MACEDONIA BUSINESS CATALOG 2022 by Marili

С И Н

УМ

АРИЛИ

MARILI BUSINESS FORUM МАРИЛИ БИЗНИС ФОРУМ 28.05.2022 Ohrid, N.Macedonia Охрид, С. Македонија

Edition: Buiness Katalog od the Republic of North Macedonia 2022

Издание: Бизис каталог на Република Северна Македонија 2022

Publisher: Marili Lidija D.O.O.E.L; Marketing, Publishing and Video Production Agency, 11 Oktomvri St. No. 86, 2 /12, Skopje, R. North Macedonia; Tel/fax: ++ 389 2 3128 155 e-mail: marili@marili.com.mk www.marili.com.mk

Издавач: „Марили“ Лидија ДООЕЛ Агенција за маркетинг, издавачка дејност и видеопродукција ул. „11 Октомври“ бр. 86, 2/ 12, Скопје, Р.Северна Македонија тел/факс: ++389 2 3128 155; e-mail: marili@marili.com.mk www.marili.com.mk

Editor-in-Chief: Lidija Tripunoska Introductory Sector: Radmila Zarevska

Главен и одговорен уредник: Лидија Трипуноска

Journalists: Lidija Tripunoska, Biljana Angelovska

Воведен дел: Радмила Заревска

Proofreading: Silvana Blazeva (except for: Interview with d-r Tanja Dejanoska, Interview with Anita Angelovska-Bezoska)

Новинари: Лидија Трипуноска, Билјана Ангеловска

Translated in English by: Mirjana Veljkovic (except for: Interview with d-r Tanja Dejanoska, Interview with Tea Pesheva and Interview with HE Mira Ivanovska Krajacic Marketing: Lidija Tripunoska Assistant: Biljana Angelovska Layout, pre-press and design on the cover page : Goce Cvetanoski Photographs, Introductory Section and Photographs, Marketing Section: Jane Temelkovski Photograph on the front cover: Collage of photos from Macedonia Printed by: Data Pons

Лектура: Силвана Блажева (освен за интервју со д-р Тања Дејаноска, интервју со Анита Ангеловска-Бежоска) Превод на англиски: Мирјана Вељковиќ (освен за интервју со д-р Тања Дејаноска, интервју со Теа Пешева, интервју со НЕ Мира Ивановска Крајачиќ) Маркетинг: Лидија Трипуноска Асистент: Билјана Ангеловска Дизајн, компјутерска подготовка и насловна страница: Гоце Цветаноски Фотографии на воведен и на маркетиншки дел: Јане Темелковски Фотографија на насловна страница: Колаж фотографии од Македонија Печати: „Дата Понс“

Published: 2022, Skopje, R. Norh Macedonia Издадено: 2022 година, Скопје, Р. Северна Македонија Every slide and photograph in the publication is approved by competent state and religious institutions including the Institute for Protection of the Monuments of Culture of the Republic of North Macedonia and Skopje Metropolitan Diocese of the Macedonian Orthodox Church. Material for data from the Republic Statistics Bureau, Statistical Annual of the Republic of North Macedonia is used. ISBN 978-608-66477-3-5

Бизнис каталог 2022

Сите изработени слајдови и фотографии се одобрени од надлежните државни и верски институции: Завод за заштита на спомениците на културата на Република Северна Македонија и Скопската митрополија на МПЦ. Користен е материјал од Републичкиот завод за статистика, Статистички годишник на Република Северна Македонија.

Mrs.Lidija Tripunoska, General Manager

очитувани,

ear Readers,

The new edition of the Business Catalogue of the Republic of North Macedonia for 2022, after two and a half decades of continuous publication, offers significant contents from the economic and cultural aspect for our country, which reflect the current moment and are part of the processes in Europe and the world. Ecology and care for the environment that we cover in several interviews have a special place, and in that direction is the introductory part entitled: “Ecologically clean regions – potential for tourism development.” Many of the business interviews are dedicated to women-led businesses and are a harbinger of the two important projects of the Marili Agency – Selection of the Top Ten Women Managers and the Marili Business Forum, which have gained regional dimensions this year going beyond the borders of our country. Amid multiple crises (pandemic, energy, military), this project with a large number of interviews is a testimony to the objective condition of the Macedonian economy: on the one hand, to the monolithic fiscal policy as a stable factor for survival, for which the interview with the Governor of the NBRM, Anita AngelovskaBezoska is important contents, and on the other hand, interviews with successful managers in activities that are solidly coping with all current challenges. Culture is an important segment of the contents of the catalogue because it is our largest ambassador in the world. The catalogue continuously follows the modern forms of promotion, is placed in the electronic form on the Marili portal http://www.marili.com.mk, and is presented in foreign embassies and consulates, in our diaspora and in exclusive hotels in the country. The catalogue nurtures the exchange of information between business entities, encourages opportunities for investment and building a European image of our economy. The business catalogue reflects all the efforts for the European integration processes of the country and invites the economic entities to get informed about our business opportunities and become acquainted with the development components of the Macedonian state. Editor Lidija Tripunoska

Новото издание на Бизнис каталог на Република Северна Македонија за 2022 година, по две и пол децении континуирано издавање, нуди значајни содржини од економски и од културен аспект за нашата земја што го отсликуваат актуелниот миг и се дел од процесите во Европа и во светот. Посебно место зазема екологијата и грижата за заштита на животната средина за што зборуваме и низ неколку интервјуа, а во тој правец е и воведниот дел со наслов: „Еколошки чистите региони - потенцијал за развој на туризмот“. Голем дел од бизнис-интервјуата се посветени на бизниси водени од жени и се предвесник на двата значајни проекта на агенцијата „Марили“ - манифестацијата „Избор на најуспешни жени менаџери“ и Марили Бизнис Форум што оваа година добиваат регионални димензии излегувајќи надвор од границите на нашата земја. Во услови на повеќекратни кризи (пандемија, енергетска, воена), овој проект со голем број интервјуа е сведоштво на објективната состојба на македонската економија. Од една страна на монолитната фискална политика како стабилен фактор за опстанок, за што значајна содржина претставува интервјуто со гувернерката на НБРМ, Анита Ангеловска-Бежоска, а од друга страна интервјуата со успешните менаџери во дејностите што солидно се носат со сите предизвици во актуелниот момент. Културата е значаен сегмент од содржината на каталогот бидејќи таа е нашиот најголем амбасадор во светот. Каталогот во континуитет ги следи современите форми на промоција, поставен е во електронска форма на порталот на „Марили“ www.marili.com.mk, присутен е во странските амбасади и конзулати, кај нашата дијаспора и во ексклузивните хотели во земјата. Каталогот ја негува размената на информации меѓу деловните субјекти, ги поттикнува можностите за инвестиции и градење европски лик на нашата економија. Бизнис каталогот ги одразува сите напори за евроинтеграциските процеси на земјата и ги поканува економските субјекти да се информираат за нашите бизнис-можности и да се запознаат со развојните компоненти на македонската држава. Уредник Лидија Трипуноска Бизнис каталог 2022

СОДРЖИНА

CONTENTS INTRODUCTION Eco-Friendly Regions – Potential for Development of Tourism MONETARY ECONOMY Interview with Anita Angelovska-Bezhoska, Governor of the National Bank of the Republic of North Macedonia DIPLOMACY Interview with HE Mira Ivanovska Krajacic, Ambassador of the Republic of North Macedonia to the Kingdom of Sweden ECONOMY Kromberg and Schubert Macedonia Bt Is the Winner of the Award for the Company with the Best Practice in OSH for 2021 TRADE Interview with Petar Denkovski, General Manager of Veropoulos DOOEL – Skopje ECOLOGY Interview with Tea Pesheva, Senior Drinking Water Program Advisor of the Ontario Ministry of the Environment, Conservation and Parks, Canada HOSPITALITY Interview with Aneta Bar, General Manager of the Inex Olgica Hotel & Spa Ohrid BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Shemsa Emsheriev, General Manager of Eurostep – Skopje INSURANCE Interview with Vilma Ucheta Duzlevska, General Manager of Triglav Osiguruvanje Life AD Skopje INSURANCE Interview with Vesna Stojanovska, General Manager of KB First Pension Company BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Violeta Pop Vasileva, General Manager of the Joint Stock Company NOB Nezavisen Osiguritelen Broker – Skopje CULTURE Nikola Smilkov, Academic Sculptor BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Tatjana Kolovchevska, Managing Director of Leoron – Dubai BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Filomena Pljakovska Asprovska, Chief Executive Ofﬁcer of International Card System AD Skopje CONSTRUCTION Interview with Melanija Todorova, holder of the “Kubus” brand and Manager of CBS Project – Skopje CONSTRUCTION Interview with Daniela Tashevska Maleva, General Manager of Euroing – Gevgelija BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Marina Daneva, Financial Manager of Apave SEE – Skopje BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Natasha Paunova Blazhevska, General Manager of L&N&T Diagnostic PHARMACY Interview with Biljana Bozhinovska, Manager of the Private Health Institution DNA Anni Farm Pharmacy MEDICINE Interview with Dr. Tanja Dejanoska, General Manager and the owner of “Dental International Dental Practice” BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Svetlana Pljakoska, Manager of Olympia Motors and Olympia Motors Outlet BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Daniela Perkanoska, General Manager of Avto Kontrol – Prilep BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Iskra Spiroska Ivanovska, General Manager of Team Consulting EDUCATION Interview with Daniela Karadakov Ph.D., Professor at the Business Academy Smilevski – BAS BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Elena Antonovska, the owner and General Manager of the Ars Lucida Personal and Professional Development Centre BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Daniela Dabeska and Ana Marija Dabeska, Owners and Managers of Residence Dabeski - Lux and Residence Dabeski Nursing Homes BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Tatjana Uzunova Georgievska, General Manager of 3D – Project Studio – Skopje FASHION OG Fashion Studio of Olgica Gjorgieva, Fashion Designer

18 26 34 40 48

54 60 66

72 78 84

90 94 98 104 110 114 118 124 128 132 138 142 146 152 158 164

ВОВЕД Еколошки чистите региони – потенцијал за равој на туризмот МОНЕТАРНА ЕКОНОМИЈА Интервју со Анита Ангеловска-Бежоска, гувернер на Народна банка на Република Северна Македонија ДИПЛОМАТИЈА Интервју со НЕ Мира Ивановска Крајачиќ, амбасадор на Република Северна Македонија во Кралството Шведска ЕКОНОМИЈА „Кромберг и Шуберт Македонија Бт“ е добитник на Награда за компанија со најдобра пракса во областа на БЗР 2021 ТРГОВИЈА Интервју со Петар Денковски, генераленц менаџер на „Веропулос“ ДООЕЛ Скопје ЕКОЛОГИЈА Интервју со Теа Пешева, сениор советник на Програмата за пивка вода во Министерството за заштита на природата - конзервација и паркови во Онтарио, Канада ХОТЕЛИЕРСТВО Интервју со Анета Бар, генерален менаџер на хотелот „Инекс Олгица Хотел & Спа“ Охрид БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Шемса Емшериев, генерален менаџер на „Еуростеп“ – Скопје ОСИГУРУВАЊЕ Интервју со Вилма Учета Дузлевска, генерален менаџер на Триглав Осигурување Живот АД Скопје ОСИГУРУВАЊЕ Интервју со Весна Стојановска, генерален директор на КБ Прво пензиско друштво БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Виолета Поп Василева, претседател на Одбор на директори на АД „НОБ Независен Осигурителен Брокер“ - Скопје КУЛТУРА Никола Смилков, академски вајар БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Татјана Коловчевска, управен директор на „Леорон“ - Дубаи БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Иитервју со Филомена Пљаковска Аспровска, главен извршен директор на Интернационален Картичен Систем АД Скопје ГРАДЕЖНИШТВО Интервју со Меланија Тодорова, носител на брендот „Кубус“ и менаџер на „ЦБС Проект“ – Скопје ГРАДЕЖНИШТВО Интервју со Даниела Ташевска Малева, генерален менаџер на „Еуроинг“ Гевгелија БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Марина Данева, финансов менаџер на „Апаве СЕЕ“ - Скопје БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Наташа Паунова Блажевска, генерален менаџер на „Л&Н&Т Диагностик“ ФАРМАЦИЈА Интервју со Билјана Божиновска, управител на ПЗУ Аптека ДНА „Анни фарм“ МЕДИЦИНА Интервју со д-р Тања Дејаноска, генерален менаџер на стоматолошка ординација „Dental International“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Светлана Пљакоска, управител на „Олимпиа Mоторс“ и „Олимпиа Моторс Аутлет“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Даниела Перканоска, генерален менаџер на „Авто Контрол“ Прилеп БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Искра Спироска Ивановска, генерален менаџер на „Тим консалтинг“ ОБРАЗОВАНИЕ Интервју со д-р Даниела Карадаков, професор на Бизнис академија Смилевски – БАС БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Елена Антоновска, сопственичка и генерална менаџерка на Центарот за личен и професионален развој „Арс Луцида“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Даниела Дабеска и Ана Марија Дабеска, сопственици и менаџери на домовите за грижа за возрасни лица „Резиденција Дабески - Лукс“ и „Резиденција Дабески“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Татјана Узунова Георгиевска, генерален менаџер на „3Д Проект студио“ - Скопје МОДА Модно студио „ОГ“ на Олгица Ѓоргиева, моден дизајнер

Oхрид, град на УНЕСКО Ohrid, UNESCO city

Introduction

Eco-FriEndly rEgions – Potential for development of Tourism

aking up with the roosters, traditional breakfast in a rural kitchen… trying to milk cows and taste home-made yoghurt or taste wine! This is an unusual way to discover the beauties of nature, far from the daily pressures of the urban life. At the same time, this can also be equally attractive replacement for holidays in some of the posh mountain centres or exotic beaches in the world. An eco-friendly environment, eco-friendly food, tranquility, tradition, and events not experienced so far are increasingly precious values, so tourists tend to search for such places in the world’s tourist map more and more. Classical holidays that the world has known in the past ﬁfty years, being a part of the crowds in fancy places and world’s renowned entertaining centres are getting serious competition in the alternative tourism characterised with individuality, peace and adventures through natural beauties. The Covid-19 pandemic seems to have turned people to the nature, to exploration of natural rarities. Here is the chance for the future of tourism, here is the challenge to respond to the most demanding tastes while not disrupting the secret of the power of rural and environmental natural values. The ecology faces challenges on the global level such as global warming and pollution of the planet Earth with their negative effects on the environment. Experience in the past years has

Бизнис каталог 2022

shown that mountains offer activities such as cycling, mountaineering and horse riding, camping in nature, and lakes offer recreation on the water. At the same time, Macedonia’s authentic regions are a compulsory stop for those who want to combine active and cultural tourism. The Republic of North Macedonia is a country settled in the Balkan Peninsula. Geographically, the country borders Serbia and Kosovo to the north, Bulgaria to the east, Greece to the south and Albania to the west. The relief of the country is mainly mountainous. Although it is a continental state, it has more than 50 lakes and 16 mountains higher than 2,000 meters. The capital of the country is Skopje, and other larger cities are Bitola, Kumanovo, Prilep, Tetovo, Veles, Shtip, Ohrid, Gostivar, Strumica, Kichevo, Kavadarci, and Kochani. Macedonia covers an area of 25,713 km2 and is populated with about two million inhabitants, majority of whom are ethnic Macedonians. The official language in the country is Macedonian, and the official currency is the denar. Macedonia is considered to be the cradle of the Slav literacy and culture, and the city of Ohrid is seen as Jerusalem of the Slav Orthodoxy. Actually, the first Slav alphabet was created here and the first codification of the Old Slav language was made here. Diversity of the relief, climatic and ecological, hydrological and paedologic characteristics contribute for the Republic of North

Вовед Lake Mavrovo Мавровско Езеро

Еколошки чиститЕ рЕгиони - потенцијал за развој на туризмот

тринско будење со петли, традиционален појадок во селска кујна. Да се обидете да молзете крави и да вкусите домашно подготвено кисело млеко или да дегустирате вино. Ова е несекојдневен начин да се откријат убавините на природата, далеку од секојдневните притисоци на урбаниот живот. Но истовремено ова може да биде и еднакво атрактивна замена за одморите минати во некој од монденските светски планински центри или, пак, на егзотичните плажи. Еколошка чиста средина, еколошка храна, спокојство, традиција и недоживеани настани се сѐ поскапоцените вредности, па туристите сѐ повеќе бараат вакви места на светската туристичка мапа. Класичните одмори што ги познава светот во последните педесеттина години, да се биде дел од толпата на монденските места и од светски познатите центри на забава добиваат сериозна конкуренција во алтернативниот туризам што се карактеризира со индивидуалност, мир и авантури низ природните богатства. Се чини дека и пандемијата на КОВИД-19 ги сврти луѓето кон природата, кон истражување на природните реткости. Тука е шансата за иднината на туризмот, тука е предизвикот да се одговори и на најпребирливите вкусови, а да не се наруши тајната на моќта на селските и на еколошките природни вредности. Екологијата се соочува со предизвици на глобално ниво, како што се глобалното затоплување и загадувањето на планетата Земја со нивните негативни ефекти врз животната сре-

дина. Искуствата од изминативе години покажаа дека планините нудат велосипедизам, планинарење и јавање коњи, кампување во природа, а езерата, пак, рекреација на вода. Истовремено, автентичните македонски предели се задолжителна станица за оние што сакаат да комбинираат активен и културен туризам. Република Северна Македонија е држава сместена на Балканскиот Полуостров. Географски земјата граничи со Србија и Косово на север, Бугарија на исток, Грција на југ и Албанија на запад. Релјефот на државата е главно планински. Иако е континентална држава, таа има повеќе од 50 езера и шеснаесет планини повисоки од 2.000 метри. Главен град на државата е Скопје, а други поголеми градови се Битола, Куманово, Прилеп, Тетово, Велес, Штип, Охрид, Гостивар, Струмица, Кичево, Кавадарци и Кочани. Македонија има вкупно 25.713 квадратни километри во кои живеат околу два милиона жители, од кои мнозинството се Македонци. Официјален јазик во државата е македонскиот, а официјална валута е денарот. Македонија се смета за лулка на словенската писменост и култура, а градот Охрид за Ерусалим на словенското православие. Имено, тука била создадена првата словенска азбука и се направила прва кодификација на старословенскиот јазик. Разновидноста на релјефот, климатските, еколошките, хидролошките и педолошките карактеристики придонесуваат РеБизнис каталог 2022

Introduction Monastery of Saint Naum, Ohrid „Свети Наум“, Охрид

Macedonia to possess significant geodiversity and biodiversity. The basic characteristics of the biological diversity in our country are the richness and heterogeneity of species and eco-systems and the high level of relicts and endemism. Protected areas, especially national parks, are the most representative part of the national natural heritage. Because of the specific natural beauties, the historical and scientific importance of the forests and forest areas, a part of Pelister Mountain was declared a national park as early as in 1948, the first protected natural good in Macedonia and the areas of former SFRY. Declaration of forest areas around Lake Mavrovo and the Galichica Mountain as national parks in 1949 and 1958 respectively is worth noting. According to data available to the Ministry of Environment and Spatial Planning, the protected area system includes 81 areas that cover 346,317.16 hectares or around 13.47 percent of the territory of the Republic of North Macedonia. A law declaring Shar Planina as the national park was enacted some time ago, and thus the percentage of the protected areas on the national level increased from 10.8% to current 13.47%. The national parks account for about 6.91% of the territory of the country, then monuments of nature for 3.0%, and all other categories of protected areas account for around 3.56% of the territory. Several regions that still have the characteristic of environmentally pristine areas can be distinguished in Macedonia. These are areas that can be a reason for development of the alternative tourism. All deserve to be included in the world’s map of tourism destinations that can appeal to selective tourists. Everything there is still subject to the law of nature, and the man is still only a guest there. 8

Бизнис каталог 2022

публика Северна Македонија да поседува значаен геодиверзитет и биодиверзитет. Основни карактеристики на биолошката разновидност во нашата земја се богатството и хетерогеноста на видовите и екосистемите и високиот степен на реликтност и ендемизам. Заштитените подрачја, особено националните паркови претставуваат најрепрезентативен дел од националното природно наследство. Поради особените природни убавини, историското и научното значење на шумите и на шумските предели уште во 1948 година дел од планината Пелистер е прогласен за национален парк, а тоа наедно претставува прво заштитено природно добро во Македонија и на просторите на поранешна СФРЈ. Значајно за одбележување e прогласувањето на шумските предели околу Мавровското Езеро за национален парк (1949) и прогласувањето на планината Галичица за национален парк (1958). Според податоците на Министерството за животна средина и просторно планирање, Системот на заштитени подрачја вклучува 81 подрачје што зафаќаат површина од 346.317,16 хектари или околу 13,47 отсто од територијата на Република Северна Македонија. Пред извесен период беше донесен Закон за прогласување на Шар Планина за национален парк, со што процентот на заштитени подрачја на национално ниво се зголеми од 10,8 отсто, колку што беше претходно, на 13,47 проценти колку што е сега. Националните паркови зафаќаат околу 6,91 процент од територијата на државата, потоа следуваат спомениците на природата со 3 отсто, а сите други категории заштитени подрачја зафаќаат околу 3,56 отсто од територијата. Во Македонија може да се издвојат неколку региони што сѐ уште ја имаат карактеристиката еколошки чисти средини. Тоа се предели што можат да бидат причина за развој на алтернативниот туризам. Сите тие заслужуваат да се најдат на светската мапа на туристички дестинации што можат да ги освојат пребирливите туристи. Таму сѐ уште сѐ е подредено според законите на природата, таму сѐ уште човекот е само гостин.

Maleshevo Area and Berovo The Maleshevo Area (Maleshevija) is one of the most pristine regions in Macedonia featuring unique combination of almost intact nature, great cultural and historical heritage, folklore and crafts, and the largest concentration of oxygen in the air in the Balkans. The pleasant climate and environmentally healthy food make this area an ideal retreat for rest, gastronomic relish, relaxation, and recreation. The town of Berovo, the largest air spa in the country, is located at the foot of Maleshevski Planini in Maleshevija, at about 900 meters above the sea level. According to most recent surveys, Berovo and its surroundings have the largest concentration of oxygen in the air in the Balkans. The town and its surroundings offer intact nature where you can walk or cycle for hours. This is also a place where the famous Maleshevo specialties such and Berovo cheese and potato, the best natural honey, famous Maleshevo rakija (brandy) and its delicacy – sweet forest fruit preserve are prepared. Maleshevija is also called “small Switzerland”. Berovo is entered and exited via two regional roads, one through Kochani and Vinica, which now continues to the Klepalo town passage, and the other through Pehchevo, Delchevo towards Strumica.

МАПА НА ЕКОДЕСТИНАЦИИ Малешевија и Берово Малешевијата е еден од најчистите и незагадени региони во Македонија и се одликува со уникатна комбинација од речиси недопрена природа, големо културно и историско наследство, фолклор и занаетчиство и најголема концентрација на кислород во воздухот на Балканот. Пријатната клима и еколошки здравата храна го прави овој крај идеално прибежиште за одмор, гастрономско уживање, релаксација и рекреација. Во подножјето на Малешевските Планини во областа Малешевија на надморска висина од околу 900 метри се наоѓа градот Берово, кој е најголема природна воздушна бања кај нас. Според последните истражувања, Берово и околината располагаат со најголема концентрација на кислород во воздухот на Балканот. Градот и околината нудат недопрена природа, во која со часови можете да шетате или да возите велосипед. Ова е место каде што се подготвуваат прочуените малешевски

Вовед

MAP OF ECO-DESTINATIONS

Galichnik and Reka Area The village of Galichnik is ranked among the most attractive destinations in Macedonia. It is located on the slopes of the Bistra Mountain. It is recognisable for its authentic architecture, rich heritage and breathtaking landscapes. Visiting churches and museums that reﬂect the Macedonian tradition and homes where some renowned Macedonian revivalists like Gjorgjija Pulevski, Partenija Zografski, Panajot Ginoski spent a part of their lives is a must here. Aurora Resort & Spa, Berovo; Aурора Комплекс, Берово

Lake Berovo; Беровско Езеро

Бизнис каталог 2022

Introduction Galichnik; Галичник

Lazaropole; Лазарополе

You should taste incredible Galichnik specialties, such as Galichnik sheep’s milk cheese or hard cheese, traditional roasted lamb, clay pot dish in oven, and many others. If you look for a little adventure, there is a possibility to arrange a riding tour through the village. Lazaropole If you want to breathe clean air, go to Lazaropole, a mountain village that is one of the cleanest places on earth, where the lowest values of all pollutants in the air measured in our country are recorded. That Lazaropole is an ideal retreat beneﬁting to one’s lungs is conﬁrmed by data released in the National Plan where this place has the lowest average annual concentration of sulphur dioxide, nitrogen dioxide, and suspended particles. 10

Бизнис каталог 2022

специјалитети, како беровското сирење и компир, најдобриот природен мед, познатата малешевска ракија или деликатесот – слатко од шумски плодови. Малешевијата ја нарекуваат мала Швајцарија. Во Берово се влегува и се излегува по два регионални патни правца - преку Кочани и Виница - што сега продолжува кон градскиот премин Клепало и преку Пехчево, Делчево кон Струмица. Галичник и Рекански крај Селото Галичник се вбројува меѓу најатрактивните дестинации во Македонија. Сместенo е на падините на планината Бистра. Препознатливo е по својата автентична архитектура, богатото културно наследство и восхитувачките пејзажи.

Jasen One of the most beautiful and mystic places in Macedonia is Jasen, the natural reserve located in the northwest part, including parts of the mountains Jakupica, Suva Planina, Karadjica, and Suva Gora. It stretches over an area of 32,000 hectares of a vast forest terrain, and its water treasure includes the accummulation lakes Matka, Kozjak and Sv. Petka, which abound in animal species. See the beauty of the intact nature populated by endemic species of plants, even from the tropical period, as well as rare endemic and threatened species of the wildlife. Jasen is home to Balkan chamois and Eurasian lynx, cats, deer, roes, mouflons, wild boars, wolves, foxes, wild rabbits, and many other game species. Among birds, the protected ones include hazel grouse, white-head vulture and owl. Jasen is also a realm of butterflies, European bee-eaters, nightingales, pheasants, rock partridges, European ground squirrels, short-toed treecreepers, European green lizards, European land tortoises. The hunting tourism in Jasen is ranked among the first three in the world, and the hunting ground is considered to be one of the most respected. Besides hunting, which is strictly limited, this reserve also offers opportunities for eco-tourism. There are numerous forest paths and other pathways that enable organising various activities such as mountain cycling, trekking, mountaineering, horse riding,

Задолжително е во ова место да се посетат црквите и музеите што ја отсликуваат македонската традиција, како и куќите во кои дел од својот живот поминале познатите македонски преродбеници Ѓорѓија Пулевски, Партенија Зографски, Панајот Гиноски. Треба да ги вкусите неверојатните галички специјалитети, како галичко овчо сирење или кашкавал, традиционално печено јагнешко месо, грне во фурна и уште многу други. Доколку барате и малку авантура, постои можност да закажете тура со јавање коњи низ селото. Лазарополе На чист воздух одете во Лазарополе, планинското село е едно од најчистите места во земјата, каде што се забележуваат најниските вредности на сите загадувачи на воздухот што се мерат во нашата земја. Дека Лазарополе е идеално прибежиште за обновување на белите дробови потврдуваат податоците од Националниот план во кој ова место има најниска просечна годишна концентрација на сулфур диоксид, азот диоксид и суспендирани честички. Маврово Оваа листа не би била целосна без најголемиот национален парк во Македонија - Маврово. Овoj предел има посебна убавина, буквално во секој период од годината. Но во есен фасцинираат жолтите, портокаловите и црвените нијанси. Доколку се одлучите да го посетите ова место, подгответе се за возење велосипед околу езерото, планинарење, возење кајак, риболов или посета на бачило. Тргнете во обиколката на преубавите предели, глетки полни со моќни планини, бистри потоци и пространи и зелени шуми. Посетете ја старата црква „Свети Никола“, која е популарна по тоа што летно време се наоѓа на суво, а во зимскиот период до половина е потопена во езерото. За љубителите на фотографијата Маврово е идеално место за добра фотосесија или за добра пејсажна фотографија. Јасен Едно од најубавите и најмистичните места во Македонија е Јасен, природен резерват што се наоѓа во северозападниот дел и зафаќа делови на планините Јакупица, Сува Планина, Караџица и Сува Гора. Се протега на 32.000 хектари простран шумски терен, а негово водно богатство претставуваат акумулациите „Матка“, „Козјак“ и „Св.Петка“, кои изобилуваат со животински видови. Убавина на недопрена природа во која живеат ендемични видови растенија, дури од тропскиот период, но и ретки, ендемични и загрозени видови од животинскиот свет. Јасен е дом на балканските дивокози и евроазискиот рис, на мечки, елени, срни, муфлони, диви свињи, волци, лисици, диви зајаци и многу други видови дивеч. Од птиците се заштитени лештарката, белоглавиот мршојадец и бувот. Јасен е царство и на пеперутки, пчеларки, славејчиња, џвингалки, фазани, еребици камењарки, верверици сто-

Бизнис каталог 2022

Вовед

Mavrovo This list would not be complete without the largest national park in Macedonia – Mavrovo. This area has special beauty, literally at every time of the year. In autumn, the yellow, orange and red shades are fascinating. If you decide to visit this place, get ready for cycling around the lake, mountaineering, kayaking, ﬁshing or visiting a sheepfold where cheese is made. Set off for a tour of gorgeous landscapes, views full of powerful mountains, clear streams and vast and green forests. Visit the old St. Nicholas Church, which is popular by the fact that in the summer it is located on dry ground, and in the winter it is sunk into the lake to its half. For photography admirers, Mavrovo is an ideal place for a good photo session or landscape photography.

Introduction

Galichica Галичица

болки, на шумскиот ползач, зелениот гуштер, копнената европска желка. Ловниот туризам во Јасен се рангира меѓу првите три во светот, а ловиштето се смета за едно од најреспектираните. Но освен ловот, кој е строго лимитиран, овој резерват нуди извонредна можност и за екотуризам. Има безброј шумски патишта и други патеки што овозможуваат организирање планински велосипедизам, пешачење, планинарење, јавање, параглајдинг, кампување, риболов, спелеологија, алпинизам, одмор и рекреација. Од големо историско и културно наследство е и сливното подрачје на реката Треска каде што се наоѓаат голем број манастири, цркви и светилишта.

paragliding, camping, fishing, speleology, alpinism, relaxation and recreation. The catchment area of the Treska River where a number of monasteries, churches and shrines are located is of great historical and cultural importance. Galichica and Prespa The Galichica National Park is located on the mountain with the same name, which belongs to the Shara-Pind mountain range. In 1958, the Macedonian part of the mountain was declared the national park due to the specific natural beauties and exceptionally rich and endemic flora and fauna. The park is located between Lakes Ohrid and Prespa and has meridian direction. It covers an area of 227 km. Galichica features mild moderate continental climate, which is influenced by the large amount of water from both lakes and warm Submediterranean influences that enter through relatively low mountain passes in Albania. Beside its natural beauties and aesthetic values, Galichica is an area with ecological integration of a higher order and with still well preserved natural plants in some ecosystems. The plants in the Galichica National Park are represented by more than 800 species, of which there is a number of relics and endemic species, whose final border of prevalence is the Galichica Mountain. It is worth mentioning the presence of 11 discovered local endemic species that can be seen only on the slopes of Galichica, which is clear evidence of the specific flora composition of this mountain. We should say that currently, exploration of the flora in the national 12

Бизнис каталог 2022

Галичица и Преспа Националниот парк „Галичица“ се наоѓа на истоимената планина што спаѓа во Шарско-Пиндскиот планински систем. Во 1958 година за национален парк е прогласен македонскиот дел од планината поради особените природни убавини и исклучително богатата и ендемична флора и фауна. Паркот е сместен помеѓу Охридското и Преспанското Езеро и има меридијански правец на протегање. Зафаќа површина од 227 километри. На Галичица владее блага умерено континентална клима, која е под влијание на големото количество вода од двете езера и топлите субмедитерански влијанија што навлегуваат преку релативно ниските планински превои во Албанија. Покрај особените природни убавини и естетски вредности, за Галичица е карактеристично тоа што претставува простор со еколошка интеграција од повисок ред и со сѐ уште добро зачувана природна растителност во некои екосистеми. Растителниот свет во Националиот парк „Галичица“ е претставен со повеќе од 800 вида, од кои голем број реликти и ендеми, чија крајна граница на распространување е токму планината Галичица. За одбележување е присуството на 11 досега откриени локални ендеми што може да се сретнат исклучително на падините на Галичица, што претставува јасен доказ за специфичниот флористички состав на оваа планина. Треба да се истакне дека во моментов интензивно се вршат проучувања на флората во националиот парк и постојат индиции дека бројот на ендеми е уште поголем. Фауната на Галичица, исто така, е богата и разновидна. Нема точен податок за бројот на видовите безрбетници. ‘Рбетниците се претставени со 170 вида, од кои 10 водоземци, 18 влекачи, 124 птици и 18 цицачи. Преспанскиот крај како отсекогаш да бил предодреден за уживање и за отворање на сите сетила. Токму така како што и сами

Вовед Ljubojno Љубојно

си кажуваат тамошните жители: „Кога Бог дарувал убавини, овде не штедел.“ Селата Љубојно и Брајчино, оддалечени само два-три километри од Преспанското Езеро, со својата архитектура, како и со нескротливата природа се идеално место за сечија хедонистичка душа. Голем Град или Свети Петар Тоа е најголемиот природен остров во Македонија и се наоѓа на југозападниот дел од Преспанското Езеро. Лоциран е во непосредна близина на тромеѓето меѓу Македонија, Албанија и Грција. Најкраткиот воден пат до оваа природна тврдина е од селото Коњско, а до него може да се стигне и од селото Стење и плажите Претор и Отешево. Стрмните карпи, платото меѓу нив, огромните бели камења, зелената вегетација, пештерите и малото пештерско езерце пленат со својата убавина. Преовладуваат разновидни ендемски растенија. Најмногу е застапена шумата на дива фоја што вирее на карпите, која достигнува старост и до 300 години. Благиот медитерански амбиент привлекува и многу ретки птици, најбројни се кормораните, а има и многу пеликани што го посетуваат островот секоја пролет и остануваат сè до есента. Островот е познат и под името Змиски остров поради присуството на голем број змии и други влекачи, како што се неотровната белоушка, от-

Brajchino Брајчино

Golem Grad Голем Град

Introduction

park is intensively under way, and there are indications that the number of endemic species is even higher. The fauna on Galichica is also rich and diverse. There is no accurate data on the number of invertebrates. Vertebrates are represented by 170 species, of which 10 are amphibians, 18 reptiles, 124 birds, and 18 mammals. The Prespa area seems as it was always predisposed for enjoyment and opening of all senses. Just as the locals says: “When God endowed beauties, he was generous here.” The villages of Ljubojno and Brajchino, only two or three kilometers from Lake Prespe, are ideal places for everybody’s hedonistic soul with their architecture as well as untamed nature. Golem Grad or Sveti Petar This is the largest natural island in Macedonia and is located in the southwest part of Lake Prespa. It is located in the very vicinity of the three borders between Macedonia, Albania and Greece. The shortest waterway to this natural fortress is from the village of Konjsko, and it can also be reached from the village of Stenje and the Pretor and Oteshevo beaches. Steep rock, the plateau between them, huge white stones, green vegetation, caves and a small cave lake capture you with their beauty. The area is dominated by diverse endemic plants. The most prevalent is the forest of Juniperus excelsa, which reaches an age up to 300 years. The mild Mediterranean ambiance attracts rare birds, among which the most numerous are cormorants, and there are also a lot of pelicans, which visit the island every spring and stay there by the autumn. The island is also known by its name “the Kozhuf Кожуф

Krushevo Крушево

ровниот поскок и смокот. Голем Град е прогласен за строг природен резерват и е дел од Националниот парк „Галичица“. Од 2008 година, односно по 30 години, тој е повторно отворен за посетители. Ако сте љубител на вакви егзотични патувања, овој остров е идеална дестинација за вас. Крушево Во западниот дел на Македонија, во пазувите на Бушева Планина, на 1.250 метри надморска висина се наоѓа највисокиот град на Балканот – Крушево. Градот изобилува со прекрасна недопрена природа и пејзажи што никого не го оставаат рамнодушен. Свежиот и чист планински воздух, умерената температура, чистата планинска вода и богатата флора и фауна се убавините што ги нуди Крушево, а достапни се во секое време и со задоволство може да ги користите. Кожуф Македонската убавица Кожуф е предизвик и за луѓето што ги привлекува богатството на минерали. Покрај малото село Мајден се наоѓа рудникот „Алшар“ кој, освен со злато, антимон и арсен, е единствено најбогато наоѓалиште во светот на црвеникавиот талиумов минерал - лорандит. За да се заштити, од 2004 година „Алшар“ е прогласен за споменик на природата и е дел од мрежата на „Емералд“ - мрежа за заштита на природните реткости. Во минатиот век минералите во „Алшар“ ги истражувале познати светски американски и европски научници. Но поради недостиг на финансиски средства денес рудникот е затворен и неискористен и постои само едно отворено окно што се наоѓа на 25 метри во планината над Црвената Долина, како што локалните

Вовед Pelister Еyes Пелистерски очи

Snake Island” because of numerous snakes and other reptiles living there, including non-poisonous grass snake and poisonous vipers and colubrids. Golem Grad has been declared a strict natural reserve and is a part of the Galichica National Park. In 2008, it was reopened for visitors after 30 years. If you are an admirer of such exotic travels, this island is an ideal destination for you. Krushevo The highest town in the Balkans – Krushevo has settled in the western part of Macedonia, in the armpit of Busheva Mountain, at 1,250 meters above the sea level. The town abounds in magniﬁcent intact nature and landscapes that leave nobody indifferent. The fresh mountain air, moderate temperature, clean mountain water and rich ﬂora and fauna are the beauties offered by Krushevo and are available for you to use them with pleasure at any time. Kozhuf The Macedonian beauty, Kozhuf is a challenge for people attracted by the richness of minerals. A mine, Alshar is located in the proximity of the village of Majdan, and besides gold, antimony and arsenic, it is the only rich deposit in the world of the reddish thallium mineral – lorandite. In 2004, Alshar was declared the monument of nature and is the part of the Emerald Network – a network for protection of natural rarities. In the past century, the Alshar minerals were explored by world’s renowned American and European scientists. Due to the lack of funds, today, the mine is closed and unused and there is only one opened shaft, 25 meters in the mountain, above Crvena Dolina (Red Valley), as the locals call the area around Alshar. One is for certain, Alshar is an eternal enigma for scientists. Pelister Beauty that the nature has endowed to Baba Mountain and its summit Pelister can be envied by many popular world’s destinations. On its slopes, Pelister hides two glacial lakes called “Pelister Eyes.” The view of that transparent blue or dark green water takes breath of rare mountaineers, athletes and tourists. Golemo Ezero (Grand Lake) is located at 2,218 metres above the

жители го нарекуваат теренот околу „Алшар“. Едно е сигурно, „Алшар“ претставува вечна енигма за научниците. Пелистер На убавината што ѝ ја подарила природата на планината Баба и врвот Пелистер може да ѝ завидуваат многу познати и популарни светски дестинации. На своите падини Пелистер крие две глацијални езера наречени Пелистерски очи. Глетката на тие бистри сини или, пак, темнозелени води им го одзема здивот на ретките планинари, спортисти и туристи. Големото Езеро се наоѓа на надморска височина од 2.218 метри, а Малото Езеро лежи на 2.180 м.н.в., оддалечено е само два километра од Големото Езеро, но тие никогаш не може да се видат заедно. Легендата вели дека Горските очи биле солзи на две сестри што се вљубиле во исто момче - Пелистер. Но мајката не дозволила ниедна од нив да се омажи за него, ги протерала на планината и ги проколнала секогаш да бидат блиску една до друга, но никогаш да не можат да се видат. Скитајќи по планината, едната сестра дошла на местото каде што сега се наоѓа Големото, а другата до Малото Езеро. И двете скршени од болка по несудената љубов пролеале толку многу солзи што од нив се создале двете прекрасни езера. СЕЛСКИ ТУРИЗАМ Околу 25 отсто од граѓаните во Европа се решаваат првиот дел од одморот да го поминат во традиционална селска куќа или во винарска визба адаптирана за туризам наместо на плажа. Ова го покажува европската статистика, односно повеќе европски туристи бараат домашна атмосфера, нетрадиционални туристички

Introduction

Dihovo Дихово

sea level, and Malo Ezero (Small Lake) lies at 2,180 meters above the sea level, only two kilometers from Grand Lake, but they cannot be seen at the same time. A legend says that the mountain eyes were tears of two sisters that fell in love with the same guy – Pelister. Their mother did not allow any of them to marry him, she evicted them to the mountain and cursed them to always be so close one to another and to never see each other. Wandering through the mountain, one sister came to the place where now Grand Lake is located, and the second to the Small Lake location. Broken by sadness for their not-destined love, both shed so many tears that created the two magnificent lakes. RURAL TOURISM About 25 percent of citizens of Europe decide to spend their first part of the holiday in a traditional village home or a wine cellar adapted for tourism, instead at a beach. This is evidenced by European statistics, i.e. an increasing number of tourists seek home atmosphere, non-traditional tourist services and a village ambiance. Macedonia has great potentials for alternative, rural tourism. At the same time, it is more than clear that it requires greater infrastructure investments. Thus, we could keep up with the new trends in the European and world’s tourism, which can bring our country higher returns than the current tourism. Beautiful villages throughout Macedonia will attract every visitor of nature and they are evidence that our country has all the conditions for successful rural tourism. In many such places you can find individual accommodation, a number of locals have adapted their homes to accommodation villas. In the proximity of Veles, an accommodation facility, which could be named “accommodation of the new generation of travellers,” offers a union of luxury and tradition. Since the pandemic has narrowed the selection of places for rest, “Rancho na Vancho and Kata” (Vancho and Kata’s Ranch) at the village of Omorani is an unusual adventure. Their restored home is intended for rural tourism, with a possibility for food preparation and organisation of activities according to guests’ wishes. A summer kitchen, a timber frame woodshed and a pool are situated in the courtyard along with a section for “Turkish-way sitting” conceived to provide true 19-century style enjoyment. Thus, in one area, visitors can authentically conjure 16

Бизнис каталог 2022

услуги и селски амбиент. Македонија има големи потенцијали за алернативен, селски туризам. Истовремено повеќе од јасно е дека се потребни поголеми инфраструктурни инвестиции. Така ќе може да се чекори во новите трендови во европскиот и во светскиот туризам, кои на нашата земја ќе можат да ѝ донесат повеќе прилив од сегашниот во туризмот. Убавите села низ Македонија ќе го привлечат секој љубител на природата и тие се доказ дека нашата држава ги има сите услови за успешен селски туризам. Во повеќето вакви места може да најдете индивидуално сместување, голем број локални жители ги пренамениле своите куќи во вили за сместување. Недалеку од Велес постои сместување што би се нарекло сместување на новата генерација патници, сместување што е спој на луксузот и традицијата. Бидејќи пандемијата го стесни изборот на места за одмор „Ранчо на Ванчо и Ката“ во село Оморани претставува несекојдневна авантура. Реставрираната куќа е наменета за селски туризам, со можност за подготвување храна и организирање активности според желбите на гостите. Во дворот има летна кујна, натстрешница од дрвени греди и базен, а за вистинско уживање во стилот на 19 век е осмислен и дел за „турско седење“. Така, на еден простор гостите можат автентично да го доловат животот во селски амбиент и истовремено да уживаат во удобноста на објектот. Селото Дихово, кое се наоѓа на планината Баба, има одлична местоположба и природно опкружување, па станува идеална локација за селски туризам. Дихово спаѓа во педесетте најубави тајни The Kalin Hotel Хотел „Калин“

TIME FOR ACTION For the end, it is clear that the difference when you read about the beauties of the country and when you experience them is great. Use the opportunity to be among the ﬁrst that can tell stories about horse riding, delicious cheese, the quiet murmur of rivers and streams, and the noise of nature, breathing fresh air. Thus, you will enjoy something that you might never do. There is always time for luxury resorts, but time is insufﬁcient for the preciousness of nature. Because of that, get inspired and use it. All this is a Macedonian environmental story that can win over the world. Mihajlovo Михајлово

локации во Европа. „Вила Дихово“ овозможува вистинско искуство за селски туризам на Пелистер. Таа е лоцирана на 7 километри од центарот на Битола. Тоа е мала селска куќа со соби со бесплатен бежичен интернет и бесплатен паркинг. Собите се декорирани со локални резби и дрвенарија. Оваа куќа го претставува вистинското значење на зборот селски туризам. Хотелот „Калин“ се наоѓа во Лазарополе на 1.350 метри надморска височина. Опкружен е со предел од карпести ридови, а во целата околина има двокатни и трикатни куќи изградени од камен. „Калин“ е спој на традиционалното мијачко градителство со современи архитектонски решенија, што создава топла и уникатна атмосфера. Хотелот е опкружен со букова и дабова шума идеална за прошетка. За оние што се љубители на велосипедизмот, околината е фантастичка за практикување на овој спорт. Михајлово не е само детско одморалиште, објектот има и хотелски капацитет што е отворен за сите патници и авантуристи вљубеници во планинскиот туризам. Ова местенце е лоцирано на 40 километри од Кавадарци, со целосно реконструиран пат, на надморска височина од 1.200 метри, опколено со стара борова шума. Објектот нуди прекрасни хотелски адаптирани соби и вкусни оброци подготвени на традиционален начин. Во состав на објектот се наоѓаат стандардизиран ресторан, спортски терени, пешачки патеки, а има услови и за планински велосипедизам. За оние што сакаат да ги искористат слободните денови од годината за да посетат нови предели и села, споделуваме уште една предлог-дестинација, а тоа е ранчот „Гара“ во селото Сладуево што се наоѓа на 3 километри од Демир Хисар, а до кое може да се пристигне со автомобил. Таму ќе се запознаете со вљубеници во јавањето коњи, а и самите можете да научите да јавате коњ. ВРЕМЕ Е ЗА АКЦИЈА И за крај, јасно е дека разликата е голема додека читате за убавините на земјата, а сосема поинаку е кога ќе ги доживеете. Искористете ја шансата да бидете меѓу првите што потоа ќе можат да ги раскажуваат приказните за јавањето коњи, за вкусното сирење, за тивкиот жубор на реките и на потоците, но и за шумот на природата, вдишувајќи го свежиот воздух. Така ќе ја насладите сопствената душа со нешто што можеби никаде нема да го впиете. Секогаш има време за луксузни ресорти, но малку е времето за скапоцената природа. Поради тоа, инспирирајте се и искористете го. Сето ова е македонската еколошка приказна што може да го освои светот.

Вовед

up life in the village ambiance, and at the same time, enjoy the comfort of the facility. The village of Dihovo, on Baba Mountain, has a perfect location and natural surroundings so it is an ideal location for rural tourism. Dihovo is among the 50 most beautiful secret locations in Europe. The Dihovo Villa enables true experience of the rural tourism on Pelister. It is located 7 km from the centre of Bitola. That is a small village house with rooms featuring wi-ﬁ internet and free parking. The rooms are decorated with local carvings and joinery. This house presents the true meaning of the term rural tourism. The Kalin Hotel in Lazaropole is located at 1,350 meters above the sea level. It is surrounded with rocky hills, and the whole area features two- or three-ﬂoor houses made of stone. The Kalin is a union of the traditional Mijak building and modern architectural solutions, and creates a warm and unique atmosphere. The hotel is surrounded with beech and oak forests ideal for a walk. For those who love cycling, the surroundings are fantastic for this sport. Mihajlovo is a children’s resort, which also has hotel capacity open for all travellers and adventurers admiring mountain tourism. This settlement is located 40 km from Kavadarci, with a fully restored road, at 1,200 meters, surrounded with an old pine tree forest. The facility offers excellent hotel-adapted rooms, and delicious meals prepared in a traditional way. It features a standardised restaurant, sports grounds, pedestrian paths, and there are also conditions for mountain cycling. For those who want to use their off-days in order to visit new areas and villages, we present one more destination, the Gara Ranch at the village of Sladuevo, 3 km from Demir Hisar, which can be accessed by car. There, you will meet riding fans and can also learn to ride a horse.

MONETARY ECONOMY

Interview with

Anita Angelovska-Bezhoska, Governor of the National Bank of the Republic of North Macedonia

ThE naTional Bank is ThE FoundaTion oF macroEconomic sTaBiliTy and Thus grEaT

suPPorT oF Economy Particularly positive in these diﬃcult circumstances is the good condition of the domestic banking sector, which is a prerequisite for further support of the economy. The banking system has adequate capacity to provide solid ﬁnancial support to the private sector, including small and medium-sized enterprises 18

Бизнис каталог 2022

народната банка Е тЕмЕл на макроЕкономската стабилност, а со тоа и голЕма поддршка на Економијата Особено позитивно во овие тешки околности е добрата кондиција на домашниот банкарски сектор, што е предуслов за натамошна поддршка на економијата. Банкарскиот систем има соодветен капацитет за солидна финансиска поддршка на приватниот сектор, вклучително и на малите и на средните претпријатија

Бизнис каталог 2022

МОНЕТАРНА ЕКОНОМИјА

Интервју со Анита Ангеловска-Бежоска, гувернер на Народна банка на Република Северна Македонија

MONETARY ECONOMY

MARILI: What is the Central Bank doing to mitigate the effects of the exhausting period of several successive crises (the pandemic, energy crisis, military crisis)? What is the current monetary stability of the country, can the inflation spiral be slowed down? ANGELOVSKA-BEZHOSKA: Over the past few years, the global economy, including us as a small and trade-dependent economy, has faced a number of large-scale shocks. The pandemic paralysed global economic activity, which fell by 3.1%, more than twice compared to the period of the global economic crisis. In the region of West Balkans, the decline was even more emphasised – a 5.4% decline of the average GDP, which is largely explained by the structure and high trade and financial openness of the economies in the region, including ours. Undoubtedly, the consequences for the economy would have been greater and longer lasting if there had not been strong reaction from macroeconomic policy makers, including central banks. According to IMF estimates, the economic loss would be up to three times higher. Since the beginning of the pandemic, we as the Central Bank have taken a number of monetary and regulatory measures to maintain the macroeconomic stability while providing support to the economy to mitigate the effects of the crisis. With the beginning of the implementation of the health measures in 2020, there were entire economic branches that stopped their activity. The need to release more liquidity in the economy arose and the National Bank enabled this liquidity through monetary instruments. Lowering the basic interest rate by the National Bank in 2020 and at the beginning of 2021 enabled reduction of the interest rates on loans to the historically lowest level and maintenance of the credit support for the economy. Also, regulatory changes were adopted enabling temporary relief of the financial burden from citizens and indebted companies that had difficulties in repayment due to the pandemic. In fact, if we look back, we can clearly conclude that the National Bank, for the first time in a row, pursued a relaxed monetary policy that prevented growth of interest rates and reduction of lending activity, which was the case in all previous crisis periods. Once the world and the economy began to function in the so-called new reality, new challenges emerged in the second half of 2021. As a result of the slower recovery of supply chains and geopolitical tensions, there was increase in the prices of primary products and an upward movement of other prices, both globally and in the domestic economy. Furthermore, earlier this year we faced a new external shock with the start of the war in Ukraine, which further aggravated the global economic context and thus the risks to the domestic economy. Thereby, there are upward price movements in the domestic economy as in all countries at the moment. I would say that in a very short time we have entered a phase of higher inflation globally than that we were used to in a long period of time. Although a large part of inflation is related to supply disruptions, it can be seen that in our country and in the world, price growth is becoming visible in many categories of products and services and affects inflation expectations. We are constantly monitoring these price movements and given the circumstances, as the Central Bank, we are ready to react in order to maintain the price and macroeconomic stability. 20

Бизнис каталог 2022

Greater involvement of women, both in management positions and in the economy in general, brings forth numerous beneﬁts. There is huge potential here on a global scale which, unfortunately, has not yet been used to the beneﬁt of economic growth

МОНЕТАРНА ЕКОНОМИјА MARILI: How big are the foreign exchange reserves and will the exchange rate remain stable? ANGELOVSKA-BEZHOSKA: For economies like ours that implement a strategy of stable exchange rate of the domestic currency, it is extremely important for the successful implementation of the strategy to maintain an appropriate level of foreign reserves. As a result of the prudent monetary policy, our foreign exchange reserves are constantly at a level that enables exchange rate stability, which has actually been concluded by international ﬁnancial institutions. In addition, as a result of the regional initiative taken by our central bank, for the ﬁrst time in history the ECB granted us access to foreign exchange liquidity, if we need it. Taking into consideration the level of foreign exchange reserves maintained at a historically high level, as well as the many other instruments at our disposal, there should be no concern about the exchange rate stability. Unfortunately, during this crisis, as during the previous ones, we faced many speculations, the harmful consequences of which we all suffer. In this context, the demand for foreign currency has increased and conversion from the Denar to foreign currency savings is being carried out,

МАРИЛИ: Што презема Централната банка за да ги ублажи последиците од исцрпувачкиот период на неколку последователни кризи (пандемија, енергетска криза, воена криза)? Каква е моменталната монетарна стабилност на земјата, дали може да се забави инфлациската спирала? АНГЕЛОВСКА-БЕЖОСКА: Изминативе неколку години глобалната економија, вклучително и ние, како мала и трговски зависна економија, се соочуваме со повеќе шокови од огромни размери. Пандемијата ја парализира глобалната економска активност којашто забележа пад од 3,1%, што е двојно повисок од периодот на глобалната економска криза. Во регионот на Западен Балкан, падот беше уште поизразен ‒ просечен пад на БДП од 5,6%, што во голема мера се објаснува со структурата и високата трговска и финансиска отвореност на економиите во регионот, вклучително и нашата. Несомнено, последиците врз економијата ќе беа поголеми и подолготрајни доколку немаше силна реакција на носителите на макроекономските политики, вклучително и на централните банки. Според процените на ММФ, економската загуба ќе беше повисока и до трипати. Од почетокот на пандeмијата наваму, ние како централна банка презедовме бројни монетарни и регулаторни мерки за одржување Бизнис каталог 2022

MONETARY ECONOMY

It is a huge responsibility, but it is also a great honor to be the head of an institution in charge of price and overall macroeconomic stability. The knowledge, experience, possession of management and organisation skills as well as a good team of professionals are extremely important.

which means unnecessary costs for the citizens. Due to such trends, we have strengthened controls of the exchange ofﬁces, and at the same time we have brought changes in the regulation of the exchange market, which have created room for meeting the needs of the citizens for foreign exchange and of this segment of the foreign exchange market without interruption. However, we have also adopted a decision to change the compulsory reserve instrument, which gives a signal to the banks to make changes in the interest rate policy in order to offer more favourable interest rates for Denar savings. Over the years, the central bank has successfully defended the stability of the Denar against major and difﬁcult challenges and has succeeded in its goal. There should be no dilemma about our capacity to continue to defend the stability of the domestic currency. MARILI: What are the opportunities for corporate lending, given the great exhaustion of companies as a result of the crisis, which makes them more in need of additional funding? This is especially accentuated in small and medium companies where female entrepreneurship is most concentrated! ANGELOVSKA-BEZHOSKA: The banking system provides solid support throughout the pandemic period. Credit growth has not slowed down at all as it did during previous crisis episodes. On the contrary, it has accelerated moderately. It is true that in the beginning, the credit support was more focused on the population, and less on the corporate sector, however, since the second half of last year there has been more support in the corporate sector. In 2021, on an annual basis, if the total credit growth was around 8%, the growth in the corporate sector was 22

Бизнис каталог 2022

на макроекономската стабилност и истовремено обезбедување поддршка на економијата за ублажување на последиците од кризата. Со почетокот на примената на здравствените мерки во 2020 година, имаше цели економски гранки коишто престанаа со активноста. Се јави потреба од ослободување поголема ликвидност во економијата и Народната банка преку монетарните инструменти ја овозможи оваа ликвидност. Преку намалувањето на основната каматна стапка од страна на Народната банка, и во 2020 година и на почетокот на 2021 година, се овозможи сведување на каматните стапки на кредитите на историски најниското ниво и одржување на кредитната поддршка за економијата. Исто така, беа донесени регулаторни измени со кои се овозможи привремено олеснување на финансискиот товар на граѓаните и на компаниите кориснички на кредити, коишто имаа тешкотии во нивната отплата поради пандемијата. Всушност, ако се навратиме наназад низ историјата, јасно може да се заклучи дека Народната банка за првпат во континуитет водеше релаксирана монетарна политика којашто спречи раст на каматните стапки и намалување на кредитната активност, што беше случај во сите претходни кризни периоди. Откако светот и економијата почнаа да функционираат во т.н. нова реалност, во втората половина од 2021 година дојдоа нови предизвици. Како резултат на побавното заздравување на синџирите на снабдување и геополитичките тензии, дојде до раст на цените на примарните производи и нагорно придвижување на останатите цени, како во глобални рамки, така и во домашната економија. Понатаму, на почетокот на оваа година, се соочивме со нов надворешен шок со започнувањето на војната во Украина, којшто дополнително го влоши глобалниот економски контекст, а со тоа и ризиците за домашната економија. Притоа, во домашната економија има нагорни ценовни движења, како и во сите земји во моментов. Би рекла дека за многу кус период глобално влеговме во фаза на повисока инфлација, од онаа на која бевме научени во еден подолг временски период. Иако голем дел од инфлацијата е поврзана со нарушувања на понудата, сепак се гледа дека и кај нас, и во светот, растот на цените станува видлив кај повеќе категории производи и услуги и делува врз инфлациските очекувања. Овие ценовни движења постојано ги следиме и со оглед на околностите, како централна банка подготвени сме да реагираме заради одржување на ценовната и макроекономската стабилност. МАРИЛИ: Колкави се девизните резерви и дали курсот ќе остане стабилен?

MARILI: You have been in the National Bank for many years and have gone through many levels of development. You have a rich experience in the IMF... In crisis situations like this one, does it make you more confident and determined in the measures you take today? ANGELOVSKA-BEZHOSKA: It is huge responsibility, but it is also a great honour to be at the head of an institution in charge of price and overall macroeconomic stability. The knowledge, experience, possession of management and organisation skills as well as a good team of professionals are extremely important. As you mentioned, before coming to the position of the Governor of the National Bank, I had a long career path that includes many responsible positions. I am proud and grateful that I had the opportunity to be part of successful and professional teams that have been the bearers of many reforms in our society. I will point out one example that I am particularly fond of – the major reform of the public finance system at the beginning of our transition, i.e. the establishment of the treasury system, which was pointed out as one of the best examples in the region by international financial institutions. Throughout my professional career, I have led and been part of teams that have worked on solutions to deal with major economic shocks to our economy. For example, the global economic crisis in 2008, the military conflict in 2001 that had unparalleled consequences for our economy. The global crisis caused by the pandemic is a crisis of unprecedented proportions. However, I would point out that thanks to the quick and strong reaction of our central bank, it has greatly contributed to mitigating the consequences for our economy, which was clearly confirmed by the international financial institutions. My rich experience in many domestic and international financial institutions, as well as the experience of my colleagues is undoubtedly invaluable in making decisions to deal with shocks. The professional approach and the great commitment of the whole team over the years has been the basis of successful management of all challenges and maintaining the macroeconomic stability. MARILI: In our country, the representation of women in managerial positions is still at an unsatisfactory level. Would possible greater involvement of women in society and decision-making (both political and economic) bring certain benefits and what would they be?

АНГЕЛОВСКА-БЕЖОСКА: За економии како нашата коишто спроведуваат стратегија на стабилен девизен курс на домашната валута, од исклучително значење за успешно спроведување на стратегијата е одржување соодветно ниво на девизни резерви. Како резултат на претпазливата монетарна политика, нашите девизни резерви постојано се на ниво што овозможува стабилност на девизниот курс, што всушност е заклучено и од страна на меѓународните финансиски институции. Покрај тоа, како резултат на регионалната иницијатива којашто ја покрена токму нашата централна банка, ЕЦБ за првпат во историјата ни одобри пристап до девизна ликвидност, доколку имаме потреба за тоа. Имајќи го предвид нивото на девизни резерви коешто се одржува на историски високо ниво, како и мноштвото други инструменти коишто ги имаме на располагање, не треба да постои никаква грижа за стабилноста на девизниот курс. За жал и во текот на ова криза, како и во претходните, се соочивме со бројни шпекулации чии штетни последици ги трпиме сите. Во овој контекст се зголеми побарувачката за девизи и се врши конверзија од денарски во девизни заштеди, што значи непотребни трошоци за граѓаните. Заради ваквите трендови, ги засиливме контролите кај менувачниците, а притоа донесовме и измени во регулативата на менувачкиот пазар, со што создадовме простор за непречено задоволување на потребите на граѓаните за девизи и на овој сегмент на девизниот пазар. Но, исто така, донесовме и одлука за измени кај инструментот задолжителната резерва со којашто им даваме сигнал на банките да направат измени кај каматната политика заради нудење поповолни камати за штедењето во денари. Низ годините, централната банка успешно ја бранеше стабилноста на денарот пред големи и тешки предизвици и успеа во својата цел. Не треба да има каква било дилема за нашиот капацитет и понатаму да ја браниме стабилноста на домашната валута. МАРИЛИ: Какви се можностите за корпоративно кредитирање, со оглед на големата исцрпеност на компаниите како последица на кризите, поради што тие имаат поголема потреба од дополнителни финансии? Ова е особено изразено кај малите и средните компании каде што најмногу e концентрирано женското претприемаштво! АНГЕЛОВСКА-БЕЖОСКА: Банкарскиот систем обезбедува солидна поддршка во целиот пандемичен период. Kредитниот раст воопшто не забави, како што се случувало во претходни кризни епизоди. Напротив, тој умерено забрза. Tочно е дека на почетокот кредитната поддршка беше повеќе насочена кон населението, а помалку кон корпоративниот сектор, меѓутоа од втората половина на минатата година се забележува поголема поддршка и на корпоративниот сектор. Во 2021 година, на годишна основа, ако вкупниот кредитен раст е околу 8%, растот кај корпоративниот сектор е повисок и изнесува 9%. Податоците од почетокот на оваа година покажуваат продолжување на овие трендови, со годишен раст на кредитирањето на корпоративниот сектор за 9% во јануари, односно 10% во февруари 2022 година. Она што е особено позитивна страна во овие тешки околности е добрата кондиција на домашниот банкарски сектор, што е предуслов за натамошна поддршка на економијата. Најновите податоци за состојбата во банкарскиот систем говорат дека неговиот капацитет и натаму јакне и сега дури е подобар во споредба со преткризниот период. Податоците за февруари покажуваат годишен раст на депозитната база од 6,1%, со повисок раст на депозитите на корпоративниот во однос на секторот „домаќинства“. Адекватноста на капиталот изнесува 17,3%, што е повисоко ниво во однос на преткризното ниво и е една од највисоките стапки што сме ги имале воопшто во последните десетина години. Ликвидноста е на солидно ниво, додека учеството на нефункционалните кредити во вкупното кредитно портфолио умерено се намалуваше во текот на овој кризен период и сега изнесува 3,2%. Сето ова упаБизнис каталог 2022

МОНЕТАРНА ЕКОНОМИјА

higher, 9%. Data from the beginning of this year show continuation of these trends, with the annual growth of lending to the corporate sector by 9% in January and 10% in February 2022. What is particularly positive in these difﬁcult circumstances is the good condition of the domestic banking sector, which is a prerequisite for further support to the economy. The latest data on the situation in the banking system shows that its capacity continues to strengthen and is now even better compared to the pre-crisis period. The data for February shows an annual growth of the deposit base by 6.1%, with higher growth of the corporate deposits compared to the “households” sector. Capital adequacy is 17.3%, which is a higher level than the pre-crisis level and is one of the highest rates we have ever had in the last ten years. Liquidity is at a solid level, and the share of non-performing loans in the total loan portfolio decreased moderately during this crisis period and now stands at 3.2%. All this indicates that the banking system has adequate capacity for further solid ﬁnancial support to the private sector, including small and medium-sized enterprises.

MONETARY ECONOMY

тува дека банкарскиот систем има соодветен капацитет за натамошна солидна финансиска поддршка на приватниот сектор, вклучително и на малите и на средните претпријатија.

ANGELOVSKA-BEZHOSKA: On a global scale, the pandemic has shown us many good examples of women leaders who have successfully dealt with the situation and given an energetic response in mitigating the consequences. However, the reality is that globally the representation of women in top positions in the public and private sector is still significantly lower than that of men. According to the latest Report on Gender Equality in Public Administration (GEPA), although progress has been made in many countries in terms of women's representation in public office, there are still significantly fewer women than men. On average, women hold only 31 percent of top leadership positions and make up 30 percent of senior management positions in the public sector. In our country, the situation is not different, i.e. men are in the lead in leadership and management positions. I would say, the exception is the National Bank where the participation of women is about 70% in the management structures at all levels of the organisation – operational, tactical and strategic. Besides the Governor, out of three Vice-Governors in the National Bank, two are female Vice-Governors who are top professionals and are an extremely important part of the team. Why can women make a significant contribution to the quality management of institutions and organisations? Some research indicates that women are characterised with special traits such as pragmatism, risk aversion, greater thoroughness, which contribute to making more optimal decisions in the strategic decision-making process. More specifically, regarding the central banking operations, it is considered that the greater involvement of women in decisions in monetary policy contributes to greater price stability, precisely because of the analytical and prudent decision-making. In short, the greater involvement of women, both in managerial positions and in the economy in general, brings numerous benefits. Globally, there is huge potential here that has unfortunately not been used yet to the benefit of economic growth. MARILI: In your opinion, as a woman in a leadership position, tell us what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, the ability to acquire modern skills for personal development, support and motivation from the work team ...? ANGELOVSKA-BEZHOSKA: Above all, it is important for women to believe in themselves. Somehow it is constantly proven that self-confidence and ambition are on the side of men. That is why it is important when building a career and a 24

Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Вие сте долги години во Народна банка и минавте низ многу нивоа на развој. Имате богато искуство и во ММФ... Дали денес, во вакви кризни состојби, тоа Ве прави посигурна и поодлучна во мерките што ги преземате? АНГЕЛОВСКА-БЕЖОСКА: Одговорноста е огромна, но огромна е и честа да се биде на чело на институција задолжена за ценовната, но и за вкупната макроекономска стабилност. Исклучително важни се знаењето, искуството, поседувањето вештини за управување и организација, како и добар тим професионалци. Како што споменавте, пред да дојдам на местото гувернер на Народната банка, изодев долг кариерен пат, којшто вклучува многу одговорни позиции. Горда сум и благодарна што имав можност да бидам дел од успешни и професионални тимови, коишто биле носители на бројни реформи во нашето општество. Ќе истакнам еден пример, којшто мене ми е особено драг ‒ големата реформа на системот на јавни финансии на почетокот на нашата транзиција, односно воспоставувањето на трезорскиот систем којшто беше посочуван како еден од најдобрите примери во регионот од страна на меѓународните финансиски институции. Низ професионалната кариера, сум раководела и сум била дел од тимови коишто работеле на решенија за справување со големи економски шокови за нашата економија. На пример, глобалната економска криза во 2008 година, воениот конфликт во 2001 година, коишто имаа значителни последици за нашата економија. Глобалната криза предизвикана од пандемијата е криза од невидени размери. Сепак, би посочила дека благодарение на брзата и силна реакција на нашата централна банка, се придонесе во голема мера за ублажување на последиците за нашата економија, што беше јасно потврдено и од меѓународните финансиски институции. Моето богато искуство во повеќе домашни и меѓународни финансиски институции, како и искуството на моите колеги, несомнено е од непроценлива вредност при носењето на одлуките за справување со шоковите. Професионалниот пристап и големата посветеност на целиот тим низ годините е во основата на успешното справување со сите предизвици и одржувањето на макроекономската стабилност. МАРИЛИ: Кај нас застапеноста на жените на раководни позиции сѐ уште е на незадоволително ниво. Дали евентуалната поголема вклученост на жените во општеството и во донесувањето одлуки (и политички и економски) носи и одредени придобивки и какви би биле тие? АНГЕЛОВСКА-БЕЖОСКА: Во глобални рамки, пандемијата ни покажа многу добри примери на жени лидери коишто успешно се справуваа со ситуацијата и дадоа енергичен одговор за ублажување на последиците. Сепак, реалноста е дека на глобално ниво застапеноста на жените на врвни позиции во јавниот и приватниот сектор и натаму е далеку пониска од онаа на мажите. Според последниот Извештај за родова еднаквост во јавната администрација (GEPA), иако во многу земји е постигнат напредок во однос на застапеноста на жените во јавните функции, тие се сè уште значително помалубројни од мажите. Во просек, жените учествуваат со само 31 отсто во врвните лидерски позиции и сочинуваат 30 отсто од високите раководни позиции во јавниот сектор. И во нашата земја ситуацијата не е поразлична, односно мажите предничат кај лидерските и менаџерските позиции. Би кажала, исклучок е Народната банка, каде што учеството на жените е околу 70% во раководните структури на сите нивоа на организацијата ‒ оперативно, тактично и стратегиско. Покрај гувернерка, во Народната банка, од тројца вицегувернери, две се вицегувернерки, кои

Одговорноста е огромна, но огромна е и честа да се биде на чело на институција задолжена за ценовната, но и за вкупната макроекономска стабилност. Исклучително важни се знаењето, искуството, поседувањето вештини за управување и организација, како и добар тим професионалци

се врвни професионалки и се исклучително важен дел од тимот. Зошто жените можат да дадат значителен придонес во квалитетното раководење со институциите и организациите? – Одредени истражувања укажуваат дека жените се одликуваат со посебни карактерни особени како прагматичност, одбивност кон ризик, поголема темелност, што придонесуваат за носење пооптимални одлуки во процесот на стратегиското одлучување. Поконкртено, во однос на централнобанкарско работење, се смета дека поголемата вклученост на жените во одлуките во монетарната политика придонесува за поголема ценовна стабилност, токму поради аналитичноста и претпазливоста при носењето одлуки. Накусо, поголемата вклученост на жените, како на раководните позиции, така и во економијата воопшто, носи бројни придобивки. Тука има огромен потенцијал во глобални рамки којшто за жал сѐ уште не е искористен во полза на економскиот раст. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, како жена на лидерска позиција, кажете ни што е пресудно за да напредува жената во кариерата, образованието, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? АНГЕЛОВСКА-БЕЖОСКА: Важно е пред сѐ жените да веруваат во себе. Некако, постојано се докажува дека самодовербата и амбициите се на страната на мажите. Затоа е важно при градењето на кариерата и местото во општеството, жените да тргнат од ова стојалиште ‒ да веруваат во себе. Понатаму, треба да ги зацврстат темелите на кои ја градат вербата ‒ тоа е знаењето и вештините. Многу убава изрека има народот: „учиме додека сме живи“. Живееме во време на нови технологии, нови знаења, нови професии. Светот се менува толку брзо, но истовремено станува подостапен поради брзината со која патуваат информациите и поврзувањето. На овие промени треба да се гледа како на можност, а не како на закана. Понатаму, добриот тим на професионалци е важен интегрален дел од успехот на секоја институција. Ме радува што Народната банка со години наназад вложува во својот институционален капацитет којшто овозможува постојано унапредување на нашето работење во согласност со највисоките европските стандарди. Потврда за ова, на пример, е неодамнешната одлука на Европската комисија која што нé стави на листата со само уште 26 држави во светот, чијашто банкарска регулатива и супервизија ги исполнува европските стандарди. Семејството, исто така, е значаен составен дел од мозаикот. Доколку постои разбирање и поддршка од вашите најблиски, тоа може значително да го забрза кариерниот развој. Нема дилема дека безрезервната поддршка од страна на моето семејството е еден од клучните фактори за моите професионални достигнувања. n

Бизнис каталог 2022

МОНЕТАРНА ЕКОНОМИјА

place in society for women to start from this point of view – to believe in themselves. Furthermore, they need to strengthen the foundations on which they build their faith – that is, knowledge and skills. The people have a very nice saying: “We learn while we are alive.” We live in a time of new technologies, new knowledge, new professions. The world is changing so fast, but at the same time it is becoming more accessible because of the speed at which information travels and connection. These changes should be seen as an opportunity, not a threat. Furthermore, a good team of professionals is an important integral part of the success of any institution. I am glad that the National Bank has been investing in its institutional capacity for years, which enables continuous improvement of our operations in accordance with the highest European standards. A confirmation of this, for example, is the recent decision of the European Commission that put us on the list of only 26 other countries in the world whose banking regulation and supervision meet European standards. Family is also an important part of the puzzle. If there is understanding and support from your loved ones, it can significantly accelerate career development. There is no doubt that the unreserved support of my family is one of the key factors for my professional achievements. n

DIPLOMACY

Interview with HE Mira Ivanovska Krajacic, Аmbassador of the Republic of North Macedonia to the Kingdom of Sweden

ThE macEdonian diasPora in swEdEn is a

BridgE BETwEEn ThE Two counTriEs and PEoPlE >> The Republic of North Macedonia is the ﬁrst country with which Sweden is developing cooperation for strengthening democratic institutions and communication of democratic values. As democracy is one of the pillars of the Swedish society development, Sweden has a gender and economic equality, a “feminist” foreign policy, and a female Prime Minister.

Бизнис каталог 2022

макЕдонската дијаспора во швЕдска Е

мост мЕѓу двЕтЕ зЕмји и народи >> Република

Северна Македонија е прва земја со која Шведска развива соработка за зајакнување на демократските институции и комуникација на демократските вредности. Бидејќи демократијата е еден од носечките столбови на развојот на шведското општество, во Шведска има родова и економска еднаквост, „феминистичка“ надворешна политика, жена премиер

Бизнис каталог 2022

ДИПЛОМАТИјА

Интервју со Н.Е. Мира Ивановска Крајачиќ, амбасадорка на Република Северна Македонија во Кралството Шведска

DIPLOMACY

Шведска е горда на својата лидерска позиција во борбата против климатските промени, заштитата на животната средина, диверзификацијата. Минатата година беа издвоени околу 9,7 милијарди шведски круни за иницијативи за зелено закрепнување. Цел е Шведска да биде прва социјална држава без фосилно гориво во светот

Sweden is proud of its position as a leader in the ﬁght against climate change, for promoting environmental protection and biodiversity. About 9.7 billion Swedish krona were set aside last year for green recovery initiatives. The goal is for Sweden to be the ﬁrst fossil free welfare country in the world.

MARILI: Your Excellency, you have represented our country in the Kingdom of Sweden for the third year in a row. What is your impression of this Scandinavian country and what are the most important activities you have undertaken in this period as Ambassador? KRAJACIC: Sweden is a real gem of the North. Not only because of its natural beauty with more than 5,000 lakes, archipelagos, dense hundred-year-old forests, northern lights and open and pleasant people – but also because of its achievements in democracy, economy, research, social welfare . Sweden has a high and respected place in the sphere of international relations with its active and principle-based policy. It is an extremely noble diplomatic destination. As for the bilateral relations, I can gladly repeat the ﬁndings of all top Macedonian and Swedish representatives that they are excellent. The political dialogue is very dynamic, in the past three years more than 20 meetings and visits were organised , followed by explicit Swedish support for our strategic goals and the European integration processes. In the last three months only, President Stevo Pendarovski paid a visit to Stockholm, Malmo, Gothenburg and participated in the Summit / Forum on Holocaust Remembrance and the Fight against AntiSemitism. Then the participation of the Minister of Foreign Affairs Bujar Osmani at the OSCE Ministerial Council, as well as the visit of the Steering Group for Cooperation in Democratic Development of our Parliament of the Swedish Parliament – the Riksdag. The partnership of our Parliament with the Riksdag in in Democratic Development established a year and a half ago, is one of a kind. Republic of North Macedonia is the ﬁrst country with which Sweden is developping cooperation for strengthening democratic institutions and communication of democratic values. . We also have a close cooperation on the multilateral level. In the context of the OSCE, it is of great value to get inspired from the Swedish 28

Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Ваша екселенција, веќе трета година сте претставник на нашата држава во Кралството Шведска. Каков е Вашиот впечаток за оваа скандинавска земја и кои се најзначајните активности што ги презедовте во овој период како амбасадор? КРАЈАЧИЌ: Шведска е вистински скапоцен камен на Северот. Не само поради убавините со повеќе од 5.000 езера, архипелази, прекрасни густи стогодишни шуми, со северната светлина, луѓето што се отворени и пријатни - туку и по достигнувањата во демократијата, економијата, истражувањата, социјалната заштита. И на меѓународен план Шведска има високо и почитувано место во меѓународните односи со активната и принципиелната политика. Исклучително благородна дипломатска дестинација. Што се однесува до билатералните односи, со задоволство можам да ги повторам констатациите на сите врвни македонски и шведски претставници дека се одлични. Политичкиот дијалог е мошне динамичен, во изминативе три години одржани се повеќе од 20 средби и заемни посети, проследени со експлицитна шведска поддршка на нашите стратегиски цели и евроинтеграциски процеси. Само во последните три месеци беа реализирани посетата на претседателот Стево Пендаровски на Стокхолм, Малме, Гетеборг и учество на Самитот/Форумот за паметење на холокаустот и борбата против антисемитизмот. Потоа учество на министерот за надворешни работи Бујар Османи на Министерскиот совет на ОБСЕ, како и посета на Управната група за соработка во демократскиот развој од нашето Собрание на шведскиот парламент - Риксдагот. Партнерството на Собранието со Риксдагот за соработка во демократскиот развој воспоставено пред една и пол година е уникатно од овој вид. Република Северна Македонија е прва земја со која Шведска развива соработка за зајакнување на демократските институции и пренесување на демократските вредности. На мултилатерален план, исто така, имаме тесна соработка. Актуелна е размената на искуства околу претседавањето со ОБСЕ, а минатата година Шведска беше претседавач и домаќин на средби на високи претставници од 57 земји членки. Од први јануари годинава нашата земја влегува во „тројката“ претседавачи, така што шведското искуство е од големо значење во нашите подготовки за претседавањето со ОБСЕ следната година.

MARILI: How much does our Diaspora maintain the cultural tradition through the numerous Macedonian societies in the major cities in Sweden, is the Embassy involved in all this and if so to what extent? KRAJACIC: The Macedonian Diaspora here in Sweden is one of the most organised, and at the same time the most integrated cultures in Swedish society. The cooperation of the Embassy with the Diaspora, in general, is at a very high level, including in terms of culture, art, traditions... An excellent illustration is the cooperation with the Macedonian Union, whose President is Gordana Krklinska and Secretary is Ivica Celikovic, as well as with the “Denicija poetry association”. One example is the joint organisation of the “Days of Macedonian Poetry in Sweden”, which the Embassy has had the pleasure to host in the past two years and which will hopefully become a tradition. In 2020, the Embassy hosted the 30th anniversary of this prestigious event, which was dedicated to the celebration of the 100th anniversary of the birth of our national treasure - Blazhe Koneski. In October 2019, we had the privilege to participate in the organisation of the tour of “Tanec” in Sweden, in honour of the 70th anniversary of the existence of this renowned national institution. Our Diaspora is a real bridge between the two countries and peoples. The Embassy also cooperates with citizens who are involved in the promotion of Macedonian art and culture in Sweden, such as, for

The Embassy hosted the 30th anniversary of the prestigious event, “Days of the Macedonian Poetry” in Sweden, which was dedicated to the celebration of the 100th anniversary of the birth of our national treasure - Blazhe Koneski.

ДИПЛОМАТИјА

experience as last year Sweden chaired and hosted meetings of senior ofﬁcials from 57 member states. This year our country is entering “the group of three” Ofﬁce and actively preparing for next year when we will assume the Chairmanship of the OSCE. In the implementation of various projects and promotion of the cooperation, I would like to emphasise the dynamic and constructive communication with the Embassy of the Kingdom of Sweden in Skopje, and Ambassador Kristin Forsgren Bengtsson . An extremely important moment for our Diaspora in Sweden is the fact that we managed to solve the decade-long problem with the issuance of passports, i.e. since November 2021 the Embassy in Stockholm is one of the few embassies in the world where through a mobile passport station, our citizens in Sweden get a passport as soon as possible without having to wait for half a year, or travel back to their home country, as it was the case in the past .

Претседателот Пендаровски гостин во Амбасадата, октомври 2021 година

Во реализацијата на разновидни проекти и во унапредувањето на соработката би сакала да ја истакнам и значајната динамична и конструктивна комуникација со Амбасадата на Кралството Шведска во Скопје и амбасадорката Кристин Форсгрен Бенгстон. Исклучително важен момент за нашата дијаспора во Шведска е фактот дека успеавме да го решиме деценискиот проблем со издавањето патни исправи, односно од ноември 2021 година Амбасадата во Стокхолм е една меѓу неколкуте амбасади во светот каде што преку поставената мобилна станица за патни исправи, нашите граѓани во Шведска во најкраток рок се здобиваат со личен документ без притоа да бидат принудени да чекаат и половина година, како што беше случај претходно или да мора да патуваат во земјата. МАРИЛИ: Колку нашата дијаспора ја одржува културната традиција преку многубројните македонски друштва низ поголемите градови во Шведска и дали и колку Амбасадата е вклучена во сето ова? КРАЈАЧИЌ: Македонската дијаспора овде во Шведска е една од најорганизираните, а во исто време и најинтегрираните во општеството. Соработката на Амбасадата со дијаспората, генерално, е на многу високо ниво, а вклучително и на планот на културата, уметноста, Амбасадата беше домаќин на прославата на 30-годишниот јубилеј на престижната манифестација „Денови на македонската поезија“ во Шведска што минатата есен му беше посветена на чествувањето на 100годишнината од раѓањето на нашиот великан Блаже Конески

Бизнис каталог 2022

DIPLOMACY

Прием по повод Денот на независноста, Историски музеј Стокхолм, септември 2019 година

Предавање на акредитивите на амбасадорката Мира Крајачиќ на кралот на Шведска Карл XVI Густаф, март 2019 година

example, artist and activist Liljana Stoilkovska, the “Zest Gallery” of Tijana Solestad, which exhibits works by Macedonian authors. Also, Dr. Liljana Marash who, together with the Rotary Club Dursholm from Stockholm, organises the implementation of small projects in the ﬁeld of science, education and health care projects in Macedonia. On this occasion, I must also mention the recently deceased, world-famous Macedonian-Swedish singer Lars-Göran Petrov who, as a member of the Swedish metal band Entombed AD, became a part of the new Stockholm variant of Metal-Rock, and in 2014 entered the Swedish Hall of Fame, along with Evert Taube, Cornelius Wreswijk and ABBA. In the context of the synergy with our Diaspora in the ﬁeld of spirituality, I would like to emphasise the excellent cooperation with the MOC St. Naum Ohridski in Malmo, Proto-Staurophore Blazho Kozharski and MOCO, which are a respected partner of the Swedish municipal and regional, local and religious authorities and institutions. The Embassy also has a dynamic cooperation with our citizens on social media platforms, one of which is with the Facebook group “Macedonian Ambassadors”. MARILI: What is your communication with our successful businessmen in Sweden and are they interested in the conditions for investment in their country? 30

Бизнис каталог 2022

традициите... Одлична илустрација е соработката со Македонскиот сојуз, чиј претседател е Гордана Крклинска, а секретар е Ивица Челиковиќ, како и со поетското друштво „Дениција“. Еден пример е заедничкото организирање на Деновите на македонската поезија во Шведска на кои изминатите две години Амбасадата имаше задоволство да биде домаќин и што, се надеваме, станува традиционално. Во 2020 година Амбасадата беше домаќин на прославата на 30-годишниот јубилеј на оваа престижна манифестација, а минатата есен Денот на македонската поезија во Шведска му беше посветен на чествувањето на 100-годишнината од раѓањето на нашиот великан Блаже Конески. Во октомври 2019 година бевме привилегирани да учествуваме и во организацијата на турнејата на „Танец“ во Шведска, во чест на 70-годишнината од постоењето на оваа реномирана национална институција. Нашата дијаспора е вистински мост меѓу двете земји и народи. Амбасадата соработува и со наши граѓани што во Шведска се ангажирани на промоцијата на македонската уметност и култура, како што е, на пример, уметницата и активистка Лилјана Стоилковска, галеријата „Зест“ на Тијана Солестад, која изложува дела на македонски автори. Исто така, д-р Лилјана Мараш која, заедно со Ротари клубот Дјуршхолм од Стокхолм, организира реализација на мали проекти во областа на науката, образованието и проекти од здравствената заштита во Македонија. Во оваа пригода мора да го споменам и неодамна починатиот, светски познат, македонскo-шведски пејач Л.Г.Петров кој, како член на шведската метал-група „Ентомбед АД“, стана дел од новата стокхолмска варијанта на метал-рокот и во 2014 година беа избрани во Шведската музичка куќа на славните, заедно со Еверт Таубе, Корнелиус Вресвијк и AББA. Во контекст на синергијата со нашата дијаспора во сферата на духовното, би сакала да ја истакнам и одличната соработка со МПЦ „Св. Наум Охридски“ од Малме, прота-ставрофор Блажо Кожарски и МПЦО што се почитуван фактор и партнер на шведските општински и регионални, локални и верски авторитети и институции. Амбасадата, исто така, има динамична соработка со нашите граѓани на платформите на социјалните медиуми, а една од нив е Фејсбук групата „Македонски амбасадори“. МАРИЛИ: Каква е Вашата комуникација со нашите успешни бизнисмени во Шведска и дали тие се интересираат за условите за инвестирање во својата држава? КРАЈАЧИЌ: Од 2019 година со дијаспората работиме и на воспоставување мрежа на бизнисмени со потекло од Република Северна Македонија за унапредување на економската соработка и трговската размена што сакаме да биде на високото ниво на политичките односи на нашите две држави. Поволната клима се надоврза и на генералната ориентација на ниво на Европската Унија за развивање на економските односи и соработка со нашиот регион. Во соработката ја вклучивме и Бизнис-Свиден, шведска организација во косопственост на државата и бизнис-заедницата. Дел од планираните активности се и посети, промоции и средби од надлежни претставници од земјата во Шведска, на кои на непосреден начин ќе се промовираат можностите за инвестирање во земјата, унапредување на трговијата, развој на проекти… МАРИЛИ: Според Вашите сознанија, какво е учеството на жената во бизнисот во шведското општество како жени менаџери, лидери, претприемачи, дали има шведски примери на кои може да се угледуваат македонските менаџерки? КРАЈАЧИЌ: Демократијата е еден од носечките столбови на развојот на шведското општество. Овие три години Шведска слави 100 години од воспоставувањето на демократијата во земјата, поконкретно со воведувањето универзално право на глас базирано врз еднаквост на правата на жените и влегувањето на првите жени во парламентот Риксдагот. Оваа борба за демократија е процес што во изминатите 100 години континуирано се надградува. Денес Шведска има два лајтмотива на владеењето и политиките: поттик за демократија и феминизам. Родовата еднаквост во Шведска се однесува на тоа дека жените и мажите имаат иста моќ да ги обликуваат општеството и сопствениот

ДИПЛОМАТИјА

KRAJACIC: Since 2019, we have worked with the Diaspora on establishing a network of businessmen in the Republic of North Macedonia to promote economic cooperation and trade, which we aspire to be on the same high level as the political relations between our two countries. The favourable climate was followed by the general orientation at the level of the European Union for the development of economic relations and cooperation with our region. We also included Business-Sweden, a Swedish co-owned organisation by the state and the business community. Part of the planned activities are visits, promotions and meetings of relevant representatives of our country in Sweden, which will directly promote investment opportunities in the country, trade promotion, project development… MARILI: According to your knowledge, what is the representation of women in business in the Swedish society as women managers, leaders, entrepreneurs, are there any Swedish examples that Macedonian managers can follow? KRAJACIC: Democracy is one of the pillars of the Swedish society development. These three years, Sweden is celebrating 100 years since the establishment of democracy in the country, more specifically with the introduction of universal suffrage based on equal rights for women and the entry of the first women in parliament – the Riksdag. This struggle for democracy is a process that has been continuously upgraded in the past 100 years. Sweden today has two leitmotifs of governance and politics: the drive for democracy and feminism. Gender equality in Sweden refers to the fact that women and men have the same power to shape society and their own lives, and covers issues such as power, influence, economy, health, education, work and physical integrity. In addition, economic equality – for women and men to have the same opportunities and conditions in relation to paid work that provides financial independence for life – is one of the six key goals of the equality policy, which includes: equal distribution of power and influence; gender equality education; equal distribution of unpaid work at home and care; equal health, and an end to male violence against women. Gender equality is one of the main goals of the Swedish foreign policy as well, referred to as "feminist", and where the Foreign Minister is a woman, Ann Linde; Ensuring that women and girls enjoy basic fundamental rights is a must within the international obligations and a prerequisite for achieving broader foreign policy goals of Sweden – peace, security and sustainable development. Late last year, Sweden got its first female Prime Minister, Magdalena Andersson. Furthermore, in the economic field, Sweden is more advanced than most other countries in terms of gender equality at the workplace. The number of men and women in paid employment is approximately equal, and the distribution by function and rank is also very fair. It is estimated that women currently hold about 25% - 35% of all management positions in Sweden, which is a much higher figure than in most other industrialised countries. MARILI: Is there an opportunity for Macedonian-Swedish cooperation in the business sector in terms of organising conferences, forums, trainings, webinars and the sort? KRAJACIC: The Sweden-Western Balkans Conference took place in Stockholm before the pandemic erupted, with the participation of the Ministers of Foreign Affairs and Economy, and business meetings of each national delegation with the top 10 Swedish companies were held as well. Unfortunately, pandemic-related constraints have prevented faster progress in implementing the initiatives. The question is very high on the agenda. Amid restrictions imposed by the spread of the pandemic, enhanced digitalisation provides exceptionally wide opportunities for communication and cooperation that should be used to the maximum.

живот и опфаќа прашања, како што се, моќ, влијание, економија, здравје, образование, работа и физички интегритет. Притоа, економската еднаквост - жените и мажите да имаат исти можности и услови во однос на платената работа што дава финансиска независност за живот - е една од шесте клучни цели на политиката на еднаквост, а во кои спаѓаат и: рамномерната распределба на моќта и на влијанието; образованието за родова еднаквост; еднаквата распределба на неплатената работа во домот и негата; еднаквото здравје и крај на машкото насилство врз жените. И во надворешната политика, наречена „феминистичка“, каде што министерката е жена, Ан Линде, исто така, родовата еднаквост е една од главните цели; обезбедувањето жените и девојчињата да ги уживаат основните човекови права е обврска во рамките на меѓународните обврски и предуслов за постигнување на пошироките надворешно-политички цели на Шведска - мир, безбедност и одржлив развој. Кон крајот на минатата година Шведска ја доби и првата жена премиер, Магдалена Андерсон. Исто така, во економската област Шведска е понапредна од повеќето други земји во однос на родовата еднаквост на работното место. Бројот на вработени мажи и жени е приближно еднаков, а распространетоста по функција и ранг, исто така, е многу правична. Се проценува дека во моментов жените имаат околу 25 % - 35 % од сите раководни позиции во Шведска, што е многу повисока бројка отколку во повеќето други индустријализирани земји. МАРИЛИ: Дали постои можност за македонско-шведска соработка во бизнис-секторот во смисла на организирање конференции, форуми, обуки, вебинари и слично? КРАЈАЧИЌ: Пред пандемијата во Стокхолм беше одржана Конференција Шведска - Западен Балкан со учество на министрите за надворешни работи и за економија, а беа одржани и бизнис-средби на секоја национална делегација со врвните 10 шведски компании. За жал, ограничувањата поврзани со пандемијата го оневозможија побрзиот напредок во реализацијата на иницијативите. Прашањето е многу актуелно. Во услови на рестрикции наметнати од ширењето на пандемијата, засилената дигитализација дава исклучително широки можности за комуникација и соработка што треба максимално да се искористуваат. Бизнис каталог 2022

DIPLOMACY

MARILI: What is the attitude of the Swedish society towards ecology and the environment in general? KRAJACIC: Sweden is proud of its leader position in the fight against climate change, environmental protection, and diversification. It is not a coincidence that it is home to worldfamous young activist Greta Thunberg. For Sweden, climate change is the most important issue of our generation. About 9.7 billion Swedish krona were set aside last year for green recovery initiatives. The goal is for Sweden to be the first fossil free welfare country in the world. In order to integrate the issue of climate change into all relevant policy areas, the Government has established a special ministerial working group on climate policy. Sweden is one of the initiators of the Global Leadership Group for Industry Transition (LeadIT), which aims to foster climate transition in energy-intensive industries, and has a specific strategy for the circular economy and accelerating the long-term and sustainable transition of the Swedish society.

МАРИЛИ: Каков е односот на шведското општество кон екологијата и животната средина воопшто? КРАЈАЧИЌ: Шведска е горда на својата лидерска позиција во борбата против климатските промени, заштитата на животната средина, диверзификацијата. Не е случајно тоа што таа е дом на светски познатата млада активистка Грета Тунберг. За Шведска климатските промени се најважно прашање на нашата генерација. Минатата година беа издвоени околу 9,7 милијарди шведски круни за иницијативи за зелено закрепнување. Цел е Шведска да биде прва социјална држава без фосилно гориво во светот. Со цел прашањето за климатските промени да се интегрира во сите релевантни области на политиката, Владата формираше и специјална министерска работна група за климатска политика. Шведска е еден од иницијаторите на Водечката група за транзиција на индустријата (LeadIT) на глобално ниво, чија цел е да ја поттикне климатската транзиција во енергетски интензивните индустрии, а има и посебна стратегија за циркуларна економија и забрзување на долгорочната и одржлива транзиција на шведското општество.

MARILI: How much free time does the role of an ambassador leave you and where and how do you usually fulfill it? KRAJACIC: In addition to being the Ambassador to Sweden, I am also accredited to Finland, a friendly and wonderful country, so I don’t have a lot of free time left. I try, whenever possible, to get to know Sweden better, its beauties, people, customs, culture, art. The work tasks themselves take me to destinations all across Sweden . I try to find time and meet colleagues and friends for coffee, for the so-called “Fika”. Fika is more than a coffee break with a local pastry. It is a concept that allows Swedes to interact with others and share a moment of warmth and togetherness both in a private, social and official settings, part of a culture that is considered amongst the happiest people in the world – they take the time to take care of their mental health and enjoy every moment of their lives. n

МАРИЛИ: Колку функцијата амбасадор Ви остава слободно време и каде и како најчесто го исполнувате? КРАЈАЧИЌ: Покрај функцијата амбасадор во Шведска, во исто време сум акредитирана и за Финска, исто така, пријателска и прекрасна земја, така што ми останува малку слободно време. Настојувам, кога е тоа возможно, да ги запознаам подобро Шведска и нејзините убавини, луѓето, обичаите, културата, уметноста. И самите работни задачи ме носат на дистанции и над илјада километри. Се трудам да најдам време и да се сретнам со колегите и пријателите на кафе, во Шведска; таканаречената „Фика“. „Фика“ е повеќе од кафе-пауза со колаче. Културата на кафето во Шведска е начин на размислување, концепт што, меѓу другото, им овозможува на Швеѓаните да бидат меѓу најсреќните луѓе во светот - тие одделуваат време да се грижат за своето ментално здравје и да уживаат во секој момент од својот живот. n

Бизнис каталог 2022

ECONOMY

Still the largest employer in the country, Kromberg and Schubert Macedonia Bt DOOEL constantly ﬁnds ways to preserve the health of its employees, provide a healthy work environment and retain jobs.

kromBErg and schuBErT macEdonia BT is ThE winnEr oF ThE award For ThE comPany wiTh ThE BEsT PracTicE in osh For 2021

Сė уште најголемиот работодавец во државата „Кромберг и Шуберт Македонија Бт ДООЕЛ“ постојано наоѓа начини да го зачува здравјето на вработените, да обезбеди здрава работна средина и да ги зачува работните места

„кромбЕрг и шубЕрт макЕдонија бт“ Е добитник на награда за компанија со најдобра практика во областа на бзр 2021 34

Бизнис каталог 2022

ЕКОНОМИјА

>> Successful implementation of OSH systems and the commitment to employee care are crowned with the most prestigious state award – 2021 Award to the Company with the Best Practice in OSH

MARILI: Kromberg and Schubert Macedonia Bt is one of the largest investments in our country. What are its current capacities, how many employees does it have and what are its rapid growth and development owed to, despite challenges it has faced, especially in the recent period? KSMK-Bt: We are still the largest employer in the country with more than 5,200 employees. We actively work on three projects for which we produce final cable installations, actually for Mercedes and Audi A4, and we produce prototypes of cable harnesses for the successor of the Audi A4 project, for which serial production should start in 2023. Faced with global challenges and crises, we are currently constantly seeking ways to first preserve the health of all employees and provide a healthy and safe work environment, and then to keep jobs by balancing the workload. By introducing concrete preventive measures from the very beginning of the pandemic until today, we have managed to preserve the health of the employees and at the same time prevent any internal transmission of the virus. Another challenge we face is the crisis in the automotive industry, i.e. lack of materials and chips for cars. In the next period, the entire automotive industry will work on improving the supply chain of semifinished products, and in parallel, it will work on the transition to the production of electric vehicles, which means new investments and changes in work processes. By attentively following all the developments and trends on a global level, our company actively works on internal adaptation of the processes and the ways of operation in order to keep up with the changes in the world. МАRILI: You unselfishly share the experience of your team and employees with colleagues from Kromberg and Schubert in Krusevac, neighboring Serbia, as a younger company. Could you tell us something more about this collaboration! KSMK-Bt: It was a great honour for us that our Group appointed us to be the company that will fully support the factory in Serbia. Popularly speaking, we had the task of “an older brother or sister” who should selflessly transfer their knowledge and experience, along with the “Kroschuvism” – a

>> Успешното имплементирање на системите за

БЗР и посветеноста на грижата за вработените се крунисани со најпрестижната државна награда - Награда за компанија со најдобра практика во областа на БЗР 2021 МАРИЛИ: „Кромберг и Шуберт Македонија Бт“ e една од најголемите инвестиции во нашата земја. Кои се нејзините моментални капацитети, колку вработени има и на што се должи нејзиниот брз раст и развој и покрај предизвиците со кои се соочи, особено во последниот период? КШМК-Бт: Во моментов сè уште сме најголем работодавец во државата со повеќе од 5.200 вработени. Активно работиме на три проекти за кои произведуваме финални кабелски инсталации, и тоа за Мерцедес и за Ауди А4, а почна и изработката на прототипи на кабелски снопови за наследникот на проектот Ауди А4, за кој сериското производство треба да започне во 2023 година. Соочувајќи се со светските предизвици и кризи моментално постојано наоѓаме начини најпрво да го зачуваме здравјето на сите вработени и да обезбедиме здрава и безбедна средина за работа, а потоа и да ги зачуваме работните места преку балансирање на обемот на работа. Со воведувањето конкретни превентивни мерки од самиот почеток на пандемијата до денес успеваме да го зачуваме здравјето на вработените и притоа да спречиме внатрешна трансмисија на вирусот. Другиот предизвик со кој се соочуваме е кризата во автомобилската индустрија, односно недостигот на материјали и чипови за автомобили. Во следниот период целата автомобилска индустрија ќе работи на подобрување на синџирот на снабдување на полупроизводи, а паралелно ќе се работи и на преминот кон производство на електрични возила, што подразбира и нови инвестиции и промени во процесите за работа. Будно следејќи ги сите случувања и трендови на глобално ниво нашата компанија активно работи на интерно приспособување на процесите и на начините за работа за да бидеме во чекор со светските промени. Бизнис каталог 2022

ECONOMY For some time now, KSMK-Bt has fully supported the factory in Serbia and selﬂessly transferred its knowledge and experience, along with the “Kroschuvism” – a term that describes their culture, the way they work and behave.

term that describes our culture, the way we work and behave. The factory in Krusevac works on two projects: a project for Skoda, which is its first project, and a new project for Porsche 911. Actually, for the start of the new project, we sent a team of colleagues from all our departments to enable the project to develop in accordance with the plan and to adjust organisation to future challenges, such as: more employees, more production lines, larger teams in all departments and better integration of new employees. We have had wonderful cooperation for four years now and, as colleagues, we are always ready to lend a hand when there is a need for support. Of course, the cooperation is mutual. On their part, we were given great help in terms of vaccination, and thanks to their commitment, about 1,000 of our employees were immunised on several occasions in the factory in Krusevac, where they were welcomed with great kindness and hospitality. МARILI: One of major novelties in the activity of KSMK-Bt is the inclusion in the “dual education” project. What role does the company play in the project, what are the benefits and how do you motivate young people to get involved? KSMK-Bt: Dual education is achieved through cooperation between vocational schools and companies, in coordination with the Delegation of German Industry and Commerce in North Macedonia. Companies play a key role in the synchronisation of labour supply and demand. Since the academic 2019/2020 year the company and Gjorgji Naumov Technical High School in Bitola have introduced a dual system of education according to German standards and a new educational profile – Industrial Mechatronics Technician. Through practical examples and 36

Бизнис каталог 2022

Веќе извесен период КШМК-Бт е целосна поддршка на фабриката во Србија и несебично ги пренесува своето знаење и искуство, но и „Крошувизмот“ - термин што ја опишува нивната култура, начинот на работење и однесување

МАРИЛИ: Искуството на вашиот тим и на вработените несебично го споделувате со колегите од „Кромберг и Шуберт“ од Крушевац, соседна Србија, како помлада компанија. Кажете ни нешто повеќе за оваа соработка! КШМК-Бт: Ни претставуваше голема чест тоа што нашата групација нѐ назначи да бидеме компанија што ќе биде целосна поддршка на фабриката во Србија. Народски кажано, ја имавме задачата на „постар брат или сестра“ што треба несебично да го пренесат своето знаење и искуството, но и да се пренесе „Крошувизмот“ - термин што ја опишува нашата култура, начин на работење и однесување. Во фабриката во Крушевац се работат два проекта и тоа: проект за Шкода, кој наедно е првиот проект, како и новиот проект за Порше 911. Имено, за да започне новиот проект пративме тим на колеги од сите наши оддели, со цел да може проектот да се развива во согласност со планираното и организацијата да се приспособи за идните предизвици, како: поголем број вработени, повеќе производни линии, поголеми тимови во сите оддели и подобра интеграција на новите вработени. Веќе четири години имаме прекрасна соработка и ние, како колеги, секогаш сме подготвени да излеземе во пресрет кога има потреба од поддршка. Секако, соработката е од двете страни. Од нивна страна, пак, ние добивме голема помош во поглед на вакцинацијата, а благодарејќи на нивната заложба околу 1.000 наши вработени во неколку наврати се имунизираа во фабриката во Крушевац, каде што беа пречекани со голема љубезност и гостопримство. МАРИЛИ: Една од поголемите новини во активноста на КШМК -Бт е вклучувањето во проектот „дуално образование“. Каква улога има компанијата во проектот, кои се придобивките и како ги мотивирате младите да се вклучат во него?

МARILI: How does KSMK-Bt take care to provide a healthy work environment for employees, and what does it do for the wider environment as a socially responsible company? KSMK-Bt: For us, caring for our employees and achieving a healthy and safe work environment has always been the highest priority. The successful implementation of OSH systems was recognised and as a result of such commitment the company won the most prestigious state award – Award for the Company with the Best Practice in OSH for 2021, in the category of large companies. We are especially proud that from this time distance, we can conclude that KSMK-Bt has successfully faced the biggest challenge in the past year and a half when we faced the biggest

Since the academic 2019/2020 year the company and the Gjorgji Naumov Technical High School in Bitola have introduced a dual system of education according to German standards and a new educational proﬁle – Industrial Mechatronics Technician Од учебната 2019/2020 година компанијата и СОТУ „Ѓорѓи Наумов“ од Битола воведуваат дуален систем на образование по германски стандарди и нов образовен профил „техничар за индустриска мехатроника

ЕКОНОМИјА

modern didactic exercises, young people test their theoretical knowledge and get acquainted with a real work environment in a real company, which makes them competent and gives them an advantage in the labor market. Our company has provided all the necessary conditions for the performance of the practical teaching, i.e. trained certiﬁed mentors are in charge of the practical teaching and a room for realisation is equipped, and the students are provided with a hot meal, monetary compensation and organised transport to the company.

КШМК-Бт: Дуалното образование е остварено преку соработката помеѓу стручните училишта и компаниите, во координација со Делегацијата на германското стопанство на Македонија. Компаниите имаат главна улога во усогласувањето на понудата и побарувачката на работна сила. Од учебната 2019/2020 година нашата компанија и СОТУ „Ѓорѓи Наумов“ од Битола воведуваат дуален систем на образование по германски стандарди и нов образовен профил „техничар за индустриска мехатроника“. Младите, преку практични примери и современи дидактички вежби, го тестираат теоретското знаење и се запознаваат со реална работна средина во реална компанија, а тоа ги прави компетентни и им дава предност на пазарот на трудот. Нашата компанија ги обезбеди сите потребни услови за изведба на практичната настава, односно за практичната настава се задолжени обучени сертифицирани ментори и опремен е кабинет за реализација, а на учениците им се овозможува топол оброк, паричен надоместок и организиран транспорт до компанијата. МАРИЛИ: Како КШМК-Бт се грижи да обезбеди здрава работна средина за вработените, а што презема за пошироката животна околина како општествено одговорна компанија?

Бизнис каталог 2022

ECONOMY

health crisis in the past decades, and it has taken great commitment to deal with it in that period by all employees in the consistent implementation of the preventive measures for protection from COVID 19. In addition, the company is environmentally oriented, it takes care of its customers, employees, but also the environment. That is why we have implemented the ISO 14001 standard, which enables us to improve our environmental performance through efﬁcient use of resources, waste reduction and gaining a competitive advantage in the world market. Guided by the three basic principles of the environmental protection (reduce, reuse, recycle), our company is fully committed to the proper selection and recycling of waste, which contributes to a cleaner and healthier environment. МАRILI: What are the plans for future development and investments, are there any plans to expand the capacities? KSMK-Bt: Despite the great uncertainty concerning how the economy will move on, in general, worldwide, especially in the automotive industry, on the one hand, and the demand and sale of new vehicles on the market, on the other hand, due to the successful results of the factory in Bitola and the trust of our customers, our group decided to make another big investment in our country. Namely, start of the production of a new factory that will be built in Skopje on an area of about 31,000 m2 is planned in mid 2023, with about 2,000 people expected to get employed and a possibility for further growth; the investment will directly inﬂuence the improvement of the economic stability in the country. However, at the moment our primary goal is to preserve our health, remain a united team, jointly create value for all our employees and their families, create opportunities, produce, build, rejoice and celebrate our new success, increase and growth together. n

Start of the production of a new factory that will be built in Skopje on an area of about 31,000 m2 is planned in mid 2023, with about 2,000 people expected to get employed

КШМК-Бт: За нас, грижата за нашите вработени и остварувањето здрави и безбедни работни места отсекогаш се највисок приоритет, а успешното имплементирање на системите за БЗР беше препознаено и како резултат на таквата посветеност компанијата е добитник на најпрестижната државна награда - Награда за компанија со најдобра практика во областа на БЗР 2021, во категоријата големи компании. Особено сме горди што од оваа временска дистанција може да заклучиме дека КШМК-Бт успешно се соочи со најголемиот предизвик изминатата една и пол година кога се соочивме со најголемата здравствена криза во последните децении и беше потребна голема посветеност за справување со неа во тој период од сите вработени во доследната имплементација на превентивните мерки за заштита од КОВИД-19. Покрај тоа, компанијата е еколошки ориентирана, се грижи за своите клиенти, вработени, но и за животната средина. Од тие причини го имплементиравме стандардот ИСО 14001 што ни овозможува подобрување на еколошките перформанси преку ефикасно користење на ресурсите, намалување на отпадот и здобивање со конкурентска предност на светскиот пазар. Водејќи се од трите основни принципи на екологијата (reduce, reuse, recycle), нашата компанија максимално им се посветува на правилното селектирање и рециклирање на отпадот, со што придонесува за почиста и поздрава животна средина. МАРИЛИ: Какви се плановите за иден развој и инвестиции, дали се планира проширување на капацитетите? КШМК-Бт: И покрај големата неизвесност како ќе се движи економијата, генерално, во светски рамки, особено во автомобилската индустрија, од една страна, a побарувачката и продажбата на нови возила на пазарот, од друга страна, поради досегашните успешни резултати во работењето на фабриката во Битола и довербата од нашите клиенти, нашата групација донесе одлука за уште една голема инвестиција во нашата држава. Имено, планирано е на средина на 2023 година да започне со производство новата фабрика што ќе се гради во Скопје на површина од околу 31.000 м², планирано е да се вработат околу 2.000 лица, со можност за натамошен раст, а со инвестицијата директно ќе имаме влијание и врз подобрувањето на економската стабилност во државата. Сепак, во моментов примарна цел ни е да го зачуваме нашето здравје, да останеме сложен тим, заеднички да создаваме вредност за сите наши вработени и нивните семејства, да создаваме можности, да произведуваме, да градиме, да се радуваме и заедно да го прославуваме секој наш нов успех, зголемување и растење. n

Планирано е на средина на 2023 година да започне со производство новата фабрика што ќе се гради во Скопје на површина од околу 31.000 м², планирано е да се вработат околу 2.000 лица

TRADE

Interview with Petar

Denkovski, General Manager of Veropoulos DOOEL – Skopje

VEro

has mET ThE highEsT ExPEcTaTions

oF iTs consumErs For 25 yEars

Many people are still not fully aware of the severity of this issue and the speed at which the environment is being degraded. Beyond the current promised commitments from governments across the world, there continues to be very little done practically. I believe that this is especially true for environmental protection in Macedonia, which concerns me greatly MARILI: This year, Veropoulos is celebrating 25 years of its presence on the Macedonian market. As one of the largest foreign investments in our country that at that time introduced a new trend in shopping, what are the main features for which Vero is recognisable, how many supermarkets are there and what is their customer frequency? DENKOVSKI: The opening of the first Vero Supermarket in Macedonia in distant 1997 was one of the first foreign investments in the country and the first large company in retail that entered the Macedonian market. The entry of Vero was a real refreshment in retail, introduced new trends and changed the habits of consumers, and also raised the expectations of citizens about what modern shopping with quality service should look like.

Бизнис каталог 2022

„ вЕро“ - 25 години ги исполнува највисокитЕ очЕкувања на потрошувачитЕ Уште од отворањето на првиот маркет „Веро“ имаше јасна визија за тоа што треба да им понуди на потрошувачите и сите овие години не отстапуваме од таа стратегија. Наш главен адут сите овие години е широкиот асортиман на производи, простран и удобен паркинг во секое време, брзина на пазарување и услужлив персонал што секогаш е тука да им помогне на потрошувачите со совети МАРИЛИ: Годинава „Веропулос“ прославува 25 години присуство на македонскиот пазар. Како една од поголемите странски инвестиции во нашата држава што во тоа време внесе нов тренд во купувањето, кажете ни кои се главните карактеристики според кои е препознатлив „Веро“, колку супермаркети има и каква е посетеноста? ДЕНКОВСКИ: Отворањето на првиот маркет „Веро“ во Македонија во далечната 1997 година беше една од првите странски инвестиции во земјава и прва голема компанија во трговијата на мало што влезе на македонскиот пазар. Влезот на „Веро“ беше вистинско освежување во малопродажбата, воведе нови трендови и ги смени навиките на потрошувачите, но и ги подигна очекувањата на граѓаните за тоа како треба да изгледа модерното купување со квалитетна услуга. Денес, по 25 години работење, „Веро“ е еден од најуспешните и најсилните малопродажни синџири во земјава во кој дневно купуваат илјадници задоволни потрошувачи. Уште од отворањето на првиот маркет во Аеродром, „Веро“ имаше јасна визија за тоа што треба да им понуди на потрошувачите и сите овие години не отстапуваме од таа стратегија. Во изминатите 25 години со добрата деловна стратегија и внимателното планирање бизнисот се развиваше според очекувањата, така што денес дел од нашето семејство се 12 маркети „Веро“ во три града во земјава, трговскиот центар „Веро центар“ во Скопје, ресторанот за самопослужување „Фул Плејт“, како и франшиза за маркетите „Џамбо“ и за ресторанот за брза храна „Гудис“. Наш главен адут сите овие години е широкиот асортиман на производи, маркети што нудат простран и удобен паркинг во секое време, брзина на купување и услужлив персонал што секогаш е тука да им помогне на потрошувачите со совети. Посебно внимание им посветуваме на одделите за свежи производи што секогаш се приоритет и на кои сме особено горди во нашата понуда. На ова го додаваме и најдобриот однос на цената и квалитетот што го нудиме, за што потврда е добиената награда Best buy 2021/22 во оваа категорија. Наш заштитен знак се и квалитетната услуга што ја препознаа и институциите доделувајќи ни ја наградата „Фер со потрошувачот 2021/22“, грижата за потребите на потрошувачите и врвното шопинг-искуство во секој аспект за што ја добивме наградата „ Најдобар трговски објект за 2021 година“. Од сето наведено станува јасно дека „Веро“ е препознатлив бренд што на своите потрошувачи им нуди модерен начин на купување како во сите светски метрополи, а многубројните награди се доказ зошто сме најдобри и секогаш на врвот. Бизнис каталог 2022

ТРГОВИјА

Интервју со Петар Денковски, генерален менаџер на „Веропулос“ ДООЕЛ - Скопје

TRADE

Today, after 25 years of operation, Vero is one of the most successful and strongest retail chains in the country, where thousands of satisfied customers buy daily. With the opening of the first market in Aerodrom, Vero had a clear vision of what it should offer to consumers and for all these years, we have not deviated from that strategy. In the past 25 years, with good business strategy and careful planning, the business has developed as expected so that today our family consists of 12 Vero supermarkets in three cities in the country, the Vero Centar shopping centre in Skopje, the Full Plate self-service restaurant as well as the franchise for the Jumbo markets and the Goody's fast food restaurant. Our main assets for all these years have been the wide range of products, supermarkets that offer spacious and convenient parking at all times, shopping speed and helpful staff who are always here to help consumers with tips. We pay special attention to the departments for fresh products that are always priority and of which we are especially proud in our offer. To this we add the best ratio of price and quality that we offer, which is confirmed by the Best Buy 2021/2022 award in this category. Our trademark is also quality service that institutions recognised by awarding us the Fair with the Consumer 2021/2022 award; care for the consumer needs and top shopping experience in every aspect for which we received the Best Trade Facility for 2021. From all the above it becomes clear that Vero is a recognisable brand that offers its customers a modern way of shopping as in all world capitals, and the numerous awards are proof of why we are the best and always on top. MARILI: Does the company's motto “The buyer is our boss” mean meeting the customer's requirements to find everything they need at one place, does it mean an affordable price, does it give priority to the quality of the product, but also the service or maybe everything together? DENKOVSKI: The motto “The buyer is our boss” is one of the five pillars of Vero on which we build our success story. Consumers today are modern, with excellent taste, well informed about the trends and innovations in retail and that is exactly what they expect to get in the market they have chosen. You cannot “buy” today's consumers with improvised solutions and one-time benefits but you should constantly offer them maximum quality, professional attitude and service and the best value for their

МАРИЛИ: Дали мотото на компанијата „купувачот е нашиот шеф“ значи задоволување на барањата на купувачот на едно место да најде сѐ што му е потребно, дали значи прифатлива цена, дали му се дава предност на квалитетот на производите, но и на услугата или можеби сѐ заедно? ДЕНКОВСКИ: Мотото „купувачот е нашиот шеф“ е еден од петте столбови на „Веро“ врз кој ја градиме нашата успешна приказна. Денешните потрошувачи се модерни, со истанчен вкус, добро информирани за трендовите и иновациите во малопродажбата и токму тоа и очекуваат да го добијат во маркетот што го избрале. Денешните потрошувачи не може да ги „купите“ со импровизирани решенија и еднократни погодности, туку константно треба да им нудите максимален квалитет, професионален однос и услуга и најдобра вредност за нивните пари. Во вака поставениот систем „Веро“ е маркетот што ги исполнува нивните највисоки очекувања и затоа потрошувачите му враќаат со долгогодишна лојалност. Тоа што повеќето потрошувачи му се лојални на „Веро“ уште од почетокот и со нив секојдневно се среќаваме во нашите маркети е само потврда дека сме успеале во нашата мисија, а за нас нивното задоволство е мотив повеќе да продолжиме посветено да работиме и понатаму. МАРИЛИ: И покрај намалената куповна моќ на населението, пред сѐ, поради пандемијата, постојано внесувате новини, промоции, се трудите да ги анимирате лојалните потрошувачи за одредени погодности. Како резултат на тоа, „Веро“ беше прогласен за најдобар супермаркет за 2021 година според оценките на купувачите. Што значи оваа награда и кои се идните планови и цели на компанијата? ДЕНКОВСКИ: Малопродажниот сектор е многу динамичен и во него константно се случуваат промени на кои мора брзо да се приспособите ако сакате да останете во игра и да бидете прифатени од потрошувачите. Во бизнисот, исто како и во животот, секогаш не опстануваат најголемите и најсилните, туку тие што најбрзо и најуспешно ќе се приспособат на промените. За нас наградата за најдобар супермаркет е потврда дека успешно го менаџираме целиот период полн со предизвици, најпрво со пандемијата на КОВИД-19, а сега и со

Нашите идни планови се поврзани со нови инвестиции во маркети, зголемување на тимот, како и ставање уште поголем акцент на проекти насочени кон заштитата на животната средина и помош на локалната заедница

ТРГОВИјА Our future plans are related to new investments in supermarkets, increasing the team, as well as putting an even bigger emphasis on projects aimed at protecting the environment and helping the local community. money. In this system, Vero is a supermarket that meets their highest expectations and that is why consumers pay it back with long-term loyalty. The fact that most consumers are loyal to Vero since the beginning and we meet them every day in our supermarkets is just confirmation that we have succeeded in our mission, and for us their satisfaction is motivation to continue working further, with dedication. MARILI: Despite the reduced purchase power of the population, primarily due to the pandemic, you constantly introduce new things, promotions, try to animate loyal consumers for certain benefits. As a result, Vero was named the best supermarket for 2021 according to customer ratings. What does this award mean and what are the future plans and goals of the company? DENKOVSKI: The retail sector is very dynamic and there are constant changes in it that you have to adapt to quickly if you want to stay in the game and be accepted by consumers. In business, as in life, it is not always the greatest and the strongest ones who survive, but those who will adapt most quickly and successfully to change. For us, the award for the best supermarket is confirmation that we successfully manage the entire period full of challenges, first with the pandemic of COVID-19, and now with the current world political and economic developments. We closely monitor the situation and take quick and real responses to every new situation and with maximum commitment and engagement of the entire team of Vero we manage to meet our customers needs by implementing new content, services and technological innovations. Despite all the challenges, we manage to maintain the highest level of service in our markets and we do not allow external influences to be reflected on consumers in any way. Our motto for the whole period of the pandemic was “We take care of each other”, and our top priority was to take care of the health and safety of our valued customers, but also of our employees. I am infinitely grateful to the employees for their approach, sacrifice and effort that they have made to overcome this extremely difficult and

актуелните светски политички и економски случувања. Будно ги следиме состојбите и преземаме брзи и вистински реакции за секоја новонастаната ситуација и со максимална посветеност и ангажираност на целиот тим на „Веро“ успеваме да им излеземе во пресрет на нашите потрошувачи преку имплементирање нови содржини, услуги и технолошки иновации. И покрај сите предизвици, успеваме да го одржиме највисокото ниво на услуга во нашите маркети и не дозволуваме надворешните влијанија да се одразат врз потрошувачите на кој било начин. Нашето мото за целиот период на пандемија беше „Се грижиме едни за други“, при што врвен приоритет ни беше грижата за здравјето и безбедноста на нашите ценети потрошувачи, но и на нашите вработени. На вработените сум им бескрајно благодарен за нивниот пристап, пожртвуваност и напор што го вложија за да го пребродиме овој исклучително тежок и кризен период во работењето. Потрошувачите навистина го ценат тоа што го правиме и нивните оцени се потврда дека сме ја постигнале целта. Не постои поголемо задоволство кога признанијата доаѓаат директно од потрошувачите бидејќи тие се најрелевантниот судија за тоа колку сме успешни во работењето. Исто така, наредниот период ќе биде исполнет со справување со предизвици, но и со имплементирање нови трендови и иновации во малопродажбата што уште повеќе ќе го надградат потрошувачкото искуство. Нашите идни планови се поврзани со нови инвестиции во маркети, зголемување на тимот, како и ставање уште поголем акцент на проекти насочени кон заштитата на животната средина и помош на локалната заедница. Општествената одговорност ќе ни остане меѓу врвните приоритети исто како и во изминатиот период, организирајќи различни хуманитарни акции и активности за поддршка на најранливите групи во општеството. Бизнис каталог 2022

TRADE crisis period in their work. Consumers really appreciate what we do and their ratings are conﬁrmation that we have achieved the goal. There is no greater satisfaction than awards that come directly from consumers because they are the most relevant judge of how successful we are in our business. Also, the following period will be ﬁlled with dealing with challenges, and also with implementing new trends and innovations in retail that will further enhance the consumer experience. Our future plans are related to new investments in supermarkets, increasing the team, as well as putting even more emphasis on projects aimed at protecting the environment and helping the local community. Social responsibility will remain among the top priorities, as it was in the past, organising various humanitarian actions and activities to support the most vulnerable groups in the society. MARILI: You have been in Vero since the very beginning. What was crucial for you to build your career positively and how much did your work experience in Serbia help you to be the leader and visionary? DENKOVSKI: I always proudly point out that I have been a part of the success story of Vero since its very beginning, gradually climbing all the stairs until I reached today's position – General Manager of Vero. Before coming to this position I spent 10 wonderful years as part of the team of Vero in Serbia, a period in which we fully consolidated the company and achieved incredible success in the strong international and domestic competition in the Serbian market. Every experience is valuable and of great importance in the operation, especially when it comes to two markets that are very similar on the one hand but at the same time have differences that make them unique. I think that work experience alone is not enough to build someone into a leader. It is a long process that requires constant learning from one's own and others' experiences, constant upgrading and investing in oneself and the team. My motto, which has been my guiding star in all these years is, “Play like a champion, every day.” My great experience in retail now allows me to quickly recognise the people around us with whom we share the same energy, passion for work, ambition and visions and to create the right team that is always ready to win. I believe that now in Vero, I have exactly that winning combination. 44

Бизнис каталог 2022

Само работното искуство не е доволно некој да се изгради во лидер. Тоа е долготраен процес што бара постојано учење од сопствените и од туѓите искуства, константно надградување и вложување во себе и во тимот. Моето мото, кое е моја ѕвезда водилка сите овие години, е: „Играј како шампион секој ден“

МАРИЛИ: Вие сте во „Веро“ од самите почетоци. Што беше пресудно позитивно да ја градите Вашата кариера и колку искуството во работењето во Србија Ви помогна да бидете лидер и визионер? ДЕНКОВСКИ: Секогаш со гордост истакнувам дека сум дел од успешната приказна на „Веро“ уште од самите почетоци, искачувајќи се постепено по сите скалила додека стигнав до денешната позиција - генерален менаџер на „Веро“. Пред да дојдам на оваа позиција поминав 10 прекрасни години како дел од тимот на „Веро“ во Србија, период во кој целосно ја консолидиравме компанијата и постигнавме неверојатен успех во силната меѓународна и домашна конкуренција на српскиот пазар. Секое искуство е драгоцено и од големо значење во работењето, особено кога станува збор за два пазара што, од една страна, се многу слични, но во исто време имаат и разлики што ги прават уникатни. Сметам дека само работното искуство не е доволно некој да се изгради во лидер. Тоа е долготраен процес што бара постојано учење од сопствените и од туѓите искуства, константно надградување и вложување во себе и во тимот. Моето мото, кое е моја ѕвезда водилка сите овие години, е: „Играј како шампион, секој ден“ (Play like a champion, every day). Големото искуство во малопродажбата сега ми овозможува за кратко време да ги препознаам луѓето околу себе со кои ја делиме истата енергичност, страст за работата, амбицијата и визиите и да го создадам вистинскиот тим кој секогаш е подготвен за победа. Верувам дека сега во „Веро“ ја имам токму таа победничка комбинација.

Work experience alone is not enough to build someone into a leader. It is a long process that requires constant learning from one's own and others' experiences, constant upgrading and investing in oneself and the team. My motto, which has been my guiding star for all these years, is: “Play like a champion, every day”

МАРИЛИ: Колку професионалниот ангажман во „Веро“ Ви остава време за Вашата „втора љубов“ - кошарката и како успевате да го поделите денот за работата, семејството, спортот? ДЕНКОВСКИ: Работниот ден во малопродажбата е брз, динамичен и целосно исполнет со активности, средби со различни луѓе, многубројни обврски, планирања и состаноци. Многу ретко со таква агенда работниот ден ми завршува во регуларното работно време, поради што трпи слободното време. За жал, покрај работните обврски на кои сум им целосно посветен, сѐ помалку ми останува квалитетно време за спорт и за дружење со драги личности. И по 30-годишно активно работење како кошаркарски судија, од кои 20 години имав меѓународна кариера во ФИБА, љубовта кон кошарката не ме напушта и не ме остава мирен. Останав активен во овој спорт, но сега како делегат на ФИБА и инструктор и контролор на судиите, што само ја дополнува мојата богата кошаркарска кариера. Она малку слободно време што го имам се трудам максимално да му го посветам на семејството, кое е моја вечна инспирација и на кое сум му бескрајно благодарен за поддршката и енергијата што ми ја дава сите овие години. Слободното време им го посветувам и на драгите луѓе и блиски пријатели што ми го прават животот поубав. Сакам да одам и на добри концерти што, за жал, беа лимитирани во време на пандемијата, да прочитам добра книга, особено оние чија тематика е од доменот на мојата работа. Навечер сакам да уживам во некој филм или актуелна серија. И покрај многубројните обврски се трудам да најдам време и за мојата пасија, а тоа се патувањата и посетата на необични места. Тие се мојот извор од кој црпам енергија за сите нови проекти и за остварување на уште поамбициозни планови и повисоки цели. Велат „само небото е граница“, можностите се бесконечни, а ние само треба да имаме храброст, енергија и истрајност за да ги оствариме. Токму овие три карактеристики се тајната на мојот успех. n

ТРГОВИјА

MARILI: How much does the professional engagement in Vero leaves you with free time for your “second love” – basketball and how do you manage to divide the day for work, family, sports? DENKOVSKI: A workday in retail is fast, dynamic and fully filled with activities, meetings with different people, numerous responsibilities, planning and meetings. Very rarely with such an agenda does my workday ends in regular working hours, due to which my free time suffers. Unfortunately, despite the work responsibilities to which I am fully committed, I have less and less quality time for sports and socialising with the loved ones. Even after 30 years of active work as a basketball referee, of which I had an international career in FIBA for 20 years, my love for basketball has not left me and does not leave me alone. I have remained active in this sport, but now as a FIBA delegate and instructor and referee controller, which only complements my rich basketball career. I try to dedicate the maximum of the little free time I have to my family, who are my eternal inspiration and to whom I am infinitely grateful for the support and energy they have given me for all these years. I dedicate my free time to the dear people and close friends who make my life more beautiful. I also like to go to good concerts that, unfortunately, were limited during the pandemic, to read a good book, especially those whose theme is from the domain of my work. In the evening I want to enjoy a movie or a current series. Despite my many responsibilities, I try to find time for my passion, which is to travel and visit unusual places. They are the source from which I draw energy for all new projects and for achieving even more ambitious plans and higher goals. They say “only the sky is the limit”, the possibilities are endless, and we just need courage, energy and perseverance to achieve them. I have all three in me. n

ECOLOGY

Interview with Tea Pesheva, Senior Drinking water Program Advisor of the Ontario Ministry of the Environment, Conservation and Parks, Canada

in ThE FuTurE, QualiTy oF ThE naTural EnVironmEnT will BE onE oF ThE FundamEnTal PrEcondiTions For

wElFarE in ThE world Many people are still not fully aware of the severity of this issue and the speed at which the environment is being degraded. Beyond the current promised commitments from governments across the world, there continues to be very little done practically. I believe that this is especially true for environmental protection in Macedonia, which concerns me greatly

MARILI: You are one of the rare successful Macedonian women working in a governmental institution abroad, actually you work for the Ministry of the Environment, Conservation and Parks of Ontario, Canada. When did you become a governmental ofﬁcial in Canada, and what is your position and primary focus? PESHEVA: Firstly, thank you very much for the description “successful.” To be honest, I am not sure how many Macedonians work in the various governments across the globe, but I am hopeful that there are many similar examples. I am pleased for this opportunity to speak about my experiences and work in the past few years, particularly in the role of Senior Drinking Water Program Advisor at the Ontario Ministry for Environment, Conservation and Parks. I work in the sector for conservation and source protection, which is aimed at regulating and protecting sources of drinking water in Ontario. In Canada, as you may know, water is

one of the most valuable and abundant natural resources. MARILI: You got a degree in sustainable development at the University of St. Andrews in Scotland, on the Vardar River issue, and took a M.A. degree in Toronto. Could you tell us whether your M.A. thesis also treated the sustainability of water as a theme? PESHEVA: Once again, thank you for the opportunity to speak about that special period in my life. The memories from my time at the University of St Andrews will always stay near and dear to my heart. They are probably four of the best years in my life. The University helped open many doors and carved the way to where I am today. First, it helped me get accepted to a master’s program at the University of Toronto. Second, with both university degrees I was then able to start my career at the Ontario Public Service.

ЕКОЛОГИјА

Интервју со Теа Пешева, сениор советник на Програмата за пивка вода во Министерството за заштита на природата - конзервација и паркови во Онтарио, Канада

квалитЕтот на животната срЕдина во иднина ќЕ бидЕ ЕдЕн од основнитЕ прЕдуслови за

благосостојба во свЕтот МАРИЛИ: Вие сте една од ретките успешни Македонки што работи во владина институција во странство, во Министерството за заштита на природата, конзервација и паркови во Онтарио, Канада. Од кога сте владин службеник во Канада, на која позиција сте и кој е Вашиот примарен фокус на работа? ПЕШЕВА: Ви благодарам за зборот „успешна“. Да бидам искрена, навистина не знам колку Македонки работат во владини институции во странство, но секако би се радувала да ги има повеќе. Исклучително сум среќна што можам да проговорам за тоа што го работам последниве години како сениор советник на Програмата за пивка вода (Senior Drinking Water Program Advisor) во Министерството за заштита на природата - конзервација и паркови (Ontario Ministry for Environment, Conser-

vation and Parks). Работам во Одделот за конзервација и заштита на природните извори (Conservation and Source Protection), а овој Оддел директно работи на регулацијата на експлоатацијата на изворите на пивка вода. Водата, како што знаете, е едно од најголемите природни богатства на Канада како држава. МАРИЛИ: На Универзитетот во Сент Ендрус, Шкотска, се здобивте со диплома за одржлив развој и тоа на тема за реката Вардар, а магистриравте во Торонто. Кажете ни нешто повеќе за тоа и дали Вашиот магистерски труд ги третира проблемите со одржливоста на водите? ПЕШЕВА: Благодарам за можноста да проговорам за тој период. Спомените на Универзитетот во Сент Ендрус секогаш ќе бидат меѓу

Многу луѓе во светот не се свесни за сериозноста и за брзината со која се деградира природата. И покрај декларативните заложби секаде во светот, сепак, практично се прави многу малку, а Македонија, според моето мислење, многу малку прави за заштитата на природата и многу сум загрижена поради тој факт Бизнис каталог 2022

ECOLOGY During my bachelor studies, I worked on topics related to integrated watershed-based management, with a primary focus on understanding the key issues, as well as potential solutions for Macedonian waterways. I would like to add that I am quite proud of the fact that I was able to research and write about my hometown and the Vardar River, which I had lived by my entire life. The study itself required a significant amount of effort, as data was not readily available, and thus I had to collect qualitative information through undertaking many interviews with experts in Macedonia. Unfortunately, the findings were very worrisome, but of course the study had to be factual and a true representation of the state of environment in the country. MARILI: Owing to your scientific work, you were recommended directly by the Toronto University for employment in the Government of Ontario. Does it show that quality of a professional is the main priority when employing someone in Canada, independent of where the candidate comes from? PESHEVA: You are correct. My achievements at the two universities helped me qualify for the competitions and hiring process in the Ontario Public Service. Nonetheless, Canada and Ontario follow very strict hiring policies and practices, which provide a fair chance for everyone who meets the hiring criteria. This includes people’s educational and professional experiences. Additionally, I have noticed that internships and volunteer work are also highly valued

Similar to my parents, I wanted to follow my own interests, develop an independent career and prove to myself that I could make it on my own, in order to become a valuable member of society. Nonetheless, with time it also became clear to me that these decisions do have a price, in my case being very far from my home and family

најдрагоцените во мојот живот. Веројатно тоа се моите најубави четири години. Тој универзитет ми помогна да ми се отворат многу врати, да влезам во институциите што беа многу важни во мојот живот. Прво ми помогна да го продолжам образованието на магистерските студии на Универзитетот во Торотно, а подоцна, заедно со дипломата за завршени магистерски студии, ми помогна да се вработам во Владата на Онтарио. Во периодот на моето образование примарно се фокусирав на интегралното управување со водните ресурси, со особен акцент на пронаоѓањето на главните елементи и причини за проблемите, како и можните решенија за тие проблеми, со осврт на водните текови во Македонија. Горда сум што успеав да ја наметнам темата за реката Вардар, таа иста река покрај која растев. Студијата подразбираше многу работа со податоците што беа само делумно достапни, а за да дојдам до остатокот од податоците морав да интервјуирам многу експерти во Македонија. За жал, наодите од студијата беа загрижувачки, но научниот пристап подразбира да сте искрени, колку и да се неповолни тие наоди за нас како држава. МАРИЛИ: Поради Вашата научна работа директно бевте препорачана од Универзитетот во Торонто да бидете вработена во Владата на Онтарио. Дали тоа покажува дека квалитетот на стручните кадри е главен приоритет при вработувањето во Канада, независно од каде доаѓа кандидатот? ПЕШЕВА: Имате право. Моите постигнувања на двата универзитета ми помогнаа да се квалификувам во процесот за вработување во Владата на Онтарио. Секако, Канада и Онтарио следат многу стриктни правила за вработување што овозможуваат фер шанса за секој што ги исполнува критериумите. Во тој процес сѐ е важно, вашето искуство, како и постигнатиот успех на студиите. Во Канада многу се цени и тоа дали за време на студиите сте волонтирале и работеле, таму тоа е практика, но сите сепак не го прават тоа. Секако од голема важност беа и препораките на професорите кај кои учев. Но, верувајте, сѐ е недоволно ако не го поминете стриктниот и тежок процес на индивидуални интервјуа. Сѐ се евалуира и вреднува. Мора да признам дека низ целиот овој тежок процес имав поддршка од многу луѓе во Министерството, кои ми помогнаа со свои со-

MARILI: How is the environment ranked in the Canadian politics, what part of the budget is allotted for the environmental protection and what is undertaken on a global and local levels concerning this? PESHEVA: Canada is a country with a strong focus on environmental protection, thus it is a topic often at the forefront of its politics. There are many programs in place to protect the natural environment here and in other countries, especially in the European Union, but I must admit that Canada is one of the leaders. Even so, I believe that there is always room for improvement. Canada is blessed to have many resources, including abundant fresh water. So, it is important to continue focussing on proactive measures for protection, because the natural world is changing rapidly, and the effects of climate change will put a signiﬁcant amount of pressure on countries across the world. I think that many people are still not fully aware of the severity of this issue and the speed at which the environment is being degraded. Beyond the current promised commitments from governments across the world, there continues to be very little done practically. I believe that this is especially true for environmental protection in Macedonia, which concerns me greatly. The quality of the natural environment is going to dictate the stability of the world and its economies for the foreseeable future. MARILI: What is the relation of the Canadian citizens to a healthy environment or what is the level of culture of the civil society concerning this issue?

вети, препораки, како и корисни контакти. Сѐ на сѐ, аплицирањето за работа во Канада, во принцип, а особено во јавниот сектор, е навистина тежок и долготраен процес. МАРИЛИ: Како се рангира животната средина во канадската политика, колкав дел од државниот буџет се одделува за заштита на животната средина и што се презема глобално и локално на оваа тема? ПЕШЕВА: Канада е земја што многу внимава на животната средина, па затоа таа тема често е во фокусот на канадската политика. Во Канада постојат многу програми за заштита на природната средина. И во светот, особено во некои земји на ЕУ, ѝ се посветува многу внимание на животната средина, но мора да заклучам дека Канада се наоѓа на самиот врв. Сепак, верувам дека секогаш и секаде има многу простор за подобрување. Канада е благословена што има многу ресурси, особено извори на чиста природна вода во изобилие. Значи, важно е да продолжиме да се фокусираме на проактивните мерки за заштита бидејќи природата во светот брзо се менува, а ефектите од климатските промени ќе извршат многу голем притисок врз многу земји. Мислам дека многу луѓе во светот не се ни свесни за сериозноста на овој процес, како и за брзината со која се деградира природата во светот. Ако јас се прашувам, и покрај декларативните заложби секаде во светот, практично се прави многу малку. Македонија, според моето мислење, многу малку прави за заштита на природата и многу сум загрижена поради тој факт. Во годините што доаѓаат квалитетот на животната средина е еден од основните предуслови за благосостојба насекаде во светот. МАРИЛИ: Каков е односот на канадските граѓани кон здравата животна средина, односно на кое ниво е културата на граѓанското општество кон оваа проблематика? ПЕШЕВА: Во Онтарио постојат многу програми слични на Програмата за спречување на загадувањето на изворите на вода, на која работам. Постојат програми за отпад и рециклирање, за заштита од токсични материјали, како и други програми што помагаат луѓето да можат да ги минимизираат нивните штетни влијанија во домот. Но односот кон ова, се разбира, се разликува од домаќинство до домаќинство. Ме прави среќна тоа што гледам дека денес акцентот во Канада е ставен на едукацијата за значењето на заштитата на животната средина во училиштата. Клучот е во едукацијата на младите. Едно свесно и посветено општество може да се изгради само со поединци што треба да се правилно едуцирани, а обично навиките и знаењето најсилно се градат во раните години на животот на детето. Ова ми носи некаква надеж за иднината на генерациите што доаѓаат. Да не заборавиме дека секогаш е многу потешко да се сменат навиките на постарите генерации.

Како и моите родители, така и јас сакав да имам своја кариера, да се докажам дека можам да го постигнам тоа сама, да го учам тоа што ме интересира и од себе да создадам корисен член на светот. Сепак, овие одлуки имаат цена и многу добро го разбрав тоа во текот на сите години поминати низ светот, далеку од дома Бизнис каталог 2022

ЕКОЛОГИјА

experiences in Canada. While the recommendations from my university professors were very important, I still had to go through a very strict and thorough interview process. All these factors were then considered. I must admit that throughout this complex process, I was fortunate to have supportive managers and fellow colleagues at the ministry who provided invaluable advice. In general, the applications for jobs of any kind in Canada, especially in the public sector, are always stressful and time consuming.

ECOLOGY

PESHEVA: In Ontario, there are many other programs for preventing environmental pollution. These include, but are not limited to, broader water programs, waste and recycling programs, toxic chemical reduction and prohibition programs, as well as others targeted to support people minimizing their impacts in their homes. But environmental consciousness differs from household to household. The one thing that I am very happy to see here in Canada, is the emphasis on learning about protecting the environment in schools. Youth is the key to creating a more conscious society, and habits are usually engrained from the very formative years of a child’s life. So, this brings me hope for the future generations. It is always more difﬁcult to change the habits of older generations. MARILI: You come from a family that has a successful business in Macedonia. What was your challenge to go out and prove yourself in an unknown environment, far from home and the security offered in a way by an established family business? PESHEVA: I am very thankful to be part of a family who establish a successful business from scratch. To create a business is not an easy process in any place around the world, and I know that for it to become successful it requires a great deal of hard work, courage and risk taking. With that being said, similarly to my parents, I wanted to follow my own interests, develop an independent career and prove to myself that I could make it on my own, in order to become a valuable member of society. My parents never objected to my ambitions or the fact that I did not follow into the family computer business. On the contrary, I am very grateful for the opportunities and support that they provided, including sending me to some of the best schools and universities. Nonetheless, with time it also became clear to me that these decisions do have a price, in my case being very far from my home and family. MARILI: How often nostalgia brings you back to your native Skopje? What of Macedonia you miss the most? PESHEVA: To be honest, I live with my nostalgia on a daily basis. I believe it is both what keeps me going (remembering all the fond memories of my childhood with my family), but also it reminds me that home is where the heart is, and unfortunately my heart resides in a few places on this Earth. I miss my family, my childhood friends, and of course the food in Macedonia. And thus, I am always planning my next visit back. n

МАРИЛИ: Вие потекнувате од семејство што има успешен сопствен бизнис во Македонија. Кој беше предизвикот да заминете и да се докажувате во непозната средина далеку од дома и од сигурноста што на некој начин ја нуди веќе разработениот семеен бизнис? ПЕШЕВА: Многу сум благодарна што ги имав привилегиите да припаѓам на семејство што својот успешен бизнис го започнало од нула. Тоа е тежок процес каде било во светот, поради тоа што знам дека за да стане успешен еден бизнис потребно е многу напорна работа, многу храброст и секако преземање ризик. Но, како и моите родители, така и јас сакав да имам своја кариера, да се докажам дека можам да го постигнам тоа сама, да го учам тоа што ме интересира и од себе да создадам корисен член на светот. Родителите никогаш немаа забелешка за тоа што не се насочувам во правец на бизнисот што го имаат, компјутерските системи, дури напротив, ми овозможија да се школувам на најдобрите универзитети во светот. За тоа сум им многу благодарна. Сепак, овие одлуки имаат цена и тоа го разбрав многу добро во текот на сите години поминати низ светот, далеку од дома и од своите најблиски. МАРИЛИ: Колку носталгијата Ве враќа често во родното Скопје? Што Ви недостига најмногу од Македонија? ПЕШЕВА: Искрено, секојдневно живеам со носталгија. Верувам дека тоа е она што ме одржува (сеќавајќи се на сите убави спомени од детството со семејството), но, исто така, ме потсетува дека домот е местото каде што е срцето и, за жал, моето срце живее на неколку места на оваа Земја. Ми недостигаат семејството, пријателите од детството, и, се разбира, храната во Македонија. И за тоа секогаш си ги планирам следните патувања за посета. n

HOSTING SER SERVICES VICES

UNIQUE WEB SOLUTIONS SOLUTIONS

DOMAIN REGISTRATION REGISTRATION TIO / RENE WAL DOMAIN RENEWAL

TECHNICAL MAINTENANCE TECHNIC AL M AINTENANCE

TECHNICAL CUSTOMER TECHNIC AL AND CUST OMER SUPPORTT SUPPOR

OUR D ATA THE PR OTECTION OF Y PROTECTION YOUR DATA

SOFTWARE SOFT WARE PRODUCTS PRODUCTS

SOFTWARE SOFT WARE PROJECTS PROJECTS

SY STEM INTEGR SYSTEM INTEGRATION ATION

SERVICE SER VICE CENTER

+389 23093339 +389 23093333

info@unet.com.mk ultra@ultra.com.mk

www.unet.com.mk www.unet.com.mk www.ultra.com.mk www.ultra.com.mk

HOSPITALITY >> The high reputation of the

hotel attracts guests from the United States, Russia, the Netherlands, Sweden, Great Britain, Bulgaria, Serbia, Bosnia and Herzegovina, Albania, and is testiﬁed by many years of successful cooperation with tour operators and agents and an expanding list of new collaborators. >> Високото реноме на

хотелот привлекува гости од Америка, Русија, Холандија, Шведска, Велика Британија, Бугарија, Србија, Босна и Херцеговина, Албанија, а го потврдуваат долгогодишните успешни соработки со туроператорите и агенциите и сe пошироката листа на нови соработници

Бизнис каталог 2022

дваЕсЕт години традиција и модЕрЕн стил на хотЕлот

„инЕкс олгица хотЕл & спа“ охрид

Интервју со Анета Бар, генерален менаџер на хотелот „Инекс Олгица Хотел & Спа“ Охрид

ХОТЕЛИЕРСТВО

Interview with Aneta Bar, General Manager of the Inex Olgica Hotel & Spa Ohrid

TwEnTy yEars oF TradiTion and modErn sTylE oF ThE

inEx olgica hoTEl & sPa ohrid

Бизнис каталог 2022

HOSPITALITY МARILI: You are the General Manager of the Inex Olgica Hotel Ohrid. Could you tell us how long you have occupied this position and what it means to manage one of the best hotels with a long tradition and reputation on the Ohrid Riviera? BAR: I have occupied the position of the General Manager of the Inex Olgica Hotel & Spa for almost 20 years and it is still a huge challenge and responsibility for me to be the team leader of an organisation that is behind every satisfied guest and successfully organised event. Successful management does not only require knowledge and experience but selfless personal and professional investment to maintain and promote the reputation and tradition of the hotel. Our desire for improvement down to the smallest detail in the process of flawless functioning grows day by day and we manage to achieve it according to a pre-determined plan. We can already proudly announce the 20th anniversary of the privatisation of the building in May 2022, which we plan to celebrate with dignity. MARILI: You used the COVID-crisis period to renovate the building. What did you invest in and what innovations did you introduce? BAR: The COVID crisis has had a very unfavorable effect on all businesses, and especially in our sector, and all the achievements so far in these times of crisis are the result of the maximum enthusiasm, commitment and professional approach of the entire team. Acting in accordance with the new situation, we decided to use the period for

Визијата на младите менаџери Виктор и Андреа, кои го презедоа семејниот бизнис, е да внесат нови трендови во работењето, да ја одржат традицијата и уште повеќе да ги унапредат услугите на хотелот

МАРИЛИ: Вие сте генерален менаџер на хотелот „Инекс Олгица“ Охрид. Кажете ни колку долго сте на оваа позиција и што значи да се менаџира хотел со долга традиција и со реноме на еден од најдобрите хотели на охридската ривиера? БАР: Позицијата генерален менаџер на хотелот „Инекс Олгица Хотел & Спа“ ја извршувам речиси 20 години и сѐ уште ми претставува огромен предизвик и одговорност да бидам тим лидер на организација што стои зад секој задоволен гостин и успешно организиран настан. За успешно менаџирање не се потребни само знаење и искуство туку и несебично лично и професионално вложување за одржување и унапредување на реномето и на традицијата на хотелот. Нашата желба за усовршување до најситните детали во процесот на беспрекорното функционирање расте од ден на ден и успеваме да го постигнеме тоа по претходно утврден план. Веќе гордо можеме да го најавиме 20-годишниот јубилеј од

MARILI:Just before the pandemic, you opened an indoor pool and spa. How does their functioning reflect on clients’ interest, especially concerning the development of congress tourism that is not related to the main summer tourist season? BAR: Our modernly equipped Fitness and Spa Centre arouses great interest of regular guests, participants in congress events as well as of the local population for daily visits. The unique ambiance of the Fitness and Spa Centre with the beautiful view of Lake Ohrid provides unique experience for even the most selective guests. This centre enters its “season” at the moment when the summer season ends, i.e. its operation is intensified in the winter period. Given that we are still at the height of the pandemic and uncertain about the end of it, we can still boast and are very satisfied with how we have been able to manage the centre in times of crisis. In order to make it even more relevant, we have started offering various opportunities that are adapted to the obligations and finances of existing and potential new users. МARILI: The Inex Olgica has a long tradition and regular guests from the region. Where do regular guests come from and how do you nurture traditional communication? BAR: We consider tourists from various neighboring countries as well as from the wider region as regular foreign guests. Only in 2021, we have received guests from the United States, Russia, the Netherlands, Sweden, Great Britain, Bulgaria, Serbia, Bosnia and Herzegovina, Albania. We nurture long-term successful collaboration with tour operators and agents and before each season we expand the list of new collaborators. We have hosted many political leaders by organising highest-rank events of international and world importance, as well as famous names in the field of music and culture in the domestic and foreign stages. МARILI:What is your vision and that of young Managers Andrea and Viktor as the heirs of the family business, concerning the future development of the hotel? Do you plan any innovations in the operation? BAR: Last year, we experienced huge and painful loss of our owner Mrs. Olgica Iloska who was the main pillar of the business and the heart and soul of the hotel. Her successors, young Managers Viktor and

The vision of young Managers Viktor and Andrea who took over the family business is to introduce new trends in the operation, maintain the tradition and further improve the services the hotel provides.

приватизацијата на објектот во мај 2022 година што планираме достојно да го одбележиме. МАРИЛИ: Периодот на кризата со КОВИД-19 го искористивте за реновирање на објектот. Во што вложивте и какви новини внесовте? БАР: Кризата со КОВОД-19 се одрази многу неповолно на сите бизниси, а особено во нашиот секор и сите досегашни достигнувања во овие кризни времиња се резултат на максималниот ентузијазам, посветеност и професионален пристап на целокупниот тим. Во согласност со новонастанатата ситуација решивме периодот да го искористиме за комплетно реновирање на нашиот објект. Следејќи ги светските трендови максимално се посветивме на обновата на сите сместувачки капацитети во еден модерен стил приспособен на нашата визија за новиот изглед на хотелот. На наше големо задоволство можеме да ја најавиме изградбата на новиот надворешен базен „Infinity Pool“, со што ќе ја збогатиме разновидната понуда на нашите услуги и можнoсти за максимално уживање во прекрасната природа. МАРИЛИ: Непосредно пред пандемијата пуштивте во употреба затворен базен и спа-центар. Како нивното функционирање се одразува на интересот, особено за развој на конгресниот туризам што не е поврзан со главната летна туристичка сезона? БАР: Нашиот современо опремен фитнес и спа-центар предизвикува голем интерес истовремено кај редовните гости, кај учесниците на конгресните настани, како и за дневни посети од локалното население. Единствениот амбиент на фитнес и спа-центарот со прекрасниот поглед на Охридското Езеро овозможува неповторливо искуство и кај најпребирливите гости. Овој центар влегува во „своја сезона“ во моментот кога завршува летната сезона, т.е. неговото функционирање се активира во текот на зимскиот период. Со оглед на тоа дека сѐ уште се наоѓаме во екот на пандемијата и неизвесноста за нејзиниот крај, сепак, можеме да се пофалиме дека сме презадоволни како успеавме и во време на криза да го менаџираме центарот. Со цел да го актуелизираме уште повеќе се активиравме со понуди што нудат најразлични можности и кои се приспособени на обврските и на финансиите на постојните и на потенцијалните нови корисници.

ХОТЕЛИЕРСТВО

complete restoration of our building. Following the world trends, we have committed ourselves to the maximum renewal of all accommodation facilities in a modern style adapted to our vision for the new looks of the hotel. It is our great pleasure to announce the construction of the new outdoor Inﬁnity Pool, which will enrich the diverse offer of our services and opportunities for maximum enjoyment of the beautiful nature.

HOSPITALITY

МАРИЛИ: Хотелот „Инекс Олгица“ има долга традиција и постојани гости од регионот. Од каде доаѓаат редовните гости и како ја негувате традиционалната комуникација? БАР: За редовни странски гости ги сметаме туристите од најразлични земји од соседството, како и од поширокиот регион. Само во 2021 година примивме гости од Америка, Русија, Холандија, Шведска, Велика Британија, Бугарија, Србија, Босна и Херцеговина, Албанија. Негуваме долгогодишни успешни соработки со тур-оператори и агенции и пред секоја сезона ја прошируваме листата со нови соработници. Бевме домаќини на многу политички лидери со организација на настани од меѓународно и светско значење од највисок ранг, како и звучни имиња од областа на музиката и културата од домашната и од странската сцена.

Andrea took over the family business and are involved in the current events on a daily basis with a great desire to preserve the already built reputation. Their vision is to introduce new trends in the operation, maintain the tradition and even more improve the services of the hotel, and thus to jointly continue our success story as a modern and socially responsible institution. Success in tourism is owed to joint performance where endeavours of all integrated parties should be at maximum. Enthusiasm, innovation and creativity are the basic drivers of business itself, while investing and motivation are the keys to success.

Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Која е Вашата визија и визијата на младите менаџери Андреа и Виктор, како наследници на семејниот бизнис, за идниот развој на хотелот и дали се планирани некакви новини во работењето? БАР: Минатата година се соочивме со преголемата и болна загуба на нашата сопственичка, госпоѓа Олгица Илоска, која беше главен столб на бизнисот и срце и душа на хотелот. Нејзините наследници, младите менаџери Виктор и Андреа, го презедоа семејниот бизнис и секојдневно се инволвирани во тековните случувања со преголема желба за зачувување на веќе изграденото реноме. Нивната визија е да внесат нови трендови во работењето, да ја одржат традицијата и уште повеќе да ги унапредат услугите на хотелот, а со тоа заеднички да ја продолжиме нашата успешна приказна како модерна и општествено одговорна институција. Успехот во туризмот се должи на заеднички настап, каде што заложбите на сите интегрирани страни треба да бидат максимални. Ентузијазмот, иновативноста и креативноста се основни двигатели на бизнисот, а вложувањето и мотивираноста се клуч на успехот.

The Inex Olgica Hotel & Spa is a unique five-star hotel on Lake Ohrid, located on the very coast, on the road to the St. Naum Monastery, only 4 km from Ohrid and 12 km from Ohrid Airport. The classical architecture enhances the sophisticated luxury and style of the hotel itself. Combining the old with the new retains the unique, traditional charm of the hotel, while adding comfort and convenience a modern tourist requires. The accommodation section consists of five levels with the following contents: • 114 double rooms + 3 triple rooms • 6 standard suites (bedroom and living room), • 2 de lux suites (bedroom, living room + office room), All rooms and suites are fully equipped to the highest standards, air conditioned, Wi-Fi, cable TV, direct dial telephone. A 300-seat restaurant consists of a Main and a National Restaurant. The capacity indoors: 200 guests; terrace: 100 guests The aperitif bar capacity indoors: 60 guests; terrace: 150 guests The Inex Olgica Hotel & Spa can meet the needs of any business or corporate event. It has a multi-purpose Diamond Hall and two small conference and meeting rooms (GOLD and VIP) with advanced equipment and the latest technologies for support and sound system. SPA AND FITNESS CENTRE The spa and fitness centre of the Inex Olgica Hotel & Spa is equipped according to the highest world standards with sauna, steam bath, jacuzzi and a fitness room.

Adress : ul.Naum Ohridski 5-7/6000 Ohrid R.N.Makedonija Web site : www.hotelinexolgica.com.mk l tel: +389 46 277 520 e-mail : marketing@hotelinexolgica.com.mk

Инекс Олгица Хотел & Спа е уникатен хотел со 5 ѕвезди на oхридското крајбрежје, лоциран покрај самото Охридско Езеро на патот кон манастирот „Св. Наум“ , на само 4 км од Охрид и 12 км од охридскиот аеродром. Класичната архитектура ги зголемува софистицираниот луксуз и стил на самиот хотел. Комбинирајќи го старото со новото задржан е уникатниот традиционален шарм на хотелот, а истовремено се додадени удобност и комфор што му се неопходни на современиот турист. Сместувачкиот дел се состои од пет нивоа со следниве содржини: • 114 двокреветни соби + 3 трокреветни соби • 6 стандардни апартмана (спална и дневна соба) • 2 луксузни апартмани (спална и дневна соба + работна просторија) Сите соби и апартмани се комплетно опремени по највисоки стандарди, климатизирани, со интернет-мрежа, кабелска телевизија, директна телефонска линија. Ресторан за 300 гости составен од главен и национален ресторан. Капацитет внатре: 200 гости, тераса: 100 гости Аперитив бар: капацитет внатре: 60 гости, тераса: 150 гости Инекс Олгица Хотел & Спа може да ги задоволи потребите на секој бизнис или корпоративен настан. Има повеќенаменска Дијамантска сала и две мали конференциски и сали за состаноци (ЗЛАТНА и ВИП) со напредна опрема и најнови технологии за поддршка и озвучување. СПА И ФИТНЕС ЦЕНТАР Спа-фитнес центарот во Инекс Олгица Хотел & Спа е опремен според највисоки светски стандарди со сауна, парна бања, џакузи и фитнес сала.

Адреса ул.„Наум Охридски“ 5-7/6000 Охрид Р.С.Македонија тел. +389 46 277 520 l www.hotelinexolgica.com.mk e-mail: marketing@hotelinexolgica.com.mk

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with Shemsa Emsheriev, General Manager of Eurostep – Skopje

EurosTEP – a nEw Vision For markETing and managEmEnT wiTh aPPliEd inTErnaTional ExPEriEncE Интервју со Шемса Емшериев, генерален менаџер на „Еуростеп“ - Скопје

„ЕуростЕп“ – нова визија за маркЕтинг и мЕнаџмЕнт со примЕнЕто мЕѓународно искуство

MARILI: When was Eurostep established and what are the main activities of the company? EMSHERIEV: In 2018, a year after our arrival in the Republic of North Macedonia, in Skopje, my husband Zoran Emsheriev and I officially founded Eurostep, a marketing and management agency. However, as a business idea and the activity we are engaged in, Eurostep has existed for much longer. The main activity of the company is provision of marketing and management services for legal entities and individuals, including: development of market strategies, marketing strategies, financial consulting, oral and written translation, administrative services, development of company profiles, presentations, business cards, business plans, websites, marketing materials, market expansion, entrepreneurship, fair support, finding partners for collaboration… During the past year, we started organising business fairs and business forums in 60

Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Од кога постои „Еуростеп“ и кои се основните дејности на компанијата? ЕМШЕРИЕВ: Во 2018 година, една година по нашето доаѓање во Република Северна Македонија, во Скопје, официјално ја основавме „Еуростеп“, маркетинг и менаџмент агенција, заедно со мојот сопруг Зоран Емшериев. Меѓутоа, како бизнис-идеја и дејност во која работиме, „Еуростеп“ постои од многу поодамна. Основна дејност на компанијата се маркетинг и менаџмент услуги за правни и за физички лица, меѓу кои: изработка на пазарни стратегии, маркетинг-стратегии, финансиско советување и консалтинг, усмен и писмен превод, административни услуги, изработка на компаниски профили, презентации, бизнис-картички, бизнис-планови, веб-страници, маркетинг-материјали, проширување на пазарот, претприемаштво, поддршка при саеми, пронаѓање партнери за соработка… Во текот на изминатата година започнавме со организација на бизнис-саеми и

marketing and management services for legal entities and individuals, including: development of market and marketing strategies, ﬁnancial consulting, oral and written translation, development of company proﬁles, business plans, websites, entrepreneurship ..., and during the past year we started organising business fairs and business forums in several cities in the country

>>Основна дејност на компанијата се

маркетинг и менаџмент услуги за правни и за физички лица, меѓу кои: изработка на пазарни и маркетингстратегии, финансиско советување и консалтинг, усмен и писмен превод, изработка на компаниски профили, бизнис-планови, вебстраници, претприемаштво..., а во текот на изминатата година започнавме со организација и на бизнис-саеми и на бизнис-форуми низ повеќе градови во државата

several cities in the Republic of North Macedonia in order to promote and improve the business environment and the community. Our efforts are focused on organising informative business fairs that bring supply and demand at the same place, crossing national borders, promoting legal entities, business operations and their activities, B2B and B2C services and opportunities. Our expectations are based on expansion of the product market of domestic and regional companies participating in a fair, outside the borders of the Republic of North Macedonia, economic stability and prosperity – both individually for each participating company and at the level of the local self-government, and regionally, an opportunity for foreign investments (representative ofﬁces, partnerships) and cooperation which foreign companies participating in a fair would be prepared for and interested in.

на бизнис-форуми низ повеќе градови во Република Северна Македонија, со цел унапредување и подобрување на бизнисоколината и на заедницата. Нашите напори се насочени кон организирање информативни бизнис-саеми што ги носат понудата и побарувачката на исто место, надминувајќи ги националните граници, промоција на правните лица, деловното работење и нивните дејности, B2B и B2C услуги и можности. Нашите очекувања се темелат врз проширување на пазарот на производи на домашните и на регионалните компании-учесници, надвор од границите на Република Северна Македонија, економска стабилност и просперитет - како индивидуално за секоја компанија учесник, така и на ниво на локалната самоуправа и регионално, можност за странски инвестиции (претставништва, партнерства) и соработки за кои би биле подготвени и заинтересирани странските компании-учесници на саемот. Бизнис каталог 2022

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

>>The main activity of the company is provision of

The initial goal of our Minerva project was to oﬀer a safe place for development of a healthy and transparent discussion about the challenges and stereotypes faced by 21st century women and girls in the private and business spheres where the voice of every woman and girl will be heard and respected. The project enabled us to organise three interactive trainings for women and girls under the name “The True Power of Women”.

On the other hand, through the Prime Live Club business concept we provide access to marketing and management services for legal entities and individuals through initial education in the industry and the subsequent process of encouraging entrepreneurial spirit, earnings and direct involvement in the business world. MARILI: How challenging was it to establish a company in the Republic of North Macedonia given your international work experience? EMSHERIEV: The establishment of the Eurostep agency in the Republic of North Macedonia was not a foreseen or planned step because life decisions as well as work experience constantly took me from one country to another, new cities, cultures and

Од друга страна, преку бизнис-концептот Prime Live Club овозможуваме пристап до маркетинг и менаџмент услугите за правни и за физички лица со првична едукација во дејноста и последователен процес на поттикнување претприемачки дух, заработка и директна инволвираност во бизнис-светот. МАРИЛИ: Кој беше предизвикот да формирате компанија и во Република Северна Македонија, имајќи го предвид Вашето меѓународно работно искуство? ЕМШЕРИЕВ: Основањето на агенцијата „Еуростеп“ во Република Северна Македонија не беше предвиден и планиран чекор бидејќи животните одлуки, како и работното искуство постојано ме носеа од една во друга држава, нови градови, култури и познанства. И претходно бев свесна за разликите во животниот стил, навиките, културолошките и општествените фактори што ја детерминираат работната средина, а наедно и го обликуваат приватниот живот на секој човек, без оглед на државата во која се заснова работниот однос. Тоа е неизбежно во еден од секторите во кој работев угостителство, гастрономија и организација на настани. Сметам дека тоа е еден од поголемите предизвици при формирањето нова компанија во средина што е релативно нова за управителот. Меѓутоа, финансискиот менаџмент, водењето преговори и продажбата ве учат да се приспособите на секоја новонастаната ситуација и да бидете иновативни.

Првична цел со проектот „Минерва“ ни беше да понудиме безбедно место за развој на здрава и транспарентна дискусија во однос на предизвиците и стереотипите со кои се соочуваат жените и девојките на 21 век на приватно и на деловно поле и каде што гласот на секоја жена и девојка ќе биде слушнат и уважен. Тој ни овозможи организација на три интерактивни обуки за жени и девојки под име „Вистинската моќ на жените“

MARILI: What is the Minerva project and what activities do you plan to do with it in 2022? EMSHERIEV: My international work experience abounds in situations in which I see the female side of the business world, and at the same time the cruel transformation that occurs in women in the performance of work responsibilities, on the one hand, as well as the overall approach to the term emancipation in every social ﬁeld. Together with Andrijana Korunovska, MA, who is part of the Eurostep team, we developed the Minerva project, which is not accidentally named after the Roman goddess of wisdom, the patron saint of science and experience. Our initial goal was to offer a safe place to develop a healthy and transparent discussion about the challenges and stereotypes that the 21st century women and girls face in the private and business spheres and where the voice of every woman and girl will be heard and respected. Today's way of life is quite complex and confusing and

Кога во 2017 година заедно со моето семејство дојдов во Република Северна Македонија, поактивно се насочив кон создавањето на тоа што е денес „Еуростеп“. При формирањето на компанијата бев водена од повеќе причини, а наедно и предизвици. Убавината на малите и на средните претпријатија е во кохезијата и тимската работа, нешто што му недостасува на пазарот во Германија, Австрија и во Швајцарија. Таму нема простор за овој тип дејности бидејќи пазарот е презаситен со етаблирани компании гиганти. Од друга страна, пак, Балканот и Македонија имаат потенцијал да го прифатат нашето поле на работа и да овозможат оваа дејност да се развива и да вроди со плод, помагајќи го економскиот раст и развој на другите конституенти и инволвирани страни. Наедно нашиот напор е насочен кон намалување на процесот на „одлив на мозоци“. Цврсто верувам, а тоа се докажува од ден во ден, дека во нашата држава има квалитетни индивидуи, извонредни поединци, трудољубиви и креативни личности што заслужуваат да добијат шанса и да останат во својата татковина. Затоа во нашата агенција се стремиме да работиме со такви личности и заедно да придонесеме на индивидуално, деловно и на општествено поле. МАРИЛИ: Што претставува проектот „Минерва“ и какви активности планирате во текот на 2022 година со него? ЕМШЕРИЕВ: Моето меѓународно работно искуство изобилува со ситуации во кои ја согледувам женската страна на деловниот свет, а наедно и суровата трансформација што се случува кај жената при вршењето на работните обврски, од една страна, како и целокупниот пристап кон поимот еманципација на секое општествено поле. Проектот „Минерва“, кој не случајно е насловен по римската божица на мудроста, покровителката на науките и на искуствата, го разработивме заедно со м-р Андријана Коруновска, која е дел од тимот на „Еуростеп“. Нашата првична цел беше да понудиме безбедно место за развој на здрава и транспарентна дискусија во однос на предизвиците и стереотипите со кои се соочуваат жените и девојките на 21 век на приватно и на деловно поле и каде што гласот на секоја жена и девојка ќе биде слушнат и уважен. Денешниот начин на живот е доволно комплексен и конфузен и притоа нам, жените, ни наметнува прифаќање на нови стандарди, правила и прописи што ја попречуваат нашата креативност, елеганција и женственост. Проектот „Минерва“ ни овозможи организација на три интерактивни обуки за жени и девојки под име „Вистинската моќ на жените“. Во секоја обука се разработува посебна тема. Првиот дел е насочен кон психолошко-социјалниот осврт на улогата на жената во нејзиното секојдневје, околина и опкружување, вториот дел го разработува бизнис-светот прикажан преку женската призма, жените лидери, поттикнувајќи го женското претприемаштво од бизнис-идеја до реализација преку воспоставување и одржување хармонични врски и ефективна комуникација, додека третиот дел фокусот го поставува на целокупната презентација на поимот жена, жена менаџер со акцент на женската индивидуалност и проникливост. Покрај овие обуки, во текот на 2022 година проектот „Минерва“ и вредносниот систем врз кој се заснова ќе бидат презентирани на претстојните бизнис-форуми што ги

Бизнис каталог 2022

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

acquaintances. I was previously aware of the differences in lifestyle, habits, cultural and social factors that determine the work environment, and at the same time shape the private life of each person, regardless of the country in which the employment is based. This is inevitable in one of the sectors in which I worked – hospitality, gastronomy and event organisation. I think this is one of the biggest challenges in starting a new company in an environment that is relatively new to the manager. However, financial management, negotiation and sales teach you to adapt to new situations and to be innovative. In 2017 when my family and I came to the Republic of North Macedonia, I focused more actively on creating what is now Eurostep. When forming the company, I was guided by several reasons, as well as challenges. The beauty of small and mediumsized enterprises is in the cohesion and teamwork, something that the markets in Germany, Austria and Switzerland lack. There is no room for this type of activity there because the market is oversaturated with established companies (giants). On the other hand, the Balkans and Macedonia have the potential to accept our field of work and enable this industry to develop and bear fruit, helping the economic growth and development of other constituents and stakeholders. At the same time, our efforts are aimed at reducing the process of “brain drain.” I firmly believe, and it is proven daily, that in our country there are quality and outstanding individuals, hardworking and creative people who deserve to get a chance and stay in their homeland. That is why our agency strives to work with such people and to contribute together with them to the individual, business and social field.

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP I admire women managers whose work contributes to positive transformation of the company. In my opinion, ideas, creative thinking and proactivity are the deﬁnition of a successful woman manager. A woman that makes “something” out of “nothing” in the true meaning of the word. at the same time it imposes on us, women, the acceptance of new standards, rules and regulations that hinder our creativity, elegance and femininity. The Minerva project enabled us to organise three interactive trainings for women and girls under the name “The True Power of Women”. There is a separate topic in each training. The ﬁrst part is aimed at the psychosocial review of the role of women in their daily life, environment and surroundings, the second part develops the business world presented through the female prism, women leaders, encouraging female entrepreneurship from business idea to realisation by establishing and maintaining harmonious relationships and effective communication, while the third part focuses on the overall presentation of the term woman, woman manager with an emphasis on female individuality and insight. In addition to these trainings, in 2022, the Minerva project and the value system which it is based on will be presented at the upcoming business forums that we organise through Eurostep. We hope and believe that in the further phases we will be able to present it abroad, on a Balkan and also on an European levels. MARILI: In your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal characteristics, the ability to acquire modern skills for personal development, family support, support and motivation by the work team...? EMSHERIEV: A woman's career advancement correlates with all of these factors. Building a career is a process similar to the clock mechanism, where each piece has its own contribution and role. Through education we lay the foundation, but it is also important to remember that the educational process lasts a lifetime and that every woman should invest in her knowledge. However, I would like to emphasise that if it is not applied properly, it will not be crucial for career advancement. This way we come to the role that the personal characteristics have, the most important of which are patience and dedication to work, as well as insight and vision. As your career progresses, so do your leadership skills and abilities. Acquiring modern skills for personal development should be practised complementary to the activity in which we work and in accordance with our character and personality. If this is done in a 64

Бизнис каталог 2022

организираме преку „Еуростеп“. Се надеваме и веруваме дека во понатамошните фази ќе бидеме во можност да го презентираме надвор од државата, на балканско, а, исто така, и на европско ниво. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали тоа е образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ЕМШЕРИЕВ: Напредокот во кариерата на жената е во корелација со сите наведени фактори. Градењето кариера е процес сличен на механизмот на часовникот, каде што секое делче има свој придонес и своја улога. Преку образованието го поставуваме темелот, но, исто така, важно е да не заборавиме дека едукативниот процес трае цел живот и дека секоја жена треба да инвестира и да вложува во своето знаење. Меѓутоа, би сакала да нагласам дека доколку не се применува на соодветен начин, тоа нема да биде пресудно за кариерен напредок. На тој начин доаѓаме до улогата на личните карактеристики од кои најважни се трпението и посветеноста на работата, како и проникливоста и визионерството. Како што се напредува во кариерата, така се стекнуваат и лидерските вештини и способности. Освојувањето современи вештини за личен развој треба да се практикува комплементарно со дејноста во која работиме и во согласност со нашиот карактер и личност. Доколку тоа се прави на таков начин, ставајќи го квалитетот на современите вештини за личен развој на прво место, може да се постигне позитивно влијание. Тргнувајќи од сама себе и од сопственото искуство при кариерниот напредок на жената, верувам дека пресудни фактори се поддршката од семејството и поставеноста на работниот тим. Успехот најдобро се слави со семејството и затоа е потребно семејството да биде полно со разбирање, поддршка и емпатија. Во таква средина се раѓаат силни жени, жени што напредуваат и кои желбата за личен и за професионален раст и развој ја добиваат од семејната љубов и цврстина. Исто така, важно е да се биде дел од тим во кој членовите меѓусебно се издигнуваат, си помагаат, функционираат во симбиоза и при извршувањето на работните обврски ѝ даваат шанса на личноста со најголем потенцијал. Секоја жена првенствено треба да го сака тоа што го работи и да биде задоволна со сама себе и со вложениот труд. Во тој случај кариерниот напредок би бил неизбежен. МАРИЛИ: Што значи да се биде успешна жена менаџер, односно како успевате да ги усогласите приватните обврски со професионалните ангажмани, како и со што го исполнувате слободното време?

MARILI: What does it mean to be a successful woman manager, i.e. how do you manage to reconcile private responsibilities with professional engagements, and how do you fulfill your free time? EMSHERIEV: I admire women managers whose work contributes to positive transformation of a company. In my opinion, ideas, creative thinking and proactivity are the definition of a successful woman manager. A woman that makes “something” out of “nothing” in the true meaning of the word. I see the success of a woman manager in the way she harmonises her private responsibilities with her professional engagements. Every woman has her own individual way of achieving this. I am always guided by combining and organising, setting priorities, both in terms of private responsibilities and professional engagements. Sometimes, when conditions require, I work from home, online, and sometimes I take my children with me to the office. It all depends on time management. I am often guided by my two minutes motto and each time I surprise myself with how much can be achieved in that short period of time if everyone focuses and is maximally committed. Productivity is our responsibility. Excuses are redundant. Having been raised based on strong family values, I dedicate my free time to my family. I go on weekend trips and nature walks with my children Neven and Darian. Among other things, I do not forget to spare some time for my physical and mental health. One’s internal condition and external looks should always be in a harmonious relationship. n

Им се восхитувам на жените менаџери што преку работниот ангажман придонесуваат за позитивна трансформација на компанијата. Според моето мислење, идејата, креативната мисла и проактивноста се дефиниција за успешна жена менаџер. Жена што од „ништо“ прави „нешто“ во вистинска смисла на зборот

ЕМШЕРИЕВ: Им се восхитувам на жените менаџери што преку работниот ангажман придонесуваат за позитивна трансформација на компанијата. Според моето мислење, идејата, креативната мисла и проактивноста се дефиниција за успешна жена менаџер. Жена што од „ништо“ прави „нешто“ во вистинска смисла на зборот. Успешноста на жената менаџер ја согледувам и во начинот преку кој ги усогласува приватните обврски со професионалните ангажмани. Секоја жена има свој индивидуален начин на кој го постигнува тоа. Јас секогаш се водам со комбинирање и организација, со поставување приоритети, како со приватните обврски, така и со професионалните ангажмани. Понекогаш, кога тоа го налагаат условите, работам од дома, онлајн, а понекогаш и децата ги носам со мене во канцеларија. Сѐ зависи од временскиот менаџмент. Честопати се водам од моето мото две минути и секојпат самата себе се изненадувам од тоа колку многу може да се постигне во тој краток временски период ако секој се фокусира и максимално се посвети. Продуктивноста е наша одговорност. Изговорите се редундантни. Бидејќи сум израсната со цврсти семејни вредности, слободното време му го посветувам на семејството. Со моите деца Невен и Даријан одиме на викендпатувања и на прошетки во природа. Меѓу другото, не заборавам да одделам време и за сопственото физичко и ментално здравје. Внатрешната состојба и надворешниот изглед треба секогаш да бидат во хармоничен однос. n

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

way that puts the quality of modern skills for personal development in the first place, a positive impact can be achieved. Starting from myself and from my own experience in a woman's career advancement, I believe that crucial factors are the support of the family and the composition of the work team. Success is best celebrated with the family and therefore the family needs to be full of understanding, support and empathy. Strong women and women who progress and get desire for personal and professional growth and development from their family love and strength are born in such an environment. It is also important to be part of a team where members encourage each other, help each other, function in symbiosis and in the performance of work responsibilities give a chance to the person with the greatest potential. Every woman should first of all love what she does and be satisfied with herself and her hard work. In that case, career advancement would be inevitable.

INSURANCE

Interview with Vilma Ucheta Duzlevska, General Manager of Triglav Osiguruvanje Life AD Skopje

i am Building a TEam oF PEoPlE who will BE

TruE lEadErs in ThE FuTurE

y definition, insurance has been created to protect individuals and legal entities just from uncertainty of future events. Here, I also see a great responsibility for insurers to offer opportunities for maximum protection from all risks known to mankind, but I also see a responsibility in each individual, in accordance with their possibilities, to use the insurance offers that exist.

MARILI: You are a proven manager in the field of insurance, especially life insurance. How much did your knowledge and experience contribute to the high results achieved by Triglav Osiguruvanje Life in 2021, given that the company had the highest absolute growth in the field of life insurance and dominated with the number of policies sold? UCHETA DUZLEVSKA: This is my second decade since I became active in the life insurance sector and I have had the opportunity to be directly involved in the development of life insurance as a segment that was not well known to our citizens twenty years ago. I see my professional engagement in Triglav Osiguruvanje Life as a logical course in my career, a new environment that is ready to receive proven knowledge and experience, but also a system of corporate governance that I experience as further advancement in my professional development. From the beginning of my career until today, all my professional engagements have been predestined for the growth and development of young-fledged companies, from their beginnings until reaching the leadership positions. I try to maintain a fair management system, listen to the opinions of 66

Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Вие сте докажан менаџер во областа на осигурувањето, особено на животното осигурување. Колку Вашето знаење и искуство придонесе за високите резултати што ги постигна Триглав Осигурување Живот во 2021 година, имајќи предвид дека компанијата имаше најголем апсолутен раст во доменот на животното осигурување и доминираше во бројот на продадени полиси? УЧЕТА ДУЗЛЕВСКА: Во секторот животно осигурување сум присутна веќе втора деценија и имав можности да бидам директно вклучена во развојот на животното осигурување како сегмент што пред дваесеттина години не беше доволно познат за нашите граѓани. На професионалниот ангажман во Триглав Осигурување Живот гледам како на логичен тек на мојата кариера, едно ново опкружување што е подготвено да прими докажано знаење и искуство, но и систем на корпоративно управување што го доживувам како натамошно унапредување во професионалниот развој. Од почетокот на мојата кариера, па сѐ до денес сите мои професионални ангажмани биле предодредени на раст и развој на млади компании, од нивните почетоци, па до достигнување на лидерските позиции. Се обидувам да одржувам фер систем на управување, ги слушам мислењата на моите соработници и ги поттикнувам професионално да се развиваат. Внимателно ги слушам и барањата на клиентите, нивното мислење за нас и како го валоризираат нашето работење. Животното осигурување е област каде што целосно се пронаоѓам професионално и убедена сум дека компанијата што ја предводам станува двигател на позитивните промени на пазарот за животно осигурување. Триглав Осигурување Живот е најмлада компанија за животно осигурување на пазарот, а сепак изминатата година забележа најголем апсолутен раст во доменот за животно осигурување. За нас, би рекла, тоа е очекувано, имајќи го предвид потенцијалот на овој сегмент од пазарот за осигурување, квалитетот на брендот, но и знаењето и искуството на тимот. Наша цел беше да го збогатиме портфолиото на производи и да се фокусираме

градам тим од личности што ќЕ бидат

вистински лидЕри во иднина

о дефиниција осигурувањето е создадено за да ги заштити физичките и правните лица токму од неизвесност од идни настани. И тука гледам голема одговорност кај осигурителите да понудат можности за максимална заштита од сите ризици што му се познати на човештвото, но гледам одговорност и кај секој поединец, во согласност со можностите, да ги искористи осигурителните понуди што постојат.

ОСИГУРУВАЊЕ

Интервју со Вилма Учета Дузлевска, генерален менаџер на Триглав Осигурување Живот АД Скопје

INSURANCE

my co-workers and encourage them to develop professionally. I also listen carefully to the requests of clients, their opinion about us and how they value our work. Life insurance is an area where I completely find myself professionally and I am convinced that the company I lead is becoming a driver of positive changes in the life insurance market. Triglav Osiguruvanje Life is the youngest life insurance company in the market, and yet the past year has seen the largest absolute growth in the field of life insurance. For us, I would say, this is expected, given the potential of this segment of the insurance market, the quality of the brand, and also the knowledge and experience of the team. Our goal was to enrich the product portfolio and focus on strengthening relations with the banking sector, in terms of developing banking insurance. The goals we set for the previous year were successfully accomplished, Triglav Osiguruvanje Life achieved high relative and absolute growth of premium in the market, with as many times better financial performance. The items of income and the assets under the management of the company were tripled, while the items of expenditure, except for the reserves of the company that follow the growth of the premium, were significantly reduced. MARILI: How important is it for a manager to adapt quickly to a certain situation and did you offer new insurance services related to the COVID-19 pandemic period? UCHETA DUZLEVSKA: The ability to adapt quickly to a system that is subject to rapid change is an inevitable feature that every management should possess, in any market environment. This has been especially evident in the past two years when the world faced uncertainty as a result of the pandemic. All areas of life were affected, not just health. The economic consequences are expected, but not fully known. We are still living in uncertainty and we still do not have a clear vision of how the pandemic will end. By definition, insurance is created to protect individuals and legal entities from uncertainty of future events. Here, I also see a great responsibility for insurers to offer opportunities for maximum protection from all risks known to mankind, but I also

By definition, insurance has been created to protect individuals and legal entities just from uncertainty of future events. Here, I also see a great responsibility for insurers to offer opportunities for maximum protection from all risks known to mankind, but I also see a responsibility in each individual, in accordance with their possibilities, to use the insurance offers that exist.

на зајакнувањето на релациите со банкарскиот сектор, во поглед на развој на банко осигурувањето. Целите што ги зацртавме за претходната година се успешно реализирани, Триглав Осигурување Живот оствари висок релативен и апсолутен раст на премија на пазарот, притоа со повеќекратно подобар финансиски резултат. Приходните ставки и средствата под управување на компанијата беа зголемени трикратно, додека расходните ставки, освен резервите на компанијата што го следат растот на премијата, беа значително намалени.

ОСИГУРУВАЊЕ see a responsibility in each individual, in accordance with their possibilities, to use the insurance offers that exist. Here, first of all, I’m referring to all the products related to life insurance, but of course also those that refer to the protection of the created personal or social capital. In that context, Triglav Osiguruvanje Life came up with a timely and appropriate offer and provided coverage for COVID-19 in all its products. We took the risk as a responsible insurer and at the beginning of the pandemic we provided full protection to the Macedonian citizens from this risk. I am pleased that the market has shown maturity in terms of a fast and timely offer to citizens in such difficult and unpredictable circumstances to fully anticipate the risk. MARILI: In 2021 you were the winner of an international award in Istanbul. What kind of award is it, who awards it and what do awards mean to you personally? UCHETA DUZLEVSKA: It is a prestigious award called Business Elite Awards, which is aimed at recognising and rewarding young entrepreneurs, business leaders and innovators in their field, who stand out for their measurable professional success or career advancement. These awards are a trademark of the Global Trend Awards established in Canada. The international event where the awards are given once a year is conceived as a chance to meet and network all the awarded leaders from different social fields and it is a good way to develop new opportunities, but also to combine energy and knowledge of young and professionally established individuals. I associate this recognition with the results achieved over the years, of the teams I led. After the great dedication, the invested energy, the time and the effort, it is really useful to have the feeling that what has been done has been paid homage. However, there is no greater recognition than the work well done and the results we have left behind. They always remain for the next generations and that should be the primary motive of every leader, to leave behind values that will be remembered. MARILI: In your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal characteristics, the ability to adopt modern skills for personal development, and maybe it is

По дефиниција осигурувањето е создадено за да ги заштити физичките и правните лица токму од неизвесност од идни настани. И тука гледам голема одговорност кај осигурителите да понудат можности за максимална заштита од сите ризици што му се познати на човештвото, но гледам одговорност и кај секој поединец, во согласност со можностите, да ги искористи осигурителните понуди што постојат. МАРИЛИ: Колку е важно менаџерот брзо да се адаптира на одредена ситуација и дали понудивте нови осигурителни услуги поврзани со периодот на пандемијата на КОВИД-19? УЧЕТА ДУЗЛЕВСКА: Способноста за навремена адаптација во систем што подлежи на брзи промени е неминовна карактеристика што треба да ја поседува секое раководство, во кое било пазарно опкружување. Тоа посебно дојде до израз во изминатите две години, кога светот се соочи со неизвесности како последица на пандемијата. Беа засегнати сите области на живеење, не само здравствената. Економските последици се очекувани, но не се докрај познати. Ние сѐ уште живееме во неизвесност и сѐ уште немаме јасни видици во поглед на предвидливоста како ќе заврши пандемијата. По дефиниција осигурувањето е создадено за да ги заштити физичките и правните лица токму од неизвесност од идни настани. И тука гледам голема одговорност кај осигурителите да понудат можности за максимална заштита од сите ризици што му се познати на човештвото, но гледам одговорност и кај секој поединец, во согласност со можностите, да ги искористи осигурителните понуди што постојат. Тука, пред сѐ, мислам на сите производи поврзани со осигурување на живот, но секако и на оние што се однесуваат на заштитата на создадениот личен или општествен капитал. Во тој контекст, Триглав Осигурување Живот истапи со навремена и соодветна понуда и во сите свои производи обезбеди покритие од КОВИД-19. Го презедовме ризикот како одговорен осигурител и на почетокот на пандемијата на македонските граѓани им обезбедивме целосна заштита од овој ризик. Јас сум заБизнис каталог 2022

INSURANCE

доволна што пазарот покажа зрелост во поглед на брзата и навремена понуда за граѓаните во вакви тешки и непредвидливи околности за целосно антиципирање на ризикот. МАРИЛИ: Во 2021 година бевте добитник на меѓународна награда во Истанбул. За каква награда станува збор, кој ја доделува и што за Вас лично значат наградите? УЧЕТА ДУЗЛЕВСКА: Станува збор за престижната награда Business Elite Awards, која има цел да ги препознае и да ги награди младите претприемачи, бизнис-лидери и иноватори во нивната дејност и кои се издвојуваат поради својот измерлив професионален успех или, пак, напредување во кариерата. Овие награди се заштитен знак на Global Trend Awards, основани во Канада. Интернационалниот настан, на кој еднаш годишно се доделуваат признанијата, е замислен како шанса за запознавање и вмрежување на сите наградени лидери од различни општествени области и тоа е добар начин за развој на нови можности, но и за спој на енергијата и на знаењето на младите, а професионално веќе докажани поединци. Ова признание го поврзувам со остварените резултати низ годините, на тимовите што ги раководев. По големата посветеност, вложената енергија, времето и трудот, навистина е полезно чувството да му се оддаде почит на сработеното. Сепак, нема поголемо признание од добро завршената работа и од резултатите што сме ги оставиле зад себе. Тие секогаш остануваат за следните генерации и тоа треба да му биде примарен мотив на секој лидер, да остави зад себе вредности по кои ќе остане запомнет.

the support of the family, the support and motivation of the work team ...? UCHETA DUZLEVSKA: There is no single formula for success, but there are certainly many prerequisites for an individual to be profiled as a successful leader. I would not refer to gender as predisposition because leadership is a universal ability. Important elements are education, social intelligence, experience, but also the integrity gained over the years. I feel a constant obligation, and also a desire to build a team of people who have the characteristics to become real leaders in the future. I believe that this is the right way to create continuity and a characteristic of every experienced leader, using their vision today to create human capital for the coming decades. I am constantly guided by a rule that I believe distinguishes me and that my co-workers recognise, I only look for a solid result and fulfillment of obligations in proportion to the benefits that each individual in the team feels as part of themselves.

МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали тоа се образованието, личните карактеристики, умешноста да се усвојуваат современите вештини за личен развој, а можеби тоа се поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? УЧЕТА ДУЗЛЕВСКА: Не постои унифицирана формула за успех, но секако дека има многу предуслови еден поединец да се профилира во успешен лидер. Притоа не би се осврнувала на полот како предиспозиција бидејќи лидерството е универзална способност. Битни елементи се образованието, социјалната интелигенција, искуството, но и стекнатиот интегритет низ годините. Јас ја чувствувам мојата постојана обврска, но и желбата да градам тим од личности што имаат карактеристики да станат вистински лидери во иднина. Верувам дека тоа е правилниот пат за создавање континуитет и одлика на секој искусен лидер визионерски денес да создава човечки капитал за следните децении. Постојано се водам од едно правило за кое верувам дека ме одликува и кое го препознаваат моите соработници, барам само издржан резултат и исполнување на обврските пропорционално со придобивките што секој поединец во тимот ги чувствува како дел од себе.

MARILI: Who is Vilma in private life, how do you balance your private and business responsibilities and what fulﬁlls you in your free time? UCHETA DUZLEVSKA: In my private life I’m a mother of two children and a wife, in a community that is an anchor to my peaceful and fulﬁlled private life. Over the years I have learned to make a clear distinction between professional and private responsibilities and now I enjoy every moment spent with my family. I value the values of the family life and I clearly know what is expected of me as a parent, but also as a spouse. I am surrounded by friendships that I’ve built over the years and every hour spent with friends means a lot to me. Having seaside family roots is a privilege, and I spend every extended weekend or vacation with my family in our small seaside oasis. n

МАРИЛИ: Која е Вилма приватно, како ги усогласувате приватните и деловните обврски и што Ве исполнува во слободното време? УЧЕТА ДУЗЛЕВСКА: Приватно сум мајка на две деца и сопруга, во заедница што ми претставува сидро на мирен и исполнет приватен живот. Низ годините научив да правам јасна поделба на професионалните и на приватните обврски и сега уживам во секој момент поминат со семејството. Ги ценам вредностите на семејниот живот и јасно знам кои се очекувањата од мене и како родител, но и како брачен сопатник. Опкружена сум со пријателства градени со години и ми значи секој час поминат со нив. Привилегија ми се моите приморски фамилијарни корени и секој продолжен викенд или годишен одмор со семејството го минувам во нашата мала крајбрежна оаза. n

Бизнис каталог 2022

INSURANCE

Interview with Vesna Stojanovska, General Manager of KB First Pension Company

ThErE is no uniForm Formula BEhind a

woman’s succEss >> The record number of 284,000 members of the two

pension funds, of which more than 268,600 members in the compulsory and more than 15,400 members in the voluntary pension fund, positions us as a leader in the market, which means that despite strong inﬂuences of the pandemic in the past two years, our current and potential members have managed to comprehend the importance of the pension fund and be a part of KB First Pension Company MARILI: KB First Pension Company was formed more than 15 years ago with the start of the pension reform in the country and has been the most powerful pension fund within the second – compulsory and the third – voluntary pension pillars. Tell us how many members the Company has and how much money of the members it manages? STOJANOVSKA: As the very name of our company says, we are one of the ﬁrst two companies in our country established in 2005, which have management of the compulsory pension fund as its primary activity. Only in 2009, the company expanded its operation to include management of the voluntary pension fund. Since then, we have marked constant growth from the aspect of the number of members, a market share, and growth of funds that we manage as a company. According to the latest report of MAPAS, on 30 November 2021, we had more than 284,000 members of the two pension funds, of whom more than 268,600 members in the compulsory fund and more than 15,400 members in the

Бизнис каталог 2022

ОСИГУРУВАЊЕ

Интервју со

Весна Стојановска, генерален директор на КБ Прво пензиско друштво

за успЕхот на Една жЕна нЕ постои Една унифицирана формула >>Рекордните бројки од 284.000

членови во двата пензиски фонда, од кои повеќе од 268.600 во задолжителниот и над 15.400 членови во доброволниот пензиски фонд нè позиционираат како лидер на пазарот, што значи дека и покрај силните влијанија на пандемијата, нашите постојани и потенцијални членови успеаја да ја согледаат важноста на пензискиот фонд и да бидат дел од КБ Прво пензиско друштво

МАРИЛИ: КБ Прво пензиско друштво е формирано пред повеќе од 15 години со стартот на пензиската реформа во државата и тоа е најмоќен пензиски фонд во рамките на вториот - задолжителен и третиот - доброволен пензиски столб. Кажете ни колку членови има Друштвото денес и со колку средства на членовите управува? СТОЈАНОВСКА: Како што и самото име на нашата компанија вели, ние сме едно од првите две друштва во нашата земја основани во 2005 година, а кое како примарна дејност го има управувањето со задолжителниот пензиски фонд. Веќе во 2009 година друштвото го прошири своето работење со управување на доброволниот пензиски фонд. Оттогаш бележиме постојан раст од аспект на бројот на членови, пазарен удел, како и раст на средствата со кои управуваме како друштво. Во согласност со последниот извештај на МАПАС, заклучно со 30.11.2021 година броиме повеќе од 284.000 членови во двата пензиски фонда, од кои над 268.600 членови во задолжителниот и повеќе од 15.400 членови во доброволниот пензиски фонд. Ова се рекордни бројки за нас и тие нè позиционираат како лидер на пазарот, што особено ме радува бидејќи и покрај силните влијанија на пандемијата изминатите две години, нашите постојани и потенцијални членови успеаја да ја согледаат важноста на Бизнис каталог 2022

INSURANCE

voluntary pension fund. These are record numbers for us, which position us as a leader in the market, which especially makes me happy because, despite strong influences of the pandemic in the past two years, our current and potential members have managed to comprehend the importance of the pension fund and be a part of KB First Pension Company. Concerning the funds we manage, we are again in the leader position in the market and they amount to about EUR 900 million, funds that are invested in domestic and foreign markets. MARILI: KB First Open Compulsory Pension Fund constantly invests funds that are paid in the second pension pillar. Where do you invest most and do you have foreign investments as well? STOJANOVSKA: With every decision for investment of funds of our members, we create a portfolio that will provide protection of the funds and higher returns for the members. In that direction, the portfolios of the funds we manage are also balanced with broad diversification into various classes of instruments and regions. Investing into bonds ensures stability of the portfolio through regular inflows that we have from interest, whereby, investment in shares, and above all, in index funds abroad generates growth of funds of members through the growth of prices of shares in world’s markets as well as inflows from dividend. A novelty this year is implementation of the responsible investing concept, also known as ESG, a concept that is a world’s trend, which pension funds in all developed countries strive for. We can proudly say that the funds KB First manages are pioneers in the region in implementation of responsible investment, which encompasses investment into investment funds that invest into companies concerned with the environment, society and good corporate management. All this contributes to growth of funds of our members and ensuring peaceful pension days, and in doing that, we also have an active approach to the environment. MARILI: What novelties do you introduce in relation to providing information to citizens, especially concerning voluntary pension savings and the environmental tools that present you as a socially responsible company? STOJANOVSKA: As a company, our main goal is to offer our members products and services from which they would benefit the most but we never forget to work sustainably and make our activities have benefit for the whole community as well. When we talk about our services, we have to note that a need to service our members with more digital channels and tools has emerged with the digitalisation of all segments in the world. In the past period, KB First Pension Company has focused on development of a new website where members will have simpler navigation, we

Career improvement depends on a lot of factors that more or less inﬂuence a woman to move upwards in her professional life, but what is crucial for progress is constant upgrading of the skills and knowledge in the area of work

Бизнис каталог 2022

пензискиот фонд и да бидат дел од КБ Прво пензиско друштво. Во однос на средствата со кои управуваме, повторно имаме лидерска позиција на пазарот и тие изнесуваат околу 900 милиони евра, средства што се инвестирани на домашни и на странски пазари. МАРИЛИ: КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд постојано ги инвестира средствата што се уплатуваат во вториот пензиски столб. Каде најмногу инвестирате и дали имате пласмани и во странство? СТОЈАНОВСКА: При секоја одлука за инвестирање на средствата на нашите членови се водиме од тоа да креираме портфолио што ќе обезбеди заштита на средствата и поголеми приноси за членовите. Во таа насока, портфолијата на фондовите со кои управуваме се балансирани и со широка диверзификација во различни класи инструменти и региони. Инвестирањето во обврзници ни ја обезбедува стабилноста на портфолиото преку редовни приливи што ги имаме од камати, а инвестициите во акции и, пред сѐ, во индексни фондови во странство генерираат раст на средствата на членовите преку растот на цените на акциите на светските пазари, како и приливи од дивиденди. Новина од 2021 година е имплементирањето на концептот на одговорно инвестирање, познато и како ESG, концепт што е светски тренд и кон кој се стремат пензиските фондови во сите развиени земји. Со гордост може да кажеме дека фондовите со кои управува КБ Прво пензиско друштво се пионери во регионот во имплементацијата на одговорното инвестирање што опфаќа инвестирање во инвестициски фондови што инвестираат во компании што се грижат за животната средина, општеството и доброто корпоративно управување. Сето ова придонесува за раст на средствата на нашите членови и обезбедување мирни пензионерски денови, а притоа да имаме активен пристап кон животната средина. МАРИЛИ: Какви новини воведувате во однос на информираноста на граѓаните, особено за доброволното пензиско штедење, но и околу еколошките алатки што ве претставуваат како општествено одговорна компанија? СТОЈАНОВСКА: Како компанија главна цел ни е на нашите членови да им понудиме производи и услуги од кои тие би имале најмногу придобивки, но како компанија никогаш не забораваме да работиме одржливо и нашите активности да имаат придобивки и за целата заедница. Кога зборуваме за нашите услуги, мора да напоменеме дека со дигитализацијата на сите сегменти во светот се наметна и потребата да ги сервисираме нашите членови со повеќе дигитални канали и алатки. Во изминатиот период КБ Прво пензиско друштво се фокусираше на разработката на новата веб-страница на која членовите ќе имаат поедноставна навигација, ја воведовме опцијата „моја сметка“ каде што сите членови можат да имаат увид во состојбата на својата сметка, како и опцијата „калкулатор“ каде што сите постојни и нови членови можат да направат пресметка за тоа колку би се оплодиле нивните средства врз основа на параметрите што сами ги внесуваат. Во оваа насока на дигитализација на нашите процеси, во план е веќе во 2022 година да биде активна опцијата за електронско потпишување договор за членство. Но, како што споменав, КБ Прво пензиско друштво е компанија што континуирано во својот фокус ја има општествената одговорност и грижата за животната средина. Во рамките на мисијата насочена кон општествената одговорност, при управувањето со средствата на своите фондови, применуваме одговорно инвестирање познато како ESG инвестирање, што е тренд во светски рамки, со цел да обезбедиме најдобар интерес во корист на целокупното општество. Од аспект на локално спроведените активности за општествена одговорност, на 7 јули 2021 година ја започнавме кампањата „Замени и засади“, со која ги охрабривме нашите членови наместо зелениот плик во кој го добиваат годишниот

have introduced “my account” where all the members can have an insight in the status of their accounts, and the “calculator” option where all the existing and new members can make calculation of how fast their funds would be reproduced based on the basic parameters that they enter themselves. With regard to the digitalisation of our processes, only next year, we are planning to activate an option for electronic signing of membership agreements. As I already mentioned, KB First Pension Company is a company that continuously focus on social responsibility and care for the environment. Within the mission directed to social responsibility, when managing the funds in our funds, we apply responsible investment known as ESG investment, a trend within the world’s framework, with a purpose of ensuring the best interest to the benefit of the whole society From the aspect of locally implemented activities for social responsibility, on 7 July 2021, we started the Replace and Plant campaign through which we encouraged our members to replace the green envelopes in which they receive their annual reports for complete access to the status of their accounts by receiving email report, aimed at the environmental protection. Within this campaign, we have had activities for foresting areas scarce in trees. We have already implemented the first one in the area of Pezovo, Kumanovo region, where 2,500 seedlings were planted. This activity will continue. MARILI: When did you assume the General Manager of KB First Pension Company position and in your opinion, what is decisive for a woman to advance in her career, is it education, personal features, ability to acquire modern skills for professional development, support by the family? STOJANOVSKA: Personally, I think that there is no uniform formula for a woman’s success. Improvement in one’s career depends on many factors, which more or less influence for the woman to move upwards in her professional life. Formal education is inevitable but constant upgrading of skills and knowledge in the area of work is what is crucial for progress. Following the trends and estimation what is next to occur in the market are important aspects of leadership and they enable one to be a step ahead of others ad thus be successful. Certainly, in the dynamic surroundings today, a crucial factor for success of a woman is the support of her family, which is rather emphasised in my case and I am very grateful for that.

ОСИГУРУВАЊЕ

Напредувањето во кариерата зависи од многу фактори што, помалку или повеќе, влијаат жената да се движи во нагорна линија во својот професионален живот, но постојаното надградување на вештините и на знаењето во областа на работењето е тоа што е клучно за напредок

извештај за комплетен увид во состојбата на сметката сега овој извештај да го добиваат на електронска пошта, со цел да се заштити животната средина. Во состав на оваа кампања имавме активности за пошумување на регионите што се скудни со дрвја. Првата акција ја реализиравме кај местото Пезово, Кумановско, каде што беа засадени 2.500 садници. Оваа активност продолжува и понатаму.

MARILI: Since the successful management is demanding, how much time is left to you for your private life, do you have any hobbies and what do you do in your free time? STOJANOVSKA: They say that nobody can be really happy without a hobby. I agree because if you do not have any activities you are passionate about in your life, life would be a straight line. I am very happy that my hobby – travelling is an activity enjoyed by my whole family. Thus, twice a year, together with my husband, son and daughter, I visit destinations in the world which we haven’t visited before. These travels mean a lot to us, primarily because all four of us like exploring new places and learning about new cultures, and mostly because in that way we spend good time together, in a relaxed atmosphere disburdened of all daily obligations. n

МАРИЛИ: Од кога сте на позицијата генерален директор на КБ Прво пензиско друштво и, според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современите вештини за личен развој, поддршката од семејството? СТОЈАНОВСКА: Лично сметам дека за успехот на една жена не постои унифицирана формула. Напредувањето во кариерата зависи од многу фактори што, помалку или повеќе, влијаат жената да се движи во нагорна линија во својот професионален живот. Формалното образование е неминовно, но постојаното надградување на вештините и на знаењето во областа на работењето е клучно за напредокот. Следењето на трендовите и естимацијата на тоа што следно ќе се случи на пазарот се важни аспекти на лидерството и тие овозможуваат да се биде еден чекор понапред од другите, а со тоа и да бидете успешни. Секако, во денешното динамично опкружување за една жена менаџер клучен фактор за успех е поддршката од семејството, а во мојот случај тоа е значително изразено и особено сум благодарна за тоа. МАРИЛИ: Колку успешното менаџирање Ви остава простор и време да му се посветите на приватниот живот, дали имате некое хоби, односно како го исполнувате слободното време? СТОЈАНОВСКА: Велат дека човек не може да биде вистински среќен без хоби. Јас се согласувам со тоа зашто ако немате активност во својот живот за која сте пасионирани, животот би бил една рамна линија. Особено сум среќна што моето хоби – патување е активност во која ужива целото мое семејство. Па, така, двапати во годината заедно со сопругот, синот и ќерката одиме на некоја дестинација во светот што не сме ја посетиле. Овие патувања ни значат многу, првенствено што сите четворица сакаме да истражуваме нови места и да запознаваме нови култури, но најмногу поради тоа што на тој начин заедно поминуваме квалитетно време, во релаксирана атмосфера и растоварени од сите секојдневни обврски. n

The supervisor of the fully funded pension insurance is the Fully Funded Pension Insurance Supervision Agency (MAPAS) www.mapas.mk тел. 02 3224 229

Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) www.mapas.mk тел. 02 3224 229 Бизнис каталог 2022

IANCO SIVEC®

SIVEC®

MERMEREN Kombinat AD Prilep, set-up in 1946, is the global leader in the extraction Nature has given us many and processing of snow-white marble. hidden treasures. Our ancestors have managed to discover one of ® SIVEC® is the registered trademark of the ﬁne-grained white dolomitic marble them and for the last seventyextracted from the quarries of our Company, two years, we have been® near the town of Prilep. The Company carefully utilizing it and turning operates around 30% of the concession area it into timeless works of art – of 2.19 km2, making it the largest white each one of unique beauty and noble appearance. marble quarrying area worldwide.

IANCO SIVEC

SIVEC

MERMEREN Kombinat AD Prilep, Lece Koteski br. 60А, Prilep 7500, Prilep, Republic of North Macedonia Tel: + 389 (48) / 418-940 Fax: + 389 (48) / 418-998 Web: www.mermeren.com E-mail: info@mermeren.com

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with

Violeta Pop Vasileva, President of the Board of Directors NOB Nezavisen Osiguritelen Broker – Skopje

Бизнис каталог 2022

Интервју со

Виолета Поп Василева, генерален менаџер на АД „НОБ“ Независен Осигурителен Брокер - Скопје

noB nEzaVisEn osiguriTElEn BrokEr дЕсЕтгодишЕн јубилЕј со рЕбрЕндирано имЕ ,

„ноб“ нЕзависЕн осигуритЕлЕн брокЕр

>> The change of the shareholder structure

>> Променетата акционерска структура во 2015

in 2015, the establishment of a team of experts in the activity, and inclusion of experienced and recognised professionals in the company in 2016 made signiﬁcant movement of the results in the realised scope of policy premium and led to recognition of NOB among licensed insurance brokers in the market

година, формирањето на тимот експерти во дејноста, како и вклучувањето на искусни и докажани стручни лица во Друштвото во 2016 година направи значително придвижување на резултатите во постигнатиот обем на полисирана премија и препознавање на НОБ во редот на лиценцираните осигурителни брокери на пазарот Бизнис каталог 2022

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

TEn yEars JuBilEE wiTh rEBrandEd namE,

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Working in insurance has been the crown of my career in the ﬁnance sector and this is where I have received most of my recognitions. I am proud that the NOB team worked with dedication and was my greatest support in raising the brokerage company I bought in 2015, which is marking its 10th anniversary in this 2022 year

MARILI: This year, Nezavisen Osiguritelen Broker is marking 10 years since it was established and started its successful operation. What does it mean to build one’s own private business in your activity? POP VASILEVA: The Joint Stock Company (AD) Nezavisen Osiguritelen Broker is marking 10 years since it was established and started its successful operation in the insurance market. Since its establishment until late 2015, it had modest performance in the realised insurance premium and a small share compared to other insurance brokerage companies. The change of the shareholder structure in 2015, the establishment of a team of experts in the activity, and inclusion of experienced and recognised professionals in the company in 2016 made signiﬁcant movement of the results in the realised scope of policy premium and led to recognition of NOB among licensed insurance brokers in the market. Given this ten year jubilee of Nezavisen Osiguritelen Broker, which is certainly not a novice in the market any more, the Board of Directors made a decision for rebranding and a small change in the name of AD NOB Nezavisen Osiguritelen Broker, so the existing acronym of the name would be the new name of the brokerage company. MARILI: In what manner has the operation amid the pandemic changed permanently the way of work and the behaviour of your customers? POP VASILEVA: With the start of the pandemic in March 2020, we aligned the operation to the emergency measures for organising the operation in terms of the physical presence at work, so we divided the staff in two groups that shifted on every three days, and worked from home on the days when they were not physically present. Our work with customers implies direct contact with a client in order to give them the policy and explanation of the terms of the insurance. MARILI: The operation of your brokerage company is operative and fully committed to customers throughout the country. What are the effects of all this?

Бизнис каталог 2022

Работењето во осигурувањето ја круниса мојата кариера во финансискиот сектор и овде ги дочекав и повеќето признанија. Горда сум на тимот во НОБ што посветено работеше и ми беше најголема поддршка за подигнување на брокерското друштво што го откупив во 2015 година и оваа 2022 година ќе го слави својот 10годишен јубилеј

МАРИЛИ: Годинава „НОБ“ одбележува 10-годишен јубилеј од формирањето и успешното работење. Што значи да се гради сопствен приватен бизнис во Вашата дејност? ПОП ВАСИЛЕВА: Брокерското друштво АД „НOБ“ Независен Осигурителен Брокер оваа година одбележува 10 години од своето основање и работење на пазарот на осигурување. Од основањето до крајот на 2015 година бележи скромни резултати во остварената премија за осигурување и мало учество во споредба со другите брокерски друштва за посредување во осигурување. Променетата акционерска структура во текот на 2015 година, формирањето на тимот експерти во дејноста, како и вклучувањето на искусни и докажани стручни лица во тимот на брокерското друштво во 2016 година до денес направи значајно придвижување на резултатите во постигнатиот обем на полисирана премија и препознавање на „НОБ“ Независен Осигурителен Брокер во редот на лиценцираните осигурителни брокери на пазарот. Со оглед на овој десетгодишен јубилеј на „Независен Осигурителен Брокер“, кој секако веќе не е нов на осигурителниот пазар, Одборот на директори донесе одлука за ребрендирање и мала промена во називот во АД „НОБ“ Независен Осигурителен Брокер, со што досегашната кратенка од називот би било новото име на брокерското друштво. МАРИЛИ: Колку работењето во услови на пандемија трајно го смени начинот на работа, но и однесувањето на Вашите клиенти? ПОП ВАСИЛЕВА: Со почетокот на пандемијата во март 2020 година реализирањето на работењето беше согласно вонредно пропишаните мерки за организирање на работењето во смисла на физичко присуство на работа и

MARILI: What are your plans for the company in future, do you plan to expand beyond the boundaries of the country? POP VASILEVA: From today’s perspective, planning for the future is very complex and uncertain. With the very beginning of the health crisis in 2020, it was recognised that economy was affected and that it was about a deep ﬁnancial crisis, different from previous falls of the economy in the past, unfortunately, it cannot be predicted yet what its scope will be and when it will end. What we can do is for every entity to make their own protection against increase of expenses in the future period, which is already starting on any levels with the energy crisis. Certainly, planning of income will be made with great care and oriented to coverage of expenses. MARILI: What are you especially proud of within the activity you have been in for long years and in which you have developed your success business story? POP VASILEVA: Working in insurance has been the crown of my career in the ﬁnance sector and this is where I have received most of my recognitions, and Marili Agency and Mrs. Lidija Tripunoska have given me physical awards as a token of my career in the insurance activity, which I am especially proud of. I am also proud of the team of the company that worked with dedication and was my greatest support in raising the brokerage company I bought in 2015, which is marking its 10th anniversary in this 2022 year. n

поделено во две групи со промена на три дена и за деновите кога не беа на работа работата се извршуваше од дома. Нашата работа со клиентите подразбира и директен контакт со клиентот за да му се предаде полисата и да му се појаснат условите за осигурување. МАРИЛИ: Работењето на Вашето брокерско друштво е оперативно и со целосна посветеност на клиентите низ целата држава. Какви се ефектите од сето ова? ПОП ВАСИЛЕВА: Работењето на брокерот е строго врзано за интересите на клиентот, при што се обезбедува најсоодветно осигурување и посредување за реализација на оштетни побарувања. Ова значи дека брокерот не е само продажно ориентиран, туку му посредува на клиентот да го оствари своето право за надоместок на штета согласно условите во полисата и, секако, за ова не му наплатува никаков надоместок на клиентот и не се поскапува осигурувањето кога се прави преку овластен брокер. Брокерот е лиценциран за соработка со сите осигурителни компании и за клиентот може да обезбеди повеќе понуди за да се направи избор која компанија е најсоодветна за него. МАРИЛИ: Какви планови имате за компанијата за во иднина, дали планирате да се ширите и надвор од границите на земјава? ПОП ВАСИЛЕВА: Од денешен аспект планирањето на иднината е многу комплексно и неизвесно. Со самиот почеток на здравствената криза во 2020 година се знаеше дека економијата е на удар и дека се работи за длабока финансиска криза поразлична од претходните крахови на економијата во минатото што, за жал, сѐ уште не може да се предвиди во кои размери ќе биде и кога ќе заврши. Она што ние можеме е тоа што секој субјект за себе треба да си направи сопствена заштита од зголемување на расходите во идниот период што веќе почнува на сите нивоа со енергетската криза. Секако, планирањето на приходите ќе биде многу внимателно и ориентирано кон покритие на расходите. МАРИЛИ: На што сте особено горда во рамките на дејноста во која сте долги години и во која ја изградивте и Вашата успешна бизнис-приказна? ПОП ВАСИЛЕВА: Работењето во осигурувањето ја круниса мојата кариера во финансискиот сектор и овде ги дочекав и повеќето признанија, а агенцијата „Марили“ и госпоѓа Лидија Трипуноска ми обезбедија и физички признанија, како спомен од заокружувањето на мојата кариера во дејноста осигурување на кои сум посебно горда. Горда сум и на тимот во брокерското друштво што посветено работеше и ми беше најголема поддршка за подигнување на брокерското друштво што го откупив во 2015 година и оваа 2022 година ќе го слави својот 10-годишен јубилеј. n

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

POP VASILEVA: The work of a broker is strictly related to a customer’s interests, whereby the broker ensures the most adequate insurance and brokerage for realisation of damage claims. This means that the broker is not only sales-oriented, they mediate for the customer in exercising their right to compensation of damages in line with the terms of the policy, and certainly, do not charge any fee for that and do not increase the amount of insurance when this is made via an authorised broker.. The broker is licensed for cooperation with all insurance companies and can provide the customer with several offers so that the latter can make a choice of the company most suitable for them.

АД НОБ Независен Осигурителен Брокер - Скопје

AD NOB Nezavisen Osiguritelen Broker – Skopje is marking its 10th anniversary with a rebranded logo. NOB is recognisable among licensed insurance brokers in the market. This joint stock company (AD) was established by a team of experts in the ﬁeld, and experienced experts are also involved in its operation. The company is licensed for cooperation with all insurance companies with a view of ensuring best offers for clients, and in doing that, it does not charge any fee to clients for its brokerage. NOB Nezavisen Osiguritelen Broker features direct communication with its clients through a number of subsidiaries in the territory of the whole country.

АД „НОБ“ Независен Осигурителен Брокер - Скопје со ребрендирано лого одбележува 10-годишен јубилеј. НОБ е препознатлив во редот на лиценцираните осигурителни брокери на пазарот. Ова акционерско друштво е основано од тим експерти во дејноста, а во работата се вклучени и искусни стручни лица. Компанијата е лиценцирана за соработка со сите осигурителни компании, со цел да обезбеди најдобри понуди за клиентите и притоа посредува без надоместок за своите клиенти. „НОБ“ Независен Осигурителен Брокер се одликува со директна комуникација со своите клиенти низ повеќе подружници на територијата на цела држава.

Nov Osiguritelen Broker AD Skopje • Ul. Kole Nedelkovski br.12 a / 1 • mailto: nob@nob.mk • tel. +389 2 329 9929 • www.nob.mk

Бизнис каталог 2022

CULTURE

nikola smilkoV, acadEmic sculPTor Prof. Nikola Smilkov, Ph.D., Academic Sculptor and Professor of Methodology of Art Education and Sculpture at the Faculty of Educational Sciences with the Goce Delchev University in Shtip and a constant associate of the Marili Agency, ﬁnished 2021 with a number of activities on the art scene as well as awards.

uring last year he had several presentations at group exhibitions in the country and abroad and one solo exhibition. We are talking about the solo exhibition “Emotional Movements,” organised by the Alliance Française Split and the Ministry of Culture of the Republic of North Macedonia, where Smilkov presented 17 sculptures in marble and bronze in a gallery format. The exhibition, which took place in Split, Republic of Croatia from 4 June 2021 to 4 July 2021, was set up on the premises of the Alliance Française Split, on the main promenade near the Diocletian's Palace.

Доделување награда од градоначалникот на Будва 84

Бизнис каталог 2022

Изложба во Сплит

is the largest exhibition in which the Macedonian sculptor has exhibited so far and his ﬁrst presentation in China. His proven workmanship and quality have earned him several invitations to solo exhibitions this year, so he is working intensively on new works for new exhibitions. It will be important for him to present the solo exhibition in Budva, Montenegro at the Jovo Ivanovic Modern Gallery, as part of the last year's Grand Prix award at the Biennale, organised by the Budva Museum and Gallery. He is also preparing for the presentation as part of the Split Cultural Summer. The invitation for this exhibition comes as a result of the huge interest caused by last year's exhibition at the Alliance Française Split, and for the Macedonian sculptor the representation in front of the Croatian audiences is a great joy, but also a new challenge. The satisfaction is even greater because this exhibition was later requested to also be transferred and be a part of the Cultural Summer of Korcula, and it is

planned to be realized in the Gallery Cultural Center in Korcula, Croatia. Within the group activities for this year, we can distinguish an invitation to participate in the Biennial of Contemporary Art in Plovdiv, Republic of Bulgaria, as well as an invitation for an outdoor exhibition in lavender ﬁelds in Tamnjanica, Serbia where Smilkov has already erected two monumental sculptures made within the symposia organised by the Pygmalion Association and Gorazd Cuk from Slovenia. Бизнис каталог 2022

КУЛТУРА

Among the group exhibitions, the one that stands out is the exhibition at the Marko Krstov Gregorich Nude Biennial, organised by the Budva Museum and Gallery, Montenegro, where Smilkov won the ﬁrst prize (Grand Prix) for the sculpture “Human Figure” in all four categories (drawing, sculpture, painting and photography / graphics / video) at the selection exhibition of 78 authors from 20 countries. He marked the beginning of this year with the participation at the 9th Beijing International Art Biennale, which is a segment of the artistic part of the celebration of the Winter Olympics this year. This Biennale is traditionally subject to strict selection, and 573 artists from 117 countries were selected for presentation. Among the total of 707 works was the sculpture “Longing” by Smilkov, made in bronze. During the Olympic Games, the sculpture was exhibited in the National Museum of Art of China, a huge area where all the selected works were exhibited. This

CULTURE

Академскиот вајар проф. д-р Никола Смилков, редовен професор по методика на ликовното образование и вајарство на Факултетот за образовни науки при Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип и постојан соработник на агенцијата „Марили“, ја заокружи 2021 година со многу активности на ликовната сцена, но и со награди.

никола смилков, акадЕмски вајар о текот на минатата година имаше неколку претставувања на групни ликовни изложби во земјата и во странство и една самостојна изложба. Станува збор за самостојната изложба „Емоционални движења“, организирана од Француската алијанса во Сплит и Министерството за култура на Република Северна Македонија на која Смилков се претстави со 17 скулптури во мермер и бронза во галериски формат. Изложбата, која се реализира од 4.6.2021 до 4.7.2021 година во Сплит, Р. Хрватска, беше поставена во просториите на Француската алијанса, на главното шеталиште во непосредна близина на Диоклецијановата палата. Од групните изложби посебно се издвојува изложбата на Биеналето за акт „Марко Крстов Грегорич“, организирана од Музеј и Галерија Будва, Црна Гора, каде што Смилков ја доби првата награда (Гранпри) за скулптурата „Човечка фигура“ во сите четири категории (цртеж, скулптура, слика и фотографија/графика/видео) на селекциската изложба на 78 автори од 20 држави.

Бизнис каталог 2022

Девојка со лаванда

Почетокот на оваа година го одбележа со учеството на 9. Меѓународно уметничко биенале во Пекинг, кое оваа година е сегмент од уметничкиот дел на одбележувањето на Зимските олимписки игри. Ова биенале традиционално подлежи на строга селекција и за претставување беа избрани 573 уметници од 117 земји. Меѓу вкупно 707 дела беше и

скулптурата „Копнеж“ на Смилков, реализирана во бронза. Додека траеја Олимписките игри скулптурата беше изложена во Националниот музеј на уметност на Кина, огромен простор на кој беа изложени сите селектирани дела. Ова е најголема изложба на која македонскиот скулптор изложувал досега и негово прво претставување во Кина.

КУЛТУРА Неговата докажана работа и квалитет оваа година му донесоа неколку покани за самостојни изложби, па тој интензивно работи на нови дела за новите изложби. За него ќе биде важно претставувањето на самостојната изложба во Будва, Црна Гора, во Модерна галерија „Јово Ивановиќ“, како дел од Гран-при наградата на минатогодишното биенале, организирана од Музеј и галерија Будва. Исто така, се подготвува и за претставување во рамките на Сплитско културно лето. Поканата за оваа изложба доаѓа како резултат на огромниот интерес што го предизвика минатогодишната изложба во Француска алијанса во Сплит, а за македонскиот вајар повторното претставување пред хрватската публика претставува голема радост, но и нов предизвик. Задоволството е поголемо и поради тоа што подоцна беше побарано оваа изложба да се пренесе и да биде дел и од Културното лето на Корчула, а се планира да биде реализирана во Галерија Културен Центар во Корчула, Хрватска. Во рамките на групните активности за годинава се издвојуваат поканата да учествува на Биеналето на современа уметност во Пловдив, Р. Бугарија, како и поканата за изложба на отворено во полињата со лаванда во Тамњаница, Србија, каде што Смилков веќе има поставено две монументални скулптури изработени во рамките на симпозиумите организирани од Здружението Пигмалион и Горазд Чук од Словенија.

Скулптурата Копнеж изложена во Пекинг Бизнис каталог 2022

The Bata Press family company has operated since 1992. It founder Nenad Batkoski became active in publishing in 1995 and has since published more than 300 titles by authors from the country and abroad. Since 2012, the publishing company has been managed very successfully by Filip Batkoski, B.Sc. in Economics, who has devised and implemented four cooperation projects with the European Union. The Open Books, Open Borders project (20212022) includes ten carefully selected titles by European authors. They are all from different countries and in different languages. The project is focused on young readers and eight of ten books are intended for young readers (children and teenagers). It is supported by the European Commission, within the Creative Europe program, and the support by the Sector for European Integration of the Ministry of Culture is also significant. we are convinced that there is not enough high quality literature for young readers in our country and literature for young readers, especially children's books by contemporary European authors, is seriously neglected. The aim of our project is to contribute to the transcultural circulation of high quality contemporary European literature. when literature written in languages spoken to a small extent is in case, it is important to support linguistic and cultural diversity, as well as promote neglected genres. we believe that our country and the countries represented in this project have shared cultural heritage. The titles proposed in this project will promote things that we have in common. In addition to promoting the European cultural and linguistic diversity, the goal of the project is visionary and we believe it will motivate people to discover new literary worlds, especially young readers who are also the most dedicated readers with the greatest desire to read.

Bata press Bul. Partizanski odredi 72/105 1000 Skopje Macedonia www.batapress.mk +38970370295

Бизнис каталог 2022

The works that will be published in the OPEN BOOKS, OPEN BORDERS edition are the following: “Tre casi per l'investigatore wickson Alieni” (Three cases for Detective Victor Chudinski) by Luca Doninelli, “Het is de liefde die we niet begrijpen” (It’s Love we Don’t Understand) by Bart Moeyaert, “Το κουτί” (A box) by Konstantin Pacaros, “Olguța și un bunic de milioane” (Olgica and Grandad worth Millions) by Alex Moldovan, “La bibliotecaria de Auschwitz” (The Auschwitz Librarian) by Antonio Iturbe, “The Glorious Heresies” by Lisa McInerney, “Poola poisid” (The Polish Boys) by Mudlum, “Neverstvo” (Inﬁdelity) by Dejan Trajkovski, “Spící město” (The Magic City) by Martin Vopěnka, and “Tuczarnia motyli” (The Butterﬂy Farm) by Marcin Szczygielski.

Семејната компанија „Бата прес“ постои од 1992 година. Основач е Ненад Баткоски. Во издаваштвото се активира во 1995 година и има објавено повеќе од 300 наслови од автори од земјава и од странство. Од 2012 година издавачката куќа многу успешно ја води Филип Баткоски, дипломиран економист, кој ги осмисли и реализира четирите проекти за соработка со Европската Унија. Проектот „Отворени книги, отворени граници“ (2021-2022 година) опфаќа десет внимателно избрани наслови од европски автори. Сите се од различни држави и јазици. Проектот е фокусиран на младите читатели и осум од десетте книги се за млади читатели (деца и тинејџери). Поддржан е од Европската комисија на ЕУ, со програмата Креативна Европа, а значајна е поддршката и на Секторот за евроинтеграции на Министерството за култура. Убедени сме дека во нашата држава нема доволно висококвалитетна литература за млади читатели и литературата за млади читатели е сериозно запоставена, особено книгите за деца од современи европски писатели. Целта на нашиот проект е да се придонесе во транскултурната циркулација на висококвалитетна современа европска литература. Со литературата напишана во помалку употребуваните јазици, значајно е да се поддржи лингвистичкиот и културниот диверзитет, како и промоцијата на запоставените жанрови. Ние веруваме дека нашата држава и државите што се претставени во овој проект имаат споделено културно наследство. Насловите што се предложени во овој проект ќе промовираат нешта што ни се заеднички. Покрај промоцијата на европскиот културен и лингвистички диверзитет, целта на проектот е визионерска и ние веруваме дека ќе ги мотивира луѓето да откриваат нови литературни светови, особено младите читатели што наедно се најпосветени читатели и со најголема желба за читање. Во едицијата „ОТВОРЕНИ КНИГИ, ОТВОРЕНИ ГРАНИЦИ“ се објавени делата: „Три случаи за детективот Виктор Чудински“ од Лука Донели, „Љубовта е таа што не ја разбираме“ од Барт Мујарт, „Кутија“ од Константин Пацарос, „Олгица и дедото вреден милиони“ од Алек Молдован, „Библиотекарката од Аушвиц“ од Антонио Итурбе, „Свети ереси“ од Лиза Макинерни, „Полските момчиња“ од Мудлум, „Неверство“ од Дејан Трајковски, „Магичниот град“ од Мартин Вопенка и „Фарма за одгледување пеперутки“ од Мартин Шчигелски.

Бата прес Бул. „Партизански одреди“ 72/105 1000 Скопје Македонија www.batapress.mk +38970370295

Бизнис каталог 2022

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with

Tatjana Kolovchevska, Managing Director at LEORON Institute – Dubai Интервју со

Татјана Коловчевска, управен директор на „Леорон“ - Дубаи

Leoron WiLL Continue to Strengthen itS Market Leader >> LEORON

PoSition in uae in 2022 „Леорон“ продоЛжува да ја зајакнува позицијата на Лидер Годинава

на пазарот во оае

is a team of proactive professionals and leaders, and in that regard identifying and accessing new markets is always on our agenda. On a long run, we are planning the expansion of our operations in other GCC countries such as Qatar, Bahrain, and Kuwait as well as farther destinations such as India, United States, and Russia.

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО MARILI: When did you start working at LEORON Institute? What is your current position and what have been your priority tasks in management in the past period? KOLOVCHEVSKA: I have been at LEORON for about 11 years, of which I’ve been based in Dubai for more than six. My current position is Managing Director at the company headquarters in Dubai. Regarding the speciﬁcs of my job, I am responsible for the supervision of all services we offer in the GCC region. This includes sales, managing clients, and coordination of all functions and internal processes in the company. My most important role is probably keeping up with the main strategic goal of LEORON for 2022 – which includes strengthening our position as a leader in the UAE market. In the past two years, I have also been responsible for launching the LEORON Franchise, which is now successfully operating in the United Kingdom, Egypt and Kenya.

МАРИЛИ: Од кога работите во интернационалната компанија „Леорон“, која е Вашата сегашна позиција и кои беа Вашите приоритетни задачи во менаџирањето во изминатиот период? КОЛОВЧЕВСКА: Во „Леорон“ сум околу 11 години, а повеќе од шест се наоѓам во Дубаи, ОАЕ. Мојата сегашна позиција е управен Директор во седиштето на компанијата во Дубаи. Што се однесува до спецификата на мојата работа, јас сум одговорна за надгледување на сите услуги што ги нудиме во регионот за земјите од Советот за соработка во Заливот (ГЦЦ). Ова вклучува надгледување на продажбата, менаџирање на клиентите, како и координација на сите функции и процеси интерно во компанијата. Можеби најзначајна улога имам околу главната стратегиска цел на „Леорон“ за 2022 година, а тоа е зајакнување на нашата позиција како лидери на пазарот во ОАЕ. Во текот

>> „Леорон“ е тим од проактивни професионалци и лидери и во таа смисла идентификувањето и освојувањето нови пазари е секогаш на нашата агенда. На долг рок планираме проширување на нашите операции во другите земји од Советот за соработка во Заливот (ГЦЦ), како Катар, Бахреин и Кувајт, но и на подалечни дестинации, како Индија, САД и Русија Бизнис каталог 2022

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

MARILI: LEORON holds the leading position in Saudi Arabia and UAE markets. What does it mean to be a leader in such a global market as the Arabian one - and what is your role as a manager to maintain that level? KOLOVCHEVSKA: Yes, exactly, LEORON is a distinguished brand in the countries of the region, especially in Saudi Arabia and UAE. Our greatest operations are conducted in Saudi Arabia, and I often visit our ofﬁces in Riyadh and additionally spend much time in our ofﬁces in the neighbouring emirate, Abu Dhabi. As mentioned, my most important role is related to sales of services in the region - especially in UAE. Additionally, the coordination of all internal teams and processes aims to ensure the highest quality service for our clients and their continuing development in line with the leading trends and requirements of the market. My work includes daily meetings with clients, a lot of presentations, and creation of unique training solutions for our partners. LEORON is famous for offering genuine training and development solutions, and our clients are leading companies from all industries, as well as ministries and other governmental institutions. It is a real pleasure and challenge to work with professionals of highest positions.

Many things are important for a woman to advance in her career: education, personal characteristics, and professional improvement. However, team support and motivation are crucial. I had the opportunity to work with a wonderful team since the very beginning and I am indeed grateful for all the opportunities and the progress I’ve made over the years

на изминатите две години, исто така, бев одговорна и за лансирање на ЛЕОРОН Франшиза што сега успешно работи во Обединетото Кралство, Египет и во Кенија. МАРИЛИ: „Леорон“ е на водечка позиција на пазарите во Саудиска Арабија и ОАЕ. Што значи да се биде лидер на еден светски пазар како што е арапскиот и која е Вашата улога како менаџер за да се задржи тоа ниво? КОЛОВЧЕВСКА: Да, токму така, „Леорон“ е препознатлив бренд во земјите во регионот, а особено во Саудиска Арабија и во ОАЕ. Нашите најголеми операции се реализираат во Саудиска Арабија и таму сме присутни на пазарот, а често ги посетувам и нашите канцеларии во Ријад и дополнително минувам многу време и во нашата канцеларија во соседниот емират, Абу Даби. Како што веќе споменав, моја најзначајна улога е околу продажбата на услуги во регионот, особено во ОАЕ. Дополнително, координација на сите внатрешни тимови и процеси, со цел да обезбедиме најквалитетна услуга за нашите клиенти. Понатаму, евалуација на квалитетот на нашите услуги и нивен континуиран развој во согласност со водечките трендови и потреби на пазарот. Мојата работа вклучува секојдневно среќавање со клиенти, многу презентации и креирање уникатни тренинг солуции за нашите партнери. „Леорон“ е познат по тоа што нуди „уникатни“ решенија за тренинг и развој и нашите клиенти се водечки компании од сите индустрии, како и министерства и други владини институции. Навистина е задоволство и многу голем предизвик да се работи со професионалци на највисоки функции. МАРИЛИ: Кои се стратегиските цели на компанијата за 2022 година и дали се планира освојување нови пазари? КОЛОВЧЕВСКА: Нашите планови се секогаш амбициозни, но и добро обмислени. Во текот на минатата година постигнавме одлични резултати благодарејќи на нашите врвни тимови на професионалци. Стратегиските планови за оваа година, секако, се одржување и зголемување на нашето присуство на пазарите, склучување партнерства со повеќе владини институции во ОАЕ, како и со светски лидери од областа на професионалната едукација. Како водечка ЕдТеч компанија секако ќе се фокусираме и на натамошното усовршување на дигитализацијата на нашите процеси и воведување нови иновативни техники за тренинг и хибриден пристап кон него. Понатаму, „Леорон“ е тим од проактивни професионалци и лидери и во таа смисла идентификувањето и освојувањето нови пазари е секогаш на нашата агенда. Меѓутоа, мора да напоменам дека од есенцијално значење е тоа да се направи во вистинско време и на правилен начин. Нашата вообичаена процедура е темелна студија на потенцијалните нови пазари при процесот на донесување такви одлуки. Во моментов сѐ уште работиме на конкретниот план и на временскиот распоред, меѓутоа, на долг рок планираме проширување на нашите операции во другите земји од ГЦЦ, како Катар, Бахреин и Кувајт, но и на подалечни дестинации, како Индија, САД и Русија.

Многу нешта се битни за да може жената да напредува во кариерата, образованието, личните карактеристики, професионалното доусовршување, но поддршката и мотивацијата од работниот тим се повеќе од важни. Јас имав среќа од самиот почеток да работам со прекрасен тим и навистина сум благодарна за сите можности за напредок и за развој што ги имам во текот на годините

MARILI: In your opinion, what is decisive for a woman to advance in her career -- is it education, personal characteristics, ability to acquire modern skills for personal development, support and motivation by the working team...? KOLOVCHEVSKA: Indeed, it is a combination of all the above. Education is very important and gives the required basis, but I would not say it is decisive. That’s exactly what the mission of LEORON is -- professional development – which means applicative and practical training for the needs of a variety of functions among our clients, irrespective of their previous educational background. This means that beside excellent education, we always need continuing training for development and professional advancement. Unlike higher education, for example, professional training is more practical and applicative, more focused on speciﬁc business studies and scenarios, and most often more intensive and shorter. Interpersonal skills and competences such as excellent communication abilities, abilities for negotiation and resolution of problems, etc. are especially important. They are all extremely important in the process of employment at LEORON, and further inﬂuence our decisions for improvement. However, what is most important is the proper allocation of teams based on their strongest characteristics and development possibilities. At LEORON , we use a number of techniques in order to better inform our teams and put their skills into practice. To conclude, team support and motivation are more than important. I was lucky to work with a wonderful team since the very beginning, and I am grateful indeed for all the progress opportunities I have had over the years. MARILI: How much free time do you have due to your job? How do you spend it and what opportunities does Dubai provide for relaxation and recreation? KOLOVCHEVSKA: I must admit that I tend to work long hours, but ony because I really enjoy what I do. Dubai offers a lot of opportunities for recreation, cultural events, and business activities. In the past period, I have spent a lot of time in the business club in which I am a member, attended various business and social events. The surrounding is very dynamic and there is always some kind of a happening in the areas of art, opera, etc, which I enjoy. Lately, I have also frequently visited the world's fair taking place here in Dubai. n

МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? КОЛОВЧЕВСКА: Навистина тоа е комбинација од сите гореспоменати. Образованието е многу важно и ја обезбедува потребната основа, но не би рекла дека е пресудно. Токму тоа е мисијата на „Леорон“, професионален развој што значи апликативен и практичен тренинг за потребите на различните функции на нашите клиенти, без оглед на претходното образование што го имаат професионалците. Ова значи дека покрај одличното образование, секогаш ни е потребен и континуиран тренинг за развој и професионално доусовршување. За разлика од високото образование, на пример, професионалниот тренинг е попрактичен и апликативен, повеќе фокусиран на конкретни бизнис-студии и сценарија и најчесто поинтензивен и пократок. Интерперсоналните вештини и компетенции, како одлични комуникациски способности, способности за преговарање и решавање проблеми итн. се особено важни. Сите се исклучително важни при процесот на вработување во „Леорон“ и понатаму влијаат врз нашите одлуки за унапредување. Меѓутоа, она што е најважно е правилната алокација на тимовите врз основа на нивните најсилни карактеристики и обезбедување можности за развој. Во „Леорон“ користиме голем број техники за да ги запознаеме подобро нашите тимови и нивните вештини најдобро да ги ставиме во практика. За крај, поддршката и мотивацијата од работниот тим се повеќе од важни. Јас имав среќа од самиот почеток да работам со прекрасен тим и навистина сум благодарна за сите можности за напредок и за развој што ги имам во текот на годините. МАРИЛИ: Колку работата Ви остава време за приватен живот: како го исполнувате и какви можности нуди Дубаи за одмор и рекреација? КОЛОВЧЕВСКА: Мора да признаам дека знам да работам многу часови во текот на денот, но поради тоа што навистина уживам во она што го правам. За слободното време Дубаи нуди многу можности за рекреација, културни настани, како и бизнис-активности. Во изминатиов период многу време минувам во бизнис-клубот во кој сум член, присуствувам на различни бизнис и социјални настани. Околината е многу динамична и секогаш има некакво случување од областа на уметноста, операта и слично, во што уживам, а во последниов период сум и редовен посетител на светскиот саем што се случува токму тука, во Дубаи. n

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

MARILI: What are the strategic goals of the company for 2022 and have you envisioned accessing new markets? KOLOVCHEVSKA: Our plans are always ambitious, though also well-thought of. During last year, we achieved great results thanks to our team of top-level professionals. The strategic plans for this year certainly include maintaining but also increasing our presence in the markets, signing partnerships with a number of governmental institutions in UAE, as well as partnering with world leaders in the area of professional education. As a leading EdTech company, we will certainly focus on further improvement of process digitalisation and introduction of new innovative techniques for training, such as hybrid approaches and more. Furthermore, LEORON is a team of proactive professionals and leaders, and in that regard identifying and accessing new market is always on our agenda. However, I must mention that it is of essential importance to make it in the right time and appropriately. Our usual procedure includes a thorough study of potential new markets during the process of adoption of such decisions. Currently, we are still working on a speciﬁc plan and timeline, however, on a long-run, we are planning expansion of our operations in other GCC countries such as Qatar, Bahrain, and Kuwait, as well as farther destinations such as India, United States, and Russia.

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with Filomena Pljakovska Asprovska, Chief Executive Oﬃcer of International Card System AD Skopje

CaSys iS the FirSt Partner oF e-traderS and BankS

With cPay, we oﬀer modern, fast and simple integration of electronic shops for the e-traders and a safe and reliable place for online purchase for the buyers. We are proud of more than 2,000,000 issued payment cards and more than 2,000,000 processed transactions a month, safe monitoring system and 24/7 service support

Бизнис каталог 2022

MARILI: In the year behind us, CaSys marked its 20th anniversary. Which are the basic activities of the company? PLJAKOVSKA ASPROVSKA: CaSys is the only processor certified by MasterCard and Visa for personalisation of payment cards and processing transactions, and since 2005, for processing and personalisation of the first chip payment cards. Since 2001 when we started with a small visionary team, we have been the leaders and innovators in the area of card operations and electronic commerce. In 2007 we rejoiced at our first successful e-commerce transaction and the first e-trader, and in 2012 we were the first to enable contactless payments. Amid accelerated digitalisation, CaSys is the first partner to etraders and banks. Our cPay offers modern, fast and simple integration of electronic shops to etraders and safe and reliable place for online purchase to buyers. We possess certificates and achieved highest standards in the area of safety of our operation such as: PCI CARD Production, PCI DSS, ISO 27000-1, and ISO 20000, which are an

indicator of security and advanced infrastructure we manage, quality of services and high expert level and preparedness of our employees. We are proud of over 2,000,000 issued payment cards and more than 2,000,000 processed transactions a month, safe web monitoring system, and 24/7 service support, and we do not stop here, we constantly innovate and take world trends home. MARILI: How has the pandemic reﬂected on the operation of CaSys and to what extent has it inﬂuenced increasing e-commerce? PLJAKOVSKA ASPROVSKA: As a socially responsible company, CaSys took a series of measures in the newly emerged conditions of the pandemic (Covid-19) in order to protect the employees’ health and ensure continuity of services to clients. The results in 2020 and 2021, despite limitations imposed by the pandemic, were excellent. Management is especially thankful for high awareness, responsibility and dedication of employees and their contribution for the achieved success.

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Интервју со Филомена Пљаковска Аспровска, главен извршен директор на Интернационален Картичен Систем АД Скопје

каСис“ е прв партнер на

„

е-трГовците и банките Со cPay нудиме современа, брза и едноставна интеграција на електронски продавници за е-трговците и безбедно и доверливо место за онлјан купување за купувачите. Горди сме на повеќе од 2.000.000 издадени платежни картички и над 2.000.000 процесирани трансакции месечно, безбеден веб-мониторинг систем и 24/7 сервисна поддршка

Бизнис каталог 2022

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Two things are decisive for success: studying and love. To progress in your career, you should constantly acquire new knowledge and skills in various areas. And love what you do, give the best of yourself. Since I started as the system administrator, and now at the chief executive director position I have done my job with the same passion and dedication МАРИЛИ: Во годината што е зад нас „КаСис“ одбележа 20-годишен јубилеј. Кои се основните дејности на компанијата? ПЉАКОВСКА АСПРОВСКА: „КаСис“ е единствен сертифициран процесор од МастерКард и Виса за персонализација на платежни картички и процесирање трансакции, а од 2005 година и за процесирање и персонализирање на првите чип платежни картички. Од 2001 година кога почнавме со мал визионерски тим, па до денес сме лидери и иноватори во областа на картичното работење и електронската трговија. Во 2007 година се радувавме на првата успешна е-комерц трансакција и првиот е-комерц трговец, а во 2012 година први овозможивме бесконтактни плаќања. Во услови на забрзана дигитализација „КаСис“ е прв партнер на е-трговците и на банките. Со cPay нудиме современа, брза и едноставна интеграција на електронски продавници за е-трговците и безбедно и доверливо место за онлјан купување за купувачите. Поседуваме сертификати за достигнати највисоки стандарди во областа на безбедноста на нашето работење, како што се: PCI CARD Production, PCI DSS, ISO 27000-1 и ISO 20000, кои се показател за безбедноста и напредната инфраструктура со која управуваме, квалитетот на услугите и високото експертско ниво и подготвеност на нашите вработени. Горди сме на повеќе од 2.000.000 издадени платежни картички и над 2.000.000 процесирани трансакции месечно, безбеден веб-мониторинг систем и 24/7 сервисна поддршка и не запираме тука, туку постојано иновираме и дома ги носиме светските трендови. The pandemic has changed habits and opened an opportunity for development of new services. Together with our partners – banks, we have organised promotional periods for opening electronic shops, introduced new functionalities, directed resources to supporting high growth and demand. As a result, a great number of shops and businesses that do not function in the physical world have been opened. CaSys continually invests in maintenance and modernising the infrastructure. Safety is of great importance for our operation. We started 2021 with an investment in a new production line – machine for personalisation of payment cards with automated packing of a card in an envelope, and additional hardware and software investments, with a purpose of further increasing the capacities and stability of the systems, modernising the platform and development of new interface for communication with the system for electronic commerce sRauna CaSys that will allow better user experience MARILI: The branch in which you operate is part of technical innovation processes of any society. How much is constant education important for you? Which education programs would you single out as most important for your job? PLJAKOVSKA ASPROVSKA: Success is not accidental, rather it is a result of a lot of work and continuing education which we are exclusively committed to. We invest into improvement of quality of our staff, motivate and support our colleagues for additional training and advancement outside our ecosystem. We continuously follow the world trends for card operation and plan investment in new digital technologies.

МАРИЛИ: Како пандемијата се одрази врз работењето на „КаСис“ и колку таа влијаеше врз зголемувањето на електронската трговија? ПЉАКОВСКА АСПРОВСКА: „КаСис“ како општествено одговорна компанија во новонастанатите услови на пандемија (КОВИД19) презеде низа мерки со цел да го заштитиме здравјето на вработените, но и да обезбедиме континуитет на услугите за клиентите. И покрај ограничувањата од пандемијата, резултатите во 2020 и во 2021 година се одлични. Менаџментот е особено благодарен за високата свест, одговорност и посветеност на вработените и нивниот придонес за остварениот успех. Пандемијата ги смени навиките и создаде можност за развој на нови услуги. Заедно со нашите партнери - банките организиравме промотивни периоди за отворање електронски продавници, воведовме нови функционалности, ресурсите ги насочивме за да ги поддржиме големиот раст и побарувачка. Како резултат на тоа се отворија голем број продавници и бизниси што и не функционираат во физичкиот свет. „КаСис“ континуирано вложува во одржувањето и во модернизирањето на инфраструктурата. Безбедноста е од големо значење за нашето работење. Минатата 2021 година ја започнавме со инвестиција во нова производствена линија – машина за персонализација на платежни картички со автоматско пакување на картичката во плик, како и дополнителни хардверски и софтверски инвестиции, со цел натамошно зголемување на капацитетите и стабилноста на системите, модернизирање на платформата и развој на нов интерфејс за комуникација со системот за електронска трговија cPay на „КаСис“ што ќе овозможи подобро корисничко искуство.

MARILI: In your opinion, what is decisive for a woman to advance in her career, is it education, personal features, ability to acquire modern skills for personal development, support by the family, support and motivation by the working team...?

МАРИЛИ: Професијата во која работите е дел од техничките иновативни процеси на секое општество. Колку постојаната едукација е важна за Вас? Кои едукативни програми би ги издвоиле како најзначајни за Вашата работа?

Бизнис каталог 2022

ПЉАКОВСКА АСПРОВСКА: Успехот не е случаен, туку е резултат на многу работа и континуирана едукација на која сме исклучително посветени. Вложуваме во унапредувањето на квалитетот на нашиот кадар, ги мотивираме и ги поддржуваме колегите за дообразување и усовршување надвор од нашиот екосистем. Континуирано ги следиме светските трендови за картично работење и планираме инвестирање во нови дигитални технологии. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ПЉАКОВСКА АСПРОВСКА: Убедена сум дека и за мажите и за жените пресудни за успех се две работи: учење и љубов. За да напредувате во кариерата неопходно е постојано да стекнувате нови знаења и вештини од различни области. Магистерските студии од областа на менаџмент, Schulich School of Business at York University Toronto Canada и Kellog School of Mangement at Northwestern University Chicago Ilinois многу влијаеjа врз мојот развој и напредување кон позицијата на која сум моментално. Пресудна е и љубовта, да се сака тоа што се работи, да се дава максимумот од себе. И кога почнав на позицијата систем администратор и сега на позицијата главен извршен директор работата ја извршувам со иста страст и посветеност. Можеби имам и среќа да работам во иновативна, интересна и динамична индустрија со многу можности. Да се биде лидер за мене значи да се сакаат и да се почитуваат луѓето во тимот и да се мотивираат со личен пример. МАРИЛИ: Што значи да се биде успешна жена менаџер, како успевате да ги усогласите приватните обврски со професионалните ангажмани, на што го трошите слободното време? ПЉАКОВСКА АСПРОВСКА: Неизмерно сум благодарна за поддршката од родителите, од сопругот и ќерката. Имаат разбирање за мојата потреба од континуирана едукација и од посветеност на работата. Секој слободен момент го користам за фамилијата, пријателите и заедничките патувања. Се вклучувам во активностите на одборот на родители во училиштето на ќерка ми, во програмите за развој на млади лидери и мотивацијата на младите девојки што сакаат да се занимаваат со технички струки, во иницијативите за забрзување на дигитализацијата и искористувањето на предностите на технологијата. n

Пресудни за успех се две работи: учење и љубов. За да напредувате во кариерата неопходно е постојано да стекнувате нови знаења и вештини од различни области. И да се сака тоа што се работи, да се дава максимумот од себе. И кога почнав како систем администратор и сега на позицијата главен извршен директор работата ја извршувам со иста страст и посветеност

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

PLJAKOVSKA ASPROVSKA: I am certain that two things are decisive for success for both men and women: studying and love. To progress in your career, you should constantly acquire new knowledge and skills in various areas. My Master’s studies in the area of management at the Schulich School of Business at York University Toronto Canada and Kellog School of Management at Northwestern University Chicago Illinois inﬂuenced a lot my development and improvement towards the position I currently occupy. Love is also decisive, you should love what you do, give the best of yourself. Since I started as the system administrator and now at the chief executive director position I have done my job with the same passion and dedication. I may be lucky to work in an innovative, interesting and dynamic industry with a lot of opportunities. For me, being a leader means loving and respecting the people on your team and motivating them by personal example. MARILI: What does it mean to be a successful woman manager, how do you manage to align the private obligations with your professional engagement, and how do you spend yout free time? PLJAKOVSKA ASPROVSKA: I am immensely grateful for the support I have from my parents, husband and daughter. They have understanding for my need for constant education and commitment to work. I use every spare moment with my family, friends and on joint travelling. I am involved in the activities of the parent committee in my daughter’s school, programs for development of young leaders and motivation of young girls who want to work in technical professions, initiatives for acceleration of digitalisation and use of the advantages of technologies. n

CONSTRUCTION

Interview with Melanija Todorova, holder of the “Cubus” brand and Manager of CBS Project – Skopje

When arChiteCture needS to Be turned FroM an idea into a reaL SPaCe, You ShouLd knoW the CraFt >> Cubus was founded

in 1992 and its only initial capital was an idea and desire for fulﬁllment in the ﬁeld of architecture. The company deals with design, execution, supervision, landscape architecture, while the CBS Project deals exclusively with design

MARILI: Cubus is a synonym for a construction company and as a brand, it is celebrating its 30th anniversary this year. Can you tell us how an architect survives in the construction market for such a long time, given that today companies that deal with design and construction appear very often? TODOROVA: Cubus was founded in 1992 and its only initial capital was an idea and desire for fulfillment in the field of architecture. It is not a result of transitional transformation, i.e. transfer from state to private capital. I was not one of the founders, but since its establishment, the design of buildings was entrusted to me and several senior colleagues from the Mavrovo Construction Company, where I started working immediately after the graduation. I spent the first years of my work experience on construction sites, constructing buildings in Macedonia, Israel, Russia. It was at my request, in order to master all the “secrets” of the craft. When you need to turn architecture from an idea into a real space, you need to know the craft. The very word architect actually means, master. Many construction companies operate in the real sector today. Some are more visible, some less. But in each of them there should be an architect. And this is where the problem arises. The conscience of each of our fellow architects. Our Chamber has tried for a long time to apply an order and Tariff that will evaluate the work of the architect. At this point, the main criterion when selecting who will work on a project is usually just the price. With such an approach, the process of establishing who is who in the world of architecture is dramatically disrupted. MARILI: In these three decades, you have positioned yourself on the construction market with a prolific reference list of designed and constructed buildings, not only in Macedonia but also abroad, primarily in Russia. What does the rich portfolio of a designer contain? TODOROVA: Above all, the portfolio points to a lot of work. It should be known that designing a project is a team effort. It unites several phases, and all are united by the responsible designer who is usually an architect. When the architect is an experienced pilot of things, the project is good, not only in its design. My work at Mavrovo abounded in teamwork in large groups. In a 98

Бизнис каталог 2022

>> Фирмата „Кубус“ е

основана во 1992 година, a нејзин единствен почетен капитал бил идеја и желба за остварување во областа на архитектурата. Се занимава со проектирање, изведба, надзор, пејсажна архитектура, додека „ЦБС проект“ пред сè се занимава со проектирање

Меланија Тодорова, носител на брендот „Кубус“ и менаџер на „ЦБС проект“ - Скопје

коГа треба архитектурата да Се претвори од идеја во

реаЛен проСтор, потребно е да Се знае занаетот МАРИЛИ: „Кубус“ е синоним за градежна фирма и како бренд годинава слави 30 години од формирањето. Кажете ни нешто повеќе за тоа како еден архитект опстанува на градежниот пазар толку долг период, имајќи предвид дека денес многу често се појавуваат фирми што се занимаваат со проектирање и градење?

ТОДОРОВА: Фирмата „Кубус“ е основана во 1992 година, а нејзин единствен почетен капитал бил идејата и желбата за остварување во областа на архитектурата. Не е резултат на транзициска трансформација со пренесување од државен во приватен капитал. Јас не бев дел од основачите, но уште од основањето, проектирањето на објектите го добивме јас и Бизнис каталог 2022

Бизнис и ГРАДЕЖНИШТВО претприемаштво

Интервју со

CONSTRUCTION The managerial role comes as a natural, logical course of my professional calling – architect. Everything related to architecture is logical, unobtrusive to me. Because of that, I do not see myself as a manager, but as an architect – yes

smaller company, such as Cubus or CBS, the group is smaller. But the role of the architect is the same, it unites everyone, from the idea to the executed area. In my career as a designer I have made about 150 designs, each with its own speciﬁcs, regardless of the size or location. Many of us have never heard of Khanty-Mansiysk or Yoshkar-Ola, cities in the Russian Federation. But there, I have worked on some designs, they are part of my life transformed into space. Or cities like Nazareth in the proximity of which 500 families live in buildings built with our colleagues from Israel and Macedonia. The centre of Moscow is a challenge for everyone, so I am especially proud that there is a part of my life built into a building there. One of the most prominent places where my design was executed is Sadovnicheskaya Street in the very centre of Moscow. The largest project I have done is a shopping mall and a hotel complex in Lipetsk, Russia. The volume of the project was 90,000 m2. These are things that require you to give up a lot of things to do. However, my favorite are those designs made and executed in Skopje, the city where I was born. It is good to know that buildings that were once an idea are now places where your fellow citizens, friends, relatives live and grow families. It is the greatest treasure of my portfolio. MARILI: You are the Manager of CBS Project. What is the core business of CBS? TODOROVA: CBS Project deals exclusively with design. For an architect, the most important thing is to have a way to turn their work into a building. Some rules have been established in that direction. The company and the brand grow together with the designer, and then the brand reciprocates. Many members of my family have been involved in architecture and construction. My

неколку постари колеги од ГП „Маврово“, каде што почнав да работам веднаш по завршувањето на Архитектонскиот факултет во Скопје. Првите години од моето работно искуство ги поминав на градилишта, во изведба на објекти во Македонија, Израел, Русија. Тоа беше на мое барање, со цел да се совладаат сите „тајни“ на занаетот. Кога треба архитектурата да ја претворите од идеја во реален објект во простор, потребно е да го знаете занаетот. Самиот збор архитект, всушност, тоа и значи, главен мајстор. Денес во реалниот сектор дејствуваат многу градежни компании. Некои се видливи повеќе, други помалку. Но во секоја од нив треба да има архитект. И тука настанува проблемот: совеста на секој од колегите архитекти. Нашата Комора одамна се обидува да се применува ред и тарифник со кој ќе биде вреднуван трудот на архитектот. Во овој момент, главен критериум при избор на тоа кој ќе го работи проектот најчесто е само цената. Со таков пристап, процесот за етаблирање на тоа кој е кој во светот на архитектурата е драматично нарушен. МАРИЛИ: Во овие три децении се позициониравте на градежниот пазар со богата референтна листа на проектирани и изведени објекти од високоградбата не само во Македонија туку и во странство, пред сѐ, во Русија. Што содржи богатото портфолио на еден проектант? ТОДОРОВА: Портфолиото, пред сѐ, содржи многу труд. Треба да се знае дека изработката на еден проект е тимска работа. Обединува повеќе фази, а сите ги обединува одговорниот проектант што најчесто е архитект. Кога

MARILI: In your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal features, the ability to acquire modern skills for personal development, support by the family, by the work team ...? TODOROVA: Personally, I think there is a worker or a non-worker, not a man or a woman. In order for anyone to advance in their career, they must first invest in themselves, and then invest themselves. I got my love for architecture from an early age, watching the work of my father, who is an architect and with whom I spent part of my childhood on buildings in Morocco. You need to know what you want to be in life, where you will fulfill yourself. For me it was architecture. Education is certainly necessary, but not crucial. I think that personal affinities, perseverance, patience and unconditional commitment are more influential. And I will not say anything new if I remind you that it is necessary to constantly learn, improve, be up to date. Family is what we create for, at least that's my logic in life. At home I have full support and great understanding. The children are used to my work from birth, and of course it helps that my husband is an architect, so he fully understands what sacrifice and engagement is needed for design. Without that understanding, we would fail somewhere. MARILI: What does it mean to be a successful female manager, how do you manage to reconcile private responsibilities with professional engagements? How do you spend your free time?

ГРАДЕЖНИШТВО

sons are the generation that should accept the responsibilities and strengthen the existence of the engineering tradition in the family.

Менаџерската улога доаѓа како природен, логичен тек на мојот професионален повик - архитект. Сè што е поврзано со архитектурата ми е логично, ненаметнато. Поради тоа, не се доживувам како менаџер, а како архитект - да

архитектот е искусен пилот на работите, проектот е добар и тоа не само во својот дизајн. Работата во ГП „Маврово“ обилуваше со тимска работа во големи групи. Во помала компанија, на пример, „Кубус“ или „ЦБС“, групата е помалобројна. Но улогата на архитектот е иста, ги обединува сите, од идејата до изведениот простор. Во мојата кариера на проектант имам изработено околу 150 проекти, секој со своја специфика, без оглед на големината или на местоположбата. Многумина од нас не слушнале за Ханти-Мансијск или Јошкар-Ола, градови во Руската Федерација. Но таму има проекти на кои сум работела, во нив е дел од мојот живот што е преточен во простор. Или градови како Назарет во чија близина живеат 500 семејства во објекти што сме ги изведувале со колегите од Израел и Македонија. Центарот на Москва е предизвик за секого, па особено сум горда што и таму има дел од мојот живот вграден во изведен објект. Едно од најистакнатите места каде што е изведен мој проект е улицата „Садовническаја“ во самиот центар на Москва. Најголем проект што го имам изработено е трговски центар и хотелски комплекс во Липецк, Русија. Обемот на проектот беше 90.000 м2. Тоа се нешта за кои треба да се откажете од многу работи за да ги изработите. Сепак, најдраги ми се оние проекти што се изработени и изведени во Скопје, градот во кој сум родена. Убаво е сознанието дека во објектите што некогаш биле идеја, сега живеат и растат семејства на ваши сограѓани, пријатели, роднини. Тоа е најголемото богатство од моето портфолио. МАРИЛИ: Вие сте управител на „ЦБС проект“. Која е основната дејност на ЦБС? ТОДОРОВА: „ЦБС проект“ се занимава пред сè со проектирање. За еден архитект е најважно да има начин како своето дело да го претвори во градба. Во таа насока се воспоставени некои правила. Фирмата и брендот растат заедно со проектантот, а потоа брендот возвраќа. Многу членови од моето семејство се занимавале со архитектура и со градежништво. Моите синови се генерацијата Бизнис каталог 2022 101

што треба да ги прифати обврските и да го зајакне постоењето на инженерската традиција во семејството.

TODOROVA: I do not think I am a manager, if you ask me about it I will not know what to answer. The managerial role comes as a natural, logical course of my professional calling – architect. Everything related to architecture is logical, unobtrusive to me. Because of that, I do not see myself as a manager, but as an architect – yes. If you put private responsibilities in the category of responsibilities, they sound difﬁcult. I would not say that I consider my family a responsibility. I spend my free time, whenever the weather allows it, in the yard, doing gardening or again in front of the computer. Well, I can say that I actually spend most of my free time with architecture because that is still my main hobby. And of course on trips. There is no country in Europe that my husband has not driven through. And work and free time were and are part of raising our children. They are my life which is fulﬁlled and realised through them and my work.

МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали тоа е образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современите вештини за личен развој, поддршката од семејството, од работниот тим...? ТОДОРОВА: Лично мислам дека постои работник или неработник, не маж или жена. За да може кој било да напредува во кариерата прво треба да вложи во себе, а потоа да се вложи себеси. Љубовта кон архитектурата ја добив од најрана возраст, гледајќи го работењето на татко ми, кој е архитект и со кого дел од детството го поминав на објекти во Мароко. Треба да знаете што сакате да бидете во животот, каде ќе се остварите. За мене тоа беше архитектурата. Образованието, секако, е неопходно, но не и пресудно. Мислам дека повеќе влијаат личните афинитети, упорноста, трпението и безусловната посветеност. И нема да кажам ништо ново ако потсетам дека е потребно постојано да учите, да се усовршувате, да бидете во тек со времето. Семејството е тоа за кое создаваме, барем тоа е мојата логика во животот. Дома имам целосна поддршка и големо разбирање. Децата се навикнати на моето работење откако се родени, а, секако, помага и тоа што мојот сопруг е архитект, па целосно разбира какви откажувања и ангажмани се потребни за проектирањето. Без тоа разбирање, некаде би имало потфрлање. МАРИЛИ: Што значи да се биде успешна жена менаџер, како успевате да ги усогласите приватните обврски со професионалните ангажмани? Како го исполнувате Вашето слободно време? ТОДОРОВА: Не мислам дека сум менаџер, ако ме прашувате за тоа нема да знам што да одговорам. Менаџерската улога доаѓа како природен, логичен тек на мојот професионален повик - архитект. Сѐ што е поврзано со архитектурата ми е логично, ненаметнато. Поради тоа не се доживувам како менаџер, но како архитект - да. Ако приватните обврски ги ставите во категорија обврски, звучат тешко. Не би рекла дека семејството ми е обврска. Слободното време, секогаш кога времето дозволува, го минувам во дворот, занимавајќи се со градинарство или, пак, повторно пред компјутер. Па, можам да кажам дека, всушност, најголем дел и од слободното време го поминувам со архитектурата бидејќи тоа, сепак, е моето главно хоби. И секако во патувања. Нема земја во Европа што не сме ја посетиле со мојот сопруг. А работата и слободното време биле и се дел од воспитувањето на децата. Тие се мојот живот што е исполнет и остварен преку нив и мојата работа. n

Interview with

Daniela Tashevska Maleva, General Manager of Euroing – Gevgelija

gevgeLija euroing iS Part oF the ProjeCt For ConStruCtion oF a Wind Park in BogdanCi >> The main motto of Euroing is achieving top quality of performance, delivery time, technical ability and dedicated staﬀ, and the ultimate and main goal is to achieve investor satisfaction for the expressed trust and continuation of future cooperation. 104 Бизнис каталог 2022

MARILI: When was Euroing established and what is its main activity, how many employees does it have and how does it differ from other construction companies? TASHEVSKA MALEVA: Euroing was founded in 1991, exactly 31 years ago in October, with its main activity being construction, or construction works, regardless of whether they are civil engineering, construction, or hydro construction. So, we perform all construction works throughout the country, even abroad. Euroing does not deal with design or supervision services, at least not for now. Though, as time passes, as the demand market changes, we will decide whether and when to redirect our business or diverse it in other areas. Today, Euroing has 80 full-time employees, plus seasonal workers as needed. Over the years, Euroing has grown, developed, upgraded, proven itself with its performance and selﬂessly proved its purpose, which is why I think we are different from other construction companies. Euroing is one of the few companies that complete each job on time, if not before the deadline, and at the same time achieve the agreed quality. MARILI: Besides its 30 years of existence, Euroing is a company that is constantly growing and developing, as evidenced by your participation in international tenders. What are the main goals of the company and what is the motto you follow in your work?

Интервју со Даниела Ташевска Малева, генерален менаџер на „Еуроинг“ - Гевгелија

еуроинГ

ГевГеЛиСки „ “ е деЛ од проектот за изГрадба

ветерен парк

на во боГданци

>> Главно мото на „Еуроинг“ е постигнување врвен квалитет на изведбата, рок

на испорака, техничка опременост и посветен персонал, а крајна и главна цел е постигнување задоволство кај инвеститорите за искажаната доверба и продолжување на идната соработка МАРИЛИ: Од кога постои „Еуроинг“, која е основната дејност, колку вработени има и според што се разликува од другите градежни компании? ТАШЕВСКА МАЛЕВА: „Еуроинг“ е основана во 1991 година, пред точно 31 година во октомври, со основна дејност градежништво - изведување градежни работи, независно дали се од нискоградба, високоградба или хидроградба. Значи, сите градежни работи ги изведуваме низ цела држава, па и надвор од државата. „Еуроинг“ не се занимава со проектирање ниту, пак, со надзорски услуги, барем засега, како ќе минуваат годините, како ќе се менува пазарот на побарувачката, така ќе одлучуваме дали и кога ќе ја пренасочиме или прошириме нашата дејност во други области. Денес „Еуроинг“ има 80 редовно вработени плус сезонски по потреба. Низ годините „Еуроинг“ растеше, се развиваше, се надградуваше, се докажуваше со својата изведба и несебично ја докажа својата цел, со што мислам дека од тие причини и се разликуваме од другите градежни фирми. „Еуроинг“ е една од ретките фирми што секоја работа ја завршува во предвидениот рок, ако не и пред рокот, а истовремено го остварува договорениот квалитет. МАРИЛИ: И покрај 30-годишно постоење „Еуроинг“ е компанија што е во постојан раст и развој, за што потврда се и настапите на меѓународни тендери. Кои се основните цели на компанијата и кое е мотото по кое се водите во работата? ТАШЕВСКА МАЛЕВА: Уште од самиот почеток на фирмата главно мото е постигнувањето врвен квалитет на изведбата, рок на испорака, техничка опременост и посветен персонал. Сѐ додека се фокусираме на овие елементи, може да има раст и развој на фирмата. Крајна и главна цел е постигнувањето задоволство кај инвеститорите за искажаната доверба и продолжување на идната соработка. За да се изгради еден проект, прво мора да има поставена техничка организираност предводена од стручен тим. Тоа значи дека треба многу добро да се организира градилиштето за цело времетраење на градбата, со цел да ги има сите ресурси што се потребни за конкретниот објект за да нема доцнење во изведбата, да се воспостават ред и дисциплина. Сите овие работи ја прават главната и крајната цел, а тоа е постигнување врвно задоволство кај нашите инвеститори и продолжување на нашата идна соработка. Бизнис каталог 2022 105

Women are born leaders, the hard part is accepting the fact that there is a female leader. Regardless, everything is diﬃcult nowadays, but the most important thing is to have a goal. As long as we have goals and work to achieve that goal, many things can be accomplished.

Жените се родени лидери, тешкиот дел е прифаќањето на фактот дека постои жена лидер. Без разлика, во денешно време сè е тешко, но најбитно е да имаме цел. Сè додека имаме цел и работиме за остварување на таа цел, може да се постигнат многу работи

TASHEVSKA MALEVA: From the very beginning of the company, the main motto has been to achieve top quality of performance, delivery time, technical equipment and dedicated staff. As long as we focus on these elements, there can be growth and development of the company. The ultimate and main goal is to achieve satisfaction among investors for the expressed trust and continue future cooperation. To build a project, you must first have technical organisation led by an expert team. This means that the construction site should be very well organised for the entire duration of the construction in order to have all the resources needed for the specific facility so that there is no delay in the construction, to establish order and discipline. All these things make the main and final goal, and that is to achieve top satisfaction with our investors and continue our cooperation in the future. MARILI: What are the most prestigious projects you have worked on and tell us something more about the project for construction of a wind park in the Municipality of Bogdanci? TASHEVSKA MALEVA: It is very difficult to answer this question… the most prestigious facilities... Each facility is unique in one way or another, but I would list a few: construction of the wastewater treatment plant in Gevgelija, one of the most recent facilities of exceptional importance for the Municipality of Gevgelija, reconstruction of the access road to the landfill Konsko through IOM, regulation of the riverbed of the Suva Reka – Gevgelija, also an important facility due to the history of floods in the Municipality of Gevgelija, construction of the expressway StipRadovish – part 4, reconstruction of the highway SmokvicaGevgelija, reconstruction of the bridge over the river Vardar on the regional road Negotino-Lakavica, irrigation system of the Juzna Vardarska Dolina, construction of windmills for ELEM, many local and regional roads in Gevgelija, Valandovo, Bogdanci, Strumica. 106 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Кои се најпрестижните проекти на кои сте работеле и кажете ни нешто повеќе околу проектот за изградба на парк на ветерници во Општина Богданци? ТАШЕВСКА МАЛЕВА: Многу е тешко да се одговори на ова прашање, најпрестижни објекти... Секој објект е посебен на еден или на друг начин, но би наброила неколку: изградба на пречистителната станица за отпадни води во Гевгелија, еден од поновите објекти од исклучителна важност за Општина Гевгелија, ревитализација на пристапниот пат до депонијата Конско преку ИОМ, регулација на речното корито на Сува Река - Гевгелија, исто така, важен објект поради историјата на поплави во Општина Гевгелија, изградба на експресниот пат Штип-Радовиш - дел 4, реконструкција на автопатот Смоквица-Гевгелија, санација на мостот на реката Вардар на регионалниот пат Неготино-Лакавица, систем за наводнување Јужна Вардарска Долина, изградба на ветерници на ЕЛЕМ, многу локални и регионални патишта во Гевгелија, Валандово, Богданци, Струмица. Конкретно за проектот за изградба на Ветерен парк, можам да ви кажам дека колку што е неверојатна самата идеја за производство на електрична енергија од обновливи извори, толку е неверојатно тешко да се направи еден таков проект. Првичната идеја дојде при изградбата на ветерниците на ЕЛЕМ, ние таму бевме како подизведувачи на грчки „Сименс“. Од моментот на идејата за реализација на проектот до одобрението за градба ни беа потребни седум години. Седум години не се мал период, но успешно се подготви проектот. Дотука го работевме сами, а оттука па натаму го работи, развива и унапредува една групација на словенечки и австриски фирми што професионално се занимаат со ветерни паркови и тоа им е основна дејност. Првичниот проект имаше девет електрани, но, како што минуваа годините, така се менуваше и пазарот на ветерници, со што странските инвеститори ја преточија новата технологија во понова и ги намалија електраните на пет. Капацитетот на производството не е намален и изнесува 30 мегавати. Во согласност со досега изработеното и со сите планови, би требало од септември да се почне со изградбата.

Specifically for the Wind Park project, I can tell you that as much as the very idea of generating electricity from renewable sources is incredible, it is so much incredibly difficult to make such a project. The initial idea came during the construction of the windmills of ELEM, we were there as subcontractors of the Greek Siemens. It took us seven years to get the approval for construction from the moment of conception of the idea for the project. Seven years is not a short period, but the project was successfully prepared. So far we have worked on it ourselves, and from now on it will be worked on, developed and promoted by a group of Slovenian and Austrian companies whose main activity is dealing with wind parks. The original project had nine power plants, but as the years went by, the windmill market changed with foreign investors turning new technology into newer and reducing the power plants to five. The production capacity has not been reduced and is 30 megawatts. In accordance with what has been done so far and with all the plans, the construction should start in September. MARILI: In your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal characteristics or the ability to adopt modern skills for personal development, perhaps family support, support and motivation from the work team...? TASHEVSKA MALEVA: In my opinion, women are born leaders, the hard part is to accept the fact that there is a woman leader. Regardless, today everything is difficult, but the most important thing is to have a goal. As long as we have a goal and work to achieve that goal, many things can be accomplished. Normally, there are obstacles, problems, dots and commas everywhere. There have been obstacles before, there are now, and there will be in the future, not only for women’s work, but for everybody. Being a leader takes a lot of work, not only education and intellectual development, but so much more... The ability to deal with all types of people, with different characters, “nature”, circumstances, situations, technologies, making immediate and acceptable decisions, expressing trust, loyalty, stability and professionalism... it is not learned from books, but is gained or experienced, mostly with experience. Today there are many ways to upgrade ourselves, there are many modern skills for personal development that also help build and shape a person. In my opinion, for a woman to be a leader in the business world, the biggest challenge is her family, so today I can selflessly say that they are the driver of my life. I guess it's because of the family business I inherited from my father, so now my husband and I work together. MARILI: Given the many professional engagements, how do you organise your time and do you have free time for relaxation and a hobby? TASHEVSKA MALEVA: Regardless of the endless professional engagements, there is work constantly, normally, time for relaxation must be found, otherwise, how could we continue to our "better tomorrow"... I usually try to walk for at least one to two hours twice a week with one of my daughters... we love hiking, and when I have a free weekend we regularly visit Mount Kozuf and literally enjoy all its beauties. My summer season for outdoor exercise twice a week, which is more than enough for me, starts from May. I would also mention that the whole family, me, my husband and daughters are in love with skiing and we try to go skiing regularly during the school holidays. n

МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ТАШЕВСКА МАЛЕВА: Според моето мислење, жените се родени лидери, тешкиот дел е прифаќањето на фактот дека постои жена лидер. Без разлика, во денешно време сѐ е тешко, но најбитно е да имаме цел. Сѐ додека имаме цел и работиме за остварување на таа цел, може да се постигнат многу работи. Нормално, препреки, проблеми, точки и запирки има секаде. Ги имало и порано, ги има и сега, а ќе ги има и во иднина, не само во работата на жените, туку за секој. За да се биде лидер, потребно е многу труд, не е само образованието и надградувањето на интелектуален план, туку има многу повеќе... Способноста да се носите со секаков тип луѓе, со различни карактери, табиети, околности, ситуации, технологии, донесување итни и прифатливи решенија-одлуки, искажување доверба, лојалност, стабилност и професионализам... тоа не се учи од книгите, туку се стекнува или се доживува и тоа најмногу со искуство. Денес постојат повеќе начини да се надградуваме самите себе, постојат многу современи вештини за личен развој што и тоа како помагаат во изградувањето и оформувањето на една личност. Според моето мислење, за да биде лидер една жена во деловниот свет најголем предизвик ѝ е фамилијата, па затоа денес несебично можам да кажам дека тие се двигателот на мојот живот. Претпоставувам така е поради семејниот бизнис што го наследив од татко ми, па сега и со сопругот работиме заедно. МАРИЛИ: Со оглед на многубројните професионални ангажмани, како го организирате времето и дали Ви остануваат слободни мигови за релаксација и некое хоби? ТАШЕВСКА МАЛЕВА: Без оглед на професионалните ангажмани на кои им нема крај, работа има постојано, нормално, мора да се најде време за релаксација, инаку, како би го продолжиле „подобро утре“... Најчесто се трудам двапати неделно барем со едната ќерка да пешачиме по еден до два часа... обoжаваме пешачење, а кога имам слободен викенд редовно ја посетуваме планината Кожуф и буквално уживаме во нејзините убавини. Од мај ми почнува летната сезона за вежбање на отворено и тоа двапати неделно, што за мене е повеќе од доволно. Исто така, би споменала дека цела фамилија, јас, сопругот и ќерките сме вљубени во скијање и се трудиме редовно да одиме на скијање за време на школските распусти. n

Euroing – Gevgelija is a private-owned company in the ﬁeld of construction that has successfully survived for 31 years and is known in the market for providing top quality construction and meeting its deadlines, in order to achieve investor satisfaction. Today the company has 80 employees and various types of mechanisation. Euroing worked on: construction of a wastewater treatment plant in Gevgelija, regulation of the riverbed of the Suva Reka, Gevgelija, construction of the express road Shtip – Radovish express road, reconstruction of the Smokvica – Gevgelija highway, construction of windmills for ELEM and of several local and regional roads. Euroing is involved in the project for construction of a Wind Park in Bogdanci, from its idea to implementation, in the last phase together with Slovenian and Austrian companies. The construction of the Wind Park with the capacity of 30 megawatts should start in September this year.

„Еуроинг“ - Гевгелија е приватна компанија од областа на градежништвото што успешно опстанува веќе 31 година и на пазарот е позната по врвниот квалитет на изведба и запазување на роковите, со цел постигнување задоволство кај инвеститорите. Денес компанијата има 80 вработени и располага со разновидна механизација. „Еуроинг“ работеше на: изградба на пречистителна станица за отпадни води во Гевгелија, регулација на речното корито на Сува Река, Гевгелија, изградба на експресен пат Штип - Радовиш, реконструкција на автопатот Смоквица - Гевгелија, изградба на ветерници за ЕЛЕМ и на повеќе локални и регионални патишта. „Еуроинг“ е дел од проектот за изградба на Ветерен парк во Богданци, од идеја до реализација, а во последната фаза со словенечки и австриски фирми. Изградбата на Ветерниот парк со капацитет од 30 мегавати треба да стартува во септември годинава.

Company for Construction, Design and Trade Euroing Nova Lokacija Blokotehna 16, Gevgelija Phone: 034 211 944 http://www.euroing.com.mk

Друштво за градежништво, проектирање и трговија „Еуроинг“ ул. Нова Локација Блокотехна бр.16, Гевгелија тел: 034 211 944 www.euroing.com.mk

APAVE is an international company specialising in risk management, risk analysis and training, with more than 150 years of experience; 12,650 employees worldwide; services and expertise in five main areas: inspection, training, testing-measurement, certification, and labelling; consulting and technical support; 130 branch offices operating worldwide; provides services to 200,000 customers; has 300,000 trained people; more than 8,000 courses, more than 170 training centres and 18 testing centres worldwide; is prevalent in more than 50 countries; accredited according to ISO 9001, ISO 45001, OHSAS 18001, ISO EN17024, and ISO EN17020. The APAVE Group provides a range of services in all industrial sectors, including energy, transport, construction, heavy industry, etc. It is a member of a number of international associations and/or committees, such as ASNT, ASME, COFREND, API, AFNOR, AWS, NACE, LEEA. APAVE SEE is an authorised inspection body for pressure vessels, electrical equipment and installations and performs inspection and certification of pressure vessels and inspection services in the field of installations for the production of electricity and electrical equipment. Providing QA/QC services for safe use of equipment installed in various areas. All inspections are carried out in accordance with the relevant applicable European and/or US specifications.

Fjodor Dostoevski St., 72 PO. BOX 67 Skopje Phone +389 23 171 144 www.apave-international.com info.mk@apave.com

ул. „Фјодор Достоевски“ бр.72 ПО.БОКС 67 Скопје Тел +389 23 171 144 www.apave-international.com info.mk@apave.com

АПАВЕ е меѓународна компанија специјализирана за управување со ризици, анализа на ризик и обуки, со повеќе од: 150 години искуство; 12.650 вработени ширум светот; со услуги и експертиза во пет главни области: инспекција, обука, тестирањемерење, сертификација и етикетирање, консалтинг и техничка поддршка; со 130 претставништва што работат ширум светот; обезбедува услуги на 200.000 клиенти; има 300.000 обучени луѓе; повеќе од 8.000 курсеви, повеќе од 170 центри за обука и 18 центри за тестирање во светот; распространета е во повеќе од 50 земји; акредитирана според ISO 9001, ISO 45001, OHSAS 18001, ISO EN17024 и ISO EN17020. Групацијата АПАВЕ обезбедува низа услуги во сите индустриски сектори, вклучително енергија, транспорт, градежништво, тешка индустрија итн. Член е на голем број интернационални здруженија и/или комитети, како ASNT, ASME, COFREND, API, AFNOR, AWS, NACE, LEEA АПАВЕ СЕЕ е овластено инспекциско тело за садови под притисок, електрична опрема и инсталации и врши инспекција и сертификација на садови под притисок и врши инспекциски услуги во областа инсталации за производство на електрична енергија и електрична опрема. Обезбедување QA/QC (Quality AssuranceQuality Control) услуги за безбедно користење на опремата инсталирана во различни области. Сите инспекции се вршат во согласност со релевантните европски и/или американски спецификации што се применуваат.

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with Marina

110 Бизнис каталог 2022

Daneva, Financial Manager of Apave SEE – Skopje

Данева, финансов менаџер на „Апаве СЕЕ“ - Скопје

>> Apave is an international company specialized

in risk management, risk analysis, training, and is an authorised inspection body for pressure vessels, electrical equipment and installations, performs inspection and certiﬁcation of pressure vessels and provides inspection services in the ﬁeld of installations for production of electricity and electrical equipment

>> „Апаве“ е меѓународна компанија

специјализирана за управување со ризици, анализа на ризик, обуки и е овластено инспекциско тело за садови под притисок, електрична опрема и инсталации, а врши инспекција и сертификација на садови под притисок и инспекциски услуги во областа на инсталации за производство на електрична енергија и електрична опрема

aPave See ServiCeS and exPertiSe SPeCiaLizing in riSk ManageMent

„апаве Сее“ нуди СпецијаЛизирани уСЛуГи и екСпертиза за управување Со ризик MARILI: The international Apave Group has operated in the Macedonian market for 14 years. What is the main activity of the company and how many employees does it have in Macedonia? DANEVA: Apave is an international company specializing in risk management, risk analysis and offering training. The company has more than: 150 years of experience, 12,650 employees worldwide, offers services and expertise in five main areas: inspection, training, testing-measurement, certification and labelling, consulting and technical support. It has 130 branch offices operating worldwide and providing services to 200,000 customers, and boasts

МАРИЛИ: Меѓународната групација „Апаве“ постои на македонскиот пазар веќе 14 години. Кажете ни која е основната дејност на компанијата и колку вработени има во Македонија? ДАНЕВА: „Апаве“ е меѓународна компанија специјализирана за управување со ризици, анализа на ризик и нуди обуки. Компанијата е со повеќе од: 150 години искуство, 12.650 вработени ширум светот, нуди услуги и експертиза во пет главни области: инспекција, обука, тестирање-мерење, сертификација и етикетирање, консалтинг и техничка поддршка. Има 130 претставништва што работат ширум светот и им обезбедува услуги на 200.000 клиенти, има 300.000 обучени Бизнис каталог 2022 111

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Интервју со Марина

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

300,000 trained people, more than 8,000 courses (types of training: Technical, ISO, HR ...) available in French and English, more than 170 training centres and 18 testing centres worldwide. It is prevalent in more than 50 countries. The Apave Group provides a wide range of services in all industrial sectors, including energy, transport, construction, heavy industry, etc. Our company is accredited according to ISO 9001, ISO 45001, OHSAS 18001, ISO EN17024, and ISO EN17020. The technical staff at Apave SEE is highly qualiﬁed for conventional and advanced NDT (non-destructive testing) methods according to European and American standards. The training is conducted by our in-house professionals who work with and manage the requirements of our customers.

Developing personal characteristics such as integrity, ability to delegate, communication, selfawareness, inﬂuence, empathy... involves a process of selfimprovement that focuses on strengthening one's knowledge, abilities and self-awareness for achieving personal goals

луѓе, повеќе од 8.000 курсеви (видови обуки: технички, ISO, HR...) што се достапни на француски и на англиски јазик, повеќе од 170 центри за обука и 18 центри за тестирање во светот. Распространета е во повеќе од 50 земји. Групацијата Апаве обезбедува низа услуги во сите индустриски сектори, вклучително енергија, транспорт, градежништво, тешка индустрија итн. Нашата компанија е акредитирана според ISO 9001, ISO 45001, OHSAS 18001, ISO EN17024 и ISO EN17020. Техничкиот персонал во „Апаве СЕЕ“ е висококвалификуван за конвенционалните и за напредните методи NDT (испитување без разорување) според европските и американските стандарди. Обуката ја спроведуваат нашите домашни професионалци што работат и управуваат со барањата на нашите клиенти. „Апаве СЕЕ“ е овластено инспекциско тело за садови под притисок, електрична опрема и инсталации и врши инспекција и сертификација на садови под притисок и инспекциски услуги во областа на инсталации за производство на електрична енергија и електрична опрема. МАРИЛИ: Што опфаќа Вашата позиција финансов менаџер во рамките на „АПАВЕ Интернационал“ во Скопје? ДАНЕВА: Мојата позиција подразбира управување со финансискиот оддел, планирање, организирање и спроведување финансиско-сметководствени работи, спроведување внатрешна финансиска контрола, подготовка и доставување решенија за организација на сметководствено-финансиски сектор, предлагање сметководственофинансиска политика, подготвување и предлагање деловни решенија што обезбедуваат моментална економска одржливост на претпријатието, минимизирање на ризиците; процена на потенцијалот на компанијата во состав со ефикасно користење на ресурсите и планирање на тимовите. Во доменот на моето работење е и формирањето на буџетите на движењето на средствата, редовно следење на реализираните трошоци и на проектните буџети, планирање и контрола на трошоците; обезбедување солвентност и ликвидност на компанијата; оптимизација на готовинскиот тек, застапување и давање мислења и предлози на барање на менаџментот; и др. n

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Apave SEE is an authorised inspection body for pressure vessels, electrical equipment and installations, performs inspection and certification of pressure vessels and provides inspection services in the field of installations for production of electricity and electrical equipment. MARILI: What does your position as the Financial Manager within APAVE International in Skopje cover? DANEVA: My position includes managing the financial department, planning, organising and implementing financial-accounting affairs, conducting internal financial control, preparing and submitting decisions for the organisation of the accounting-financial sector, proposing accounting-financial policy, preparing and proposing business solutions that ensure the current economic viability of the company, minimising the risks; assessment of the potential of the company in conjunction with efficient use of resources and team planning. The scope of my work includes the formation of budgets for the movement of funds, regular monitoring of the realised costs and the project budgets, cost planning and control, then providing solvency and liquidity to the company, cash flow optimisation, advocacy and giving opinions and suggestions at the request of the management; etc. MARILI: In your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal characteristics or the ability to adopt modern skills for personal development, perhaps family support, support and motivation from the work team...? DANEVA: Everything listed in the question. Education as a basis for further development, but its is constantly upgraded, personal characteristics such as integrity, ability to delegate, communication, selfawareness, gratitude, agility to learn, influence, empathy. Developing these skills involves a process of self-improvement that focuses on strengthening one's knowledge, abilities, and self-awareness to achieve personal goals. MARILI: You have an extremely responsible function that takes a lot of time and energy. How do you replenish your energy and spend your free time? DANEVA: There is a saying: “Happiness leads to success, not the other way around.” So, if we want to be successful, we must strive for happiness and endurance. What fulfills me in my free time is physical activity, sometimes only half an hour after work or at weekends, it refreshes my spirit, then reading new books, expanding the circle of social contacts, spending time with family and friends, attending trainings for professional development…

Развивањето на личните карактеристики како, на пример, интегритет, способност за делегирање, комуникација, самосвест, влијание, емпатија... вклучува процес на самоподобрување што се фокусира на зајакнување на сопственото знаење, способности и самосвест за да се достигнат личните цели МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики или умешноста да се усвојуваат современи вештини за личен развој, можеби поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ДАНЕВА: Сѐ што е набројано во прашањето. Образованието како основа за натамошна надградба, но кое се надградува постојано, личните карактеристики како, на пример, интегритет, способност за делегирање, комуникација, самосвест, благодарност, агилност за учење, влијание, емпатија. Развивањето на овие вештини вклучува процес на самоподобрување што се фокусира на зајакнување на сопственото знаење, способности и самосвест за да се достигнат личните цели. МАРИЛИ: Вие имате исклучително одговорна функција што Ви одзема многу време и енергија. Како ја дополнувате енергијата и со што го исполнувате слободното време? ДАНЕВА: Има една изрека: „Среќата води до успех, а не обратно.“ Значи, ако сакаме да бидеме успешни, треба да се стремиме кон среќа и издржливост. Она што ме исполнува во слободното време е физичката активност, некогаш и само половина час по работа или во викендите ми го освежува духот, читање нови книги, проширување на кругот на социјални контакти, поминување време со семејството и пријателите, следење обуки за професионална надградба... n Бизнис каталог 2022 113

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with

Интервју со

Natasha Paunova Blazhevska,

Наташа Паунова Блажевска,

General Manager of L&N&T Diagnostic

генерален менаџер на „Л&Н&Т Диагностик“

114 Бизнис каталог 2022

groWS through BuSineSS and LiFe LeSSonS >> L&N&T Diagnostic follows the world’s trends in the market and strives to bring everything that is topical and most recent. So far, we have installed more than 200 devices (from devices for sugar to large biochemistry and immunology analyzers) throughout the country.

MARILI: What does L&N&T Diagnostic deal with and how did you decide to run your own business? PAUNOVA BLAZHEVSKA: L&N&T Diagnostic was established in 2006 as a company for sale and marketing of medical devices by world’s renowned producers. The ﬁrst foreign company that supported me and recognised my potential was GIESSE DIAGNOSTIC in Rome, Italy, a producer of biochemistry reagents, with which we now function as a family. Afterwards, we became representatives of the Korean BODITECH, a producer of point of care (POC) immunology tests, and now we have 24/7 support with it. Representation of: CHUNDO PHARM in Korea, BIOREX DIAGNOSTIC in Ireland, JTC in Germany, Hema in Russia, HIGTOP in China, AVISKAR in India, HOTGEN in China, ACON in the United States, T-LAB in Turkey followed. We follow the world’s trends in the market and strive to bring that is topical and most recent. So far, we have installed more than 200 devices (from devices for sugar to large biochemistry and immunology analyzers) throughout the country. As for my determination to enter private business, I think that the example is interesting, especially for women. Two months after graduating, I got a job in a company for sales of medical equipment. I learnt the trade, worked with my whole heart until the point I got married and had a child. Works changed there, I lost my job. With great support of my husband we decided for me to use my potential, knowledge and experience to start my own business. In 2006, I was a young mother of a one-year old child, so my own business seemed frightening, but when a lot of love and moral and ﬁnancial support, and trust and attention unite – the end product is today’s L&N&T Diagnostic.

>> „Л&Н&Т Диагностик“

ги следи светските трендови на пазарот и настојува да донесе сè што е актуелно и ново. Досега низ цела држава има инсталирано повеќе од 200 апарати (од апарати за шеќер до големи биохемиски и имунолошки анализатори).

„Л&н&т диаГноСтик“ раСте преку бизниС и животни Лекции МАРИЛИ: Со што се занимава „Л&Н&Т Диагностик“ и како одлучивте да почнете да се занимавате со сопствен бизнис? ПАУНОВА БЛАЖЕВСКА: „Л&Н&Т Диагностик“ е формирана во 2006 година и тоа е фирма за продажба и за маркетинг на медицински помагала на реномирани светски фирми. Прва странска фирма што ме поддржа и го препозна мојот потенцијал е GIESSE DIAGNOSTIC од Рим, Италија, производител на биохемиски реагенси, со која до денес функционираме како фамилија. По неа веднаш станавме застапници на корејската фирма BODITECH, производител на имунолошките тестови point of care (POC), со која, исто така, имаме поддршка 24/7. Понатаму следуваа застапништвата на: CHUNDO PHARM од Кореја, BIOREX DIAGNOSTIC од Ирска, JTC од Германија, XEMA од Русија, HIGTOP од Кина, AVISKAR од Индија, HOTGEN од Кина, ACON од САД, T-LAB од Турција. Ги следиме светските трендови на пазарот и настојуваме да донесеме сѐ што е актуелно и ново. Досега низ цела Република Северна Македонија имаме инсталирано повеќе од 200 апарати (од апарати за шеќер до големи биохемиски и имунолошки анализатори). А за тоа како влегов во приватниот бизнис, мислам дека примерот е интересен, особено за жените. Два месеца по дипломирањето се вработив во фирма за продажба на медицинска опрема. Го учев занаетот, работев со цело срце сѐ до моментот кога се омажив и добив дете. Тука работите се сменија, останав без работа. Но со голема поддршка од сопругот одлучивме мојот потенцијал, знаење и искуство Бизнис каталог 2022 115

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

L&n&t diagnoStiC

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

За мене жените се подобри лидери, пофлексибилни, со повеќе трпение кон соговорникот. А за лидерство се потребни самодоверба, ризик, упорност, борба, трпеливост, прифаќање успех и неуспех, личен развој, мотивација, поддршка од работниот тим и од семејството

MARILI: Last year, your company celebrated its 15th anniversary. How did you celebrate it, having in mind restrictions imposed by the pandemic? PAUNOVA BLAZHEVSKA: On 18 October 2021 we marked 15 years of operation. I am very proud of myself and everybody around me. We planned a major presentation of companies we represent but the pandemic prevented us to do so. We are a responsible company that is related to health and respect the protocols and measures for protection of employees and our associates, so we decided to organise something more useful. We will use the funds intended for this occasion to donate equipment, replace old models of systems for new and donate tests to private- and state-owned institutions. MARILI: How do education and training, and your high competences as a biochemist enable you to develop your business and how is trust of foreign collaborators acquired? PAUNOVA BLAZHEVSKA: When you work with world’s renowned companies, constant training and education is inevitable. I have undergone a lot of training abroad in all the areas of medicine and I am very proud of that. My education is only the springboard because you have to be concerned further and improve your knowledge, learn more about a certain area because this type of work requires continuing upgrading and monitoring of novelties. The trust of foreign collaborators has been acquired based on how much we try to promote representatively their products in our territory. We always exceed business plans, and thus we grow. But loyalty is always most important to them. We are a company that only has exclusive representation. Thus we protect ourselves and our foreign suppliers. MARILI: In your opinion, what is decisive for a woman to progress in her career, is it education, personal features, skills to adopt modern skills for personal development, support by the family, support by the working team and its motivation...? PAUNOVA BLAZHEVSKA: In my opinion, it is most important to live one’s life in accordance with one’s dreams, and support of the family is also very important. Family is the pillar you hold to,

да ги насочам кон започнување сопствен бизнис. Во 2006 година бев млада мајка на едногодишно дете, па сопствениот бизнис изгледаше малку страшно, но кога ќе се здружат многу љубов, морална и финансиска поддршка, потоа доверба и внимание - крајниот производ е денешниот „Л&Н&Т Диагностик“. МАРИЛИ: Минатата година Вашата компанија прослави 15годишен јубилеј. Како го обележавте, имајќи ги предвид ограничувањата што ги наметна пандемијата? ПАУНОВА БЛАЖЕВСКА: На 18.10.2021 година прославивме 15 години постоење. Многу сум горда на себе и на сите околу мене. Планиравме голема презентација на фирмите што ги застапуваме преку работилници, но пандемијата нѐ спречи во тоа. Ние сме одговорна компанија што е поврзана со здравството и ги почитуваме протоколите и мерките за заштита на вработените и на нашите соработници, така што одлучивме да организираме нешто пополезно. Финансиските средства предвидени за оваа пригода ќе ги насочиме кон донирање опрема, кон замена на постари модели на системи со нови, потоа донација на тестови во приватни и државни установи низ цела држава. МАРИЛИ: Како едукацијата и обуките, но и високата стручност како биохемичар Ви овозможуваат да го развиете бизнисот и како се стекнува доверба кај странските соработници? ПАУНОВА БЛАЖЕВСКА: Кога работите со светски познати фирми, неминовни се постојани обуки и едукации. Поминав многу обуки во странство во сите сфери од медицината и многу сум горда на тоа. Мојата едукација е само отскочна штица затоа што мора и понатаму да се интересираш да го усовршуваш своето знаење, да дознаваш повеќе за одредена област бидејќи за овој тип работа се потребни континуирана надградба и следење на новитетите. Довербата кај странските соработници е стекната врз основа на тоа колку се трудиме нивните производи да бидат репрезентативно промовирани на нашата територија. Секогаш надминуваме многу бизнис-планови, а со тоа растеме. Но секогаш најважна им е лојалноста. Ние сме фирма што има само ексклузивни застапништва. Така се штитиме и ние и странските набавувачи.

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО For me, women are better leaders, more ﬂexible, more patient with collocutors. And leadership requires self-conﬁdence, risk, stamina, struggle, patience, acceptance of success and failure, personal development, motivation, support by the working team and family

which supports you in decisions you take when opening your own business, but the financial part and formation of a team is also important. Education is significant for you to feel confidence in the field you work in. I think that women are better leaders, more flexible, have more patience to collocutors. Leadership requires self-confidence, risk, stamina, struggle, patience, acceptance of success and failure, personal development, motivation, support by the working team and the family. As Aristotle said: “Let’s not deceive ourselves that success means that you make something complex only once, but to be able to do that every day.” Life is cruel.Today you are up and tomorrow you are down, today you are happy and tomorrow you are sad. The scale of happiness and unhappiness is not the same for everybody. Business, especially your own, is like love, like a plant, it requires a lot of attention and grows well if it is watered regularly. MARILI: What does it mean to be a successful woman manager, how do you manage to align your private obligations with professional engagements, how much time do you have for yourself? PAUNOVA BLAZHEVSKA: You are a successful woman manager when you learn to be your own best friend and understand that the only person that is responsible for your life is you. So far, I have successfully aligned my private and professional engagements because I get love from home and I work with love the job I love. I am like three in one – a mother, a father, a manager, but above all, I am a woman. I like to travel the most and travelling relaxes me. My job allows it to me and I mostly relax when I discover new countries and when we travel as a family. I like watching movies, reading good professional literature or fiction, and going out with friends for a glass of wine. After everything life has written for me, and as a woman and manager, I understand that smile is most important for you and the surroundings because the benefit is double: “Smile costs less than electricity but gives more light.” n

МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да може жената да напредува во кариерата, дали станува збор за образованието, личните карактеристики, умешноста да се усвојуваат современи вештини за личен развој, поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ПАУНОВА БЛАЖЕВСКА: Според моето мислење, најважно е животот да се живее во согласност со своите соништа, но, исто така, многу е важна поддршката од семејството. Семејството е столбот за кој се држите, кој ве поддржува во одлуките што ги преземате при отворањето сопствен бизнис, но и финансискиот дел, формирањето на тимот итн. Образованието е многу важно за да бидете сигурни во полето на кое работите. Мислам дека жените се подобри лидери, пофлексибилни, со повеќе трпение кон соговорникот. За лидерство се потребни самодоверба, ризик, упорност, борба, трпеливост, прифаќање успех и неуспех, личен развој, мотивација, поддршка од работниот тим и од фамилијата. Како што рекол Аристотел: „Да не се залажуваме дека успех е само еднаш да направиш нешто сложено, туку успех е да можеш секој ден да го правиш тоа.“ Животот е суров. Денес си горе, утре си долу, денес си среќен, утре си тажен. Скалата за среќа и за несреќа не е иста за сите. Бизнисот, особено сопствениот, е како љубовта, како растението, за него се потребни многу внимание и добро напредува ако редовно се полева. МАРИЛИ: Што значи да се биде успешна жена менаџер, како успевате да ги усогласите приватните обврски со професионалните ангажмани, колку имате време за себе? ПАУНОВА БЛАЖЕВСКА: Успешна жена менаџер сте тогаш кога ќе научите да си бидете најдобар пријател сама на себе и кога ќе сфатите дека единствената личност што е одговорна за вашиот живот и среќа сте вие самите. Досега успешно ги усогласувам приватните и професионалните ангажмани бидејќи добивам љубов од дома и со љубов ја работам работата што ја сакам. Јас сум како три во едно - мајка, татко, менаџер, но, пред сѐ, жена. Најмногу сакам да патувам и патувањето ме релаксира. Тоа ми го дозволува и работата и најмногу се релаксирам кога откривам нови земји и кога патуваме фамилијарно. Сакам да гледам филм, да прочитам добра стручна книга или, пак, белетристика, но и да излезам со пријатели на чаша вино. По сѐ што ми напишал животот и како жена и како менаџер, сфатив дека насмевката е најважна и за себе и за околината зашто придобивката е двојна: „Насмевката чини помалку од електричната енергија, но дава повеќе светлина.“ n Бизнис каталог 2022 117

PHARMACY

Interview with

Biljana Bozhinovska Manager of the Private Health Institution DNA Anni Farm Pharmacy

anni FarM PharMaCY ProvideS Preventive adviCe on itS YoutuBe ChanneL

аптеката „анни фарм“ превентивно Советува на Својот јутуб канаЛ 118 Бизнис каталог 2022

ФАРМАЦИЈА

Интервју со

Билјана Божиновска, управител на ПЗУ Аптека ДНА „Анни фарм“

>> Anni Farm Pharmacy has a certiﬁed online pharmacy for sale of dietary supplements, organic

and medicinal cosmetics, and the time for delivery is 24 to 48 hours. Any question asked by users is replied by a pharmacist or a pharmaceutical technician so that they could be certain in the expertise of a recommendation >> Аптеката „Анни фарм“ има сертифицирана онлајн аптека за онлајн продажба на

додатоци во исхраната, органска и медицинска козметика, а испораката е од 24 до 48 часа. На секое поставено прашање одговара фармацевт или фармацевтски техничар за секој корисник да има сигурност во стручноста на препораката Бизнис каталог 2022 119

PHARMACY

МАРИЛИ: Од кога постои аптеката „АННИ ФАРМ“ и како дојдовте на идеја да создадете сопствен приватен бизнис во оваа дејност? БОЖИНОВСКА: Аптеката ДНА АННИ ФАРМ постои од 3.3.2010 година. Десет години како сопственик на две аптеки се огромен предизвик за постојано усовршување на фармацевтската аптекарска практика. Желбата за услуга повеќе од препорака и дозирање на лекови и додатоци во исхраната ми даде идеја да создадам свој приватен бизнис. Верувале или не, аптеката има неисцрпни можности, само ако се работи со полно срце и безрезервна поддршка од тимот што мора постојано да е во тек со сите новитети во медицината и во фармацијата. Насмевката и довербата на секој пациент и клиент ни дава енергија да работиме на себе, да бидеме постручни и подобри во нашите препораки. Таа енергија е препознаена од секој што барем еднаш ја добил нашата фармацевтска услуга и грижа.

Being a successful woman manager is enormous pleasure as well as great responsibility brought about with this position. A good manager is prepared to complete all assigned obligations and challenges, while not losing empathy to associates and the team

MARILI: When was the ANNI FARM Pharmacy established and how did you come to an idea to create your own private business in this area? BOZHINOVSKA: DNA ANNI FARM Pharmacy has operated since 3 March 2010. Ten years as the owner of two pharmacies are a great challenge for constant improvement of the pharmaceutical pharmacy practice. A wish to provide service that would be more than recommendation and dosage of medicines and dietary supplements gave me an idea to create my own business. Believe it or not, the pharmacy has inexhaustible opportunities, only if one works wholeheartedly and has unreserved support of their team that always has to keep up with all novelties in medicine and pharmacy. Every patient and client’s smile and trust give us energy to work on ourselves, be more professional and better in our recommendations. That energy is recognised by everybody having received our pharmaceutical service and care at least once. MARILI: The pandemic has encouraged the internet sales. How has this inﬂuenced the operation of pharmacies? Tell us something more about your certiﬁed online pharmacy! BOZHINOVSKA: Unfortunately, the pandemic was a reason for new opportunities opened in the part of the pharmaceutical care. Crews that were created in front of the pharmacies, a wish to reduce contacts and thus a possibility for transmission of the Covid virus created a real need for opening online sale of dietary supplements, organic and medicinal cosmetics. Customers who know what they need can order it and the time for delivery is 24 to 48 hours. Any question asked by users is replied by a pharmacist or a pharmaceutical technician so that they could be certain in the expertise of a recommendation. Such type of service leaves more room for pharmaceutical care for prescription-based services in the pharmacy and possibilities for each patient and client to get the deserved attention and time for proper recommendation. 120 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Пандемијата ја поттикна интернет-продажбата, но како влијаеше врз делот на работењето на аптеките? Кажете ни нешто повеќе за Вашата сертифицирана онлајн аптека! БОЖИНОВСКА: За жал, пандемијата беше причина за отворање нови можности во делот на фармацевтската грижа. Големиот број луѓе што чекаа пред аптеките, желбата да се намали контактот, а со тоа и можноста за пренесување на вирусот КОВИД-19 создаде РЕАЛНА потреба за отворање онлајн продажба на додатоци во исхраната, на органска и медицинска козметика. Клиентите што знаат што им е потребно може да нарачаат и испораката до нивниот дом е од 24 до 48 часа. На секое поставено прашање одговара фармацевт или фармацевтски техничар за да може секој корисник да има сигурност во стручноста на препораката. Преку ваквиот вид услуга се ослободува поголем простор за фармацевтска грижа за рецептурата во аптеката и можност секој пациент и клиент да ги добие заслуженото внимание и време за правилна препорака. МАРИЛИ: Фокусот на Вашата работа се превентивните совети. На кој начин функционира оваа идеја? БОЖИНОВСКА: Сведоци сме дека достапноста на информацијата, особено во делот на здравјето создаде огромна забуна и вознемиреност кај луѓето. За секој симптом најлесно е да се праша GOOGLE или MOZILA или да се побара совет од форуми или некој алтернативен пат што не е секогаш решение за секој здравствен проблем. Во таа насока го имаме нашиот Јутуб канал ANNI FARM. Проектот го реализираме тимски, благодарејќи на поддршката од повеќе фармацевтски претставништва и специјалистички ординации од каде што се добива совет од доктор специјалист во превенција и третман на нарушена здравствена состојба. Раното препознавање на првите симптоми овозможува брза дијагноза и вистински третман. На тој начин се намалуваат трошоците на поединецот, но и на здравствениот фонд. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики или умешноста да се усвојуваат современи вештини за личен развој, можеби поддршката од семејството, поддршката и мотивацијата од работниот тим...?

MARILI: In your opinion, what is decisive for a woman to advance in her career, is it education, personal features or skills to adopt modern skills for personal development, maybe support by the family, support and motivation by the work team...? BOZHINOVSKA:Success in any private business is synergy of all factors. To be a leader is readiness above all to risk, and with any failure, to rise up again and continue even stronger with your team in accomplishing the goals set. Support by the family is necessary, and without it the way to success is almost impossible. Only continuing education and work on personal as well as team advancement is what distinguishes the successful from unsuccessful. We learn best through personal mistakes, which will direct us to the true way to success, if we do not repeat them. And it is the team work that makes us stronger and wiser in all future challenges. MARILI: What does it mean to be a successful woman manager, how do you align private and business obligations, and what fulﬁlls you in your free time? BOZHINOVSKA: Being a successful woman manager is enormous pleasure as well as great responsibility brought about with this position. A good manager is prepared to complete all assigned obligations and challenges, while not losing empathy to associates and the team. The pleasure is even greater when your family, which is full of understanding and support for any time spent at work without any objections and comments, is behind that success. In the end of each working day, I draw energy from my home, husband and my two kids. I try to spend my free time with my family and close friends. For me personally, it is them who are my greatest treasure – my family, my team and friends without whom the success would not be complete, and I use this opportunity to thank them publicly. n

БОЖИНОВСКА: Успехот во секој приватен бизнис е синергија од сите фактори. Да се биде лидер е подготвеност, пред сѐ, да се ризикува, но и при секој неуспех повторно да се исправи и уште посилен, заедно со тимот, да се продолжи во остварувањето на поставената цел. Поддршката од семејството е неопходна и без неа патот кон успехот е речиси и невозможен. Континуираната едукација и работата на лично, но и на тимско усовршување е тоа што ги одделува успешните од неуспешните. Најдобро учиме преку личните грешки што, ако добро ги научиме и не ги повторуваме, ќе нѐ насочат кон вистинскиот пат на успехот. А тимската работа е токму таа што нѐ прави посилни и помудри во сите следни предизвици. МАРИЛИ: Што значи да се биде успешна жена менаџер, како ги усогласувате приватните и деловните обврски и што Ве исполнува во слободното време? БОЖИНОВСКА: Да се биде успешна жена менаџер е огромно задоволство, но и голема обврска што ја носи оваа позиција. Добриот менаџер е подготвен да ги заврши сите зададени обврски и предизвици, а притоа да не ја изгуби емпатијата кон соработниците и тимот. Задоволството е уште поголемо кога зад тој успех стои семејство што е полно со разбирање и поддршка за секое време поминато во работа, без никакви забелешки. На крајот од секој работен ден енергијата ја црпам токму од домот, сопругот и двете деца. Настојувам слободното време да го исполнам со фамилијата и со моите блиски пријатели. Најголемо богатство, лично за мене, се токму тие - фамилијата, тимот и пријателите без кои успехот не би бил целосен и ја користам оваа можност јавно да им се заблагодарам. n

Да се биде успешна жена менаџер е огромно задоволство, но и голема обврска што ја носи оваа позиција. Добриот менаџер е подготвен да ги заврши сите зададени обврски и предизвици, а притоа да не ја изгуби емпатијата кон соработниците и тимот

ФАРМАЦИЈА

MARILI: The focus of your work is preventive advice. In which way this idea functions? BOZHINOVSKA: We are witnesses that the availability of information, especially in the part of the health, has created enormous confusion and annoyance to people. Any symptom is most easily searched on Google or Mozilla, or advice for it sought on forums or in some alternative way, which is not always a solution for a health problem. To that end, we have developed our Youtube channel ANNI FARM. We have implemented the project in a team manner, owing to the support of a number of pharmaceutical branches and specialist doctor’s ofﬁces where advice from a doctor specialist is obtained for prevention and treatment of one’s disturbed health. Early recognition of ﬁrst symptoms enables fast diagnosis and true treatment. In that way, costs are reduced for both an individual and the health fund.

ANNI MEDIA is a marketing agency dealing with successful marketing campaigns aimed at increasing the awareness of a brand. The final goal is encouraging web traffic and increased profits from initiated online sales. Using business analysis we get to know what is best for your business and can anticipate and plan where you should invest your time and money on social media platforms while creating true values. The marketing strategy of ANNI FARM also testifies to our creativity through its web, Instagram, Facebook, and Youtube pages.

АННИ МЕДИА - е маркетинг-агенција што работи на успешни маркетинг-кампањи што ја зголемуваат свесноста за брендот. Крајна цел е поттикнување на веб-сообраќај и зголемен профит од иницирана онлајн продажба. Со деловната анализа дознаваме што е најдобро за вашиот бизнис и може да предвидиме и да планираме каде треба да ги инвестирате вашето време и средства на платформите на социјалните медиуми, притоа креирајќи вистински вредности. За нашата креативност сведочи и маркетинг-стратегијата на АННИ ФАРМ преку нејзината веб, Инстаграм, Фејсбук и Јутуб страница

Mega Shop - Аптека ДНА Анни Фарм (annifarm.com.mk) l Anni Farm - Home | Facebook Apteka DNA Anni Farm – Instagram l Anni Farm - YouTube

ANNI MEDIA DOOEL ,,Jane Sandanski“71A-2-63-Aerodrom Skopje

АННИ МЕДИА ДООЕЛ Бул „Јане Сандански“ бр.71А-2-63-Аеродром Скопје

MEDICINE

Interview with Dr. Tanja Dejanoska, General Manager and the owner of “Dental International Dental Practice”

We are working on artiﬁcial intelligence soware in dentistry, and for that we founded the Artiﬁcial Intelligence Centre

the Future oF dentiStrY in the CountrY iS in

dentaL touriSM MARILI: How long is it since the dental office “Dental International” opened and what responsibilities have you faced to continue the family traditionin the business? DEJANOSKA: Back in 2006 we have started our dental office “Dental International” together with my sister Sonja, who is also a dentist. Confident in our desire to pursue dentistry, we have created an intimate atmosphere where the patient can feel comfortable, and at the same time be given a world-class service. The challenge was initially greater because we had to tackle the critical professor of dentistry, and that was our father and on the other hand our mother, a nurse with vast experience. The prospect of this was exciting yet intimidating, as we wanted to make them proud parents in a way that our lives earned and deserved their selfless efforts to raise and educate us well. I got involved in the business world very young, as a student at the age of 19 I started working in IT company. The company I worked for at that time was dealing with the sale of computers, laptops, pagers, the first mobile phones. I was already fluent in English and had international communication with serious IT companies, where I was making contracts for the first scanners in Macedonia, for Sony monitors, and organized solo performances. Even then I felt the excitement, adrenaline, and uncertainty of private business and I knew I would never work in a public institution. In 2002/2003 I worked for the then Broadcasting Council (now the Agency for Audio and Audiovisual Services), as an interpreter and a monitoring officer. Additionally, the experience of working in a dental practice in USA helped me gain more confidence to start my own business. In 2006, there were no fluctuations due to uncertainty. Society was pulsating with positive vibes, when receiving support from more experienced colleagues was very regularly, when the state was functioning as a consumer society, there was cash flow and no fear of failure. There was tremendous support to enable young entrepreneurs to start their own businesses and have their own opportunities. "Dental International" proved to be the right decision by putting myself in it as some of my highlights are optimism and a belief in success. 124 Бизнис каталог 2022

Интервју со д-р Тања Дејаноска генерален менаџер на стоматолошката ординација „Dental International“

иднината на СтоматоЛоГијата во државава е во

дентаЛниот туризам Работиме на софтвер за вештачка интелигенција во стоматологијата, а за тоа ја основавме компанијата „Центар за вештачка интелигенција“

МЕДИЦИНА МАРИЛИ: Од кога постои стоматолошката ординација „Dental International“ и каква е одговорноста да се продолжи семејната традиција во бизнисот? ДЕЈАНОСКА: Стоматолошката ординација „Dental International“ја формиравме во 2006 заедно со мојата сестра Соња, која исто така е доктор по стоматологија. Уверени во нашата желба, создадовме интимна атмосфера каде што пациентот може да се чувствува удобно, а во исто време да добие услуга од светска класа. Предизвикот првично беше поголем затоа што требаше да се справиме со критички професор по стоматологија, а тоа беше нашиот татко, како и нашата мајка која е медицинска сестра со огромно искуство. Ова беше возбудливо, но и застрашувачки, бидејќи сакавме да ги направиме горди родители во насока дека ги почитуваме нивните несебични напори да нé воспитаат и образуваат добро. Во светот на бизнисот сум од 19 години, односно од 1995 година, кога како студент работев во компјутерска компанија. Фирмата во која работев се занимаваше со продажба на компјутери, лаптопи, пејџери, први мобилни телефони. Веќе течно зборував англиски и

имав меѓународна комуникација со сериозни ИТ компании, каде што склучував договори за првите скенери во Македонија, за мониторите на Sony и организирав самостојни настапи како и саемски настани. Уште тогаш, ја почувствував возбудата, адреналинот и неизвесноста на приватниот бизнис и знаев дека никогаш нема да работам во јавна институција. Во 2002/2003 година работев во тогашниот Совет за радиодифузија (сега Агенција за аудио и аудиовизуелни услуги), како преведувач и на мониторинг. Дополнително, искуството од работењето во стоматолошката ординација во САД придонесе да стекнам поголема доверба и да започнам свој сопствен бизнис. Во 2006 година немаше флуктуации од неизвесноста. Општеството пулсираше во позитивни вибрации, имаше поддршка од државата, но и од постарите и поискусни колеги, бевме потрошувачко општество, имаше пари во оптек, немаше страв од неуспех. Имаше огромна поддршка да им се овозможи на младите претприемачи да отворат свој бизнис и имаат свои можности. Бидејќи мои карактерни особини се оптимизмот и вербата во успех, „Dental International“ се покажа како правилна одлука. Бизнис каталог 2022 125

MEDICINE The fight for the rights of women and the women's entrepreneurship is always my priority and I try in every possible way to contribute to their development and motivating women to engage in the synonym of independence – women's entrepreneurship. MARILI: Dental Travel remains your vision for the futurealthough the crisis that happened with the COVID-19 pandemic has changed the work conditions.How did the idea of “Dental Travel”come about? DEJANOSKA: The experience I gained in USA contributed to my different perception of dentistry. Practicing abroad I experienced technological innovations that improve and broaden access to dental care which further enlightened me on how technology is changing the future of dentistry. Within those modern techniques, dental treatment has been and still is fairly confidential. Thus, as soon as I came back to our country in 2002, I was thrilled to implement them and to carry them out with proficiency and pleasure. Working as a dentist in the following years, recognized by the way and the uniqueness of my work, patients of different nationalities began to come to me such as Italians, English, Dutch, Germans, Greeks, Americans, Swedes. Hence the name of the dental practice "Dental International". I am happy to say that many of them are friends of mine to this day. Since I was aware that my dental office has visits from patients from different countries it was understandable to move a step forward. On the idea of a patient from America who was an expert in Macedonia for tourism in 2005 I have established the company "Dental Travel”. It was he who introduced me to the potential concept of dental tourism which started as a phenomenon in Hungary. The primary activity of "Dental Travel" is not only the promotion of dental tourism but also as part of a general tourist offer of our country. Unfortunately, even after so many years, our country cannot recognize the benefit of dental tourism. Not only the state but also travel agencies and hotels still fail to perceive it as a serious business concept. Additionally, over the years, the percentage of patients from abroad in my office has always been around 70% versus 30% of patients from Macedonia. When treating patients from abroad, stratification is not allowed and constant upgrade is needed. Coronavirus pandemic crisis has undoubtedly led to stagnation, but we are slowly recovering and the patient-tourists are starting to return. 126 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Иако Ковид-кризата ги смени условите за работа, „Дентал Травел“ останува Ваша визија за во иднина. Што всушност, претставува „Дентал Травел“? ДЕЈАНОСКА: Искуството што го стекнав во Америка придонесе да се здобијам со различна перцепција кон стоматологијата. Самата пракса таму во која современите технологии и иновации го подобруваат и прошируваат пристапот кон денталната хигиена допринесе да сфатам дека современите техологии ја менуваат иднината на стоматологијата. Во рамките на тие современи техники, стоматолошкиот третман беше и сè уште е прилично доверлив. Така, кога вратив во нашата земја во 2002 година, бев воодушевена да ги имплементирам и да ги применам со професионалност и задоволство. Работејќи како стоматолог во следните години, станав препознаенена по начинот и уникатноста на мојата работа. Почнаа да доаѓаат пациенти од различни националности како Италијанци, Англичани, Холанѓани, Германци, Грци, Американци, Швеѓани. Оттаму и името на ординацијата „Dental International “. Среќна сум што можам да кажам дека многу од нив ми се пријатели до ден-денес. Увидувајќи дека мојата стоматолошка ординација има посети од пациенти од различни земји, разбирливо беше да се направи чекор напред. Идејата за „Дентал Травел“ дојде од еден пациент од Америка кој беше експерт во Македонија за туризам , а подоцна направи сериозен туристички бум во Црна Гора. Токму тој ме запозна со концептот на денталниот туризам, кој тогаш само што почнуваше да се развива во Унгарија. Примарната активност на „Дентал Травел“ не е само промоција на нашата земја за денталните туристи туку и како дел од општа туристичка понуда на нашата земја. За жал и после толку години нашата држава не може да го препознае бенефитот од денталниот туризам. Не само државата, туку и туристичките агенции и хотелите сè уште не успеваат да го сфатат како еден сериозен деловен концепт. Низ годините процентот на пациенти од странство во мојата ординација секогаш се движел околу 70% наспрема 30% пациенти од Македонија. При третирање на пациенти од странство, недозволива е страгнација, постојано е потребна надoградба. Ковид – кризата ни предизвика застој, но полека се опоравуваме и пациентите-туристи почнуваат повторно да доаѓаат. Иднината на стоматологијата во Македонија се уште ја гледам во денталниот туризам и затоа планирам да останам на овој пат кој сум го трасирала уште во 2005 год, со надеж дека во блиска иднина тоа ќе се развие во поголем и посериозен бизнис концепт, кој би бил пример за регионот. МАРИЛИ: Кои се вашите планови за тоа во која насока би одел бизнисот и кои компетенции и усовршувања се потребни за да тоа се реализира? ДЕЈАНОСКА: Стоматологијата е движечка материја и се базира на научни усовршувања, нови, современи техники и технологии. Технологијата денес, во 21 век, многу брзо напредува. Затоа неопходно е постојано стручно усовршување и постојана имплементација на нови технологии во секојневната пракса. Имам компетитивен дух и секогаш се трудам да донесам некоја новитет во Македонија или некоја уникатна услуга која пациентите можат да ја добијат само во „Dental International “. Најуспешните луѓе во светот се оние кои се посветени никогаш да не престанат да учат. За таа цел инвестирам многу во стручно усовршување во странство. Веќе зборувам три јазици, англиски, италијански и албански. Оваа година со гордост можам да кажам дека докторирав на Стоматолошкиот Факултет во Скопје и планирам во следниот период да се посветам на науката и иновациите. Благодарение на мојата докторската дисертација ми се отворија нови видици, а тоа е светот на вештачката инетелигенција. Практичната примена на докторската дисертација би сакала да ја вградам во еден софтвер за вештачка интелигенција во стоматологијата. Веќе работиме на софтверот со Проф. Васко Кокаланов со кој ја основавме компанијата Центар за вештачка интелигенција.

MARILI: What do you do with the business plan direction and which competitiveness andimprovements do you aim to? DEJANOSKA: The complexity of dentistry is based on scientific improvements, innovative and up-to-date technologies. Technology today in 21st century is fast forwarding. That is why constant professional development is necessary andimplementation of new technologies in everyday practice is a must. With my competitive spirit,I convey new business directions to Macedonia and provide unique services that patients can obtain only in "Dental International". The most successful people in the world are the ones who make a commitment to never stop learning.For that purpose, I invest a lot in my professional development abroad. I already speak three languages, English, Italian and Albanian. This year I am proud to announce that I have obtained my doctoral dissertation at the Faculty of Dentistry in Skopje and in the next period I shall dedicate myself more to science and innovation. My doctoral dissertation opened new perspectives for me, and that is the world of artificial intelligence. In this regard, I aim to incorporate the practical application of my doctoral dissertation in software for artificial intelligence in dentistry. We are already working on the software with Prof. Vasko Kokalanov with whom we founded the company Center for Artificial Intelligence. The project is financed by FITR and from its beginning,it supports the development of creative fields in which we can act upon and prove ourselves in the future. It's a whole new world andI'm very enthusiastic about it. MARILI: Apart from your dentistry business, you are part of the Association of Chambers of Commerce where you are involved in the sector for economic measures, but you are also actively working on women entrepreneurship. Tell us more about this! DEJANOSKA: I have been a member of the Association of Chambers of Commerce since 2008 and there I am true to myself. The activities there range from economy, law, and entrepreneurship and those are the fields that have always interested and fulfilled me. MCC activities had a great impact on my development both on a personal and business level. As social responsibility has always been very important to me, I try to act positively in the social framework, to fight for the development of small and medium enterprises,especially for private health care institutions and the medical profession. I have been a member of the steering committee in MCC for 12 years. I was the founder and president of the Private Healthcare Association. This year we have established a Chamber of Private Healthcare where I am the President, and we aim to fiercely defend the business interests of PHIs, to restore the dignity of doctors and health professionals in general. I am a founder and a member of the Association of Women Entrepreneurship. I am a member of the Association of Business Women and the National Platform for Women Entrepreneurship. The fight for women's rights and women's entrepreneurship is always my priority and I try in every possible way to contribute to the development and motivation of women to engage in the synonym for independence - women's entrepreneurship. MARILI:Being a successful businesswoman do you have spare time and how do you spend it? DEJANOSKA: I'm a workaholic, I admit. I use my spare time to build up some new projects. I sometimes dedicate my time to helping my husband’s company. It is a construction company “Fico Service”. We are currently developing a sector there for the export of spare parts for construction machinery. There, I am engaged in international agreements and projects. I am also spending my spare time with my handsome nephews Antonio and Marko, my parents and my husband, my family and friends. I am fond of traveling and traveling to distant destinations attracts me a lot. I try to seize every opportunity. I am a dynamic character and I find it difficult to stay in Macedonia for a long time. Traveling enhances my creativity and improves my physical energy. n

Проектот е поддржан од ФИТР и уште на самиот почеток ни отвори нови креативни полиња на кои можеме да делуваме и да се покажеме и докажеме во иднина. Тоа е еден нов различен свет во кој сум возбудена да влезам. МАРИЛИ: Вие сте активна и друг план, дел сте од Сојузот на стопански комори каде сте вклучена во секторот за економски мерки, но активно работите и на женското претприемаштво. Кажете ни нешто повеќе околу ова! ДЕЈАНОСКА: Во Сојузот на стопански комори сум од 2008 год. и таму е мојата душа. Таму сум своја. Тоа е сплет на економија, право и претприемништво, сите оние области кои мене од секогаш ме интересирале и исполнувале. Активностите во ССК имаа големо влијание врз мојот развој и како личност и како деловна жена. Општествената одговорност од секогаш ми била многу важна и преку Сојузот на стопански комори се обидувам да делувам позитивно во општествената рамка, да се борам за развојот на мали и средни претпријатија, особено за приватните здравствени установи и докторската фела. 12 години сум член на управниот одбор во ССК. Бев основач и претседател на Групација на приватно здравство. Од оваа година формиравме Комора на приватно здравство на која сум претседател, со која планираме пожестоко да ги браниме бизнис интересите на ПЗУ-и, да го вратиме дигнитетот на докторите и здравствените работници воопшто. Основач сум и член сум и на Групацијата за женско претприемништво. Член сум на Здружението на бизнис жени и Националната платформа за женско претприемништво. Борбата за правата на жените и женското претприемништво секогаш се мој приоритет и на секој можен начин се трудам да допринесам во нивниот развој и мотивација на жените да се впуштат во синонимот за независност – женско претпиемништво. МАРИЛИ: Со оглед на бројните ангажмани во приватниот бизнис, дали имате слободно време и како го поминувате? ДЕЈАНОСКА: Признавам, работохолик сум. Не знам зошто но секогаш слободното време го користам за некој нов проект. Дел од слободното време е наменет за помош во фирмата на сопругот. Тоа е Фиќо Сервис, градежна компанија. Во моментов таму развиваме еден сектор за извоз на резервни делови за градежни машини,а работам и на меѓународни договори и проекти. Она што ќе остане како слободно време максимално го користам за моите внуци , Антонио и Марко, моите родители, сопругот, семејството и пријателите. Обожувам патувања, особено патувања на некои далечни дестинации, и секоја таква прилика се трудам да ја искористам. Не можам да останам статична долго време во Македонија. Патувањата се мојот извор на енергија и креативност. n

Борбата за правата на жените и женското претприемаштво секогаш се мој приоритет и на секој можен начин се трудам да придонесам во нивниот развој и во мотивацијата на жените да се впуштат во синонимот за независност женското претприемаштво.

МЕДИЦИНА

I put my faith in the future of dentistry in Macedonia and I hope that shortly it will develop into a larger and more serious business concept, which would be an example for the region.

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with Svetlana Olympia Motors Outlet

Pljakoska, Manager of Olympia Motors and

With the eLeCtriC vehiCLeS oF

oLYMPia MotorS to a heaLthier environMent A successful business requires real commitment, hard work and adaptation to the market challenges we face every day. Knowledge and self-improvement, and improvement of the whole team is crucial for the work

Интервју со Светлана Пљакоска, управител на „Олимпиа Mоторс“ и „Олимпиа Моторс Аутлет“

Со еЛектричните возиЛа на

„оЛимпиа моторС“ до поздрава животна Средина За еден успешен бизнис се потребни вистинска посветеност, напорна работа и приспособување на пазарните предизвици со кои секојдневно се соочуваме. Знаењето и надградбата на себе, но и на целиот тим е од клучно значење за работењето

Бизнис каталог 2022 129

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

MARILI: The Olympia Motors brand has been present on the Macedonian car market for a long time. What are the speciﬁcs of the current operation of the company, what exactly are you doing? PLJAKOSKA: Olympia Motors is an authorised service centre for Opel and Chevrolet, as well as a multi-brand service for car-body mechanic and painting services. In 2017, the Olympia Motors group expanded its activities to include another company Olympia Motors Outlet, which is a leader in the market of premium used vehicles in Macedonia, and also a leader in the sale of used electric vehicles. This year, we have completed the activity with the sale of electric chargers for electric vehicles, for which we became dealers on Wallbox and Keba.

МАРИЛИ: Брендот „Олимпиа Моторс“ одамна е присутен на македонскиот автомобилски пазар. Која е спецификата на денешното работење на компанијата, со што точно се занимавате? ПЉАКОСКА: „Олимпиа Моторс“ е овластен сервисен центар за Опел и Шевролет, како и мултибренд сервис за лимаро-фарбарски услуги. Во 2017 година групацијата на „Олимпиа Моторс“ ја прошири својата дејност со уште една компанија „Олимпиа Моторс Аутлет“, која е лидер на пазарот на премиум користени возила во Македонија, но и лидер во продажба на користени електрични возила. Оваа година дејноста ја дополнивме со продажба на полначи за струја на електричните возила и станавме дилери на Wallbox и на Keba.

MARILI: Where does the idea for electric vehicles come from and how do you personally view it? PLJAKOSKA: Following the global trends in the automotive industry, taking into account the challenges associated with fossil fuels and the consequences they have on the planet Earth, we have joined the global community that aims to create a world powered by renewable energy. As a result of excellent reactions from customers – legal entities and individuals, we are conﬁdent that we will develop in this direction, but at the same time we are aware of the need to invest in the electric vehicle charging infrastructure that our country lacks. Our motto is to make the world a better place to live through the smart use of resources and through our overall social responsibility. In that direction, this year, the companies have realised the investment for installation of a photovoltaic power plant placed on the two facilities we have.

МАРИЛИ: Од каде потекнува идејата за електрични возила и како Вие лично гледате на тоа? ПЉАКОСКА: Следејќи ги светските трендови во автомобилската индустрија, земајќи ги предвид предизвиците поврзани со фосилните горива и последиците што тие ги предизвикуваат врз планетата Земја, ѝ се придруживме на глобалната заедница што има цел да создаде свет напојуван од обновлива енергија. Како резултат на одлични реакции од клиентите - правни и физички лица, сигурни сме дека ќе се развиваме во оваа насока, но наедно свесни сме и за потребата од вложување и во инфраструктура за полнење на електричните возила што недостасува во нашата земја. Нашето мото е да направиме свет поубав за живеење преку паметно користење на ресурсите и преку наша севкупна општествена одговорност. Во таа насока оваа година компаниите ја реализираа инвестицијата за вградување фотоволтаична централа поставена на двата објекта со кои располагаме. МАРИЛИ: Вие сте една од ретките жени во автомобилскиот бизнис во нашата држава. Од каде афинитетот за оваа работа, како се носите со конкуренцијата и колкаво искуство и знаење се потребни за да се менаџира ваква исклучително динамична дејност? ПЉАКОСКА: Тоа што денес го работиме е резултат на семејниот бизнис што започна уште пред 33 години. Моите родители отсекогаш се занимаваа со автомобилизам и беше природно да се продолжи по тие чекори. Секако, низ годините самиот бизнис помина низ различни фази на транзиција, за среќа, до ден-денес сите успешни. Според моето мислење, за успешен бизнис е потребна вистинска посветеност, напорна работа и приспособување на пазарните предизвици со кои секојдневно се соочуваме. Знаењето и надградбата на себе, но и на целиот тим е од клучно значење за работењето, но уште поважно е кога нешто не знаете, да знаете каде да се обратите.

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО MARILI: You are one of the few women in the automotive business in our country. Where does the affinity for this job come from, how do you deal with the competition and how much experience and knowledge managing of such an extremely dynamic activity requires? PLJAKOSKA: What we are doing today is a result of the family business that started 33 years ago. My parents have always been involved in motoring and it was natural for me to follow in their footsteps. Of course, over the years the business itself has gone through various stages of transition, fortunately, to this day all have been successful. In my opinion, a successful business requires real commitment, hard work and adaptation to the market challenges we face every day. Knowledge and self-improvement, and improvement of the whole team is crucial for the work, but it is even more important, when you do not know something to know where to turn. I consider the competition healthy and it helps us see what we are good at and where we have room for improvement. MARILI: You have other affinities within the business, especially in doing humanitarian projects. Tell us more about it! PLJAKOSKA: Humanitarian projects should be a daily occurrence for all of us and not something we should emphasise or expose. Both privately and within the company we are active with the things we do in order to make a better living environment for all of us and help where we can. I would like to single out the blood donation campaign which has been a birthday celebrating tradition of our company for the last 10 years. MARILI: In your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal characteristics, the ability to acquire modern skills for personal development, support and motivation from the work team ...? PLJAKOSKA: Success requires sacrifice. I live through and with my work every day. There is no working time when you work with an aim to be successful, it is a lifestyle that you either love or it is too much for someone. Education is important, but continuity in novelties and following them is crucial, along with continuous work on oneself, on personal development, but also on the development of the closest associates who you build success with. It is important to know what you want and find a way to inspire yourself. n

И приватно, а и во рамките на компанијата сме активни со нешта што ги правиме за да направиме поубаво место за живеење за сите нас и да помогнеме таму каде што можеме. Би ја издвоила крводарителската акција што веќе 10 години е традиција за славењето на роденденот на нашата компанија Конкуренцијата ја сметам за здрава и таа ни помага да видиме каде сме добри и каде имаме простор да се подобриме. МАРИЛИ: Имате и други афинитети во рамките на бизнисот, особено во правењето хуманитарни проекти. Кажете ни нешто повеќе за тоа! ПЉАКОСКА: Хуманитарните проекти треба да ни бидат секојдневје на сите и не нешто што треба да го истакнуваме или експонираме. И приватно, а и во рамките на компанијата сме активни со нешта што ги правиме за да направиме поубаво место за живеење за сите нас и да помогнеме таму каде што можеме. Единствено би ја издоила крводарителската акција што веќе 10 години е традиција за славењето на роденденот на нашата компанија. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ПЉАКОСКА: Успешноста бара пожртвуваност. Јас ја живеам и живеам со работата секој ден. Не постои работно време кога работите за да сте успешни, тоа е животен стил што или го сакате или е премногу за некој. Образованието е важно, но пресудно е да има континуитет во новитетите и тие да се следат, како и континуираната работа на себе, на личен развој, но и развој на најблиските соработници со кои ги градите успесите. Важно е човек да знае што сака и да најде начин самиот да се инспирира. n

Both privately and within the company we are active with the things we do in order to make a better living environment for all of us and help where we can. I would like to single out the blood donation campaign which has been a birthday celebrating tradition of our company for the last 10 years. Бизнис каталог 2022 131

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Interview with

Интервју со

Daniela Perkanoska, General

Даниела Перканоска, генерален

Manager of Avto Kontrol – Prilep

менаџер на „Авто Контрол“ - Прилеп

132 Бизнис каталог 2022

teChniCaL inSPeCtion oF vehiCLeS

>> The company has two lanes

for technical inspection and inspection activities on all types of vehicles, a modern car service and a series of related activities operate successfully within the station, and we have state-of-the-art devices and equipment for testing and diagnostics. МARILI: Since when has the private company Avto Kontrol operated and what is its main activity? PERKANOSKA: We started as a vehicle repair service 20 years ago, and Avto Kontrol was founded eight years ago as a result of our many years of work as a family company. Today it has two lanes for technical inspection and inspection activities on all types of vehicles. A modern car service and a series of related activities that complement each other and create a centre where requirements of the clients are met and car care is provided function successfully within our station. We have state-ofthe-art devices and equipment for testing and diagnostics that are constantly upgraded and supplemented in accordance with European regulations and directives. We can proudly say that for this period our company has established itself among the top ten in the country, in the ﬁeld of technical testing and analysis. Our success is due to our expertise and the quality of the services we achieve through the

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

avto kontroL iS aMong the toP 10 CoMPanieS For

„авто контроЛ“ е во топ 10 компании за техничко иСпитување на возиЛата >> Компанијата располага со две патеки за технички преглед

и инспекциски активности на сите видови возила, во кругот на станицата успешно функционираат современ автосервис и низа сродни поврзани дејности, а поседуваме најсовремени уреди и опрема за испитување и дијагностика МАРИЛИ: Од кога постои приватната компанија „Авто Контрол“ и која е нејзината основна дејност? ПЕРКАНОСКА: Почнавме пред 20 години како сервис за поправка на возила, а „Авто Контрол“ е основана пред осум години и таа е плод на нашиот повеќегодишен труд како семејна компанија што денес располага со две патеки за технички преглед и инспекциски активности на сите видови возила. Во кругот на нашата станица успешно функционираат современ автосервис и низа сродни поврзани дејности што се дополнуваат и креираат центар за исполнување на барањата на клиентите и грижа за возилата. Поседуваме најсовремени уреди и опрема за испитување и дијагностика што постојано се надградува и дополнува во согласност со европските регулативи и директиви. Може да се пофалиме дека за овој период нашата компанија се етаблираше меѓу првите десет во државава, во дејноста техничко испитување и анализа. Успехот се должи на нашата стручност и на квалитетот на услугите што го постигнуваме преку големиот професионализам и посветеноста на нашите вработени. Грижата за нашите клиенти отсекогаш ни била приоритет и тоа е една од нашите особини за континуиран успех и напредок, за што нашите ценети клиенти нѐ наградуваат со долгогодишна доверба и лојалност. МАРИЛИ: Компанијата има и други значајни дополнителни дејности. Според која специфика на овие дејности сте препознатливи како единствени во Пелагонискиот Регион? ПЕРКАНОСКА: Станицата за технички преглед „Авто Контрол“ е единствена во Прилеп што поседува сертификат за акредитација за голем опсег на услуги, издаден од Институтот Бизнис каталог 2022 133

за акредитација на Република Северна Македонија и таа е овластена техничка служба од тип А во својство на тело за оцена на сообразност за инспекција на возила за следниве услуги: - Поединечно одобрување на возила - хомологација; - Oдобрување на преправени возила - А-ТЕСТ; - Инспекција на подготвеноста на возилата за сообраќај (ЦЕМТ/ЕКМТ); и - Инспекција при утврдување и втиснување на идентификациски ознаки на возилата (број на шасија и број на мотор).

As a socially responsible company, through advice for safe participation in traffic and cooperation with the competent institutions, we strive to increase the awareness and responsibility of our customers, to raise public awareness and traffic culture to a higher level and to contribute all together to safe traffic.

great professionalism and dedication of our employees. Taking care of our customers has always been our priority and it is one of our qualities for continuous success and progress, which our valued customers reward with long-term trust and loyalty. МARILI: The company has other significant additional activities. According to which specifics of these activities are you recognised as unique in the Pelagonija Region? PERKANOSKA: The Avto Kontrol technical inspection station is the only one in Prilep that has an accreditation certificate for a wide range of services, issued by the Accreditation Institute of the Republic of North Macedonia and it is an authorised type A technical service in its capacity as a conformity assessment body for the inspection of vehicles for the following services: - Individual approval of vehicles – homologation; - Approval of modified vehicles – A-TEST; - Inspection of the readiness of a vehicles for traffic (CEMT/ECMT); and - Inspection when determining and embossing vehicle identification marks (chassis number and engine number). МARILI: Guided by your motto "Safety first", tell us what are the main tenets of the quality policy that you implement towards the users of your services? PERKANOSKA: Road safety is undoubtedly one of the most complex problems in our society. It should be perfectly clear to all of us as traffic participants that we must act conscientiously and responsibly. It is because of this that the management of Avto Kontrol is committed to good professional practice and quality service to its customers by constantly improving the knowledge, skills, competence and expertise of employees, monitoring and application of domestic and foreign legislation, introduction of international standards in its operation, identi134 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Водејќи се од Вашето мото „Безбедноста на прво место“, кажете ни кои се главните постулати на политиката за квалитет што ја спроведувате кон корисниците на Вашите услуги? ПЕРКАНОСКА: Безбедноста во патниот сообраќај несомнено е еден од најкомплексните проблеми во нашето општество. На сите нас како учесници во сообраќајот треба да ни биде совршено јасно дека мора да се однесуваме совесно и одговорно. Токму поради ова раководството на „Авто Контрол“ се обврза на добра професионална практика и квалитетно давање на услуги на своите корисници преку постојано усовршување на знаењата, вештините, компетентноста и стручноста на вработените, следење и примена на домашната и на странската законска регулатива, воведување меѓународни стандарди во своето работење, идентификација и отстранување на ризиците на дневна основа. Извршувањето на секојдневните задачи на вработените е во согласност со утврдената политика на квалитет. Во исто време, ние, како општествено одговорна компанија, преку совети за безбедно учество во сообраќајот и соработка со надлежните институции се трудиме да ги зголемиме свеста и одговорноста на нашите клиенти, да ги подигнеме јавната свест и сообраќајната култура на повисоко ниво и сите заедно да придонесеме за безбеден сообраќај. МАРИЛИ: Вие сте една од ретките жени менаџери во „машки бизнис“. Кој беше предизвикот да се занимавате со оваа професија и, според Вашето мислење, што е пресудно за да напредува жената во кариерата, дали тоа е образованието, личните карактеристики, умешноста да се освојуваат современи вештини за личен развој, поддршката и мотивацијата од работниот тим...? ПЕРКАНОСКА: Менаџерската позиција е комплекс од повеќе фактори, сведочи за способностите подеднакво кај мажите и кај жените бидејќи ако сакате да бидете успешен во тоа што го работите, мора да размислувате, да се однесувате, да изгледате и „да играте“ победнички. Приказната за нашата компанија започнав да ја пишувам како мајка на две ќерки и сопруга, водејќи се од искуството во областа на автомобилизмот на мојот сопруг. Моите почетоци значеа поддршка, а подоцна и воведување нови дејности од таа област, поставувајќи си менаџерска задача - соработка помеѓу деловната активност и приватноста, со една единствена цел - успех. Напредокот може да дојде само доколку постојано се работи на надградување на своите знаења и поставување нови и сè повисоки цели. Личниот раст и развој има непредвидливи моменти и тешкотии. Но ние, успешните жени, го даваме својот максимум, имаме разбирање за секого, самодисцип-

fication and elimination of risks on a daily basis. The execution of the daily tasks of the employees is in accordance with the established quality policy. At the same time, as a socially responsible company, through advice for safe participation in traffic and cooperation with the competent institutions, we strive to increase the awareness and responsibility of our customers, raise public awareness and the traffic culture to a higher level and contribute all together to safe traffic. МARILI: You are one of the few female managers in a “male business”. What was the challenge to take up this profession and, in your opinion, what is crucial for a woman to advance in her career, is it education, personal characteristics, the ability to acquire modern skills for personal development, support and motivation from the work team...? PERKANOSKA: The managerial position is a complex of several factors, it testifies to the abilities of both men and women because if you want to be successful in what you do, you have to think, behave, look and "play" victoriously. I started writing the story of our company as a mother of two daughters and a wife, guided by my husband's automotive experience. My beginnings meant support, and later the introduction of new activities in that area, setting a managerial task for myself – cooperation between business and privacy, with a single goal – success. Progress can only come if you are constantly working on upgrading your knowledge and setting new and higher goals. Personal growth and development has unpredictable moments and difficulties. But we, successful women, give our best, we have understanding for everyone, selfdiscipline, we are aware of every decision we make, we stand bravely and with dignity before all challenges. I am a great fighter and optimist and I never give up. The key to my success is cooperation and perseverance. Creating a team of people with the same or similar winning qualities and views, people who have a proactive attitude, energy, ambition, enthusiasm, optimism and competencies is a condition to achieve the set goals in accordance with the legal regulations in a socially responsible company. Respecting other people's opinions is very important, regardless of one's position. The success of everyone in society is a shared success. МARILI: How much do the professional responsibilities that take up a large part of your day leave you with time for privacy, i.e. do you have free time and how do you spend it? PERKANOSKA: With good work organisation you can dedicate time to yourself, your family, your friends, your own health and harmony and be up to date with cultural events in the community. The dynamics and the numerous daily responsibilities that need to be fulfilled in a working day, both at work and within the family, make me confident, strong, persistent and determined. Our daughters need to get direction in life from examples that should inspire them to be the best version of themselves. n

Како општествено одговорна компанија, преку совети за безбедно учество во сообраќајот и соработка со надлежните институции, се трудиме да ги зголемиме свеста и одговорноста на нашите клиенти, да ги подигнеме јавната свест и сообраќајната култура на повисоко ниво и сите заедно да придонесеме за безбеден сообраќај

лина, свесни сме за секоја одлука што ја донесуваме, храбро и достоинствено стоиме пред сите предизвици. Јас сум голем борец и оптимист и никогаш не се предавам. Клучот на мојот успех се соработката и упорноста. Создавањето тим од луѓе со исти или слични победнички особини и погледи, луѓе што поседуваат проактивен став, енергија, амбиција, ентузијазам, оптимизам и компетенции е услов за да се достигнат поставените цели во согласност со законските регулативи во една општествено одговорна компанија. Почитувањето на туѓото мислење е многу важно, независно на која позиција некој се наоѓа. Успехот на секој во општеството е заеднички успех. МАРИЛИ: Колку професионалните обврски што Ви одземаат голем дел од денот Ви оставаат време за приватност, односно дали имате слободно време и како го исполнувате? ПЕРКАНОСКА: Со добра организација на работата може да се оддели време за себе, за семејството, за пријателите, за сопственото здравје и хармонија и да се биде во тек со културните настани во заедницата. Динамиката и секојдневните многубројни обврски што треба да се исполнат во еден работен ден, како на работното место, така и во рамките на семејството, ме прават сигурна, цврста, истрајна, упорна и решителна. Нашите ќерки треба да добијат правец во животот од примери што треба да ги инспирираат и за да бидат најдобра верзија од самите себе. n

Z ZZZ DYWRNRQWURO PN ZZ DYWRNRQWURO PN

BUSINESS ANDand ENTREPRENEURSHIP Business еntrepreneurship

Interview with

Iskra Spiroska Ivanovska, General Manager of Team Consulting

a SuCCeSSFuLLY CoMPLeted taSk MeanS a SatiSFied CuStoMer

>> Team Consulting is a specialised consulting company that offers professional services in the field of finance, auditing, accounting, tax consulting, management consulting, preparation of investment programs and business plans, estimates, etc., which holds a number of certificates and licenses attesting to quality of their services.

MARILI: What does your company do, what services does it offer and in which areas? SPIROSKA IVANOVSKA: Team Consulting is a specialised consulting company that offers professional services in the field of finance, auditing, accounting, tax consulting, preparation of investment programs and business plans, assessments, management consulting, financial consulting, financial due diligence, company establishment, and making any structural changes in companies. 138 Бизнис каталог 2022

MARILI: Do the numerous certificates that the company holds and quality of the performance of your obligations contribute to the expansion of the business? Do you cooperate with international companies? SPIROSKA IVANOVSKA: Our company holds a Century International Gold Quality Era Award certificate, issued by the international company Century International Quality Era Award, which confirms customer satisfaction, leadership skills, strategic planning in accordance with the

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Интервју со Искра Спироска Ивановска, генерален менаџер на „Тим консалтинг“

уСпешно завршената задача

задовоЛен кЛиент значи

>> „Тим консалтинг“ е специјализирана консултантска куќа што нуди професионални услуги

во областа на финансиите, ревизијата, сметководството, даночниот консалтинг, менаџмент консалтингот, изработката на инвестициски програми и бизнис-планови, процени итн., која располага со голем број сертификати и лиценци како потврда за квалитетот на услугите МАРИЛИ: Со што се занимава Вашата компанија „Тим консалтинг“, какви услуги нуди и во кои области? СПИРОСКА ИВАНОВСКА: Фирмата „Тим консалтинг“ е специјализирана консултантска куќа што нуди професионални услуги во работењето во областа на финансиите, ревизијата, сметководството, даночниот консалтинг, изработката на инвестициски програми и бизнис-планови, процени, менаџмент консалтинг, финансиски длабински анализи, основање друштва и вршење на сите структурни промени во друштвата. МАРИЛИ: Дали и колку многубројните сертификати со кои располага компанијата, како и квалитетот со кој ги извршувате обврските придонесуваат за ширење на бизнисот и дали соработувате и со меѓународни компании? СПИРОСКА ИВАНОВСКА: Нашата компанија поседува сертификат Century International Gold Quality Era Award, издаден од меѓународната компанија „Century International Quality Era Award“, која го потврдува задоволството од клиентите, лидерските способности, стратегиското планирање

во согласност со системот QC100 Total Quality Management. Компанијата поседува сертификат BIZZ за успешен деловен лидер што работи на иновативен и систематски начин, издаден од меѓународната компанија „World confederation of businesses“. Исто така, компанијата поседува сертификат за квалитет IASS 2020-2022, сертификат за животна средина IASS 2021-2023, сертификат за коректна фирма - за одлична репутација и етаблираност во бизнисот, како и за коректно спроведување на обврските кон клиентите и кон партнерите. Нашата компанија поседува и лиценца за работа на друштво за вршење сметководствени работи, лиценци за овластени сметководители, лиценци за овластени проценители во областа на недвижен и движен имот, капитал на трговски друштва, машини и опрема и транспортни средства. Сертификатите, лиценците и уверенијата се документи што го потврдуваат квалитетот на услугите што нашата компанија ги пласира на пазарот, меѓутоа, нашата компанија се труди квалитетот на извршените услуги кон клиентите да биде секојдневен и постојан. Наше мото е: успешно завршената задача значи задоволен клиент. Бизнис каталог 2022 139

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

QC100 Total Quality Management system. The company has a BIZZ certificate for a successful business leader working in an innovative and systematic way, issued by the international company World Confederation of Businesses. The company also holds IASS 2020-2022 quality certificate, IASS 2021-2023 environmental certificate, Certificate for a proper company – for excellent reputation and establishment in the business, as well as for proper implementation of obligations to our customers and partners. Our company also has a license to operate an accounting firm, licenses for certified accountants, licenses for certified appraisers in the field of real estate and movable property, capital of companies, machinery and equipment and means of transport. Certificates and licenses are documents that confirm quality of services that our company places in the market, however, our company strives to ensure quality of services provided to customers on a daily and consistent basis. Our motto is: a successfully completed task means a satisfied customer. MARILI: How difficult is it to continuously and successfully manage a specialised consulting firm, especially what is it like to work in a crisis caused by the COVID pandemic? SPIROSKA IVANOVSKA: It is really a challenge, especially for a younger person like me, to manage a consulting company, and the challenge has become even greater in the crisis caused by the COVID pandemic. The nature of our work requires us to maintain constant communication with clients, share documentation and information, communicate with institutions, comply with legal deadlines, everything that was forbidden during the pandemic. The crisis caused by the COVID pandemic was a test of how quickly a manager can deal with crisis situations, by changing the system of performing tasks, dealing with fear of the employees, so great skills were needed to implement all the changes in the company and make them never affect quality of the services provided to clients and to observance of the legal deadlines for the performance of work obligations. It took extra energy, time and effort to manage, balance and stabilise it all, however, I believe that change is the only constant thing in life and the COVID pandemic only confirmed that and made me a stronger and more confident person. MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that personal example encourages development of women's careers and women's management in society? 140 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Колку е тешко во континуитет успешно да се менаџира со специјализирана консултантска куќа, особено како е да се работи во услови на криза предизвикана од пандемијата со КОВИД-19? СПИРОСКА ИВАНОВСКА: Навистина претставува предизвик, особено за помлада личност како мене, да се менаџира консултантска куќа, а предизвикот стана уште поголем во кризата поради пандемијата со КОВИД-19. Природата на нашата работа налага да се одржува постојана комуникација со клиентите, да се споделуваат документација и информации, комуникација со институциите, да се запазуваат законските рокови, сѐ што беше забрането во периодот на пандемијата. Кризата поради пандемијата со КОВИД-19 претставуваше тест за тоа колку брзо менаџерот може да се справи со кризни ситуации, со промена на системот на извршување на работните задачи, справување со стравот на вработените, така што беше потребна голема умешност да се спроведат сите промени во компанијата и тие никогаш да не се одразат врз квалитетот на извршените услуги кон клиентите и кон запазување на законските рокови за извршување на работните обврски. Беа потребни дополнителна енергија, време и труд сето тоа да се менаџира, балансира и стабилизира, меѓутоа, јас верувам дека промената е единственото константно нешто во животот, а пандемијата со коронавирусот само го потврди тоа и ме направи појака и посигурна личност. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? СПИРОСКА ИВАНОВСКА: Сметам дека успешните жени менаџери ја имаат умешноста својата енергија, визија и мисија, пред сѐ, да му ја пренесат на својот тим, а понатаму и на другите луѓе со кои работат и

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО With their personal examples of success and perseverance in realising their ideas, desires and visions, women managers are great incentive for the creation of future generations of women managers who will ﬁrmly step on their own path

Жените менаџери со своите лични примери на успешност и истрајност во остварувањето на својата идеја, желба и визија претставуваат голем поттик за создавање на идните генерации жени менаџери што цврсто ќе зачекорат на своја територија

SPIROSKA IVANOVSKA: I believe that successful women managers have the ability to transfer their energy, vision and mission, above all, to their team, and then to other people who they work and collaborate with. Simply put, a woman manager is a mirror of her organisation and her co-workers. She is the one who can inspire, motivate, organise, create and support employees in certain situations maintaining balance between employees and customers, as well as deal with any situation and challenge at work. Women managers are strong women, women that stand on the ground and boldly step forward, but they are also the ones who never forget all the people who have helped them and still help them accomplish their mission. That is why I believe that with their personal examples of success and perseverance in realising their ideas, desires and visions, women managers are great incentive for the creation of future generations of women managers who will ﬁrmly step on their own path. I think that the younger generations should more often have an opportunity to listen and be close to successful women managers because I believe that women have the skill and power to ignite the spark of hidden potential in the hearts of the younger generations and be a part of creating a new and successful story. n

соработуваат. Едноставно, жената менаџер претставува огледало на својата организација и на своите соработници. Таа е онаа што може да инспирира, да мотивира, да организира, да креира и да ги поддржи вработените во одредени ситуации, одржувајќи баланс помеѓу вработените и клиентите, како и да се справи со секоја ситуација и предизвик во текот на работата. Жените менаџери се силни жени, жени што стојат на свои нозе и смело чекорат напред, но тие се и оние што никогаш не забораваат на сите луѓе што им помогнале и сѐ уште им помагаат во остварувањето на нивната мисија. Затоа сметам дека жените менаџери со своите лични примери на успешност и истрајност во остварувањето на својата идеја, желба и визија, претставуваат голем поттик за создавање на идните генерации жени менаџери што цврсто ќе зачекорат на своја територија. Сметам дека помладите генерации треба почесто да имаат можност да слушаат и да бидат во близина на успешни жени менаџери затоа што сметам дека жените имаат умешност и моќ таа искра на потенцијал што се крие кај помладите генерации да ја разгорат во нивните срца и да бидат дел од создавањето на една нова и успешна приказна. n Бизнис каталог 2022 141

EDUCATION

Interview with Daniela Karadakov Ph.D., Professor at the Business Academy Smilevski – BAS

PerSonaL ManageMent iS SoMething everY individuaL ShouLd ConStantLY Work on >> Education in the ﬁeld of personal management will allow everyone to turn to themselves and their actions in order to better understand themselves. With the help of self-reﬂection they will discover where they are, what they do and what they should do 142 Бизнис каталог 2022

МARILI: What is BAS and what is your position at the Academy? КАRADAKOV: Business Academy Smilevski – BAS is a higher vocational school that has invested in educating professional managers for more than 13 years. Utilising the 30 years of accumulated experience gained from the successful operation of the consortium DETRA Centre (training and consulting experience), BAS (teaching experience), BAS Institute of Management (scientific research experience), we create managers who are ready to work from the first working day and who skillfully and successfully run their own or existing businesses and institutions or perform some managerial functions. A key link in achieving the vision and mission of BAS are the professors who are experts in their field. My role, i.e. position at BAS is a professor in Human Resource Management teaching field.

Личниот менаџмент е нешто на што Секој поединец треба поСтојано да работи >> Едукацијата во областа

на личниот менаџмент ќе овозможи секој да се сврти кон себе и своите постапки со цел подобро да се осознае. Со помош на себерефлексијата ќе открие каде е, што прави и што треба да направи

МАРИЛИ: Што претставува БАС и која е Вашата позиција во Академијата? КАРАДАКОВ: Бизнис академија Смилевски - БАС е висока стручна школа што повеќе од 13 години вложува во едуцирање на професионални менаџери. Искористувајќи го 30-годишното акумулирано искуство, стекнато од успешното функционирање на конзорциумот ДЕТРА Центар (обучувачко и консултантско искуство), БАС (предавачко искуство), БАС Институт за менаџмент (научноистражувачко искуство) создаваме менаџери што се подготвени за работа уште од првиот работен ден и кои умешно и успешно водат свои или веќе постојни бизниси и институции или извршуваат некои менаџерски функции. Клучна алка во остварувањето на визијата и мисијата на БАС се професорите што се експерти во својата област. Токму мојата улога, односно работна позиција во БАС е професор во наставната област менаџмент на човечки ресурси. МАРИЛИ: Минатата година, заедно со Ваша колешка од БАС, издадовте две дела „Личен менаџмент“ и „Практикум

по личен менаџмент“, а во рамките на студиските програми на БАС одамна е воведен предметот Личен менаџмент. Што поточно претставува личен менаџмент, колку фокусирањето на личниот развој влијае врз современото менаџирање и каква е улогата на личниот менаџмент во водењето на фирмите, односно колку успешно некој може да менаџира компанија ако првично не се менаџира лично сам себеси? КАРАДАКОВ: Токму така, лани БАС ја прошири својата издавачка дејност со две вредни дела „Личен менаџмент“ и „Практикум по личен менаџмент“ чии автори сме јас и мојата колешка, проф. д-р Гордана Тасевска. Целта на овие дела е да ги поттикнеме читателите да размислуваат за себе, да умеат да ги контролираат своите мисли, чувства и постапки, да поставуваат јасни цели и да преземаат иницијатива за нивно остварување. Всушност, да станат менаџери на својот живот. Нешто на што секој поединец треба почесто да работи е личниот менаџмент. Личната организираност и грижата за личен развој претставува основа за успех, како во приватниот, така и во професионалниот живот. Личниот менаџмент овозможува да преземеме индивидуална контрола на сопствените одлуки и начини на однесување. Тој треба да биде основа за ефективно менаџирање на другите луѓе, групи, организации или општества. Неопходно е прво да се научиме да се менаџираме себеси, а потоа да ги менаџираме другите. Треба да се фокусираме да ги препознаеме сопствените сили, а преку тоа ќе ги осознаеме и своите можности што ќе создадат посебен личен вредносен систем. Содржините на овие дела претставуваат дел од предметната програма на предметот Личен менаџмент што е задолжителен дел од студиската програма по Бизнис менаџмент на прв циклус на студии на БАС. За БАС, учењето за личен менаџмент претставува многу важна вештина што е основа за личниот успех. Ретко некој досега во македонскиот образовен простор му посветил посебно внимание на ефективното Бизнис каталог 2022 143

ОБРАЗОВАНИЕ

Интервју со д-р Даниела Карадаков, професор на Бизнис академија Смилевски – БАС

EDUCATION

МАRILI: Last year, you and your colleague from BAS published two works “Personal Management” and “Practicum in Personal Management,” and the course Personal Management was introduced within the study programs of BAS a long time ago. What exactly is personal management, how much does focusing on personal development affect modern management and what is the role of personal management in running companies, i.e., how successful can someone be in managing a company if they do not initially manage themselves? КАRADAKOV: Yes, last year BAS expanded its publishing activity with two valuable works “Personal Management” and “Practicum in Personal Management” whose authors are me and my colleague, Prof. Gordana Tasevska, Ph.D. The purpose of these works is to encourage readers to think for themselves, to be able to control their thoughts, feelings and actions, set clear goals and take the initiative to achieve them. Basically, to become managers of their lives. Something that every individual should work on more often is personal management. Personal organisation and care for personal development are the basis for success, both in the private and professional life. Personal management allows us to take individual control of our own decisions and behaviour. It should be the basis for effectively managing other people, groups, organisations or societies. It is necessary to ﬁrst learn how to manage ourselves, and then to manage others. We need to focus on recognising our own strengths, and through that we will realise our capabilities that will create a special personal value system. The contents of these works are part of the Personal Management course program, a mandatory part of the study program in Business Management of the ﬁrst cycle of studies at BAS. For BAS, learning about personal management is a very important skill that is the basis of personal success. Few people in the Macedonian educational space have so far paid special attention to effective self-management. More and more often we learn how to manage others. Everything that is gained in the direction of personal management is usually intuitive, and improvement is made on the basis of mistakes and experience.That is why one of the founders of BAS, Prof. Cvetko Smilevski, Ph.D. introduced this course as a mandatory part of the study programs of BAS since its establishment.

Personal organisation and care for personal development are the basis for success, both in the private and professional life. Personal management allows us to take individual control of our own decisions and behaviour

себеменаџирање. Повеќе и почесто се учи како да ги менаџираме другите. Сѐ што се стекнува во насока на личниот менаџмент вообичаено е интуитивно, а подобрувањето се прави врз основа на грешките и искуството. Токму затоа, еден од основачите на БАС, проф. д-р Цветко Смилевски го воведе овој предмет како задолжителен дел од студиските програми на БАС уште од самото негово основање. МАРИЛИ: Колку имплементацијата на едукациите од областа на личниот менаџмент наоѓа примена во приватниот сектор, особено кај компаниите во чии управувачки структури има голем процент жени? КАРАДАКОВ: За да се свртиме кон квалитетно себеменаџирање, воопшто не е важно дали сме дел од приватниот или од јавниот сектор, дали сме припадници на женскиот или на машкиот пол. Важно е дека во иднина сѐ повеќе ќе се зголемува потребата за квалитетен личен менаџмент затоа што современиот начин на работа бара лична свесност во извршувањето на задачите, поголема проактивност, јасна одговорност и себеменаџирање на своето работно место. Токму затоа, менаџерите и лидерите треба да работат на зајакнување на овие компетенции - како кај себе, така и кај своите вработени. Едукацијата во оваа област ќе овозможи секој да се сврти кон себе и своите постапки со цел подобро да се осознае. Со помош на себерефлексијата ќе открие каде е, што прави и што треба да направи, односно каква интервенција за подобрување или промена треба да преземе. МАРИЛИ: Кои аспекти од личниот менаџмент се особено важни за менаџирање во услови на криза, како што е кризната состојба создадена од КОВИД-19? КАРАДАКОВ: Кризите се составен дел од современиот свет и голем двигател на промените. За сите нас беше неочекувана глобалната криза предизвикана од брзото ширење на вирусот КОВИД-19. Покрај тоа што организациите мораа инцидентно да менуваат стратегии за полесно справување со кризата, клучен сегмент во справувањето со неочекуваниот предизвик беше и приземноста и прифаќањето на промените од секој поединец во организацијата. Тоа значи дека личниот менаџмент во овој сегмент играше многу важна улога. Како се зголемуваат промените, така личниот менаџмент станува сѐ поважен. Бидејќи тешко е да се контролираат надворешните промени и влијанија, неопходно е да се фокусираме таму каде што можеме да влијаеме, а тоа е внатрешното опкружување и искористување на индивидуалните потенцијали. Пандемијата направи голема трансформација на односите меѓу луѓето и многу правила и протоколи го сменија начинот на живеење. Од аспект на личниот менаџмент важни се самодисциплината, самоконтролата, свесноста за сопствените и туѓите емоции, односно емпатијата, важно е

МАRILI:How much does the implementation of educations in the area of personal management find application in the private sector, especially in companies with a large percentage of women in their management structures? КАRADAKOV: To turn to quality self-management, it does not matter at all whether we are part of the private or public sector, whether we are female or male. It is important that in the future, the need for quality personal management will increase because the modern way of working requires personal awareness in performing tasks, greater proactivity, clear responsibility and selfmanagement of one’s workplace. That is why managers and leaders need to work on strengthening these competencies – both for themselves and their employees. Education in the field of personal management will allow everyone to turn to themselves and their actions in order to better understand themselves. With the help of self-reflection they will discover where they are, what they do and what they should do, i.e. what intervention for improvement or change they should take. МARILI: Which aspects of personal management are particularly important for crisis management, such as the crisis situation imposed by COVID-19? КАRADAKOV: Crises are an integral part of the modern world and a major driver of change. The global crisis caused by the rapid spread of the COVID-19 virus was unexpected for all of us. Although organisations had to incidentally change strategies to deal more easily with the crisis, a key segment in dealing with the unexpected challenge was the grounding and acceptance of change by each individual in the organisation. This means that personal management in this segment played a very important role. As change increases, personal management becomes more important. Because it is difficult to control external changes and influences, it is necessary to focus on where we can influence, and that is the internal environment and the use of individual potentials. The pandemic has made great transformation in human relations and many rules and protocols have changed the way of life. What is important from the aspect of personal management are self-discipline, self-control, awareness of one's own and other people's emotions (empathy), i.e. it is important to accept changes and take measures for easier and faster adaptation, it is important to control the stress caused by uncertainty and collective health, but it is also important to learn, i.e. to acquire new knowledge and skills to deal with “chaos.” Jack Welsh shared a clever thought "Control your destiny or someone else will control it for you!" МARILI: In what direction do you plan the future of your personal development? КАRADAKOV: For me, continuous investment in myself means progress, change, movement, success. I’m constantly trying to find a way to learn something new, something modern, useful and applicable above all. I’m active in many fields, follow innovations and actively participate in webinars, trainings, workshops in my field. At the same time, I modernise teaching contents, work on developing creative learning materials, explore new teaching methods and techniques in order to properly share my accumulated knowledge and experience. I am currently working on creating a new work in the field of human resource management, which will cover all modern functions and approaches in this field. This work introduces a great deal of reality from practice and I hope it will gain great usable value. For the future I have set for myself a lot of challenges, a part towards improvement, and a part towards sharing. It is important to create a space for learning and change, only then will we ensure a more secure and better future. n

Личната организираност и грижата за личен развој претставува основа за успех, како во приватниот, така и во професионалниот живот. Личниот менаџмент овозможува да преземеме индивидуална контрола врз сопствените одлуки и начини на однесување прифаќањето на промените и преземање мерки за полесно и побрзо адаптирање, важна е контролата на стресот што е предизвикан најчесто од неизвесноста, важна е грижата за сопственото и колективното здравје, но, исто така, важно е учењето, односно стекнувањето нови знаења и вештини за справување со „хаосот“. Џек Велш споделил умна мисла: „Контролирајте ја вашата судбина или некој друг ќе ја контролира место вас!“ МАРИЛИ: Во која насока ја планирате иднината на Вашиот личен развој? КАРАДАКОВ: За мене континуираното инвестирање во себе означува прогрес, промена, движење, успех. Се трудам постојано да најдам начин како да научам нешто ново, нешто современо, пред сѐ, корисно и применливо. Активна сум на повеќе полиња, следам иновации и активно учествувам на вебинари, обуки, работилници од мојата област. Паралелно осовременувам наставни содржини, работам на развивање на креативни материјали за учење, истражувам нови наставни методи и техники со цел моето акумулирано знаење и искуство соодветно да ги споделам. Моментално работам на креирање ново дело од областа на менаџментот на човечки ресурси во кое ќе бидат опфатени сите современи функции и пристапи од оваа област. Во ова дело се внесува голема реалност од практиката и се надевам дека ќе добие голема употреблива вредност. За во иднина пред себе имам поставено многу предизвици, дел во насока на усовршување, дел во насока на споделување. Важно е да си создадеме простор за учење и за промени, само така ќе си обезбедиме посигурна и подобра иднина. n

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with

Интервју со

Elena Antonovska,

Елена Антоновска,

the owner and General Manager of the Ars Lucida Personal and Professional Development Centre

сопственик и генерален менаџер на Центарот за личен и професионален развој „Арс Луцида“

the PandeMiC PiCture MakeS it CLear that

Caring For PeoPLe CoMeS FirSt од пандемиСката СЛика Станува јаСно дека

Грижата за човекот е на прво меСто >> The new brand will help

accentuate the holistic approach, new projects, campaigns and activities that will be even more comprehensive, deeper and well structured, while instilling more intimacy and trust in the processes we do, exclusivity in the approach and a higher level of professionalism

>> Новиот бренд ќе

помогне за потенцирање на холистичкиот пристап, нови проекти, кампањи и активности што ќе бидат уште посеопфатни, подлабоки и добро структурирани, а истовремено ќе внесат уште повеќе интимност и доверба во процесите што ги работиме, ексклузивност во пристапот и едно уште повисоко ниво на професионалност 146 Бизнис каталог 2022

MARILI: Which novelties can present the Ars Lucida brand, which has been practised as a concept for more than 15 years? What is the approach to individuals, and what to teams? ANTONOVSKA: In the past years, Ars Lucida has really become a recognisable brand when it comes to the personal and professional development. We are even prouder with the fact that it is becoming recognisable for the beautiful mixture of diverse methods and techniques, in both personal and professional development, which gets in importance and weight. The holistic approach to a man, a team or a company, which has been cherished in Ars Lucida since the beginning of the brand, remains our priority because that enables clients to make a deep and permanent change and understand development as a process that lasts constantly, through one’s whole life. In that regard, we will certainly keep this approach, though in other creative ways, such as new projects, campaigns, and activities, which will be even more comprehensive and deeper. We will present a new brand that will offer clients an individual approach in development, more opportunities, and dedicated, i.e. concrete work with them, irrespective if this is about individuals, teams or companies. At the same time, we are also creating activities by which we would like to instill even more intimacy and trust in processes we do, and especially exclusivity in the approach and an even higher level of professionalism. Certainly, let us not forget that we will also achieve greater engagement in the sphere of coaching, its afﬁrmation, information of the public, promotion and education of professional coaches.

МАРИЛИ: Со кои новини може да го претставиме брендот „Арс Луцида“ што како концепт се практикува повеќе од 15 години? Каков е пристапот кон индивидуите, а каков кон тимовите? АНТОНОВСКА: Во последните години „Арс Луцида“ навистина стана препознатлив бренд кога станува збор за личниот и за професионалниот развој. Но уште повеќе сме горди со фактот дека станува препознатлив по прекрасната мешавина на најразлични методи и техники, како на личниот, така и на професионалниот развој, кои добиваат во значење и во тежина. Холистичкиот пристап кон човекот, тимот или кон компанијата, кој во „Арс Луцида“ се негува од самите зачетоци на брендот останува наш приоритет бидејќи тоа им овозможува на клиентите да остварат длабока и трајна промена и да го разберат развојот како процес што трае постојано, низ целиот живот. Во таа смисла, секако дека ќе го задржиме овој пристап, но на други креативни начини, како што се нови проекти, кампањи и активности, кои ќе бидат уште посеопфатни и подлабоки. Ќе презентираме нов бренд што ќе им понуди на клиентите индивидуален пристап во развојот, повеќе можности и насочена, односно конкретна работа со нив, без оглед дали станува збор за индивидуи, тимови или за компании. Истовремено креираме и активности со кои би сакале да внесеме уште повеќе интимност и доверба во процесите што ги работиме, а особено ексклузивност во пристапот и едно уште повисоко ниво на професионалност. Секако, да не заборавиме дека ќе оствариме и поголем ангажман во сферата на коучингот, во негово афирмирање, информирање на јавноста, промовирање и едукација на професионални коучеви.

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Бизнис каталог 2022 147

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP MARILI: What situations/issues do you face most frequently in the work with clients? ANTONOVSKA:We face new circumstances and conditions of life that are generally limiting in any respect. The newly emerging situation contains both an opportunity and threat. The opportunities relate to development in any sense, and with us, development is less emphasized, unlike in the rest of the world. As a result of that, our work is currently characterised with cases that are the products of “threat,” stress and fear: anxiety, panic, paranoia, various psychological conditions, and physical demonstrations and severe health conditions, which are actually conditions that we most often see in clients. This points that danger from disruption of the inner and psychological condition is already serious, and people accept it as their reality. MARILI: Do you think that these situations/problems are a consequence of the pandemic? ANTONOVSKA: The pandemic only enabled a fertile basis for accentuating and manifesting these things. The roots of such a condition should be sought in the past and the personal and collective unpreparedness for an unpredictable course of life. At the same time, the lack of prevention shows its teeth now, at this time, when it is more than clear that timely and continuing care for oneself, for others, for the system is something that is constantly worked on and built. Without that, everybody of us goes to extremes, so the result is a global absence of health, transformation and development, and this is what we offer to clients as a possible option. The current pandemic picture makes it clear that caring for people comes ﬁrst. Life and business are reduced to people, or to people working with people. If people are not healthy, happy, motivated and productive, the picture of business will be adequate to that, and vice versa. All this also applies in the personal and professional regard, in individual and company terms. MARILI: What is your recommendation concerning how they will cope with challenges (mental, emotional, social, etc) arising from the crisis? ANTONOVSKA: Open up and request advice, leadership, conversation, help. At this point, there are so many opportunities, so I

МАРИЛИ: Со кои ситуации/проблеми најчесто се среќавате при работа со клиентите? АНТОНОВСКА: Соочени сме со нови околности и услови на животот што, генерално, се ограничувачки од секој аспект. Новонастанатата ситуација во себе содржи и можност, но и закана. Можностите се однесуваат на развој во секоја смисла, а кај нас развојот е помалку актуелен, за разлика од другиот дел од светот. Како резултат на тоа нашата работа моментално се одликува со случаите што се производ на „закана“, стрес и страв: анксиозност, паника, параноја, разни психолошки состојби, но и физички манифестации и тешки здравствени состојби, што всушност се и состојби со кои најчесто се соочуваме со клиентите. Тоа посочува дека опасноста од нарушување на внатрешната и на психолошката состојба е веќе сериозна, а луѓето ја прифаќаат како своја реалност. МАРИЛИ: Дали сметате дека овие ситуации/проблеми се последица на пандемијата? АНТОНОВСКА: Пандемијата само овозможи плодна основа за да се потенцираат и да се манифестираат овие нешта. Можеби корените на ваквата состојба треба да се бараат во минатото и во личната и колективната неподготвеност за непредвидливиот тек на животот. Истовремено, недостигот на превентива сега ги покажува своите заби, во овој период, кога е повеќе од јасно дека навремената и континуираната грижа за себе, за другите, за системот е нешто на што се работи постојано и што се гради. Без тоа секој од нас оди во екстреми, па резултатот е глобален недостиг на здравје, трансформација и развој, што ние им го нудиме на клиентите како можна опција. Од сегашната пандемиска слика станува јасно дека грижата за човекот е на прво место. И животот и бизнисот се сведуваат на луѓе или на луѓе што работат со луѓе. Ако луѓето не се здрави, среќни, мотивирани и продуктивни, сликата за бизнисот ќе биде адекватна, и обратно. Сето ова важи и во лична и во професионална смисла, индивидуално и компаниски гледано. МАРИЛИ: Ваша препорака како полесно да се справат со предизвиците (ментални, емоционални, социјални и сл.) што произлегуваат од кризата?

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО believe there is a solution for everybody. Besides, many other natural methods used in the world for decades are already available, and we have them at Ars Lucida. Combining methods has become normal, so the solutions about the conditions include a comprehensive approach to health, transformation and development. To come to the above, one really needs to see the things, open their mind for other creative solutions and want to enter deeply the problem. This situation points to us very successfully that superficial viewing, coping with and resolving the affairs is not a solution. The recommendation is to start from somewhere, with more humane, systemic, continuing and holistic way of treating life and business. MARILI: Besides the crisis with COVID-19, you managed to improve and become a professional certified coach of the International Coaching Federation. Tell us something more about that? ANTONOVSKA: Generally, I am oriented to opportunities. So, I used the opportunity and support that was given to me in this regard. I am especially thankful to Atria Group See Belgrade and Predrag Jovanovic, who encouraged me for this step and opened the door to me. My coaching career started in 2011 when I completed the first module of The Art & Science of Coaching Programme of Erickson Coaching International from Canada. Education on the theme coaching lasted for years, and thus, certification for professional coach was a logical course of events. Membership in the International Coaching Federation shows a high level of competencies, ethics, and professionalism because that is acquired with repeated testing of knowledge, a certain number of coaching hours, and other requirements and rules defined by the organisation. Thus, the organisation is behind its members, it promotes and supports them in business, and they are internationally available to clients at every corner of the world. Certainly, it is a great honour to be a part of such an international organisation with credibility, which we, as its members, also get and have probably earned with knowledge, work and integrity, especially that in Macedonia, I am still its only member and the only professional coach certified by it (ICF-PCC). MARILI: You are also the lecturer at Erickson Coaching International in Canada for the fourth module of The Art & Science of Coaching Programme. How did this cooperation occur? ANTONOVSKA: Cooperation was instigated again by Atria Group See Belgrade after the certification for ICF. It is already known that a part of my job is providing training in various areas. They believed that I was competent and prepared for such a step, they liked my style of lecturing and ability to convey knowledge in various topics, and at the same time, they needed

АНТОНОВСКА: Отворете се и побарајте совет, водство, разговор, помош. Во овој момент има толку многу можности, така што верувам дека има решение за секого. Освен тоа, веќе се достапни многу други, различни природни методи што во светот се користат со децении, а ние ги имаме во „Арс Луцида“. Комбинирањето методи стана нормално, така што решенијата за состојбите вклучуваат сеопфатен пристап кон здравјето, трансформацијата и кон развојот. А за да се дојде до горенаведеното, пред сè, потребно е реално да погледнеме кон нештата, да го отвориме својот ум за други, нови, креативни решенија и да посакаме да навлеземе подлабоко во проблематиката. Оваа ситуација многу успешно ни посочува дека површното гледање, справување и решавање на работите не е решение. Препораката е да се започне од некаде, со похуман, систематски, континуиран и холистички начин на третирање на животот и на бизнисот.

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

one more lecturer for the programme that has the Golden Quality Standard in the area of coaching. I have to emphasise that this cooperation is also supported by longyear cooperation and friendship with Predrag Jovanovic, which resulted in loyalty, trust, dedication that have a great part when engaging an associate. As with everything else, the process of additional training, preparation, mentorship was the same. And we are where we are, another step higher, where I wanted to be at the very first moment I met coaching because the first question when I went on the Module 1 to study for a coach was, “How one becomes a trainer, a good trainer?” MARILI: What are your plans for 2022? ANTONOVSKA: Plans are always great. Accentuating the holistic approach comes first, and then it is new projects, campaigns and activities that will be even more comprehensive, deeper and well structured, while instilling more intimacy and trust in processes we do, exclusivity in approach and a higher level of professionalism. The new brand that I mentioned at the beginning will help us in that. We decided to issue the Ognen Janeski’s second–first book next year. I am certain that we will expand the views globally, to some other markets, which is actually happening. We will put greater accent on coaching and training, as a world’s trend. And certainly, we will upgrade, further educate ourselves and progress. n

It is a great honour to be a part of the International Couching Federation, an organisation with credibility which we, as its members, receive and have probably earned with knowledge, work and integrity, especially that in Macedonia, I am still its only member and the only professional coach certiﬁed by it (ICF-PCC)

МАРИЛИ: И покрај кризата со КОВИД-19, Вие успеавте да се надградите и станавте професионален сертифициран коуч на Интернационалната коучинг федерација. Кажете ни нешто повеќе за ова? АНТОНОВСКА: Генерално, јас сум ориентирана кон можностите. Така што ја искористив можноста и поддршката што ми беше дадена во оваа смисла. Особено сум им благодарна на „Atria Group See Belgrade“ и на Предраг Јовановиќ, кои ме охрабрија на овој чекор и ми ја отворија вратата. Мојата коучинг кариера започна во 2011 година кога го завршив првиот модул од програмата „The Art & Science of Coaching“ на Erickson Coaching International од Канада. Едукацијата на тема „коучинг“ траеше долги години, со тоа што сертификацијата за професионален коуч беше логичен тек на нештата. Членството во Интернационалната коучинг федерација покажува високо ниво на компетенции, етичност и професионализам бидејќи тоа се стекнува со повторна проверка на знаењето, одреден број коучинг часови и други услови и правила одредени од организацијата. Со ова, организацијата стои зад своите членови, ги промовира и ги поддржува во бизнисот, а тие им се меѓународно достапни на клиенти од сите страни на светот. Секако дека е голема чест да се биде дел од една ваква меѓународна организација со кредибилитет, кој и ние, како нејзини членови, го добиваме и веројатно сме го заслужиле со знаење, работа и интегритет, а особено што во Македонија сè уште сум единствена членка и единствен „професионален сертифициран коуч“ од неа (ICF-PCC). МАРИЛИ: Вие сте и предавач на Erickson Coaching International од Канада на четвртиот модул на програмата „The Art & Science of Coaching“. Како се случи да ја реализирате оваа соработка? АНТОНОВСКА: Соработката беше повторно поттикната од „Atria Group See Belgrade“ по сертифицирањето за ICF. Веќе е познато дека дел од мојата работа е држењето обуки од различни области. Тие сметаа дека сум компетентна и подготвена за еден таков чекор, им се допадна мојот стил на предавање и способноста за пренесување знаење на различни теми, а истовремено им беше потребен уште еден предавач за програмата што има Златен стандард за квалитет од областа коучинг. Мора да истакнам дека оваа соработка, исто така, е поддржана од долгогодишната соработка и пријателство со Предраг Јовановиќ, од кои произлегоа и лојалност, доверба, посветеност, што игра голема улога при ангажирањето соработник. Како и сè друго, така и тоа беше процес на дополнителна обука, подготовки, менторство. И сега сме тука каде што сме, на уште едно скалило погоре и каде што сакав да бидам од првиот момент кога се сретнав со коучинг бидејќи првото прашање кога дојдов на Модул 1 за да учам за коуч беше: „Како се станува тренер, и тоа добар тренер?“. МАРИЛИ: Какви се Вашите планови за 2022 година? АНТОНОВСКА: Плановите секогаш се големи. Потенцирањето на холистичкиот пристап ни е во прв план, нови проекти, кампањи и активности, кои ќе бидат уште посеопфатни, подлабоки и добро структурирани, а истовремено ќе внесат уште повеќе интимност и доверба во процесите што ги работиме, ексклузивност во пристапот и едно уште повисоко ниво на професионализам. Во тоа ќе ни помогне и новиот бренд што го споменав на почетокот. Одлучивме следната година да ја издадеме и второ - првата книга со Огнен Јанески. Сигурна сум дека ќе ги прошириме видиците глобално, на некои други пазари, што впрочем веќе и се случува. Поголем акцент ќе ставиме на коучинг и тренинг, како светски тренд. И, секако, ќе се надградуваме, дообразуваме и напредуваме. n

Голема чест е да се биде дел од Интернационалната коучинг федерација, организација со кредибилитет, кој и ние, како нејзини членови, го добиваме и веројатно сме го заслужиле со знаење, работа и интегритет, особено што во Македонија сè уште сум единствена членка и единствен „професионален сертифициран коуч“ од неа (ICF-PCC)

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with Dr. Daniela Dabeska and Ana Marija Dabeska Owners and Managers of Residence Dabeski - Lux and Residence Dabeski Nursing Homes

heaLth ServiCeS are PriMarY at reSidenCe

daBeSki nurSing hoMeS Residence Dabeski – Lux started operation during the pandemic. The addition LUX was given because of the studio-type accommodation that includes a bedroom, living room, bathroom, fully equipped kitchen and it is an ideal unit for accommodation of married couples. MARILI: What does it mean to manage a private institution for the care of the elderly, what are the needs for such homes and what preconditions should be met to open such a facility? D.DABESKA: Managing an elderly care facility is an extremely difficult and responsible job. I say this from the perspective that people who decided to live in our institution, in fact, gave us their trust and we should fully justify that. Although this type of institutions belong to the part of social activity, specifically Residence Dabeski, I can freely say that health services are primary. This was imposed because, unlike the developed societies where the largest percentage of users are accommodated due to their social needs, unfortunately, in our country, people with poor health are mostly accommodated in nursing homes. I say unfortunately, because institutions of this type really have a lot to offer. Nevertheless, unlike a decade ago when there were really big stereotypes and prejudice, today that stigma is reduced among users and their closest ones, but still, much work needs to be done to raise public awareness regarding this issue. As for the preconditions for opening such an institution, unlike previous years when any facility could be turned into an institution of this kind, now, fortunately, legal amendments made by the Ministry of Labour and Social Policy have imposed standards for this type of institutions that oblige provision of technical characteristics, the number and categories of the staff, etc. All standards allow users to be safe and satisfied. 152 Бизнис каталог 2022

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Интервју со Даниела Дабеска и Ана Марија Дабеска, сопственици и менаџери на домовите за грижа за возрасни лица „Резиденција Дабески - Лукс“ и „Резиденција Дабески“

во домовите за Грижа за возраСни Лица

„резиденција дабеСки“ здравСтвените уСЛуГи Се примарни МАРИЛИ: Што значи да се менаџира приватна установа за грижа за стари лица, колкави се потребите за вакви домови и кои предуслови треба да се исполнат за да се отворат вакви објекти? Д.ДАБЕСКА: Менаџирањето со установа за грижа на возрасни лица претставува исклучително тешка и одговорна работа. Ова го велам од аспект дека луѓето што одлучиле да живеат во нашата установа, всушност, ни ја дале нивната доверба и тоа треба да биде целосно оправдано од наша страна. Иако ваков тип установи спаѓаат во делот на социјална дејност, конкретно за „Резиденција Дабески“ слободно може да кажам дека здравствените услуги се примарни. Тоа се наметна бидејќи, за разлика од развиените општества каде што најголем процент од корисниците се сместуваат поради потребите од социјален аспект, во нашата држава, за жал, претежно се сместуваат луѓе чија здравствена состојба е лоша. Велам за жал, бидејќи ваквиот тип установи навистина имаат многу да понудат. Сепак, за разлика од пред една деценија кога имаше навистина големи стереотипи и предрасуди, денес таа стигма е намалена како кај корисниците, така и кај нивните најблиски, но, сепак, треба многу да се работи и на подигнувањето на јавната свест во однос на ова прашање. Што се однесува до предусловите за отворање ваква установа, за разлика од претходните години кога каков било објект можеше да се претвори во установа, сега, за среќа, со законските измени што ги направи Министерството за труд и социјална политика постојат стандарди за ваков тип установи што обврзуваат да бидат обезбедени технички карактеристики, број и категории персонал и слично. Сите стандарди овозможуваат корисниците да бидат безбедни и задоволни. МАРИЛИ: По една деценија успешно работење го отворивте вториот објект „Резиденција Дабески - Лукс“ со кој менаџирате. Кои стандарди ги исполнува и зошто го носи епитетот „лукс“?

„Резиденција Дабески - Лукс“ започна со работа за време на пандемијата. Додавката ЛУКС ja доби поради апартманското сместување во кое има спална соба, дневен престој, бања, целосно опремена кујна и тоа претставува идеална единица за сместување брачни парови Бизнис каталог 2022 153

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Развојот го насочувам кон еден вид здравствен туризам каде што нашата установа спаѓа под трета категорија постари и инвалидски туристи (долгорочни социјални услуги за геријатриски третмани или објекти за рехабилитација во природни области)

MARILI: After a decade of successful operation, you have opened the second facility, Residence Dabeski - Lux that you manage. What standards does it meet and why does it have the addition “Lux”? D.DABESKA: Residence Dabeski – Lux started operation during the pandemic. Of course, given the whole situation at that time, the risk was great, but because the whole concept and method of work was transferred from the institution in Sopishte, it made it easier for us to start the institution. This institution, as well as Residence Dabeski in Sopishte, has all the standards provided by law, but we are also fully compliant with all European standards.

Д.ДАБЕСКА: „Резиденција Дабески Лукс“ започна со работа за време на пандемијата. Секако, со оглед на целата тогашна ситуација ризикот беше голем, но бидејќи целиот концепт и метод на работа беше пренесен од установата во Сопиште, ни олесни во стартувањето на установата. И оваа установа, како и „Резиденција Дабески“ во Сопиште, ги поседува сите стандарди предвидени со закон, но, исто така, целосно сме усогласени и со сите европски стандарди. Додавката ЛУКС е поради апартманското сместување во кое има спална соба, дневен престој, бања, целосно опремена кујна и тоа претставува идеална единица за сместување брачни парови. МАРИЛИ: Вие сте активист за правата на жените. Во кои домашни и интернационални проекти за заштита на женските права сте работеле?

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

The LUX addition is due to the studiolike accommodation, which has a bedroom, living room, bathroom, fully equipped kitchen and it is an ideal unit for accommodating married couples. MARILI: You are a women's rights activist. Which domestic and international projects for protection of women's rights have you worked on? D.DABESKA: I am the President of the Macedonian Women's Rights Centre – SHELTER CENTRE Association. I became active in 1999 when a number of programs were implemented at the local level, such as free legal aid, women's economic development, campaigns against violence against women, but the biggest success was the opening of the first Shelter Centre in Macedonia in 2001. In recent years we have been regionally networked and we are the founders of the Balkan Women's Association, along with organisations from Kosovo, Serbia, Montenegro, Albania and Bosnia. The aim of this association is to promote women's rights in the region. MARILI: You are a part of the family business for care of the elderly and you independently manage Residence Dabeski in Sopishte. How did the affinity for this job develop and what are your qualifications? А.М.DABESKA: The affinity for this work developed as I realised that the help and care we can give to the elderly is of great importance to them and to society as a whole. This kind of work fulfills me mostly because of the feelings and love and all the emotions that elderly evoke in me, like developing greater altruism and empathy. I can say with certainty that every being has come to this world with some purpose of their own and, frankly, the education they have completed is not always the right thing to aim for. Starting from me, my education is in a completely different direction from my desire and affinity for this job. Anyone can be successful at work and stand out only if they really want it. In addition to the above, the key qualifications I possess are my commitment to work, improving and facilitating the lives of the elderly, meeting their needs and, most importantly, love and respect I am able to give them. MARILI: Residence Dabeski is outside the city, in an environment close to nature and in fresh air. What does the facility offer and what is the interest in staying in such conditions?

Д.ДАБЕСКА: Јас сум претседателка на здружението „Македонски центар за женски права - ШЕЛТЕР ЦЕНТАР“. Мојот активизам започна во 1999 година, беа реализирани голем број програми на локално ниво, како што се, на пример, бесплатна правна помош, женски економски развој, кампањи против насилство над жените, но најголем успех беше отворањето на првиот Шелтер центар во Македонија во 2001 година. Последниве години сме регионално вмрежени и основач сме на Балканската женска асоцијација, заедно со организации од Косово, Србија, Црна Гора, Албанија и Босна. Целта на оваа асоцијација е унапредување на женските права во регионот. МАРИЛИ: Вие сте дел од семејниот бизнис за грижа за стари лица и самостојно менаџирате со домот „Резиденција Дабески“ во Сопиште. Како се разви афинитетот кон оваа работа и кои се Вашите квалификации? А.М.ДАБЕСКА: Афинитетот кон оваа работа се разви со тоа што сфатив дека помошта и негата што можеме да им ја дадеме на возрасните лица е од големо значење за нив и наедно за целото општество. Овој вид работа ме исполнува најмногу поради чувствата и љубовта и сите емоции што ги будат возрасните луѓе во мене, како развивањето поголем алтруизам и емпатија. Со сигурност можам да кажам дека секое битие е дојдено на овој свет со некаква сопствена цел и, искрено, образованието што го има завршено не е секогаш вистинското нешто кон кое треба да цели. Почнувајќи од мене, моето образование е целосно во друг правец од мојата желба и афинитет кон оваа работа. Секој човек може да има успех во работата и да се истакне само доколку навистина ја сака. Заклучно со претходно наведеното, клучните квалификации што ги поседувам се мојата посветеност на работата, подобрување и олеснување на животот на лицата во трета доба, исполнување на нивните потреби и, најважно, љубовта и почитта што сум способна да им ја дадам. Бизнис каталог 2022 155

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

I direct the development towards a kind of health tourism where our institution falls into the third category – elderly and disabled tourists (long-term social services for geriatric treatments or rehabilitation facilities in natural areas). А.М.DABESKA: Our facility for care of the elderly is located at the foot of Vodno, in a place that abounds in fresh and clean air suitable for walks in nature, for doing various physical activities in nature, and at the same time it is suitable for the health and peace of mind of the people staying with us. The facility has two separate departments, a department for active users and a department for users with a disordered psychological state (dementia). The total capacity of the facility is intended for 45 people. Regarding the interior, Residence Dabeski has double rooms, toilets (located next to the rooms for the safety and security of users), one living room in both departments for daily social activities, one room intended for morgue, one elevator that covers three the ﬂoors and is intended for bringing medical aids and medical beds. The building has four ramps, two of which are for entering the yard and two for entering the inside of the building. We have a large yard designed to meet different needs of users such as a part for physical activities, a part for social activities, a part for relaxation, and a part for users who want to engage in agriculture. Interest in this type of stay is starting to increase compared to previous years. The greatest interest is due to the 24-hour medical and social assistance we provide and, in addition, due to physiotherapy, kinesitherapy and therapy such as electrotherapy and acupuncture. MARILI: As a young person, how much do you apply innovations in this type of business and where do you see the vision for future development? А.М.DABESKA: Every business needs constant monitoring of innovations and constant changes if necessary. My personal experience shows that age is not as important as constant commitment, determination, continuous education, motivation, readiness to accept various criticisms and constant monitoring of everything around us. I believe that the development of a business depends on the management, the pace of work, employees and consumers. So, I direct the development of our institution towards a kind of health tourism. Health tourism can be deﬁned as the need of the individual 156 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: „Резиденција Дабески“ е надвор од градот во средина поблиску до природата и со чист воздух. Со што располага објектот и колкав е интересот за престој во вакви услови? А.М.ДАБЕСКА: Нашиот објект за грижа за возрасни лица се наоѓа во подножјето на Водно, на место што изобилува со свеж и чист воздух што е погоден за прошетки во природа, за спроведување разни физички активности во природа, а наедно е погоден за здравјето и душевниот мир на лицата што престојуваат кај нас. Објектот располага со два посебни оддела, оддел за активни корисници и оддел за корисници со нарушена психолошка состојба (деменција). Целокупниот капацитет на објектот е наменет за 45 лица. Во однос на внатрешниот ентериер „Резиденција Дабески“ располага со двокреветни соби, тоалети (што се наоѓаат веднаш до собите за престој заради сигурноста и безбедноста на корисниците), по една дневна просторија во двата оддела за секојдневни социјални активности, една просторија наменета за морга, еден лифт што ги опфаќа трите ката и наменет е за внесување и на медицински помагала и медицински кревети. Објектот располага со четири рампи од кои две се за влез во дворот, а две за влез во внатрешноста на објектот. Располагаме со голем двор наменет за задоволување на различните потреби на корисниците, дел за извршување физикални дејности, дел за социјални активности, дел за релаксација и дел за корисници што сакаат да се занимаваат со земјоделие. Интересот за ваков вид престој почнува да се зголемува за разлика од претходните години. Најголемата заинтересираност е поради 24-часовната медицинска и социјална асистенција што ја даваме и, дополнително, поради физиотерапијата, кинезитерапијата и терапијата како електротерапија и акупунктура. МАРИЛИ: Како млада личност, колку ги применувате новините во овој вид бизнис и каде ја гледате визијата за иден развој? А.М.ДАБЕСКА: За секој бизнис е потребно постојано следење на новините и постојани промени доколку има потреба. Моето лично искуство покажува дека возраста не е толку битна колку што се битни постојаната посветеност, решителноста, континуираната едукација, мотивацијата, подготвеноста за прифаќање разни критики и постојаното следење на сѐ околу нас. Сметам дека развојот на еден бизнис зависи од менаџирањето, темпото на работа, вработените и од потрошувачите. Значи, развојот на нашата установа го насочувам кон еден вид здравствен туризам. Здравствениот туризам може да го дефинираме како потреба на поединецот за здравствено, физичко и психичко закрепнување, истовремено задоволување на ту-

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

for health, physical and mental recovery, while meeting the needs of tourism. Health tourism is not limited to hospitals. It is a term that can be used for any institution that offers medical treatment and therapies as mentioned above. Travelling abroad to perform certain diagnostic and therapeutic procedures has been around for a long time, but in the last decade health tourism has been recognised as a separate branch of the economy that can bring signiﬁcant proﬁts. As we know, medical tourism is divided into three main categories and this type of development of our institution falls into the third category – elderly and disabled tourists (long-term social services for geriatric treatments or rehabilitation facilities in natural areas). n ристичките потреби. Здравствениот туризам не е ограничен само на болниците. Тоа е термин што може да се користи за секоја институција што нуди медицински третмани и терапии како претходно споменатите. Патувањето во странство за остварување на одредени дијагностички и терапевтски процедури постои одамна, но во последната деценија здравствениот туризам се препознава како посебна гранка во економијата што може да донесе значителна добивка. Како што знаеме, медицинскиот туризам е поделен на три главни категории и овој вид развој на нашата установа спаѓа под трета категорија - постари и инвалидски туристи (долгорочни социјални услуги за геријатриски третмани или објекти за рехабилитација во природните области). n

Бизнис каталог 2022 157

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

Interview with Tatjana Uzunova Georgievska, General Manager of 3D – Project Studio – Skopje

everYone Can Be SuCCeSSFuL But FirSt You need to Be a good

Manager oF Your oWn LiFe 3D – Project Studio is currently the only production company in Macedonia that owns its own reporting vehicle equipped with Full HD video and audio equipment that, in addition to live broadcast, also oﬀers postproduction or a ﬁnal product that can be rebroadcast immediately aer the end of the transmission

MARILI: 3D - Project Studio is one of the oldest production companies in our country with almost three decades of successful operation. Could you tell us something about the beginning? UZUNOVA GEORGIEVSKA: In these conditions, now (or today), when I look 28 years back, the beginning of 3D – Project Studio seems to me as if being a scene from a sci-ﬁ movie. It was only a few years after the independence of Macedonia, a period when there was a business climate that gave everybody an opportunity to open a company and start their own business. During this period, in 1993, two friends (Milcho (19) and Mile (20)), the members of the M&M techno group, were forced to improvise a small production studio to be able to produce music videos for their songs in 2D animation, which was a real trend and novelty at that time. Creative, original and with a lot of enthusiasm, they created something new, video animations and computer virtual scenes that attracted the attention of several private companies, and especially the television companies, which, in turn, recognised this type of production as their 158 Бизнис каталог 2022

corporate identity. A year later, in 1994, a need to establish the 3D – Project Studio arose, and the only three employees were in fact both the founders and partners in our small business, unaware that all this would grow into a serious business. 2D animation, and later 3D animation became our author’s signature on many announcements, jingles of television companies such as MTM, Sitel, Kanal 5, and also on many music videos, commercial announcements, commercials etc. After 17 years of partnership, 3D has continued its continuity with two founders. MARILI: How important are quality, creativity and principle for the survival of such a business? UZUNOVA GEORGIEVSKA: In order to be sustainable and survive in this sector, many factors are important, and the most important thing is to have a vision and know how to recognise the future in this industry. Creativity and quality are the basic features that you need to possess and upgrade in every segment: educated and young

Интервју со

Татјана Узунова Георгиевска, генерален менаџер на „3Д - Проект студио“ - Скопје

Секој може да биде уСпешен, но прво треба да биде

добар менаџер на СопСтвениот живот

МАРИЛИ: „3Д - Проект студио“ е една од најстарите продукциски куќи во нашата земја со речиси тридецениско успешно работење. Кажете ни нешто за почетоците! УЗУНОВА ГЕОРГИЕВСКА: Во овие услови, сега, кога ќе се навратам ретроспективно 28 години наназад, почетоците на „3Д - Проект студио“ ми изгледаат како сцена од некој научно-фантастичен филм. Тоа беше период само неколку години по осамостојувањето и независноста на Македонија, кога владееше бизнис-клима што секому му даде можност да отвори фирма и да почне сопствен бизнис. Во овој период, во 1993 година, двајца пријатели Милчо и Миле, членови на техно-групата М&M, беа принудени да импровизираат мало продукциско студио за да можат да ги продуцираат спотовите за своите музички нумери во анимацијата 2Д што во тоа време беше вистински тренд и новитет. Креативни, оригинални и со многу ентузијазам создадоа нешто ново. Видеоанимациите и компјутерските виртуелни сцени го привлекоа вниманието на приватните компании, а телевизиските куќи овој тип продукција го препознаа за свој коорпоративен идентитет. И по една година, во 1994 година, несвесно дека сѐ ова ќе прерасне во сериозен бизнис, се наметна потребата од основање на „3Д - Проект студио“, со само тројца вработени што, всушност, бевме и основачи и партнери во нашиот мал бизнис. Анимацијата 2Д, а подоцна и 3Д стана наш авторски потпис на многу најавни шпици, џинглови на телевизиските куќи како МТМ, Сител, Канал 5, но и на многу музички спотови, комерцијални објави, реклами и сл. По 17 години партнерство, 3Д го продолжи својот континуитет со двајца основачи. МАРИЛИ: Колку квалитетот, креативноста и принципиелноста се важни за опстанок на ваков бизнис?

Во моментов „3Д Проект студио“ е единствена продукциска куќа во Македонија што поседува сопствено репортажно возило опремено со Full HD видео и аудиоопрема што, покрај преносот во живо, истовремено нуди и постпродукција или финален производ што може да се реемитува веднаш по завршувањето на преносот

BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP

УЗУНОВА ГЕОРГИЕВСКА: За да бидете одржливи и да опстанете во овој сектор важни се многу фактори, а најважно од сè е да имате визија и да знаете да ја препознаете иднината на оваа индустрија. Креативноста и квалитетот се основни обележја што треба да ги поседувате и да ги надградувате во секој сегмент: образован и млад кадар, следење нови трендови и техники, истражување на пазарот (публиката) и, секако, квалитетот на опремата со која располагате. Филмската индустрија е скап „бизнис“. Технологијата се развива со многу брзо темпо што мора да го следите постојано, да инвестирате и да се приспособувате на последните трендови бидејќи секогаш крајниот производ и неговиот квалитет зависат од нив.

Success is not your going abroad and starting from something that does not fulﬁll you only for “some” future. Success is your coping with all the challenges here, at home, and creating a future in the business in which you want to succeed.

staff, following new trends and techniques, market (audience) research and, certainly, quality of the equipment you have. The ﬁlm industry is an expensive business. Technology is evolving at a very fast pace that you must constantly follow, invest and adapt to the latest trends because the end product and its quality always depend on them. MARILI: What kind of projects have been worked on over the years in 3D – Project Studio, in which direction have you developed the activity in the recent period and what are the plans for the future? UZUNOVA GEORGIEVSKA: In its three decades of existence, “3D” has done a lot – from commercials for domestic and foreign clients, music videos, many TV entertainment shows and TV shows (Sitelova kujna, Sakam da gotvam, Vo svetot na tehnologijata, Moeto mileniche, Kasting Talent Show...), information-debate shows (EU 160 Бизнис каталог 2022

МАРИЛИ: Каков вид проекти низ годиниве се работеа во „3Д Проект студио“, во која насока ја развивате дејноста во последниов период и кои се плановите за во иднина? УЗУНОВА ГЕОРГИЕВСКА: Во своето тридецениско постоење „3Д“ има сработено многу - од рекламни и комерцијални спотови за домашни и за странски клиенти, музички спотови, многу телевизиски забавни емисии и ТВ-шоуа (Сителова кујна, Сакам да готвам, Во светот на технолијата, Мое милениче, Кастинг Талент Шоу...), информативно-дебатни емисии (ЕУ Караван низ Македонија, ЕУ Караван во новите земји членки на ЕУ, емисија за млади „Моја Сторија“, Мој доктор и др.), играни серии (Тврдокорни - три сезони, ТВ БОКС, Историја на македонската забавна и народна музика...), квизови („60 секунди“, „Квиз на знаење 20 секунди“ сезона 1 и сезона 2 што во моментов е присутна во етерот) и многу други телевизиски и играно-документарни емисии. Но она што го препознавме уште пред неколку години како добра инвестиција на нашите простори и во регионот е „live production“ - пренос/продукција на настани во живо. Па, така, во моментов сме единствена продукциска куќа во Македонија што поседува сопствено репортажно возило опремено со Full HD видео и аудиоопрема што, покрај преносот во живо, истовремено нуди и постпродукција или финален производ што може да се реемитува веднаш по завршувањето на преносот. Моментално овие услуги се максимално искористени за потребите на сите спортски натпревари што се одржуваат во нашата земја и во регионот, но и за музички концерти, политички кампањи и митинзи, културни и други настани што имаат потреба од ваков тип програма. МАРИЛИ: Што е решавачко за да напредува жената во кариерата? УЗУНОВА ГЕОРГИЕВСКА: Секоја жена е успешна и може да биде успешна, но, пред сѐ, треба да бидеш добар менаџер на сопствениот живот. Да бидеш свесен за своите реални квалитети, за можностите, за границите до кои реално може да одиш и идеалите што реално можеш да ги оствариш, а истовремено и паметно да ризикуваш. Кај нас во едни препознатливи услови на лоша бизнис-клима (барем во последнава деценија), нефункционален општествен систем, несигурност, младата популација како тука повеќе да не гледа светла точка или иднина. Мој совет е: не е успех да заминеш во

Caravan niz Makedonija, EU Caravan vo novite zemji chlenki na EU, youth show Moja Storija, Moj Doktor, etc.), feature series (Tvrdokorni – three seasons, TV BOX, Istorija na Makedonskata pop i folk muzika...), quizzes (“60 sekundi”, “Kviz na znaenje 20 sekundi” season 1 and season 2 that is currently on air) and many other television and feature-documentary shows. But what we recognised a few years ago as good investment in our area and in the region is “live production” – transmission/production of live events. So, at the moment we are the only production company in Macedonia that owns its own reporting vehicle equipped with Full HD video and audio equipment that, in addition to live broadcast, also offers post-production or a final product that can be rebroadcast immediately after the end of the transmission. Currently, these services are used to the maximum for the needs of all sports competitions taking place in our country and in the region, but also for music concerts, political campaigns and rallies, cultural and other events that need this type of program. MARILI: What is crucial for a woman to advance in her career? UZUNOVA GEORGIEVSKA: Every woman is successful and can be successful, but above all, you need to be a good manager of your own life. You should be aware of your real qualities, of abilities, limits you can realistically reach and ideals you can realistically achieve, and at the same time you should take smart risks. In our country, in recognisable conditions of a bad business climate (at least in the last decade), a dysfunctional social system, insecurity, the young population seems to no longer see a bright spot or future. My advice is: success is your coping with all the challenges here, at home, and creating a future in the business in which you want to succeed. Any idea can become a reality, you just need to get out of the “pattern” and the usual standards and set your own goals, and we women, of course, can do that. We should just be brave! MARILI: What does it mean to be a successful woman manager, how do you balance personal responsibilities with professional engagements, given that you are a wife and mother? Do you have time for relaxation and how do you fulfill it? UZUNOVA GEORGIEVSKA: As I said before, first you need to be a good manager of your own life. There is time for everything, professional engagements should not disrupt family responsibilities or affect other activities, being with friends, sports activities, travel ... but this is not always the case. Honestly, I balance the things, sometimes work responsibilities prevail, sometimes family responsibilities, and there are times when I dedicate a part of my time to myself. It is important to feel fulfilled and happy and to convey this feeling to those around you. n

странство и да почнеш од нешто што не те исполнува само за „некоја“ иднина, успех е тука, дома, да се избориш со сите предизвици и да создадеш иднина во професијата во која сакаш да се оствариш. Секоја идеја може да стане реалност, потребно е само да излезеш од „шаблонот“ и вообичаените стандарди и да поставиш свои пред сам себе, а ние жените, секако, можеме така. Само храбро! МАРИЛИ: Што значи да се биде успешна жена менаџер, како ги усогласувате приватните обврски со професионалните ангажмани, со оглед дека сте сопруга и мајка? Дали имате време за релаксација и како го исполнувате? УЗУНОВА ГЕОРГИЕВСКА: Како што кажав и претходно, прво треба да си добар менаџер на сопствениот живот. За сè има време, професионалните ангажмани не треба да ги нарушат семејните обврски ниту, пак, да влијаат врз другите активности, дружењето со пријателите, спортските активности, патувањата... но не е секогаш така. Искрено, јас балансирам, некогаш преовладуваат работните обврски, некогаш семејните, а има и периоди кога дел од времето си го посветувам себеси. Важно е да се чувствуваш исполнета и среќна и оваа состојба да им ја пренесеш на оние околу тебе. n

БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО

Не е успех да заминеш во странство и да почнеш од нешто што не те исполнува само за „некоја“ иднина. Успех е тука, дома, да се избориш со сите предизвици и да создадеш иднина во бизнисот во кој сакаш да се оствариш

Strategy trategy

• ØïëïõΏñóΏ òΏΓðΐõïóë ΔõΓΏõΐëïΜΏ • Дигитална маркетинг стратегија

Marketing keting ŵ ÛóõΐëΓïΓΏó ìïëïõΏñΐó òΏΓðΐõïóë ôΓïΔõΏô • Интегриран дигиталенMar маркетинг пристап • Сопствена платформа наchannels повеќе од 60 ŵ ΌΒôΔõêΐóΏ ôñΏõöΒΓòΏ óΏ ôΒêΐΝΐ Βì

ŵ ΊñΏóïΓΏĄΐ ï ïîêΓùΕêΏĄΐ ìïëïõΏñóï ðΏòôΏĄï • Планирање и извршување дигитални кампањи

Google

ΊΏðΐõ Пакет 1 Impressions essions ΈΑóΐĆïΔΐĄΑ óΐ öΑΝΕéΖð öΐó ΕõΔΐóΐ на фејсбук фан страна AdWords A dWМенаџирање ords Impr ΑêΔΐ 100 евра Clicks

Bannerss Banner

òΏðΐìΒóΔðï ΔΏΜõΒêï /IIT%R)]I QO македонски сајтови KeepAnEye.mk

Goal

Keep an Eye

YouTube Facebook

ŵ ßΐóõΓΏñïîïΓΏó òΐóΏĆòΐóõ óΏ ôΓΐòïΕò ïòïĆ • Централизиран менаџмент на премиум имиџ ðΏòôΏĄï óΏ Δïõΐ òΏðΐìΒóΔðï ΔΏΜõΒêï кампањи на сите македонски сајтови ŵ ÛòïĆ ðΏòôΏĄï óΏ +SSKPI (MWTPE] 2IX[SVO • Имиџ кампањи на Google Display Network ŵ =SY8YFI êïìΐΒ ΓΐðñΏòï • YouTube видео реклами

• AdWords search кампањи ŵ %H;SVHW WIEVGL ðΏòôΏĄï

ΊΏðΐõ Пакет 2 ΈΑóΐĆïΔΐĄΑ óΐ öΑΝΕéΖð öΐó ΕõΔΐóΐ Менаџирање на фејсбук фан страна ðñïðΓêï óΐ OIITERI]I QO 600 кликови на keepaneye.mk ΑêΔΐ 200 евра

Metrics Metr ics

ΊΏðΐõ Пакет 3 Budget Media S Solutions olutions Менаџирање на фејсбук фан страна • Менаџмент на Фејсбук фан страници ŵ ·ΐóΏĆòΐóõ óΏ ÞΐΜΔéΕð öΏó ΔõΓΏóï÷ï

• Пласирање, таргетирање и мерење на дигитални ŵ ΊñΏΔïΓΏĄΐ õΏΓëΐõïΓΏĄΐ ï òΐΓΐĄΐ óΏ ìïëïõΏñóï ðΏòôΏĄï ΔΒ ΏñΏõðïõΐ óΏ ΄ΐòïΕΔ кампањи со алатките на Гемиус

ΈΑóΐĆïΔΐĄΑ óΐ öΑΝΕéΖð öΐó ΕõΔΐóΐ ðñïðΓêï óΐ OIITERI]I QO 600 кликови на keepaneye.mk ΋ΓêΑΞΑ Γì ïòôΔΑΕïï óΐ +(2 Повеќе од 100,000 импресии на GDN ΑêΔΐ

• Организатори на манифестацијата Сајт на ŵ ΉΓëΏóïîΏõΒΓï óΏ òΏóïöΐΔõΏ÷ïΜΏõΏ ΌΏΜõ óΏ ëΒìïóΏõΏ êΒ ·ΏðΐìΒóïΜΏ Βì ëΒìïóΏ годината во Македонија од 2010 годинаL Link ink

L Landing anding Strategy trategy Goal Budget

P Pages ages

300 евра

Keep an Eye A ctions Actions

Mar Marketing keting channels

C odes Impr Codes essions AdWords Google A dW ords Impressions Offer Special Offers Budget Clicks Bannerss Banner Optimization Op

YouT ouTube ube YouTube C Content ontent Facebook

Media S Solutions olutions

Management Metrics Metr ics

Link L ink

L Landing anding P Pages ages

Actions A ctions Codes C odes Special Offers Offers

Budget

O Optimization ptimization

C Content ontent Management

Full service digital marketing agency www.mediasolutions.mk email: marketing@mediasolutions.mk, mob. 078 237 763

FASHION

OG Fashion Studio of Olgica Gjorgieva, Fashion Designer

BuiLding a Brand iS MuCh More than a LaBeL

164 Бизнис каталог 2022

s the owner and fashion designer I have implemented a number of home and international projects over the past years. I come from artisan families that are a good basis for such a creative business. The main activity is creating fashion and style. Most of the time we are focused on private orders by customers, for all kinds of occasions. Everyday clothes, heavy apparel, sportswear, clothes intended for festivities, such as formal clothes, wedding dresses, etc., children's clothing, designed bags. Every year we introduce a new product that enriches our fashion story. Also, in our studio you can find ready-made pieces of clothing that are a part of my seasonal collections. Apart from the fashion design as a form of creation, another branch has been a part of my activity as a fashion designer since 2018 – costume design. The first project was the costume design for the ballet performance “Electra” in Greece, and it was followed by an offer from Austria for the costume design for the ballet performance “Amadeus”, and my last project, which premiered in September 2021, was the ballet performance “Come Waltz With Me” with the Slovenian Opera and Ballet. Art does not have limits and that is the beauty of it. Creativity is limitless and opens up many possibilities for connecting multiple stories in one. Every experience, every new project is creating value for the product itself and the business that is in the service of the customer. The goal is for the customer to feel special and happy to have your product. There is no better reward for an artist and business owner who works with dedication and a lot of love. After 15 years of work, I can easily say that I have reinforced my position on the Macedonian fashion scene and have managed over the years to build a brand and a recognizable style that distinguishes me as a designer. Through all these years of active work and creation as a fashion designer my focus was on creating value. The story, the customer and their needs have always been in the first place. Building a brand is much more than a label. It's a story, a message, a lifestyle, energy, emotion, and customers feel it. Nowadays we are open to huge markets, the offer is great, and what sets you apart from others is the story you tell and sell and the question of why you do it. In the coming period I will dedicate myself to my customers. What follows is an addition to the line of handbags with new original models, work on private orders, new fashion collaboration projects that I have yet to talk about, and I am waiting for the confirmation of new projects related to costume design.

Градењето бренд е мноГу повеќе од етикета ако сопственик и моден дизајнер имам реализирано многу домашни и интернационални проекти во текот на изминатите години. Потекнувам од занаетчиски фамилии што претставуваат добра основа за еден ваков креативен бизнис. Главна дејност е креирање и создавање мода и стил. Во голем дел од времето сме фокусирани на приватни нарачки од клиенти, за секакви пригоди. Секојдневна облека, тешка конфекција, спортска облека, облека наменета за свечености, како што се свечени тоалети, венчаници и слично, детска облека, дизајнирани чанти. Секоја година вметнуваме по еден нов производ што ја збогатува нашата модна приказна. Исто така, во нашето ателје може да се најдат готови парчиња облека што се дел од моите сезонски колекции. Освен модниот дизајн како форма на создавање, во состав на мојата дејност како моден дизајнер од 2018 година влезе уште една гранка, а тоа е костимографијата. Прв проект беше костимографијата за балетската претстава „Електра“ во Грција, потоа следуваше понуда од Австрија за костимографијата за балетската претстава „Амадеус“, а последен проект, кој имаше премиера во септември 2021 година, ми беше балетската претстава „Ајде на валцер“ со Словенечката опера и балет. Уметноста нема граници и во тоа е убавината. Креативноста е безгранична и отвора многу можности за поврзување на повеќе приказни во

една. Секое искуство, секој нов проект е креирање вредност на самиот производ и бизнис што е во служба на самиот клиент. Целта е клиентот да се чувствува посебно и среќно да го има вашиот производ. Нема поубава награда за еден уметник и сопственик на бизнис што својата професија ја работи со посветеност и со многу љубов. По 15 години работа можам слободно да кажам дека си го зацврстив своето место на македонската модна сцена и успеав да изградам бренд и еден препознатлив стил низ годините што ме одликува како дизајнер. Низ сите овие години активна работа и создавање како моден дизајнер фокусот ми беше ставен на креирањето вредност. Отсекогаш на прво место беа ставени приказната, клиентот и неговите потреби. Градењето бренд е многу повеќе од етикета. Тоа е приказна, порака, стил на живот, енергија, емоција, а клиентите го чувствуваат тоа. Во денешно време сме отворени за огромни пазари, понудата е голема, а тоа што ве издвојува од другите е приказната што ја раскажувате и продавате и прашањето зошто го правите тоа. Во наредниот период ќе им се посветам на моите клиенти. Тоа што следува е дополнување на линијата чанти со нови оригинални модели, работа на приватни нарачки, нови модни соработки за кои допрва ќе зборувам, а ја очекувам и потврдата за нови проекти поврзани со костимографијата. Бизнис каталог 2022 165

МОДА

Модно студио „ОГ“ на Олгица Ѓоргиева, моден дизајнер

ynonymous with the beauty of Ohrid and Lake Ohrid is the unique Ohrid pearl. The secret of the production of the Ohrid pearl has been passed on to the fourth generation in the Filev family, since distant 1928. Collections of handmade jewelry from the Filevs are unique, and each creation distinguishes itself with an individual approach, idea, and design. Mihajlo Filev has also founded the Ohrid Pearl Museum, nestled in the old part of Ohrid next to the St. Sofia Cathedral Church. The museum displays examples of unique jewelry made by all generations in this family, along with the tools instrumental to their making. Creativity and dedication of the Filevs has been recognised by numerous awards and certificates in the country and internationally. Wearing the Filev pearl is real privilege, and a number of world’s and domestic figures have had that honour to have this unique jewelry in their collections.

иноним за убавината на Охрид и на Охридското Езеро претставува уникатниот охридски бисер. Тајната на изработката на охридскиот бисер во фамилијата Филеви се пренесува веќе четврта генерација од колено на колено уште од далечната 1928 година. Колекциите рачно изработен накит од Филеви се уникатни, а секоја креација се одликува со индивидуален пристап, замисла и дизајн. Михајло Филев формираше и Музеј на охридскиот бисер сместен во стариот дел на Охрид, до катедралната црква „Св. Софија“, каде што се наоѓаат примероци уникатен накит изработен од сите генерации на ова семејство, како и алатките со кои се изработувал. Креативноста и посветеноста на семејството Филеви е вреднувана со многубројни признанија и сертификати во земјата и интернационално. Да се носи бисерот на Филеви претставува вистинска чест, а многу познати светски и домашни имиња ја имаат таа привилегија, па во своите колекции го поседуваат и овој уникатен накит.

MIHAJLO FILEV 046/ 250 - 999 070/ 590 - 822 www.ohridpearl.com www.ohridpesrlwebshop.com mihajlo_ﬁlev@yahoo.com Points of sale: Filevi 1 – ul. Kosta Abrash 13 Filevi 2 – ul. Car Samoil 20 Filevi Museum – next to the St. Soﬁa Cathedral Church 6000 Ohrid, Macedonia

МИХАЈЛО ФИЛЕВ 046/ 250 - 999 070/ 590 - 822 www.ohridpearl.com www.ohridpesrlwebshop.com mihajlo_ﬁlev@yahoo.com Продажни места: Филеви 1 - ул. „Коста Абраш“ бр. 13 Филеви 2 - ул. „Цар Самоил“ бр. 20 Филеви Mузеј - до катедралната црква „Св. Софија“ 6000 Охрид, Македонија

Во срцето на Тиквешката Котлина во Тимјаник се наоѓа

“AGRO KALEM”

„АГРО КАЛЕМ“

– a company the main activity of which is production and sale of table grapes and vine and fruit planting material is located in the village of Timjanik in the heart of the Tikvesh Valley

- компанија чија главна дејност се производство и продажба на трпезно грозје и лозов и овошен саден материјал.

Among wine varieties, we have the following varieties of seedlings for young vines: Chardonnay, Smederevka, Vranec, Kratoshija, Temjanika and other. Among table varieties of seedlings for young vines, we have the following varieties: Viktorija, Kardinal, Michele Palieri, Afus, Muscat Italy, Moldova, Muscat Hamburg and others. We put special emphasis to the way of packing the grapes and the packing material. Investing in packing for our products means adding value to our products and thus increased competition in the home and foreign markets! Construction and opening of our own refrigerator that makes storage and keeping the products (grapes and seedlings) easier. v.Timjanik, Negotino Phone: 00389 75263435 00389 75751659 agro-kalem@hotmail.com

Од вински сорти садници за млади лозови насади ги имаме следниве сорти: шардоне, смедеревка, вранец, кратошија, темјаника и др. Од трпезни сорти садници за млади лозови насади ги имаме следниве сорти: викторија, кардинал, мишел палиери, афус али, мускат италија, молдавија, мускат хамбург и др. Посебен акцент ставаме на начинот на пакување на грозјето и на амбалажата за пакување. Инвестирањето во пакувањето на нашите производи значи додавање на вредноста на нашите производи, а со тоа и зголемена конкурентност на домашниот и на странскиот пазар! Изградба и отворање сопствен ладилник што ги олеснува складирањето и чувањето на сопствените производи (грозје и садници). s.Timjanik, Negotino Tel: 00389 75263435 00389 75751659 agro-kalem@hotmail.com

EMBASSIES - ALBANIA Slavej Planina No. 2 ph. 3246 726, fax: 3246 727 - AUSTRIA Str. Mile Pop Jordanov, No.8 ph. 3083 400, fax: 3083 350 - BULGARIA Str. Zlatko Snajder, No. 3 ph. 3229 444, fax: 3246 493 - BOSNIA AND HERZEGOVINA Str. Mile Pop Jordanov 56b ph. 3086 216, fax: 3086 221 - CROATIA Str. Bukureska No 91 Ph. 3248 170, fax: 3246 004 - CZECH REPUBLIC Str. Perisha Savelikj, No 3, ph. 3109 805, fax: 3178 380 - FRANCE Str Todor Aleksandrov, No. 165 Ph. 3244 300, 3244 319, fax: 3244 313 - GERMANY Str. Lerinska No. 59/1 ph. 3093 900 fax: 3093 899 - GREECE Str. Borka Taleski, No.6 ph. 3219 260 fax: 3115 718 - HUNGARY Str. Mirka Ginova, No.27 ph. 3063 423 fax: 3063 070 - IRAN Str. Mile Pop Jordanov, No.12 ph. 3051759

- SERBIA Str. Pitu Guli, No. 8, ph. 3129 298, fax: 3129 427 - SLOVENIA Str.”Dane Krapcev” 6a, ph. 3103040, fax: 3176 631 - SLOVAK REPUBLIC Str.Budimpestanska No 39, ph. 3090 360, fax: 3090 367 - SOVEREIGN MILITARY ORDER OF MALTA Blvd. Aleksandar Makedonski bb, h. Kontinental, Ph. 3118 348, fax: 3230 975 - SPAIN Str. Nikola Kljusev, No. 7, ph. 3220717, fax: 3215612 - SWEDEN Str. 8-ma Udarna Brigada, No 2, Ph. 3297 880, fax: 3112 065 Visas department, ph. 3297 898 - SWITZERLAND Str. Maksim Gorki, No. 19, ph. 3103 300, fax: 3103301 - TURKEY Str. Slavej Planina bb, ph 3104710 fax: 3117 024 - UKRAINA Str. Albert Svajcer, No.7-9, ph: 3178 120 fax: 3179 259 - UNITED KINGDOM OF GREAT BRITAIN AND NORTHERN IRELAND Str. Todor Aleksandrov, No. 165, ph. 3299 299, fax: 3179 726 - UNITED STATES OF AMERICA Str. Samoilova Nr. 21, ph: 3102 000, fax: 3102 499

- ITALY Str. 8-th Udarna Brigada, No.22, ph. 3236 500, fax: 3236 505 - JAPAN Blvd. Partizanski odredi, No. 15-a, ph. 118 063, fax: 3117440

CONSULATES:

- MONTENEGRO Str. Vasil Stefanovski, No.7, ph. 3227 277, fax: 3227 254

- AUSTRALIA Str. Londonska, No. 11b, ph. 3061 114, fax: 3061 834

- NETHERLANDS Str. Aminta III, No. 69-71, ph. 3109 250, fax: 3129 309

- BELGIUM Str. Koco Racin, No. 14/4-3, phone 3136 209; fax: 3136 230

- NORWAY Str. 8-ma Udarna Brigada, No.2, ph. 3298 190, fax: 3111 138

- CANADA Str. Blagoj Davkov No. 2/1 Ph. 3225 630, fax: 3220596

- PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA Str. 474, BJ.20, ph. 3069 658, fax: 3069 688

- DENMARK Alkaloid AD Str. Aleksandar Makedonski, No.12, Ph. 3104 067, 3104 001, fax: 3104 064

- POLAND Str. Dimitar Pandilov, No. 2-a, ph. 3248820, fax: 3119 744 - ROMANIA Str. Rajko Zinzifov, No. 42, Ph. 3228 055 fax: 3228 036 - RUSSIAN FEDERATION Str. Pirinska, No 44, ph. 3117 160, fax: 3117 808

- ESTONIA REPUBLIC Str. Kole Nedelkovski br. 6, 1000 Skopje, ph/fax: + 389 2 3229 225 - FINLAND Str. 810, No. 2, ph. 109 185, fax: 2613 180 - ISRAEL Str. Podgradje, No.50, ph: 3113 978, fax: 3113 976