecologische verbindingszone in een nieuwe dynamiek terecht is gekomen.

In de bossen van het Landgoed de Elshof ligt een gemeentelijke hoogstamboomgaard. Dat is een boomweide met fruitbomen met een hoge stam. Deze zijn zeer zeldzaam geworden.

Het Landgoed Grootstal is een relatief klein landgoed op de grens van Nijmegen en Malden, gemeente Heumen. Het bestaat uit landerijen van zo’n zestien hectare en een historische kern van vijf hectare met op de plek waar ooit een middeleeuwse hoeve stond, een neorenaissance landhuis uit het begin van de twintigste eeuw. De prachtige lindes naast het huis zijn veel ouder dan het huis. De omliggende landbouwgrond heeft in de loop van honderd jaar een aantal transformaties doorgemaakt. Eerst was het een fruitbedrijf, later kwamen er kippenstallen, nu is het akkerland. De kern van het landgoed is eigendom van Max van Hövell tot Westerflier, de rest van de landerijen zijn verdeeld onder de familie. Echtgenote Kien van Hövell ziet erop toe dat het landgoed als eenheid wordt beheerd.

Kiemkracht 64 beheert als stichting 2 hectare land in Malden bij Nijmegen. In april 2013 ging de eerste spade de grond in met de droom het bestaande grasland om te toveren tot een oase van leven en vitaliteit in al haar mogelijke verschijningsvormen.

Vanuit het principe ‘al doende leert men’ begonnen een aantal mensen met de aanleg van een moestuin voor eenjarigen. Ze hadden een beeld voor ogen van hoe het land er over een paar jaar uit zou zien: bruisend van leven en met diverse soorten aan planten, heerlijke vruchten, noten en groentes, maar ook een habitat voor bijen. Kortom een verlangen om een wereld te creëren die aansluit bij een hernieuwd besef van onze verbinding met de natuur.

Malden quo vadis?

De laatste foto van dit plaatjesboek laat zien dat gebruik en beleving van het dorpscentrum een kleine eeuw later sterk is veranderd vergeleken met de foto op de omslag van dit boek. Ons dorp Malden is in de loop van de tijd veranderd van een lintbebouwing welke dateert uit de Middeleeuwen en waarin nog geen ruimtelijke ordening bestond in een modern tuindorp dat zich bevindt in een half stedelijke omgeving en waarin het blijkens het landelijk Elzevier onderzoek goed toeven is. De enige constante die is gebleven lijkt de loop van de Rijksweg te zijn dwars door het dorpscentrum. Wij hopen dat een beter inzicht in de historische ontwikkeling van ons mooie dorp een bijdrage kan leveren aan de benodigde kwaliteitsverbetering en tevens een “Plus” voor het dorp kan betekenen. Moge de “Vissers” in het bootje op de achterkant van dit boek “Vissers van mensen” worden, zoals het prachtige glas in loodraam in de kerk van kunstenaar Jon Martens wil uitdrukken.

De Stichting Heemkunde Malden wil u graag bedanken voor de moeite die u gedaan heeft om deze verzameling compleet te maken en wensen u veel leesplezier!

Petra Thijssen en Jacques Pouwels met schilderij van de oude kerk aangeboden door oud burgemeester Geert Jan Nillesen.

De Rijksweg blijft zoals al jaren een doorgaande weg door ons dorp.

Een mooie luchtfoto van 2008. Malden blijft een dorp.

De invloed van ruimtelijke ordening op de vormgeving van het centrum wordt op deze foto duidelijk weergegeven.

Stichting Heemkunde Malden

De Stichting Heemkunde Malden is opgericht op 8 december 1997. De aanleiding hiervoor was het behoud van een oud Gildeboek van 1726 dat al jaren in particuliere handen was.

Er werd een stichtingsbestuur in het leven geroepen, dat het beheer van dit bijzonder interessante Gildeboek op zich nam en de geschiedenis van Malden verder ging bestuderen.

De volgende doelstellingen zijn geformuleerd door het bestuur:

• Het bevorderen van de belangstelling voor de geschiedenis van eigen omgeving, bewoners, gebruiken en heemkundige waardevolle overblijfselen.

• Het verzamelen en beheren van voorwerpen om die tentoon te stellen, zoals bijvoorbeeld het Gildezilver van het Sint Antoniusgilde uit Malden.

• Het inventariseren en digitaliseren van oudheden, dorps- en kerkgebeuren, folklore, foto’s bidprentjes en films van oud en nieuw Malden.

Deze doelstellingen resulteren erin dat in de afgelopen jaren een schat aan wetenswaardigheden uit archieven en privéverzamelingen gedocumenteerd en digitaal vastgelegd zijn. De verzameling bestaat onder andere uit een grote collectie foto’s, bidprentjes, eigendomsaktes en oude boeken, dorps- en kadasterkaarten en historische geschriften. Regelmatig worden verhalen van inwoners over vroeger en het dagelijkse leven digitaal vastgelegd.

Inmiddels was het mogelijk om uit zoveel bronnen te putten dat we besloten eind 1999 een contactblad uit te geven ‘Heerlijkheid Malden’, zodat de historie van Malden bij onze inwoners zou gaan leven. Dit blad verschijnt driemaal per jaar, tevens worden onze donateurs uitgenodigd om deel te nemen aan lezingen en excursies. In de loop van de jaren zijn er ook boeken verschenen over de geschiedenis van Malden en worden er regelmatig themanummers uitgebracht.

Door het jaar heen worden grote fototentoonstellingen georganiseerd met uiteenlopende onderwerpen.

Om de informatie voor iedereen nog toegankelijker te maken is op 9 juli 2009 het documentatiecentrum opgericht, wat momenteel gevestigd is in de bibliotheek te Malden. We hebben daar de beschikking over een speciale ruimte. (heemkamer en archief)

Bent u geïnteresseerd geraakt in onze geschiedenis, dan kunt u zich aanmelden als donateur. U ontvangt dan ons contactblad en wordt uitgenodigd voor lezingen, excursies en andere door ons georganiseerde activiteiten.

U vindt alle informatie op onze website: www.heemkundemalden.nl

Colofoon

In opdracht van Plus Malden, de heer C.W. Visser.

Fotografie: Petra Thijssen en Matthee Moons

Auteurs: Petra Thijssen en Jacques Pouwels

Eerste druk 2022

Copyright 2022 Stichting Heemkunde Malden 2022 de auteurs p/a Stichting Heemkunde Malden

Auteursrechten De Stichting Heemkunde Malden heeft haar uiterste best gedaan om de rechthebbende van het getoonde materiaal op te sporen. Dit is niet in alle gevallen gelukt.

Copyright foto’s en teksten Alle rechten zijn voorbehouden. Niets van deze uitgave mag gepubliceerd worden of vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd foto- en of gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder uitdrukkelijke voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs van de Stichting Heemkunde Malden.

Bronvermelding:

Fotografie: Petra Thijssen en Matthee Moons

Geraadpleegd:

Diverse publicaties van de Stichting Heemkunde Malden:

Boek: Malden en de Maldenaren

Boek: Oorlog en bevrijding in Malden, Herinneringen van ooggetuigen. Themanummers en contactbladen van de Stichting Heemkunde Malden

Archief Stichting Heemkunde Malden

Privé archief Ton Niekus geschonken aan de Stichting Heemkunde Malden

Boekje: Geschiedenis der Hoge Heerlijkheid Malden van J.A. Nillesen

Boek: Rijk van Nijmegen, westelijk gedeelte van A.G. Schulte

Boek: Van Moll tot Kroonsteen van Geert Dibbets

Regionaal archief Nijmegen

Met dank aan: Tiny van Loveren, A.P. van der Cruijsen, Cees Elsten, Jaap Been, Paul Thissen en Ronald Peters ( de Gelderlander )

AHN 3 luchtfoto Hilshade kaart Malden

Nota Vitaal Centrum Malden van de gemeente Heumen

De prachtige grote glas-in-loodwand aan de voorzijde van de RK kerk is in 1960 vervaardigd door de Maastrichtse kunstenaar Jon Martens en bevat een deels figuratieve voorstelling van onder andere de Wonderbaarlijke Visvangst. (Atelier Hubert Felix)

Visser