Ano XXXVII Nº 67
Vilalba, maio de 2016
Revista escolar do CEIP Antonio Insua Bermúdez
Mosaico en homenaxe a Manuel María, na entrada do Cole
MARCOS lópez
Letras Galegas 2016 Manuel María O Poeta da Terra Chá
Cando se cumplen 50 anos da inauguración do IES Basanta Silva, charlamos co seu director, Marcos López.
-XVIII CERTAME BENJAMÍN PAZ -noticias do cole -traballos das aulas -ORIENTACIÓN - PÁXINAs ANPA -o concerto de MINI E MERO -que lindo é ler!
EQUIPO DE REDACCIÓN Alba García, Naiara Bello, Paula López, Ari Cabarcos, Sara Prieto, Gabriel Cabarcos, Paula Santomé, Carlota Millor, Alejandra Rodríguez, Iria Prieto, Icía Guntín, Laura Álvarez, Iria Otero, Alejandro Río, Jesús Manuel Carballeira, Nuria Carballeira, Laura Carballeira, Iria Barrio, Laura Ocampo e Carla Mosteiro COLABORARON TAMÉN NA EDICIÓN DESTE REVISTA Alumnado e Profesorado do Colexio Asociación de Nais e Pais do Alumnado do Centro Marcos López, director do IES Basanta Silva Bibiografía e recursos utilizados Edita CEIP “A. INSUA BERMÚDEZ” Enderezo Cuart de Pobler, s/n 27800 Vilalba (Lugo) Telf. 982-828151 Fax. 982-828152 Correo electrónico ceip.antonio.insua@edu.xunta.es Páxina web http://www.edu.xunta.es/centros/ceipantonioinsua
coordinadoraendl.org/letras2016 lingua.gal casamuseomanuelmaria.gal seminariogalan.org academia.gal culturagalega.gal bvg.udc.es aelg.org diadasletrasgalegas.galiciadigital.com
Secretaría Xeral de Política Lingüística
(Tirada: 500 exemplares)
Publicación subvencionada pola Secretaría Xeral de Política Lingüística da Consellería de Cultura, Educación e OU da Xunta de Galicia
3 4 5 11 46 48 50
Mini e Mero
Foto do 15 de febreiro de 2003 cando Manuel María ingresaba na Real Academia Galega como membro de número cun discurso titulado A Terra Chá: poesía e paisaxe. O acto celebrouse no Auditorio Municipal de Vilalba, a nosa vila.
3
Índice
Entrevista
Certame B. Paz
52 54 56 68 70 71
Índice Editorial LG’2016: Homenaxe a Manuel María Traballo das Aulas Orientación XVIII Certame Benjamín Paz Entrevistamos a: Marcos López, director do IES Basanta SIlva de Vilalba Biblioteca: Que lindo é ler! Investigación Noticias do Cole A Páxina de ANPA Marcapaxinas e Pasatempos Os nosos murais
Música
Índice
Letras Galegas 2016
Marcos López aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Editorial
Somos as alumnas e os alumnos de 6º que formamos este ano o Equipo de Redacción da revista A PRAVIA. O profe encargado da mesma coméntanos que temos que facer unha editorial que resuma un pouco o traballo realizado así como o noso sentir ao respecto. Como este é o ano de Manuel María, permitídenos que no lugar dun editorial clásico inclúamos dous traballos nosos dedicados ao gran poeta chairego.
UNHA POESÍA PARA MANUEL MARÍA
Que poder dicir que él non diga? Gran poeta chairego de corazón labrego. Con Saleta casou e ata o seu fin a amou. Cada verso que el asinou a nós nos namorou. A Terra Chá iluminaches e co teu carro a conquistaches. Nesa Casa de Hortas na que en poucas horas compuxeches moreas de estrofas. As túas poesías nos regalaches e con elas nos encandilaches. O día que o teu corazón parou a Terra Chá unha nova estrela gañou. ALBA GARCÍA, PAULA LÓPEZ, CARLOTA MILLOR,GABRIEL PRIETO,ALEJANDRA RODRÍGUEZ, PAULA SANTOMÉ, CARLA MOSTEIRO, NAIARA BELLO, SARA PRIETO E ARI CABARCOS
Chapa conmemorativa das Letras Galegas 2016, realizada a partires do MOSAICO feito no noso cole en homenaxe a MANUEL MARÍA. As nosas felicitacións a todos os que o fixeron posible tanto do Colexio como de fóra, Neste caso, especialmente a CARRASCO e MARCOS que sen a súa colaboración non sería posible telo feito deste xeito.
2016, O ANO DE MANUEL MARÍA… TAMÉN NO NOSO COLE Este ano 2016, como xa sabedes, é o ano de Manuel María, o gran poeta chairego, a quen se lle dedican as Letras Galegas. No noso cole, por este motivo, houbo –e aínda hai- unha morea de actividades relacionadas coa vida e a obra do poeta de Outeiro de Rei. Unha das actividades que máis satisfacción nos deu, foi a elaboración dun mosaico de Manuel María na que participamos todo o alumnado. Non o fixemos todo, claro, pero si podemos dicir que a maior parte dos anaquiños de azulexo do que se compón o mosaico foron colocados por nós. Tamén colaborou o profesorado, o persoal non docente e algúns pais e nais que non deixaron pasar a oportunidade para botar unha man na elaboración da obra. Cando vimos o mosaico colocado na parede, sentimos unha gran satisfacción e quedamos moi contentos do resultado final. Foi unha fermosa actividade que perdurará por moito tempo no Colexio en homenaxe do gran poeta Manuel María. Pero isto non foi todo, participamos tamén, xunto con outros colexios da zona, na elaboración de cartaces, así como dunha gran pancarta por cada aula, na que o protagonista non podía ser outro que Manuel María. Posteriormente, os cartaces foron distribuídos e colocados nos distintos establecementos da vila. As pancartas colgáronse das barandas situadas todo arredor da praza da Constitución, dando un colorido moi especial á zona. Como todo non ía ser traballos –aínda que os fixemos con moito gusto- todo o alumnado do Colexio, en días distintos, viaxamos a Outeiro de Rei para visitar a CasaMuseo de Manuel María, a Casa de Hortas, onde naceu e viviu ata os anos mozos o poeta chairego. Foi unha experiencia inolvidable. Aínda nos quedan máis cousas por facer ata que acabe o curso. Pero a que máis nos ocupa agora mesmo é a revista A PRAVIA, na que poderedes ler todo isto que vos contamos e moito máis… O día 27 de maio terédela nas mans. IRIA PRIETO, ALEJANDRO RÍO, IRIA OTERO, LAURA ÁLVAREZ, LAURA CARBALLEIRA, IRIA BARRIO, NURIA CARBALLEIRA, ICÍA GUNTÍN, JESÚS MANUEL CARBALLEIRA, LAURA OCAMPO
Non queremos rematar sen agradecer sinceramente a colaboración de todos os que axudaron á editar esta revista. e Marcos Foi un verdadeiro honor poder formar parte deste Equipo e ser partícipes desta inesquecible experiencia. Desexamos de todo corazón que vos guste. Ata sempre!!!
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
4
Letras Galegas2016
MANUEL MARÍA
Nome Apelidos Nacemento Falecemento Ocupación Vocación Xéneros Lingua Primeira obra Última en vida
5
Manuel María Fernández Teixeiro Outeiro de Rei, 1929 A Coruña. 2004 Procurador Escritor Poesía, novela, teatro Galego Mariñeiro de Brétema Elexías á miña vida pequeniña
Homenaxe
Por Iria Barrio, Iria Otero, Laura Carballeira, Alba Crende e Paula López
Manuel María nace en Outeiro de Rei da Terra Chá (Lugo) o 6 de outubro de 1929, no seo dunha familia de labregos. Vive os seus anos da nenez e da adolescencia como calquera outro neno do mundo rural, coa única diferenza de que na súa casa non sufrirán nunca a miseria e a fame que coñecen a maioría das familias naqueles primeiros tempos da posguerra. En 1942 trasladouse a Lugo para estudar o bacharelato e aquí comezou a súa precoz carreira literaria participando, á idade de 20 anos, no ciclo de conferencias “Jóvenes valores lucenses”. Nesta primeira etapa da súa vida, publica o primeiro poemario dun poeta da nova xeración, Muiñeiro de brétemas (1950), co que se inaugura a denominada “Escola da Tebra”. En 1958 instálase en Monforte como Procurador dos Tribunais e ao ano seguinte casa con Saleta Goi. Nos axitados anos sesenta e setenta, Manuel María participa na reorganización política, na clandestinidade, dos partidos nacionalistas, e atende os chamamentos e peticións que lle chegan de todas as organizacións que, ao longo e ancho do país, andan a traballar pola recuperación cultural: desde impartir conferencias ou recitar poemas a presentar á Nova Canción Galega. A súa obra literaria diversifícase e multiplícase de acordo cos novos tempos: ensaio, narrativa, teatro... sen abandonar o cultivo da poesía. A súas actividades políticas culminaron coa súa elección como concelleiro en 1979. A súa participación nas campañas en defensa da lingua foi moi activa. Máis tarde, abandonou a militancia política para se dedicar por completo á actividade literaria e cultural. Manuel María é referencia imprescindíbel no panorama literario da segunda metade do século XX. Faleceu na Coruña o 8 de setembro de 2004.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Letras Galegas 2016
Os avós maternos
MANUEL MARÍA
ANACOS DA SÚA VIDA
A avoa María e o tío crego Xosé
Grupo de 3º de Bacharelato nos Maristas en Lugo
Con Novoneira e Piñeiro, 1955
Manuel María cos seus pais e irmáns
En Compostela, en 1952
No San Froilán en 1955
Manuel María, con 11anos de idade
Coa selección do Instituto de Lugo-1949
Con Uxío e Saleta, no Parque de Lugo
Recital en Betanzos, 1998
Con Suso Vaamonde
Tertulia no Kirss-A Coruña, 2002
Con Saramago
Recital en Xenebra, 1972
O día da voda, 1959
Nunca Máis
Día das Letras Galegas, 1964
Asinando nun colexio
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Elexías á miña vida
Despedida, 2004
Homenaxe
6
MANUEL MARĂ?A OBRA COMPLETA
Letras Galegas 2016
Obra poĂŠtica Č— Ç”ÇœÇ˜Ç“Çź 0$Äş $-* -Ä…/ ( . Č— Ç”ÇœÇ˜Ç•Çź *-- ) * $)/Č— Ç”ÇœÇ˜Ç—Çź -- # Č— Ç”ÇœÇ˜Ç—Çź 1 )/* Č— Ç”ÇœÇ˜ÇšÇź 0/* * / -) $-*Çť Ç— 1 )/*. Č— Ç”ÇœÇ˜Ç›Çź * 0( )/*. + -.*) . Č— Ç”ÇœÇ™Ç“Çź -(Ĺ ) + - $- ) 0 ',0$ - /$ (+* Č— Ç”ÇœÇ™Ç”Çź 0/* * ' - "*Çť Ä…'/$" Çź Ç— Č— Ç”ÇœÇ™Ç•Çź $ -* +- "*. Č— Ç”ÇœÇ™Ç•Çź *)/*. ) 0 -/* - )/ *0/- . +-*. . Č— Ç”ÇœÇ™Ç–Çź - $*Č— Ç”ÇœÇ™Ç—Çź Čˆ +* .ÄĄ " ' " '.* ($'$* -- $-*ȉǟ -$ 'Çź Ç™ Č— Ç”ÇœÇ™Ç˜Çź Čˆ . 0" . 1 ) 0 ' .ȉ -$ 'Çź Çœ Č— Ç”ÇœÇ™Ç™Çź Čˆ . '0" *.ȉ -$ ' ǔǗ Č— Ç”ÇœÇ™ÇšÇź Čˆ $(*)Çź +* / )*.* / (+*ȉǟ -$ 'Çź ǔǛ Č— Ç”ÇœÇ™Ç›Çź -* * 0( )/ ' Č— Ç”ÇœÇ™Ç›Çź . .*Äş*. ) " $*' Č— Ç”ÇœÇ™Ç›Çź --$" - Č— Ç”ÇœÇ™Ç›Çź */$ $ 1$ +* .ÄĄ *.Ä… - )/ " Č— Ç”ÇœÇ™ÇœÇź -.*. +- 0) + ÄĄ. ($)$!0) $*. Č— Ç”ÇœÇ™ÇœÇź -.*. +- )/ - ) ! $- . -*( 3 . Č— Ç”ÇœÇšÇ“Çź (*' Č— Ç”ÇœÇšÇ“Çź ) $Ĺ . * '0. * * !0. * Č— Ç”ÇœÇšÇ”Çź *. 'ÄĄ Č— Ç”ÇœÇšÇ”Çź ǜǜ +* ( . )0 ' -ÄĄ Č— Ç”ÇœÇšÇ”Çź *-) ' $-* . / / ./$(0Äş . (ĂĽ$. Č— Ç”ÇœÇšÇ•Çź . )0) / (+* + 5 ' $ $ Č— Ç”ÇœÇšÇ–Çź ' - 3 *)/- 3$./- Č— Ç”ÇœÇšÇ–Çź )!*-( +- 30 - ' ) - 0)# -$'' Č— Ç”ÇœÇšÇ–Çź $* ' (*- +*' - / Äş ȇ Č— Ç”ÇœÇšÇ–Çź )/*. -* *. + - '' *. *'*)$5 *. Č— Ç”ÇœÇšÇ™Çź * ( . + - *)./-0ÄĄ- 0)# + /-$ Č— Ç”ÇœÇšÇšÇź '$ -* . ' . Č— Ç”ÇœÇšÇšÇź * ( . Ĺ *0/*)* Č— Ç”ÇœÇšÇ›Çź / 1 )/* ) 0/-Ĺ . *( ./$ *. Č— Ç”ÇœÇšÇœÇź . -Ĺ . * 1 )/* $ Č— Ç”ÇœÇ›Ç•Çź . *'( +* / . 0/ $-* $ Č— Ç”ÇœÇ›Ç•Çź -.*. * '0( * 1 " '0( Č— Ç”ÇœÇ›Ç˜Çź ($Äş* Ä… 0)# )*./ '3$ Č— Ç”ÇœÇ›Ç—Çź )/$"0 $-* * - ''Ĺ ) Č— Ç”ÇœÇ›Ç—Çź '05 - .0. $/ Č— Ç”ÇœÇ›Ç™Çź -ĂĽ 0'*. + - 1 '$)#*.Č? *Č? (* Č— Ç”ÇœÇ›Ç™Çź $/0 ' + - 0)# /-$ 0 +$/ ' * *) ''* Č— Ç”ÇœÇ›Ç›Çź . 'Ĺ $ . 'Ĺ . * *0/*)* Č— Ç”ÇœÇ›Ç›Çź *) /*. * ' 0$-*" Č— Ç”ÇœÇ›ÇœÇź /0-)* Č— Ç”ÇœÇœÇ“Çź ) $*) $-* *)!*-/ (*. Č— Ç”ÇœÇœÇ”Çź *(+ ) $* *- ''*. $) -/ 5 . Č— Ç”ÇœÇœÇ”Çź $)*. +- ' - - * .Ä… 0'* !0/0-* Č— Ç”ÇœÇœÇ•Çź )3*'$Äş . Č— Ç”ÇœÇœÇ–Çź . '*)3 . * .*'+*Č— Ç”ÇœÇœÇ–Çź )/*'*3ÄĄ +*Ä…/$ Č— Ç”ÇœÇœÇ–Çź +-$( 1 - )0. Č— Ç”ÇœÇœÇ–Çź * ( . *(+*./ ' Č— Ç”ÇœÇœÇ—Çź )/$" . )/*. )/Ĺ ) Č— Ç”ÇœÇœÇ—Çź * ( . + - $ $-'' Ĺ . ' "* . Č— Ç”ÇœÇœÇ™Çź $Äş*Çź )' '05 )Ä… * Č— Ç”ÇœÇœÇšÇź *) /*. ĂĽ . *-/ . Č— Ç•Ç“Ç“Ç“Çź -Ä…/ ( . (0$Äş $-* Č— Ç•Ç“Ç“Ç“Çź ($Äş*. '05 .*( - Č— ǕǓǓǔǟ - +*Ä…/$ *(+' / ǔǜǘǓČ?ÇšÇœČšÇź
Č™Ç”ÇœÇ›Ç”Č?Ç•Ç“Ç“Ç“Čš Č— Ç•Ç“Ç“Ç—Çź ' 3ÄĄ . ĂĽ ($Äş 1$ + ,0 )$Äş Č™ . # Čš Obra dramĂĄtica
(Ten tamĂŠn obra ensaĂstica)
Č— Ç”ÇœÇ˜ÇšÇź 0/* * / -) $-* Č— Ç”ÇœÇ™Ç”Çź 0/* * ( -$Äş $-* Č— Ç”ÇœÇšÇ“Çź --$" 1 - Č— Ç”ÇœÇšÇ™Çź )# 1 5 !*$ * /- Ĺ ) Č— Ç”ÇœÇšÇœÇź 1 )/0- . .1 )/0- . 0)# .+$Äş /*3* chamada Berenguela Č— Ç”ÇœÇšÇœÇź 0/* /- . ) )/ ' * ).$)* /- $ $*) ' Č— Ç”ÇœÇšÇœÇź -. 0'0'Ĺ
7
Homenaxe
Galicia Galicia docemente estĂĄ ollando o mar: ten vales e montaĂąas e terras para labrar! Ten portos, mariĂąeiros, cidades e labregos cargados de traballos, cargados de trafegos! Galicia ĂŠ unha nai velliĂąa, soĂąadora: na voz da gaita rise, na voz da gaita chora! Galicia ĂŠ o que vemos: a terra, o mar, o vento... Pro hai outra Galicia que vai no sentimento! Galicia somos nĂłs: a xente e maila fala Se buscas a Galicia en ti tes que atopala!
Terra ChĂĄ A Terra ChĂĄ somentes ĂŠ: un povo aquĂ, outro acolĂĄ mil arbres, monte raso, un ceo chumbo e trĂĄxico no que andan as aves a voar. O resto ĂŠ soedĂĄ.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Letras Galegas 2016 ANACOS DA SÚA OBRA A TERRA CHÁ: DIMENSIÓNS
AVENTURAS E DESVENTURAS DUNHA ESPIÑA DE TOXO CHAMADA BERENGUELA (fragmento)
Ollada a Terra Chá dende as alturas
(...) (Folla de Carballo e Espiña de Toxo)
é semellante a un mar en calma.
Folla de Carballo: Son a Folla de Carballo agarimada do ar. A leve pinga de orballo sobre min se vén pousar. Espiña de Toxo: Eu son a Espiña de toxo, espiña de toxo arnal. Aínda que teño cara fera nunca fixen ningún mal. Folla de Carballo: Feridora, fera, mancas o ar co teu xeito de agulla. As andoriñas foxen de ti. Eu son mol. *0'' +*0. *. + 3 -*.ǻ Espiña de Toxo: Teño feitura de agulla porque así son máis delgada. Só por iso. Folla de Carballo: Todo o mundo che ten medo. Espiña de Toxo: Gardo e protexo, pola primavera, as miñas flores marelas. As miñas flores, para que saibas, son o sorriso da primavera. Os pegureiros son meus amigos. (...)
Pra medila só valen dúas mensuras: ¡ferrados de corazón, fanegas de alma!
O CUCO O cuco, cuco cuqueiro. O cuco, cuco, cucón. ¡Madrugón e cantareiro! ¡Cantareiro e madrugón! Óise pola carballeira o vello cuco souril ó nacer a Primaveira entre o Marzo e o Abril. ¡O vello cuco, cucou e moito máis cucará! ¡O cuco non me capou e nunca me capará! Polas mañáns ben cediño o cuco canta: “cú-cú”. ¡Como o teño por veciño eu trato ao cuco de tu!
O TOXO ¡Anque o toxo ten espiñas sorrí polas primaveiras con sorrisas mareliñas! aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
ALBORADA
O VENTO
Xogando na luz da alba con aguilladas de sombras muiñabas doces brisas no teu muíño de follas.
O vento que vén do mar é un airiño lixeiro. A Chaira ven enxugar o seu aquel mariñeiro.
Os ventos que non te oían,
Aínda non ten modales e non sabe ser sutil. ¡Roxe nos carballales nos amenceres de Abril!
depenicaban nas eiras garabullos de milleiros. Asubiaban os merlos alalás entre as silveiras. ¡E a preta noite morría aforcada nas cerdeiras!
O vento que vén do mar cando deprenda a cantar de beizos dun estornino.
O SOL Na vrao o sol é chumbo derretido e cae na terra pouco a pouco. A terra, co calor, perde o sentido. ¡O sol posúe a terra como un louco!
Homenaxe
8
Letras Galegas 2016
Actividades recollidas da unidade didáctica sobre Manuel María do Seminario Galán.
Seleccionadas polo Equipo de Redacción 1.- Resolve o encrucillado
A FALA O idioma é a chave coa que abrimos o mundo: o salouco máis fleve, o pensar máis profundo. O idioma é a vida, o coitelo da dor, o marmurio do vento, a palabra do amor. O idioma é o tempo, é a voz dos avós ¡ese breve ronsel que deixaremos nós! O idioma é un herdo, patrimonio do pobo, maxicamente vello, eternamente novo. O idioma é a patria, a esencia máis nosa, a creación común meirande e poderosa. O idioma é a forza que nos xungue e sostén. ¡Si perdemos a fala non seremos ninguén! O idioma é o amor, o latexo, a verdade, a fonte da que agroma a máis forte irmandade.
2.- Da agricultura vive toda a xente xa que dela saen os produtos básicos da nosa alimentación, entre eles o pan. Ordena os pasos a seguir ata que o pan estea na nosa mesa.
Renunciar ó idioma é ser mudo e morrer. ¡Precisamos a lingua si queremos vencer!
3.- Une cada depredador coa súa presa
9
Homenaxe
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Manuel María en
CÓMIC
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Letras Galegas 2016 Por Laura Carballeira, Iria Barrio, Iria Otero, Laura Álvarez, Ari Cabarcos e Sara Prieto
Homenaxe
10
Infantil-3
A CULTURA CASTREXA (AULA DE 3 ANOS) UN DÍA VISITÁRONNOS UNS CASTREXOS…
ÇÇÇÇÇÇ
CONTÁRONNOS MOITAS COUSAS E MÁIS QUE QUIXEMOS APRENDER!!
OS CASTREXOS VIVEN EN CASTROS E TEÑEN CASAS DE PEDRA E PALLA
11
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Infantil-3 APRENDEMOS QUE TRABALLABAN MOITO: SEMENTABAN, PESCABAN…
FACÍAN A SÚA PROPIA ROUPA,ARMAS E XOIAS…
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
12
Infantil-3 UNHAS CASTREXAS VIÑÉRONNOS ENSINAR COMO TRABALLABAN CO BARRO
E APRENDEMOS A FACER O PAN: MOEMOS, AMASAMOS E COCEMOS NO FORNO DE PEDRA
13
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Infantil-3 PERO SE MÁIS COUSAS DE CASTREXOS QUERES APRENDER MOITOS LIBROS TERÁS QUE LER!!
QUE DIVERTIDO É SER CASTREXOS!!
..E SE NOS QUERES VER TRABALLAR NO SEGUINTE CASTRO TERASNOS QUE ATOPAR! aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
14
Infantil-3 MIRADE CANTOS CASTREXOS ESTÁN A TRABALLAR!!
15
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Infantil-4
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
16
Infantil-4
17
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Infantil-4
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
18
Infantil-5
19
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-1ºA
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
20
Primaira-1ºA
21
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-1ºB
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
22
Primaira-1ºB
23
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-2ºA-B
Imos comezar este conxuro dando saltos de canguro. Eu boto unha cabaciña que atopei na miña hortiña. Pois eu boto esta araña que atopei no medio da lasaña. Eu teño esta cucaracha que encontrei nunha remolacha. Eu engado esta cobra que na miña casa sobra. Mirade que lingua de león atopei debaixo dun camión. Coa cola do caimán caerás, pataclán! Eu boto baba de caracol que atopei nunha col. Eu teño unha araña tan fea como unha castaña. Falta o ingrediente máis importante caca de elefante! Agora eu remexo e remexo como se fixera un queixo. Con todos estes ingredientes mañá caeranche os dentes.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Os de segundo facemos este conxuro para que o curso non sexa moi duro. Eu boto dous xeados para que todos estemos calados. Eu boto un morcego que está moi cego. Eu boto esta cabazota que parece unha pelota. Eu boto esta serpe na auga ben quente. Eu poño un escorpión que encontrei nun camión. Eu encontrei un sapo que estaba escondido nun trapo. Eu boto unha araña rica como unha castaña. Traio esta cabaza que atopei na miña casa. Eu poño un ollo de dragón que encontrei nun caixón. Con este calcetín o Samaín non ten fin. Eu poño un cacho de pan duro que fará mellor este conxuro.
Nenos e nenas de 2ºº
Traballos das Aulas
24
Primaria-2ºA-B
Nenos e nenas de 2ºº
25
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-2ºA-B
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
26
Primaria-3ºA A NATUREZA NA POESÍA DALGÚNS LUCENSES HOMENAXEADOS NAS LETRAS GALEGAS MANUEL MARÍA- 2016
XOSÉ MARÍA DÍAZ CASTRO- 2014
27
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-3ºA UXÍO NOVONEYRA- 2010
LUÍS PIMENTEL- 1990
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
28
Primaira-3ºA AQUILINO IGLESIA ALVARIÑO- 1986
LEIRAS PULPEIRO- 1983
29
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-3ºB
... Os de 3ºº B…
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
30
Primaria-3ºB
31
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-4ºA MANUEL MARÍA 4ºA Na nosa clase, coma en todo o cole, fixemos neste curso moitas actividades para homenaxear ao gran poeta chairego Manuel María, escritor a quen se lle dedican, como sabedes, as Letras Galegas deste ano 2016. Unidades didácticas, visita á Casa-Museo, recitado de poesías, elaboración dunha gran pancarta para a colocar na praza da Constitución... Unha das que máis nos gustou foi a elaboración de cartaces sobre a figura de Manuel María que logo foron expostos en distintos establecementos comerciais da vila. Por parellas -tamén houbo un grupo de tres-, e coa axuda do profe, fomos escollendo entre as moitas poesías que escribiu Manuel María e puxémonos mans á obra. Este foi o resultado.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
32
Primaria-4ºA FOTOGRAFICA ACTIVIDADES CURSO
DO N E A OIT MENT C S O E N TA M E R E T E A INI M A Como dixemos na páxina anterior, foron moitas as actividades que fixemos. Ademais da xa explicada anteriormente dos cartaces, podedes contemplar a través desta reportaxe fotográfica distintos momentos dos que disfrutamos coa realización doutras. Por exemplo: -A visita á Casa de Hortas, en Outeiro de Rei (onde naceu Manuel María) e tamén ao Centro de Interpretación da Reserva da Biosfera Terra do Miño, en Lugo, que está na parte dereita desta páxina. -A nosa participación na elaboración do gran mosaico dedicado a Manuel María, que foi colocado na fachada interior do Cole, fotos que podedes ver na parte esquerda. -Debaixo desta, unha única foto dos de 4ºA na que non estamos traballando, precisamente, senón disfrutando dun rico chocolate con churros, invitación do Cole por ter posto a mesa en distintos grupos e turnos durante os recreos. -Abaixo de todo, van dúas fotos que dan testemuña da realización da nosa pancarta en homenaxe a Manuel María. A poesía escollida foi “Outono” e a partir dela debuxamos e pintamos. -Por fin, encabezando este texto, podedes ver a un grupo de nenas e nenos da clase escoitando entusiasmados as fermosas melodías de Mini e Mero. E aínda o que nos queda ata fin de curso...
33
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-4ÂşB
“AVENTURAS E DESVENTURAS DUNHA ESPIĂ‘A DE TOXO CHAMADA BERENGUELAâ€?
Ola:
Estes que vedes na fotografĂa somos os alumnos de 4ÂşB, estamos no ensaio da obra de teatro ,0 +- + - (*. + - ' - - * ÄĄ . /- . ' " .Çź $ * ./ )* )0 ' -ÄĄ Çź que poĂąeremos en escea o dĂa 27 de maio, ĂĄs 7 da tarde, no Auditoro Municipal, coincidindo co acto de entrega de premios do XVIII Certame BenjamĂn Paz que organiza o noso Cole. Ă?mosvos contar de que trata: Berenguela ĂŠ unha espiĂąa de toxo que ten un desencontro cunha folla de carballo moi presumida, pelĂŠanse e a pobre espiĂąa acaba inxustamente detida e vilipendiada por revoltosa. Todos os poderosos abusan dela: o xuiz, o alcalde, o recaudador de impostos, o cura e os gardas. Cargada de cadeas, amarrada cunha corda e pechada no cĂĄrcere onde botarĂĄ cen anos. Cando estĂĄ a punto de desesperar aparece na sĂşa cela o EspĂrito do Monte que a libera e a esconde no mĂĄis profundo da fraga onde ninguĂŠn poderĂĄ atopala xamais.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
34
Primaria-5ºA
PRECISAMOS VIVIR!!! Son un oso polar. Estou en perigo de extinción polo cambio climático. O xeo derrétese coa calor e quédome sen casa onde vivir.
Somos lobos. Gústanos vivir en manadas. Sempre nos consideraron un perigo pero como necesitamos alimentos temos que buscalos. Pido que nos deixen unhas zonas afastadas onde poda vivir e que non as queimen cos incendios. Somos animais sociais, non nos teñas xenreira. Eu son unha lontra. Pódesme atopar en diversas augas de Galicia. Nos ríos busco o alimento que son os peixes.Pódome quedar sen el polos pesticidas que contaminan a auga. Axúdame, non contamines o meu hábitat natural. Ola! Son un acivro. Eu son coñecido polos meus froitos. Medro lentamente e podo alcanzar os dez metros de altura. Teño un porte piramidal e un tronco recto. Son perenne, ademais o borde das miñas follas son espiñosas. Caracterízome polo meu froito de cor vermella intensa, o cal é tóxico. E o meu gran problema ao que me enfrento é que estou en perigo de extinción. Non contamines nin me cortes, e respétame. Son a herba de santiago. Pódesme atopar en terreos húmidos como prados, lameiros e nas beiras dos camiños. Teño flores desde o mes de maio ata o de agosto e as miñas flores desprenden un recendo lixeiro. Sirvo de alimento as larvas de avelaíña e elas deféndenme dos preeiros.
35
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-5ºA Son un mexillón de río. Pódesme atopar en moitos ríos de Galicia, sobre todo no Miño. Son quen de vivir 150 anos e podo filtrar un litro de auga por hora, deixándoa limpa e cristalina. Son moi importante para a vida do río. Tedes que coidarme! Son un nenúfar branco. Vivo nas lagoas, pantanos, regatos de corrente lenta. Como di o meu nome, son de cor branca e úsanme como elemento decorativo. Son moi bonito e quero que me coides para non desaparecer.
Son un oso panda. Un animal mamÍfero, carnÍvoro. Son unha especie que está en perigo de extinción. O meu principal alimento é o bambú aínda que tamén me alimento de froitos, pequenos mamíferos, peixe e insectos. Son un trepador, pero rara vez me subo ás árbores. Ola! Son un lince ibérico. Son un felino salvaxe. En moitas ocasións compáranme co gato doméstico, ainda que son maior. Conservo un aspecto robusto. Son orixinal de España, aínda que un dos maiores problemas aos que me enfrento é precisamente que estou en perigo de extinción, e hai poucos exemplares no país. A miña dieta é carnívora e son especialista na caza. Respétame e coídame. aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
36
Primaria-5ºA Son un estalote, As miñas flores teñen forma de tubo e tardo uns dous anos en medrar. Teño moitos nomes: baloco, croque, dedaleira, milicroque… Hai uns séculos, fun utilizada como planta medicinal. As miñas sementes espállaas o vento. Axúdame a sobrevivir.
Eu son unha balea azul. Son o animal máis grande do mundo. Estou en perigo de extinción porque destrúen os meus hábitats naturais e porque me capturan para usarme como alimento.
Eu son a venus atrapa moscas. Medro no suroeste dos EEUU. Aliméntome de insectos. Son unha planta carnívora. Estou en perigo de extinción pola culpa dos insecticidas, porque matan os insectos que é o meu alimento, e dos herbicidas porque matan as plantas.
37
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-5ºB
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
38
Primaria-5ºB
39
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-6ºA VISITA A COOPERATIVA DO VAL EN NARÓN.
O pasado día 17 de abril , os alumnos/as de quinto e sexto fixemos unha visita guiada ás instalacións desta cooperativa, pasámolo en grande e tivemos a ocasión de ver algo novedoso para nós. Outra maneira de facer as cousas… QUE É A COOPERATIVA ? A Cooperativa do Val é unha asociación autónoma de persoas que se uniron voluntariamente para formar unha organización democrática cuxa administración e xestión se leva a cabo da forma que acordada polos socios. A propiedade desta empresa ten carácter de conxunto, é dicir, a empresa posúena todos os membros: todos os socios gobernan, e teñen igualdade en canto a dereitos, obligacións e peso nas decisións: un voto por membro. Estas decisións tómanse de forma totalmente democrática.
A súa historia OS
COMEZOS E A EVOLUCIÓN
A Cooperativa fúndase no ano 1973 por iniciativa dunha vintena de persoas que apostaban pola cooperación, e querían dar
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
servizos aos veciños do Val e do contorno.O 25 de abril do ano 1973, celebrouse unha xuntanza na casa de Don Amancio, profesor de matemáticas nun colexio. O 18 de novembro de ese ano, firmouse a Acta de Constitución Definitiva da Cooperativa. A semente que espallaba Manuel Domínguez ía prendendo e a finais do ano 1973 constitúese formalmente a Cooperativa Agraria de O Val cun total de 123 socios. Os Estatutos elabóranse dacordo coa lei vixente naqueles tempos, e o sistema de funcionamento interno fíxose seguindo o modelo das Caixas laboráis Vascas. A cooperativa nace como un pequeno almacén en base as aportacións e o moito traballo dos veciños. A aportación primeira que realiza cada socio é de 1.000 pesetas=6 . Este sirve de punto de venta de distintos artículos e produtos relacionados co campo: abonos, pensos, sementes, etc. Nestes primeiros anos conta cun cadro de personal dunhas cinco persoas que vai medrando progresivamente ata as 40 que compoñen na actualidade a plantilla da Cooperativa. Aló polo ano 1975 empezou a funcionar o que sería xérmolo da actual Sección de Creto. Esta sección comezou cun capital social de 600.000 pesetas
Traballos das Aulas
40
Primaria-6ºA e na actualidade pasa dos 20 millóns de euros. No ano 1979 comenzou a funcionar a sección de maquinaria. Nun principio dispuñase dun tractor cos seus aperos que se mercaron ó travesó dunha subvención pola producción leiteira. A Cooperativa segue mellorando en instalacións e evolucionando ao ofertar cada vez máis servizos e novos artigos Isto foi así ata finais da década dos 80 e comezos dos 90, cando se impuxeron as cotas leiteiras e os socios comezaron a abandonar o sector. Os anos 80 marcan un cambio cara ó futuro. A Cooperativa adquire terreos lindantes co almacén principal e vai construíndo a primeira área comercial así como ampliando o espazo destinado ó almacén, pasando dos 150 m aos 2.500 m. Actualmente, a Cooperativa conta cunha superficie de área comercial de 4000 metros cadrados. No ano 95 créase a Sección de Horta. Constrúese unha nave de 1.000 m de superficie, adaptándoa ás necesidades da sección (cámaras de frío, báscula, transporte, etc.) e iníciase un proceso de comercialización do producido no seo da Cooperativa. Nesta seccion recollen os productos que os socios cultivan nas súas hortas ( leitugas, tomates, etc…) para realizar conxuntamente o proceso de comercialización, No ano 97 créase un Supermercado cunha superficie de 400 m2, pero en menos de dous anos ampliouse ata os 750 m2, pola forte demanda dos socios, o que lle permite ofrecer cada vez máis servizos: frutería, charcutería, carnicería, pescadería, bollería, etc. En 2005 a Cooperativa instala un viveiro de 1.200 m 2 nunha finca de 5 hectáreas para colleitar planta para as súas agrotendas e así cubrir todo o ciclo, desde que se sementa ata que se vende ao consumidor, con producción no interior e exterior do invernadoiro. No ano 2010 a Cooperativa leva a cabo un importante cambio na sua estructura: a antiga sección de Horta pasa a ser dende maio dese ano unha Cooperativa agraria independente denominada Cooperativa do Campo Galego O Val Narón, S.C.G., dirixida polos propios agricultores e independente da Cooperativa Santa María do Val, estrutura que conserva ata a actualidade.
41
Traballos das Aulas
Obra Social: Fundación Terra de Trasancos
No ano 1992 xorde a iniciativa por parte da Cooperativa do Val de constituír unha Fundación, a Fundación Terra de Trasancos, Dentro da Cooperativa, canaliza as actividades de obra social, e cuxo obxectivo fundamental consiste na promoción social e cultural de toda a área da Cooperativa, integrada polo Concello de Narón e as súas áreas . A Fundación Terra de Trasancos está promovida pola Sociedade Cooperativa Galega Sta. María do Val e administrada por un padroado e varios particulares promotores. Os seus fondos proceden das achegas anuais do Fondo de Educación e Promoción da Sociedade Cooperativa Galega Sta. María do Val, das axudas das Administracións Públicas e de empresas privadas da zona. Realízanse diversas actividades para todo tipo de idades. Talleres de memoria, ximnasia terapéutica, informática, ioga, aeróbic, psicomotrocidade, "cantareiras", teatro, bailes, excursións... A Fundación tamén ofrece diversos servizos como: barbaría, odontoloxía, fisioterapia, estética, ximnasio…. A nós alumnos e alumnas de sexto, pareceunos moi proveiosa esta visita, pensamos que o cooperativismo é unha boa forma de dinamizar ao vecinos e veciñas dos pobos, unha maneira de mellorar as súas condicións de vida en xeral. Podemos afirmar que este exemplo, nos podería dar ideas que se poderían aplicar en moitos lugares da nos aterra que estamos vendo como se vai abandonando a pasos axigantados. Alumnos e alumnas de 6ºA
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Primaria-6ºB 2ª PARTE DOS CHISTES MAIS ENXEBRES
AUTORES: Nerea, Lucía, Pepe, Fermín, Noela, Adrián, Carla P.
*Era un home tan gordo, tan gordo, tan gordo, que cando se subía nunha báscula ésta poñía: “CONTINUARÁ...” *Cal e o colmo dun electricista? Que a súa muller se chame Luz e que os seus fillos lle sigan a corrente. *Cal e o colmo dun cabalo? Ter silla e non poder sentarse. *Que fai King África nun zoolóxico? EL COCODRILO!!! *Porque os buzos se tiran ao mar de espalda? Porque se se tiran de cara pegan na lancha. *Na escola: -Nenos copien a tarefa para mañá! -Non mestra, súbaa ao facebook e etiquétenos! AUTORES: Jairo Carracedo Rañal, Óscar Lobato Ramudo, Diego Maseda Goás, Javier Cabarcos de Vicente, Sergio Lamas Vigo e Raúl Lopez Vivero
A contaminación
Por ALEJANDRA RODÍGUEZ
A contaminación é a introdución nun medio calquera dun contaminante; é dicir, calquera substancia ou forma de enerxía con potencial para provocar danos, irreversibles ou non, no medio ambiente. Tipos Contaminación atmosféricaǻ $Ȑ da ás emisións atmosféricas. Os contaminantes principais son os produtos de procesos de combustión convencional en actividades de transporte, industriais, xeración eléctrica e calefacción doméstica, a evaporación de disolventes orgánicos e as emisións de ozono e freóns. Contaminación do medio hídrico. Presenza de contaminantes na auga (río ou mar). Os contaminantes principais son os idoidos industriais (presenza de metais e evacuación de augas a elevada temperatura) e augas servidas (saneamento de poboacións). Contaminación do solo. Presenza de contaminantes no solo, principalmente debidos a actividades industriais (almacéns, verteduras ilegais), vertedura de refugallos sólidos urbanos, produtos fitosanitarios empregados en agricultura (abonos e fertilizantes químicos) e xurros das actividades gandeiras.
EXPERIMENTO PANNC Ingredientes:
Laranxa, Limón, Amoníaco, Vinagre, Aceite, Lixivia, Lombarda.
Pasos: 1. Comprar lombarda. 2. Cocemos a lombarda ata que ferva. 3. Mais tarde quitamos a lombarda da pota e quédanos a auga de cor violeta. 4. Temos que poñer seis vasos enriba da mesa. 5. Botamos a auga da cor violeta nos seis vasos. Imos botar a auga agora nos seis vasos: ȗ No primeiro vaso botamos a lixivia . ȗ No segundo botamos vinagre. ȗ No terceiro amoníaco. ȗ No cuarto aceite. ȗ No quinto laranxa. ȗ No sexto limón. E así saen diferentes cores segundo vedes nas imaxes. AUTORAS: Paula López, Alba, Naiara, Noa e Carla Mosteiro
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
42
Primaria-6ºB
animais raros
ajolote
ave picozapato
serpe de arbustos
jerbo pigmeo egipcio
io
espinosos
superb bird of paradise
pulpo telescopio
Ajolote: é orixinario dos lagos de México. Tamén é coñecido como “peixe andante”, aínda que se trata dun anfibio. É omnívoro. Mide entre 25 e 30 cm. Picozapato: destaca polo seu pico en forma de zapato, ao que lle debe o seu nome. Nidifica no chan e normalmente pon dous ovos. Ten a súa orixe e hábitat en África.
Jerbo Pigmeo Egipcio: destaca polas súas orellas e patas grandes. Viven en África ou Asia. Aliméntase de semillas, insectos é vexetais. Non usan as súas patas dianteiras para desprazarse, senón que usan as patas traseiras.
Superb Bird Of Paradise: é un paxaro que se fai un abano. É unha pequena ave duns 26 cm. Vive en bosques tropicais de Nova Guinea.
Serpe de Arbustos espinosos: é una serpe dotada con pinchos ao longo do corpo. É velenosa e non existe antídoto para o seu veleno. Vive en África sub-sahariana.
Pulpo Telescopio: O seu hábitat atópase nas zonas tropicais dos océanos Índico e Pacífico de 100-2000 metros de profundidade. O seu corpo é transparente e os seus ollos son tubulares. Mide uns 30 cm.
AUTORES: Gabriel, Carlota, Alejandra, Ari e Sara
(Por: Gabriel, Carlota, Alejandra, Ari e Sara)
César Felipe Millán Favela
Máis coñecido como César Millán, naceu en Culiacán, Sinaloa o 27 de agosto de 1969. É un entrenador canino mexicano. É coñecido pola súa serie de televisión “EL ENCANTADOR DE PERROS”. É o coautor do libro “EL CAMINO DE CÈSAR”. Creceu nunha granxa con cans e a mediados do anos 90, inaugurou o “CENTRO PSICÓLOGO CANINO”. Sente un agarimo moi especial polos cans agresivos como Pitbull, Doberman e Pastor Alemán. POR QUE FIXEMOS A SÚA BIOGRAFÍA? Decidimos facer a súa biografía porque pensamos que é un exemplo de ídolo. Grazas ao seu programa aprendemos máis sobre os cans e como domesticalos. AUTORAS: Uxía Debasa, Rebeca González e Paula Santomé.
43
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Aula Apoio
MANUEL MARÍA EN PICTOGRAMAS Manuel María encontrou diversas formas de expresarse a través dos nos@s alumn@s, coa pintura…
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Traballos das Aulas
44
Aula Apoio coas súas palabras e con Pictogramas!!!
45
Traballos das Aulas
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Orientación QUE É ESTUDAR? Por Nila González, Orientadora do noso Colexio e da EEI de Vilalba $ * $ $*) -$* ,0 estudar é exercitar o entendemento para comprender as cousas. Uf... que complicado! Comprender as cousas, iso debe ser a clave de todo. E ademais as cousas pódense comprender en diferentes graos: un pouquiño, algo máis, bastante, moito.... e moitísimo! Cando comprendemos unha cousa moitísimo seguro que non se nos esquece máis na vida, e entón aínda que ao principio nos coste non teremos que facer moito esforzo para gardala na memoria (seguro que a todos se nos acorda cando aprendimos a andar en bicicleta….). Ou dito doutra maneira... se temos que facer moito esforzo para gardar unha información na memoria é porque seguramente non a comprendemos o suficiente. Entón, que teremos que facer para comprender ben as cousas? Imos ver… Que non é estudar? Estudar non consiste en aprendernos de memoria un texto que para nós non ten moito sentido e que seguro que esqueceremos ao día seguinte. Polo tanto estudar non consiste en pasar horas diante dun libro lendo un texto un montón de veces e despois intentar memorizalo tal cal, palabra por palabra.
teñan significado e sentido para nós, que xa fosen comprendidas, e que sen dúbida irán medrando a medida que incorporemos nova información e novos coñecementos. Que necesitamos para saber estudar? Para estudar precisamos de dúas cousas: as ferramentas axeitadas e saber como 0/$'$5 ' . ș(ą/* *Ǽ /ą )$ .ǻǻǻȚǻ $"0 ' xeito que os anzois e as redes son as ferramentas dun mariñeiro, ou a paleta e os andamios as ferramentas dun albanel, os estudantes tamén deben utilizar as súas propias ferramentas para estudar: dispoñer de libros, lápis e bolígrafos, papel, etc. Ademais deberán ter tamén un horario e un lugar axeitado onde poder estudar, e un método e unhas técnicas que faciliten o estudo. Imaxinas un mariñeiro sen anzois, sen redes ou sen barcos...? Poderíase pasar todo o día no mar dando voltas dun lado para outro que non ía pescar nin un peixe. Pois igual lle sucede a un estudante que non
O coñecemento é como un edificio que se constrúe. O noso coñecemento (os pensamentos, as ideas, o saber...) témolo que ir construíndo pouquiño a pouco como se dun $!$ $* . /- / . ǻ ) (*$ + ,0 )$ĺ*. imos asentando unhas ideas novas sempre enriba doutras máis vellas, é dicir, relacionándoas con outras máis vellas que xa teñamos asentadas no noso saber, que xa aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Orientación
46
Orientación sabe utilizar axeitadamente as ferramentas que nos axudan a aprender, a elaborar a información que recibimos para convertela no noso coñecemento (o tesouro máis grande que nos vai acompañar durante a nosa vida). Para ter éxito no estudo, un bo/a estudante necesita: 1. Ter o ánimo axeitado: motivación, interese, atención... e pensar sempre que estudamos para nós mesmos, para ter o noso propio tesouro… 2. Ter un lugar apropiado para estudar, no que esteamos cómodos e, a ser posible sen distraccións adicionais. 3. Ter un método e utilizar unhas boas técnicas para estudar textos (leccións, temas...): - Ler de xeito comprensivo, entender é fundamental. - Apoiarse en información visual, auditiva ,artística ou informática en función do que se necesite en cada caso..
non é máis que unha comprobación do que xa sabemos facer). ACTIVIDADE Pensa noutras analoxías que poidan ter relación coa actividade de estudar... ímosche propoñer algunhas para que ti mesmo/a busques as relacións: ȗ ./- ( )/* +*-/$1*ǽ 0)ȟ0)# /' Ȑ ta necesita adestrar todos os días e facelo dun xeito organizado para poder gañar nas probas dun campionato. ȗ ./- ( )/* (0.$ 'ǽ + - +- ) - tocar ben un instrumento, o músico tenlle que dedicar varias horas ao día, e seguir un método progresivo. ȗ )0/-$ $Ł) #0( ) ǽ + - ,0 0) '$( )Ȑ to sexa de proveito para o noso corpo, este terá que asimilalo e facelo seu (comprendelo). Non basta con metelo na boca, tragalo e esperar a que o corpo se desfaga del (iso sería unha indixestión!). ȗ *)./-0 $Ł) 0) $!$ $* ș*0 0)# $Ȑ dade).
- Axudarse dos subliñados para seleccionar o máis importante. - Facer un esquema ou un mapa conceptual para sintetizar de forma gráfica un tema. - Elaborar un resumo dun tema. - Saber en que momentos repasar unha información relevante para non esquecernos dela. 4. Utilizar estratexias e un método para resolver os problemas de matemáticas. 5. Saber prepararnos ante un exame: repasar a tempo, relaxarnos, concentrarnos... e ter confianza en nós mesmos (o exame
47
Orientación
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Certame Benjamín Paz
Certame Literario Benjamín Paz
Modalidade: DEBUXO-PREMIO DAVID DÍAZ VÁZQUEZ
ACTA DA REUNIÓN DO XURADO No CEIP Antonio Insua Bermúdez, segundo convocatoria realizada polo referido centro, ás 19.00 horas do día 11 de maio de 2016 reúnense os membros que compoñen o Xurado do XVII Certame Benjamín Paz, integrado por:
OUTROS ACORDOS: deliberacións, este Xurado acordou:
Accésit:
OUTORGAR OS SEGUINTES PREMIOS: Modalidade: POESÍA
Modalidade: NARRATIVA
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Certame B. Paz
48
Certame Benjamín Paz
Un paseo pola aldea Collo o paraugas, bótome a andar conto as cousas que podo ollar. Camiño das Carpaceiras, atraveso prados e leiras. Subo polas medorras, paseo o seu pinar onde os esquíos andan a xogar. Vou cara as brañas, paso o regato pequeno, pían os paxaros, canta o cuco. Á fonte de Sande chego e nela bebo.
UN DÍA DE FESTA
Paxariño pequeniño, a onde vas meu marqués? Pequeniño paxariño, por que falas portuxés?
M A N U E L
Amigo cantareiro, febreiro logo vai chegar. Viches, meu serio amigo, xa aprendiches a cantar.
M A R I A
CEIP Antonio Insua Bermúdez Métome na carballeira de Portela, acivros, salgueiros, carballos vellos. Cantas cousas veso nela! Fozadas dos xabaríns, niños de merlos nas silveiras flores nas xestas, nas toxeiras... Só é un anaquiño do que podo contar.
MEU AMIGO PAXARIÑO
Paxariño piareiro, co teu canto embelesante, salirasme cantareiro, e tamén algo galante. Paxariño pequeniño, a onde vas meu marqués? Pequeniño paxariño, por que falas portuxés? CEIP Antonio Insua Bermúdez
CEIP Antonio Insua Bermúdez
49
Certame B. Paz
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
En que ano empezaches a traballar no Instituto? No ano 2000. Como foi que chegaras a este Instituto para traballar? Puídeno elixir grazas á nota da oposición. Cantos anos levas en total no Ies Basanta Silva? Pois levo 15 anos. Como se che dá ser director e profesor de educación física a vez? Ás veces é compricado, pero, en xeral, ben. Se tiveras que elexir entre director e profesor de educación física que elixirias? Profesor. Como son os alumnos e alumnas do instituto? Son bos rapaces. Cal é a túa función como director? A principal: representar ao centro. Como foi a experiencia no tempo que levas como director do IES?
Marcos López Director do IES BASANTA SILVA DE VILALBA Leva quince anos no IES Basanta Silva. Os últimos oito, formando parte do Equipo Directivo, primeiro como Xefe de Estudos; agora, como Director. Cando se cumplen 50 anos da fundación do Instituto, pensamos que sería moi interesante falar coa persoa que exerce as tarefas de dirección no momento da efeméride. Onde naciches? En Lugo. En que colexio estudaches primaria? E secundaria? No colexio de Paraday e no Instituto Lucus Augusti, ambos en Lugo. Que foi o que che fixo ser profesor? Por tradición familiar. Como foi a túa experiencia durante a carreira universitaria? Moi satisfactoria. Que é o que máis che gusta da túa profesión? A vinculación ao deporte.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Positiva, aprendín moito. Cantos anos levas séndoo? Levo catro anos. Gústache selo? Pois a verdade é que si. Que se sente no cargo? Sentimento de responsabilidade. Que é o que máis che gusta do teu traballo? A defensa do ensino público. E o que menos? Resolver conflitos. Como é a relación entre o instituto e as familias? Existe un divorcio entre ambas. Cal é o maior problema ao que te enfrontaches dende que estás no instituto? Unha agresión con arma branca. Antes de ser profesor, tiveches outro tipo de traballo? Si, monitor de natación. Déche clase nalgún instituto máis? Si, Ollos Grandes, en Lugo. Fuches alumno do IES Basanta Silva? Non.
Entrevista
50
Redacción de A PRAVIA que realizaron a entrevista
Que destacarías do Instituto para eses que teñen medo do cambio de Primaria a Secundaria? Que van estar protexidos e atendidos polo profesorado. Dende cando o nome IES Basanta Silva? ) ǔǜǚǙǼ )* * ( 0 ) ( )/*Ǽ 0-$*. ( )/ ǻ Como cambióu o Instituto nestes últimos anos? . ) 0 ( /-ġ 0' ( / *. +-* ' ( . unha cuarta parte. Que destacarías como máis positivo do IES Basanta Silva? As instalacións deportivas.
Máis das que eu quixera. Estás contento coa túa tarefa de director ou preferirías estar todo o tempo no ximnasio? Estou satisfeito, pero hai días que son duros. A que idade empezaches a dar clases? Aos vinte e catro anos. E como director? Aos trinta e seis. Poderíanos contar moi brevemente a túa biografía? (Onde naciches, onde viviches, onde estudaches, etc…)
Cal é a matrícula actual do Instituto?
Nacín en Lugo, como xa dixen, no ano 1976. Son fillo de traballadores e vivín nun barrio desfavorecido economicamente da cidade moitos anos. Estudei Primaria nun centro da periferia con problemas graves de disciplina e depsois no Instituto Masculino de Lugo. Finalmente decanteime por estudar INEF na Coruña , xa que o deporte fora o meu compañeiro incansable. Rematei a carreira e dubidei entre ser bombeiro ou profesor… E ata agora.
Actualmente o total do alumnado ascende a 580.
Cal foi o teu millor ano como Director do Instituto?
Que cambios experimentou?
O presente curso escolar 2015-2016.
En descenso dendo o ano 2000 cun pequeño reunte este ano.
E o pior?
Que é o que máis che gusta do teu traballo como docente? Poder relacionarme con xente nova. Que outras actividades realizas fora do Instituto? Actividades deportivas.
Como é a maioría do alumnado actual? Rapaces novos cheos de ilusións. Cantas broncas tes que botar cada día?
51
Entrevista
O 2012-2013. Aspectos positivos e negativos do cargo de Director? Como aspecto positivo citaría a capacidade para crear. Na parte negativa, a responsabilidade.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Aspectos positivos e negativos do Instituto? Positivo, a proximidade a Lugo. Negativo, o tamaĂąo. Como son as instalaciĂłns con que conta o instituto? Amplas pero antigas. Cantos membros conforman o equipo directivo do Instituto? Catro. PodĂasnos describir brevemente as principais liĂąas que incluĂches no proxecto de direcciĂłn? Romper co inmovilismo sofrido no Ăşltimo lustro.
CĂłnstanos que ĂŠ un programa moi amplio e variado, a ocasiĂłn ben o merece. Pero o seu traballo vos darĂa, non? Temos para elo o mellor equipo co mellor capitĂĄn: Carlos GĂłmez Osa. E sobre a gran exposiciĂłn do Auditorio, que nos podes dicir? Que ĂŠ entraĂąable e manifesta a evoluciĂłn e informatizaciĂłn do ensino. Pola parte que nos toca, temos que agradecerlle ao IES que nos teĂąa invitado a presenciar varias delas.
Cantos profesores imparten clase no Instituto? Cincuenta e oito. E persoal non docente Sete. De que te sentes mĂĄis orgulloso? * ( 0 ,0$+* $- /$1*Çť Aquelo que cambiarĂas xa‌ A actitude da xente respecto do ensino. Este ano estades a celebrar o 50 Aniversario da inauguraciĂłn do IES? PoderĂasnos resumir as actividades que estades programando ao respecto? Pois hai moitas. A destacar: murais, ponencias, exposiciĂłns fotogrĂĄficas, tetaro, cine, mĂşsica‌
Para rematar, aĂ van unhas preguntas rĂĄpidas que lles facemos a todos os entrevistados: -Un tipo de mĂşsica? ROCK -Unha canciĂłn?
-Un cantante ou grupo muisical? Č&#x; -Unha comida? -Unha bebida? ALBARIĂ‘O -Unha cor? AZUL -Un olor? -Un equipo de fĂştbol (ou outro deporte)? -Un sitio de Galicia? A CUROTA (RIVEIRA) -Un lugar da Terra ChĂĄ? -Por Ăşltimo, un momento histĂłrico importante que queiras destacar? s Çź s Č? Çť MOITAS GRAZAS, MARCOS, POLA TĂšA COLABORACIĂ“N, E ATA O VINDEIRO CURSO!!!
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Entrevista
52
Que lindo ĂŠ ler!
ÂĄBUENOS DĂ?AS, PRINCESA!
IVĂ N, EL AVENTURERO Maite Carranza
IvĂĄn el aventurero ĂŠ un libro no que che enseĂąa que non sĂł es ti senĂłn que tamĂŠn son os demĂĄis. A min gustoume porque vese que IvĂĄn quixo cumplirlle o capricho ĂĄ sĂşa amiga. Se non pensara nos demais, non o farĂa. Viaxou a China por unha laranxa, e puxo en perigo a sĂşa vida. Eu recomĂŠndollo a todos os nenos e nenas que non pensan nos demais senĂłn que sĂł pensan neles mesmos.
Hai dous anos, un grupo de cinco amigos coĂąecĂŠronse e formaron un '0 # ( *Ç˝ Čˆ ' '0 '*. )Č? *(+- ) $ *.ȉǝ -* "*- 3 )*) ĂŠ coma sempre, e xa non saben se poden confiar uns nos outros... Valeria ten medo de que, ao deixarse levar polo que sente, poda traizoar ĂĄ sĂşa mellor amiga; Bruno ilusiĂłnase cunha historia de amor que non da resultado; MarĂa ĂŠ o patiĂąo feo que busca o seu lugar, mais tamĂŠn esconde algĂşn que outro segredo; ElĂsabet pega un cambio radical e non estĂĄ acostumada a que lle digan que non; RaĂşl ten que tomar algunha que outra decisiĂłn e non quere equivocarse esta vez; e Ester 1$1 0) Čˆ (*- $(+*.$ ' ȉ ,0 '' gustarĂa ir berrando aos catro ventos. Gustoume moito este libro porque estĂĄ cheo de sorpresas. RecomĂŠndollo a calquera persoa ĂĄ que lle apeteza pasar un bo rato.
LAURA CARBALLEIRA, 6ÂşA
CARLOTA MILLOR, 6ÂşB
EL DIARIO DE GREG EL DIARIO DE GREG, ĂŠ unha novela moi ilustrada con debuxos sinxelos e moi graciosos, que plasmou en papel o seu autor Jeff Kinney. Greg ĂŠ un adolescente de 12 casi 13 anos que empeza 1Âş da ESO xunto ao seu mellor amigo Rowley. Greg vive cos seus paĂs e cos seus dous irmĂĄns: Rodrik de 18-19 anos e o seu irmĂĄn pequeno Manny de 2 anos e medio. A min esta novela pareceume sinxela, graciosa e fĂĄcil de collerlle a onda. Por iso recomĂŠndolla a todos os lectores. PAULA SANTOMÉ, 6ÂşB
DON QUIXOTE DA MANCHA
EL DIARIO DE GREGG-NÂş9
Â? Çť Çź Č? Çť Č? Çť Âť Çź QUIXOTE CABALGA SOBRE O SEU CABALO CHA Šs AMIGO SANCHO PANZA.
Carretera y manta Ê o noveno libro da colección Diario de Greg. É un libro entretido e fåcil de comprender con diversas ilustracións que fan måis levadeira a lectura. Nesta ocasión Greg Heffley terå que aventurarse nunha inesperada viaxe en familia no seu monovolume no que se encontrarå con varios problemas: Roubarånlle, morderano e ata irå a un veterinario. Ademais nesta viaxe coùeceredes a un novo membro da familia Heffley que vos sorprenderå. Animo a cualquer lector que queira pasar un bo rato a que lea Carretera y manta.
Âť Çź Č? Ç˝ Âť Çť CARLA MOSTEIRO, 6ÂşB
53
Biblioteca
GABRIEL CABARCOS, 6ÂşB
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Os tigres blancos COUSAS QUE DEBEMOS SABER SOBRE ESTES ANIMAIS Por LAURA OCAMPO, 6ÂşA Os tigres blancos son exemplares do tigre (Pantera tigris) cunha condiciĂłn xenĂŠtica que casi elimina o pigmento da sua coloraciĂłn normalmente alaranxada, anque as raias negras non se ven afectadas. Esto ocurre cando un tigre hereda duas copias do xen recesivo para a coloraciĂłn pĂĄlida: nariz rosa, ollos color azul hielo, e pel de color blanca crema con raias negras, grises ou de color cafĂŠ claro. Os tigres blancos non constitĂşen unha subespecie separada e son fĂŠrtiles cos tigres laranxas, anque todas as crĂas resultantes serĂĄn heterocigoto polo xen recesivo, e a sua coloraciĂłn serĂĄ laranxa. A Ăşnica excepciĂłn serĂa si o proxenitor laranxa fose tamĂŠn un tigre heterocigoto con xen recesivo para coloraciĂłn pĂĄlida, o que se darĂa un 50% de posibilidades de ser doblemente recesivo para blanco ou heterocigoto para laranxa. Comparado cos tigres laranxa sin o xen blanco, os tigres blancos tenden a ser mĂĄis grandes tanto no nacemento coma no seu mĂĄximo tamaĂąo de adulto. Esto pode haberlles dado unha ventaxa a pesar da sĂĄa coloraciĂłn inusual. Os tigres laranxas heterocigotos tenden tamĂŠn a ser mĂĄis grandes que outros tigres. En 1960, Kailash Sankhala (director * 5**'Ĺ "$ * Ě´ *1 '#$Čš .03$-$0 ,0 ČŽ0)# . funcions do xen blanco pode ter sido manter o xen de tamaĂąo na poboaciĂłn, en caso de que se necesitaraÂť. Os tigres blancos xeneralmente son da subespecie do tigre de Bengala (Pantera tigris tigris) ou do tigre siberiano (Pantera Tigris altaica), aĂnda que hai datos histĂłricos de apariciĂłn en varias subespecies mĂĄis. Actualmente, varios centos de tigres blancos estĂĄn en cautiverio ao redor do mundo, con 100
deles na India, a sĂşa cantidade estĂĄ en aumento. A poboaciĂłn actual inclĂşe a tigres de Bengala puros e hĂbridos de Bengala e siberiano, pero ĂŠ incerto se o xen recesivo do blanco veu sĂł Ăłs de Bengala e Ăłs siberianos. A coloraciĂłn inusual dos tigres blancos fixĂŠronos populares nos zoolĂłxicos e nos espectĂĄculos de animais exĂłticos. Os magos Siegfried e Rov son famosos por haber criado e adestrado tigres blancos para os seus nĂşmeros, refirĂndose a eles como ČŽ/$"- . - ' . ' ) *.Č?Çź / ' 1 5 +*' .*Č? ciaciĂłn do tigre blanco co majarĂĄÂ de Rewa (India). É un mito que os tigres blancos non prosperan na vida salvaxe, donde pequenos grupos se criaron blancos por xeneraciĂłns. ǝ̴ ǝ̴ 0) - - ) - . -$ $0 )Ě´ )$( $. salvaxes na India Central (de 1923):
Os tigres blancos aparecen ocasionalmente. Hai crianza regular destes animais na vecindade de Amarkantak, no empalme do estado de Rewa e dos distritos de Mandla e Bilaspur. Cando estuvo por Ăşltima vez en Mandla en 1919, habĂa unha tigresa e dous ou tres cachorros. En 1915 capturouse un macho no estado de Rewa e foi mantido en confinamento. Unha descripciĂłn excelente deste animal por Mr. Scott da policĂa india foi publicada no vol. 27, nĂşm. 47, da Revista de Historia natural da Sociedade de Bombay. Sin embargo, a maiorĂa dos tigres blancos son actualmente criados no cautiverio, mediante endogamia, para asegurar a presencia do xen recesivo. Talendogamia pode ocasionalmente conducir a defectos de nacemento.
Lugares extraordinarios do mundo RĂ?O BAIXO A AUGA É un rĂo que atĂłpase nun cenote, a 17 quilĂłmetros ao sur de Tulum, en MĂŠxico. Ten uns 60 metros de profundidade e 30 de perfecta visibilidade. Componse tanto de auga doce como salgada. En realidade, o rĂo sĂł se trata dunha capa de sulfuro de hidrĂłxeno. No seu fondo pĂłdense observar illas, follas e ramas caĂdas. O seu descubridor foi un mergullador chamado Anatoly Beloshchin.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Por NURIA, CARLOTA, GABRIEL, SARA E ARI
MAR DE ESTRELLAS>>
O que se conoce como mar de estrelas ocurre nunha das illas mĂĄis fermosas do noso planeta, trĂĄtase das Illas Maldivas, onde ĂŠ posible ver un dos casos mĂĄis extraĂąos e ĂĄ vez mĂĄis fermoso, que ocorre nos nosos ocĂŠanos. Polas noites as augas que baĂąan ĂĄs praias ilumĂnanse como si se houbesen atrapado ao mismo ceo, e ĂŠ o que se conoce como o mar de estrelas. Este evento na Praia pola noite, ocorre cando as temperaturas na area que son moi altas, e a noite ĂŠ moi oscura. O que parece o reflexo das estrelas na auga, en realidade ĂŠ conocido como luz biolĂłxica ou bioluminiscencia. TrĂĄtase de microbios mariĂąos ou fitoplacton, capaces de crear un resplandor azul brillante cando son perturbados pola aire quente, nas beiras. Este fenĂłmeno ocorre nos lugares do PacĂfico e o AtlĂĄntico, pero o espectĂĄculo nas Illas Maldivas ĂŠ o mellor de todos.
OUTROS LUGARES DE INTERESE
COVA DO CEO EN ISLANDIA SALAR DE IYUNI-BOLIVIA
LAGO ROSA-SENEGAL
LAGO PLITVIC-CROACIA
TERRAS ALTAS EN ISLANDIA
InvestigaciĂłn
54
O Ébola ĂŠ unha enfermidade infecciosa moi grave que afecta aos seres humanos e aos primates (monos, chimpancĂŠs, gorilas...) . 0 )*( +-*1 ) * -ÄĄ* W *' Çź .$/0 * ) - +Ĺ '$ (* -ĂĽ/$ * *)"*Çź *) . $ )/$!$Č? Por JESĂšS M. CARBALLEIRA GĂ“MEZ 6ÂşA cou por primeira vez en 1976 durante unha epidemia causante dunha alta mortalidade. ALEJANDRO RĂ?O FERNĂ NDEZ 6ÂşA Cando se presenta a infecciĂłn nas persoas, o virus pĂłdese propagar aos demais de diferentes xeitos:
O Ébola
o Polo contacto directo (a travĂŠs da pel aberta ou as membranas mucosas, por exemplo, os ollos, o nariz ou a boca) o A travĂŠs do sangue ou lĂquidos corporais (incluĂdos, entre outros, os ouriĂąos, a saliva, a suor, as feces, o vĂłmito, o leite materno e o seme) dunha persoa que ten a enfermidade do Ébola ou morreu por mor desta. o Por obxectos (como agullas e xiringas) contaminados con lĂquidos corporais dunha persoa que ten a enfermidade do Ébola ou que estiveron en contacto co corpo dunha persoa que morreu por mor desta enfermidade, o Polo posible contacto co seme dun home que se recuperou da enfermidade do Ébola (por exemplo, ao ter relaciĂłns sexuais) O virus do Ébola non se propaga polo aire ou a auga nin, en xeral, a travĂŠs dos alimentos. Con todo, en Ă frica, o virus do Ébola pĂłdese propagar ao manipular carne de animais salvaxes (que foron cazados para a alimentaciĂłn). Nos sĂntomas da enfermidade do Ébola inclĂşense os seguintes: o Febre * *- 5 $)/ ).* * *- (0. 0' * $'$ o Fatiga * $ -- o VĂłmitos * *- *($) ' Č™ ./Ĺ ( "*Čš o Hemorraxia (sangrado ou hematomas) sen causa aparente Os sĂntomas poden aparecer entre 2 e 21 dĂas despois da exposiciĂłn ao virus do Ébola, pero a media ĂŠ entre 8 e 10 dĂas. A recuperaciĂłn da enfermidade do Ébola depende dun bo coidado clĂnico e do apoio e da resposta inmune do paciente. As persoas que se recuperan da infecciĂłn polo virus do Ébola producen anticorpos que duran polo menos 10 anos.
Diabliùo de tres cornos Por ALEJANDRA ROD�GUEZ, 6ºB PAULA SANTOMÉ, 6ºB
É un arbusto ou ĂĄrbore pequena de atĂŠ 15 pĂŠs de altura. As follas son dunha polgada e media de longo e de tres cuarto de polgadas de ancho. As plantas desta especie producen dous tipos de flores, unhas masculinas e outras femininas. Cada planta ten os dous tios de flores. arranxadas de maneira que unha flor feminina estĂĄ rodeada de varias flores masculinas. O froito ĂŠ unha cĂĄpsula que ten tres estruturas puntiagudas ,0 ' ( - ) /- . Čˆ *-)*.ȉ ÄĄ * )*( *(Ĺ) +' )/ Çť O diabliĂąo pertence ĂĄ familia Buxaceae, un grupo que se distribĂşe a travĂŠs dos trĂłpicos, subtrĂłpicos e zonas tĂŠpedas do mundo. Varias son as especies de valor ornamental nesta Familia. A ela pertencen especies que se utilizan en varios paĂses para xardĂns. Algunhas especies producen madeira resistente, da cal se logran finos tallados, incrustĂĄciones en madeira de varias cores (un traballo coĂąecido como marqueterĂa) e algĂşns instrumentos como regras. O nome Buxus vahilii honra a memoria de Martin Hendriksen Vahl, botĂĄnico que estudou as plantas de Puerto Rico. Esta ĂŠ unha planta Ăşnica na Illa de Santa Cruz (Illas Virgenes de EU). En Puerto Rico existe sĂł en tres lugares, nos mogotes ao oeste de San Juan, no Bosque de Guajataca e na ĂĄrea de Recuncho. $ '$Äş* ./ĂĽ ( 5 . + - - $ * ĂĽ ./-0 $Ĺ ) * #ĂĽ $/ / +*'* #*( Çť *$/*. (*"*/ . 5*) )*-/ (* $!$Č? cĂĄronse para extraer material de construciĂłn e para acondicionar ĂĄreas para desenvolvementos residenciais e industriais. $ * $.* Çť . +* * $Ĺ ). 0) #* )/ -05 +* ) ! / -. +*'* . )1*'1 ( )/* 0- )* $) 0./-$ ' )* lugar. A poboaciĂłn o Bosque de Guajataca estĂĄ en menos risco de que sexa destruĂdo, sempre que o manexo deste bosque pĂşblico atendan a conservaciĂłn das especies raras. Foi incluĂdo na lista federal de especies en perigo de extinciĂłn en 1985.
55
InvestigaciĂłn
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
O SAMAÍN, A FESTA CELTA DO CAMBIO DE ESTACIÓN. Equipo de Redacción . Un ano máis celebramos a fermosa festa galega orixinaria da cultura castrexa, organizamos unha exposición de cabazas na que participou un gran número de alumnado.
Cartaz da edición 2015. Decoración dos espazos comúns da entrada do centro e do recanto de novidades da Biblioteca cunha selección de contos de medo.
Disfrazámonos isfrazámonos con traxes terroríficos, os maiores e menos maiore maiores ... tamén se disfrazaron os mestres mestres.
Organizamos unha exposición de tallas, velaí tedes algunhas imaxes, na web tedes moitas máis, visitádea!.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Noticias do Cole
56
NO MAGOSTO EXHALTACIÓN GASTRONÓMICA: A FESTA DA CASTAÑA Equipo de Redacción . Os departamentos de Normalización, Extraescolares e Biblioteca planificaron a IV Cata de Doces con froitas e froitos de Outono e o tradicional Magosto con asado de castañas tradicional.
1.- Detalles do Acto de Entrega de agasallos aos participantes na IV Cata. 2.- Foto grupal con tódalas persoas participantes. 3.- Recorte da prensa, quen se fixo eco desta actividade.
1.- Cartaz da IV edición da Cata. 2.- Mesas de cada ciclos e etapa. 3.- Detalle dalgunhas ricas sobremesas.
Instantáneas do alumnado catando sobremesas moi variadas: biscoitos, piruletas, flans, galletas... Saborosas!
57
Noticias do Cole
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
UN MAGOSTO MOI TRADICIONAL. Equipo de Redacción
. .
No Magosto asamos as castañas ao modo tradicional, vestímonos como castañeiras e castañeiros, preparámolo lume con estelas e cociñámolas ao calor das ascuas. Muuum, que ricas!
1.- Cartaz e detalles da decoración de espazos comúns. 2.- Asando as castañas coa receita tradicional e coa roupa tradicional. 3.- O equipo de castañeiras e castañeiros do CEIP Antonio Insua Bermúdez.
1.- Castañeira María. 2.- Castañeiro Arturo, mestre do lume. 3.- Rapaces degustando os froitos do castiñeiro.
1 e 3.- Varios planos do alumnado no Magosto. 2.- Xogando na zona de xogos populares do cole.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Noticias do Cole
58
NADAL DE APALPADOR Equipo de Redacción . . O Nadal deste ano tentou recuperar a a figura autóctona e tradicional do Apalpador,, o noso Santa Claus particular. Decoramos o centro con calcetíns e motivos de Nadal, tivemos concurso de postais, Posamos nun "Photo Call" do Apalpador, houbo chocolatada, actuacións, veu Melchor e o Apalpador...
1.- Cartaz Nadal 2015/16. 2.- Mestres disfrazados de bonecos de neve. 3.- Detalles da decoración de Nadal dalgúns espazos do centro.
1.- María debuxando o " Photo Call".2.- Código QR para ver as montaxes do Photo Call. 3.- María posando. 4.- Visita do Apalpador de verdade, cortesía da ANPA. 5.- Deseños do concurso de Postais de Nadal.
1.- Visita de Melchor e os paxes reais. 2.- Melchor na aula de música. 3.- Alba de 6º curso, chegou a final de Bamboleo na TVG.
59
Noticias do Cole
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
ENTROIDO CASTREXO Equipo de Redacción . . O Mundo castrexo é tema do Entroido 2015/16, que se traballa na Biblioteca dentro do PLAMBE. Este ano andamos a voltas con esta parte da nosa historia. Organizamos un percorrido de habilidades por castros singulares de Galiza. En cada Castro tiñamos algunha misión, ao rematar ... sorpresa!.
1.- Cartaz Entroido Castrexo 2016. 2.- Castrexos noviños. 3.- Castrexos Maiores na sala de Xuntas Comunal.
1.- A cazar a S. Cibrao. 2.- Na proba de Santa Tegra. 3.- No percorrido de obstáculos da Fraga de Baroña.
1.- Transporte de Millo en Viladonga. 2.- Labirinto de entrada no Castro de Fazouro. 3.- Na cociña, a voltas co chocolate para mollar o biscoito e recuperar folgos logo de tanta proba.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Noticias do Cole
60
ALGUNHAS ACTIVIDADES DA BIBLIOTECA Equipo de Redacción . . O traballo na biblioteca do Insua Bermúdez non para: préstamo con moitos usuarios, mochilas viaxeiras, libros viaxeiros, lectores dixitais, internet, contacontos, concertos, recitados ... e o tema traballo deste ano xa o sabedes; o Mundo Castrexo.
1.- A Fiandeira Noela ensinándonos a tecer no tear tradicional como podían facer os castrexos. 2.- O Contacontos Caxo en acción. 3.- O Contacontos, Anxo Moure, un mestre que os atrapou con miles de recursos.
1.a Manuel María,Alba a cargo de Nena Carmen Estrella.o2.código -A nosa 1.- Contacontos-homenaxe Teatro de Mª del Carmen R.M.. 2 Concerto na Paz. 3.- Mini e Mero,e escanea QRAlba para García velo. cantando na Biblioteca o Día da Paz. 3.- Concerto de Mini-Mero (escanea o código para velo).
1e 2.- Algúns detalles do Proxecto Castrexo deste ano. 3.- Representación de contos populares do alumnado de 6º no Día do Libro.
61
Noticias do Cole
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
MÁIS CONMEMORACIÓNS:DIA DA PAZ, DÍA DA ÁRBORE e DÍA DO LIBRO Equipo de Redacción
.
Resumimos outras conmemoracións que celebramos ao longo do curso escolar;; o día da Paz e Non Violencia, o Día da Árbore e o Día do Libro. Deixámosvos unhas imaxes para a lembranza.
Día da Paz e Non Violencia: 1.- Pandereteiras de Andrade. 2.- Nova co alumnado do noso centro na Chaira, do Progreso. 3.- Alba interpretando unha emotiva canción co gallo da Paz.
Día da Árbore: 1.- Laura e Iria co Carballo que plantamos. 2.- Carlota implantando ben Protexamos a natureza.
o Carballo. 3.-
Día do Libro. 1,2.- Os maiores interpretaron varios clásicos no cole e na EEI Vilalba. 3.- Contáronlle contos aos máis pequerrechiños de Infantil.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Noticias do Cole
62
PLAN PROXECTA 15/16: PROXECTO DEPORTIVO DE CENTRO Jesús Manuel Fernández Abuín
.
O CEIP Antonio Insua Bermúdez desde hai anos aposta polo valor formativo integral da actividade física e do Deporte. Participamos nun proxecto de innovación educativa, o Plan Proxecta, modalidade de Proxecto Deportivo de centro. Amosámosvos unha escolma de traballos realizados.
1.- Cartaz Campo a Través 2016. 2.- Probas Preparatorias e Clasificatoria de Campo a Través. 3.- Atletas Alevíns e Infantís despois de competir. 4.- Víctor con outra medalla polo seu esforzo.
Algúns podios benxamin, alevin e infantil feminino na Proba Clasificatoria de Campo a Través. Elas non fallan!
1.-Silvia no Galego de Nada e Corre 2016 en Pontevedra. 2.- Campións Galegos por equipos no Nada e Corre. 3.- Participantes na I San Silvestre vilalbesa, unha das varias populares que fixeron atletas do cole.Grazas Javi!
63
Noticias do Cole
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
PLAN PROXECTA 15/16: PROXECTO DEPORTIVO DE CENTRO Jesús Ma Fernández Abuín
.
Nesta páxina amosamos diferentes eventos competitivos: dúas probas clasificatorias de Atletismo e Final Provincial o 15 de maio de 2016. Na última ringleira fotos do Duatlón de Vilalba e Mondoñedo, clasificatorias para o Provincial do Río Rato e o Galego de Duatlón en Mondoñedo.
1.- Cartaz Atletismo 2016. 2.- Van na ESO pero seguen vindo, que GRANDES!. 3.- Manuel Canto Cadete, ouro en peso e Dardo.4.- Iker na proba de velocidade pura categoría Cadete. Grazas por seguir vindo!
Xornada Provincial de Atletismo: 1.- Entrega Trofeos marcha alevín masc. con Martín R.P. 2.- Guadalupe nos 2000 m marcha. 3.- Eva Sanmartín na proba de 500 m. 4.- Aurora R.T. nos 1000 m dominando con autoridade.
Duatlón clasificatorio de Vilalba: Miguel, Lupe e Carla. 2.- Parcial ciclista de Aurora. 3.- Saída no Provincial do Rato: Jairo, Carla, Nerea e Aurora. 4.- Eva Sanmartín sabendo sufrir baixo a chuvia no percorrido do Rato.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Noticias do Cole
64
PLAN PROXECTA 15/16: PROXECTO DEPORTIVO DE CENTRO Jesús Ma Fernández Abuín
.
Ademais das probas competitivas nas que participamos, colaboramos con clubes da zona para dar a coñecer a súa actividade e fomentar a Actividade Física: Loitas olímpicas, Rugby, Tenis de Mesa, Triatlón ... seguimos a promover recreos activos: tenis de mesa, xogos populares, atletismo no recreo.
1.- Andrea no seu 1º Campionato Galego de Duatlón. 2.- Aurora tirando no 1º tramo a pé, Lupe e Carla ao fondo. 3.- Nerea nas duras costas de Mondoñedo. Podio Galego Infantil Fem. con Sanmartín e Fernández.
Promoción de Deportes Minoritarios: 1.- Jose e nenos de 4º nas xornadas de aproximación ás Loitas Olímpicas. 2.- Alberto achegándonos ao Rugby. 3.- Co Clube TDM Vilalba facendo achegamento ao Tenis de Mesa.
1.- Xornadas de Triatlón con Javi e Juan. 2.- Noelia cos seus bailaríns deixando a Vilalba moi ben pola xeografía española, grande actuación nas fases previas e no nacional de ANEPRODE. Moitos parabéns!
65
Noticias do Cole
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
EQUIPO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA Equipo de Redacción
.
Nesta sección facemos unha escolma dalgunhas actividades realizadas para gozar e promocionar a fala e a cultura galega no noso cole, coa nosa xente e coa nosa contorna. Facemos unha pequeniña escolma de actividades nestas dúas páxinas.
Cine e Teatro:1.- No Auditorio vendo Roedores dirixida por Álex Sampayo. 2.- A obra teatral Suso de Paderna.3.- O IES Basanta Silva convidounos ao cine co gallo do cincuentenario da súa creación.
1.- Visita Centro de Interpretación Terras do Miño, Reserva da Biosfera. 2.- Visita á Casa das Hortas de Manuel María (Outeiro de Rei).Tamén iremos a Xanceda, Viladonga e faremos outro tramo do Camiño de Santiago.
1.- Certame Benjamín Paz. 2.- Nota de prensa coa Obra de Teatro da espiña de toxo chamada Berenguela. Escanea o código QR para ver a obra na web do cole. 3.- Entrega de premios do Certame das Letras Galegas do Concello: Bruno, Sara, Diego, Aitana e Carla posando co seu diploma.
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Noticias do Cole
66
EQUIPO DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA Equipo de Redacción
.
Colaboramos con outras institucións educativas da contorna organizando actividades en común: EEI Vilalba, IES Lois Peña Novo, IES Basanta Silva. Estamos abertos a actividades promovidas polo concello, asociacións ou entidades que compartan os obxectivos de fomento do galego.
1.- Na VII Carreira Popular das Letras Galegas. 2.- Actividades LG16 no IES Lois Peña Novo, poñendo os nosos soños na gaiola. 3.- No IES Lois Peña Novo, cantamos O Carro e o Cuco e comemos queixo do país.
1.- Diferentes momentos da elaboración do mosaico de Manuel María de 3 m x 3m. 2.- Código QR sobre o proceso de elaboración do mosaico. 3.- Realizando chapas conmemorativas co mosaico de Manuel María.
1/2.- Exposición dos cartaces do Insua polos establecementos públicos da vila. 3.- Foto do Progreso coa exposición de murais en Vilalba. 4.- Reportaxe no xornal el Progreso, a Chaira.
67
Noticias do Cole
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
A páxina de ANPA ¿COMO SERÍA O COLEXIO SEN ANPA?
cións do Nadal, nin visitas de amigos como a do Apalpador (Anxo Moure).
¿Alguén se parou a pensar como sería o colexio sen ANPA? Eu tampouco ata que nos dixeron que non había ningunha candidatura para este curso. A anterior directiva retirábase despois de moito tempo de xestión.
-O colexio non podería solicitarlle colaboración, tanto para gastos de agasallos no concurso de Postres de Outono, como para calquera outra cousa que puidera necesitar.
Despois duns días meditando de onde iamos quitar o tempo para tal fin, as miñas compañeiras e mais eu, decidimos aceptar semellante responsabilidade porque sen ANPA:
-Non habería talleres (gratuítos para socios) para axudar a facer os disfraces do colexio.
-Os nosos nenos non terían actividades extraescolares (no propio colexio e economicamente asequibles) que lles permitan complementar a súa formación académica, emocional e social, mellorar as súas habilidades físicas ou simplemente divertirse.
-Non se faría Festa de Fin de Curso.
-Os pais non poderían dispoñer do servizo de Entretemento, para poder deixar os nenos no colexio pola tarde, con monitoras que os atenden e entreteñen con actividades diferentes cada día. -Non viría Papá Noel ou Melchor a visitarnos polo Nadal e traerlles agasallos ós nenos.
-O colexio e a Residencia da Terceira Idade non recibirían a donación de alimentos que sobran da celebración das Festas que organiza. -Os nenos non estarían protexidos por un seguro de accidentes colectivo. Pasado todo este tempo, démonos conta do traballo que supón, pero, xa que estamos aquí, e mentres que a forza nos acompañe, seguiremos traballando ata onde o presuposto e as institucións nolo permitan. Dicimos isto porque estamos intentando: -Poñer en marcha o servizo de Madrugadores. -Que as actividades extraescolares sexan de 1 hora, en lugar de 45 minutos. Esperamos poder contar co concello para poder utilizar o pavillón. -Poñer en marcha actividades novas, que gusten e sexan interesantes para os nenos, como poden ser Robótica, Loita Olímpica, Taekwondo, Ioga infantil, Habilidades Sociais, Kids Brain, Experiencias Kids en inglés...
-Non habería Concurso de Postais de Nadal, onde cada gañador de cada curso levase un premio polo seu debuxo, feito no colexio xunto con todos os seus compañeiros. -Non teríamos chocolatada antes das vacaaPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
-Impartir Campamentos de Verán no colexio. Sempre que o Concello e a Consellería nos permitan utilizar as instalacións. Outra das nosas funcións é servir de ponte de comunicación entre os pais e o Centro. Axudamos á resolución de problemas que os nosos nenos podan ter no entorno escolar.
A páxina de ANPA
68
Nós, como directiva, poñemos o noso traballo, pero a implicación dos pais é imprescindible para que a ANPA funcione. Necesitamos que nos fagades chegar as vosas inquietudes, ideas, queixas, suxestións... que participedes con nós; podedes, por suposto, usar o whatsapp (tlf.: 697 190 473). Sentímonos afortunados polo apoio e a axuda que o colexio nos ofrece en todo o que lle pedimos. A boa sintonía entre colexio e ANPA fai o noso traballo mais sinxelo e eficiente. Grazas pola vosa comprensión e as vosas palabras de ánimo. Un saúdo. A directiva: Rocío, Estrella, María, Berta, Patricia, Yolanda e Marta.
69
A páxina de ANPA
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
aPraviaLetras Galegas’2016 CEIP Antonio Insua Bermúdez-Vilalba (Lugo)
Marcapáxinas e Pasatempos
70
Os nosos murais