Scheveningen Historisch
De plek waar het voor Jumbo Supermarkten ooit is begonnen. Inmiddels bestaat Jumbo alweer 100 jaar!
De badplaats Scheveningen bestaat al ruim 200
onmogelijk zijn geweest. Zij hebben in samenwerking
jaar, maar voor die tijd woonden er natuurlijk al
met Muzee Scheveningen dit mooie verzamelalbum
mensen aan de kust. Het is niet duidelijk hoe oud
voor u samengesteld dat u meeneemt door de
Scheveningen echt is, maar het is wel duidelijk dat
geschiedenis van Scheveningen.
Scheveningen een rijke historie heeft. Als lokaal betrokken onderneming zien wij het als Deze boeiende historie proberen we gedeeltelijk
een uitdaging om de historie van Scheveningen naar
in beeld te brengen in dit unieke verzamelalbum.
alle inwoners van Scheveningen te brengen. Oude
Een verzamelalbum waar u gemakkelijk een mooi
bewoners, maar ook naar de nieuwe bewoners.
naslagwerk van kunt maken. Wij wensen jullie veel spaar-, kijk-, en leesplezier. Wij Jumbo
Scheveningen
heeft
in
samenwerking
met Martin Spaans Azn. van de Historische en
hopen dat jullie met dit zichtbare verleden nog meer genieten van wat jullie dagelijks tegenkomen.
Genealogische Vereniging Scheveningen en Joop Alberti van de Vereniging Vrienden van Muzee
Jumbo Scheveningen
Scheveningen een prachtige collector’s item kunnen
Dennis van Menxel (Filiaalmanager)
ontwikkelen. Zonder de inzet van deze twee zou dit
3
Het dorp Scheveningen Ons dorp was lange tijd gelegen in en omsloten
gebruikt voor de ontwikkeling van de rederijen. De
door de duinen. De oudste vermelding ervan gaat
overgebleven grond werd benut voor woningbouw.
terug naar een akte uit 1287 waar het ‘terram die
Na 1890 ging het nog sneller. Bijna niets stond de
Sceveninghe’ genoemd werd. Alleen van de zee
ontwikkeling meer in de weg. Zo ontstonden de
had men te vrezen. Stormvloeden zorgden jaren
straten tussen de Badhuisstraat en de Kanaalweg,
achtereen voor problemen. Zo zorgde een storm in
maar ook het Renbaankwartier. De sanering in
1570 ervoor dat ongeveer 100 huizen door de zee
de eerste decennia van de twintigste eeuw zorgde
verwoest werden. Na de aanleg van een zeewering
ervoor dat er nog verschillende wijken volgden. Zo
kreeg het dorp zijn vorm, welke tot ongeveer 1860
ontstond er een dorp dat gedeeltelijk afhankelijk
gelijk bleef.
was van de visserij en aan de andere kant gekenmerkt werd door het badleven. Misschien
Na het opheffen van het kaakverbod in 1857
is het wel die scheiding van visserij en badleven
nam de welvaart toe. Nieuwe straten kwamen
die bijgedragen heeft aan het behouden van de
tot ontwikkeling, zoals de Kolenwagenslag en de
Scheveningse identiteit en cultuur tot vandaag de dag.
Marcelisstraat. Het gebied ertussen werd veelal 4
1
Het familiewapen van Pieter Anthony de Huybert (16931780). Het wapenschild zou later model staan voor het wapen van Scheveningen. In blauw drie zilveren haringen met boven elke kop een gouden kroon.
2
Deze foto van de Keizerstraat werd omstreeks 18551860 gemaakt op de hoogte van het YMCA gebouw. Het is waarschijnlijk de oudst bewaard gebleven foto, waarop we nu alleen de kerk nog kunnen herkennen.
3
De Badhuisstraat ter hoogte van de Stuurmanstraat. Van autoverkeer had men nog geen last.
5
4
Een kijkje in de Wassenaarsestraat. Links is de hoek van het Schuitengat en rechts de hoek van de Werfstraat waar jarenlang de kachelfabriek van de firma Meijs gevestigd was. Op de achtergrond staat het pand van de zeilmakerij Vrolijk.
6
De Wassenaarsestraat ter hoogte van nummer 68. De vrouw is druk doende met de was, die op rekken te drogen werd gehangen.
6
Het dorp Scheveningen
5
Nog een keer de Wassenaarsestraat, maar dan net voorbij de Zeilstraat. Van deze huizen staat alleen het laatste huisje er nog.
7
Korenmolen De Vriendschap. Hij werd in 1837 gebouwd op de hoek van de Neptunusstraat en de Havenkade. In 1861 brandde deze tot de grond toe af.
8
Deze foto is gemaakt vanaf de Havenkade. De Badhuiskade en Ankerstraat moeten nog gebouwd worden. In het midden op het duin de koepel Bellevue van Dominee Faassen de Heer (Bellevue); rechts daarvan het Seinpostduin; het gotische huisje (rechts) is een opslagplaats van de vrijwillige brandweer.
10
Een panorama gemaakt vanaf de Vuurtoren. Op de voorgrond het erf van vishandelaar en reder Johannes Pronk dat beter bekend stond als de Wieg. Daarachter een wirwar aan huisjes van de Weststraat en Kolenwagenslag.
9
Vissers met een kruisnet bezig in het Balkengat. Links staan de huizen Seinpoststraat. Op deze plek staat nu zwembad De Blinkerd.
11
Het Kolenwagenslag met rechts achter de schutting het erf van reder Abraham Hoogenraad.
Het dorp Scheveningen
7
12
15
Een hofje aan de Kolenwagenslag.
13
Een van de bekendste gebouwen van Scheveningen, de Vuurtoren.
16
De Duinstraat met het Oudemannen- Vrouwen- en Weeshuis links en rechts de Nieuwe Kerk.
14
Dicht getimmerde huisjes in de Nieuwe Laantjes. De foto is gemaakt in de richting van de Jan Kistenstraat. Niet lang hierna zouden ze gesloopt worden.
Het begin van de Keizerstraat. Aan de rechterkant zou later de Jurriaan Kokstraat worden aangelegd.
8
Het dorp Scheveningen
17
Hetzelfde stukje Nieuwe Laantjes als de voorgaande foto. Links de hoek van wat ze op Scheveningen noemden het Nieuwe Buurtje of onder de Boompjes.
19
Wederom de Jacob Pronkstraat, maar nu gezien naar de Keizerstraat. Bij het huisje rechts achter de verkoopkar begint de Nieuwe Laantjes.
18
De Jacob Pronkstraat gezien naar de Weststraat. Hier is duidelijk te zien dat de hondenkar nog heel gewoon was om te gebruiken.
20
Een bijna niet te geloven tafereel in de Keizerstraat. Een viertal varkens worden bij de varkensslachter De Groot bezorgd. Achter de kar de sigarenwinkel van Van Leeuwen (bestaat nog steeds).
Het dorp Scheveningen
9
Dracht
10
Als je van iets specifieks Schevenings kan spreken,
Eerste Wereldoorlog viel op zee, zal daar zeker mee
dan is het wel de klederdracht, met name die van
te maken hebben gehad. In de periode die volgde
de vrouwen.
kwam de huidige dracht tot kleurontwikkeling.
Op oude schilderijen en prenten is nog te zien
Daarnaast hoorde bij de dracht een hoofdijzer. De
dat de dracht vooral uit een degelijke katoenen
vrouwen droegen een hoofdijzer van zilver met
of wollen stof bestond. Vaak voorzien van
vogelkopjes van goud, het zogenaamde ijzer met
gekleurde strepen, praktisch en simpel van
stikken. Afhankelijk van de financiën kon er ook een
model. Dat veranderde met de komst van nieuwe
zilveren ijzer met gouden boeken worden gekocht.
weefmethodes. In de negentiende eeuw droegen de
Heel luxe werd het als een vrouw een gouden ijzer
vrouwen veelal kleurrijke rokken en jakken, wat
met boeken had. We komen het vooral tegen bij
we nu nog kunnen herkennen als bloemetjesgoed.
reders- en schippersvrouwen. Men kocht deze ijzers
Dit bleef zo tot ongeveer 1910-1915 in de mode.
in Den Haag, want Scheveningen kende tot ca. 1920
Daarna brak er een periode aan waarin zwart
geen juwelier. Een schril contrast was het voor de
de overhand had en die duurde tot het begin van
vrouwen die het niet zo breed hadden, zij konden
de jaren dertig. Het aantal slachtoffers dat in de
een blikken ijzer met vergulde boeken kopen.
21
Een Scheveningse visverkoopster die in Den Haag haar vis probeert te verkopen.
22
De dracht van circa 1860. De vrouw draagt onder haar muts met klappen een hoofdijzer met stukken die net boven de ogen staan. Hij draagt een korsjak met hoge kraag.
23
Een Schevenings echtpaar maakt zich klaar om naar de kerk te gaan. Kijk eens naar de zilveren schoengespen van de man en hoe kleurrijk de kleding van de vrouw is.
25
24
De uiteinde van een hoofdijzer met stukken (stikken). Hierin is goed het vogelkopje te herkennen. Een redersdochter met de laatste mode van 1870. Bovenop haar hoofdijzer draagt zij een rand met bloemen.
11
26
Een onbekende Scheveningse met de burgerdracht van ongeveer 1880. Zij draagt een hoofdijzer met platte boeken.
27
Deze foto uit ongeveer 1880 laat een middenstands echtpaar zien. Beiden gaan gekleed naar de laatste mode.
28
Het zijde jak wat deze vrouw draagt is wel heel bijzonder. Om haar hals draagt zij een zogenaamd belijdenissjaaltje. Duidelijk is ook de verandering van de stand van het hoofdijzer te zien. Het staat hoger dan bij de voorgaande vrouwen.
29
30
Een zeldzame foto van een Schevenings weesmeisje. Duidelijk is dat zij een anders geplooide muts draagt zonder hoofdijzer. Ook draagt zij rouwbellen, herkenbaar door het haar dat daarin verwerkt is. 12
Dracht
Deze foto uit november 1888 laat een aantal leerlingen zien die een rol zouden spelen bij de viering van de Landing van de Prins. Hieruit blijkt maar weer dat kinderen ook op jonge leeftijd al de dracht droegen.
31
32
Het echtpaar Gijsbert Taal en Jacoba Verbaan met vijf kinderen.
Deze stoere zeeman gaat gekleed in een korsjak met een lage kraag.
34
33
Bruidspaar en familie allemaal op z’n best gekleed om naar het stadhuis te gaan. De vrouw links draagt een hoofdijzer met stukken en een omslagdoek, terwijl de bruid de laatste mode volgt. Zij draagt een jak met pofmouwen en op haar hoofdijzer met boeken een hoedje met bloemen.
Drie generaties. Grootmoeder zittend met een simpele zwarte omslagdoek. De vrouwen op de achtergrond met een omslagdoek met een patroon (werkje). Hier is ook goed te zien dat de stand van het hoofdijzer aan het veranderen is.
Dracht
13
35
Figuranten die meedoen aan de viering van Landing van de Prins in 1913. Ze zijn allemaal gekleed in kostuums zoals ze het gedragen zouden hebben in 1813. De vrouwen dragen het zogenaamde bloemetjesgoed.
37
Een duidelijk beeld van een redersvrouw. We herkennen haar eigenlijk alleen nog aan het hoofdijzer. Haar kleding is gemaakt naar de mode in de grote stad. 14
Dracht
36
Het naaiklasje van Trijntje van der Toorn-van der Harst. Hier is goed te zien hoeveel verschillende omslagdoeken er wel niet waren.
38
Huiselijk schilderijtje van een breister. Duidelijk te zien zijn de frisse kleuren van het jak en het hand gekloste kant van haar muts met klappen.
39
40
Twee vrouwen die nog even elkaar helpen voor zij naar buiten gaan. Duidelijk is de stand van het hoofdijzer te zien. Deze Scheveningse vrouw laat de dracht van circa 1930 zien. Ze draagt een zogenaamde Turkse doek. De naam werd afgeleid van het kasjmirpatroon in de omslagdoek.
41
De viering van de Landing van de Prins in 1988. In tegenstelling tot de foto van de viering in 1913 is er wel wat veranderd.
42
Een aantal leden van de Vrienden van Muzee Scheveningen. Met grote regelmaat tonen zij ons het Schevenings erfgoed.
Dracht
15
Kerken Op Scheveningen waren vele gebedshuizen te
Het geloof is voor iedereen een eigen manier van
vinden. Een van de bekendste is nog steeds de Oude
leven. Hervormd, gereformeerd, katholiek of
Kerk in de Keizerstraat. Ze staat er al eeuwen en
joods. Elke vorm van geloof kreeg in Scheveningen
is sinds de reformatie in gebruik bij de Hervormde
een plek, een eigen gebedshuis. We noemen hier:
Gemeente.
Pniëlkerk, de Nieuwe Kerk, de Bethelkerk, Prinses Juliana Kerk en een Synagoge aan de Havenkade.
In 1834 werd er schuin tegenover, ook in de
Wat daarbij niet vergeten mag worden is de rol van
Keizerstraat,
gesticht.
de voorganger. Zij waren er niet alleen bij doop- of
Deze zou er blijven tot 1856, waarna er een
huwelijksplechtigheden, maar ook bij overlijden of
geheel nieuwe kerk gebouwd zou worden aan
in het geval een man of vader op zee verongelukte.
de Scheveningseweg. In weer latere nieuwbouw
Zij waren de verbindende schakel tussen kerk en
uit 1927 is het schitterende mozaïek van Anton
gemeente, denk daarbij ook aan de bazaars die
Molkenboer te vinden dat de cholera-epidemie
gehouden werden.
een
van 1848 herdenkt.
16
Katholieke
Kerk
43
44
In 1834 werd de eerste Katholieke kerk van Scheveningen ingewijd. Het kerkgebouw stond schuin tegenover de Oude kerk in de Keizerstraat. De Oude kerk in de Keizerstraat met links op de achtergrond korenmolen De Vriendschap die in 1861 zou afbranden.
45
Deze foto, gemaakt omstreeks 1870 vanaf de Badhuisstraat, laat de tweede Katholieke kerk zien aan de Scheveningseweg.
46
In 1927 werd de bestaande Katholieke kerk aan de Scheveningseweg vervangen. We zien hier de St. Antonius Abt zoals het vandaag ook nog te zien is.
17
49 47
Het interieur van de Bethelkerk. De kerk zou in 1970 gesloopt en vervangen worden door nieuwbouw.
50
De Nieuwe kerk in de Duinstraat. In 1893 werd de eerste steen gelegd voor dit kerkgebouw.
48
De Prins Willemkerk aan de Hoge Prins Willemstraat.
51
De Gereformeerde Bethelkerk in de Jurriaan Kokstraat.
18
Kerken
Opening Prinses Julianakerk in 1928, koningin Wilhelmina en prinses Juliana zijn daarbij aanwezig.
52
De Prinses Julianakerk. De Nieboerweg moet nog aangelegd worden.
53
Op de hoek van de Westduinweg en de Kranenburgweg stond de Immanuelkerk. De kerk werd ook wel de Duindorpkerk genoemd. 55
54
Bazar in wijkgebouw Rehoboth in de Nieuwe Laantjes.
56
Deze Scheveningse vrouwen, mogelijk moeder en dochter, luisterend naar de preek van de dominee.
De Nieuwe Badkapel op de hoek van de Nieuwe Duinweg en de Nieuwe Parklaan. Het is een ontwerp van de Scheveningse architect W. Ch. Kuijper jr.
Kerken
19
Visserij Het dorp Scheveningen is vanaf haar vroege
De
zeillogger,
door
A.E.
Maas
in
1866
bestaan verbonden geweest met de visserij. Tot
geïntroduceerd, deed ook bij de Scheveningse
aan het begin van de twintigste eeuw voeren de
reders zijn intrede. De logger was in tegenstelling
pinken en later de bomschuiten vanaf het strand
tot de bomschuit, een schip met een scherpe kiel en
van Scheveningen ter visserij.
van vorm zo anders, waardoor ook voor dit model schip uitgeweken moest worden naar havens
Op 22 december 1894 verwoestte een zware storm
elders. Na jaren van discussie kreeg Scheveningen
een groot gedeelte van de vloot die voor de winter
uiteindelijk in 1904 zijn haven, waarna de loggers
op het strand lag. Door het uitblijven van een
een permanente en nieuwe thuishaven kregen:
haven vertrokken veel reders voor veiligheid naar
Scheveningen.
havensteden als Vlaardingen en Maassluis. Slechts een klein groepje reders bleef het dorp trouw. Een
Door het gebruik van metaal kwamen er nieuwe
gevolg hiervan was dat de vier scheepswerven die
stalen schepen, die later zouden uitgroeien tot
Scheveningen rijk was, verdwenen. De aanleg van
de hektrawlers zoals wij ze vandaag de dag nog
de haven kon uiteindelijk niet voorkomen dat de
kunnen zien.
bomschuit kort na de Eerste Wereldoorlog geheel uit beeld zou verdwijnen. We kunnen ze nog zien in de uitgebreide verzameling schilderijen van H.W. Mesdag. 20
57
In de Franse tijd (1795-1813) werden veel Scheveningse vissers gevangengenomen door de Engelsen. In februari 1799 werd een groep vissers vrijgelaten en door de stuurman Sier Blok veilig teruggebracht naar Scheveningen.
58
Het klaarmaken van een bomschuit om naar zee te vertrekken.
59
Door het voorspannen van zes paarden werd een bomschuit richting de waterlijn gebracht.
21
61
60
De bomschuit SCH 124, De Vrouw Trijntje in de baai van Lerwick.
63
Bomschuiten liggend voor anker. Daarachter Wandelhoofd Koningin Wilhelmina, de oude pier.
62
Uit de tijd dat Scheveningen nog geen haven had. De bomschuiten staan op het strand, aan het begin van de Keizerstraat.
64
Paarden in afwachting van het werk wat gaat komen. De bomschuiten werden op houten rollen getrokken in de richting van de Boulevard.
De storm van 1894 zorgt voor een enorme schade aan de bomschuitenvloot. Van de circa 150 bomschuiten die op het strand staan, raakt meer dan de helft beschadigd. 22
Visserij
65
Een bijzondere foto van een loggerbom op de Boulevard. Het was een nieuwmodel vissersschip, waarvan er slechts een klein aantal gebouwd zouden worden.
66
De loggerbom SCH 393, M. de Niet in volle glorie op de Boulevard. Op het dek staat de bemanning en reder. De volgende dag zou zij over het strand naar zee gebracht worden.
67
De bemanning van een Scheveningse vissersschuit.
68
De SCH 413, Martina van de reder Maarten Varkevisser tijdens de bouw. Het schip is vernoemd naar zijn vrouw Martina den Dulk.
69
De stalenlogger SCH 159, Noorderlicht in de haven.
Visserij
23
70
De Johanna Elisabeth in aanbouw op de werf van scheepsbouwmeester J. Verwey in Vlaardingen.
71
Twee bomschuiten worden door een sleepboot uit de haven naar zee gebracht. Op de kade familie en vrienden die ze uitzwaaien.
72
De SCH 181 op zee. De bemanning is druk bezig met het uitzetten van de netten.
73
Een foto uit de haven van Gdynia. In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog gingen Scheveningers het vissersvak leren aan Poolse vissers.
74
De baai van Gdynia omstreeks 1935. 24
Visserij
75
76
De motorlogger SCH 264, Albatros van de rederij Gebroeders Van Leeuwen tijdens Vlaggetjesdag.
77
De SCH 52, Jacob Pronk van de N.V. Visserijmaatschappij J. de Jong.
78
Schipper Baarthout Rog en zijn vrouw luisteren naar de visserijberichten. Zo bleven de gezinnen op de hoogte van de gevangen hoeveelheid vis en haring.
79
Vlaggetjesdag in de jaren vijftig. De SCH 56 verlaat de haven om een tripje op zee te gaan maken.
Een jaarlijks terugkerend ritueel. Het toekennen van de wimpel voor best verzorgde haring of vis.
Visserij
25
Haven De plannen voor een haven op Scheveningen
Door de groeiende bedrijvigheid bleek na verloop
hebben een lange weg gekend. Al in 1824 was
van tijd dat een tweede haven nodig was. Die
het burgemeester L.C.R. Copes van Cattenburch
kwam er in 1931. De opening hiervan werd
die met een ontwerp kwam voor een ijzeren pier
verricht door koningin Wilhelmina. Naarmate de
in zee voor een pakketverbinding met Engeland
schepen groeiden in omvang werd het duidelijk
en een kanaal met haven. Het was uiteindelijk
dat de buitenhaven niet meer van die tijd was. Een
Ir. C. Lely die er voor zorgde dat de haven er
nieuwe buitenhaven was nodig. En zo werden in
kwam. Eind 1900 werd met de werkzaamheden
1971 de nieuwe havenhoofden en buitenhaven in
begonnen. Het zou uiteindelijk tot 26 november
gebruik genomen.
1904 duren voordat de vissershaven gereed was en de bomschuiten SCH 64 Cornelia en SCH 198 Pieter Knoester als eerste bij hoog water de haven binnen voeren.
26
80
De haven kort na de ingebruikneming in 1905. Bommen en loggers liggen aan de kade. Er staan nog geen rederijkantoren.
81
Een zeillogger bezig met het aanmeren. Links op de foto een baggerschuit bezig met het verdiepen van de haven.
82
Een bomschuit wordt de haven uitgesleept om naar zee te vertrekken.
27
83
Botters kort na binnenkomst in de haven.
Een veranderd beeld van de haven. Op de kades staan de grote kantoren van rederijen.
85
Een kijkje vanaf het duin aan de Boulevard richting de haven. Op de voorgrond de Breggetjes.
28
Haven
84
86
Aan de haven was er altijd werk. Zoals hier het laden van zout.
88
87
Scheveningse vrouwen bezig met het sorteren van de vis. De gesorteerde vis werd in kleine partijtjes verkocht voor de vishandel. De gevangen tarbot wordt op grootte gesorteerd en apart van de haring verkocht. Op de achtergrond is nog een ijsverkoper te zien.
89
Deze foto geeft een goed beeld van hoe druk het kon zijn bij de verkoop van haring of vis.
90
Een foto gemaakt vanaf de vuurtoren. In het midden de kistenfabriek en kuiperij van de firma A. Pronk. Op het erf is een grote hoeveelheid tonnen te zien.
Haven
29
91
92
Het vooraanzicht van de kistenfabriek en kuiperij van de firma A. Pronk.
93
De SCH 174 raakte bij het binnenkomen ter hoogte van de sleephelling lek en werd naar het strandje in de kom gesleept en aldaar gesloopt.
94
Loggers in de haven met in top de vlag van de rederij waarvoor zij voeren.
95
De aanleg van de tweede haven rond 1930. In het midden een grote hoeveelheid dukdalven (meerpalen). Links op de foto zou de sleephelling aangelegd worden.
De opening van de tweede haven door koningin Wilhelmina in 1931. Op deze foto zien we de SCH 250 van de eerste naar de tweede haven varen. 30
Haven
97
96
Deze foto vanaf het Lindoduin geeft een mooi overzicht van de tweede haven. Links en op de voorgrond de Westduinweg met op de hoek het Hennephofkerkje van de Oud-Gereformeerde gemeente.
99
Een overzichtsfoto van de haven van rond 1930. Rechts op de foto de oude sleephelling en daarnaast eiland Vloek, Vlook op z’n Schevenings. De aanleg van de tweede haven is in volle gang. De huizen aan de Koppelstok en Menninckstraat moeten nog gebouwd gaan worden.
98
Jaren zou de Norfolkline een vaste thuishaven in Scheveningen hebben. Door het ontbreken van uitbreidingsmogelijkheden vertrok het bedrijf in 2006 naar Vlaardingen.
100
Het pand van de rederij Jaczon op de hoek van de Van Bergenstraat en de Dr. Lelykade. Later zou hier Jumbo Scheveningen komen.
De sleephelling aan de tweede haven.
Haven
31
Bedrijvigheid Als er een bedrijfstak is die veel werkgelegenheid
naar het havengebied. Een rederij was niet alleen
met zich meebrengt, is het wel een rederij. Voor
een bedrijf met schepen en hun bemanning, maar
1880 waren deze vaak gesitueerd in de Weststraat
ook met personeel voor aan de wal. Zeilmakers,
en achter de rederswoningen in de Keizerstraat.
kuipers,
Na het vrijkomen van grond rond de Badhuiskade
speetsters en wat al niet meer, waren er nodig
en Marcelisstraat trokken verschillende reders
om goed te kunnen functioneren. En dan niet te
ook naar dit gebied. Door de komst van de haven
vergeten de leveranciers voor alles wat aan boord
en de aanleg van de Jurriaan Kokstraat waren
van schepen nodig was.
ze bijna allemaal genoodzaakt om te verhuizen
32
timmerlieden,
nettenboetsters,
101
Een speetster bezig met het rijgen van haringen aan een stok (speet) voordat de haringen gerookt of gestoomd gaan worden.
102
Een groep speetsters poseren voor de fotograaf. De manden met schollen en scharren staan klaar voor verwerking.
103
Deze foto laat een scharrendrogerij zien. De scharren werden in de openlucht gedroogd. Wanneer het zou regenen of het te warm zou worden, werden ze afgedekt met matten.
33
104
Het rederserf van Arie de Niet aan de Badhuiskade. Links zien we de netten opgeladen worden die net van zolder komen.
105
Het klaarmaken van de tonnen. Achter de ramen van de eerste etage zijn nog net de nieuwsgierige nettenboetsters te zien.
106
107
Nettenboetsters druk bezig met het herstellen van de netten op het erf van de rederij.
34
Bedrijvigheid
Een bekende plek waar je boetsters kon tegenkomen was wel het boetstersland bij de watertoren. In weer en wind deden zij daar hun werk. Buitenstaanders dachten vaak dat zij daar, vanuit de gevangenis, voor straf zaten te werken.
108
109
Het erf van rederij Vrolijk aan de Heemraadstraat. Kuipers druk bezig met het dichtmaken van de tonnen. Een fragment van een briefkaart van de rederij J.J. van der Zwan & Zn.
110
Hetzelfde erf als hiervoor. Kuipers bezig met het herstellen van de tonnen. In het midden de kinderen van de reder op een bokkenwagen.
111
Voerman Breugom op een van de nettenwagens van de rederij Frank Vrolijk.
Bedrijvigheid
35
112
Een bijzondere foto van ijshakkers in het kanaal. IJs was een natuurproduct en werd in de wintermaanden uit de sloten en kanalen rond Scheveningen gehakt en in kelders opgeslagen om het bederf van de vis tegen te gaan.
113
Deze visvrouw komt net terug uit Den Haag. Haar manden zijn leeg, de vis is verkocht.
114
Tegenover de Grote Kerk hoek Schoolstraat in Den Haag waren de visbanken. Daar konden de verschillende vishandelaren hun vis verkopen.
36
Bedrijvigheid
115
Een bekend gezicht in het Haagse straatbeeld was wel de visverkoper. Hier zien we A.T. Dijkhuizen met zijn motorbakfiets voor de verkoop van haring en gerookte vis.
116
Het is nu niet meer voor te stellen, hoeveel tonnen er in gebruik zijn geweest. We zien hier een enorme partij tonnen met haring voor de handel en de export.
117
Ook vissers moesten eten. Wanneer er gelegenheid voor was, werd er aan boord een vers gevangen makreeltje gerookt.
Bedrijvigheid
37
Oorlog Niemand had in mei 1940 kunnen voorstellen
ontstond er in 1943 brand op de Pier, waarbij deze
wat voor impact de inval door de Duitse troepen
geheel verloren ging. Langs de boulevard werd de
teweeg zou brengen. Aanvankelijk leek het
Atlantikwall gebouwd die bijna vier meter hoog
allemaal nog wel mee te vallen. Gaandeweg dat
was. In 1944 werd op last van de Duitse bezetter
jaar zou de visserij en de bedrijvigheid aan de
de haven voor alle scheepvaart gesloten. Het is in
haven weer zijn normale regelmaat vinden. In
datzelfde jaar dat het afschieten van V-2’s begon.
1942 moest een groot gedeelte van de inwoners
Ook in 1945 gingen de Duitsers daarmee door, met
die niet meer aan het arbeidsproces deelnam,
rampzalige gevolgen.
geëvacueerd worden naar het oosten van het land. Bewoners die nog wel werkzaam waren,
Na de bevrijding in mei 1945 was er van
werden geëvacueerd naar Den Haag en Voorburg.
Scheveningen niet veel meer over. De terugkeer
In datzelfde jaar werd het dorp gescheiden van
van haar inwoners kwam geleidelijk op gang. Het
Den Haag door een tankgracht, alleen met een
zou nog een paar jaar duren voordat het leven
Ausweis was het nog mogelijk het dorp binnen te
weer z’n gewone gang kon gaan.
komen. Op een nog steeds onverklaarbare manier 38
118
Een aangespoelde mijn op het Zuiderstrand.
119
Het Nederlandse leger in mobilisatie tijd. Een Scheveningse vrouw helpt bij het koken van aardappelen in een mobiele keuken.
120
Op 14 mei 1940 vertrok de Zeemanshoop uit de haven van Scheveningen, voor de oversteek naar Engeland. Aan boord waren 46 (veelal) Joodse vluchtelingen.
39
121
De schokker SCH 1, Johanna in de haven van het Britse Falmouth. De vice-admiraal en bevelhebber der Zeestrijdkrachten J.Th. Fürstner, tijdens de oorlog Minister van Marine, vertrok op 14 mei 1940 met zijn staf en is met dit schip vanuit Scheveningen naar Engeland overgestoken.
123
Vissen in oorlogstijd was beperkt mogelijk. De Duitsers waren bang dat de vissers zouden uitwijken naar Engeland. Om dat te voorkomen kregen zij een militair van de Kriegsmarine mee aan boord.
40
Oorlog
122
Midden 1941 werd iedereen verplicht een persoonsbewijs te hebben. Deze legitimatie bevatte niet alleen de gegevens en foto van een persoon, maar ook waar zij woonachtig waren en een vingerafdruk.
124
Duitse militairen genieten van een drankje aan de Havenkade.
126
125
Ondanks de oorlog ging het badleven gewoon door. Wel waren er beperkende maatregelen zoals hier van toepassing. De vuurtoren van Scheveningen in camouflagekleuren.
127
De aankomst van de geëvacueerde Scheveningers op het station van Aalten.
128
De tankmuur op de Boulevard aan het begin bij de Keizerstraat.
Oorlog
41
130
129
Vanaf begin 1943 was het niet meer mogelijk om ons dorp te betreden. Alleen op vertoon van een Ausweis, die verstrekt werd door Duitse militaire autoriteiten, was het nog wel mogelijk. De Oude Kerk in de Keizerstraat. Op de voorgrond de versperringen die het onmogelijk moesten maken om op het strand te komen. 131
132
Op 26 maart 1943 stond onverwachts de rotonde op het eind van het Wandelhoofd Koningin Wilhelmina in brand. Een bekend grapje tegen de Duitsers. Zeg eens Scheveningen. Aan de manier van spreken kon je horen van waar iemand afkomstig was.
42
Oorlog
133
De restanten van het Wandelhoofd na de brand.
134
Het afbreken van de tankmuur op de Boulevard ter hoogte van het Kurhaus.
135
In 1945 kwam in de Flakkeesestraat een V2 veel te vroeg naar beneden en veroorzaakte grote schade aan verschillende huizen.
136
De SCH 161, Arie van der Zwan. In oktober 1945 vertrok deze met negen bemanningsleden voor de trawlvisserij. Helaas zou dit schip op 19 of 20 oktober op een mijn varen en vergaan.
Oorlog
43
Badleven De oudste uitspanning of herberg, direct aan het
Hotel Garni in 1858. Meer naar Scheveningen-
strand, aan het begin van de Keizerstraat, was
Dorp liet Dominee Faassen de Heer in 1835 een
het Heerenhuijs of Heerenlogement. Het werd in
18e-eeuwse theekoepel herbouwen op het hoge
dezelfde periode gebouwd als het er tegenover
duin, afkomstig van de buitenplaats Rodenrijs
gelegen Soetenshuijs. We spreken dan over
te Overschie. Deze zou er blijven staan tot
1665. Deze twee gebouwen zijn dan ook lang
begin 1889. Direct ernaast zou in 1886 het Café
beeldbepalend geweest op schilderijen.
Restaurant Seinpost gebouwd worden. De laatste die hier niet vergeten mag worden is het in 1901
Het echte badleven kwam pas goed op gang na de
geopende Wandelhoofd Koningin Wilhelmina.
bouw door Jacob Pronk van zijn badhuis in 1818. Dit was zo’n succes dat hij in 1820 zijn houten
Landinwaarts zou de omgeving nog veel meer
gebouw kon vervangen door een stenen gebouw.
veranderen. De bouw van hotels en andere
Een aantal jaar later kwam daar het Stedelijk
ondernemingen aan bijvoorbeeld de Gevers-
Badhuis bij. Lang was dit hét gebouw aan de kust
Deijnootweg en de Nieuwe Parklaan zou de
voor vertier en ontspanning. Het zou in 1884-
aantrekkelijkheid
1885 vervangen worden door het eerste Kurhaus.
vergroten. Het Circusgebouw, Hotel des Galeries
Helaas brandde dat kort na de opening af, maar
en het Palace Hotel zouden nog meer bezoekers
werd al snel weer herbouwd. In de tussenliggende
aantrekken en voor werkgelegenheid zorgen.
jaren kwamen er meer etablissementen bij, zoals 44
van
Scheveningen
Bad
137
138
Het stenen badhuis van Jacob Pronk dat in 1820 het houten badhuis verving. Portret van Jacob Pronk (1762-1838), de stichter van het eerste badhuis van Scheveningen.
139
Het Stedelijk Badhuis uit 1828 met op het strand een badkoets en twee verrijdbare tentjes.
140
Een rijtoer door de koninklijke familie over het strand van Scheveningen. Links Paviljoen Von Wied.
45
141
142
Badkoetsen op het strand. In het midden een wagen waarmee zeewater uit zee wordt gepompt.
143
Aan het begin van de Keizerstraat bij het kalhuis het toegangspoortje tot de zgn. Armenbrug naar het strand. Daar werd gecollecteerd voor de Scheveningse armen.
144
Het badhuis van A.E. Maas ook wel hotel Zeerust, op de hoek van de Keizerstraat en het strand met de in 1850 aangebouwde eetzaal.
145
Panoramafoto vanaf de vuurtoren. Op de voorgrond de Vuurbaakstraat met daarachter de Gedenk Naald. Van een Boulevard is nog lang geen sprake.
De eerste villa’s aan de Gevers Deynootweg. Rechts ervan zou in 1879 de Sophia Stichting (tehuis voor arme kinderen) haar deuren openen. 46
Badleven
146
Hotel des Galeries werd in 1876 gebouwd. Het stond haaks op het Kurhaus.
147
Het Café-restaurant Seinpost. Het werd in minder dan een half jaar gebouwd. Op de hoogste koepel werd het beeld van Neptunus geplaatst. 149
148
In 1885 opende het nieuwe Kurhaus haar deuren, maar op 1 september 1886 brandde het Kurhaus geheel af.
150
Een van de vele reclames die gemaakt werd voor het Café-restaurant Seinpost.
Op dezelfde plaats als haar voorganger zou binnen een jaar een nieuw Kurhaus gebouwd worden.
Badleven
47
151
152
De rotonde aan het einde van Wandelhoofd Koningin Wilhelmina.
153
Hotel Deutschmann rechts en het Savoy Hotel links daarvan aan de Boulevard. Geheel links zien we nog net het Seinpost.
154
Harde werkers aan het strand. Een badvrouw met achter haar een badkoets.
155
Enkele badvrouwen bij het Kurhaus. Tot op hoge leeftijd bleven zij in dienst van de Maatschappij Zeebad Scheveningen.
Strandplezier aan het begin van de Keizerstraat. De aanleg van de strandmuur heeft net de Keizerstraat bereikt.
48
Badleven
157
156
Niet alleen op een zomerdag is het goed toeven op Scheveningen, maar ook in de winter. Dat bewijst deze arrenslee maar weer. 158
Een van de vele ansichtkaarten die gemaakt werden voor de badgasten.
Het Gevers Deynootplein. Rechts is de Kurhaus Bar en links daarvan staat het Circusgebouw.
159
Reclame voor Grand Hotel Zeerust.
160
Een foto van voor de oorlog van het statige Kurhaus. Rechts staat het Grand Hotel. Links van het Kurhaus zien we het Palace Hotel.
Badleven
49
Oranje Als een dorp al kan spreken over een band met één
van dominee Faassen de Heer werd in 1840 na zijn
familie, dan is het wel Scheveningen met de Oranjes.
overlijden verkocht aan koningin Sophie, de eerste vrouw van koning Willem III. Lang heeft zij het niet
Buiten het regelmatig vertoeven aan het strand
in bezit gehad, zij verkocht het in maart 1844 aan
waren er verschillende momenten dat zij heel
de bekende bad-arts Johan Franciscus d’Aumerie.
nadrukkelijk aanwezig waren. De bekendste gebeurtenis is misschien wel prins Maurits die in
In 1832 was het koningin Anna Paulowna die
1602 zijn door Simon Stevin ontwikkelde zeilwagen
op haar kosten op Scheveningen een Naaischool
wilde uitproberen. De volgende en misschien wel
instelde. Ook financiële steun bleef vaak niet uit,
beter in het geheugen gebleven gebeurtenis was
zo doneerde zij veelvuldig na het vergaan van een
het vertrek in 1795 van de stadhouderlijke familie
vissersschip. Koningin Wilhelmina maakte rond
en hun terugkomst in 1813. Dan het paviljoen Von
1918 tekeningen die als ansichtkaarten verkocht
Wied, tegenwoordig bekend als paviljoen De Witte,
konden worden t.b.v. de nabestaanden van
het was een cadeau van koning Willem I aan zijn
verongelukte vissers.
vrouw koningin Wilhelmina, die kampte met een zwakke gezondheid. De Scheveningse zeelucht
Als dank kregen zij vanuit Scheveningen met
zou haar goed doen. Het zou na vererving in 1881
regelmaat, vaak als eerste, de beste nieuwe
in bezit komen van prinses Marie van Oranje
haringen aangeboden. Een traditie die al van voor
(kleindochter van koning Willem I), die gehuwd
1850 dateert.
was met de prins Von Wied. De naastgelegen koepel 50
161
Afbeelding van de tocht door prins Maurits vanuit Scheveningen gemaakt met de zeilwagen.
162
Het vertrek van Stadhouder Willem V van het strand van Scheveningen in 1795 op weg naar Engeland.
163
De terugkeer of landing van prins Willem (zoon van Willem V) op 30 november 1813 op het strand van Scheveningen.
51
164
Koningin Anna Paulowna bezoekt de Koninklijke naaischool voor “behoeftige Scheveningsche Meisjes” die door haar bemiddeling tot stand is gekomen in 1831.
165
Koninklijk bezoek aan Paviljoen Von Wied. Het werd in 1826 gebouwd in opdracht van Koning Willem I voor zijn vrouw koningin Wilhelmina, die aan slapeloosheid leed.
167
166
Opening door prins Hendrik van het Wandelhoofd Koningin Wilhelmina in 1901.
168
De gedenknaald aan de Boulevard. Opgericht in 1865 ter herdenking van de landing van de Prins in 1813.
Het bezoek van koningin Wilhelmina en prins Hendrik in maart 1912 aan de firma Jacob den Dulk Wz. in de Marcelisstraat.
52
Oranje
169
170
Koningin Wilhelmina, prins Hendrik en prinses Juliana vertrekken vanaf het buitenverblijf De Ruige Hoek, welke gelegen is in de duinen bij de Watertoren, in de richting van Scheveningen.
171
Een keer in de vijfentwintig jaar herdenkt de Scheveningse bevolking de terugkeer of landing van de prins in 1813. We zien hier de dames gekleed in de dracht van ongeveer 1813 tijdens de herdenking van 1913.
172
Koningin Wilhelmina zittend op de bok, maakt een rijtoer over de Boulevard.
173
Koningin Wilhelmina woont in maart 1916 op het Scheveningse strand de landing bij van een achttal deelnemers aan de militaire rondvlucht Soesterberg - Gilze-Rijen - Scheveningen Amsterdam - Soesterberg. Rechts van haar generaal Snijders en linksvoor, op de rug gezien, prins Hendrik.
Op 20 september 1921 onthuld koningin Wilhelmina in het bijzijn van haar dochter prinses Juliana het monument Leger en Vloot naast het Kurhaus. In 2018 is het verwijderd en tijdelijk opgeslagen in een depot.
Oranje
53
174
175
Tekening gemaakt door koningin Wilhelmina in 1919.
176
Ook deze tekening van koningin Wilhelmina werd gemaakt ten bate van de achtergebleven familieleden van verongelukte vissers.
177
Ook een prinses wil wel eens naar het strand. We zien hier prinses Juliana met haar moeder.
178
In de Nieuwe Badkapel was een koninklijke loge aanwezig omdat koningin Wilhelmina voor de Tweede Wereldoorlog regelmatig hier naar de kerk kwam. In deze loge stonden drie stoelen voor haar gezin. De stoelen zijn nu nog te zien in Muzee Scheveningen.
De koninklijke loge zoals die was.
54
Oranje
179
180
Koningin Wilhelmina bezoekt het naar haar vernoemde Wandelhoofd Koningin Wilhelmina (oude Pier).
181
In mei 1932 werd in het Westbroekpark de Indische Tentoonstelling gehouden. Op 14 mei opent prinses Juliana de tentoonstelling.
182
Koningin Wilhelmina was met regelmaat te vinden op het boetstersveld. Zij staat links op de foto, terwijl de boetsters druk bezig zijn met het repareren van de netten.
183
Drie Scheveningse oud-schippers bieden op paleis Soestdijk, koningin Juliana een model aan van een houten zeilloger.
Onthulling van het zogenaamde tonnenmonument door prinses Beatrix in 1979 ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Scheveningse haven.
Oranje
55
“Nieuw” Scheveningen Al eerder werd het benoemd, de groei van de
verklaard met afbraak en kaalslag tot gevolg.
bevolking en de daarbij gepaard gaande welstand.
Zo ontstond er nieuwbouw rond het huidige Dr.
Zij zorgden ervoor dat het dorp meer ruimte nodig
de Visserplein. Voor verdere woningbouw zocht
had. De aanleg van de Zeilstraat en Ankerstraat
men verder van het dorp, het werd uiteindelijk
rond 1870 gevolgd door de Badhuisstraat en
gevonden in de wijk die we nu Duindorp noemen
Stuurmanstraat. Rond 1890 kwamen daar de
en het door de bewoners genoemde ‘Eiland Vlook’
Willem Beukelszoon- en Willem Kuijperstraat nog
gelegen aan het eind van de Kranenburgerweg bij
bij. In die zelfde periode ging men “over de brug”
de sleephelling.
bouwen, het gebied benoorden de Havenkade.
56
Daar kwam het Renbaankwartier met straten als
Daar werden naar de laatste inzichten van toen,
Katwijkstraat, IJmuiden- en Noordwijkstraat. Het
een combinatie van eengezins- en portiekwoningen
waren voor die tijd al ruimer opgezette woningen
gebouwd. Daarbij werd ook de mogelijkheid
dan die in de oude kern voorkwamen. Met de komst
gecreëerd van huur- en koopwoning. Het ‘Eiland
van de heren van de Gezondheidscommissie uit Den
Vlook’ werd begin jaren zeventig geheel gesloopt.
Haag in 1910 ontstond er een hele nieuwe situatie.
Duindorp daarentegen onderging rond de laatste
Zij inspecteerden de vele woningen, gelegen tussen
eeuwwisseling een gedeeltelijke metamorfose.
de Jacob Pronkstraat en Weststraat. Hun oordeel
Een groot gedeelte van de huurwoningen werden
was duidelijk. Bijna alles werd onbewoonbaar
daarbij geheel vervangen door nieuwbouw.
184
Op de voorgrond de Wassenaarsestraat met daarachter een uitgestrekt weiland tot ongeveer aan de Gondelstraat. Op de achtergrond de Katholieke Kerk aan de Scheveningseweg.
185
Rond 1882 ging de grond aan het Seinpostduin in de verkoop voor nieuwbouw. Hier een overzicht over hoe men op het Seinpostduin wilde gaan bouwen.
186
De splitsing Neptunusstraat en Stevinstraat. Links is nog net de ingang van de school te zien waar later Muzee Scheveningen zou komen.
57
187
188
Rond 1895 werden de huizen in de IJmuidenstraat gebouwd. Hier zien we die straat vanaf de Katwijkstraat naar de Dirk Hoogenraadstraat. Rechts het uithangbord van een ‘Mr. Schoen- en Laarzenmaker’.
189
Deze foto uit 1904 laat de Renbaanstraat zien vanaf de hoek met de Neptunusstraat in de richting van de Dirk Hoogenraadstraat. In het midden staan de steigers nog voor de nieuw te bouwen huizen.
190
Een kijkje in de Wassenaarsestraat van rond 1910. Links bij het hoge pand begint de Zeilstraat. Aan de rechterkant zouden later de huizen aan het Schuitengat gebouwd worden.
191
Vanaf de Westduinweg kijken we hier in de richting van de vuurtoren en de Duinstraat. De huizen tussen de haven en tramlijn 11 moesten allemaal nog gebouwd gaan worden.
De nieuwbouw aan de Hoogaarstraat met een kijkje in de Reepstraat. 58
“Nieuw” Scheveningen
192
Een optocht van schoolkinderen passeert de kruising Symonszstraat en de Cornelis Jolstraat.
193
De Pinkstraat, links nr. 37, de kapperszaak van Louis van Tongeren.
194
De Pansierstraat met rechts de Cornelis Jolstraat, gezien vanaf de Haringkade.
195
Het besneeuwde schelpengat met binnenvaartschepen en daarachter de huizen van de Seinpoststraat. Aan de rechterkant zou later het zwembad de Blinkerd gebouwd worden.
196
Op de brug over het Kanaal ter hoogte van de Neptunusstraat. Op de achtergrond de huizen van de Havenkade. Bijna in het midden de chocoladefabriek van firma Rademaker, die in 1901 geheel zou afbranden.
“Nieuw” Scheveningen
59
197
Een doorkijk vanaf de Badhuiskade in de richting van de Korendijk. De huizen links zijn allemaal gesloopt voor de aanleg van de Jurriaan Kokstraat.
198
De nieuwbouw op de hoek van de Keizerstraat en de Jurriaan Kokstraat kort na de bouw in het begin van de jaren twintig.
199
Deze luchtfoto laat duidelijk de groei en de veranderingen van het dorp zien. Rechts is goed het gebied te zien waar ooit de huisjes van de Jacob Pronk- en Weststraat stonden.
200
De Westduinweg in de richting van het Lindoduin. Het is nu niet meer voor te stellen. Voetgangers op het middenpad van de weg.
201
60
“Nieuw” Scheveningen
Het Meeuwenhof in de wijk Duindorp. Na de sloop van grote delen van Scheveningen dorp, zouden vele gezinnen naar deze wijk verhuizen.
202
203
De Flakkeesestraat kijkend in de richting van de Schouwensestraat.
204
Vanaf de Pluvierstraat een kijkje in de Schiermonnikoogsestraat.
205
De sanering van Badhuisstraat Oost. Straten zoals de Stuurman-, Pink- en Loggerstraat zouden geheel verdwijnen voor nieuwbouw.
206
Het Kanaal met links de Nutsspaarbank aan de Badhuiskade en rechts de Havenkade werd in de jaren zeventig gedempt. Hier staat tegenwoordig een kinderboerderij.
Een luchtfoto van het havengebied in de zestiger jaren. De verlengde havenhoofden zijn er nog niet. Rechts zien we het verversingskanaal met rechts daarvan een stukje van Duindorp en links ervan het eiland Vloek.
“Nieuw” Scheveningen
61
Historisch Scheveningen is tot stand gekomen met medewerking van: Vereniging Vrienden Muzee Scheveningen
Teksten en beeldselectie Joop Alberti en Martin Spaans Azn
Uitgever Jumbo Scheveningen
Disclaimer De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten m.b.t. de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
62
Scheveningen
Van Bergenstraat 7 | 2583 CS Scheveningen