Edisi 10 Juli 2011 | Balipost.com

Page 11

Sastra

Redité Wage, 10 Juli 2011

Ada Léak di Pura Kukuh Sugianto KETUT Santos Férnandéz uli cerik jenek di Lampung. Uling cerik biasa tuturina ané serem-serem tekén reramané. Gumi Bali ento tenget, karena sawilang wai krama Baliné jemet mabanten. Adat lan agama majalan madampingan. Gumi Bali kaloktah ka duranegara. Liu anaké dot malali ka Bali. Pulina Bali masé kaucap Sorga Terakhir. Satondén mati apanga maan malali ka Bali.

Ento ané ngaénang Ketut Santos Férnandéz dot malali ka Bali, ngaturang sembah di sanggah palekadan bapanné. Jani ia mara tamat sekolah dasar. Uling cerik Ketut Santos pranakan Bali lan Timor Lésté ento dot nawang Bali. Kéwala méméné dueg ngaruh-ngaruhin. Yan nu cerik tusing dadi ka Bali, nyanan bisa amah léak. Di Bali liu ada léak, cara adané

Bali; Banyak Liak. Yan dot ka Bali, paling luwung suba tamat SMA, léaké tusing bani ajak anak truna, paling demen ajak anak cerik. Ketut Santos sanget ngugu. Sekat ento, ia ngutang kenehné ka Bali. Kéwala jemet nabung, apang kayang tamat SMA ngelah bekel aba mulih ka Bali. Méméné nuturang, léak ento gobané aéng. Macaling rénggah. Malayah dawa maimbuh pesu api rikala makecuh. Mabok dawa magambahan. Nyonyoné lambih lantang nyujuh tanah. Yadiastun tusing taén nepukin lan makenalan ajak léak, Ketut Santos nyidang ngreka-reka goban léaké. Dugas madaar ajak kulawarga, blackbérry bapanné mamunyi. Bliné ané nengil di Bali nélpon nyambatang méméné suba tusing nu. Bapanné Ketut Santos ngeling nampi ortiné ento. Pangidih bliné, apanga nyidang bapané Ketut ngulehang pipis mulih ka Bali. Ngaturang sembah pinguntat tekén rerama. Kabenengan kulawarganné Ketut Santos mula ngelah di Lampung. Tusing ja kéwéh baana ngitungang bekel mulih ka Bali. “Ada apa Pak? Adi bapak ngeling?” “Mbah di Bali suba ngalahin!” “Kija mbahé magedi Pak?” Ketut Santos polos matakon. “Mbah mekad ka tanah wayah!” “Joh tongosné, pak. Ngudiang sing ka Lampung gén ngalih tanah!” “Mbah Ketuté di Bali suba mati!” Ketut Santos mara ngerti. Ia milu ngeling. Mangenang mbahné di Bali, ané taén ngempu padéwékanné di Lampung. Petengé ento, kulawarganné Ketut Santos makikén ka Bali. Mupulang panganggo. Tusing engsap bapanné nélpon ka agén penerbangan, mesen tikét Garuda. Bapanné Ketut Santos, yadiastun soroh pamacul turin matransmigrasi, kéwala biasa mulih negakin kapal terbang. Ipun sampun nyidang makalikalian di Lampung. Ngelah tanah linggah, turin buruhné

liu. Salian magarapan di carik, bapanné Ketut Santos jimbar ngelah tegalan nyuh sawit. Yén étang-étang panghasilanné abulan, bisa gedénang tekén gajih bupati. Tuah ja bupati mula gajihné cenik. Bupati nyidang sugih baan élah ngitungang pipis panjak. Korupsi sawilang wai. Bapanné Ketut Santos taén orina dadi anggota déwan di Lampung, nanging ia nulak. Adanan ngurusin tegalan sawit lan padi di carik bandingang mapolitik. Agén kapal terbangé nundén bapanné Ketut Santos lan kulawarga apang jam nem semeng suba ada di bandara. Kapal terbangé lakarang makeber jam kutus semeng, singgah nginceh di Bandara Soekarno Hatta satondén tuun di Bandara Ngurah Rai, Bali. Sawatara jam roras galah di Indonésia Tengah, kulawarganné Ketut Santos Férnandéz suba neked di Tuban. Ipun laut nyarter taksi apang énggal neked di Marga. Uli bandara nganti di désa palekadan bapanné Ketut Santos tuah ajam tengah. Kulawarga onyang nyambut di arepan koriné. Keponakanné liu masé teka nyagjagin. “Paman mulih énggal-énggal. Paman sing maan meli gapgapan. Da nyen keciwa tekén paman,” kéto abet Bapanné Ketut Santos tekén kepokanné makejang. Anggona panyelimur, bapanné Ketut Santos ngemaang keponakanné bekel pipis magambar Soekarno-Hatta. Onyang keponakanné maan duman pipis magambar presidén simalu di Indonésia ento. Onyang makenyir girang. Apa ya artiné pipis monto tekén bapanné Ketut Santos ané mula ngelah sasukat matransmigrasi. Nyamanné ané tusing nyak milu matransmigrasi tetep nyidang ngubuhin basang dogén. Prabéa ngabén lan mamukur masé bapanné Ketut Santos makejang ngitungang. Ia tusing nyak meratin nyama-nyamanné di Bali ané mula tusing matatakan brana. Pangabénan Mbahné Ketut Santos méwah. Yadiastun kulawarganné di Bali idupné paspasan, nanging prabéa onyang

11 teka uli Lampung. Timpal bisnis bapanné Ketut Santos liu masé mapunia. Paling bedik isin amplopné ayuta rupiah. Ada panyatusan pangutsaha Bali ané jenek di Lampung milu matempung. Prabéa ngabén dadiné ngabéhin. Liu nu nyisain pipis. Bapanné Ketut Santos tuah dharma. Aget masé kurenané satata satinut. Sisan pipis ngabén lan mamukur edumina tekén nyaman-nyamanné. Nanging nyaman-nyamanné kimud nerima. “Bekelang suba mulih ka Lampung. Upakara méméné pragat, bli di Bali suba lega!” Kéto abet blin bapanné Ketut Santos polos. “Tiang masé kéto. Tiang marasa meratin bli di Lampung. Tusing nyidang bareng matempung mragatang rerama. Ada sisan pipis buka jani, bli gén ané mekelang ka Sumatera!” Raos adin bapanné Ketut Santos. “Tiang tusing ja masé ngelah pipis, kéwala nu nyidang mauleh-ulehan di Lampung bandingang di Bali. Nah kéné san ben, yan Bli ajak adi satuju, pipisé né anggon menin umah gén. Tingalin tiang balén Bli lan Adiné suba wug. Nyén nawang nyidang nganti bedegné tekén kalsiboard apang sitengan!” “Yan kéto itungan adiné, sisan pipisé anggon menin sanggah gén!” Blin bapanné Ketut Santos ngusul. “Tiang satuju, Bli!” adiné milu matempung. “Menin sanggah, tiang suba sauh munyi dugasé matransmigrasi. Yén tiang nyidang idup di gumin anak lakarang ngaturang sanggah lan ngaturang piodalan. Depang tiang ané naur sesanginé ento,” abet bapanné Ketut Santos. “Yan tiang minehang, utama mula yan menin payogan Ida Bhatara, yan pedeman gelahé gén tusing luung kénkénang lakar nyak luung kenehé ngaturang sembah. Tusing ja pelih yan i raga ngitungang awak padidi malu. Ngwangun sanggah, depang tiang ngitungang mapan tiang taén masesangi,” bapanné Ketut Santos nglanturang raos-

Déncarik Apa ané kajejehin yén ané alih suba bakat? Tan kasambaang dinginé ri kala ngentasin Gobleg, ambun taru lan ambu Danu Tamblingangé. Tan kasambatang lega atiné ngentasin jalan Pedawa ané maukir, ambun cengkeh kaampehang angin sadhané, sada dingin, sada ngutgut kulit. Dija gumi Déncariké? Matakon tiang kén angin ané ngatehang jangkrik ngalih padangpadang nuju bulané tusing masunar. Angin, dija Déncariké? Makilukan ka tengawan, eda matolihan kuri buin, ingetang yén suba nepukin pateluan, ditu

suba tongosné, di bucu sajan. Ditu suba Déncarik ané kal alih. Yakti? Minab tusing liu ané nawang apa ané ngaba pajalané nganti joh ka Déncarik. Karma? Kala? Apabuin lakar kasambatang olih atiné, yén suba bek madugdug misi kenehé? Adaké galah anggén nyambatang isin papinehé? Yén ada jalan jani tuturang. Déncarik kala punika, genah jadma-jadma kanistayang. Genah masélong. Genah ukum pancung ring jadma-jadma sané meled mahardika saking Panji. Déncarik, napiké yakti genah Pan-

jiné kagebug? “Panji ento, nyaliné tusing bek. Panji ento tusing ngelah bayu nglawan musuh. Panji ento tusing nyak tuyuh. Panji ento nagih aluh. Seken?” Matakon atiné ka pepinehé. “Seken!” “Apa makrana?” “Apang makejang nawang, tuah Déncariké dogén ané ngelah punggawa ané bani ngetohin Buléléngé. Tuah Déncariké dogén ngelah wates tembok-tembok ané anak lian tusing nawang. Tuah Déncariké dogén ané bani nyerahang kesaktiané. Kéto, apang makejang nawang.” Ah, siraké ento Panji? Suba tusing tawanga jani. Ané masisa tuah cerita uli bibih ka bibih ané sing misi tuktuk lan bongkol. Ané masisa tuah sesolahan soléh-soléh ané tusing taén solahanga tekén leluhur Déncariké. Angin dijaké sujatiné Déncariké? Ari Dwijayanthi

né. “Nah lamun kéto keneh Adiné, yan suba las, bli nampi. Sungsung suun tiang keneh melah Adiné!” “Tiang masé keto Bli, tiang pinaka adin bliné tusing lakar lek ngorahang tusing ngelah. Depang tiang tekén bli Wayan ané nengil di Bali ané magaéan di sanggah, nah mapan bli di Lampung ngelah bekel, uli ditu prabéanné. Yan suba paturu ning, tusing ada uyut tiang suksma. Kéto masé Mbok di Lampung, nyama-nyama di Bali tuah meratin kulawarga di Lampung, bareng gelahang tur aksamaang,” abet adin bapanné Ketut Santos. Méménné Ketut Santos makenyem nepukin kulawargané di Bali rukun. Tusing cara pidan dugasé ia mara-mara ngantén di Bali, kulawarganné setata maiyegan magarang ngarap carik ané mula tusing linggah. Ento ané ngaenang bapanné Ketut Santos nekat matransmigrasi apang sabilang wai tusing maiyegan jumahne. Maiyegan paturu kurenan di paon ané bisa ngranayang manyama tugelan dadi benyah baan setata nampi sadu. *** Ketut Santos demen liburan di Bali. Ia lan nyama misanné malali ka obyék-obyék wisata. Tanah Lot, Alas Kedaton, Bedugul, Kuta, Nusa Dua, Sanur nganti ka Nusa Penida ia malali. Nyama misanné masé kendel. Baan tumbén malali malila cita ka tongos ané melahmelah. Ketut Santos sasukat nengil di désa palekadan bapanné satata angob. Saja buka raos méméné. Krama Bali jemetjemet mayadnya. Sabilang semeng suud nyakan di paon ngaturang banten ané maadan yadnya sésa. Teka uli pagaén ngaturang rarapan di sanggah. Ngalimang dina masegeh. Pantes ba pulina Baliné mataeb. “Adi sing ada léak ané cara tuturina tekén i mémé. Bali luih, boya ja serem,” abetné Ketut Santos di tengah keneh. Panasaran Ketut Santos laut ngalih bli misanné ané

madan Wayan Dharma. Ia nakonang dija léaké mengkeb, adi tusing taén nepukin léak di Bali. Wayan Dharma kedék ningehang patakon adiné. “Léak ento tuah ada petengpetengné. Yén nepukin léak bisa gelem. Bisa mati. Léak ento aéng rupané!” “Kénkén gobanné?” Wayan Dharma nuturang léaké ento gedé tegeh makulit selem, mabok barak magambahan. Macaling rénggah. Layahné lantang. Manyonyo gedé dawa. Ketut Santos anggut-anggut. Apa ané tuturina tekén méméné patuh tekén tutur beli misanné. “Bli Wayan taén nepukin léak?” “Sing” “Yén sing taén nepukin ada nyidang nyatuang?” Wayan Dharma siap. Marasa KO di bucu mati. “Nak mula kéto tiang maan tutur!” Abetné Wayan Dharma nyaruang lekné. “Ningeh ortané gén bli sing bani. Beli tusing taen nepukin, nunas suéca majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa dumogi sing taén nepukin léak!” Abulan suba kulawargané Ketut Santos jenek di Bali. Buin mani suba ngitungang mulih. Satondén mulih, kulawargané ngaturang sembah di sanggah lan sanggah gedé. Maimbuh masé ngaturang sembah ka pura. Kabenengan di Pura Dalem ada odalan. Kulawargané mula ngantosang suud odalan mara berangkat. Ketut Santos girang kenehné maan nepukin odalan di Bali. Ia angob, nepukin anaké mapéd nyuun prani. Ia angob nepukin trunatruna dueg nabuh baleganjur. Malénan tekén odalan di Lampung. Gongé tuah idup uli kasét VCD. Neked di jeroan pura, ia nlektekang di balé paruman. Ia nepukin rangda. Macaling rénggah, mabok barak, mata gedé nelik. Ketut Santos kaliwat jejeh. Batisné ngejer. Incehné pesu. Ia malaib sambilang nyambat, “Ada léak di Puraaa!”

Saking Langit Bali Mas Ruscitadewi Bali Siki Bli bli mriki beli Tuah duang tali Sambilang malali Rarisang meli Bali Bli bli yakti bli Baliné wantah asiki Makrama prakanti Magama budaya suci Bli bli sampunang lali Ring Bali sané sujati Maguét maprasasti Maadu ngemasin mati Bli bli ngudiang bli Ngadu munyi laksana sepi Cara kena jampi-jampi Kanti Bali gelahang gumi

Bali Kalih Yéning suba kelih Ingetang mulih Pang sing kanti alih Ngaé basang pedih Bali sing taén pelih Tusing bisa maperih Apa buin ngalih-alih Kéwala sai kadalih Sangkaning bek anak ririh Masemu matutur luih Mapi mapi tan pa pamrih Untengné tuah pikolih Liunan anaké sugih Setata demen ngidih Kaih-kaih nyilih-nyilih Matungtung matangis sedih Né lénan mailih-ilih Ngantosang kapal kampih Yéning suba kadung pelih Keweh matemu jalan mulih


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.