Hafnor Dahl [ %F?I
MATEMATIKK FOR BARNETRINNET
NYNORSK
1A GRUNNBOK
Hanne Hafnor Dahl • May-Else Nohr
Matematikk for barnetrinnet
1A
GRUNNBOK
Nynorsk
© CAPPELEN DAMM AS, 2013 Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskilt avtale med Cappelen Damm AS er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging, og kan straffast med bøter eller fengsel.
Radius følgjer dei reviderte læreplanane 2013 for Kunnskapsløftet i faget matematikk, dekkjer alle måla i læreplanane og er laga til bruk på barnetrinnet i grunnskolen. Illustratør: Eivind Gulliksen Omslagsdesign: Tank Omslagsillustrasjon: Eivind Gulliksen Grafisk formgiving: Cappelen Damm Ombrekking: AIT Oslo AS Forlagsredaktør: Guro Marie Jørgensen Trykk og ferdiggjering: Livonia Print SIA, Latvia 2013 Utgåve 1 Opplag 1 ISBN 978-82-02-34564-8 www.radius.cdu.no. www.cdu.no
Til dykk heime
Velkommen til Radius! Radius har som mål at barnet ditt skal utvikle ein heilskapleg matematisk kompetanse, som inkluderer: • ei god forståing av omgrep, og å kunne • utvikle fleksible reknestrategiar • resonnere og kommunisere • løyse samansette matematiske problem
Mål I starten av kvart kapittel finn du mål for kva barnet ditt skal lære i kapittelet. På den siste sida i kvart kapittel skal barnet sjølv vurdere måloppnåinga si. Her får òg de heime ei oversikt over om barnet har nådd måla for kapittelet eller ikkje.
Samtalebilete Kvart kapittel blir innleidd med eit bilete som er meint som utgangspunkt for samtale og refleksjon over det barna skal lære.
Samtaleoppgåver Kvart kapittel inneheld nokre oppgåver på farga bakgrunn. Desse oppgåvene er meir opne problemløysingsoppgåver der barna kan diskutere og samarbeide med kvarandre. For å løyse dei kan det vere ei hjelp å teikne eller skrive i kladdeboka. Snakk gjerne med barnet ditt om korleis ein kan løyse dei. Det vil gi deg ein ekstra peikepinn om korleis barnet ditt tenkjer.
Differensierte oppgåver Kvart kapittel har oppgåver med ulikt abstraksjonsnivå, høvesvis Øve 1 og Øve 2. Øve 1 inneheld oppgåver med visuell støtte. Oppgåvene i Øve 2 har anten ei meir abstrakt visualisering eller er heilt utan visuell støtte.
Aktivitetar Kvart kapittel blir avslutta med ein aktivitet eller eit spel der barna skal jobbe to eller fleire saman, og som er knytt til det matematiske innhaldet i det tilhøyrande kapittelet. Slik erfaring – med denne typen aktivitetar og spel – har mykje å seie for den matematiske utviklinga til elevane. Spel gjerne fleire spel med barnet ditt heime!
Lykke til! Hanne Hafnor Dahl May-Else Nohr
Velkommen til Radius!
3
Innhald Kapittel 1 På skulen
6
Sortering . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Like mange . . . . . . . . . . . . . . . 14 Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Like mange, fleire enn, færre enn . . . . . . . . . . . . . . . 18 Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Sant eller usant? . . . . . . . . . . . 23 Kan du dette? . . . . . . . . . . . . . . 23
Kapittel 2 Mengder Telje opp mengder . . . . . . . . . . Like mange . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Til saman . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sant eller usant? . . . . . . . . . . . Kan du dette? . . . . . . . . . . . . .
4
24 26 28 30 31 32 34 36 38 39 39
Kapittel 3 Teljing Telje frå 1 til 10 . . . . . . . . . . . . Talrekkja frå 1 til 10 . . . . . . . . Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tallinja frå 1 til 10 . . . . . . . . . . Øve 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sant eller usant? . . . . . . . . . . . Kan du dette? . . . . . . . . . . . . .
Kapittel 4 Tala 1, 2, 3, 4 og 5 1-kroning og 5-kroning . . . . . . Talet 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Talet 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Talet 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Talet 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Talet 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sant eller usant? . . . . . . . . . . . Kan du dette? . . . . . . . . . . . . . .
40 42 44 46 47 48 50 51 52 53 53
54 56 58 60 61 62 64 65 66 68 69 70 72 73 74 76 77 78 79 79
Kapittel 5 Tala 6, 7, 8, 9 og 10
80
1-kroning, 5-kroning og 10-kroning . . . . . . . . . . . . 82 Talet 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Talet 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Talet 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Talet 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Talet 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Sant eller usant? . . . . . . . . . . 105 Kan du dette? . . . . . . . . . . . . . 105
Innhald
Kapittel 6 Former og mønster
106
Sirkel, firkant og trekant . . . . 108 Hjørne og kant . . . . . . . . . . . . .110 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Meir om former . . . . . . . . . . . . 114 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Mønster . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Sant eller usant? . . . . . . . . . . 123 Kan du dette? . . . . . . . . . . . . . 123
Kapittel 7 Talvenner
124
Rekneforteljingar med talvenner . . . . . . . . . . . .126 Talvenner . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 Tiarvenner . . . . . . . . . . . . . . . .134 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Dele opp mengder . . . . . . . . . 138 Øve 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Øve 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141 Aktivitet . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Sant eller usant? . . . . . . . . . . 143 Kan du dette? . . . . . . . . . . . . . 143
5
Kapittel 1
P책 skulen
1
2
3
4
5
6
Til 100
Til 20
Kor langt kan du telje?
Mål I dette kapittelet skal du lære • å telje til 10 • å sortere • omgrepa mange, fleire og flest
Tal for dagen
• omgrepa like mange, fleire enn og færre enn
5
Til 10
Sortering Filip sorterer blyantar og viskelêr. Kan du hjelpe han?
Sorter fruktene, bæra og grønsakene. Trekk strek.
8
Kapittel 1
På skulen
Blir det noko til overs?
Sorter skolesaker og leiker. Trekk strek.
Sortering
9
Kva for bil og garasje høyrer saman viss vi vil sortere etter farge? Trekk strek.
Kva for sko høyrer saman? Trekk strek.
10
Kapittel 1
PĂĽ skulen
Kva for vottar høyrer saman? Trekk strek.
Kva høyrer saman viss vi vil sortere etter farge? Trekk strek. Er det noko til overs?
Sortering
11
Øve 1 Kva for kopp og asjett høyrer saman? Trekk strek.
12
Kapittel 1
På skulen
Øve 2 Kva høyrer saman? Trekk strek. Er det noko til overs?
Kva for ting høyrer saman? Trekk strek.
Sortering
13
Like mange Er det nok is til både Filip, Emil, Sofia, Liam og Tuva?
Teikn inn prikkar slik at billene får like mange på kvar side.
14
Kapittel 1
På skulen
Kor mange? Teikn teljestrekar eller skriv tal.
Fotballar
Basketballar
Bl책
Raude
_________
_________
_________
_________
Store
Sm책
Store
Sm책
_________
_________
_________
_________
Kor mange perler er raude? Kor mange perler er bl책?
Like mange
15
Øve 1
16
Trekk strek rundt to og to.
Trekk strek rundt tre og tre.
Trekk strek rundt fire og fire.
Trekk strek rundt fem og fem.
Kapittel 1
På skulen
Ă˜ve 2
Kor mange? Teikn teljestrekar eller skriv tal.
_______
_______
_______
Ă˜ve mange Like 2
_______
_______
17
Like mange, fleire enn, færre enn Kor mange blomar har Sofia, Emil, Liam og Tuva?
Sofia har tre blomar.
Emil har like mange blomar som Sofia.
Liam har fleire blomar enn Sofia.
Tuva har færre blomar enn Sofia.
Kvar er det flest? Trekk strek rundt.
Kva for ein terning viser flest auge? Trekk strek rundt.
18
Kapittel 1
På skulen
Kvar er det færrast? Trekk strek rundt.
Kva for perlesnor har flest blå perler? Kva for perlesnor har færrast blå perler?
Kor mange blå perler er det til saman?
Like mange, fleire enn, færre enn
19
Øve 1 Kvar er det like mange? Trekk strek rundt.
Teikn fleire ballar enn dette.
Teikn færre ballar enn dette.
20
Kapittel 1
På skulen
Øve 2 Kvar er det flest? Set kryss.
______
______
______
______ Kvar er det færrast? Set kryss.
______
______
______
______
Like mange, fleire enn, færre enn
21
Aktivitet
De treng:
Lytt og teikn
• blyant
Læraren les høgt. 1 Teikn tre ballar i den raude bøtta. 2 Teikn fem strekar i den blå bøtta. 3 Teikn éin meir enn tre ballar i den grøne bøtta. 4 Teikn éin mindre enn tre ballar i den lilla bøtta. 5 Teikn to ballar i den svarte bøtta. 6 Kor mange ballar er det til saman i den lilla og den svarte bøtta? 7 Kor mange ballar er det til saman i den grøne og den raude bøtta?
22
Kapittel 1
På skulen
Sant eller usant? Set kryss 4 er fleire enn 6. – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Ja
Nei
3 er færre enn 4. – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Ja
Nei
6 raude ballar er like mange som 6 blå ballar. – – – –
Ja
Nei
100 er det største talet som finst. – – – – – – – – – –
Ja
Nei
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
Kan du dette? Fargelegg
:| :| :| :|
:|
Sjå om nokon ting er fleire enn andre ting
:)
:|
Sjå om det er like mange ting i ulike grupper – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
:)
:)
Sjå kva som høyrer saman – – – – – – – – – – – – – –
:)
:)
Sortere etter form og farge – – – – – – – – – – – – –
:)
Telje til 10 – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
–––––
Sjå om nokon ting er færre enn andre ting – – – – –
På skulen
23
Kapittel 2
Mengder
1
2
3
4
6
7
8
9
Her er det 6 bl책 klossar.
Mål I dette kapittelet skal du lære • å telje opp mengder • å kople talsymbol og mengd • om verdiane på terningen
5 10
Kor mange blå klossar er det i kvart tårn?
Her er det 6 raude klossar.
Telje opp mengder Kor mange klossar har Filip? Kor mange klossar har Ingrid?
Eg har færre klossar enn Ingrid.
Kor mange auge viser kvar terning? Kva for ein terning viser flest auge? Kva for ein terning viser færrast auge?
26
Kapittel 2
Mengder
Eg har fleire klossar enn Filip.
Kor mange kuler har Sofia? Kor mange kuler har Liam? Kan du sjå kor mange kuler dei har til saman utan å telje éi og éi kule?
Kva tal har størst verdi? Kva tal har minst verdi?
3
1
4 Telje opp mengder
2 27
Like mange Her er talet 3 vist p책 ulike m책tar:
3 Kjenner du nokon som er 3 책r?
Fargelegg terningen som passar til biletet.
6
28
Kapittel 2
Mengder
3
Kor mange? Teikn inn auge p책 terningen.
3
4 Like mange
29
Ă˜ve 1 Teikn like mange prikkar eller teljestrekar, eller skriv tal.
Teikn like mange teljestrekar, eller skriv tal.
30
Kapittel 2
Mengder
Ă˜ve 2
Kor mange? Teikn prikkar eller teljestrekar, eller skriv tal.
_______
_______
_______
Like mange
_______
31
Til saman Kor mange ballar har Tuva og Emil til saman? Eg har 3 ballar.
Eg har 2 ballar.
Det skal vere 5 ballar i kvar boks. Teikn inn ballane som manglar.
Teikn inn auga som manglar p책 dei raude terningane.
32
Kapittel 2
Mengder
Trekk strek til rett talkort.
1 2 3 4 5 6 Til saman
33
Øve 1 Det skal vere 6 ballar i kvar boks. Teikn inn ballane som manglar.
Teikn inn auga som manglar på dei raude terningane.
Kan du dele opp mengda 4 på fleire måtar?
4
34
Kapittel 2
Mengder
Trekk strek til rett mengd.
6 1 4 2 3 5 Til saman
35
Ă˜ve 2 Teikn inn auga som manglar pĂĽ dei raude terningane.
6
6
6
Det skal vere 5 kuler i kvar boks. Teikn inn kulene som manglar.
5
36
Kapittel 2
Mengder
Fargelegg det rette talet p책 sirklar.
Trekk strek fr책 ballongane til rette terningar.
4
3
1
Til saman
6 2
5
37
Aktivitet
De treng:
Terningspel
• blyant • terning
Spill to og to saman. 1 Bruk kvar dykkar bok. 2 Kast terningen annankvar gong. Viss for eksempel terningen viser fem auge, skal spelaren som kasta terningen, setje eit kryss over talet 5 i si rad. 3 Spelaren som først kryssar ut alle tala i rada si, vinn spelet.
1
2
3
4
5
6
Alternativ Bruk to terningar og rada under.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112
38
Kapittel 2
Mengder
Sant eller usant? Set kryss 5 ballar er fleire enn 4 ballar. – – – – – – – – – – – –
Ja
Nei
4 ballar er like mange som 4 klossar. – – – – – – – – –
Ja
Nei
4 ballar er færre enn 3 ballar. – – – – – – – – – – – –
Ja
Nei
6 år er færre enn 5 år. – – – – – – – – – – – – – – – –
Ja
Nei
Kan du dette? Fargelegg Sjå at 2 raude klossar og 2 blå klossar :)
:|
som 3 små ballar – – – – – – – – – – – – – – – – – –
:)
:|
Sjå at 4 klossar er fleire enn 3 klossar – – – – – – – –
:)
:|
er 4 klossar til saman – – – – – – – – – – – – – – – –
Sjå at 3 store ballar er like mange
Mengder
39