M A Y I S ’ 0 8
D Ü fi Ü N C E
G Ü N D E M
günün “su yüzeyindeki nilüferler (lilly pad basing strategy)” misali izlenen üsleflme stratejisinin sinyallerini vermiflti: Sömürge imparatorluklar›n›n da¤›lmas›yla beraber, denizafl›r› ülkelerde bulunan Amerikan üslerine karfl› yükselen kamuoyu muhalefeti ve yerel hükümetlerden gelen tahliye tehditleri, ulusal güvenlik yetkililerini endiflelendirdi. Yetkililer ayn› zamanda, Ortado¤u’da ve ba¤›ms›zl›¤›n› kazanan eski sömürge bölgelerinin çevresinde Amerikan nüfuzunu art›rmak için, Hint Okyanusu’na askeri güçlerin yerlefltirilmesini istiyorlard›. Bunun sonucunda, Amerikan Deniz Kuvvetleri’nin “Stratejik Ada Konsepti” olarak adland›rd›¤›, Amerika ve onun Bat›l› müttefiklerinin gelecekte askeri üs olarak kullanabilece¤i, nüfusun az oldu¤u, stratejik aç›dan önemli küçük adalar› tespit etme ve yerel tehditlerden ar›nd›rma karar›na var›ld›. ‹ran Körfezi, güney Afrika ve güney Asya’daki potansiyel çat›flma alanlar›na görece yak›nl›¤›, inifl pistini ve filolar› muhafaza etmeye uygun limanlar›yla ve yok edilmesi pek dikkat çekmeyecek küçük nüfusuyla Diego Garcia, ele geçirilecek öncelikli hedef olarak öne ç›kt›. 1960’ta Amerikan Deniz Kuvvetleri, ‹ngiliz hükümetiyle Diego Garcia üzerine gizli görüflmelere bafllad›. Sonraki birkaç y›l içinde Amerikan yetkilileri ‹ngilizlerle anlaflarak adan›n ‹ngiliz Hint Okyanusu Topraklar› olarak askeri bir koloniye dönüfltürülmesini ve gizli belgelerin gösterdi¤i üzere, Diego Garcia üzerinde “yerel sakinler olmaks›z›n tam hakimiyet” sahibi olmay› garantilediler. 1968’den itibaren yap›lan idari düzenlemelerle, Chagos’tan tatil ya da tedavi gibi nedenlerle ayr›larak Moritus’a gitmifl olan ada sakinlerinin evlerine dönmeleri engellendi ve 1200 mil uzakta tek bafllar›na b›rak›ld›lar. ‹ngiliz yetkililer daha sonra adalara yap›lan malzeme ikmalini s›n›rlamaya bafllad› ve giderek daha fazla Chagoslu, g›da ve ilaç yetersizli¤i yüzünden aday› terk etti. Daha sonra, Amerikan yetkilileriyle ifl birli¤i içinde olan ‹ngilizler, en az befl nesildir Chagos’ta yaflayan halk›n, sözleflmeli geçici iflçiler olarak gösterildi¤i halkla iliflkiler plan›n› uygulamaya koydu. 1971’de Amerikan Deniz Kuvvetleri, Diego Garcia’da infla çal›flmalar›na bafllad› ve ‹ngilizlerden, adan›n yerlilerden tamamen temizlenmesini istedi. ‹lk olarak, Diego Garcia’daki ‹ngiliz ajanlar› ve Amerikan askerleri, Chagoslular›n evcil köpeklerini toplayarak gazla zehirledi ve sahiplerinin gözleri önünde yakt›. ‹ngiliz ajanlar› daha sonra, yerlileri, t›kl›m t›kl›m dolu olan kargo gemilerine binmeye zorlad› ve onlar› Moritus ve Seyfleller r›ht›mlar›nda b›rakt›. Chagoslulara hayatlar›n› yeniden kurmalar› için hiçbir yard›mda bulunulmad›. Bugün say›lar› 5000 civar›nda olan Chagoslular hâlâ sürgünde ve fakirlik içerisinde yaflam mücadelesi veriyor. Chagoslular sürgüne gönderilirken, Diego Garcia Ada-
‹KT‹BAS: ÖTEK‹ GUANTANAMO: D‹EGO GARC‹O
s›’ndaki üs ise Pentagon taraf›ndan Amerikan Kongresi’nin onay›na basit bir iletiflim tesisi olarak sunuldu. Ama önceden tasarland›¤› gibi üs daha sonra oldukça geniflletildi. 1973 Arap-‹srail Savafl›’nda uçaklar›n kalk›fl› için ana üslerden biri olarak kullan›ld›. ‹lerleyen y›llarda Diego Garcia üssü, Ortado¤u’daki Amerikan askeri gücünün genifl ölçüde kontrol edildi¤i merkezlerden biri oldu. Üs, Irak ve Afganistan’daki savafllarda da kritik rol oynad›. 2001 Eylül’ünde gerçekleflen sald›r›lar›n ard›ndan Amerikan askeri yetkililerinin gözünde daha çok de¤er kazand›. 11 Eylül’ü izleyen birkaç hafta içinde, Pentagon adaya 120 dönümlük, “Adalet Kamp›” ad›nda yeni bir tesis kurmalar› için 2000 kiflilik hava kuvvetleri personeli gönderdi. 2007 bafllar›nda, Bush yönetimi ‹ran’a karfl› söylemlerinin tonunu yükseltip yeni bir iflgal için tehditler savururken, Savunma Bakanl›¤›, adada yeni bir denizalt› üssü kurulmas› için 31,9 milyon dolarl›k bir anlaflma yapt›. Bu arada askeri kuvvetler de, olas› bir savaflta kullan›lmak üzere adaya yak›t ikmaline bafllad›. Öte yandan Chagoslular, sürgün edildiklerinden bu yana ana vatanlar›na dönebilmek ve uygun bir tazminat bedeli alabilmek için sokaklara dökülerek protesto gösterileri ve açl›k grevleri yapt›lar, dilekçeler toplad›lar. Son y›llarda, Amerikan ve ‹ngiliz hükümetlerini, daha önceki y›llarda görev yapm›fl kifliler ve askeri yetkililer de dahil olmak üzere mahkemeye verdiler. fiimdiye kadar Amerikan mahkemeleri, bir yarg›c›n ifadesiyle, “daval›lar›n uygun olmayan bir biçimde yanl›fl yere yerlefltirilmeleri” hususunda görevlilerin ya da askeri yetkililerin suçlu oldu¤u yönünde hiçbir karar almad›. ABD hükümeti ise ›srarla, Chagoslular›n durumuyla ilgili hiçbir sorumlulu¤u olmad›¤›n› iddia ediyor. ‹ngiltere’de ise ada halk› ‹ngiliz hükümetine karfl› üç ana zafer kazand›. 2000’de, 2006’da ve 2007’de olmak üzere üç defa Yüksek Mahkeme, ada halk›n›n sürülmesinin ‹ngiliz kanunlar›na ayk›r› oldu¤una karar verdi. Haziranda ada halk›, ‹ngiltere’nin en yüksek hukuk mercii olan Lordlar Kamaras›’na, ana vatanlar›na dönüfl haklar› için baflvuracak. Olumlu bir karar›n ç›kmas› durumunda Chagos’a geri dönüfl yolu aç›lm›fl olacak.
* David Vine, “Other Guantanamo”, 3 Nisan 2008, Foreign Policy in Focus, http://www.fpif.org, Amine Tuna taraf›ndan k›salt›larak Türkçeye çevrilmifltir.
SAYI 42
SAYFA 37