VERZAMELALBUM HISTORISCH
Vught
VUGHT DOOR DE JAREN HEEN
COLOFON
De geschiedenis van Vught blijft boeien. Zo zijn er in de smalle
Verzamelalbum Historisch Vught
Taalstraat drie huizen uit 1918 die in de volksmond Jezus, Maria en Jozef werden genoemd. Gebouwd in de tuin van een voormalige brouwerij, later gebruikt als klooster. Het gebouw stond aan het Maurickplein, waar vroeger de middeleeuwse Sint-Pieterskerk stond. Het geeft direct verbinding met het interessante verleden van ons dorp. Wekelijks duiken daarover weer nieuwe verhalen op. Vaak gaan ze over mensen die er allang niet meer zijn. Ze leven voort in
is een samenwerkingsproject van Jumbo Supermarkten Vught, Stichting Erfgoed Vught en het Vughts Museum. Tekst en beeldredactie: Joyce Tritschler-van Os, Wieke Schrover en Henk Smeets.
de getuigenissen die van generatie op generatie worden doorverteld.
Uitgever: Jumbo Supermarkten Vught
Vele historische gebouwen zijn de stille getuigen van de Vughtse
Concept en productie: Tomorrow, Rotterdam.
geschiedenis. Zoals kasteel Maurick, met een basis uit 1400. Het kartuizerklooster uit 1471, achter Sophias-Burg. De vierkante Lambertustoren, voltooid in 1521, of Kouwenberg, het historische landhuis aan de Kleine Gent, genoemd in een geschrift uit de 16e eeuw. Uit dezelfde periode stamt trouwens het na 1800 afgebroken kasteeltje Spreeuwenburg. Zo’n 600 jaar Vughtse geschiedenis. Dat klinkt indrukwekkend. Toch hebben archeologen in onze bodem voorwerpen gevonden die duiden op menselijke aanwezigheid in de middensteentijd van 9700
© Het copyright berust bij de auteurs. Tenzij anders vermeld zijn de foto’s in deze uitgave afkomstig van het Vughts Museum. De samenstellers hebben er naar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.
tot 5300 voor Chr. Eeuwenlang was Vught een geliefde woonlocatie. Dat is nog steeds zo. In 2020 werd Vught in de Elsevier genoemd als de aantrekkelijkste gemeente van Brabant, in 2004 zelfs van Nederland. Stichting Erfgoed Vught en het Vughts Museum belichten in dit
Foto’s omslag Voorzijde: Vughts Museum Achterzijde: Philippe Guillaume
verzamelalbum vele facetten van onze geliefde woonplaats. De historie, de gebouwen, de natuur, de bewoners van vroeger en nu. Een heerlijk bladerboek. Voor u, uw grootouders, ouders, kinderen en kleinkinderen. Over ons eigen Vught. Uit naam van Jumbo Supermarkten wensen we u veel lees- en kijkplezier met dit bijzondere naslagwerk. Maarten Kroese
3
VUGHT, EEN MOOI DORP Als landelijk gekeken wordt welke dorpen en steden goed scoren als ‘fraaie woongemeente’, staat Vught vaak bovenaan. Een mooi dorp met veel natuur, landgoederen en monumenten. Maar Vught is veel meer dan dat! Een dorp met een indrukwekkende geschiedenis en met veel meer functies dan het fraaie wonen. Cultuur, recreatie en zorg zijn ook kenmerkend voor Vught. In dit boek wordt dat allemaal verteld. Maar we beginnen met een aantal foto’s. Een oude
Ansichtkaart uit Vught met de Vliert, het Marktveld, de villa’s Reeburg en Amélie en tenslotte Regina Coeli (begin 20ste eeuw).
ansichtkaart laat zien waar Vughtenaren omstreeks 1900 trots op waren: de Vliert met de Sint-Petruskerk, het Marktveld met de dorpspomp, de villa’s Reeburg en Amélie en tenslotte
1
het meisjespensionaat Regina Coeli. Tegenwoordig gaat het om de volgende plekken. Het witte raadhuis waar je kunt trouwen en waar de burgemeester en de wethouders zetelen. Kasteel Maurick, door de eeuwen heen het hoofdkwartier van belegeraars van de vesting ’s-Hertogenbosch, maar nu een plek waar je lekker kunt eten. De IJzeren Man waar je kunt zwemmen en (soms) kunt schaatsen. De Vughtse toren waar je op feestdagen via een wenteltrap naar boven kunt. Binnen hangen plaquettes met de namen van alle Vughtenaren die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Ontmoetingscentrum DePetrus, ‘de huiskamer van Vught’ die zelfs de aandacht van CNN trok. Bezoekers
Raadhuis Leeuwenstein (BHIC).
vinden daar hun weg naar de bieb, het Vughts Museum, de cursussen van ABZ (en zijn biljarttafels) en naar de artikelen van de Wereldwinkel. Voor kranten en tijdschriften is er de leestafel en voor koffie en thee met toebehoren het gezellige
2
Leescafé. Ook allerlei hulp wordt geboden met het Wijkpunt, de Geheugenbibliotheek, het Taalhuis en nog veel meer! De laatste foto betreft het poortgebouw van Fort Isabella, nu het centrum van een nieuwe, kleinschalige gemeenschap waar werk, wonen en zorg bij elkaar komen. En dat alles binnen de wallen van een oud Spaans fort!
Kasteel Maurick.
4
3
4
De IJzeren Man.
De Vughtse toren.
5
6
OntmoetingscentrumDePetrus.
Fort Isabellakazerne.
5
BURGEMEESTERS EN ‘HUN’ STRATEN Vught heeft nadat Napoleonin1814verjaagdwas intotaal 18burgemeesters gehad. Alle burgemeesters tot 1964 hebben in Vught een straat die naar hen is vernoemd. Daar komt binnenkort nog een plein bij: mr. Henri baron van Hövell van Wezeveld en Westerflier, die van 1965 tot 1979 burgervader was, krijgt een plein in het Centrumplan-West: het Baron van Hövellplein. Wie waren de andere burgemeesters? De eerste was jhr. Jacob van Beresteijn (1812-1832). Hij stamde uit een familie die van 1691 tot 1884 op kasteel Maurick woonde. Jacob was in de Franse tijd ook al ‘Maire’ van Vught. Vanaf 1927 werd ‘over ’t spoor’ de wijk Schoonveld gebouwd. Daar kregen nogal wat burgemeesters een straat. Zo ook Jacob van Beresteijn: de Van Beresteijnstraat. Zijn opvolger was burgemeester A. Verster (1832-1836). Hij kreeg niet alleen een straat (Versterstraat), maar ook een plein (Versterplein). Verster is de enige burgemeester van wie geen portret bekend is. We hebben alleen zijn handtekening. De volgende burgemeester was Dirk Molhuysen (1836-1852). Hij was ook heel lang notaris en woonde op Zionszicht (Helvoirtseweg). Ook hij kreeg twee straten naar zich vernoemd: de Molhuysenstraat en de Molhuysensingel. Ze liggen in elkaars verlengde. De Van Miertstraat werd vernoemdnaar de opvolger van Molhuysen: Jacobus van Miert (1852-1867). Van Miert was eerder ‘assessor’ van Vught (wethouder) en ‘armmeester’. In 1850 werd hij directeur van de Gemeentelijke Koehaarspinnerij, een vorm van werkverschaffing. Van koehaar werden tapijten gemaakt en materiaal voor in de bouw. Van Miert woonde op villa Bleyenburg in de Ploegstraat. De volgende burgemeester was Petrus van Heeswijk (18671879). Ook hij kreeg in de wijk Schoonveld een straat, in een bouwproject van de Charlotte Elisabeth van Beuningen Stichting, ontworpen door de beroemde architect W.P.C. Knuttel. De Van Heeswijkstraat werd ook vernoemd naar een andere Van Heeswijk die burgemeester van Vught is geweest: Gosewinus van Heeswijk (18941899). De familie vanHeeswij(c)k woonde ophet Moleneind. Heel langwaren zij eigenaar van de molen die oudere Vughtenaren zich nog herinneren als ‘de molen van Coppens’. Gosewinus had omstreeks 1825 een brouwerij in de buurt van de molen. Die lag aan de Molenrijnselaan. Later stond dit gebouwencomplex uit 1709 bekend als de boerderij van Wagenaars.
6
Tussen de beide Van Heeswijks fungeerden nog twee andere burgemeesters. Om te beginnen burgemeester Johan Marggraff (18801886). Hij was de broer van Jan Lodewijk Marggraff, die op het landgoed Zionsburg een nieuw landhuis bouwde en wiens kleinzoon Ewald bij een brand in dat landhuis omkwam (2003). De woning van burgemeester Marggraff (villa ‘Leeuwenburg’ aan de huidige Kapellaan) werd van 1921 tot 1937 het Vughtse gemeentehuis. De Marggraffstraat valt met name op door de witte woningen die aan één straatzijde ontworpen werden door architect A. Meijlink. We keren terug naar het bouwplan van Knuttel. Want daar werd behalve de Van Heeswijkstraat nog een straat naar een Vughtse burgemeester vernoemd: naar wijnhandelaar Aloysius van Rijckevorsel die Vught bestuurde van 1886 tot 1894. Hij woonde op villa Roucoleur. Weinig mensen realiseren het zich, maar de Van Rijckevorselstraat bestaat uit twee delen. Het gedeelte dat uitkomt op de Michiel de Ruyterweg is vernoemd naar een andere Van Rijckevorsel: jhr. mr. Frans van Rijckevorsel. Deze naoorlogse burgemeester (1946-1959) woonde op Muyserick en overleed plotseling tijdens zijn burgemeesterschap. We gaan nog even terug in de tijd, naar de burgemeester die begon in de negentiende eeuw en vierentwintig jaar Vught zou besturen: August van Lanschot (1899-1923). Hij woonde op kasteel Maurick. Het is zuur, maar er is maar een heel klein straatje naar hem genoemd: de Van Lanschotlaan. Wie het wil zoeken: de laan ligt in de buurt van de H. Hartkerk als verbinding tussen het Loeffplein en de Helvoirtseweg. De opvolger van Van Lanschot was jhr. mr. Willem van de Poll (1924-1930). De laatste die zich liet fotograferen in een voornaam burgemeesterskostuum. Evenals burgemeester Van Miert woonde Van de Poll op villa Bleyenburg. De Van de Pollstraat is naar hem vernoemd. Het eerdergenoemde Loeffplein is vernoemd naar mr. Hendrik Loeff (1930-1945). Hij werd na de oorlog burgemeester van ’s-Hertogenbosch. Tenslotte is er dan nog de Rouppe van der Voortlaan. We zijn dan niet langer meer in de wijk Schoonveld, maar in de Baarzen, een voorheen moerassig gebied, waarin een ruime woonwijk met fraaie waterpartijen werd aangelegd. Eén van de hoofdstraten werd vernoemd naar burgemeester Johannes Rouppe van der Voort (1960-1965). Evenals Frans van Rijckevorsel overleed hij tijdens zijn burgemeesterschap. Hij werd opgevolgd door baron Van Hövell, met wie dit verhaaltje begon.
1
2
3
4
7
Baron van Hövellplein, vernoemd naar burgemeester mr. Henri baron van
Van Beresteijnstraat, vernoemd naar burgemeester jhr.
Hövell van Wezeveld en Westerflier (foto: Green). (1)
Jacob van Beresteijn. (2)
8
Versterstraat, vernoemd naar burgemeester AbrahamVerster. (3)
9
Molhuysenstraat, vernoemd naar burgemeester Dirk Molhuysen. (4)
7
5
6A
6B
7
10
8A
11
Van Miertstraat, vernoemd naar burgemeester Jacobus van Miert
Van Heeswijkstraat, vernoemd naar twee burgemeesters: Petrus van Heeswijk
(Foto: Ben Tritschler). (5)
en Gosewinus van Heeswijk (Foto: Ben Tritschler). (6A, 6B)
12
Marggraffstraat, vernoemd naar burgemeester Johan Marggraff. (7)
13
Van Rijckevorselstraat, twee straten die in elkaar overgaan en vernoemd zijn naar twee Vughtse burgemeesters: Aloysius van Rijckevorsel en jhr. mr.
8
Frans van Rijckevorsel (Foto: Ben Tritschler). (8A, 8B)
8B
9
10
11
14
12
15
Van Lanschotlaan, vernoemd naar burgemeester August van Lanschot
Van de Pollstraat, vernoemd naar burgemeester jhr. mr. Willemvan de Poll.
(Foto: Ben Tritschler). (9)
(10)
16
17
Loeffplein, vernoemd naar burgemeester mr. Hendrik Loeff
Rouppe van der Voortlaan, vernoemd naar burgemeester
(Foto: Ben Tritschler). (11)
Johannes Rouppe van der Voort (Foto: Ben Tritschler). (12) 9
HISTORISCHE WIJKEN Eeuwenlang was het Marktveld de centrale plaats van Vught. Hier stond de waterpomp, vonden de weekmarkt en de kermis plaats en woonden de voornaamste burgers. Lange tijd vormde het Marktveld met omliggende straten en de doorgaande wegen naar Den Bosch, Boxtel en Helvoirt/ Tilburg de bebouwde komvan het dorp Vught. Begin jaren twintig was het oude centrum volgebouwd en begon Vught met een uitbreiding op Lunet 6, een van de aarden wallen die in de negentiende eeuw als onderdeel van verdedigingswerken tegen invallen vanuit het zuiden waren aangelegd. Om de wijk Zonneheuvel te bouwen moest een deel van het Lunet worden afgegraven. Er kwamen huizen te staan, die bedoeld waren voor geschoolde arbeiders als metselaars en stukadoors, waarvan er veel in Vught te vinden waren. In 1977 liet de gemeente de oorspronkelijke huizen slopen voor nieuwbouw. Tegen Zonneheuvel aan liet het echtpaar Van Beuningen, dat op het landgoed Huize Bergen woonde, in 1938 een complex arbeiderswoningen met groene daken bouwen, die er gelukkig nog wel staan. Vanaf 1920 maakte Vught de sprong over het spoor. Daar kwam een nieuwe wijk, grofweg tussen het station en de Theresialaan, die Schoonveld zou gaan heten. Aan de andere kant van de Helvoirtseweg begon de aanleg van het Villapark een wijk voor de rijkere burgerij uit de omgeving. Een snel groeiende bevolking en grote woningnood maakten na de Tweede Wereldoorlog een snelle bouw van nieuwe woonwijken noodzakelijk. In Vught ontstond zo de zogenaamde Zeeheldenbuurt, die op dit moment grondig wordt gerenoveerd. Vanaf eind jaren zestig zijn daar nog de wijken De Baarzen en de Vughtse Hoeven bijgekomen. Een speciale woonwijk is het woonoord Lunetten. In de barakken van het voormalige concentratie- en interneringskamp werd vanaf 1951 een grote groep Molukkers gehuisvest. Vanaf 1990 woont daar nog een aantal families in een kleine wijk.
Het Marktveld rond 1900. 10
18
Zonneheuvel. Eén van de acht Lunetten (verdedigingswerken) in Vught.
19
De huizen met de groene daken. De wijk is nu een bijzonder Rijksmonument (foto: Ben Tritschler).
20
21
Schoonveld, de eerste uitbreiding ‘over ’t spoor’. Op de foto:
Heiweg, Villapark. Gepland als vakantiehuizen bij de IJzeren Man,
de Schoonveldsingel.
werd het Villapark al snel een voorname woonwijk.
22
Zeeheldenbuurt.
23
Woonoord Lunetten (Moluks Historisch Museum).
11
Zilverschat op het Maurickplein (Foto: Transect).
OPGRAVINGEN. VUGHTSE GESCHIEDENIS UIT DE GROND In 2020 groeven archeologen in de grond op het Maurickplein. Daar had in
In de Middeleeuwen had Vught twee kerken, kloosters en kastelen. Eén zo’n
de Middeleeuwen de Sint-Pieterskerk gestaan met een kerkhof er omheen.
kasteeltje was Spreeuwenburg, gelegen tussen de Dommel en de Taalstraat.
In een graf vonden de onderzoekers een buidel met 158 zilveren munten
De fundamenten werden in 2018 en 2020 opgegraven. Ze brachten onder
uit de eerste helft van de twaalfde eeuw met daarop de beeltenis van
andere haardstenen aan het licht met daarop het wapen van Ernst van
een Utrechtse bisschop. Ze bevestigen het beeld dat Vught in die tijd een
Beieren, bisschop van Luik. In een put op de Heuvel werd een spinsteentje
handelscentrumwas.
aangetroffen uit de dertiende/veertiende eeuw. Sporen van economische bedrijvigheid. Eeuwenlang had Vught te maken met oorlogsgeweld. In de
Vught is echter veel ouder. De eerste voorwerpen die wijzen op de
Tachtigjarige Oorlog (1548-1668) bulderden de kanonnen bij pogingen om
aanwezigheid van mensen in Vught komen uit de Midden-Steentijd (9700
’s-Hertogenbosch te veroveren. Ook in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945)
tot 5300 voor Chr.). Toen leefden mensen van de jacht en het verzamelen
bleef Vught niet gespaard. Bij de aanleg van het Stadhouderspark kwam
van eetbare vruchten. Voor de jacht gebruikten ze vuurstenen pijlpunten en
allerlei oorlogstuig, waaronder helmen, tevoorschijn. De Vughtse grond
huiden werden met vuurstenen schrapers bewerkt. In de Bronstijd (2000 tot
heeft nog veel geheimen!
800 voor Chr.) stapten de jagers/verzamelaars over op landbouw en veeteelt en bouwden ze boerderijen. Paalpunten van die boerderijen zijn in Vught en Cromvoirt gevonden. Bij de Deutersestraat in de Gement is een urn gevonden met resten van twee personen: een volwassene en een kind (ongeveer 1800 voor Chr.). De urn bevatte ook dierlijke resten; waarschijnlijk een offerdier.
12
24
Vuurstenen voorwerpen (schrapers en pijlpunten).
25
Urn met resten van een volwassene, een vijfjarig kind en een klein zoogdier.
26
Haardstenen van Kasteel Spreeuwenburg.
27
Spinsteentje.
28
Kanonskogels uit de Tachtigjarige Oorlog.
29
Duitse helmuit de Tweede Wereldoorlog.
13
Henri Knip (1819-vermoedelijk 1899): zelfportret (Collectie Noordbrabants Museum).
KUNSTENAARSDORP Vught kent al twee eeuwen lang een aantal vermaarde kunstenaars en
Ook van de schildersfamilie Slager hebben veel leden in Vught gewoond en
kunstenaarsfamilies. Zo kwam kunstschilder Mattheus Derk Knip in 1824
gewerkt: Frans, Piet en zijn vrouw Suze, Jeannette en hun neef Tom Slager.
naar Vught en werd al snel gevolgd door zijn broer Josephus August.
Deze bekende familie, die primair met ’s-Hertogenbosch verbonden is, heeft
Ze woonden in het huis ‘De Maasstroom’ aan de Grote Gent. De zoon van
ook haar sporen achtergelaten in Vught.
Mattheus Derk, Henri, en de dochter van Josephus August, Henriëtte, werden ook kunstenaar. Deze familie schilderde Vughtse en Cromvoirtse taferelen.
In Vught woonachtige bekende kunstenaars waren onder meer Reinier
Henri Knip maakte met potlood en waterverf dit zelfportret. Bovendien
Pijnenburg, Arnoud Paashuis, Huib Luns, André Verhorst, Mieke Burgers-
schilderde hij met olieverf en aquarellen vele landschappen, dorpsgezichten
Witteveen en de broers Ton en Jacques Frenken. Zo is Pijnenburg bekend
en kastelen zoals kasteel Maurick.
omzijn Brabantse taferelen, zoals het portret van de Vughtse zadelmaker W. Daamen. In de docentenkamer van het Maurick College en in DePetrus zijn
De bekendste Vughtse kunstenaarsfamilie is echter de familie Grips. Charles
glas-in-loodramen te vinden van Marius de Leeuw die van 1958 tot zijn dood
Grips zorgde voor vrijwel alle schilderijen in Sint-Petruskerk; ze zijn nog steeds
in 2000 woonde op de grens van Vught en Helvoirt.
te bewonderen in DePetrus. Rond 1880-1882 kwam Grips vanuit Brussel naar Vught. Hij bouwde een woning aan het Marktveld, het huidige ‘Gripshuis’. Daar werkte hij aan de schilderijen voor de kerk. De familie Grips leverde meerdere generaties kunstenaars: behalve Charles waren er verder nog zijn zonen Ernest en Frits, en zijn kleinkinderen Charles jr., Wies en Pieter Grips.
14
30
31
Charles Grips (1825-1920), de ‘aartsvader’ van een
Piet Slager (1771-1938). Hij woonde in de Waterstraat (nu het Slager
Vughtse kunstenaarsfamilie.
Museum), maar had in Vught buitenhuisje ‘Dennendal’ (MuseumSlager). 32
Zelfportret van Reinier Pijnenburg (1884-1968).
33
34
Zelfportret van Arnoud Paashuis (1912-1974),
Mieke Burgers-Witteveen (1924-1991) was
kunstschilder en glazenier. Gaf les op het
aquarellist, schilder en tekenaar. Dit portret werd
St.-Janslyceumen de MMMvan Regina Coeli.
gemaakt door Jan Sonneborn.
35
Jacques Frenken (1929- ) maakte schilderijen, tekeningen, beelden, glas in lood. Beroemd werd hij door zijn ‘versneden beelden’ (hergebruikte heiligenbeelden).
15
Het Corps Wielrijders bij een defilé te Vught tijdens de mobilisatie 1939-1940 voor Koningin Wilhelmina (NMM).
KAZERNEDORP In de stromende regen inspecteert koningin Wilhelmina hier het Corps
In de Van Brederodekazerne is het Opleidings- en Trainingsonderdeel van
Wielrijders dat gelegerd was in de Isabellekazerne. Het Corps hoorde
de genietroepen gelegerd. Deze soldaten hebben in oorlogstijdde taak om
bij de infanterie en was in 1922/1924 gevormd. Heel bijzonder aan
een terrein dusdanig te ‘bewerken’, bijvoorbeeld door het aanleggen van
dit legeronderdeel was het muziekkorps dat al fietsend musiceerde.
versperringen, dat het voor de vijand lastig is om verder te trekken. Voor
De Wielrijders hadden als voornaamste taak het uitvoeren van
de eigen troepen worden bruggen aangelegd of kampementen gebouwd.
verkenningsopdrachten. Het grote voordeel van fietsende verkenners
In de Van Brederodekazerne kun je ook het museumvan de Genietroepen
was dat de vijand ze niet of nauwelijks hoorde aankomen en dat ze sneller
bezoeken. De Lunettenkazerne die er tegenover ligt, is ook onderdeel van
waren dan verkenners te voet.
het opleidings- en trainingscentrum van de genie. De Lunettenkazerne
Naast de Isabellekazerne kende Vught nog drie andere kazernes: de Van
en de Van Brederodekazerne werden tijdens de Tweede Wereldoorlog
Brederodekazerne en de Lunettenkazerne, die nog steeds bestaan en de
gebouwd door het Duitse leger en hoorden bij het concentratiekamp. In
Frederik Hendrikkazerne die sinds 2004 gesloten is en voor het grootste
de kazernes lagen troepen die met de bewaking van het gebied rondom
deel gesloopt is. Enkele gebouwen zijn gespaard gebleven en maken deel
het kamp waren belast.
uit van de fraaie nieuwe woonwijk Stadhouderspark, die op deze plaats is verrezen.
De Isabellekazerne is al in 1993 gesloten, maar gelukkig niet gesloopt. Tegenwoordigvindjeindeoudekazernegebouwenmooieappartementen, restaurantjes, kleine bedrijfjes en het museumvan het Corps Wielrijders.
16
36
37
Isabellakazerne. Oorspronkelijk een Spaans fort uit de Tachtigjarige Oorlog.
Frederik Hendrik Kazerne, in gebruik van 1936 tot 2004. Daarna een nieuwe
In de twintigste eeuw een kazerne met onder andere het Corps Wielrijders.
wijk: het Stadhouderspark. Het koepeltje met het groene dak bestaat nog.
38
Van Brederodekazerne. Als SS-kazerne gebouwd in de Tweede Wereldoorlog
39
Ansichtkaart van de Lunettenkazerne. Nu in gebruik als kazerne.
bij Kamp Vught. Daarna in gebruik bij de Nederlandse Genietroepen.
40
Lunettenkazerne, gebouwd in de Tweede Wereldoorlog in de vormvan een
41
Kazernes worden bewaakt met honden. Vandaar dit waarschuwingsbord.
Duits kruis omde bewakers van Kamp Vught te huisvesten. 17
Het Heymgasthuis, geschilderd door Ernest Grips.
ZORGGEMEENTE Het dorp kent een lange geschiedenis wat betreft zorg. Eén van de vroegste
Dat Vught een echte zorggemeente is, blijkt wel uit het grote
zorginstellingen in Vught was het Heyms(gast)huis of Mannengasthuis, een
aantal instellingen. Een kleine greep: het dorp kent verschillende
tehuis voor oudere mannen. Het ontstaan van deze instelling lag in 1372
bejaardentehuizen zoals Huize Elisabeth, Boswijk, Theresia en
in ’s-Hertogenbosch, waar Arnoldus Heijm (of: Heym) de Heijmstichting
voorheen de Braacken en Mariënhof. Ook zijn er instituten voor doven
oprichtte. De Bossche bestuurdersfamilie Heym beheerde vanaf dat
en slechthorenden zoals Kentalis Talent, het verzorgingstehuis voor
moment op de Windmolenberg een gasthuis, waar daklozen, zieken en
blinde en slechtziende volwassenen de Vlasborch en de psychiatrische
bejaarden werden opgevangen. Jonkheer Aert Heym kwam in 1521 in het
zorginstellingen Herlaarhof en Voorburg. Dit alles maakt dat Vught in de
bezit van kasteel Maurick, dat toen het Heymshuis of het Heymanshuis
wijde omgeving bekend staat omzijn zorg.
werd genoemd. In 1666 werd het Bossche gasthuis door Henrick Heym, een nazaat van Aert Heym, verplaatst naar de hoek van de Peperstraat
Maar er is ook een keerzijde. Vught kwam in de nationale belangstelling
en het Maurickplein in Vught. Het kreeg de naam Heyms(gast)huis of
te staan, doordat in 1999 een negental omwonenden de Steffenberg, een
Mannengasthuis en huisvestte vier oude mannen met een verzorgster.
voormalig blindeninstituut, opkochten. Zo wisten zij de komst van een
Vanaf 1681 nam de familie Van Beresteijn, die inmiddels kasteel Maurick in
asielzoekerscentrum aldaar te voorkomen. Dit versterkte het imago van
bezit had, dit gasthuis voor mannen over. Dat bleef zo tot 1887, waarna het in
Vught als rijkeluisgemeente.
handen kwamvan het Algemeen Armenbestuur van Vught. Begin twintigste eeuw werd het gasthuis gesloten en in 1919 volgde de sloop.
18
42
Huize Elisabeth.
43
Boswijk.
44
Huize Theresia (foto: Ben Tritschler).
45
Vlasborch (Koninklijke Visio) (foto: Ben Tritschler).
46
Kentalis Talent (foto: Ben Tritschler).
47
Voorburg.
19
BEKENDE VUGHTENAREN Door de eeuwen heen hebben heel wat bekende mensen in Vught
Een echte zuster was Soeur Theadora (1909-2004) die in de H. Hartparochie
gewoond. Eén van de belangrijkste Vughtenaren was Isaak J.A. Gogel
talloze generaties kleuters opving. Zij kwam uit de Vughtse familie Van
(1765-1821) die geboren werd op het Marktveld. Zijn geboortehuis staat er
Geene en trad in bij de zusters van Regina Coeli (de ‘Nonnen van Vught’).
nog steeds, het Gogelhuis. Hij was lid van de patriottenbeweging die de oude Republiek der Zeven Provinciën en de stadhouder wilde vervangen
Een man die bij veel automobilisten bekend was, was Piet Schuurmans
door een democratischer systeem. Hij werd minister van Financiën in
(1926-1994). Op het kruispunt van de Rijksweg met de Glorieuxlaan stond
de Bataafs-Franse tijd en de grondlegger van ons belastingstelsel, de
hij jarenlang als zelfbenoemd verkeersregelaar. Met zijn lange witte jas en
Nederlandse Bank en het Rijksmuseum. Zijn invloed werkt nog steeds
helmleek hij van een afstand op een echte politieagent.
door. In de Koestraat was een huis dat ‘La vache qui rit’ (de lachende koe) heette. Een Bosschenaar die in Vught een straat kreeg was Johan Hendrik
Daar woonde Cri Stellweg (1922-2006), die meer dan vijfentwintig jaar als
van Heurn (1716-1793). Hij was schepen van ’s-Hertogenbosch en een
‘Saartje Burgerhart’ in de Volkskrant een column schreef. Ook schreef ze
belangrijk geschiedschrijver over de stad en de Meijerij. Zoals veel rijke
boeken over ouder worden en de dood (Deze aarde verlaten).
Bosschenaren bouwde hij een landhuis in Vught. Dat werd Leeuwenstein. In 1899 werd dit landhuis vervangen door een nieuwe villa, die in 1938
Een vrouw die internationaal bekend is, is Els van Breda Vriesman-
werd omgebouwd tot het raadhuis van Vught.
Commandeur (1941- ). Zij was hockeyspeler en daarna sportbestuurder. Van 2001 tot 2009 was ze voorzitter van de internationale hockeybond FIH
De Tweede Wereldoorlog was een zwarte bladzijde in de geschiedenis van
en lid van het Internationaal Olympisch Comité.
Vught. Maar het was ook een tijd waarin sommige mensen zich heldhaftig gedroegen. Willem (Bib) van Lanschot (1914-2001) bijvoorbeeld, die op
We sluiten af met vier Vughtenaren die op verschillende manieren een
kasteel Maurick was opgegroeid. Als student ging hij in het verzet, maar hij
rol spelen in de entertainmentindustrie. De eerste is Albert Verlinde
werd verraden. Meer dan drie jaar zat hij gevangen in concentratiekampen
(1961- ) die zijn sporen verdiende als theaterproducent en presentator.
in Duitsland. Voor zijn verzetsdaden kreeg hij de Militaire Willemsorde.
Hij woont in Cromvoirt en is sinds kort lid van de Vughtse gemeenteraad. Verlinde bezocht het Maurick College, evenals Marc van der Linden
Een man die na de oorlog nationaal en internationaal bekend werd, was
(1969- ) die hoofdredacteur werd van Weekend en vervolgens Royalty.
Joseph Luns (1911-2002). Als kind woonde hij op de Kleine Gent en bezocht
Hij treedt regelmatig op in RTL Boulevard. Wieneke Remmers (1978- ) is
hij de Petrusschool. Later was hij jarenlang minister van Buitenlandse
een musicalactrice en regisseuse. Als kind deed ze in de Speeldoos mee
Zaken en secretaris-generaal van de NAVO.
aan producties van Stichting Musical Vught. Het grote publiek leerde haar kennen in musicals zoals Rembrandt en The Sound of Music. Tenslotte
Iemand die zich op een heel andere manier bezighield met het
Jimi Bellmartin (1949- ). Hij groeide op in het Molukse woonoord Lunetten.
buitenland was Els van Rijckevorsel (1901-1986). Zij was presidente van
Zijn eigenlijke naam is Jimi Silawanabessy. Na een lange carrière als
de Missienaaikring, die kerkelijke gewaden maakten voor priesters in
soulzanger won hij in 2018 als eerste The Voice Senior.
missielanden. ‘Zuster Els’ steunde hen ook financieel. Ook dichter bij huis ondersteunde ze gezinnen die het niet breed hadden.
20
48
Isaak J.A. Gogel (1765-1821).
Johan Hendrik van Heurn (1716-1793) (CBG).
49
Willem(Bib) van Lanschot MWO(1914-2001).
50
Minister Joseph Luns (1911-2002).
21
51
52
Els van Rijckevorsel (BHIC), (1901-1986).
Soeur Theadora van Geene (1909-2004).
54
53
Bank ter ere van Piet Schuurmans, Glorieuxlaan (1926-1994) (foto: Ben Tritschler). Els van Breda Vriesman-Commandeur (1941- ) (foto: privécollectie).
22
55
Cri Stellweg (Saartje Burgerhart) (1922-2006)
56
Albert Verlinde (1961- ) (foto gemeente Vught).
57
Marc van der Linden (1969- ) (foto: privécollectie).
(Foto Uitgeverij Cossee/Bert Nienhuis).
58
Wieneke Remmers (1978- ).
59
Jimi Bellmartin (1949- ).
23
Het oude Leeuwenstein van Van Heurn.
LANDGOEDEREN Vrijwel alle Vughtenaren kwamen tussen 1938 en 2006 naar ‘het witte
Na diens dood in 1894 werd zijn zoon Herman de nieuwe eigenaar.
kasteeltje’ om hun ja-woord te geven, geboortes en overlijdens te
Hij liet het vervallen gebouw afbreken en bouwde in 1901 het huidige
melden of paspoorten te verlengen. Ook daarna bleef villa Leeuwenstein
Leeuwenstein, dat iedere Vughtenaar kent. Dit nieuwe huis werd in 1915
trouwlocatie en het gemeentehuis van Vught. De ambtenaren verhuisden
verkocht aan Maria Louisa Charlotte Cunegonda Mahie-de Ceva die daar
naar het Gemeentekantoor aan de Secretaris van Rooijlaan.
samen met haar dochter woonde. Vanaf 1935 werd de gemeente eigenaar van het inmiddels leegstaande pand en onder leiding van architect H.W.
De villa was niet altijd gemeentehuis en het was ook niet de eerste villa
Valk werd de villa verbouwd tot raadhuis. De restauratie en een groot deel
Leeuwenstein. Het oorspronkelijke Leeuwenstein werd gebouwd in 1753
van de inrichting werden door het echtpaar Van Beuningen-Fentener van
en was het buitenverblijf van de Bossche schepen Johan Hendrik van
Vlissingen geschonken. De villa werd wit geschilderd en er kwam een
Heurn. Ook zijn zoon Jan, tevens schepen in ’s-Hertogenbosch, gebruikte
torentje op.
de villa als zijn tweede huis. Hij moest in 1794 naar Leeuwenstein komen om de overgave van zijn stad aan de Franse generaal Pichegru aan te
Leeuwenstein is niet het enige landgoed in Vught waar vooraanstaande
bieden. De Bossche bankier Johannes van Rijckevorsel betrok in 1864 met
- vaak Bossche - families graag vertoefden. Vught telt ongeveer 35
zijn gezin het huis.
landgoederen en buitenverblijven. We noemen er een paar: Beukenhorst, Bleijendijk, Huize Bergen, het afgebrande Zionsburg en het verdwenen Reeburg. Zoveel landgoederen maken Vught bijzonder, want de meeste gemeenten met veel landgoederen liggen in Midden-Nederland.
24
60
Villa Leeuwenburg van Van Rijckevorsel (geschilderd op jute).
61
Beukenhorst.
62
Bleijendijk.
63
Huize Bergen.
64
Zionsburg.
65
Reeburg.
25
Vughtse Hei, slagveld en natuurgebied.
NATUURGEBIEDEN Wie in een bos loopt, denkt niet direct aan geschiedenis. Maar als je over
Tenslotte is vanaf de Hei de Fusilladeplaats (Lunet 2) te bereiken, waar aan
de Vughtse Hei loopt, waar de heide groen en paars kleurt, kan het je haast
het eind van de Tweede Wereldoorlog honderden gevangenen werden
niet ontgaan dat er zich hier in het verleden veel heeft afgespeeld. Niet
gefusilleerd. De slachtoffers worden jaarlijks tijdens de Dodenherdenking
zichtbaar is de gruwelijke dood van 183 Bossche Joden, die omstreeks 1164
op 4 mei herdacht. De Vughtse Hei is eigendom van het ministerie van
uit de stad werden verdreven en op de Hei levend verbrand werden. Wel
Defensie en is als militair oefenterrein in gebruik. Toch kun je ook genieten
zichtbaar is het bronzen beeld van twee geharnaste ruiters op de hoek
van de mooie heide en dat doen dagelijks ook vele bezoekers.
van de Loonsebaan en de De Bréautélaan dat de wandelaar herinnert aan Europa’s laatste ridderslag in 1600. De Franse kapitein De Bréauté, in dienst
Er zijn meer natuurgebieden in Vught die van dit dorp een echte groene
van de Noordelijke Nederlanden, schoot de cavalerieluitenant in Spaanse
gemeente maken: de Gement, een poldergebied tegen Den Bosch aan
dienst Lekkerbeetje met een pistoolschot vrijwel direct dood. Een razende
en het Maurickbos, vaak het decor voor fotosessies van pasgetrouwde
meute namkort daarna wraak op De Bréauté en bracht hemter dood.
paartjes. Ook de IJzeren Man biedt veel natuurschoon. Tenslotte is er nog het Kraaiengat, een meer met een bos er omheen, dat ligt op de grens van
Nog veel zichtbaarder op de Hei zijn drie van de acht Lunetten, die in opdracht van Willem II tijdens de negentiende eeuw werden aangelegd. Ze waren bedoeld als versterking van Fort Isabella, om Den Bosch te beschermen tegen invallen vanuit het zuiden.
26
Vught en Esch.
66
Het duel van De Bréauté en Lekkerbeetje (JeanMarianne Bremers)
67
De Lunetten op de Vughtse Hei (foto: Ating Manuputty).
(foto: Ben Tritschler).
68
De Fusilladeplaats.
69
De Gement, Europees vogelgebied (foto: Ben Tritschler).
70
Het Kraaiengat (Foto: Ben Tritschler).
71
Bos van Maurick (Foto: Ben Tritschler).
27
DE IJZEREN MAN Eén van de trekpleisters van Vught was en is de recreatieplas de IJzeren Man. Al ver voor de Tweede Wereldoorlog was de plas populair in en buiten Vught. Reinier Pijnenburg maakte dit schilderij van de duiktoren in 1938. Het bosmeer ontstond eind 19e eeuw toen Den Bosch veel behoefte had aan zand, nodig voor een nieuwe wijk bij het station. Het zand werd gewonnen op de Vughtse heide en via een spoorlijntje naar Den Bosch vervoerd. De zandwinning gebeurde met een enorme graafmachine, die de bijnaam IJzeren Man kreeg en zo ook zijn naamgaf aan de ontstane plas. In eerste instantie waren er plannen om bij de plas een luxe badplaats aan te leggen voor de rijkere burgerij uit de wijde omgeving. Na de Eerste Wereldoorlog kwamer een boulevard met zwembassin, badpaviljoen en - tot 1938 - zelfs een eigen treinhalte. In 1932 werd het paviljoen omgebouwd tot een hotel waar tot in de jaren ‘80 (jazz)orkesten optraden en volop werd gedanst. Vanaf het begin spraken de meest katholieke leden van de Vughts gemeenteraad schande van de danspartijen en van het gemengde zwemmen in de plas. In 1937 kon de gemeente de plas kopen en er haar eigen zweminrichting beginnen. Er kwamen aparte heren- en damesbaden en stranden, van elkaar gescheiden door een familiebad zonder strand. Op het schilderij van Pijnenburg zie je dan ook alleen maar dames op de springtoren! In 1956 kwamer een einde aan die strenge scheiding van jongens en meisjes en groeide de IJzeren Man uit tot een nationale attractie met jaarlijks honderdduizenden bezoekers. Na een aantal moeilijke jaren is de recreatieplas tegenwoordig weer in particuliere handen en sinds kort uitgebreid met een groot klimbos. Met het hotel op de boulevard liep het slechter af: dat vloog in 1989 in brand; pogingen tot herbouw zijn tot nu toe op niets uitgelopen.
De duiktoren in het vrouwenbad van de ‘De IJzeren Man’, geschilderd 28
door Reinier Pijnenburg, 1938 (Foto: Carel Murk).
72
73
De oude ‘badplaats’ van de Bossche zakenman Emanuel de Jong,
In 1938 namde gemeente de plas over en werd een nieuw
in gebruik van 1924 tot 1937.
‘gemeentebad’ geopend.
74
Het naoorlogse zwembad.
75
‘De IJzeren Man’ anno 2021 met een groot terras en een klimbos (foto: Ben Tritschler).
76
77
In 1932 verbouwde De Jong het strandpaviljoen tot hotel ‘De IJzeren Man’
Het vooroorlogse interieur van het hotel met schilderijen van
met een aantrekkelijk terras.
Pijnenburg. Het hotel bevatte ook danszalen. Tot 1985 was het hotel dé dansgelegenheid van Vught.
29
Cafévertier rond de Vughtse toren, geschilderd door Henriëtte Ronner-Knip.
CAFÉS EN HERBERGEN Wat een prachtig plaatje van de schilderes Henriëtte Ronner-Knip (1821-
Cafés en herbergen waren er in Vught vroeger volop. Vught was en is een
1909) vaneenoude herberginVught inde schaduwvande Lambertustoren.
verkeersknooppunt met doorgaande wegen richting Den Bosch, Breda,
De toren staat er nog, de herberg al lang niet meer. Het ging er zo te zien
Eindhoven en Tilburg. Omdat het reizen in vorige eeuwen veel langzamer
gezellig aan toe: volop leven in de brouwerij. Of de afbeelding ook de
ging dan tegenwoordig, zochten reizigers onderweg vaak onderdak voor
werkelijkheid weergeeft, is twijfelachtig. De schilderes die tijdens haar
de nacht. Bovendien was ‘te voet’ voor veel Vughtenaren de enige manier
jeugd in Vught woonde, maakte- behalve veel dierschilderingen - vooral
om in Den Bosch te komen. Onderweg kon je dan aanleggen bij Huisje
sterk geromantiseerde voorstellingen van het leven in Noord-Brabant.
Ten Halve, dat niet voor niets die naam droeg: halverwege Vught en Den Bosch. Reizigers die richting Boxtel of verder gingen, konden terecht in De Engel of Sint Joris in de Taalstraat en nog veel meer herbergen die al lang verdwenen zijn, zoals ’t Oude Bijltje. Reisde je naar Tilburg of Breda dan lagen herberg De Hut en Den Heuvel aan de Loons(ch)e Baan heel gunstig.
30
78
Huisje ten Halve.
79
De Engel.
80
Sint-Joris, nu Tzong Don.
81
’t Oude Bijltje.
82
De Hut, nu Brasserie 155.
83
Restaurant Philora, nu Hotel Van der Valk.
31
Dansen in het vooroorlogse hotel De IJzeren Man met danslerares Roosje Glazer in de hoofdrol.
CAFÉS EN HERBERGEN - DEEL 2 Tegenwoordig is er veel veranderd in de horeca. De verbindingen zijn
en veel andere bruine cafés, zoals De Koe, zijn gesloten. De jeugd is
steeds beter geworden en met de trein en auto kun je binnen een paar
niet meer aangewezen op het eigen dorp om vertier te zoeken en trekt
uur overal in Nederland komen. De ouderwetse dorpshotels en herbergen
vooral naar de kroegen in Den Bosch. Bovendien is er een keur aan
zijn bijna allemaal verdwenen. In plaats daarvan kun je terecht bij de
festivals en concerten waar je heen kunt gaan. Natuurlijk zijn er nog een
Van der Valks of Mövenpicks voor een overnachting. Ook de speeltuinen
paar bruine cafés overgebleven. Schuttershof aan de Helvoirtseweg is
van Heidelust en Huisje ten Halve zijn verdwenen. Voor veel Vughtse (en
daar een mooi voorbeeld van. De naam van het café herinnert nog aan
Bossche) families was dat tot halverwege de 20e eeuw het uitje van het
de handboogverenigingen die daar op een terrein achter het café hun
jaar. Vakanties in eigen land, laat staan naar het buitenland, waren maar
zogenaamde doel (schietbaan) hadden. Met de kermis stond daar in de
voor weinigen weggelegd.
jaren vijftig en zestig een grote danstent. Dat terrein is al lang volgebouwd, maar het café bestaat nog steeds. Veel andere cafés zijn veranderd in
Veel oude cafés in Vught zijn verdwenen of hebben een andere (horeca-)
restaurants. Denk maar eens aan Modern, dat - na een aantal wisselingen
bestemming gekregen. Veel Vughtenaren zullen met weemoed denken
van eigenaar - tegenwoordig Mae heet, of de Gereghthof waar je kunt
aan carnaval vieren in de ’s Limmerick of café Moleneind. De ’s Limmerick
lunchen of dineren in het voormalige Tolhuis.
is veranderd in Beleef! en bestaat gelukkig nog. Maar café Moleneind
32
84
Speeltuin Heidelust.
85
De ’s Limmerick, nu Beleef!
86
De Heuvel (foto: Kees Wittenbols).
87
Schuttershof (foto: Ben Tritscher).
88
Restaurant Mae, vroeger Modern (foto: Ben Tritscher).
89
De Gereghthof, vroeger ’t Tolhuis.
33
Boerderij van Van de Meerendonk in de Vliertstraat.
BOERDERIJEN Waar nu theater/sociaal-cultureel centrumDe Speeldoos staat, stond deze
Lange tijd had het monumentenbeleid weinig oog voor boerderijen. Als
oude boerderij waar Pauwvan de Meerendonk met zijn zuster woonde. Aan
gevolg daarvan verdwenen – óók in Vught – veel oude boerderijen die
de voorkant van de boerderij zijn nog de restanten te zien van wat eens
een hoge monumentale waarde hadden. Behalve de boerderij van Van
een kapel moet zijn geweest. Tot de jaren ‘60 van de vorige eeuw waren
de Meerendonk was dat bijvoorbeeld de boerderij van Wagenaars aan de
er binnen de bebouwde kom verschillende boerderijen en kwekerijen te
Molenrijnselaan, de boerderij van De Laat bij het huidige Moleneindplein
vinden. Toen kon je nog een groepje koeien op straat tegenkomen, die op
en die van Van der Steen aan de Nieuwe Heikantstraat.
weg waren naar hun wei aan de rand van het dorp. Door schaalvergroting en nieuwbouwprojecten zijn die boerenbedrijven uit het dorp verdwenen.
Bij de vele landgoederen die Vught rijk is, horen veel boerderijen. Een mooi
Agrarische activiteiten vind je tegenwoordig vooral in buitengebieden als
voorbeeld is de Charlottehoeve op Bleijendijk, die daar gebouwd werd
de Gement en Bergenshuizen.
in opdracht van Willem van Beuningen. In Vught vind je ook nogal wat boerderijen die als hoeve worden aangeduid. Eigenlijk is er geen verschil
Sommige boerderijen staan nog wel midden in het dorp, maar hebben uitsluitend een woonfunctie. Dat geldt bijvoorbeeld voor een boerderij die tegenover Flat ‘de Vlasmeer’ ligt, verscholen achter de straatwand van de Vlasmeersestraat. Een mooi voorbeeld van een woonboerderij tref je ook aan in de Heikantstraat. Aan de hoofdvorm van deze boerderij uit de zeventiende eeuw is nauwelijks iets veranderd. Dat is een belangrijke reden dat het een rijksmonument is.
34
tussen een hoeve en een boerderij.
90
Boerderij Vlasmeersestraat.
91
Boerderij Heikantstraat (foto RCE).
92
Boerderij van Wagenaars, Molenrijnselaan.
93
Boerderij van De Laat, Moleneind.
94
Boerderij van Van der Steen, Heikantstraat.
95
Charlottehoeve, Bleijendijk (BHIC).
35
Slingsby van Hovenschool (Schoolstraat).
SCHOLEN Op deze oude foto is de Slingsby van Hoven-school in de Schoolstraat te
kleuteronderwijs en onderwijs in ‘nuttige handwerken’ konden krijgen.
zien. Een verdwenen school, waar veel Vughtse kinderen in de leeftijd van
Het werd dus geen protestants, maar bijzonder neutraal onderwijs. Het zal
3 tot 6 jaar kleuteronderwijs hebben gehad. In 1888 werd namelijk een
niemand verbazen dat de school naar Slingsby van Hoven vernoemd werd.
protestantse vereniging opgericht, die twee jaar later onder bescherming
In 1891 werd de kleuterschool met bovenwoning in het nieuwe gebouw
kwam te staan van mevrouw Françoise Esther Bauduine Sophie Slingsby
aan de Schoolstraat feestelijk geopend. De giften van de weduwe, die na
van Hoven-Rees (Dordrecht 1817 - Vught 1894). Zij woonde op huize
haar dood nog eens fl. 15.000,- naliet, werden vanaf 1900 aangevuld met
Reeburg en was weduwe van arts en amateur-botanicus Frederik Johan
gemeentelijke subsidies.
Jacob Slingsby van Hoven (Rotterdam 1815 - Vught 1879). Omdat het
36
zeer bemiddelde echtpaar kinderloos was gebleven, besloot mevrouw
De eerste mannelijke bestuursledenwoondenalleninVught. Aanhet hoofd
Slingsby zeer gulle giften te doen aan onder meer protestantse kerken en
van de school stonden tijdens het hele bestaan directrices, ongehuwde
scholen. Zo ook aan een bewaarschool, waar kinderen van alle gezindten
dames, die in de Schoolstraat boven de school woonden.
96
Petrusschool, tegenwoordig de Springplank.
97
Aloysiusschool (op die plaats is nu de Piramide gevestigd).
98
Theresiaschool, tegenwoordig De Schalm.
99
Willibrordusschool, daarna De Wieken.
37
Vanaf 1935 had de Schoolstraat geen school meer. Het gemeentebestuur kwamnamelijk een jaar eerder met het plan om de openbare school (gehuisvest in het latere Segobahuis)
100
en de Slingsby van Hovenschool te verplaatsen naar een nieuw complex op het Schoonveld, aan de Van Voorst tot Voorststraat. Deze nieuwe wijk had onderwijs nodig. De nieuwe Slingsby van Hoven-school werd op 8 jan 1935 op Van Voorst tot Voorststraat 4 geopend en in 1972 ook weer gesloten. Met het overgebleven vermogen van de vereniging werd in 1996 het Slingsby van Hoven-fonds opgericht, dat tot op de dag van vandaag onder de paraplu van het Prins Bernhard Cultuurfonds gul geeft aan projecten op het gebied van educatie, cultuur en natuurbehoud inVught endeomgeving. Het oudemonumentaleschoolgebouw aan de Schoolstraat brandde helaas in 1989 af. De openbare school die in 1935 meeverhuisde, kreeg uiteindelijk de naamDe
Avonturier (fusie De Baarzen en De Wieken).
Groene Beuk en stopte in 1994. Er zijn tegenwoordig natuurlijk veel meer scholen voor 101
primair en secundair onderwijs in Vught te vinden. Het gaat om katholiek, protestants, openbaar en speciaal onderwijs. Er zijn in de loop der tijden ook scholen verdwenen zoals de Guido de Bres-school en de Christelijke Ambonezenschool, nadat die samen de Globe hadden gevormd. De Hertog van Brabantschool voor speciaal onderwijs verdween uit het rijtje scholen in de wijk De Baarzen. Andere scholen konden blijven bestaan door te fuseren: de Aloysiusschool ging samen met de Theresiaschool op in De Schalm. De ooit voor meisjes bedoelde Sint-Lidwinaschool fuseerde met de jongensschool Sint-Willibrordus tot de
Het oude gebouw van Het Molenven in de Victorialaan.
Wieken, om daarna samen met de Baarzenschool weer over te gaan in de Avonturier. Op de plek van deze nieuw school stond vroeger Molenrijn, dat later Elzenburg heette. Deze school voor voortgezet onderwijs (LTS) ging samen met de Reeburgmavo
102
op in het Maurick College, zodat één grote middelbare school voor alle onderwijssoorten ontstond. Er bleven ook scholen bestaan zonder te fuseren en er werden recentelijk zelfs nieuwe scholen opgericht. Dat zijn de Lichtstraat, het Zuiderbos voor speciaal onderwijs (tot voor kort De Zwengel), de Koningslinde, Kentalis Talent voor dove en slechthorende leerlingen, het Molenven, de Piramide, de Springplank en de Misha de Vries-school.
De Globe (fusie Guido de Bresschool/Christelijke Ambonezenschool).
38
103
De Lichtstraat.
104
De Koningslinde.
105
LTS Molenrijn.
106
Maurick College.
107
Zuiderbos, voorheen De Zwengel.
39
Sint-Lambertus (tekening).
KERKEN De oudste kerk van Vught is de Lambertuskerk aan de Helvoirtseweg.
afgekondigd, kregen de katholieken na verloopvan tijdde Sint-Pieter terug.
De kerk stamt uit de periode 1400-1480; de toren uit de zestiende eeuw.
Ondanks een opknapbeurt voldeed het gebouw niet meer. Het gebouw
Maar al lang daarvóór stond er een kleinere kerk op dezelfde plaats. De
werd afgebroken. In 1884 verrees op de Heuvel een grote, neo-romaanse
fundamenten daarvan zijn bij een restauratie gevonden. De katholieke
kerk: de Sint-Petruskerk. Toen Vught in de twintigste eeuw uitbreidde
Lambertusparochie werd omstreeks 700 na Chr. opgericht. Anderhalve
kwamen daar nieuwe kerken bij: de H. Hartkerk op het Loeffplein (1924), de
eeuw later kwam daar de parochie van Sint-Pieter bij. Die had een
Mariakerk op het Mariaplein (1931), de Sint-Paulus- en Sint-Antoniuskerk
kerkgebouw op het huidige Maurickplein. De oudste afbeelding van beide
op het Moleneindplein (1949) en de Sint-Janskerk in de Sint-Jansstraat
kerken is uit 1629, toen Vught geschilderd werd tijdens het beleg van
(1967). Omdat het aantal gelovigen terugliep, werden in 1991 de twee
’s-Hertogenbosch door Frederik Hendrik. De Lambertuskerk had toen al
laatstgenoemde kerken vervangen door een kleinere Sint-Paulus- en
een beschadigd middenschip, want in 1603 vloog het dak in brand tijdens
Sint-Janskerk in de Lidwinastraat. De kerk aan het Moleneindplein werd
een beleg van de vesting Den Bosch door prins Maurits. De zijmuren
gesloopt en de Petrus-, Maria- en Sint-Janskerk werden aan de eredienst
bleven staan en werden pas na 1800 gesloopt. Sindsdien staan kerk en
onttrokken. Tegenwoordig hebben Vught, Cromvoirt en Helvoirt nog maar
toren los van elkaar.
één parochie: de Edith-Steinparochie.
Vanaf 1648 tot 1794 mochten katholieke diensten niet in kerken gehouden
Vught telt momenteel drie protestantse kerken. Behalve de al genoemde
worden, maar alleen in schuurkerken die er van buiten niet als kerk
Lambertuskerk zijn dat twee Molukse kerken: Barak 1A in het woonoord
uit zagen. De Lambertuskerk werd protestants en de Sint-Pieter werd
Lunetten en de Petrakerk in de wijk Vijverhof.
een veestal en opslagplaats. Toen na 1794 godsdienstvrijheid werd
40
108
Sint-Pieter.
109
De twee middeleeuwse kerken van Vught, omstreeks 1629.
110
Petruskerk.
111
H. Hartkerk.
41
112
H. Hartkerk met toren.
113
Mariakerk.
114
Paulus &Antoniuskerk.
42
115
Sint-Janskerk.
116
117
Lambertuskerk (PC).
Sint-Paulus &Sint-Jan.
118
Barak 1B, Lunetten (de kerk is nu verplaatst naar 1A)
119
Petrakerk, Vijverhof.
(Moluks Historisch Museum).
43
Het taleninstituut gebruikt ‘Nonnen van Vught’ als geuzennaam.
KLOOSTERS Vroeger telde Vught een aantal grote kloosters. Het bekendste klooster
Ook gesloopt is een groot complex tussen de Loyolalaan en de Aert
was Regina Coeli van de Kanunnikessen van de Heilige Augustinus.
Heymlaan: het Retraitehuis Loyola van de paters Jezuïeten. Tienduizenden
Deze zusters mochten tijdens een anti-clericale periode in Frankrijk
katholieken bezochten tussen 1913 en 1966 deze instelling om zich te
geen onderwijs geven en kwamen daarom in 1903 naar Nederland om
bezinnen op geloofs- en levensvragen.
er een meisjespensionaat op te zetten. Veel meisjes uit de katholieke elite van Nederland kregen daar onderwijs. Beroemd werd ‘Coeli’
Een ander groot klooster lag aan de huidige Glorieuxlaan. Hier vestigden
met haar taalonderwijs. In 1963 werd een taleninstituut opgericht. De
zich in 1899 op villa Roucouleur de zusters Urselinnen. In 1910 werd naast
pensionaatsgebouwen werden afgebroken en de zusters vertrokken naar
de villa een groot complex gebouwd dat de naam Mariaoord kreeg, een
nieuwe taken. Maar het taleninstituut bestaat nog steeds en hanteert met
pensionaat voor ‘jonge juffrouwen van den gegoeden stand’ en missiehuis.
trots de geuzennaam‘Nonnen van Vught’.
Van 1951 tot 1969 was Mariaoord in handen van de Broeders van Onze Lieve Vrouw van Lourdes, die er een opleiding voor toekomstige broeders in
De Franse nonnenkregeninVught steunvande MissionarissenvanScheut,
vestigden. Tegenwoordig is Mariaoord een appartementencomplex.
een kloosterorde uit België die officieel de Congregatie van het Onbevlekt
In 1903 kochten de Fraters van Tilburg Huize Steenwijk als ‘rustoord voor
Hart van Maria heette. Zij hadden zich in 1899 op het landgoed Sparrendaal
de oude en afgeleefde fraters’. Vanaf 2000 kreeg het gebouw een nieuwe
gevestigd om leden van hun congregatie op te leiden tot missionaris
bestemming: Zin, kloosterhotel voor zingeving en werk.
(Oud-Sparrendaal). In 1930 kwam daar nog een kleinseminarie bij, een middelbare school voor priesterstudenten. Behalve Oud-Sparrendaal zijn inmiddels alle gebouwen gesloopt.
44
120
Regina Coeli.
121
Mariaoord; eerst van de Urselinnen en daarna van de Broeders van Dongen.
122
Retraitehuis Loyola.
123
Broederklooster Voorburg.
124
Fraterhuis Steenwijk, nu ‘Zin’.
125
Sparrendaal, kleinseminarie van de Scheutisten.
45
Tekening Drukkerij Bogaerts aan de Taalstraat.
HISTORISCHE BEDRIJVEN Maar weinig Vughtenaren kunnen zich voorstellen dat er vroeger een
maar ging al snel failliet. In 1896 kocht Henri Grasso het terrein met
enorm fabriekscomplex heeft gelegen aan de Taalstraat. Vught staat
gebouwen, omdat zijn machinefabriek in Den Bosch niet kon uitbreiden.
vooral bekend als fraaie woongemeente en niet bepaald als een dorp met
Toen dat in 1913wel mogelijk bleek, verhuisde hij weer terug naar een terrein
grootschalige industriële activiteiten. Op deze tekening uit 1920 is te zien
achter het station in Den Bosch waar de fabriek nog steeds staat. Daarna
dat er toch echt zo’n grote fabriek heeft gestaan. Als je goed oplet, kun je
heeft er nog tien jaar het Waalse bedrijf N.V. IJzergieterijen en smederijen
twee overblijfselen van het complex nog terug vinden aan de Taalstraat.
Saint-Joseph gezeten, waarna op het terrein de kerk werd gebouwd.
Op de hoek van de Deken van Oss-straat staat een voorgevel overeind van het oude fabrieksgebouw. Achter de gevel bouwde de architect van de
Vught kende ook nog andere, kleinschaligere activiteiten zoals
naastgelegen kerk van O. L. Vrouw, Middelares aller Genaden (Mariakerk
de koekfabriek van Linsen in de Koestraat, waar later nog
in de volksmond), een parochiezaal in de stijl van de kerk. Bij de fabriek
levensmiddelengroothandel van Meurs zat. Of bakkerij ‘De Voorzorg’ in de
hoorde een directeurswoning, precies aan de andere zijde van de
Kerkstraat. Aan de andere kant van het dorp stond tot 1919 de molen van
gebouwen.
de familie Coppens. De molen werd afgebroken, maar de maalderij bleef nog lang bestaan. Een aantal straatnamen in Vught als Moleneindplein en
In de fabrieksgebouwen hebben achtereenvolgens een
Molenstraat herinneren nog steeds aan die lang verdwenen molen. Ook
stoompersdrukkerij, een machinefabriek en een ijzergieterij/-smederij
verdwenen is de gasfabriek die aan de Esschestraat lag.
gezeten. De Bossche drukker Bogaerts liet het complex in 1879 bouwen,
46
126
Bogaerts directiewoning (foto: Saris &Partners).
127
Machinefabriek Grasso/Saint-Joseph.
128
Linsens Koekfabriek, Koestraat.
129
Coöperatieve Hanzebakkerij ‘De Voorzorg’ (collectie-Hens van Schie/BHIC).
130
Molen van Coppens, Esscheweg.
131
Gasfabriek, Esschestraat.
47
Surfer Max van Noorden op de A2, 1995 (foto: John Claessen).
UITVALSWEGEN Iedere oudere Vughtenaar kent deze iconische foto, genomen in 1995. Dat
In de straatnamen van tegenwoordig herken je nog steeds de bestemming
jaar brak de dijk van de Dommel door en stroomde het Bossche Broek
die de wegen hadden en hebben. Wellicht de belangrijkste uitvalsweg voor
inclusief de A2 over. Max van Noorden haalde z’n surfplank uit de schuur
de Vughtenaren is de Bosscheweg die ter hoogte van de Loonsebaan een
en ging de snelweg op.
voortzetting is van de Taalstraat. Veel Vughtenaren trekken naar Den Bosch om er te werken, boodschappen te doen of op stap te gaan. Omgekeerd
Je kunt het je moeilijk voorstellen, maar voor de opening van de A2 en de
zoeken veel Bosschenaren de rust en natuur in Vught op. De Loonsebaan
N65 in de jaren zestig kwamal het doorgaande verkeer richting Eindhoven
verwijst naar haar vroegere functie: doorgaande weg naar Loon op Zand
en Tilburg/Breda via de Bosscheweg en de Taalstraat dwars door Vught.
en verder. Dat veranderde in het eerste kwart van de negentiende eeuw
Bij de splitsing in de buurt van de Sint-Lambertustoren ging het verkeer
toen Tilburg in het traject wilde worden opgenomen. Met de aanleg van
richting Eindhoven verder via de Smalle Taalstraat en de Boxtelseweg. Het
de Helvoirtseweg werd de route verlegd. De namen Boxtelseweg en
verkeer naar Helvoirt vervolgde vanaf daar haar weg via de Helvoirtseweg.
Esscheweg geven nog steeds aan welke richting die wegen uit lopen.
Veel Vughtenaren waren dan ook opgelucht door de aanleg van de huidige A2 en N65. Toch zou met name de aanleg van de A2 dwars over het toenmalige Maurickplein en door een schitterend natuurgebied als het Bossche Broek tegenwoordig op enorme tegenstand stuiten.
48
132
Midden in het dorp kwamalle verkeer naar Den Bosch, Tilburg en
133
De aansluiting van de Bosscheweg op de Taalstraat.
Eindhoven bij elkaar.
134
De Boxtelseweg met de tramlijn naar Voorburg.
135
Helvoirtseweg.
136
Loonsebaan.
137
A2.
49
Het station in 1928 met zijn personeel.
OPENBAAR VERVOER Op de foto is het nog niet wit gepleisterde Vughtse station en zijn personeel
en vanaf 1885 tot aan de psychiatrische inrichting Voorburg. In 1895 werd
te zien. Het werd ontworpen door ingenieur G. van Diesen en in 1869 in
de tramlijn omgebouwd tot paardentramlijn en in 1929 door verminderde
gebruik genomen. Verkeersmiddelen waren vanouds de benenwagen,
interesse stilgelegd. Bussen namen het vervoer over.
paarden, rijtuigen en karren. De fiets, het motorrijwiel en de automobiel waren er nog niet of werden beperkt gebruikt. Het openbaar vervoer
Het Vughts station kreeg tijdens de oorlog een bijzondere functie.
ontwikkelde zich snel: in 1869 werd Vught op de spoorlijn Den Bosch-
Gevangenen voor Kamp Vught kwamen op het station aan. Van daaruit
Boxtel aangesloten, in 1881 op de lijn Nijmegen-Den Bosch-Tilburg.
moesten zij lopen. Het station was ook een plek om te helpen en verzet te plegen. Zo maakte stationschef Willem Jooren voedselpakketjes, geld
50
In 1913 kwam er nog een lijntje bij met als bestemming de Taalstraat!
en burgerkleding klaar voor diegenen die wilden vluchten. Soms lukte
Wagons met grondstoffen werden door een paard over het spoor vanaf het
het hem om gevangenen te verstoppen in het station. Na verloop van
station naar de machinefabriek van Grasso getrokken. Het werd het ‘Bels
tijd liet hij ze dan richting Boxtel lopen, zodat ze konden ontsnappen. In
lijntje’ genoemd, naar de Belgische gieterij die na Grasso in het pand aan
het Stationskoffiehuis hield Eelkje Timmenga-Hiemstra elke dag een
de Taalstraat kwam. Behalve station Vught aan de eerste spoorlijn, kwamen
spreekuur voor familie van gevangenen. Zij was een betrouwbare bron van
er tot 1938 nog twee haltes aan de tweede spoorlijn: de Zuidooster en de
informatie. Vandaag de dag herinneren twee monumenten de wachtende
IJzeren Man. Belangrijk was de tramverbinding Den Bosch-Vught vanaf 1881
treinreizigers aan de oorlogsgeschiedenis van dit station.
138
Stoomtrein op de lijn Den Bosch-Eindhoven
139
Halte De IJzeren Man op de lijn Den Bosch-Tilburg.
(Collectie Theodoor van den Heuvel).
140
Onder de bomen: het Bels lijntje (BHIC).
141
De paardentram. Overstaphalte naar Sint-Oedenrode.
142
Concurrenten: de bus passeert de paardentram(BHIC).
143
Prinses Juliana onthult plaquette op het Vughtse station (Brabants Dagblad/Jan Verhoeff). 51
Bevrijding van Vught, Schotse tank in de Taalstraat (NMKV).
TWEEDE WERELDOORLOG Op de foto zijn de eerste momenten te zien van een bevrijd Vught tijdens
Vaak wordt Vught door buitenstaanders in één adem genoemd met het
de Tweede Wereldoorlog: een Schotse tank van de Northamptonshire
Nationaal Monument Kamp Vught en de Tweede Wereldoorlog, hoewel
Yeomanry rijdt in de Taalstraat om het dorp van de Duitsers te bevrijden.
het kamp een behoorlijk stuk van het dorp af lag. Ook in het dorp kregen
Niet veel later passeren infanteristen van de 7th Black Watch het huis
de Vughtenaren te maken met de Duitse bezetting. De meeste inwoners
van de familie Fr. Grips in deze straat. Bij de bevrijding van de bebouwde
bleven zo goed en kwaad als het ging naar school of werk gaan. Sommigen
kom van Vught werd weinig strijd geleverd. Wel kostten de vierenhalve
namen onderduikers in huis. Anderen deden aan georganiseerde
kilometer van Sint-Michielsgestel naar Vught twee dagen en was er een
hulpverlening en verzet. Vanwege hun levensreddend en heldhaftige
felle tankslag bij Voorburg.
daden kregen Eelkje Timmenga-Hiemstra, Harrie Holla, Willem Jooren en Jo van den Meerendonk in de wijk Isabellaveld straten naar zich vernoemd.
Op 26 oktober 1944 werd het centrum bevrijd, maar stopte de opmars bij de spoorlijn Eindhoven-Den Bosch die het dorp doorsnijdt. Vught ‘over het spoor’ moest nog een nacht wachten. Pas in de ochtend van 27 oktober staken Schotse troepen het spoor over om te ontdekken dat de Duitsers zich hadden teruggetrokken tot achter het Drongelens Kanaal.
52
144
Mobilisatie van het Corps Wielrijders.
145
Namen Vughts verzet op het Isabellaveld: mr. H. Holla, contact met het centrale verzet, nameen joods kind op in zijn gezin. 146
147
W. Jooren hielp gevangenen ontsnappen
E. Timmenga-Hiemstra zette een informatie- en
op het station.
hulpdienst op voor gevangenen. 148
J. van de Meerendonk smokkelde briefjes van gevangenen en nameen Joods kind op in zijn gezin (NMKV).
149
Poolse Shermantank op de Helvoirtseweg, januari 1945 (IWM).
53
Canadese militair bij Kamp Vught, eind 1944 (Canadian Forces Joint Imagerie Centre).
KAMP VUGHT Een Canadese soldaat staat bij de afrastering van Kamp Vught
protesteerde een aantal vrouwen daartegen. Kampcommandant
(Konzentrationslager Herzogenbusch) te kijken naar het prikkeldraad en
Grünewald liet als vergelding 74 vrouwen in één cel van negen vierkante
de wachttoren. Op 26 oktober 1944 arriveerden Schotse troepen bij het
meter opsluiten. Na 14 uur ging de deur van de cel open: tien vrouwen
verlaten Kamp Vught. De SS-kampleiding was kort hiervoor gevlucht, maar
hadden de nacht niet overleefd.
niet voordat er inhoogtempobijna3500geïnterneerdenoptransport waren gezet: de vrouwen moesten naar de concentratiekamp Ravensbrück en de
Het Nederlandse en geallieerde leger nam na de bevrijding van Vught
mannen naar Sachsenhausen. De galg, de crematieoven en de asputten
het kamp in gebruik voor de opvang van de geëvacueerde Duitse
getuigden van de verschrikkingen in Kamp Vught.
bevolking vanuit het Duitse grensgebied. Hierna werden er Duitsers, collaborateurs en oorlogsmisdadigers gevangen gezet. Vanaf 1951 kreeg
54
In het enige officiële SS-concentratiekamp buiten Duitsland werden vanaf
het kamp een nieuwe naam: woonoord Lunetten, waar Molukse ex-KNIL-
januari 1943 tot en met september 1944 ongeveer 31.000 gevangenen
militairen met hun gezinnen werden gehuisvest. Zij waren uit het zojuist
vastgehouden: Joden, politieke gevangenen, Roma en Sinti, Jehova’s
gedekoloniseerde Indonesië geëvacueerd. Een aantal gezinnen woont nog
getuigen en gijzelaars. Ongeveer 750 van hen kwamen door ziekte,
altijd in het inmiddels gerenoveerde woonoord. Daarnaast zijn er vandaag
uitputting of executie in het kamp om het leven. Een van de wreedste
de dag op het terrein van Kamp Vught het herinneringscentrumNationaal
gebeurtenissen in dit kamp was het ‘bunkerdrama’. Na het opsluiten van
Monument Kamp Vught, de Penitentiaire Inrichting, het Geniemuseum,
een van de vrouwen uit barak 23B in de kampgevangenis (de ‘bunker’)
twee kazernes en het Molukse woonoord te vinden.
150
Gevangenen komen aan op station Vught (Foto: Van Heel/NMKV).
151
Waarschuwingsbord op de Vughtse Heide.
152
153
Treinemplacement met vliegtuigwrakken (NMKV).
Glas-in-loodraamvan Marius de Leeuw ter herdenking van het Bunkerdrama (in DePetrus). 154
Barak IB. Museumover de vier groepen die in Kamp Vught werden ondergebracht (Foto: Jan van de Ven/NMKV).
155
HerinneringscentrumNationaal Monument Kamp Vught (NMKV). 55
Sinterklaas arriveerde in 1954 op de Vughtse Heide per helikopter.
TRADITIES De gilden zijn ongetwijfeld de verenigingen met de oudste traditie. Ze
Carnaval is een minder oude traditie in Vught dan menigeen denkt.
stammen uit de Middeleeuwen, maar werden aan het begin van de
Vught verandert ‘pas’ sinds 1954 met carnaval in Dommelbaorzedurp.
twintigste eeuw uit een lange winterslaap gewekt, onder andere door
Tegenwoordig zijn er nog steeds meer dan tien carnavalsverenigingen die
Jan van de Mortel. Vught kent tegenwoordig nog twee schuttersgilden:
allerlei activiteiten organiseren met als hoogtepunt de Grote Optocht, die
het Sint-Barbara & Sint-Sebastiaan Gilde en het Sint Catharinegilde. In de
op zondag door het dorp trekt. Een grote publiekstrekker is nog steeds het
middeleeuwen hadden ze de taak om stad of dorp te beschermen. Later
JJ, jeugd- en jongerencarnaval, dat al sinds 1966 wordt georganiseerd met
werden de gilden vooral gezelligheidsverenigingen, maar wel met een
veel bekende artiesten.
aantal tradities die herinneren aan hun oorspronkelijke taak. Belangrijke tradities zijn het vendelzwaaien en is het jaarlijkse koningschieten. Bij het
Nu het toch over feesten gaat: Vught kende in de jaren ’60 en ‘70 een aantal
koningschieten schieten de gildeleden op een houten vogel op een hoge
zeer succesvolle instuiven. In Sint Joris kon de oudere jeugd van muziek
mast. Degene die het laatste restje van de vogel uit de mast schiet, is voor
en dans genieten in de Marquee Club, die later The Big Apple ging heten.
een jaar lang koning.
Achter café Valkhof aan de Helvoirtseweg zat La Bastille, de voorloper van de befaamde Bossche discotheek Odyssee.
Een andere belangrijke oude traditie is het vieren van Sinterklaas. Normaal komt de Sint met de trein naar Vught en stapt uit op het station aan de zijde van het Versterplein, waar de Vughtse kinderen hem verwelkomen. Eenmaal - in 1954 - kwam de Sint op een heel bijzondere manier aan op de Vughtse heide.
56
156
Gilde Sint-Barbara en Sint-Sebastiaan.
157
Sint-Catharinagilde.
159
158
Koningsschieten. Jan van de Mortel bracht de Brabantse gilden opnieuw tot leven. 160
Carnavalsoptocht 2017.
161
Jubileumtentoonstelling: Dommelboarzedurp 66 jaar. 57
Ria van Kuik geeft hier tijdens het Nederlands kampioenschap estafette het stokje door aan Puck van Duyne (Collectie Ria van Kuik).
BEKENDE SPORTERS De Vughtse Ria van Kuik was in de tweede helft van de jaren vijftig
Een bekende in Vught geboren voetballer is Simon Tahamata. Hij verhuisde
internationaal succesvol als sprintster. Ze was lid van De Adelaar. Haar
al snel naar Tiel, waarna hij halverwege de jaren ‘70 bij Ajax terecht kwam.
droom om in 1956 naar de Olympische Spelen in Melbourne te gaan ging
Daarna speelde hij ook nog voor Feyenoord en verschillende Belgische
niet door, omdat Nederland besloot de spelen te boycotten vanwege de
clubs en kwam hij in totaal 22 interlands uit voor Oranje. Twee andere
Russische inval in Hongarije.
bekende voetballers speelden tijdens hun jeugd voor de Vughtse club Zwaluw V.F.C. en werden beiden door FCDen Bosch gescout. Hans Gillhaus
Vught kent vele gerenommeerde atleten dankzij atletiekvereniging
werd daarna vooral bekend als speler van PSV. Daar werd hij twee keer
Prins Hendrik. Daarnaast heeft Vught ook enkele bekende voetballers
landskampioen, twee keer bekerwinnaar en één keer winnaar van
voortgebracht. Weinigen weten dat beide sporten begin 1900 onder één
Europacup I. Ook speelde hij negen interlands. Jos van Herpen vertrok
club vielen: allemaal waren ze lid van sportvereniging Prins Hendrik.
van Den Bosch naar Feyenoord, waar hij van 1986 tot ’88 speelde; daarna
Zonder andere tekort te willen doen zijn de bekendste leden van Prins
speelde hij ook nog voor R.K.C.
Hendrik: Harry Schulting en Erik Cadée. Schulting was vooral goed op
58
de 400 meter horden en bereikte op die afstand de halve finale tijdens
Saskia van Hintumwerd met de volleybalclub V.V.C. in 1996 landskampioen
de Olympische Spelen van Moskou in 1980. Discuswerper Cadée won in
en bekerwinnaar. Zij speelde ook voor clubs in Duitsland, Italië en België en
2003 de Europese juniorentitel. In 2012 werd hij geselecteerd voor de
kwammaar liefst 275 keer uit voor Oranje, onder andere op de Olympische
Olympische Spelen in Londen.
Spelen in Atlanta, 1996.
162
Harrie Schulting. Won in 1979 tijdens de Universiade in Mexico de 400 meter horden in 48.44 (Collectie Harrie Schulting). 164
Simon Tahamata. Molukse voetballer en trainer. Geboren in Vught, woonoord Lunetten. Met Ajax werd hij 3 keer landskampioen en één keer bekerwinnaar (Collectie Tonny van der Mee).
163
Erik Cadée, kogelstoter en discuswerper. In 2007 wierp hij zijn discus over een afstand van 62.68 meter (Collectie Erik Cadée). 165
Hans Gillhaus voetbalde onder andere bij Zwaluw VFC, FCDen Bosch, PSVen Aberdeen (Collectie Hans Gillhaus).
166
Jos van Herpen voetbalde onder andere bij Zwaluw VFC, FCDen Bosch, Feyenoord, RKCen Brest Armorique. Momenteel heeft hij in Vught een voetbalschool (Collectie Jos van Herpen).
167
Saskia van Hintum. Volleybalster en coach (Collectie Saskia van Hintum).
59
Het Jeugdcentralekoor onder leiding van broeder Leatantius maakte platen en trad op voor KRO-radio en -TV.
EVENEMENTEN Vught kent talrijke evenementen die jarenlang met groot succes
Ook massaal is een jaarlijkse jeugdactiviteit in de zomervakantie: een
georganiseerd werden. Carnaval en Sinterklaas werden al eerder vermeld.
spel- en doeweek van Jeugd Aktief. Kinderen en ouders haasten zich ieder
In de jaren 1950/1960 waren de optredens van het Jeugdcentralekoor
jaar omzich aan te melden, want de belangstelling is groter dan het aantal
onder leiding van broeder Leatantius populair. Een koor met meer dan 100
beschikbare deelnemersplaatsen.
zangers. Het trad ook op voor KRO-radio en TV. Het JC-koor was één van de hoogtepunten van het parochiële jeugdwerk.
Ook op cultureel terrein is men in Vught actief. In het verleden waren er bijvoorbeeld de musicals die door de Stichting Musical Vught in de
De overstap van dat type jeugdwerk naar een algemene Vughtse variant
Speeldoos werden opgevoerd. Sweeny Todd, Cats, les Misérables en
werd gemarkeerd door Oktoberevolutie ’67 (RV67), een grote manifestatie
Miss Saigon konden concurreren met professionele uitvoerders elders.
op initiatief van de JEEP. Grenzen werden doorbroken en een nieuw jeugd-
Linda Wagenmakers en Wieneke Remmers maakten de overstap naar
en jongerenwerk ontstond.
de grote theaters. Tegenwoordig trekken twee programma’s de aandacht met huisconcerten op verschillende locaties: Salone dell’Opera van de
Opsportgebiedwaren er ook heel wat evenementen. Nog steeds organiseert Prins Hendrik jaarlijks de Kangoeroeloop. Duizenden lopers komen op Tweede Kerstdag naar Vught ommee te doen aan dit grote loopevenement.
60
Kunststichting en Elbrimale Musicale van de Stichting Elbrimale Fonds.
168
Oktoberevolutie ’67 (RV67). Forumdiscussie na aanleiding van de film
169
De Kangoeroeloop van Prins Hendrik, 2007 (Collectie Prins Hendrik).
‘Seks is overal’.
170
Vakantieweek van Jeugd Aktief (Collectie Avulo).
171
Een musical van Stichting Musical Vught in de Speeldoos, 1988 (Stichting Musical Vught).
172
173
De Kunsttichting Vught organiseert jaarlijks huiskamerconcerten onder de
Elbrimale organiseert jaarlijks openbare concerten in Vught op diverse
naam‘Salone dell’Opera’. Hier de afsluiting in DePetrus, 2018.
locaties. Hier in Huize Theresia, 2013. 61
Oud schependomszegel van Vught, omstreeks 1400: twee kerken en het wapenschild van de hertog van Brabant (BHIC).
HET WAPEN VAN VUGHT Het wapen van Vught stamt uit de Middeleeuwen. De oudste afbeelding
(rood) en rechts: in goud een omgewende sleutel van keel. Het onderste
die we kennen – uit 1353 - staat op een schependomszegel, dat diende
gedeelte bevatte in azuur (blauw) twee kerken van goud, verlicht van
omeen oorkonde te waarmerken. Op dat zegel staan twee kerken. Dat zijn
het veld, de torens toegewend en getopt met een op een bol geplaatst
de oudste parochiekerken van Vught: de Sint-Lambertus en de Sint-Pieter.
breedarmig kruis. ‘Getongd en genageld’ slaat op de rode tong en nagels
Het Vughts Museum heeft een zegel uit 1401, met opnieuw twee kerken.
van de leeuw.
Tussen beide kerken bevindt zich een schild met een leeuw erop. Dat verwijst naar de hertog van Brabant. Boven het wapen met de leeuw is
De herziening van de gemeentevlag kostte bijna tien jaar. In 2010 werd
een sleutel aangebracht en onder het wapen zijn ranken van een plant te
na veel verworpen ontwerpen en lange discussies in de gemeenteraad
zien. De sleutel zou kunnen verwijzen naar de bestuursbevoegdheid van
de nieuwe vlag vastgesteld: twee banen met een blauwe baan boven en
schepenen (lokale bestuurders).
daarop een gele leeuw met rode tong en nagels; daaronder een gele baan met een rode sleutel.
In 1817 werd het Vughtse wapen formeel vastgelegd. Alle onderdelen van
62
het zegel werden gehandhaafd behalve de ranken. Die werden vervangen
Los van dit alles werd in 2003/2004 een nieuwe huisstijl ingevoerd met
door palmtakken. Het schild werd blauw en de attributen goudkleurig.
een logo dat deels bestond uit een donkerblauwe leeuwenkop, een
In 2001 werd het Vughtse wapen herzien. Het bovenste gedeelte bevatte
verwijzing naar raadhuis Leeuwenstein, en horizontale lijntjes ‘in warm
links in sabel (zwart) een leeuw van goud; getongd en genageld van keel
rood’, een verwijzing naar het nieuwe gemeentekantoor.
174
175
Het oude wapen van de gemeente Vught (tot 2001).
Het huidige wapen.
177 176
De gemeentevlag van Vught (in de top van DePetrus tijdens de restauratie).
De leeuw van raadhuis Leeuwenstein in de huisstijl van de gemeente. 63
Reconstructie van de winkel van De Gruyter, anno 1950.
STICHTING ERFGOED VUGHT Stichting Erfgoed Vught is de Heemkundekring van Vught. Het is de voortzetting van de Stichting Lokale Geschiedschrijving van Vught (de uitgever van de Vughtse Historische Reeks). De stichting wil de belangstelling bevorderen voor Vught, Cromvoirt en Helvoirt, voor de lokale geschiedenis en cultuur, en voor plaatselijke gebruiken. De stichting heeft momenteel vijf werkgroepen die zich bezighouden met uiteenlopende onderwerpen: 1.
De werkgroep Historische Kaarten. Deze ‘Kaartclub’ gaf eerder een historische atlas uit over Vught en Cromvoirt en is verantwoordelijk voor een ‘kaartentafel’ in DePetrus.
2. De werkgroep Archeologie. Deze werkgroep houdt zich bezig met archeologische waarnemingen en assisteert desgewenst bij opgravingen. 3. De werkgroep ‘Vught in 3D’. Deze werkgroep is in 3Dhet centrumvan Vught anno 1950 aan het reconstrueren. 4. De werkgroep Tweede Wereldoorlog. Deze was verantwoordelijk voor een tentoonstelling, een film en een boek over de laatste oorlogsmaanden in Vught en is nu bezig met onderzoek naar verzet, collaboratie en onderduik. 5. De werkgroep Historici van Vught. Een denktank over de Vughtse geschiedenis, die adviezen geeft over historische projecten. Leden van deze werkgroep nemen deel aan tijdelijke projecten ter voorbereiding van een tentoonstelling of publicatie. In 2020 publiceerde de Stichting Erfgoed een indrukwekkende studie over Vught en Cromvoirt: Twee bijzondere dorpen. Vier keer per jaar verschijnt voorts het tijdschrift Schatten van Vught. Het lidmaatschap kost €25,- per jaar. Wie belangstelling heeft voor deelname aan werkgroepen of andere activiteiten van de Stichting kan zich melden via erfgoedvught@gmail.com. Meer informatie is te vinden op www.erfgoedvught.nl.
64
Stichting
Erfgoed
Publicaties van de Stichting Erfgoed Vught.
Publicaties van de Stichting Erfgoed Vught.
Archeologisch onderzoek op het Maurickplein.
Archeologisch onderzoek op het Maurickplein. 65
VUGHTS MUSEUM Het Vughts Museumwerd in 1973 opgericht als ‘Verzamelkamer Vught’ en al snel omgedoopt in ‘Vughtse Oudheidkamer’. Het toenmalige museumbestuur slaagde er in om een grote collectie aan historische objecten te vergaren. Ook werd een indrukwekkende kunstcollectie van overwegend Vughtse kunstenaars bijeen gebracht. Sinds 2018 is het museum, dat nu Vughts Museum heet, ondergebracht in Ontmoetingscentrum DePetrus (Heuvel 2).
Burgemeester Roderick van de Mortel neemt de publicatie De Laatste oorlogsmaanden in
Dwars door deze oude kerk loopt een lint van
ontvangst (foto: Fred de Man).
museumeilanden, waarin het verhaal wordt verteld over de geschiedenis, kunst en cultuur van Vught, Cromvoirt en Helvoirt. Drie keer per jaar wordt bovendien een tijdelijke tentoonstelling georganiseerd over bijzondere thema’s. Verder organiseert het museum rondleidingen, lezingen en een ‘nieuwkomerscursus’ Vughtologie voor nieuwe ingezetenen. Dat gebeurt in samenwerking met de Stichting Erfgoed Vught, Stichting Anders Bezig Zijn en de Vughtse bibliotheek. Wie meer wil weten, kan terecht bij www.vughtsmuseum.nl.
66
Bezoek van de burgemeester van Oranienburg (r.) aan het Vughts Museum(foto: Yvonne van Esch).
Opening van de tentoonstelling ‘De laatste oorlogsmaanden’, september 2019 (foto: Fred de Man).
Vught
Moleneindplein 109 Raadhuisstraat 3G
5262 CM Vught 5261 EH Vught