MACEDONIA BUSINESS CATALOG 2021 by Marili

SIVEC® Nature has given us many hidden treasures. Our ancestors have managed to discover one of them and for the last seventytwo years, we have been carefully utilizing it and turning it into timeless works of art – each one of unique beauty and noble appearance.

MERMEREN Kombinat AD Prilep, Republic of Macedonia, set-up in 1946, is the global leader in the extraction and processing of snow-white marble. SIVEC® is the registered trademark of the ﬁne-grained white dolomitic marble extracted from the quarries of our Company, near the town of Prilep. The Company operates ﬁve large-scale quarries that cover around 30% of the concession area of 1.9 km2, making it the largest white marble quarrying area worldwide.

MERMEREN Kombinat AD Prilep, Krusevski Pat b.b. 7500, Prilep, Republic of Macedonia Tel: + 389 (48) / 418-940 Fax: + 389 (48) / 418-998 Web: www.mermeren.com E-mail: info@mermeren.com

Edition: Buiness Catalogue od the Republic of North Macedonia 2021 Publisher: Marili Lidija D.O.O.E.L; Marketing, Publishing and Video Production Agency, 11 Oktomvri St. No. 86, 2 /12, Skopje, R. North Macedonia; Tel/fax: ++ 389 2 3128 155 e-mail: marili@marili.com.mk www.marili.com.mk

Издание: Бизис каталог на Република Северна Македонија 2021 Издавач: „Марили“ Лидија ДООЕЛ Агенција за маркетинг, издавачка дејност и видеопродукција ул. „11 Октомври“ бр. 86, 2/ 12, Скопје, Република Северна Македонија тел/факс: ++389 2 3128 155; e-mail: marili@marili.com.mk www.marili.com.mk

Editor-in-Chief: Lidija Tripunoska

Главен и одговорен уредник: Лидија Трипуноска

Introductory Sector: Radmila Zarevska

Воведен дел: Радмила Заревска

Journalists: Lidija Tripunoska, Biljana Angelovska

Новинари: Лидија Трипуноска, Билјана Ангеловска

Proofreading: Silvana Blazeva (except for: Interview with Vesna MicevaTodorovska)

Лектура: Силвана Блажева (освен за Интервју со Весна МицеваТодоровска) Превод на англиски: Мирјана Вељковиќ

Translated in English by: Mirjana Veljkovic

Маркетинг: Лидија Трипуноска

Marketing: Lidija Tripunoska

Асистент: Билјана Ангеловска

Assistant: Biljana Angelovska Layout, pre-press and design on the cover page : Goce Cvetanoski Photographs, Introductory Section and Photographs, Marketing Section: Jane Temelkovski Photograph on the front cover: "Woman Leader", a sculpture by sculptor Nikola Smilkov, made of Sivec® marble at Mermeren Kombinat AD Prilep

Дизајн, компјутерска подготовка и дизајн на насловна страница: Гоце Цветаноски Фотографии на воведен и на маркетиншки дел: Јане Темелковски Фотографија на насловна страница: Скулптура „Жена водилка“ дело на академскиот вајар Никола Смилков, изработена од мермер Сивец® во Мермерен Комбинат АД Прилеп Печати: „Дата Понс“

Printed by: Data Pons

Издадено: 2021 година, Скопје, Република Северна Македонија Published: 2021, Skopje, R. Norh Macedonia Every slide and photograph in the publication is approved by competent state and religious institutions including the Institute for Protection of the Monuments of Culture of the Republic of North Macedonia and Skopje Metropolitan Diocese of the Macedonian Orthodox Church. Material for data from the Republic Statistics Bureau, Statistical Annual of the Republic of North Macedonia is used.

Сите изработени слајдови и фотографии се одобрени од надлежните државни и верски институции: Завод за заштита на спомениците на културата на Република Северна Македонија и Скопската митрополија на МПЦ. Користен е материјал од Републичкиот завод за статистика, Статистички годишник на Република Северна Македонија. CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје

ISBN 978-608-66477-2-8 338(497.7)"2021"(036)

БИЛ

ЕЈ

2 5 Г ОДИН

ЈУ

БИЗНИС каталог / [главен и одговорен уредник Лидија Трипуноска ; превод на англиски јазик Мирјана Вељковиќ] = Business catalogue : N. Macedonia : 2021 / [editor-in-Chief Lidija Tripunoska ; translate in English by Mirjana Veljkovic]. - Скопје : Марили = Skopje : Marili, 2021. - [170] стр. : илустр. ; 30 см Текст на мак. и англ. јазик ISBN 978-608-66477-2-8

АР ИЛИ

1. Напор. ств. насл. а) Стопанство -- Македонија -- 2021 -- Деловни водичи COBISS.MK-ID 53562373

Mrs.Lidija Tripunoska, General Manager

БИЛ

ЕЈ

2 5 Г ОДИН

ЈУ

АР ИЛИ

очитувани

ears Sirs/Madams,

You are holding the jubilee Business Catalogue of the Republic of North Macedonia by which the Marili Agency is celebrating the 25th anniversary of the continuous publishing of this unique and exclusive edition. The Catalogue offers a number of business interviews with women managers that are a part of another jubilee of Marili – 25 years of the Top Ten Women Managers selection. Furthermore, it features interviews with major businesspersons, who have been established in the Macedonian economy for more than 30 years and are synonymous with the continuing successful managing. There are also interviews with people in the culture and sports, who are our representatives in Europe and the world. The introductory part of the Catalogue entitled: “Three decades independent country – once a century-old ideal, today a behest for future generations,” is dedicated to 30 years of independence of our country. The text features the historical dates since the independence and statehood, important cultural and archaeological data about our essence and identity as well as data with regard to literacy, folklore, and customs, everything that identifies us as a distinct people and culture on the European soil. Over years, as a permanent record, the Catalogue has been the testimony of a time, and this year, it has born witness to the economic survival under the conditions of pandemic. Its jubilee issue means the completion of the effort of Marili to promote, through this project, the best of the country, to confirm the continuity in every aspect, which establishes us as a serious economic and cultural entity on the European value map. The Catalogue again confirms the modern forms of distribution and promotion. It is offered electronically on the website of Marili www.marili.com.mk, in the Diaspora, foreign embassies and consulates, exclusive hotels, and in the wide selling network where it is offered with exclusive gifts for readers. The Catalogue remains the best promoter of the country that contributes to the country’s European looks as a tourist, cultural and business destination, offering opportunities for investments and mutual communication of business entities in the country and elsewhere in the world. Editor Lidija Tripunoska

Пред вас е јубилејниот Бизнис каталог на Република Северна Македонија, со кој агенцијата „Марили“ годинава одбележува 25 години континуирано издавање на ова единствено и ексклузивно издание од ваков тип. Каталогот содржи голем број бизнис-интервјуа со жени менаџери што се дел и од друг јубилеј на „Марили“ – 25 години од Изборот на најуспешни жени менаџери, но во него има и интервјуа со значајни стопанственици што повеќе од три децении се присутни во македонската економија и се синоним за континуирано успешно менаџирање. Содржи и интервјуа со претставници на културата и спортот што се наш репрезентант во Европа и во светот. Воведниот дел на каталогот е посветен на 30-годишнината од независноста на нашата земја со наслов: „Три децении самостојна држава – некогаш вековен идеал, денес аманет за идните генерации“. Во него се забележани историски датуми од воспоставувањето на самостојноста и државноста, важни културни и археолошки податоци за нашата самобитност и идентитет, како и податоци за писменоста, фолклорот и обичаите, сето она што нѐ идентификува како посебен народ и култура на европската територија. Во текот на годините каталогот, како траен запис, претставува сведоштво на едно време, а годинава е сведоштво на економски опстанок во услови на пандемија. Јубилејното издание е заокружување на напорите на агенцијата „Марили“ преку овој проект да го промовира најдоброто од земјата, да го потврди континуитетот во секој поглед, со што се втемелуваме како сериозен економски и културен субјект на европската мапа на вредности. И со ова издание каталогот ги потврдува современите форми на дистрибуција и промоција. Присутен е во електронска форма на вебпорталот на агенцијата „Марили“ www.marili.com.mk, кај дијаспората, во странските амбасади и конзулати, во ексклузивните хотели и во широката продажна мрежа каде што нуди одлични подароци за читателите. Каталогот останува најдобриот промотор на државата и придонесува за нејзиниот европски лик како туристичка, културна и бизнис-дестинација што нуди можности за инвестиции и заемна комуникација на деловните субјекти од земјава и од светот. Уредник Лидија Трипуноска Бизнис каталог 2021

44 48

54 60

102 106 112 116

120

124 128

132 136 140

150

154

158

164

ВОВЕД Три децении самостојна држава - некогаш вековен идеал, денес аманет за идните генерации СТАВ Сава Димитрова, поранешен долгогодишен генерален директор на „Европа“ Скопјe ЕКОНОМИЈА Интервју со Светозар Јаневски, претседател на Управниот одбор на винарската визба „Тиквеш“ ЕКОНОМИЈА Интервју со Тања Милисковиќ, комерцијален директор во „Кромберг и Шуберт Македонија“ ЕНЕРГЕТИКА Интервју со Ленче Карпузовска, менаџер за комуникации во ЕВН Македонија БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Анета Пешева, генерален менаџер на „Ултра-Унет“ групација на компании ЕДУКАЦИЈА Интервју со Валентина Тасева, генерален менаџер на „Семос Едукација“ ХОТЕЛИЕРСТВО Интервју со Даниела Адемоска, сопственик и извршен директор на хотелот Double Тree by Hilton - Скопје БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Вал Јусуфи, извршен менаџер на ЛЕОРОН ГРУП – Дубаи БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Васка Мојсовска, генерален менаџер на „Агро Калем“ Тимјаник и претседател на Национална федерација на фармери БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Магдалена Трајковска Трпевска, основач и генерален менаџер на „Технолаб“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со м-р Лидија Таскова Попова, генерален менаџер во ЕСП – Развој и управување на човечки ресурси – Скопје БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Пенка Мукаетова, основач и генерален менаџер на „Консалтинг Интер Груп“ МЕДИЦИНА Интервју со д-р Саша Петров и д-р Жанина Петрова-Грајиќ, сопственици и менаџери на ПЗУ Центар за очи „Визиа“ МЕДИЦИНА Интервју со д-р Горица Дачевска, специјалист по дерматовенерологија, генерален менаџер на ПЗУ „Др. Горица“ МЕДИЦИНА Интервју со д-р Елена Василевска-Ѓеоргиева, специјалист по ортодонција, член на Управниот одбор на поликлиниката „Дента ЕС“ ФАРМАЦИЈА Интервју со м-р Мара Акимовска, менаџер за продажба и маркетинг во „Европа Лек Фарма“ („ELPharma“) КУЛТУРА Ева Богоевска, виолинистка КУЛТУРА Интервју со проф. д-р Никола Смилков, вајар КУЛТУРА Интервју со Мариа Павловска, академски сликар КУЛТУРА Интервју со Јана Јанеска Ристески, претседател на Уметнички совет на Центар за современа ликовна уметност Прилеп БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Мунлајт продукција: „Ја создаваме магијата на екраните за да го слушнеме „аплаузот“ зад нив“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО „Баги Комуникации“ - убава приказна што се раскажува веќе 31 година БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Мерита Рамадани Алими, директор за бизнис и развој во DOGAN Air Conditioning Solutions БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Мирјана Паунова, генерален менаџер на „Минако“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Даниела Дабеска, сопственик и генерален менаџер на Дом за стари лица „Дабески“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Верица Милеска Стефановска, генерален менаџер на МДН Обезбедување - Скопје БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Виолета Поп Василева, претседател на Одбор на директори на „Нов Осигурителен Брокер“ БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Весна Мицева-Тодоровска, генерален менаџер на Конгресен сервисен центар БИЗНИС И ПРЕТПРИЕМАШТВО Интервју со Билјана Караманолевска, генерален менаџер на детски градинки „Светот на Колорес“ СПОРТ Интервју со Кирил Лазаров, капитен на ракометната репрезентација на Македонија

Содржина

Contents

INTRODUCTION Three Decades of the Independent State – Once a Centuries-Old Ideal, Today a Testament to Future Generations POSITION Sava Dimitrova, Former Longtime General Manager of Evropa Skopje ECONOMY Interview with Svetozar Janevski, President of the Management Board of Tikves Winery ECONOMY Interview with Tanya Miliskovik, Commercial Plant Director at Kromberg & Schubert Macedonia ENERGY Interview with Lenche Karpuzovska, Head of Communications at EVN Macedonia BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Aneta Pesheva, General Manager of the Ultra-Unet Group of Companies EDUCATION Inteview with Valentina Taseva, CEO of Semos Education HOSPITALITY Interview with Daniela Ademoska, the owner and Executive Director of the DoubleTree by Hilton Hotel in Skopje. BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Val Jusuﬁ, CEO of LEORON GROUP – Dubai BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Vaska Mojsovska, General Manager of Agro Kalem Timjanik and President of the National Federation of Farmers BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Magdalena Trajkovska Trpevska, Founder and General Manager of Tehnolab BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Lidija Taskova Popova, M.A., General Manager of ESP – Human Resource Development and Management – Skopje BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Penka Mukaetova, the Founder and General Manager of Consulting Inter Group MEDICINE Interview with Dr. Sasha Petrov and Dr. Zhanina Petrova-Grajic, Owners and Managers of the Vizia Eye Centre Private Health Institution MEDICINE Interview with Dr. Gorica Dachevska, Dermatovenerology Specialist, General Manager of Dr. Gorica Private Health Institution MEDICINE Interview with Dr. Elena Vasilevska-Gjeorgieva, Specialist in Orthodontics, Member of the Board of Directors of the Denta ES Polyclinic PHARMACY Interview with Mara Akimovska, M.A., Sale and Marketing Manager at Evropa Lek Pharma (EL Pharma) CULTURE Eva Bogoevska, violinist CULTURE Interview with Prof. Nikola Smilkov, Ph.D., Sculptor CULTURE Interview with Maria Pavlovska, Painter CULTURE Interview with Jana Janeska Risteski, President of the Artistic Council of the Center for Contemporary Art Prilep BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Moonlight Production: „We Create the Magic on the Screens to Hear the ‘Applause’ behind Them!“ BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Bagi Communications – A Nice Story Told for 31 Years BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Merita Alimi, Business and Development Director at DOGAN Air Conditioning Solutions BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Mirjana Paunova, General Manager of Minako BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Daniela Dabeska, Оwner and General Manager of the Dabeski Centre for the Elderly BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Verica Mileska Stefanovska, General Manager of MDN Security – Skopje BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Violeta Pop Vasileva, President of the Board of Directors of Nov Osiguritelen Broker BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Vesna Miceva-Todorovska, General Manager of the Congress Service Centre BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP Interview with Biljana Karamanoleska, General Manager of Svetot na Kolores Children Pre-Schools SPORT Interview with Kiril Lazarov, Captain of the Macedonian National Handball Team

Бизнис каталог 2021

Three DeCaDes OF The Introduction

InDepenDenT sTaTe - Once a CenturiesOld Ideal, Today a Testament to Future Generations

he common past strengthens the continuity of a nation and its integration into a state. There is no identity without continuity, say historians. And it is the tradition, anniversaries, celebrations, ceremonies that is the proof of continuity of the identity of a nation. Three decades since the country became an established and internationally recognised state entity on the world’s political map are being marked this year. Macedonians have lived the dream of their ancestors for an independent state for 30 years now, and today it is a member of NATO and a part of the process of full integration into the European Union. What has been historically a centuries-old ideal for many generations, for today's generation of the Macedonian citizens is a testament to their successors. However, three decades of independence are only a continuity of 75 years of statehood, established on the foundations of the antifascist legacy after the World War II. The generations that have invested themselves in these years of statehood have laid the foundations for the overall development of Macedonia. Those years required a lot of sacriﬁce and giving-up, and a lot of energy and work, unselﬁsh investment of the Macedonian citizens in the common Macedonian modern state that is now an integral part of the existence of the Macedonians.

БИЛ

ЕЈ

2 5 Г ОДИН

ЈУ

АР ИЛИ

Вовед

Три децении самосТојна држава - некогаш вековен идеал, денес аманет за идните генерации

аедничкото минато го засилува континуитетот на една нација и на нејзината интегрираност во една држава. Историчарите велат - нема идентитет без континуитет. А, токму традицијата, јубилеите, празнувањето, церемониите се доказ за континуитетот на идентитетот на еден народ. Оваа година се одбележуваат три децении откако на светската политичка карта нашата земја стана етаблиран и меѓународно признат државен субјект. Македонците веќе 30 години го живеат

сонот на своите предци за независна држава и таа денес е членка на НАТО и во процес на полноправна интеграција во Европската Унија. Она што за многу генерации во историјата беше вековен идеал, за денешната генерација македонски граѓани е аманет за нивните наследници. Сепак, три децении независност се само континуитет на 75 години државност, воспоставена врз темелите на антифашистичкото наследство по Втората светска војна. Генерациите што се вложија во овие години на државотворност поставија основи на севкупниот развој на Македонија. Тие години бараа и многу пожртвуваност и многу откажувања и многу енерБизнис каталог 2021

Introduction In the past 30 years of independence and the previous 45 years of statehood within the Yugoslav Federation, the Macedonian state developed in the cultural and sports as well as in the political and economic terms. Many enduring values have been written on the pages of the Macedonian contemporary history, and nowadays they are the pride for many socio-cultural branches. Together with the growth of the Macedonian state, we also grew up with our and your Business Catalogue. As a product of the Marili Agency, the Business Catalogue was published for the ﬁrst time in 1996. An electronic edition of the Business Catalogue was developed in 2000, in addition to the printed version, and was initially hosted on the website of the Macedonian Information Agency (MIA). An independent website was later created. Since 2013, the Agency has published two catalogues per year, the winter and summer issues. With its 25-year tradition, the Catalogue speaks about the best of Macedonia, about its rare and natural beauties, its culture, art, sports, with a focus on business entities in different ﬁelds. Our 25 years of existence are an indelible testimony of a time, a time of transition which the country has gone through socially, economically and internationally. The Catalogue has been a witness of important historical events, political and economic phenomena, and many experts, people from the business sector, from culture and art, were initiators of new ideas for the development of the country Nikola Kljusev Никола Кљусев

Бизнис каталог 2021

гија и труд, несебично вложување на македонските државјани во заедничката современа македонска држава што сега е неразделен дел од битисувањето на Македонците. Македонската држава во изминативе 30 години независност и уште 45 години претходно државност во рамките на југословенската федерација се развиваше и во културна и во спортска, како и во политичка и во економска смисла. Многу трајни вредности беа испишани на страниците на современата македонска историја, кои денес се гордост за голем број општествено-културни гранки. А заедно со растењето на македонската држава растевме и ние со нашиот и ваш Бизнис каталог. Како производ на агенцијата „Марили“, Бизнис каталогот почна да се издава во 1996 година. Во 2000 година, покрај печатеното, беше изработено и електронско издание на Бизнис каталогот, кое на почетокот се хостираше на веб-страницата на Македонска информативна агенција (МИА), а подоцна беше реализирана и самостојна веб-страница. Од 2013 година агенцијата издава по два каталога годишно, во зимско и во летно издание. Со својата 25-годишна традиција Каталогот зборува за најдоброто од Македонија, за нејзините ретки и природни убавини, за нејзината култура, уметност, спорт, со фокус на бизнис-субјектите од разни области. Нашите 25 години постоење се неизбришливо сведоштво на едно време, време на транзиција низ кое минуваше државата на општествен, економски и на меѓународен план. Каталогот е сведок на важни историски настани, политички и економски појави, а многу експерти, луѓе од бизнис-секторот, од културата и уметноста, преку своите интервјуа беа иницијатори на нови идеи за развој на државата. Нашето опстојување ја опфаќа и суштината на македонскиот бит, кој ни е инспирација, со што овој Каталог претставува единствено издание од ваков тип во нашата земја. Се надеваме дека овие 25 години ги дадовме суштинските одговори на тоа што го нуди Македонија како природен, културен и економски потенцијал во 21 век. Создадовме вредна архива со која се гордееме. Продолжуваме понатаму.

БИЛ

ЕЈ

2 5 Г ОДИН

ЈУ

АР ИЛИ

Вовед

through their interviews. Our existence also covers the substance of the Macedonian essence, which is our inspiration, so that this Catalogue is a unique edition of its kind in our country. We hope that in these 25 years we have given the essential answers to what Macedonia offers as a natural, cultural and economic potential in the 21st century. We have created a valuable archive that we are proud of. We are keeping on. CREATION OF THE MACEDONIAN STATE After the first parliamentary elections in former Yugoslavia, conducted at the end of 1990, the political system changed and elections were held in all republics. The first multi-party parliament was constituted at the beginning of 1991, and the process of creating a Macedonian independent state practically began. The key moment was the Referendum for independence of 8 September 1991 where more than 75 percent voters casted their votes and almost 97 percent of them voted for a sovereign and independent Macedonia. This date is one of the most significant dates in the recent Macedonian history. The beginning was adorned with great enthusiasm but also with fear because of the events that took place in the other former Yugoslav republics. Earlier in 1991, two more major events were significant. The first was the election of the first President of independent Macedonia. On 27 January, Kiro Gligorov was elected the first President of the Republic of Macedonia at the session of the Assembly with 114 votes “for”. Gligorov was the one that would later play a very important role in the whole process of separation of Macedonia from SFRY without any military conflicts that were typical for the other republics at the time of their independence. From today's distance, many believe that Gligorov's wisdom was crucial in making important political decisions. On 20 March 1991, the Assembly elected the first Government with the support of all political parties, and Economy Professor Nikola Kljusev was elected the first Prime Minister. The Government was called an expert government because of the political indetermination of its members. Although with a short mandate, this

СОЗДАВАњЕ НА МАКЕДОНСКАТА ДРжАВА По првите парламентарни избори во поранешна Југославија, одржани на крајот на 1990 година, се смени политичкиот систем и во сите републики беа одржани избори. Првиот повеќепартиски парламент беше конституиран на почетокот на 1991 година и тогаш практично почнува и процесот на создавање на македонската независна држава. Клучен момент беше Референдумот за независност одржан на 8 септември 1991 година на кој излегоа над 75 отсто од гласачите и речиси 97 проценти од нив се изјаснија за суверена и самостојна Македонија. Овој датум е еден од најзначајните во поновата македонска историја. Почетокот го красеше голем ентузијазам, но и страв поради случувањата што се одвиваа во другите поранешни југословенски републики. Претходно во 1991 година беа значајни уште два големи настана. Првиот е изборот на првиот претседател на независна Македонија. На 27 јануари, на седницата на Собранието, со 114 гласа „за“ Киро Глигоров беше избран за прв претседател на Република Македонија. Подоцна токму Глигоров одигра многу важна улога во целиот процес на раздвојување на Македонија од СФРЈ без какви било воени конфликти што беа карактеристика за другите републики во моментите на нивната независност. Од денешна дистанција многумина сметаат дека мудроста на Глигоров била пресудна во донесувањето на значајни политички одлуки. На 20 март 1991 година Собранието ја избра првата Влада из-

Бизнис каталог 2021

Introduction Government and Prime Minister Kljusev played a very important role in terms of preparing all aspects of independence, starting from laying the foundations for the new institutions that would later carry the overall structure of the state. The state became monetary-independent by the introduction of its own monetary unit – the denar. The first banknotes were presented on 26 April, 1992. The second significant aspect was the independence in terms of security. After the withdrawal of the Yugoslav army from Macedonia, which took over all the armaments, the first concept for a special Macedonian army was established, and the Army of the Republic of Macedonia was formed on 18 August 1992. In parallel with the establishment of the state elements of independence, Macedonia was facing a very important diplomatic battle, the process of its recognition. This might have been one of the biggest challenges facing the country. Although several states immediately recognised the independence of Macedonia after the declaration of independence, the international legal personality of the state was definitely confirmed on 8 April 1993 when by acclamation in the General Assembly of the United Nations, Macedonia was accepted as the 181st full-fledged member of the world’s organisation. However, that did not mean the end of the challenge since the opposition of Greece concerning the name of the country continued, until 2018 and the signing of the Prespa Agreement under which Macedonia was renamed the Republic of North Macedonia. YEARS OF ECONOMIC TRANSITION Macedonia's independence also meant a battle for economic stability and transformation of the then social capital into private ownership. This process was one of the most difficult for the country, as a large number of companies went bankrupt and many workers lost their means for sustenance. The economy entered the process of transition with a high degree of instability and an unsatisfactory level of efficiency in the use of productive resources. The answer to such a situation was the policy of stabilisation, privatisation and restructuring. The need for development of institutions of the market economy, especially of the labour market and capital, necessarily followed. The development of private initiative and entrepreneurship became a significant structural feature of the Macedonian economy in the initial phase of transition. The economic content of the transition covers several key segments, such as macroeconomic stabilisation, liberalisation of prices in foreign trade exchange and in markets, privatisation and restructuring of enterprises and banks, redefining the economic functions of the state and institutional reforms. The process began in difficult circumstances. The inherited economic problems from the previous state were unfavourable – negative GDP growth rates, high 10

Бизнис каталог 2021

брана со поддршка на сите политички партии, а за прв премиер беше избран економистот, професор Никола Кљусев. Владата беше нарекувана експертска поради политичката неопределеност на нејзините членови. Иако имаше краток мандат, сепак, оваа Влада и премиерот Кљусев одиграа многу значајна улога во поглед на подготовките на сите аспекти за независноста, почнувајќи од поставувањето на темелите на новите институции што подоцна ја носеа целосната конструкција на државноста. Државата монетарно се осамостои со воведувањето сопствена парична единица - денар. Првите банкноти беа презенитирани на 26 април 1992 година. Вториот значаен аспект беше самостојноста во поглед на безбедноста. Откако од Македонија беше повлечена Југословенската армија, која го зеде и целото вооружување, беше воспоставен првиот концепт за посебна Македонска армија. На 18 август 1992 година беше основана Армијата на Република Македонија. Паралелно со воспоставувањето на државните елементи на независноста, на Македонија ѝ претстоеше и многу значајна дипломатска битка, а тоа беше процесот на нејзино признавање. Можеби ова беше и еден од најголемите предизвици со кои се соочи земјата. Иако непосредно по прогласувањето на независноста неколку држави веднаш ја признаа независна Македонија, сепак, меѓународно правниот субјективитет на државата дефинитивно беше потврден на 8 април 1993 година, кога со акламација во Генералното собрание на Обединетите нации Македонија беше примена за 181. полноправна членка на светската организација.

БИЛ

ЕЈ

2 5 Г ОДИН

ЈУ

АР ИЛИ

Вовед

unemployment rates, high inflation and relatively high domestic and external financial debt. On such a ground, the new Macedonian economy was to be built without a great chance that it could find space in the big world and European markets. And, it was built. The Macedonian land also remembers a lot of history on the roots of which modernity and statehood are growing today. Today, Macedonia is characterised by the peculiarities of the Macedonian national identity, the Macedonian modern language, the Macedonian upgraded tradition and culture, as well as the historical continuity of Christianity, and later Islam, all rounded off with the tradition of multireligiousness and multiculturalism, which is primarily based on the mutual respect and contemporary perceptions of tolerance. All these most important features of today’s Macedonian statehood have their continuity. Also, with identity features and cultural traditions and customs. Their roots can be very deep, often intertwined with the cultural traditions of other nations who in one way or another shared their destiny and lived in or ruled this area, but the basis of continuity are the generations that have developed here for centuries. The entire historical tradition is today's cultural heritage of the modern Macedonian state. However, as always, we should get you familiar with a few facts. The Republic of North Macedonia is a country situated on the Balkan Peninsula. Geographically, it borders Serbia and Kosovo on the north, Bulgaria on the east, Greece on the south and Albania on

Но тоа не значеше крај на предизвикот и противењето на Грција поради името на државата продолжи сѐ до 2018 година кога беше потпишан Преспанскиот договор со кој Македонија доби ново име Република Северна Македонија. ГОДИНИ НА ЕКОНОМСКА ТРАНЗИЦИЈА Осамостојувањето на Македонија значеше и битка за економска стабилност и трансформација на тогашниот општествен капитал во приватна сопственост. Овој процес беше еден од најтешките за државата бидејќи голем број фирми отидоа во стечај, а многу работници останаа без егзистенција. Економијата влезе во процесот на транзиција со висок степен на нестабилност и незадоволително ниво на ефикасност во користењето на производните ресурси. Одговор на таквата ситуација беше политиката на стабилизација, приватизација и преструктурирање. Нужно следуваше и потребата од развој на институциите на пазарната економија, особено на пазарот на работна сила и на капитал. Развојот на приватната иницијатива и претприемаштво стана значајна структурна карактеристика на македонската економија во иницијалната фаза на транзицијата. Економската содржина на транзицијата опфаќа неколку клучни сегменти, како што се макроекономската стабилизација, либерализацијата на цените, на надворешно-трговската размена и на пазарите, приватизацијата и реструктуирањето на претпријатијата и на банките, редефинирањето на економските функции на државата и институционалните реформи. Процесот почна во тешки околности. Наследените економски проблеми од претходната држава беа неповолни - негативни стапки на раст на БДП, висока невработеност, висока инфлација и релативно висок внатрешен и надворешен финансиски долг. На таква основа требаше да се гради новата македонска економија, без големи изгледи дека може да најде простор на големите светски и европски пазари. И, се изгради. Македонската почва памети и многу историја од минатото, на чии корени денес растат современоста и државотворноста. Денес Македонија ја карактеризира посебноста на македонскиот национален идентитет, македонскиот современ јазик, македонската надградена традиција и култура, како и историскиот континуитет на христијанството, а подоцна и исламот, сѐ тоа заокружено со традицијата на мултирелигиозност и мултикултурализам што, пред сѐ, е заснован врз меѓусебна почит наспроти современите перцепции за толеранција. Сите овие најзначајни обележја на денешната македонска државност имаат свој континуитет. И идентитетските обележја и културните традиции и обичаи. Нивните корени можат да бидат многу длабоки, честопати преплетувани и со културните традиции на други народи што, на еден или на друг начин, ја делеле судбиБизнис каталог 2021

Introduction

Skopje Скопје

the west. The relief of the country is mainly mountainous. Although continental, it has more than 50 lakes and sixteen mountains higher than 2,000 meters. The capital of the country is Skopje, and other larger cities are Bitola, Kumanovo, Prilep, Tetovo, Veles, Shtip, Ohrid, Gostivar, Strumica, Kichevo, Kavadarci, and Kochani. It covers 25,713 square kilometres populated by approximately two million inhabitants, with the majority being Macedonians. The official language of the country is Macedonian, and the official currency is the denar. Macedonia is considered the cradle of the Slavic literacy and culture, and the city of Ohrid is considered the Jerusalem of Slavic Orthodoxy. The first Slavic alphabet was created and the first codification of the Old Slavic language was made here. The history of the Macedonian people has been an uninterrupted struggle to preserve their freedom and dignity. The whole continuous struggle of the Macedonians gives them the description of insubordinate. The insubordination of the Macedonians inspired the world public and great historical figures such as William Gladstone, Leo Tolstoy, Jean Jaurès, Friedrich Engels, Henry Brailsford, A.G. Hels, Vladimir Lenin, James Bourchier, Franz de Jensen, Romuald Przewalski, Viktor Bérars, Terezina Jenkova, Maxim Gorky, Kazimierz Mocarski, and others. BASIS OF THE MACEDONIAN LITERACY Language is our greatest spiritual cultural heritage. Our ancestors fought for the right to use their language, to prove its uniqueness under difficult and unfavourable historical circumstances. Today, the Macedonian language is known and recognised in the world with its linguistic structure and rich lexical body and has its place in the Slavic language family. Our centuries-old written tradition is the greatest testimony about the distinctiveness of the Macedonian language and the originality of the Macedonian people. The most important role in the time of literacy and Christianisation of the then Slavic population that lived in this area was played by the Slavic educators. The epochal feat of Saints Cyril and Methodius to win the fight for the equality of the Slavic liturgy, literature and literacy in the global Christian spiritual and civilisational phenomenon, was a source from which the future course of the affirmation of the Slavic civilisational consciousness took place, equally with all Slavic people, and the Macedonians among them. The invaluable value of the work of the Holy Apostles remains an inscribed foundation of today's Macedonian 12

Бизнис каталог 2021

ната и живееле или владееле со овие простори, но основата на континуитетот е на генерациите што со векови се граделе овде. Целокупната историска традиција е денешно културно наследство на современата македонска држава. Сепак, како и секогаш, доследно е да ве запознаме со неколку факти. Република Северна Македонија е држава сместена на Балканскиот Полуостров. Географски земјата граничи со Србија и Косово на север, Бугарија на исток, Грција на југ и Албанија на запад. Релјефот на државата е главно планински. Иако е континентална држава, таа има повеќе од 50 езера и шеснаесет планини повисоки од 2.000 метри. Главен град на државата е Скопје, други поголеми градови се Битола, Куманово, Прилеп, Тетово, Велес, Штип, Охрид, Гостивар, Струмица, Кичево, Кавадарци и Кочани. Македонија има вкупно 25.713 квадратни километри во кои живеат околу два милиона жители, од кои мнозинството се Македонци. Официјален јазик во државата е македонскиот, а официјална валута е денарот. Македонија се смета за лулка на словенската писменост и култура, а градот Охрид за Ерусалим на словенското православие. Тука била создадена првата словенска азбука и направена е првата кодификација на старословенскиот јазик. Историјата на македонскиот народ претставува непрекината борба за зачувување на својата слобода и достоинство. Целата таа непрекината борба на Македонците им го дава епитетот непокорни. Непокорот на Македонецот ја воодушевува светската општественост и големи историски личности, како Вилијам Гладстон, Лав Толстој, Жан Жорес, Фридрих Енгелс, Хенри Брејлсфорд, А.Г. Хелс, Владимир Ленин, Џејмс Баучер, Франц де Јенсен, Ромуалд Пржевалски, Виктор Берар, Терезина Јенкова, Максим Горки, Казимјеж Мочарски и други. ТЕМЕЛИТЕ НА МАКЕДОНСКАТА ПИСМЕНОСТ Јазикот е нашето најголемо духовно културно наследство. Нашите предци во тешки и неповолни историски околности се избориле за правото на употреба на својот јазик, за докажување на неговата посебност. Денес македонскиот јазик е познат и афирмиран во светот со својата јазична структура и богат лексички фонд и има свое место во словенското јазично семејство. Нашата многувековна писмена традиција е најголемо сведоштво за посебноста на македонскиот јазик и самобитноста на македонскиот народ. Најзначајна улога во времето на описменувањето и христијани-

БИЛ

ЕЈ

2 5 Г ОДИН

ЈУ

АР ИЛИ

Вовед

contemporary spirituality expressed in its own language and script. Here is also the work of St. Clement, who, as the founder of the Macedonian educational and spiritual activity, was one of the most significant civilisational achievements of today's Macedonian people, who live the grace to be his successor. It is an indisputable fact that the Slavic literacy, and also the scientific basis of the Balkan peoples originate from Ohrid, which makes today's Macedonians to be proud of that educational process. It is the activity of Saints Clement and Naum of Ohrid and the historical role of the Ohrid Literary School that was the foundation of the continuity of the Macedonian cultural and historical identity and points to the originality of the contemporary Macedonian spiritual and written tradition. Hence, the feeling that as Macedonians we are a Slavic people, with the Slavic written and cultural tradition, is deeply entrenched in our modern civilisation consciousness. Many call St. Clement the father of Macedonian education. Over centuries, the Macedonian people have managed to preserve the folk art, and owing to Konstantin and Dimitar Miladinov, Marko Cepenkov, Gjorgija Pulevski and others, these works have remained written and speak of the Macedonian tradition and culture. The first significant Macedonian revivalist was Gjorgija Pulevski. He devoted his whole life to the fight against the Turkish slavery. He published the first dictionary of the spoken Macedonian language, entitled “Dictionary of Three Languages” in 1875. In 1880, he published the book “Slognica rechovska,” which is considered to be the first attempt to make a grammar of the Macedonian language. In it, Pulevski tried to create the basic norms of the Macedonian literary language, combining the central Macedonian dialect with the Slavic written tradition in Macedonia, while creating a very interesting lexicon and borrowing words from other Slavic languages, however always distinctly Macedonized. In his revolutionary poem “Samovila Makedonska” (A Macedonian Fairy), he speaks of a distinct Macedonian people, an independent Macedonian state and a Macedonian language. Marko Kostov Cepenkov (1829-1920) was the greatest collector of Macedonian folk arts, which are invaluable for the Macedonian folklore, ethnography, linguistics, national history, right and morals of Macedonians. In the 1856-1857 period he began to collect folk arts, encouraged by, as he said, Dimitar Miladinov. Of all the collectors of Macedonian folk art, Cepenkov had the longest recording practice, collecting folk art for more than 40 years. In addition, unlike the

зацијата на тогашното словенско население што живеело на овие простори одиграле словенските просветители. Епохалниот подвиг на светите Кирил и Методиј да се изборат за еднаквост на словенската богослужба, книжнина и писменост во глобалниот христијански духовен и цивилизациски феномен претставува извор од кој протекол идниот тек на афирмацијата на словенската цивилизациска свест, еднакво кај сите словенски народи, меѓу кои и кај македонскиот. Непроценливата вредност на делото на светите рамноапостоли останува врежан темел на денешната македонска современа духовност искажана на свој јазик и свое писмо. Тука е и Светиклиментовото дело, кој, како основоположник на македонската просветителска и духовна дејност, е една од најзначајните цивилизациски придобивки на денешниот македонски народ, кој го живее благодатот да биде негов наследник. Неоспорни се фактите дека словенската писменост, но и научната основа на балканските народи потекнуваат од Охрид, што го прават денешниот Македонец да биде горд на тој образовен процес. Токму дејноста на светите Климент и Наум Охридски и историската улога на Охридската книжевна школа се втемелени во континуитетот на македонскиот културно-историски идентитет и ја насочуваат изворноста на современата македонска духовна и писмена традиција. Оттука, и во нашата современа цивилизациска свест длабоко е наталожено чувството дека како Македонци сме словенски народ, со словенска писмена и културна традиција. Многумина свети Климент го нарекуваат и татко на македонската просвета.

Cyril and Methodius Кирил и Методиј Бизнис каталог 2021

Introduction

Saints Clement and Naum of Ohrid Свети Климент и Наум Охридски

Konstantin i Dimitar Mialdonov Константин и Димитар Миладинов

other most prominent collectors of the Macedonian folk art, such as the Miladinovci brothers, Kuzman Shapkarev, Stefan Verkovic, whose collected folklore materials even had such that were received from other recorders, Cepenkov personally recorded his folklore and ethnological materials. Marko Cepenkov was the most important collector of the Macedonian folklore in terms of the total fund of the collected folklore, as well as in terms of the Marko Cepenkov Марко Цепенков genre variety of the collected folklore materials. Still, the most influential Macedonian revivalist was Krste Petkov Misirkov, who published his fundamental book “Za makedonckite raboti” (About Macedonian Matters) in Sofia in 1903. In the book, Misirkov explains in a detailed way the philosophical foundations of the modern Macedonian identity, that is, that the Macedonians, although related to the Bulgarians and the Serbs, are still distinct and should fight for their uniqueness. He explains that the schools of the neighbouring countries in Macedonia should be replaced by Macedonian schools in which Macedonian language and Macedonian history will be taught. Misirkov, together with Dimitrija Chupovski and other Macedonian students and emigrants, on 28 October 1902 in St. Petersburg founded the Macedonian Scientific and Literary Society, Ss. Cyril and Methodius. He was the author of a number of works that dealt with the topic of the distinctiveness and originality of the Macedonians. Towards the end of his life, he expressed his 14

Бизнис каталог 2021

Македонскиот народ со векови успеал да го зачува и народното творештво, а благодарејќи на Константин и Димитар Миладинов, Марко Цепенков, Ѓорѓија Пулевски и други овие творби останале запишани и говорат за македонската традиција и култура. Прв позначаен македонски преродбеник е Ѓорѓија Пулевски. Тој целиот живот ѝ го посветил на борбата против турското ропство. Го издал првиот речник на говорен македонски јазик, насловен „Речник од три јазици“ во 1875 година. Во 1880 година ја издал и книгата „Слогница речовска“ што се смета за прв обид да се направи граматика на македонски јазик. Во неа Пулевски се обидел да создаде основни норми на македонски литературен јазик, комбинирајќи го централно-македонското наречје со словенската писмена традиција во Македонија, притоа креирајќи мошне интересна лексика и зајмувајќи зборови и од другите словенски јазици, но секогаш изразито македонизирани. Во неговата револуционерна поема „Самовила Македонска“ тој говори за посебен македонски народ, независна македонска држава и македонски јазик. Марко Костов Цепенков (1829-1920) е најголем собирач на македонски народни умотворби што имаат непроценливо значење за македонската фолклористика, за етнографијата, за лингвистиката, за националната историја, за правото и за моралот на Македонците. Во периодот 1856-1857 година почнал да собира народни умотворби, поттикнат од Димитар Миладинов, како што вели самиот. Од сите собирачи на македонското народно творештво, Цепенков има временски најдолга запишувачка практика, повеќе од 40 години собирал народни умотворби. Освен тоа, за разлика од другите најистакнати собирачи на македонски народни умотворби, како што се браќата Миладиновци, Кузман Шапкарев, Стефан Верковиќ, кои во својот фонд на собрани фолклорни материјали имаат и такви што ги добиле од други запишувачи, Цепенков лично сам ги запишал своите фолклорни и етнолошки материјали. И по вкупниот фонд на собрани народни умотворби, како и по жанровската разновидност на собраните фолклорни материјали, Марко Цепенков е најзначаен собирач на македонските народни умотворби. Но највлијателен македонски преродбеник е Крсте Петков Мисирков, кој во 1903 година во Софија ја отпечатил својата фундаментална книга Gjorgija Pulevski „За македонцките работи“. Во Ѓорѓија Пулевски книгата Мисирков на детален

БИЛ

ЕЈ

TRADITION INTERTWINED WITH MULTICULTURALISM Macedonia is a country where the past has left precious traces. There is no place in it that

Blaze Konevski Блаже Коневски

начин ги образложил филозофските основи на модерниот македонски идентитет, односно дека Македонецот, иако М е сроден со Бугаринот и со Србинот, АР ИЛИ сепак е посебен и треба да се бори за таа своја посебност. Објаснил дека училиштата на соседните држави во Македонија треба да се заменат со македонски училишта во кои ќе се предава на македонски јазик и ќе се учи македонска историја. Мисирков, заедно со Димитрија Чуповски и други македонски студенти и емигранти, на 28 октомври 1902 година во Петербург го основал Македонското научно-литературно другарство „Св. Кирил и Методиј“. Автор е на многу дела во кои ја разгледувал тематиката на посебноста и самобитноста на Македонецот. Кон крајот на животот тој го искажал своето национално самосознание во неговиот последен текст „Самоопределувањето на Македонците“, објавен во весникот „Мир“ на 25 март 1925 година, во кој вели: „Свеста и чувството дека сум Македонец треба да стојат повисоко од сè друго на светов. Македонецот не треба да се слева и да се обезличува живеејќи меѓу Бугари и Срби. Ние можеме да ја констатираме блискоста на српските, бугарските и на македонските интереси, но сè треба да биде оценувано од македонско гледиште.“ Коста Солев Рацин (1908-1943) е македонски книжевник и социјалистички деец, најпознат по својата поезија. Се смета за еден од основоположниците на современата македонска книжевност, а неговата стихозбирка „Бели мугри“ претставува едно од најзначајните дела во современата македонска поезија. „Бели мугри“ е напишана на македонски јазик и македонска азбука, шест години пред официјализирањето на Заседането на АСНОМ, што јасно говори за постоењето на македонска самосвест, јазик, азбука и култура. Македонски јазик е и јазикот на Блаже Конески, Гане Тодоровски, Даница Ручигај, на Анте Поповски, Славко Јаневски, Матеја Матевски, Ката Мисиркова Руменова, на Петре М. Андреевски, Видое Подгорец, Оливера Николова и на плејада други македонски литерати што низ годините оставиле илјадници книги напишани од нивното македонско перо. Тоа е јазикот и на подоцнежните и на сегашните книжевници што ставаат печат на своето творештво, како дел од современата македонска литература. Блаже Конески (1921-1993) е истакнат македонски книжевен, културен и јавен работник, академик, поет, прозаист, есеист, книжевен историчар, филолог и јазичар. Тој бил и еден од кодификаторите на современиот македонски литературен јазик и значајна личност во македонската книжевност. По ослободувањето Конески активно се вклучил во стандардизирањето на македонскиот јазик и ја изработил граматиката на современиот македонски јазик. Го составил и правописот на македонскиот литературен јазик, а исто така бил уредник на „Речникот на македонскиот јазик“. Конески е основач на студиите по македонистика на Филолошкиот факултет во Бизнис каталог 2021

Вовед

national self-consciousness in his last text, “Self-determination of the Macedonians”, published in the Mir newspaper on 25 March 1925, where he said: “The awareness and the feeling that I am Macedonian should stand higher than everything in the world. Macedonians should not let themselves be assimilated and lose their individuality living among Bulgarians and Serbs. We can acknowledge the closeness of the Serb, Bulgarian and Macedonian interests, but we need to evaluate them from the Macedonian standpoint of view.” Kosta Solev Racin (1908-1943) was a Macedonian writer and socialist, best known for his poetry. He is considered one of the founders of the Macedonian contemporary literature, and his collection of poems “Beli Mugri” (White Dawns) is one of the most significant works in the Macedonian contemporary poetry. “Beli mugri” was written in Macedonian and Macedonian alphabet, six years before the official formalisation at the ASNOM session, which clearly speaks of the existence of the Macedonian self-awareness, language, alphabet, and culture. The Macedonian language is also the language of Blazhe Koneski, Gane Todorovski, Danica Ruchigaj, Ante Popovski, Slavko Janevski, Mateja Matevski, Kata Misirkova Rumenova, and Petre M. Andreevski, Vidoe Podgorec, Olivera Nikolova, and a host of other Macedonian writers who left thousands of Krste Misirkov books written with their Macedonian pen over Крсте Мисирков years. It is also the language of later and present writers who have put the stamp on their work as part of the Macedonian contemporary literature. Blazhe Koneski (1921-1993) was a prominent Macedonian literary, cultural and public figure, an academic, poet, prose writer, essayist, literary historian, philologist and linguist. He was also one of the codifiers of the Macedonian modern literary language and an important figure in the Macedonian literature. After the liberation, Koneski was actively involved in the standardisation of the Macedonian language and developed the grammar of the Macedonian modern language. He also compiled the Koco Racin orthography of the Macedonian literary Кочо Рацин language, and was also the editor of the “Dictionary of the Macedonian Language”. Koneski was the founder of the studies of the Macedonian language at the Faculty of Philology in Skopje. In 1967, he became the member of the Macedonian Academy of Sciences and Arts (MANU) and was its first President until 1975.

2 5 Г ОДИН

ЈУ

Introduction Спомен-куќата на Мајка Тереза во Скопје The Mother Teresa Memorial House in Skopje

does not speak of a custom, a centuries-old tradition that has already grown into a cultural landmark. And when you see that it is nurtured, and that the cultural identity of the Macedonians is affirmed through it, you will conclude that the old and rich Macedonian tradition has mixed with progress and modern life in the best way. It is the folklore, instruments, costumes, language, music, customs that are the embodiment of the Macedonian identity. All folklore artifacts confirm the identity of the Macedonian people. The same is confirmed by the gaida (goat-skin bagpipe), kaval, zurla, tapan and tambourine, which are the traditional folk instruments. The instruments are connected with the folk dance through which the folk art was created, and grew into a centuries-old tradition of this country. The national culture is reflected precisely through the rebellious spirit of the Macedonians, who created exclusively out of

Мустафа-пашина џамија во Скопје Mustafa Pasha Mosque in Skopje

Скопје. Во 1967 станал член на Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ) и е нејзин прв претседател до 1975 година. ТРАДИЦИЈА ИСПЛЕТЕНА СО МУЛТИКУЛТУРАЛИЗАМ Македонија е земја во која минатото оставило скапоцени траги. Во неа не постои место што не говори за некој обичај, за вековна традиција што веќе прераснала во културно обележје. И кога ќе видите дека таа се негува и преку неа се афирмира културниот идентитет на Македонците, ќе заклучите дека старата и богата македонска традиција на најубав можен начин се измешала со напредокот и со современиот живот. Токму фолклорот, инструментите, носиите, јазикот, музиката, обичаите се олицетворение на македонскиот идентитет. Сите фолклорни артефакти ја потврдуваат самобитноста на македонскиот народ. Тоа го потврдуваат и гајдата, кавалот, зурлата, тапанот и дајрето што се традиционални народни инструменти. Инструментите се поврзани со народното оро преку кое се создала народната уметност што прераснала во вековна традиција на оваа земја. Националната култура се отсликува токму преку непокорниот дух на Македонецот кој творел исклучително од желба за слободата. За тоа е доказ и црквата „Свети Спас“, каде што е погребан најголемиот македонски револуционер Гоце Делчев. Тука се и манастирите што како ковчези го кријат секој дел од културното богатство. И само еден ден минат во прошетка и запознавање со дел од тоа богатство е приближување до македонската традиција, култура и црква. Теракотните икони од Виница се вбројуваат меѓу најексклузивните наоди во историјата на македонската археологија. Македонската збирка на икони, особено охридската, е една од највредните во светот денес. По Синајската и Московската збирка икони, таа е трета по значење во православието. Од византолошки апект, пак, е единствена. И многу објекти од отоманскиот период се дел од културата на земјата. Таква е грандиозната Мустафа-пашина џамија во Скопје, која се наоѓа меѓу Куршумли-ан, црквата „Свети Спас“ и Кале. На десниот брег на реката Пена во градот Тетово во 15 век е подигната џамија со турбе што денес е во урнатини. Џамијата е значајна по своите внатрешни и надворешни сликарски декорации, според кои е наречена Шарена џамија, односно живописна џамија. Спомен-куќата на Мајка Тереза во центарот на Скопје е единствен музеј во светот посветен на Мајка Тереза. Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија е мултимедијален центар посветен на настраданите 7.148 Евреи од Македонија за време на холокаустот и историјата на Евреите на Балканот. Центарот е сместен на местото на некогашното скопско Еврејско Маало.

БИЛ

ЕЈ

EUROPEAN TREASURY The image of Europe will not be complete if it does not incorporate perhaps the most picturesque piece that connects different cultures and civilisational values. NNeither a century ago nor ten centuries ago Macedonia was a European province other than a spiritual and civilisational centre from where many important values came to Europe. Integration of Macedonia into Europe, through its full membership in the European Union, will mean additional motivation, energy, but also an opportunity for development and promotion of multicultural tourism, something new, something speciﬁc that can be offered to foreign visitors. In the year when the country is celebrating 30 years of its existence, come and go through the civilisational epochs of different cultures. Macedonia is already a part of the destinations that are a recognisable brand in Europe.

Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија The Holocaust Memorial Centre for the Jews of Macedonia

АР ИЛИ

Вовед

a desire for freedom. The Church of the Holy Saviour, where the greatest Macedonian revolutionary Goce Delchev was buried, is proof of that. There are also monasteries that hide, like coffins, every part of the cultural wealth. And just one day spent walking and getting to know a part of that wealth means getting closer to the Macedonian tradition, culture and church. The terracotta icons from Vinica are among the most exclusive findings in the history of the Macedonian archaeology. The Macedonian collection of icons, especially the Ohrid one, is one of the most valuable in the world today. After the Sinai and Moscow collections of icons, it is the third most important in Orthodoxy. From the Byzantine aspect, however, it is unique. In addition, many structures from the Ottoman period are part of the country's culture. Such is the grandiose Mustafa Pasha Mosque in Skopje, located between Kurshumli An, the Church of the Holy Saviour and Kale (Fortress). On the right bank of the river Pena in the city of Tetovo, a mosque with a türbe was built in the 15th century; it is now in ruins. The mosque is significant for its interior and exterior paintings, according to which it is called the Colourful Mosque, i.e. a picturesque mosque. The Mother Teresa Memorial House in the centre of Skopje is the only museum in the world dedicated to Mother Teresa. The Holocaust Memorial Centre for the Jews of Macedonia is a multimedia centre dedicated to 7,148 Jews from Macedonia killed during the Holocaust and to the history of the Jews in the Balkans. The centre is located on the site of the former Skopje Jewish settlement.

2 5 Г ОДИН

ЈУ

ЕВРОПСКА РИЗНИЦА И сликата за Европа не би била целосна доколку во неа не биде вградено можеби најсликовитото парче што ги поврзува различните култури и цивилизациски вредности. Македонија и пред еден и пред десет века никогаш не била некаква европска провинција, туку духовен и цивилизациски центар од каде што кон Европа се појдени многу важни вредности. Интеграцијата на Македонија во Европа, преку нејзино полноправно членство во Европската Унија, ќе значи дополнителен мотив, енергија, но и можност за развој и промоција на мултикултурниот туризам, нешто ново, нешто специфично што може да им се понуди на странските посетители. Во годината кога земјата обележува 30 години постоење дојдете и зачекорете низ цивилизациските епохи на различните култури. Македонија веќе е дел од дестинациите што се препознатлив бренд во Европа.

Теракотните икони од Виница The terracotta icons from Vinica

БИЛ

ЕЈ

POSITION of Sava Dimitrova, Former Longtime General Manager of Evropa Skopje:

2 5 Г ОДИН

Position

ЈУ

АР ИЛИ

What did it mean to manage your company successfully, in continuum for more than 25 years, under the conditions of transition and transformation of the society?

MaInTaInInG QualITy anD sTanDarDs prOvIDes us wITh a

plaCe In eurOpe

spent almost 44 years in Evropa a.d. and performed the General Manager function for 31 years. I assumed the management of the company when the social and political circumstances were quite different from the present ones. Our sale was dominantly oriented to the domestic Yugoslav market, but certainly, we strived to get our products beyond the borders of the then state. The conditions changed signiﬁcantly with the break-up of the Yugoslav market. Evropa, which had developed its capacities for the domestic market of 20-22 million inhabitants was suddenly supposed to reorient to a domestic market of two million (consumers). An additional difﬁculty was that previously we got raw materials mostly from Serbia, Croatia and Slovenia, and the domestic raw materials became imported over night. Problems in the method of payments, blockades, and many other obstacles occurred. So, there was an issue of the procurement of raw materials, the seriously reduced domestic market, and dominant export-orientation. We should not ignore the

problem that we faced all this with a relatively high number of employees (830) and care of their existence was to be taken. How we managed to survive, for the factory to still exist and develop. With a lot of effort, desire and skill. We adapted to the new conditions relatively fast, returned to the previously accessed markets and opened new ones, so we came to a condition where our export was almost 70% of the total output. The period of dissolution of the common Yugoslav market was really a long, difficult story. This was most difficult to overcome and to keep the company in the condition to survive. Certainly, transformation of the social to private capital was not an easy job. But when there is a living subject, you find a solution. It was difficult to explain to the employees what the “new” meant and what they should vote for through the management bodies (Assembly of Employees, Worker’s Council). I think that my associates and I carried out the privatisation process as successfully and as legally as possible, and the company continued to operate prosperously. I hope that those times are behind us and the present generations will not experience that. But, even when they face a problem, they should not despair because there is always an exit however bad things seem to be. Despite objective problems, the company has continued to grow and develop and I deeply believe that the quality of products (I refer to confectionery), the standards applied in our production capacities, the manner of labelling, the packing material, have met completely the European and world’s standards. That is testified by the fact that a great part of products of our companies are marketed in a significant part of the world.

Што значеше континуирано успешно да се менаџира во услови на транзиција и трансформација на општеството повеќе од четврт век

одржувањеТо на квалиТеТоТ и на сТандардиТе ни го обезбедувааТ

месТоТо во европа

о „Европа“ а.д. Скопје поминав речиси 44 години, а на позицијата генерален директор бев 31 година. Раководењето со компанијата го презедов кога општественополитичките околности беа сосема поинакви од денешните. Во продажбата доминантно бевме ориентирани кон домашниот ЈУ пазар, но, секако, настојувавме со наши производи да излеземе и надвор од границите на тогашната држава. Состојбите значајно се сменија со распаѓањето на ЈУ пазарот. „Европа“, која со години ги развиваше капацитетите за домашен пазар од 20-22 милиона жители, требаше да се преориентира на домашен пазар од два милиона жители (потрошувачи). Дополнителна тешкотија беше и тоа што репроматеријалите што дотогаш ги добивавме најмногу од Србија, Хрватска и од Словенија „преку ноќ“ од домашни станаа увозни. Се појавија проблеми и во начинот на плаќање, во блокадите, како и многу други препреки. Значи, имаше проблем со набавката на репроматеријали, сериозно намалениот домашен пазар и доминантната ориентација кон извоз. Тука, секако не би го занемариле и проблемот што сето ова нѐ затекна со релативно голем број вработени (830) и требаше да се води сметка за нивната егзистенција. Како успеавме да опстанеме, фабриката да постои и да се развива? Со многу труд, желба и умешност. Релативно брзо се адаптиравме на новите услови, се вративме на претходно освоените пазари, отворивме и нови, така што дојдовме во состојба извозот да биде речиси 70 % од вкупното производство. Периодот на распаѓањето на заедничкиот ЈУ пазар беше навистина долга, тешка приказна. Тоа беше најтешко да се преброди, а фирмата да се одржи во кондиција да опстане. Секако и транс-

формацијата на општествениот во приватен капитал не беше лесна работа. Но кога постои жив субјект, се наоѓа решение. Беше тешко да им се објасни на вработените што значи „новото“ и за што треба да гласаат преку тогашните органи на управување (Собир на работни луѓе, Работнички совет). Сметам дека со моите соработници, колку што беше можно и законски, ја спроведовме приватизацијата и фирмата продолжи успешно да работи. Се надевам дека тоа време е зад нас и сегашните генерации нема да го доживуваат. Но и кога ќе наидат на проблем не треба да очајуваат зашто секогаш има излез колку и да изгледа лошо. И покрај објективните проблеми компанијата продолжи со раст и развој и според моето длабоко убедување квалитетот на производите (се осврнувам на кондиторските производи), стандардите што се применуваат во нашите производни капацитети, начинот на означување, амбалажата сосема се вклопуваат во европските и во светските стандарди. А тоа се потврдува и со фактот дека голем дел од производите на нашите компании се пласираат во значителен дел од светот.

Став

СТАВ на Сава Димитрова, поранешен долгогодишен генерален директор на „Европа“ Скопје:

Economy

Interview with

Svetozar Janevski, President of the Management Board of Tikves Winery

Интервју со

Светозар Јаневски, претседател на Управниот одбор на винарската визба „Тиквеш“

MaCeDOnIan wIne Is The True aMbassaDOr OF The COunTry TO The wOrlD >> Since 2003, we have invested more than EUR 40 million in new, state-of-the-art technology

and equipment for production of high quality wine, vineyards and application of modern agro-technical measures for grape growing, education and technical support of our subcontractors – vine growers, as well as staﬀ development and professional advancement of the employees, and in the promotion of our wines in foreign markets. 20

Бизнис каталог 2021

се висТински амбасадор на државаТа во свеТоТ MARILI: The Tikves Winery has been a symbol of >>Од 2003 година the centuries-old wine tradition in Macedonia for досега 135 years and has a huge share in the creation, инвестиравме nurturing and promotion of that tradition in the повеќе од 40 country and around the world. Tell us brieﬂy for how long you have been at the head of the company милиони евра во and what changes did you make for the wines of нова, Tikves to become a world brand today? најсовремена JANEVSKI: We started the transformation of the технологија и Tikves Winery in 2003 when our investment group M6 опрема за became the majority owner. It consisted of fundamentally changing the production strategy and производство на висококвалитетно brand development, focusing on the production of high quality bottled wine, and gradually abandoning вино, во лозови the approach of producing large quantities of bulk насади и во wine sold in foreign markets at very low prices. примена на To achieve this goal, intensive investments were модерни necessary in all areas of production and operation of the company. Since 2003, we have invested more than агротехнички мерки за EUR 40 million in new, state-of-the-art technology and equipment for production of high quality wine, одгледување на vineyards and application of modern agro-technical грозјето, во measures for grape growing, education and technical едукација и support of our subcontractors – vine growers, as well техничка as staff development and professional advancement поддршка на of the employees, and in the promotion of our wines in foreign markets. нашите These investments as well as the hard work and кооперанти expertise of the whole team have resulted in лозарите, како и improving the quality of all wines and expanding во развој на кадри the portfolio of Tikves with new wines, especially in и професионално the premium segment. Today, Tikves does not sell надградување на bulk wine any more, and our bottled wines, especially those from the premium segment, stand вработените во side by side with the highest quality wines from компанијата, но и around the world and each year receive over 50 во промоција на high awards and special recognitions at renowned нашите вина на international competitions. In addition, they are странските пазари recognised as wines of exceptional character and quality by world-renowned wine critics. Consistently maintaining a high quality wine portfolio is not an easy task. Wine connoisseurs are aware of that and that is why our reputation is constantly growing on the international stage. I can even say that, unfortunately, such efforts are more recognised outside our country than here. The portfolio of Tikves also includes wines produced in the Châteaux de Gourdon Winery in France, which became a part of Tikves in 2018 when we expanded beyond the borders of our country and made a big step towards the increasing establishment and presence of the brand on a global scale. Thus, we have made signiﬁcant progress in making our intention of

МАРИЛИ: Веќе 135 години винарската визба „Тиквеш“ е симбол на вековната винска традиција во Македонија и има огромен удел во создавањето, негувањето и во промоцијата на таа традиција во земјата и ширум светот. Накратко кажете ни од кога сте на чело на компанијата и какви промени воведовте за вината на „Тиквеш“ денес да станат светски бренд? ЈАНЕВСКИ: Трансформацијата на винарската визба „Тиквеш“ ја започнавме во 2003 година, кога нашата инвестициска група „М6“ стана мнозински сопственик. Таа се состоеше во темелно менување на стратегијата на производство и развој на брендот, фокусирајќи се на производство на висококвалитетно вино во шишиња, постепено напуштајќи го пристапот на производство на големи количини наливно вино што се продава на странските пазари по многу ниски цени. За остварување на оваа цел беа неопходни интензивни инвестиции во сите области на производството и работењето на компанијата. Од 2003 година досега инвестиравме повеќе од 40 милиони евра во нова, најсовремена технологија и опрема за производство на висококвалитетно вино, во лозови насади и примена на модерни агротехнички мерки за одгледување на грозјето, во едукација и техничка поддршка на нашите кооперанти – лозарите, како и во развој на кадри и професионално надградување на вработените во компанијата, но и во промоција на нашите вина на странски пазари. Овие инвестиции, како и вложениот труд и експертизата на целиот тим резултираа со унапредување на квалитетот на сите вина и проширување на портфолиото на „Тиквеш“ со нови вина, особено во премиум сегментот. Денес „Тиквеш“ веќе не продава наливно вино, а нашите флаширани вина, особено оние од премиум сегментот, стојат рамо до рамо со најквалитетните вина од цел свет и секоја година добиваат повеќе од 50 високи награди и специјални признанија на реномирани

Економија

македонскиТе вина

Economy

Денес флашираните вина „Тиквеш“, особено оние од премиум сегментот, стојат рамо до рамо со најквалитетните вина од цел свет и секоја година добиваат повеќе од 50 високи награди и специјални признанија на реномирани меѓународни натпревари. Дополнително, тие се признаени и од светски познати вински критичари како вина со исклучителен карактер и квалитет

Tikves’ becoming a signiﬁcant factor in the world wine industry come true.

Today, Tikves bottled wines, especially MARILI: Apart from the excellent climate for the those from production of high quality varietal wine, how important the premium are the investments, modern marketing and promotion segment, so that the brand can cross the borders of our country? stand side by side with the JANEVSKI: The favourable climatic conditions of the highest region are the basis for the development of the wine quality wines industry and for the production of high quality wine. But from around they are not enough for success and breakthrough in the world and foreign markets. Winemaking is an extremely competitive each year industry worldwide and huge investments are needed to receive over 50 high promote the brand and, above all, the country as a producer of quality wines. Promoting one's own brand and awards and special one's own wines is of course the task of each winery recognitions individually, but also jointly, wineries and relevant at renowned institutions must work systematically and strategically international and invest in the recognition of the country and the competitions. In addition, region. Through the Wines from Macedonia Association, they are we are actively working on building the image of recognised as Macedonia as a producer of quality wine and wines of implementing a series of projects in cooperation with the exceptional Ministry of Economy and the Ministry of Agriculture, character and Forestry and Water Economy, and we cooperate with quality by worldassociations and wineries in the region, whereby we are renowned supported by foreign funds and donors. wine critics. Such activities are especially important for the promotion of our entire wine industry. As an example, I would like to point out the Vranec World Day, which was

меѓународни натпревари. Дополнително, тие се признаени и од светски познати вински критичари како вина со исклучителен карактер и квалитет. Не е едноставна задача да се одржува континуирано висок квалитет на толку широко портфолио на вина. Винските познавачи се свесни за тоа и затоа нашето реноме постојано расте на меѓународната сцена. Дури можам да кажам дека, за жал, ваквите напори повеќе се препознаваат надвор од нашата земја отколку тука, кај нас. Исто така, во портфолиото на „Тиквеш“ се вклучени и вина произведени во винарницата „Châteaux de Gourdon“ во Франција, која во 2018 година стана дел од „Тиквеш“, со што се проширивме и надвор од границите на нашата земја и направивме голем чекор кон сѐ поголемо етаблирање и присуство на брендот на глобално ниво. Со тоа значително напредувавме во остварувањето на намерата „Тиквеш“ да биде значаен фактор во светската винска индустрија. МАРИЛИ: Освен одличното поднебје за производство на висококвалитетно сортно вино, колку се важни инвестициите, современиот маркетинг и промоцијата за да може брендот да излезе надвор од границите на нашата држава? ЈАНЕВСКИ: Поволните климатски услови на поднебјето се основа за развој на винската индустрија и за производство на висококвалитетно вино. Но не се доволни за успех и за пробив на странските пазари. Винарството е исклучително високо конкурентна индустрија во светски рамки и неопходни се огромни инвестиции во промоцијата на брендот и, пред сѐ, на земјата како производител на квалитетни вина. Промоцијата на сопствениот бренд и сопствените вина секако е задача на секоја винарница поединечно, но, исто така, заеднички, винарниците и релевантните институции мора систематски и стратегиски да работат и да вложуваат во препознатливоста на земјата и на регионот. Преку здружението „Вина од Македонија“, ние активно работиме на градењето на имиџот на Македонија како производител на квалитетно вино и реализираме низа проекти во соработка со Министерството за економија и со Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство, а соработуваме и со здруженија и винарници од регионот, при што сме поддржани од странски фондови и донатори. Ваквите активности се особено значајни за промоција на целата наша винарска индустрија. Како пример би сакал да го истакнам „Светскиот ден на вранецот“ што претставуваше

MARILI: The wines of Tikves are a Macedonian brand and win awards at international competitions. According to your years of experience, do you think that the Macedonian wine can be placed side-by-side with world-famous wines according to quality? Where is the wine industry of Macedonia in a wider context, what potential do we have? JANEVSKI: Regardless of what we think about the potential of Macedonian wines in terms of quality, the high awards they win at prestigious international wine competitions are an objective and independent conﬁrmation of their top quality by experts. Macedonian wines are a single one true ambassador of the country in the world. What needs further improvement is building the image of the Macedonian wine and the recognition of Macedonia as a producer of top wines. The Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy provides support for international promotion of around EUR 200,000 to 300,000, but in comparison to Serbia, which has adopted a winery development strategy and invests EUR 3.5 million in international promotion, our funds seem minor. So, we have to decide to become a globally famous wine country and to properly dimension the means that are necessary to achieve this goal. I think that Vranec as an exceptionally high quality local variety, as

иницијатива за популаризацијата на оваа сорта и позиционирање на целиот Балкански Регион како производител на вина од оваа сорта. Иницијативата за формирање Балканска винска мрежа би требало дополнително да ги поттикне и другите држави да се вклучат во остварувањето на оваа цел. На ваков начин многу полесно ќе биде да се избориме за препознатливост во светот и да бидеме ценети како регион отколку поединечно. Со 1,8 милиони тони вино годишно Балканот е на петто место во светот, веднаш зад најголемите земји производители на вино - Италија, Франција, Шпанија и САД. Поради тоа, здружените активности за промоција на вината и препознатливите сорти од Балканот се од огромно значење.

The portfolio of Tikves also includes wines produced in the Châteaux de Gourdon Winery in France, which became a part of Tikves in 2018 when we expanded beyond the borders of our country and made a big step towards the increasing establishment and presence of the brand on a global scale

МАРИЛИ: Вината на „Тиквеш“ се македонски бренд и освојуваат награди на меѓународни натпревари. Според Вашето долгогодишно искуство, дали сметате дека македонското вино може да се носи рамо до рамо со светски познати вина според квалитетот? Каде се наоѓа винарската индустрија на Македонија во пошироки рамки, односно со каков потенцијал располагаме? ЈАНЕВСКИ: Независно од тоа што ние мислиме за потенцијалот на македонските вина во однос на квалитетот, високите награди што тие ги освојуваат на угледни интернационални вински натпревари се објективна и независна потврда за нивниот врвен квалитет што ја добиваат од експертите. Македонските вина се единствен вистински амбасадор на државата во светот. Она на што треба понатаму повеќе да се работи е градењето на имиџот на македонското вино и препознатливоста на Македонија како производител на врвни вина. Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство обезбедува поддршка за меѓународна промоција од околу 200 до 300 илјади евра, но, споредено со Србија, која усвои стратегија за развој на винарството и вложува 3,5 милиони евра за интернационална промоција, нашите средства изгледаат минорни. Значи, мора да решиме да станеме глобално

Во портфолиото на „Тиквеш“ се вклучени и вина произведени во винарницата „Châteaux de Gourdon“ во Франција, која во 2018 година стана дел од „Тиквеш“, со што се проширивме и надвор од границите на нашата земја и направивме голем чекор кон сѐ поголемото етаблирање и присуство на брендот на глобално ниво

Економија

an initiative for the popularisation of this variety and positioning of the whole Balkan region as a producer of wines of this variety. The initiative for establishing a Balkan Wine Network should additionally encourage other countries to join in achieving this goal. This way, it will be much easier to ﬁght for recognition in the world and to be valued as a region, than individually. With almost 1.8 million tons of wine per year, the Balkans rank 5th in the world, just behind the largest wine-producing countries – Italy, France, Spain, and the United States. Therefore, joint activities to promote wines and recognisable varieties from the Balkans are of paramount importance.

Economy well as Temjanika from white wine varieties, have the greatest prospects for success in building that recognition in foreign markets. We need to distinguish ourselves as a region known for the production of Vranec and whenever someone wants to drink wine of this variety, to think of this region, just as we automatically think of Argentina when it comes to Malbec or of New Zealand for Sauvignon Blanc. MARILI: It is said that a successful team is behind any success story. Still, leadership is undoubtedly a key factor for a company's success. How important do you think the role of company leaders is? What does it mean to be a successful manager and what would you, from the position of a proven successful manager, recommend to younger businessmen? JANEVSKI: The leader has a great influence on the success and image of the organisation he leads. Perhaps this is best illustrated if we analyse the leaders of certain countries. Look at the United States, or Germany. It’s the same with companies. The company’s leader imposes the overall business policy, has a huge impact on the organisational culture and employee motivation. But they cannot achieve everything alone and that is why it is very important to build a team with which they will have mutual trust. A high level of affiliation of all employees in the company is achieved only through teamwork, which contributes to greater productivity. We belong to the Mediterranean mentality where people are accustomed to and expect someone to take care of them, so we need to show that we care for our employees in different ways, beginning with vision and determination in the planning and implementation of activities to practising of ethical principles in work and a human approach in relationships. MARILI: During your long and prolific professional engagement you have encountered various challenges. Is the COVID crisis one of the biggest challenges you have faced and how much has your vision helped you overcome the problems? JANEVSKI: The generation which I belong to has faced many changes. We lived in another, larger country that collapsed before our eyes. We were not prepared for that, and in addition the economy underwent huge changes. The market that existed

позната винска земја и соодветно да ги димензионираме средствата што се неопходни за остварување на оваа цел. Мислам дека вранецот како исклучително квалитетна локална сорта, па и темјаниката од белите вински сорти, имаат најголема перспектива за успех во градењето на таа препознатливост на странските пазари. Ние треба да се издигнеме како регион познат по производство на вранец и секогаш кога некој ќе сака да пие вино од оваа сорта, да помисли на овој регион, слично како кога станува збор за малбек, автоматски помислуваме на Аргентина или на Нов Зеланд за „совињон блан“. МАРИЛИ: Се вели дека зад секоја успешна приказна стои успешен тим. Сепак, несомнено клучен фактор за успех на една компанија е лидерството. Според Вашето мислење, колку е важна улогата на лидерите во компаниите? Што значи да се биде успешен менаџер и што Вие, од позиција на докажан успешен менаџер, би им препорачале на помладите бизнисмени? ЈАНЕВСКИ: Лидерот има големо влијание врз успехот и имиџот на организацијата што ја раководи. Можеби тоа најдобро се илустрира доколку ги анализираме лидерите на одредени земји. Погледнете ги САД или Германија. Исто е и со компаниите. Лидерот на компанијата ја наметнува целокупната политика на работење, има огромно влијание врз организациската култура и мотивацијата на вработените. Но тој сам не може да постигне сѐ и затоа е многу важно да изгради тим со кој ќе имаат заемна доверба. Единствено преку тимска работа се постигнува и високо ниво на припадност на сите вработени во компанијата, а тоа придонесува за поголема продуктивност. Му припаѓаме на медитеранскиот менталитет, при што луѓето се научени и очекуваат некој да се грижи за нив, па затоа треба на различни начини да се покаже грижата за вработените. Почнувајќи од визионерството и решителноста во планирањето и спроведувањето на активностите до практикувањето на етички принципи во работењето и човечки пристап во релациите. МАРИЛИ: Во текот на Вашиот долг и богат професионален ангажман сте се среќавале со разни предизвици. Дали кризата со Ковид-19 е еден од најголемите предизвици со кои сте се соочиле и колку визионерството Ви помогна во надминувањето на проблемите? ЈАНЕВСКИ: Генерацијата на која ѝ припаѓам се соочи со многу промени. Ние живеевме во една друга, поголема држава што се распадна пред наши очи. Не бевме подготвени за тоа, а

MARILI: Do you have any unfulﬁlled wishes, what are your plans for the future? JANEVSKI: I always say that one should have a passion for what they do and that passion drives you to constantly look for new opportunities, new projects, new ideas. I have the energy and desire to implement new projects within Tikves. One of them is for Tikves to become the ﬁrst green winery in this area that will base its operations on the use of energy from renewable sources. We also constantly look for initiatives that will enable us to progress worldwide, to expand beyond the borders of our country and establish the Macedonian wine globally. We will continue to invest funds and labour in achieving these goals.

I have the energy and desire to implement new projects within Tikves. One of them is for Tikves to become the ﬁrst green winery in this area that will base its operations on the use of energy from renewable sources.

дополнително економијата претрпи огромни промени. Одеднаш исчезна пазарот што дотогаш постоеше и на кој работевме и се градевме. Слично е и со кризата со Ковид-19 што донесе многу нови предизвици, а истовремено отвори нови можности за кои треба брзо да се реагира. Се разбира, претходното искуство е многу корисно во вакви времиња. Со почетокот на пандемијата стана јасно дека промените што претстојат негативно ќе влијаат врз нашиот бизнис. Уште на почетокот на кризата за само два месеца имавме пад на продажбата од 50 отсто. И покрај катастрофалните резултати, наша одлука беше да не отпуштаме вработени ниту, пак, да ги намалуваме платите затоа што сме свесни дека треба да останеме во кондиција и нашата винарница да продолжи да се развива откако ќе помине кризата. Менаџментот презема целосна одговорност и водечка улога во барањето нови можности. Со затворањето на сегментот ХОРЕКА, се фокусиравме на пронаоѓањето нови модели за продажба што треба да ни овозможат да ја задржиме нашата стабилност. МАРИЛИ: Ви останаа ли некои желби неостварени, какви се Вашите планови за во иднина? ЈАНЕВСКИ: Јас секогаш велам дека човек треба да има страст за тоа што го работи и таа страст е двигател постојано да се бараат нови можности, нови проекти, нови идеи. Имам енергија и желба да остварам нови проекти во рамките на „Тиквеш“. Еден од нив е проектот „Тиквеш“ да стане прва зелена винарница на овие простори што своето работење ќе го базира врз користење енергија од обновливи извори. Исто така, постојано сме во потрага по иницијативи што ќе ни овозможат да напредуваме во светски рамки, да се шириме надвор од границите на нашата земја и да го етаблираме македонското вино на глобално ниво. Ќе продолжиме да инвестираме средства и труд во остварувањето на овие цели.

Имам енергија и желба да остварам нови проекти во рамките на „Тиквеш“. Еден од нив е проектот „Тиквеш“ да стане прва зелена винарница на овие простори што своето работење ќе го базира врз користење енергија од обновливи извори Бизнис каталог 2021

Економија

until then, which we worked and built ourselves on suddenly disappeared. It’s similar with the COVID crisis, which brought many new challenges, and at the same time opened up new opportunities that need to be addressed quickly. Of course, previous experience is quite useful in times like these. With the onset of the pandemic, it was clear that the impending changes would adversely affect our business. At the beginning of the crisis, in just two months, we had a 50% drop in sales. Despite the disastrous results, our decision was not to lay off employees or reduce wages, because we are aware that we need to stay in shape and our winery will continue to develop after the crisis is over. The management takes full responsibility and a leading role in seeking new opportunities. With the closure of the HORECA segment, we focused on ﬁnding new sales models that should enable us to maintain our stability.

  ﬁ ﬂ



Economy

Interview with Tanya Miliskovik, Commercial Plant Director at Kromberg & Schubert Macedonia

There Is nO GreaTer rewarD Than

TrusT OF The peOple anD The TeaM yOu leaD >> Continuously successful

management of a large system such as Kromberg & Schubert primarily means great responsibility, but it is also huge honour. We are one of the largest employers in Macedonia in the private sector and are among the top ﬁve largest exporters, with an annual turnover of about EUR 230 million.

Бизнис каталог 2021

MARILI: What does it mean to continuously and successfully manage a large system such as Kromberg & Schubert, which is one of the most important foreign investments in the region? MILISKOVIK: It primarily means great responsibility but is also huge honour. Currently, there are more than 5,000 employees at Kromberg & Schubert assigned to a total of three projects, two for Mercedes and one for Audi. We produce wiring harnesses for Vito, V-Class, Marco Polo, Sprinter, Audi A4 and Avant vehicles, which we export to Spain and Germany. We are one of the largest employers in Macedonia in the private sector and are among the top five largest exporters. The company operates in accordance with the latest principles of the Lean Management concept, and all other tools for continuous improvement. As you said, we are a large system with a complex organisational structure and the manager must always keep in mind the big picture, the whole team, the diversity of the teams, and know how to move all the links in that system constantly forward, towards the realisation of the goal. In our case, the main goal is satisfied employees who have more and more each year, a successful company that is financially independent, and satisfied customers with whom we will provide the future and jobs for everybody. Internally, these goals mean: being the greatest and the best, in the Kromberg & Schubert Group and in our country. Certainly, we are the largest and every day we try to be better colleagues, a better team, better professionals, better masters in the work, a better role model in the community where we function through social responsibility and, in the end, every day to be more united and better people.

Тања Милисковиќ, комерцијален директор во „Кромберг и Шуберт Македонија“

нема поголема награда од довербаТа на луѓеТо и на ТимоТ шТо ги водиТе МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира со еден голем систем, како што е „Кромберг и Шуберт“, кој е една од најзначајните странски инвестиции во регионот? МИЛИСКОВИЌ: Првенствено значи голема одговорност, но претставува и огромна чест. Во моментов во „Кромберг и Шуберт“ има повеќе од 5.000 вработени, распоредени на вкупно три проекти, два за „Мерцедес“ и еден за „Ауди“. Изработуваме кабелски снопови за возилата „Вито“, „В-класа“, „Марко Поло“, „Спринтер“, „Ауди А4“ и „Авант“ што ги извезуваме во Шпанија и во Германија. Ние сме еден од најголемите работодавци во Македонија во приватниот сектор и спаѓаме во првите пет најголеми извозници. Компанијата работи во согласност со најновите принципи на концептот на „Lean Management“ и сите други алатки за континуирано подобрување. Како што рековте, ние сме голем систем со комплексна организациска структура и тој што раководи мора постојано на ум да ја има големата слика, целиот колектив, разновидноста на тимовите и да знае како сите алки во тој систем да ги поместува постојано напред, кон остварувањето на целта. Во нашиот случај главна цел се задоволни вра>> Континуирано успешно да се

менаџира со еден голем систем, како што е „Кромберг и Шуберт“, првенствено значи голема одговорност, но претставува и огромна чест. Ние сме еден од најголемите работодавци во Македонија во приватниот сектор и спаѓаме во првите пет најголеми извозници, со просечен годишен обрт од околу 230 милиони евра

Економија

Интервју со

Economy

A completely new reality, new challenges! If once the main goal was to produce in a qualitative manner and according to orders, today the most important thing is to protect the health of the employees and continue to function healthy and alive. MARILI: How has Kromberg & Schubert fought and is ﬁghting Covid-19, what measures have been taken to deal with the pandemic? MILISKOVIK: At the beginning of March last year when this all affair started we honestly thought that it would take a few weeks and everything would return to normal. However, it was not so. After the escalation of the situation in Europe, our customers closed their factories and stopped working and because of that we also had to stop our production. For more than a month and a half, people were at their homes, the factory was empty, the machines were turned off. It was a difﬁcult and sad period with a lot of uncertainty and stress. We lost a certain number of jobs but we were lucky to start working again at the end of April, gradually, project by project, shift by shift, and to get some of the people back to work. While the employees were at home, the management team and the special duty team worked on the preparation of the procedure for safe return to work. This special procedure covers the whole process from the transport of employees from home to work, entering the factory, assigning the employees as per their jobs, the whole working hours, use of breaks, canteen and break zones, to leaving the factory and transport from work to home. In every shift we have a special team that monitors compliance with the measures, gives advice and reminds the colleagues of all steps, we also measure the temperature of all employees every two or three hours. If it happens that an employee manifests any symptoms, they are brought home with a specially equipped vehicle and appropriate protective equipment, and are advised to call their home doctor. Our people in charge of OSH and the entire Human Resources Department have excellent cooperation and communication with health institutions and,

Бизнис каталог 2021

ботени, кои секоја година имаат повеќе, успешна компанија, која е финансиски независна и задоволни клиенти со кои ќе ги обезбедиме иднината и работните места за сите. Интерно, овие цели значат: да бидеме најголеми и најдобри, во групацијата на „Кромберг и Шуберт“ и во нашата држава. Секако сме најголеми и секој ден се трудиме да бидеме и подобри колеги, подобар тим, подобри професионалци, подобри мајстори во работата, подобар пример во заедницата во која функционираме преку социјалната одговорност и, на крајот, секој ден да бидеме посложни и подобри луѓе. МАРИЛИ: Како „Кромберг и Шуберт“ се бореше и се бори со Ковид-19, какви мерки беа преземени за полесно справување со пандемијата? МИЛИСКОВИЌ: На почетокот на март минатата година кога започна целата оваа работа, искрено мислевме дека ќе трае неколку недели и сѐ ќе се врати во нормала. Меѓутоа, не беше така. По ескалирањето на ситуацијата во Европа, нашите клиенти ги затворија фабриките и престанаа да работат и поради тоа и ние моравме да го стопираме нашето производство. Повеќе од еден и пол месец луѓето беа дома, погонот празен, машините исклучени. Tежок и тажен период со многу неизвесност и стрес. Изгубивме одреден број работни места, меѓутоа, имавме среќа кон крајот на април да почнеме повторно со работа, постепено, проект по проект, смена по смена и дел од луѓето да вратиме на работа. Додека вработените беа дома, менаџерскиот тим и специјалниот дежурен тим работеше на подготвувањето на процедурата за безбедно враќање на работа. Таа специјална процедура го опфаќа целиот процес, од превозот на вработените од дома до работа, влезот во фабриката, распоредувањето по работни места, целото работно време,

MARILI: A socially responsible company, Kromberg & Schubert has helped the community overcome the Covid-19 crisis with multiple donations. What was most important in this aid? MILISKOVIK: The most signiﬁcant would be the donation for equipping a laboratory for testing for Covid-19, which is unique of this type outside Skopje. When we heard that the Bitola Hospital would be a regional center, and we are the largest employer in the region which means that we have the greatest number of people to take care of, we knew that it was our duty to do something and contribute to the protection of the collective and public health, i.e. to provide support for the work and the labour of health professionals. In an extremely turbulent period, we managed to deliver the equipment in a very short time and tests started, which at least strengthened the total capacities in the country in a way and facilitated the access of people to tests. We were very happy that while we were facing great uncertainty as a company, our gesture managed to bring back motivation of the whole team and made them feel again that we do not give up good deeds even when we face difﬁculties.

користењето на паузите, кантината и зоните за пауза, па сѐ до излезот од фабриката и превозот од работа до дома. Во сите смени имаме специјален тим што врши надзор за почитување на мерките, дава совети и ги потсетува колегите на сите чекори, исто така, вршиме мерење на температурата на сите вработени на секои два-три часа. Доколку се случи кај некој вработен да се појават некакви симптоми, тој со специјално опремено возило и со соодветна заштитна опрема се носи дома и се советува да му се јави на матичниот лекар. Нашите одговорни за БЗПР и целиот Оддел за човечки ресурси имаат одлична соработка и комуникација со здравствените институции и, иако не е едноставно, досега успешно се справуваме со кризата. Имаме зголемен број отсуства бидејќи не сакаме да ризикуваме и веднаш ги праќаме вработените дома доколку пријават ризичен контакт или не се чувствуваат добро, но немаме трансмисија во фабриката и во текот на работното време. Вработените што биле афектирани, тоа им се случило преку членови на семејството и надвор од работното време. Имаме строга процедура, по секоја смена се врши целокупна дезинфекција на халата, тоалетите, соблекувалните и автобусите, а вршиме и озонирање и посебна дезинфекција со одложено дејство во неработните денови, со што се зголемуваат сигурноста и безбедноста на нашите вработени. Од ноември 2020 година воведовме и бесплатни брзи тестови што помагаат, од една страна, вработените секогаш да имаат можност да се тестираат и да бидат психички ослободени во тој поглед, а, од друга страна, помагаат и подобро да го менаџираме зголемениот број отсуства со кои се соочуваме. Целосно нова реалност, нови предизвици. Ако некогаш главна цел беше да произведеме квалитетно и според нарачките, денес најважно е да го зачуваме здравјето на вработените и да продолжиме да функционираме здрави и живи. МАРИЛИ: „Кромберг и Шуберт“, како општествено одговорна компанија, со повеќе донации ѝ помогна на заедницата полесно да се надминува кризата со Ковид-19. Што беше најзначајно во оваа помош? МИЛИСКОВИЌ: Како најзначајна би ја издвоила донацијата за опремување на лабораторијата за вршење тестирања за утврдување на Kовид-19, која е единствена од таков вид надвор од Скопје. Кога слушнавме дека битолската болница ќе биде регионален центар, а ние сме најголем работодавец во регионот, што значи дека имаме најмногу луѓе за кои треба да водиме грижа, знаевме дека наша должност е да направиме нешто и да придонесеме за заштитата на колективното и на јавното здравје, односно да дадеме поддршка за работата и трудот на здравствените работ-

Бизнис каталог 2021

Економија

although it is not easy, we have successfully dealt with the crisis so far. We have an increased number of absences because we do not want to take risk and immediately send an employee home if they report risky contact or do not feel well, but we do not have transmission within the factory and during the working hours. Employees who were affected were affected through family members and outside the working hours. We have a strict procedure, after each shift we perform complete disinfection of the plant, toilets, locker rooms and buses, and we also perform ozonation and special disinfection with delayed action on non-working days, which increases the safety and security of our employees. From November 2020, we introduced free rapid tests that help employees to always have an opportunity to be tested and be mentally free in that regard on the one hand, and help us to better manage the increased number of absences that we face on the other. A completely new reality, new challenges! If once the main goal was to produce in a qualitative manner and according to orders, today the most important thing is to protect the health of the employees and continue to function healthy and alive.

Economy

ници. Во еден исклучително турбулентен период успеавме за многу брзо време да издејствуваме испорака на опремата и почнаа да се спроведуваат тестирања, со што барем на некој начин се зајакнаа вкупните капацитети во државата и се олесни пристапот на луѓето до тестови. Бевме многу радосни што во време кога како компанија се соочуваме со голема неизвесност, успеавме преку овој гест да ја вратиме мотивацијата кај целиот тим и повторно да почувствуваат дека не се откажуваме од добрите дела дури и кога ни е тешко.

MARILI: Last year, in cooperation with the Secondary Technical School in Bitola and the German Chamber of Commerce, you provided practical classes for high school students in the Dual Education project. How many students attended practical classes at Kromberg & Schubert and will they be able to work for the company after completing their education? MILISKOVIK: Yes, KSMK joined the Dual Education project in 2019, and in cooperation with the Georgi Naumov Secondary Municipal Technical School and the delegation of the German Chamber of Commerce in Macedonia, we formed the first class of technicians for industrial mechatronics, which currently has 11 students so in October 2020 they started with practical classes in the company. In this academic year 10 students enrolled for this profession. The novelty in the dual education project, unlike the classical system of education, is that students attend practical classes in an especially equipped schoolroom within the factory, where everything that is theoretically studied in school will be practically improved in the company under the mentorship of especially trained mentors who are our employees. In addition to technical knowledge, attention is paid to their development and building into professionals who will additionally get acquainted with the conditions and the way of working in a company that works according to the world’s standards and will see what it means to function in an international, multicultural environment. The purpose for which KSMK joined this project is to contribute to the development and support of the education system, since being a socially responsible company, the company's priority is to support everything that means improving the quality of life of people. We want to be an example and hope that students will use their stay and time spent in our company as experience that will further open new doors and opportunities in their lives, strengthen their self-confidence and faith and help them build into professionals and people with true values. MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that a personal example encourages building of the women's careers and women's management in the society? MILISKOVIK: Definitely yes, the personal example is most important. It should be a role model for conduct and action for all others around you. I was inspired by many women, they were examples from whom I learned and am still learning, but not only from women. I have also learned a lot from many men who were the force for the good in the world in my opinion. I think that leadership is (or should be) a human principle, a race for good, helping, sharing, uniting, greatness to be small in front of those who depend on you or have less or know less ... in order to help them rise, surprise or inspire them that nothing is impossible or bring them faith back in life. Success means something different to every person. It is very important for a person never to forget why they started doing a certain job, why they got into a story, not to get carried away 32

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Минатата година во соработка со Средното техничко училиште во Битола и Германската стопанска комора обезбедивте практична настава за средношколци во проектот „Дуално образование“. Колку ученици посетуваа практична настава во „Кромберг и Шуберт“ и дали по завршувањето на образованието тие ќе можат да се вработат во компанијата? МИЛИСКОВИЌ: Да, во проектот „Дуално образование“ КШМК се вклучи во 2019 година, при што во соработка со Средното општинско техничко училиште „Ѓорѓи Наумов“ и со делегацијата на Германската стопанска комора во Македонија се оформи и првата паралелка од струката техничар за индустриска мехатроника, во која моментно има 11 ученици и во октомври 2020 година тие веќе започнаа со практична настава во компанијата. Оваа учебна година се запишани 10 ученици во оваа струка. Новоста во проектот за дуално образование, за разлика од класичниот систем на образование, е тоа што учениците посетуваат практична настава во посебно опремен кабинет во состав на фабриката, каде што сѐ она што теоретски се изучува во училиште практично ќе биде усовршено во компанијата под менторство на специјално обучени ментори што се наши вработени. Покрај техничките знаења, внимание му се посветува и на нивно развивање и изградување во професионалци што дополнително ќе се запознаат со условите и со начинот на работа во една компанија што работи по светски стандарди и ќе видат што значи да се функционира во интернационална, мултикултурна средина. Целта поради која КШМК се вклучи во овој проект е да придонесе кон развивањето и поддршката на образовниот систем бидејќи како општествено одговорна компанија приоритет на компанијата е поддршката на сѐ што значи подобрување на квалитетот на животот на луѓето. Сакаме да бидеме пример и се надеваме дека учениците ќе ги искористат престојот и времето поминато во нашата компанија како искуство што понатаму ќе им отвори нови врати и можности во животот, ќе им ги зајакне самодовербата и вербата и ќе им помогне да се изградат во професионалци и луѓе со вистински вредности.

МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? МИЛИСКОВИЌ: Дефинитивно да, личниот пример е најважен. Тоа треба да биде модел за однесување и за дејствување за сите други околу вас. Јас се инспирирав од многу жени, тие ми биле примери од кои сум учела и учам, меѓутоа не само од жени. Учев и од многу мажи што, според моето мислење, биле сила за доброто во светот. Мислам дека лидерството е (или треба да биде) човечки принцип, натпревар во добро, во помагање, споделување, обединување, големина да се биде мал пред оние што зависат од тебе или имаат помалку или знаат помалку... за да им помогне да се издигнат, да ги изненади или инспирира дека не постои невозможно или да им ја врати вербата во животот. Успех за секој човек значи нешто различно. Многу е важно човек никогаш да не заборави зошто почнал да работи одредена работа, зошто влегов во приказната, да не се занесе дека е најдобар, па да престане да учи и, најважно, да не заборави дека на позицијата не е заради себе и личниот интерес, туку за да служи на нешто поголемо од себе. Успехот не е само за „сликање“ или за претстава на материјалните нешта што ги имате. Успехот е чувството што го имате во себе кога ќе ги видите резултатите и кога ќе знаете дека поради вашата работа нечиј живот е барем малку подобар и полесен. Тоа е богатството, нема поголема награда од довербата на луѓето и тимот што имате среќа да ги водите. За да ви веруваат, мора да покажете пример, не само да зборувате туку и да правите, да го одите патот заедно со сите нив. Најголем дел од луѓето го препознаваат тоа, иако можеби секој ден не ја гледаат „борбата“ што се случува за да се најде баланс помеѓу сите страни што се вклучени во работата. Мене ми е најубав денот кога во едно кимнување за добро утро или добар ден, ги гледам сите години заедничка работа, труд, доверба, почит... тоа е енергија што ве прави најсилни. И никогаш не пропуштам да кажам и да потсетам дека токму нашите луѓе се нашата најјака страна, такви какви што се, различни, со сите мани и предности, шегаџии, сериозни, од различни места, со различно искуство, разбрани или неразбрани, но најдобри бидејќи се НАШИ. А за тоа што е наше, се бориме, го чуваме, за нашето работиме и од нашето не се откажуваме, кога е добро или лошо, ни кога е лесно ни кога е тешко. Тоа важи за фамилијата, пријателите, градот и татковината.

Целосно нова реалност, нови предизвици. Ако некогаш главна цел беше да произведеме квалитетно и според нарачките, денес најважно е да го зачуваме здравјето на вработените и да продолжиме да функционираме здрави и живи

Бизнис каталог 2021

Економија

that they are the best so that they stop learning and, most importantly, not to forget that the position is not for themselves and their personal interest but to serve something bigger than themselves. Success is not just about “photographing” or showing off the material things you have. Success is the feeling you have in yourself when you see the results and when you know that because of your work someone's life is at least a little better and easier. That is the wealth, there is no greater reward than trust of the people and the team you are lucky to lead. If they are to have trust in you, you have to set an example, not just talk but do, go down the road with them all. Most of the people recognise it, although they do not watch every day the “fight” that happens so that a balance between all the parties involved in the work is found. My best day is when in one good morning or good day nod I see all the years of working together, efforts, trust, respect ... that is the energy that makes you strongest. And I never omit to say and remind that it is our people that are our strongest side, being the way they are, different, with all the disadvantages and advantages, jokers, serious ones, coming from different places, with different experience, understood or misunderstood, but being the best since they are OURS. And we fight for what is ours, we protect it, we work for what is ours and we do not give it up, whether it is good or bad, whether easy or difficult. This applies to family, friends, the city and the fatherland.

Energy

Interview with Mrs. Lenche Karpuzovska, Head of Communications at EVN Macedonia

The DIGITal revOluTIOn sTarTeD beFOre The “new nOrMal” buT IT Is DeFInITely here TO sTay

>> By reallocating EUR 300,000

the company tried to support the health system, perhaps at the most diﬃcult moments in history, and through non-governmental organisations it got involved in humanitarian actions to provide aid in food, protective and hygienic means for the most vulnerable categories of citizens 34

Бизнис каталог 2021

MARILI: Mrs. Karpuzovska, tell us about the activities that your department actively undertakes in the conditions of the Kovid-19 crisis, which makes it difficult to work in the energy sector as well? KARPUZOVSKA: During the pandemic, the world has changed dramatically in a unique way, digitalisation imposed a new way of work, and the biggest gain was that people have become open to new communication technologies. The digital revolution started a few years ago, and it is definitely here to stay and develop, for the companies to move fast and for everyone employed to be prepared to participate in this new environment. The process of digitalisation at EVN started much earlier than the Kovid-19 crisis, and the “new normal” has only intensified the commitments of the company in that direction. We have implemented various digital changes in order to protect both the employees and the users and associates. So, our long-term strategy for improving digital tools has accelerated and gained improved versions of online services. At the very beginning of the

Карпузовска, менаџер за комуникации во ЕВН Македонија

дигиТалнаТа револуција почна пред „новоТо нормално“, но дефиниТивно е Тука за да осТане МАРИЛИ: Госпоѓо Карпузовска, кажете ни кои се активностите што Вашиот оддел активно ги презема во услови на криза со Ковид-19 што го отежнува работењето и во енергетскиот сектор? КАРПУЗОВСКА: Во време на пандемија светот драматично се смени на еден уникатен начин, дигитализацијата наметна нов начин на работа, а најголема придобивка е тоа што луѓето станаа отворени кон новите комуникациски технологии. Дигиталната револуција почна пред неколку години, но дефинитивно таа е тука за да остане и да се развива, компаниите да се движат брзо, а секој вработен да биде подготвен да учествува во таа нова средина. Процесот на дигитализација и во ЕВН започна многу порано од кризата со Ковид-19, а „новото нормално“ само ги интензивираше заложбите на компанијата во тој правец. Имплементиравме различни дигитални промени со цел да ги заштитиме и вработените и корисниците и соработниците. Па, така, нашата долгорочна стратегија за унапредување на дигиталните алатки се забрза и доби подобрени верзии на онлајн-услугите. Уште на самиот почеток на кризата, во најкраток можен рок воведовме две нови онлајн-услуги со цел да се избегне физички контакт меѓу вработените и корисниците: пријавување на состојба на бројач и плаќање и барање за повторен приклучок. Во тој критичен период активно го промовиравме решението за потребите што корисниците дотогаш ги реализирале во банка, пошта или во канцелариите на ЕВН. Секако, се подобрија и верзиите за плаќање онлајн, а се воведе и вибер-комуникација за одредени услуги. За сето тоа да биде поедноставно, подготвивме и продуциравме мултимедијални содржини наменети за едукација на корисниците за користење на нашите онлајн-услуги. Интерно, имаме интензивна комуникација меѓу вработените за сите чекори што ги преземаме како компанија, од актуелна состојба, препораки, до вонредни активности, користејќи ги сите дигитални интерни канали на комуникација. Покрај е-пораки и интранет, воведени се и брзи комуникациски канали како СМС и вибер за сите вработени, односно се дигитализираше целокупната интерна комуникација. Ова секако е континуиран процес во кој и понатаму ќе се развиваат нови сервиси што ќе го зајакнуваат односот компанија-корисници. МАРИЛИ: Како дејствуваше ЕВН Македонија како општествено одговорна компанија во заедницата за полесно справување со епидемијата? КАРПУЗОВСКА: Во услови на криза целиот овој период е голем предизвик, како за секој поединец, така и за компаниите. Со пренамена на 300.000 евра се обидовме да му дадеме поддршка на здравствениот систем можеби во најтешките моменти во историјата. Преку невладини организации се вклучивме во хуманитарни акции за помош со храна, заштитни и хигиенски средства наменети за најзагрозените категории граѓани. Но не застануваме тука, ќе продолжиме да помагаме таму каде што е најпотребно во согласност со можностите. Секако и заштитата на нашите вработени и корисници е приоритет на ЕВН Македонија, не само во справувањето со кризата, туку и како стратегиска определба. А во таа насока компанијата го засили својот ангажман со воведување работа од дома, работа во смени и во ротирачки тимски групи, обезбедување заштитни средства за сите вработени, интерни и екстерни онлај-состаноци, како и целосно дигитализирање на документацијата што се користи при сите услуги со корисниците, со цел да се избегне физички контакт. Новата платформа за набавки, исто така, овозможи сите процеси да се завршат електронски, од документација до одобрување и одлука.

>> Со пренамена на

300.000 евра компанијата се обиде да му даде поддршка на здравствениот систем можеби во најтешките моменти во историјата, а преку невладини организации се вклучи во хуманитарни акции за помош со храна, заштитни и хигиенски средства за најзагрозените категории граѓани

Бизнис каталог 2021

Енергетика

Интервју со Ленче

Energy EVN Macedonia implements projects for gender equality in the energy sector that encourage participation of women in the company even in positions that are predominantly “male.” Thus, in this segment, the company is an example for demolition of taboos and stereotypes about “male/female” professions. crisis, we introduced two new online services as soon as possible in order to avoid physical contact between the employees and users: reporting the status of the meters and paying and requesting reconnection. In that critical period, we actively promoted the solution for the needs that the users had hitherto realised in a bank, post office or at the offices of EVN. Of course, online payment versions have also been improved, and Viber communication has been introduced for certain services. To make it simpler, we have prepared and produced multimedia contents intended to educate users to use our online services. Internally, we have intensive communication among the employees for all the steps we take as a company, from the current situation, recommendations, to extraordinary activities, using all digital internal communication channels. In addition to e-mail and intranet, fast communication channels such as SMS and Viber have been introduced for all employees, i.e. the entire internal communication has been digitised. This is certainly a continuous process in which new services will continue to be developed, which will strengthen the company-user relationship. MARILI: How has EVN Macedonia acted as a socially responsible company in the community in dealing with the epidemic? KARPUZOVSKA: Amidst the crisis, this whole period is a great challenge for every individual and for the companies. By reallocating EUR 300,000, we tried to support the health system, perhaps at the most difficult moments in history. Through non-governmental organisations we got involved in humanitarian actions to provide aid in food, protective and hygienic means for the most vulnerable categories of citizens. And we do not stop here, we will continue to help where it is most needed in accordance with our possibilities. Certainly, the protection of our employees and users is a priority of EVN Macedonia, not only in dealing with the crisis, but also as strategic commitment. In this regard, the company has strengthened its engagement by introducing work from home, work in shifts and in rotating team groups, providing protective means for all employees, internal and external online meetings, as well as complete digitisation of documentation used in all services with users, in order to avoid physical contact. The new procurement platform also enabled all processes to be completed electronically, from documentation to approval and decision making. 36

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира во странска компанија како што е ЕВН, колку знаење, посветеност и постојана надградба се потребни за да се одговори на поставените задачи? КАРПУЗОВСКА: Успешното менаџирање во секоја компанија, па и во ЕВН, подразбира да се поседува концепциска вештина, со соодветно знаење, голема посветеност, но и постојана надградба за следење на новите текови. ЕВН е компанија што го вреднува знаењето, ја наградува посветеноста и дава големи можности за развој и надградба на сите вработени, не само на менаџерите. Не може да си успешен менаџер ако тимот вработени не напредува паралелно со менаџментот, а и обратно. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? КАРПУЗОВСКА: Во нашата држава нема законски препреки ниту, пак, социјални условувања една жена да има водечка улога во деловниот свет или, генерално, во општеството. Всушност, тоа зависи од самата жена индивидуално, колку е подготвена да се охрабри и да се качи на пиедестал бидејќи колку што повисоко сте на врвот, толку е поголема публиката што ќе ви мери сѐ што правите или зборувате. Оттука, сметам дека понекогаш жената во општеството ја сака својата комфорна зона токму поради тоа да не биде на удар на јавноста или на соработниците. Често жената менаџер работи во средина што е опкружена со мажи и на некој начин нивната лидерска поставеност може да е поткопана, па мора постојано да се потсетува дека оваа улога ѝ е заслужена, а не подарена. Во основа, јас верувам во индивидуалните амбиции и способноста на секој човек да го постигне тоа што го смета за своја цел, без оглед дали е маж или жена. Секако полот има одредени детерминанти, но тоа се само нијанси на патот до успехот. Ги поддржувам сите облици на соработка и поттикнување на помладите жени во светот на бизнисот. Сакам да ги поттикнувам младите со лично стекната мудрост. И компанијата во која работам нуди еднакви можности за сите што сакаат да работат и да преземат одговорност. За тоа зборува и фактот дека во компанија што се перципира како „машка“ поради дејноста, на менаџерски позиции има многу жени што успешно ги водат своите сектори. Дополнително, ЕВН Македонија спроведува проекти за полова еднаквост во енергетскиот сектор што поттикнуваат учество на жените во компанијата и на позиции што се претежно „машки“. Оттука, компанијата во овој сегмент е пример за уривање на табуата и стереотипите за „машки/женски“ професии.

MARILI: What does it mean to be continuously successful in managing a foreign company such as EVN, and how much knowledge, dedication and constant upgrading is needed to meet the set tasks? KARPUZOVSKA: Successful management of any company, even оf EVN, implies the possession of conceptual skills, with appropriate knowledge, great dedication, and also one’s constant upgrading to follow the new trends. EVN is a company that values knowledge, rewards dedication and gives great opportunities for development and upgrading of all employees, not just managers. You cannot be a successful manager if the team of employees does not progress in parallel with the management, and vice versa. MARILI: You are a successful women manager. Do you think that a personal example encourages building of women's careers and women's management in the society? KARPUZOVSKA: In our country, there are no legal obstacles or social conditioning for a woman to play a leading role in the business world or, generally, in the society. In fact, it depends on the woman herself individually, how much she is prepared to be encouraged and climb on a pedestal because the higher you are on the top, the bigger the audience that will measure everything you do or say. Hence, I think that sometimes the woman in the society wants her comfort zone just as not to be under attack from the public or the co-workers. Women managers often work in an environment surrounded by men and in a way their leadership position can be undermined, so they must constantly remind themselves that this role is deserved, not given. Basically, I believe in individual ambitions and capabilities of every human, whether man or woman, to achieve what he/she thinks is his/her objective. Certainly, the gender has certain determinants, but these are only nuances on the way to success. I support all forms of cooperation and encouraging of young women in the business world. I want to encourage young people with personally acquired wisdom. The company where I work offers equal opportunities for everyone who wants to work and assume responsibility. This is supported by the fact that in the company perceived as “male” due to its activity, there are many women in managing positions who successfully manage their sectors. Additionally, EVN Macedonia implements projects for gender equality in the energy sector that encourages participation of women in the company even in positions that are predominantly “male.” Thus, in this segment, the company is an example for demolition of taboos and stereotypes about “male/female” professions.

ЕВН Македонија спроведува проекти за полова еднаквост во енергетскиот сектор што поттикнуваат учество на жените во компанијата и на позиции што се претежно „машки“. Оттука, компанијата во овој сегмент е пример за уривање на табуата и стереотипите за „машки/женски“ професии

Business and entrepreneurship

Interview with Aneta Pesheva, General Manager of the Ultra-Unet Group of Companies MARILI: Ultra-Unet is the first Macedonian Internet provider, so we can freely say that it has written the history of the Internet business in Macedonia for 25 years. What exactly does the company deal with and what is its engagement focused on? PESHEVA: Our company is almost 33 years old. It was established in 1988 and from the first day it has worked on the introduction and implementation of new technologies, primarily in our country. The company is almost as old as Microsoft, and we made the first programs with the MS-DOS operating system, the predecessor of Windows. I am telling this only as a curiosity and to make it clear that our company has followed the trends for more than 30 years. Ultra-Unet started as a software developing company, and over years, along with the software development, it continued with the installation of the largest IT systems in the country, becoming today a system integrator. We were the ones that brought the Internet to Macedonia 25 years ago, before anyone else. When we brought the Internet to Macedonia, the signal travelled from Skopje via a satellite link to Europe, and from there with a second satellite link, via the OrionAtlantic network, to the United States. Today, in addition to all this, we have our own computer cloud system, UnetCloud, which is used by a huge number of companies and where a large number of companies, websites and portals are hosted. We are the favourite hosting destination for the Macedonian most visited information portals. In addition, we are among the first Macedonian registrars for registration of websites. This may seem a lot but it is imposed on us by the rapid development of technology and dynamic changes in our sector. MARILI: It seems that the corona virus pandemic has not had major negative effects on the work of the IT industry, but on the other hand, it has left negative consequences in all other activities. As the person number one of the Internet service, and also from the position of the President of MASIT – Chamber of Commerce for Information and Communication Technologies, tell us what is your experience of working in the Covid-19 crisis? It is because of the crisis that MASIT, on its own initiative, offered a solution for online teaching in schools. What was the cooperation with the competent institutions? PESHEVA: MASIT is certainly the strongest and most influential chamber in the ICT industry. As a company, we were one of the founders of this organisation 20 years ago. I am very proud to be the first woman President of this Chamber, and I am especially proud that today it is becoming more powerful, it is becoming an unavoidable factor in the economy of the country. When I became the President, my first mission was to raise the visibility of the ICT sector, as I felt as if our importance had not been clear to anyone, although we were the fastest growing and most progressive industry in which young highly educated people worked. I and the members of the Board of MASIT, together with the executive office, have tried in these two years to impose ourselves and explain to the whole society that it is impossible to function without us. This process of understanding the importance of ICT has been particularly accelerated (unfortunately) with the corona virus pandemic.

DIGITal COMMunICaTIOn beTween InsTITuTIOns Is an

urGenT neeD OF Our COunTry >> Ultra-Unet, which was the ﬁrst to bring the Internet to Macedonia 25 years ago, now is a system integrator, has its own computer cloud system, UnetCloud, which is used by a huge number of companies and is a favourite hosting destination for the Macedonian most visited information portals.

Бизнис каталог 2021

дигиТалнаТа комуникација помеѓу инсТиТуцииТе е

иТна поТреба на нашаТа држава >> „Ултра-Унет“,

која пред 25 години прва го донесе интернетот во Македонија, денес е системски интегратор, има свој компјутерски клауд систем UnetCloud што го користат огромен број компании и е омилена хостингдестинација за најмногу посетените македонски информативни портали

I have been the Honorary Consul of Canada for a year now. It is a fascinating country, strong, inﬂuential, with an exceptional system, just as I would like Macedonia to be one day. With smart politics, Canada could become our strongest promoter and supporter in our eﬀort to become a part of the developed world

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Анета Пешева, генерален менаџер на „Ултра-Унет“ групација на компании

Business and entrepreneurship

Today, we are equal members of the other three chambers as part of the Platform for Public-Private Dialogue. The platform is composed of all four Chambers and Ministers from the economic sectors. We have also signed memoranda of cooperation with many institutions and ministries, such as the Ministry of Information Society and Administration, Fund for Innovation and Technology Development, and others. MASIT has one member in almost every council or commission for changing MASIT’s regulations. We are most supported by embassies and foreign institutions. Here, I must mention USAID, the Swiss Embassy, the British Embassy, as well as the US Embassy. One of the very important projects that we insist on and have worked on for years is the retraining of staff to acquire IT skills. This job is not easy at all. Compensating for everything that has been neglected for years, which no attention has been paid to cannot happen overnight. Not that some institutions are not digitised, but somehow, over the years it was a cramming-like work, without any consideration of the problem of digitalisation of the country as a whole. So now there is a variety of software platforms and hardware installations in institutions that are not compatible with each other. There is almost no digital communication between the institutions. This must be resolved urgently in order to get the final and most important result, and that is for the citizens not to wait in front of the counters for a common document. The good news is that we are already in the process of amending the laws for IT companies so that we can keep young engineers at home. Without them, we can do nothing. If you ask me about online classes, yes, MASIT made the ﬁrst step to encourage institutions for that endeavour. No matter how much the online teaching system is criticised, I think it was a historic decision. Not only because of the Covid-19 pandemic crisis, but for us to be on the same level with the world. Normally, there were problems at the beginning, but in the next period, mistakes will be considered and resolved. Every time when new technologies are at the beginning, they are hard to be accepted. MARILI: For some time now you have been the Honorary Consul of Canada in our country. What are your obligations and what kind of experience does this position bring to you? PESHEVA: I have been the Honorary Consul of Canada for a year now. This position came a little 40

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: „Ултра-Унет“ е првиот македонски интернет-провајдер, па може слободно да се рече дека веќе четврт век ја пишува историјата на интернетбизнисот во Македонија. Со што точно се занимава компанијата и на што е фокусиран нејзиниот ангажман? ПЕШЕВА: Нашата компанија е стара речиси 33 години. Формирана е во 1988 година и од првиот ден работи на воведување и имплементација на новите технологии, првенствено во нашата држава. Компанијата е стара речиси колку Microsoft, а првите програми ги правевме со оперативниот систем MS-DOS, претходникот на Windows. Ова го кажувам само како куриозитет и да биде јасно дека повеќе од 30 години нашата компанија ги следи трендовите. „Ултра-Унет“ започна како програмерска компанија, низ годините продолжи, покрај производството на софтвер, со инсталација на најголемите информатички системи во државата, а денес е системски интегратор. Ние сме тие што го донесоа интернетот во Македонија пред 25 години, пред сите други. Кога интернетот го донесовме во Македонија, сигналот патуваше од Скопје преку сателитски линк до Европа, а оттаму со втор сателитски линк, преку мрежата на OrionAtlantic, до САД. Денес, покрај сѐ ова, имаме свој компјутерски клауд систем UnetCloud што го користат огромен број компании и каде што се хостираат голем број компании, веб-страници и портали. Ние сме омилената

MARILI: How difﬁcult is it to continuously successfully manage a company in the IT industry where the modern trends of the advanced

хостинг-дестинација за најмногу посетените македонски информативни портали. Покрај тоа, ние сме меѓу првите македонски регистратори за регистрација на веб-страници. Можеби ова изгледа многу, но тоа ни го наметнаа брзиот развој на технологијата и динамичните промени во нашиот сектор. МАРИЛИ: Се чини дека пандемијата на коронавирусот немаше големи негативни ефекти врз работењето на ИТ-индустријата, но затоа, пак, остави негативни последици во сите други дејности. Како прв човек на интернетсервис, но и од позиција на претседател на МАСИТ – Стопанска комора за информатички и комуникациски технологии, кажете ни какво е Вашето искуство да се работи во услови на кризата со Ковид-19? Токму поради кризата МАСИТ самоиницијативно понуди решение за онлајн-настава во училиштата. Каква беше соработката со надлежните институции? ПЕШЕВА: МАСИТ, секако, е најсилната и највлијателната комора на ИКТиндустријата. Ние, како компанија, сме еден од основачите на оваа организација уште пред 20 години. Многу сум горда што сум прва жена претседател на оваа Комора, а особено сум горда што денес таа станува сѐ помоќна, станува незаобиколен фактор на економијата на државата. Кога станав претседателка, моја мисија најпрво беше да ја подигнам видливоста за ИКТ-секторот бидејќи имав чувство дека, иако сме најбрзорастечка и најпрогресивна индустрија во која работат млади високообразовани кадри, како никому да не му беше јасна нашата важност. Јас и членовите на Бордот на МАСИТ, заедно со извршната канцеларија, се потрудивме во овие две години да се наметнеме и на целото општество да му разјасниме дека без нас не се може. Тој процес на разбирање за важноста на ИКТ особено се забрза (за жал) и со пандемијата на коронавирусот.

Веќе една година сум почесен конзул на Канада. Тоа е фасцинантна држава, силна, влијателна, со исклучителен систем, токму таква каква што би сакала еден ден да биде и Македонија. Со паметна политика Канада би можела да стане наш најсилен промотор и поддржувач во нашите напори да станеме дел од развиениот свет

Бизнис и претприемаштво

unexpectedly, on the recommendation of several organisations dealing with women's rights from Macedonia, almost two years ago. My strong effort over years in the fight for the women's rights and gender equality has put me at the forefront of potential candidates for that position, and Canada recognised that. Canada is a fascinating country, strong, influential, with an exceptional system, just as I would like Macedonia to be one day. Let me not repeat something that everyone already knows, how important Canada is for us, first of all because of the ever friendly attitude of the country towards us and, certainly, because of our huge diaspora that lives there. With smart politics, Canada could become our strongest promoter and supporter in our effort to become a part of the developed world. The Consulate covers almost all consular obligations towards the citizens of Canada staying in our country for short or long, and their number is increasing over years. Their number is growing due to the increased economic interest of Canada, but also due to the increased number of Canadian citizens who, having stayed in this country, decided to return to Macedonia and live here for a part of the year.

Business and entrepreneurship As a country where 36% in the IT industry are women, we are far ahead of the highly developed countries in the world. In the Netherlands, Belgium ... the percentage is not more than 8%, and the world statistics are around 24 %. We can be proud of this. I believe that we, the pioneers in this ﬁeld, have certainly contributed, at least a bit, in breaking the prejudice that this is only a male profession

technology should be followed every day? Where is Macedonia in relation to the developed world in that respect? PESHEVA: In terms of the IT industry, Macedonia does not lag behind the world. The strongest confirmation of this is the number of our young people who work in this field all over the world. What makes me especially happy is the fact that young people are starting to come back, start companies and work for their clients from all over the world. Modern trends change, I would say, at the speed of light. If the technology changed once a year in the past, from a fair to a fair, nowadays it sometimes changes several times during a year. Nevertheless, it is not as problematic as the change of the programming languages that occurs very quickly, which puts a lot of pressure, especially on those who deal with programming. Management in this sector is additionally burdened by the fact that the labour force fluctuates within the country, and often outside it. By education, I am an engineer, not a manager. However, I have been a manager for 30 years and I have gained exceptional experience in that segment. Somehow, this function makes me feel better. I think that in order to be a good manager, in addition to the standard path through education, you need a little talent and a lot, a lot of experience. 42

Бизнис каталог 2021

Денес сме рамноправни членови со другите три комори како дел од Платформата за јавно-приватен дијалог. Платформата е во состав на сите четири комори и министрите од економските сектори. Потпишавме и меморандуми за соработка со многу институции и министерства, како што се МИОА, ФИТР и др. Речиси во секој совет или комисија за менување на регулативи МАСИТ има по еден свој член. Најмногу сме поддржани од амбасадите и од странските институции. Тука морам да ги споменам УСАИД, Швајцарската амбасада, Британската амбасада, како и Американската. Еден од многу важните проекти на кој инсистираме и веќе со години работиме е преквалификацијата на кадрите за да се стекнат со ИТ-вештини. Оваа работа воопшто не е лесна, да надоместите сѐ што било запоставено со години и не се обрнувало внимание, тоа не може да се случи преку ноќ. Не дека некои институции не се дигитализирани, но некако со години е работено кампањски, без никакво согледување на проблемот на дигитализацијата на државата во целина. Така што сега има разновидност на софтверски платформи и хардверски инсталации во институциите што не се компатибилни едни со други. Речиси и не постои дигитална комуникација помеѓу институциите. Ова мора итно да се реши за да го добиеме крајниот и најважниот резултат, а тоа е граѓаните да не чекаат пред шалтерите за најобичен документ. Добра вест е дека веќе се во процес измените на законите за ИТ-компаниите за да можеме да ги задржиме младите инженери дома. Без нив ништо не ќе можеме да направиме. Ако ме прашувате за онлајн-наставата, да, МАСИТ го направи првиот чекор да ги охрабри институциите да влезат во тие води. Колку и да го критикуваат системот за онлајн-настава, мислам дека тоа беше историска одлука. Не само заради кризата со пандемијата на Ковид-19 туку за да бидеме на исто рамниште со светот. Нормално е дека на почетокот имаше проблеми, но во наредниот период ќе се согледаат грешките и ќе се решат. Секогаш, кога се на почеток, тешко се прифаќаат новите технологии. МАРИЛИ: Веќе одреден период сте почесен конзул на Канада во нашата земја. Какви се Вашите обврски и какво искуство за Вас претставува оваа функција? ПЕШЕВА: Веќе една година сум почесен конзул на Канада. Оваа функција дојде малку неочекувано, по препорака на повеќе организации што се занимаваат со правата на жената од Македонија, пред речиси две години. Мојот силно изразен напор низ годините во борбата за правата на жената и на женската равноправност (Gender Equality) ме стави на врвот на потенцијални кандидати за таа функција, а Канада го препозна тоа. Канада е фасцинантна држава, силна, влијателна, со исклучителен систем, токму таква каква што би сакала еден ден да стане и Македонија.

Како држава во која 36 % во ИТ-индустријата се жени, ние сме многу понапред од високоразвиените земји во светот. Во Холандија, Белгија... процентот не е поголем од 8 %, а светската статистика е околу 24 проценти. Со ова можеме да се гордееме. Верувам дека ние, кои бевме пионери во оваа област, сигурно барем со една трошка сме придонеле да се разбие предрасудата дека тоа е само машка професија

Да не повторувам нешто што веќе сите го знаат, колку Канада е важна за нас, пред сѐ, заради секогаш пријателскиот однос на државата кон нас и, секако, огромната дијаспора што живее таму. Со паметна политика Канада би можела да стане наш најсилен промотор и поддржувач во нашите напори да станеме дел од развиениот свет. Конзулатот ги покрива речиси сите конзуларни обврски кон граѓаните на Канада што краткотрајно или подолго претстојуваат во нашата држава, а со текот на годините нивниот број сѐ повеќе се зголемува. Нивниот број расте заради зголемениот економски интерес на Канада, но и заради зголемениот број канадски државјани што по престојот во оваа држава решиле да се вратат во Македонија и дел од годината да живеат тука. МАРИЛИ: Колку е тешко во континуитет успешно да се менаџира со компанија од ИТ-индустријата во која мора секојдневно да се следат модерните текови на напредната технологија? Каде е Македонија во однос на развиениот свет во тој поглед? ПЕШЕВА: Во поглед на ИТ-индустријата Македонија не заостанува зад светот. За тоа најсилна потврда е бројот на наши млади луѓе што работат во оваа област насекаде во светот. Тоа што особено радува е фактот дека младите луѓе почнуваат да се враќаат, да отвораат компании и да работат за свои клиенти од целиот свет. Модерните текови се менуваат, би рекла, со светлосна брзина. Технологијата, ако во минатото се менувала еднаш годишно, од саем на саем, денес понекогаш се менува и неколкупати во текот на една година. Но тоа и не е толку проблематично колку што е проблематично тоа што и програмерските јазици се менуваат многу брзо, што прави многу силен притисок, особено врз оние што се занимаваат со програмирање. Менаџирањето во овој сектор е дополнително оптоварено со фактот дека работната сила флуктуира внатре во земјата, а често и надвор од неа. По образование јас сум инженер, а не менаџер. Но, сепак, 30 години сум менаџер и се стекнав со исклучително искуство во тој сегмент. Некако, оваа функција повеќе ми легна. Мислам дека за да се биде добар менаџер, покрај стандардниот пат преку едукација, потребни се и малку талент и многу, многу искуство. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? ПЕШЕВА: Да, апсолутно. Кога се запишав на студии на Електротехничкиот факултет, отсек Информатика, пред речиси 40 години имаше само неколку девојки. А видете што се случува денес. Ги истражував податоците на запишани студентки на информатичко-телекомуникациските студии и дури и јас не им верував на податоците, сега се 50-50, дури на некои отсеци има повеќе девојки. Ова многу ме охрабрува. Ние како држава во која 36 % во ИТ-индустријата се жени, сме многу понапред од високоразвиените земји во светот. Во земји како Холандија, Белгија и да не ги набројувам понатаму процентот не е поголем од 8 %. Светската статистика е околу 24 проценти. Значи, со ова можеме да се гордееме. Не сакам да си придавам некое поголемо значење дека тоа се случило поради мене, но, сепак, јас и моите колешки, кои бевме пионери во оваа област, сигурно барем со една трошка сме придонеле да се разбие предрасудата дека тоа е само машка професија. Инаку, лоша вест е дека во новите информатички науки, како Artiﬁcial intelligence (AI), Machine Learning, Deep Learning и други, кои се иднината на светот, жените се само 5 %. Тоа води кон заклучок дека за неколку децении повторно ќе се врати патријахатот. Можеби ова што го кажувам е смешно, но без економска независност жените ќе немаат рамноправност. Затоа до крајот на животот ќе се борам да им објаснам на младите девојки колку многу е важно да бидат економски независни, а тоа најлесно ќе го постигнат ако се нурнат во водите на информатиката.

Бизнис и претприемаштво

MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that a personal example encourages the building of women's careers and women's management in the society? PESHEVA: Yes, absolutely. When I enrolled the Faculty of Electrical Engineering, Computer Science Department 40 years ago, there were only a few girls. And see what is happening today. I researched data on girl students at the information-telecommunication studies and even I could not believe that information, they are represented 50-50 now, even in some departments there are more girls. This encourages me a lot. As a country where in the IT industry, 36% are women, we are far ahead of the highly developed countries in the world. In countries such as the Netherlands, Belgium, not to mention further, the percentage does not exceed 8%. The world’s statistics are around 24 %. Thus, we can be proud of this. I don't want to attach any great significance that it happened because of me but, still, I and my colleagues, who were the pioneers in this field, have certainly contributed, at least a bit, in breaking the prejudice that this is only a male profession. On the other hand, the bad news is that in the new information sciences, such as Artificial Intelligence (AI), Machine Learning, Deep Learning and others, which are the future of the world, women only account for 5%. This leads to a conclusion that the patriarchy will return in a few decades. Maybe what I'm saying is funny, but without economic independence, women will not have equality. Therefore, for the rest of my life, I will struggle to explain to young girls how important it is to be economically independent, and this will be most easily achieved if they plunge into the computer science.

Education

Interview with Valentina Taseva, CEO of Semos Education

OnlIne TeaChInG allOws us

FOr The whOle wOrlD TO be Our ClIenT >>Semos Education has constantly invested in its team, in

learning and following the technologies, intensive and modern marketing activities, partnerships with great names as well as in export expansion for 25 years. Its objective is to be the largest training centre in Southeast Europe and thus to become an international brand MARILI: The Semos Education Computer Training Centre marked 25 years of successful work last year. From this time distance, tell us what it meant to start such a business in the IT industry in Macedonia at that time and where it is now a quarter of a century later? TASEVA: Twenty-five years ago, Semos Education was a company that worked mostly in the field of digital literacy. It was a period of transition when the digital literacy or knowledge of MS Word and MS Excel was a priority for many employees and for a large number of companies. Our mission originated at that time, in 1995/1996, and was intended to helping individuals in their knowledge in the IT area, and helping companies through those individuals, and the whole society through those companies. Semos Education has kept this mission until today. For all these years, we have continuously invested in several moments: in our team, learning and following the technologies, intensive and modern marketing activities, partnerships with the great names as well as in our export expansion. Our vision is to be the largest training centre in Southeast Europe and thus to become an international brand. Today, Semos Education has 43 employees, 116 trainers, two offices in Skopje and Belgrade respectively, more than 300 trainings and more than 100,000 attendees. MARILI: In recent years, you have introduced many innovations, become training partners with leading cloud providers, and cooperated with the countries in the Balkans, but also in Western Europe. What are the most significant demands of IT companies at the European level and how does the Covid-19 crisis affect your operation? TASEVA: Yes, over the years we have become a partner of all the leading names in the IT world, such as Microsoft, Amazon Web Services, VMware, Oracle, Adobe, Autodesk, Certiport and many others. Our tendency is to comply with the world’s standards, not to improvise, to become a reliable partner that offers perfection in mutual activities. It all has earned us good reputation so brands have come one after another. 44

Бизнис каталог 2021

онлајн-насТаваТа ни овозможува целиоТ свеТ да ни биде клиенТ >> Веќе 25 години „Семос Едукација“ континуирано инвестира во својот тим, во учењето и следењето на технологиите, во интензивните и модерните маркетинг активности, во партнерството со големите имиња, како и во извозната експанзија. Целта е да биде најголем тренинг центар во Југоисточна Европа, а притоа да стане интернационален бренд

МАРИЛИ: Едукативниот центар за информатичка технологија „Семос Едукација“ минатата година одбележа 25 години успешна работа. Од оваа временска дистанција, кажете ни што значеше во тоа време да се почне ваков бизнис во ИТ-индустријата во Македонија и каде се наоѓа сега четврт век подоцна? ТАСЕВА: Пред 25 години „Семос Едукација“ беше компанија што најмногу работеше на полето на дигиталната писменост. Тоа беше период на транзиција кога дигиталната писменост или знаењето на MS Word и MS Excel беа од приоритетно значење за многу вработени и за голем број компании. Во тоа време, во 1995/1996 година, настана нашата мисија: да им помогнеме на поединците во нивното знаење од ИТ-индустријата, преку нив да им помогнеме на компаниите, а преку компаниите да му помагаме на целото наше општество. Оваа мисија „Семос Едукација“ ја задржа до денес.

Едукација

Интервју со Валентина Тасева, генерален менаџер на „Семос Едукација“

Education Successful examples from our everyday life can be motivation and an example for many other young people, young women, showing that one can succeed even in our surroundings. Especially nowadays when the Internet and technologies remove all barriers On the other hand, we have followed all new professions based on IT technologies. Such are all professions related to programming, such as Oracle Java, Microsoft.Net or Python. Or the software tester profession, which has seriously contributed to the "export" of IT services. We have improved and standardised even the graphic designer profession, in cooperation with the Ministry of Education and Science so that at the moment Semos Education is the only accredited institution by the Ministry of Education and Science for post-secondary education. Several years ago, together with Microsoft, we took part in the creation of the Data Analyst, i.e. Data Scientist profession. In 2011, we started high-tech trainings in IT security and ethical hacking, and then we followed the standards in BIM-technologies for civil engineers or architects. We are the first institution in Southeast Europe that is a unique partner for Microsoft Azure and Amazon Web Services, the two giants in the field of cloud operations. Training in the field of artificial intelligence as well as training in virtual reality, where our partner is Unity, should also be highlighted. The Covid-19 crisis has strengthened our long-term investments in online teaching. From March 2020, all education is held virtually, online, which allows us for the whole world to be our client. If by 2019 we were holding online training only in Norway, now we are doing it for attendees in more than 20 countries in the world. MARILI: What does it mean to continuously successfully manage a company that provides education in the IT industry, which is the most dynamic industry, and how quickly does Semos Education introduce them and apply the world novelties in this field? TASEVA: I have managed Semos Education almost since its beginning. It can be said that management is based on several postulates. First of all, we learn a lot. We learn technologies, and also learn soft and management skills. As an illustration, all employees of the company must undergo at least four hours of training each month. If it doesn't happen, there are no penalties in our company, we simply pay the salary on the day when everyone finishes the training for the month. Furthermore, we do not only treat our attendees with respect, we do it with our partners as well. We establish and follow world’s standards, striving to be a trusted partner. We are also growing technologically. For example, in 2020, facing the Covid-19 crisis, we digitised more than 15 processes, including all associated documents. So, we no longer talk about digital meetings but about digital sales, digital marketing, digital teaching, digital finance... We measure. We record numbers and make decisions based on the analysed data. In this context, we recently opened a new Business 46

Бизнис каталог 2021

За сите овие години ние континуирано инвестираме во неколку моменти: во нашиот тим, во учењето и следењето на технологиите, во интензивните и модерните маркетинг активности, во партнерството со големите имиња, како и во нашата извозна експанзија. Наша визија е да бидеме најголем тренинг центар во Југоисточна Европа, а притоа да станеме интернационален бренд. Денес „Семос Едукација“ има 43 вработени, 116 тренери, две канцеларии во Скопје и во Белград, повеќе од 300 обуки и повеќе од 100.000 слушатели. МАРИЛИ: Последниве години воведовте многу новини, станавте тренинг партнери со водечки cloud провајдери и соработувате со државите на Балканот, но и од Западна Европа. Кои се најзначајните побарувања на ИТ-компаниите на европско ниво и како кризата со Ковид-19 се одразува врз Вашето работење? ТАСЕВА: Да, низ годините станавме партнер на сите водечки имиња од ИТ-светот, како што се Microsoft, Amazon Web Services, VMware, Oracle, Adobe, Autodesk, Certiport и многу други. Наша тенденција е да ги почитуваме светските стандарди, да не импровизираме, да станеме доверлив партнер што нуди беспрекорност во меѓусебните активности. Сето тоа ни го донесе добриот глас, па брендовите се нижеа еден по друг. Од друга страна, ги следевме сите нови професии што се базираат врз ИТ-технологиите. Такви се сите професии поврзани со програмирање, како што се Oracle Java, Microsoft.Net или Python. Или, пак, професијата софтвер тестер што сериозно придонесе кон „извоз“ на ИТ-услуги. Дури и професијата графички дизајнер ја унапредивме и ја стандардизиравме, во соработка со Министерството за образование и наука, со што во моментов „Семос Едукација“ е единствена акредитирана институција од МОН за постсредно образование. Пред повеќе години, заедно со Microsoft, учествувавме во креирање на професијата Data Analyst, односно Data Scientist. Во 2011 година започнавме со високотехнолошки обуки за ИТ-безбедност и етичко хакирање, а потоа ги следевме стандардите во БИМ-технологите за градежните инженери или за архитектите. Ние сме прва институција во Југоисточна Европа што е единствен партнер за Microsoft Azure и Amazon Web Services, двата гиганта во областа на cloud работењето. За одбележување се и обуките од областа на вештачката интелигенција, како и обуките за виртуелна реалност, каде што наш партнер е Unity. Кризата со Ковид-19 ги зацврсти нашите долгогодишни вложувања во онлајн-наставата. Од март 2020 година целата настава се одржува виртуелно, онлајн, што ни овозможува целиот свет да ни биде клиент. Ако до 2019 година онлајн-обука одржувавме само во Норвешка, сега тоа го правиме за слушатели од повеќе од 20 земји во светот. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира со компанија што врши едукација во информатичката дејност што е најдинамична индустрија и колку брзо „Семос Едукација“ ги воведува и ги применува светските новини од оваа област?

MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that a personal example encourages building of women's careers and women's management in the society? TASEVA: Yes, successful examples from our everyday life can be motivation and an example for many other young people, young women, showing that one can succeed even in our environment. Especially nowadays when the Internet and technologies remove all barriers. The whole world can be our client, all countries, all continents, all people, through the use of digital media and social networks. It is only necessary to put the client on a pedestal, it takes a lot of knowledge, innovation, creativity, ethics, and most of all, passion for one’s job. These are the company values of Semos Education, which I sincerely believe in and share every day, not only with my colleagues and family but beyond.

Успешните примери од нашето секојдневје можат да бидат мотивација и пример за многу други млади луѓе, млади жени, покажувајќи дека може да се успее и во нашето опкружување. Особено во денешно време кога интернетот и технологиите ги отстрануваат сите бариери

ТАСЕВА: Јас управувам со „Семос Едукација“ речиси од нејзиниот почеток. Може да се каже дека управувањето е базирано врз неколку постулати. Пред сѐ, ние многу учиме. Учиме технологии, но учиме меки и менаџмент вештини. Како за илустрација, сите вработени во компанијата секој месец мора да поминат најмалку четири часа обука. Доколку не се случи тоа, кај нас нема казни, туку, едноставно, платата ја делиме дента кога сите ќе завршат со обуките за месецот. Понатаму, со почит не се однесуваме само кон нашите слушатели туку и кон нашите партнери. Ги воспоставуваме и ги следиме светските стандарди, настојувајќи да бидеме партнер на кој може да му се верува. Растеме и технолошки. На пример, во 2020 година, соочени со кризата со Ковид-19, кај нас се дигитализирани повеќе од 15 процеси, вклучително сите придружни документи. Значи, веќе не зборуваме за дигитални состаноци, туку за дигитална продажба, дигитален маркетинг, дигитално изведување на наставата, дигитални финансии... Мериме. Ние евидентираме бројки, па донесуваме одлуки врз основа на анализирани податоци. Во контекст на тоа, неодамна го отворивме и новиот Оддел за business intelligence/data analysis, преку кој им помагаме и на компаниите во донесувањето одлуки што се однесуваат на нивниот раст, базирано врз извештаи и анализа. Компанијата ja следи и ја применува методологијата Адижес, како и т.н. модел STAR (Ѕвезда), кој ги обединува: 1. Визијата, мисијата и вредностите, 2. Стратегијата, 3. Структурата, 4. Луѓето и 5. Системот на наградување. И на крајот, интензивно ја следиме нашата визија да бидеме интернационална компанија. Како пример, околу 30 % од нашиот приход во 2019 година беше приход од странство. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? ТАСЕВА: Да, успешните примери од нашето секојдневје може да бидат мотивација и пример за многу други млади луѓе, млади жени, покажувајќи дека може да се успее и во нашето опкружување. Особено во денешно време кога интернетот и технологиите ги отстрануваат сите бариери. Цел свет може да биде наш клиент, сите земји, сите континенти, сите луѓе, преку користење на дигиталните медиуми и социјалните мрежи. Потребно е само клиентот да се стави на пиедестал, потребни се многу знаење, иновативност, креативност, етика и, најмногу од сѐ, пасија кон својата работа. Ова се компаниските вредности на „Семос Едукација“ за кои искрено верувам дека секој ден ги споделувам, не само со моите колеги и семејството туку и пошироко.

Едукација

Intelligence/Data Analysis Department through which we also assist companies in making decisions related to their growth, based on reports and analysis. The company follows and applies the Adizes methodology, as well as the so-called STAR model, which unites: 1. Vision, mission and values, 2. Strategy, 3. Structure, 4. People, and 5. Reward system. Finally, we intensively follow our vision to be an international company. As an example, about 30% of our income in 2019 was income from abroad.

Hospitality

Interview with Daniela Ademoska the Owner and Executive Director of the DoubleTree by Hilton Hotel in Skopje.

In eMerGenCy COnDITIOns,

The hIlTOn Keeps The hIGhesT sTanDarDs anD InTrODuCes aDDITIOnal prOTOCOls >> I can proudly say that the DoubleTree by Hilton – Skopje has fully and successfully

implemented the given guidelines and protocols and has thus been entered in the world’s list of hotels that meet the highest safety standards in the world in the areas where guests are accommodated as well as where food is prepared. MARILI: As the owner and the Executive Director in several companies you own, including certainly the Double Тree by Hilton Skopje, tell us how a world hotel brand deals with emergencies such as the corona crisis. Do you get special directions for functioning in such conditions and what is the difference between working before and during the pandemic? 48

Бизнис каталог 2021

ADEMOSKA: The corona virus crisis has hit almost all sectors of the economy with the hotel industry being one of those that has taken the hardest hits, and the consequences will be felt for a long time to come. The crisis surprised us all and forced us literally overnight to change the way we think, function, as well as to set new priorities in everyday life.

во вонредни услови

„ХилТон“ со највисоки сТандарди и со дополниТелни проТоколи >> Со гордост можам да кажам дека DoubleTree by Hilton - Скопје целосно и успешно ги спроведе дадените насоки и протоколи, со што се најде на светската листа на хотели што ги исполнуваат највисоките светски стандарди за безбедност во деловите каде што престојуваат гостите, но и каде што се подготвува храната МАРИЛИ: Како сопственик и извршен директор во повеќе Ваши компании, меѓу кои секако и на хотелот Double Тree by Hilton - Скопје, кажете ни како еден светски хотелски бренд се справува со вонредни состојби, како што е кризата со коронавирусот, дали добивате посебни насоки за функционирање во вакви услови и по што се разликува работењето пред и за време на пандемијата?

АДЕМОСКА: Кризата со коронавирусот силно ги погоди речиси сите економски сектори, при што хотелската индустрија е една од неколкуте што се соочија со најсилни удари, а последиците ќе се чувствуваат уште долго време. Кризата нѐ изненади сите и нѐ принуди буквално преку ноќ да го смениме начинот на размислување, функционирање, како и да поставиме нови приоритети во секојдневјето.

Хотелиерство

Интервју со Даниела Адемоска, сопственик и извршен директор на хотелот Double Тree by Hilton - Скопје

Hospitality

Управувањето со семејни бизниси од различни дејности подразбира менаџирање исто како во рамките на едно семејство, но основно правило во бизнисот е во такви ситуации емоциите и личниот момент да се остават настрана и да се изнајде најдобриот начин за надминување на тешкотиите. И не може секој да се носи со тој голем товар

Managing family businesses in diﬀerent industries resembles managing as it is within a family, but the basic rule in business is to put emotions and personal moments aside in such situations and seek the best way to overcome the diﬃculties. And not everyone can carry that heavy load.

But what the crisis has failed to change in the operation of our DoubleTree by Hilton – Skopje hotel is operating according to the highest world’s standards and safety protocols. When you are a part of the world's most powerful Hilton Hotel Group, nothing is left to chance. Taking care of the safety of the guests and providing the highest standards of service have always been the main principles that guide all hotel facilities that are part of this brand. The guidelines of the Hilton brand were to maintain the highest standards of operation in the emergency conditions as well, by introducing additional safety protocols as required by the pandemic situation. And I can proudly say that the DoubleTree by Hilton – Skopje has fully and successfully implemented the given guidelines and protocols and has thus been entered in the world’s list of hotels that meet the highest safety standards in the world in the areas where guests are accommodated as well as where food is prepared. 50

Бизнис каталог 2021

Но она што кризата не успеа да го смени во работењето на нашиот хотел DoubleTree by Hilton - Скопје е работењето по највисоки светски стандарди и безбедносни протоколи. Кога сте дел од најмоќната светска хотелска групација „Хилтон“, ништо не е оставено на случајност. Грижата за безбедноста на гостите и овозможувањето највисоки стандарди на сервис и услуга отсекогаш биле главни начела по кои се водат сите хотелски капацитети што се дел од овој бренд. Насоките од брендот „Хилтон“ беа и во вонредни услови да се задржат највисоките стандарди на работење, со воведување дополнителни безбедносни протоколи како што налага состојбата во пандемија. И со гордост можам да кажам дека DoubleTree by Hilton - Скопје целосно и успешно ги спроведе тие насоки и протоколи, со што се најде на светската листа на хотели што ги исполнуваат највисоките светски стандарди за безбедност во деловите каде што престојуваат гостите, но и каде што се подготвува храната.

Хотелиерство MARILI: There are various activities within your family business, so does this arrangement help you overcome more easily the crisis in the hotel industry and to what extent? ADEMOSKA: The existence of several family businesses in different industries is certainly huge support, not only at times of a crisis. However, on the other hand, this also brings huge responsibility as you are directly responsible for hundreds of employees and their families. In times of a global crisis, you do not only struggle for the survival of your own business and family but of the hundreds of families of your employees. It takes a lot of knowledge, experience, a lot of financial resources, hard work and perseverance to be able to manage such a situation. Managing family businesses in different industries resembles managing as it is within a family, but the basic rule in business is to put emotions and personal moments aside in such situations and seek the best way to overcome the difficulties. And not everyone can carry that heavy load. Being in management for more than 20 years and managing various businesses has helped me build myself into a person who successfully copes with all the challenges imposed. The hotel industry is not facing the crisis in Macedonia alone but all over the world, and the successful businesses that we have built in the past twenty years are a stable basis for further growth and development of everything we do. Together with my husband and the whole team we manage to overcome all the difficulties, and at the same time maintain the highest standards and top quality service. MARILI: You have managed various businesses for more than 20 years. What does it mean to continuously and successfully manage a business for such a long time? ADEMOSKA: From my experience so far, I have learned that a good manager is one who wisely and without excess of emotions makes decisions and solves problems. I have learned that being a successful manager requires a lot of

МАРИЛИ: Во рамките на Вашиот семеен бизнис опстојуваат различни дејности, па дали и колку ваквата поставеност Ви помага полесно да ја надминете кризата во хотелиерството? АДЕМОСКА: Постоењето на повеќе семејни бизниси од различни дејности секако дека е огромна поддршка не само во кризни моменти, но од друга страна носи и огромна одговорност бидејќи директно сте одговорни за стотици вработени и нивните семејства. Во услови на светска криза вие не се борите само за опстанок на сопствениот бизнис и семејство, туку и за стотиците семејства на вработените. Потребни се огромно знаење, искуство, вложување многу големи финансиски средства, труд и упорност за да може да се менаџира таква ситуација. Управувањето со семејни бизниси од различни дејности подразбира менаџирање исто како во рамките на едно семејство, но основно правило во бизнисот е во такви ситуации емоциите и личниот момент да се остават настрана и да се изнајде најдобриот начин за надминување на тешкотиите. И не може секој да се носи со тој голем товар. Тоа што сум повеќе од 20 години во менаџерството управувајќи со најразлични бизниси ми помогна да се изградам во личност што успешно се носи со сите наметнати предизвици. Хотелиерството не е во криза само во Македонија туку во целиот свет, но успешните бизниси што ги изградивме во изминатите дваесетина години се стабилна основа за натамошен раст и развој на сѐ она што го работиме. Заедно со мојот сопруг и со целиот тим успеваме да ги пребродиме сите тешкотии, а во исто време да ги задржиме највисоките стандарди и врвната услуга. МАРИЛИ: Вие управувате со различни бизниси повеќе од 20 години. Што значи континуирано успешно да се менаџира толку долг период? АДЕМОСКА: Од досегашното искуство научив дека добар менаџер е оној што мудро и без вишок емоции донесува одлуки и ги решава проблемите. Научив дека за да се биде успешен менаџер потребно е многу лично и професионално вложување, безброј поминати часови во планирање, осмислуБизнис каталог 2021

вање, реализација, внимавање на сите детали. Воопшто не е лесно, но по природа сум перфекционист, личност што никогаш не се задоволува со површност и инстант решенија, туку внимавам и на најситниот детаљ во процесот на создавање. Многупати досега сум истакнала дека ако знаете што сакате, ќе најдете начин како да го остварите тоа. Отсекогаш сум си поставувала високи цели до кои доаѓам со многу труд, учење и надградување. Мудроста и стабилноста во менаџирањето доаѓаат со годините што сте ги поминале во бизнисот, но сметам дека во текот на годините до перфекција ја усовршив способноста да го селектирам вистинскиот тим до мене врз кој може да се потпрам во секое време и во кој имам безгранична доверба. Тоа е тајната на долгорочниот успех. МАРИЛИ: Дали сметате дека личниот пример на успешна жена – директор го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство, претприемаштво и лидерство во нашата земја? АДЕМОСКА: Лично не сакам поделби на мажи и жени менаџери, на мажи и жени извршни директори. За мене постојат успешни и помалку успешни лидери на еден тим, при што, поаѓајќи од личното искуство, полот е најмалку важна карактеристика. На тоа ги учам и моите две деца, синот и ќерката, кои уште од рана возраст имаа можност да гледаат како напорно работат двајцата нивни родители за да ги развијат семејните бизниси. Се надевам дека јас сум пример за моите деца дека со многу упорност и труд, но и со јасна визија за тоа што сакаат да постигнат може секогаш да ги остварат зацртаните цели. Сепак, поделбата на менаџерството, претприемаштвото и лидерството на машко и женско е реалност не само кај нас туку и во целиот свет. Затоа сметам дека поддршката меѓу жените во бизнисот треба да е составен дел од бизнис-културата и дополнителен поттик за кариерниот развој на секој поединец.

Хотелиерство personal and professional investment, countless hours spent in planning, conceiving, implementing and paying attention to every detail. It is not easy at all, but I am a perfectionist by nature, a person who is never satisfied with superficiality and instantaneous solutions, and I pay attention even to the tiniest detail in the process of creation. I have said many times that if you know what you want, you will find a way to achieve it. I have always set high goals that I achieve with a lot of effort, learning and upgrading. Wisdom and stability in management come with the years spent in this business, and I think that over years I have perfected the ability to select a team that I can rely on at any time, in whom I have unlimited trust. That's the secret to long-term success. MARILI: Do you think that the personal example of a successful female manager encourages building of women's careers and female management, entrepreneurship and leadership in our country? ADEMOSKA: Personally, I don’t like divisions to male and female managers, or male and female CEOs. For me, there are more and less successful leaders of a team where, based on personal experience, the gender is the least important feature. That is what I teach my two children, my son and daughter, who have had the opportunity from an early age to see how hard their parents work to develop the family businesses. I hope that I am an example to my children, that with a lot of perseverance and effort as well as with a clear vision of what they want to achieve, they can always achieve their set goals. However, the division of management, entrepreneurship and leadership between men and women is a reality not only in our country, but in the whole world. That is why I believe that the support among women in business should be an integral part of the business culture and an additional incentive for the career development of any individual.

Business and entrepreneurship

Interview with Val Jusuﬁ, CEO of LEORON GROUP – Dubai

leOrOn Is esTablIshInG ITs repuTaTIOn as a True GlObal prOvIDer >> For more than 10

years, LEORON has been the most dominating provider in GCC core markets (UAE and Saudi Arabia), and since last year, it has expanded its presence across top global business locations such as UK, Egypt etc. 54

Бизнис каталог 2021

MARILI: What does LEORON represent in international frameworks, as a leading provider of education services for development of new markets, and what does it represent in the home market? JUSUFI: In international terms, we’re recognized as the most dominant provider that’s quickly expanding beyond it’s GCC core markets (UAE and Saudi Arabia), where we set foot in early 2010 and grasped the region by storm through unparalleled certiﬁed programs that have helped tens of thousands of junior and senior professionals improve their competencies as per all market needs. I’d like to stress that starting last year, we’ve recognized a growing need for our services beyond our core markets, to which we’ve quickly

responded by expanding our presence across top global business locations such as UK, Egypt etc. To sum it up, the LEORON tradition goes on, and we are now establishing our reputation as a truly global provider. It’s a different story when it comes to the local market. We do not necessarily provide any services of commercial nature in Macedonia. However, we’ve been present here for a decade as a stable employer of more than 100 employees who’ve enjoyed best-in-market work environment, work training, and compensation beneﬁts. We like to believe we’ve made a noticeable impact in making young people ﬁt for the international market and positively impacted their economical wellbeing. In addition, we have made continuous

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Вал Јусуфи, извршен менаџер на ЛЕОРОН ГРУП - Дубаи

леорон ја поТврдува репуТацијаТа како висТински глобален провајдер >> Повеќе од 10 години

ЛЕОРОН е најдоминантен провајдер на централните пазари во рамките на Советот за заливска соработка (ОАЕ и Саудиска Арабија), а од минатата година го прошири своето присуство низ главните глобални бизнислокации, како што се Обединетото Кралство, Египет итн. МАРИЛИ: Што претставува „Леорон“ во меѓународни рамки како водечки провајдер на едукативни услуги за развој на нови пазари, а што на домашниот пазар? ЈУСУФИ: Во меѓународни рамки ние сме признаени како најдоминантен провајдер што се шири брзо над своите централни пазари во рамките на Советот за заливска соработка (ОАЕ и Саудиска Арабија), каде што почнавме да работиме во 2010 година и го „зазедовме регионот во налет“ преку невидени сертифицирани програми што им помогнале на десетици илјади помлади и повисоки професионалци да ги подобрат своите компетенции според сите пазарни потреби. Би сакала да нагласам дека почнувајќи од минатата година препознавме сѐ поголема потреба од нашите услуги надвор од нашите централни пазари, на која брзо одговоривме со проширување на нашето присуство на главните глобални бизнислокации, како што се Обединетото Кралство, Египет итн. Да сумираме, традицијата ЛЕОРОН продолжува и ние сега ја потврдуваме нашата репутација како вистински глобален провајдер. Бизнис каталог 2021

Business and entrepreneurship

Кога станува збор за локалниот пазар, приказната е поинаква. Ние не мора да даваме услуги од комерцијална природа во Македонија. Меѓутоа, овде сме присутни една деценија како стабилен работодавец на повеќе од 100 вработени што имаат најдобра работна средина на пазарот, обука за работа и предности за надоместок. Сакаме да веруваме дека направивме забележливо влијание во оспособувањето на младите за меѓународниот пазар и позитивно сме влијаеле врз нивната економска благосостојба. Покрај тоа, правиме постојани напори да ги отсликаме нашите вредности преку многубројни активности како општествено одговорна компанија и образовни активности. Сега даваме две паралелни стипендии - „Кујтим Јусуфи“ и „Калид Ал Тавил“, со цел да им помогнеме на лицата што имаат потреба и на оние што се препознаени како таленти во подем за да добијат соодветно образование.

efforts to mirror our values through numerous CSR and educational activities. We now run two parallel scholarships -the “Kujtim Jusufi” scholarship and the “Khalid Al Tawil” -aimed at helping both those in need and those recognized as rising talents pursue adequate education. MARILI: How has the Covid crisis reflected on the operation of the company? JUSUFI: In the very beginning, it was a storm of uncertainties that left us and the global business world shocked and fearing for loss. But, a quick strategic transformation helped LEORON not only maintain its ground, but, believe it or not, gain record success. You see, our core services – training, coaching, and consulting, rely heavily on human interaction, international events, and commuting. The restrictions meant we’re not allowed to do this anymore. As a solution, we opted for a digital-first approach. Our agile team of professionals grasped the essence of digital transformation and in a matter of weeks, our services were available virtually, regardless of location. We maintained our excellence throughout our products and services, and a year later since the Corona crisis hit, we’ve trained around 10.000 international students. Granted, digital transformation was not a new thing for LEORON, since we enjoy a reputation for helping big corporate clients and government entities achieve this very same thing. But, the crisis also meant that competition from around the world, which was not previously present in our markets with established physical offices, was now able to go for the same pool of clients. Coincidentally, I spoke about this very same thing in my latest interview for Forbes magazine, where I highlighted that maintaining, and even strengthening our position in these markets is a big testament to our success, which is due to consistency, great relationships, and value. MARILI: You are the new CEO of LEORON Institute as of this year. What institute is it about and what are your obligations? JUSUFI: My appointment as a CEO follows the growth and expansion of LEORON Institute in both size and services. Meaning, we’re not only dealing with more business, staff, and internal restructuring, but also product diversification and market expansion. To answer your question, LEORON Institute has grown from a 56

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: На каков начин кризата со Ковид-19 се одрази врз работењето на компанијата? ЈУСУФИ: На самиот почеток тоа беше бура на неизвесности што нѐ остави, како и глобалниот бизнис во светот, во шок, во страв од загуба. Но набрзо стратегиската трансформација му помогна на ЛЕОРОН не само да се задржи на нозе туку и да оствари рекорден успех. Нашите централни услуги, обука, коучинг и консалтинг, во голема мера се потпираат на интеракцијата меѓу луѓето, на меѓународни настани, на патување. Ограничувањата значеа дека не ни е дозволено повеќе да го правиме тоа. Како решение се определивме за пристап кон дигитализацијата како прва опција. Нашиот ажурен тим професионалци ја сфати суштината на дигиталната трансформација и за само неколку недели нашите услуги беа достапни виртуелно, без оглед на локацијата. Ја задржавме нашата извонредност во сите наши производи и услуги и една година по избувнувањето на кризата со коронавирусот, обучивме околу 10.000 меѓународни студенти. Мора да признам дека дигиталната трансформација не беше нова работа за ЛЕОРОН бидејќи сме познати по тоа што им помагаме на големи корпоративни клиенти и на владини субјекти да остварат токму иста работа. Но кризата значеше и дека конкуренцијата од целиот свет, која претходно не беше присутна на нашите пазари со етаблирани физички канцеларии, сега беше во можност да се бори за исти клиенти. Случајно, за ова зборувам во моето последно интервју за Forbes magazine, каде што нагласувам дека одржувањето и дури и зајакнувањето на нашата позиција на тие пазари претставува големо сведоштво за нашиот успех, што се должи на конзистентноста, одличните односи и вредноста. МАРИЛИ: Вие сте новиот извршен директор на ЛЕОРОН Институт од оваа година. За каков институт станува збор и кои се Вашите обврски? ЈУСУФИ: Моето именување за извршен директор следува по растот и експанзијата на ЛЕОРОН Институт како по големината, така и по услугите. Тоа значи дека не само што имаме повеќе работа, персонал и интерно реструктуирање туку и диверзификација на производите и експанзија на пазарот. ЛЕОРОН Институт се разви од давател на решенија за сертифицирана обука во корпоративниот домен во провајдер на коучинг, консалтинг и е-учење. Со овие услуги работат назначени тимови и сестрински компании, како што се Ta3leem, наша

MARILI: In your opinion, what does it mean to continuously successfully manage a company, especially in the private sector, and what is your manager experience? JUSUFI: Spanning well over a decade of managerial experience, my understanding is that your workforce is an essential part of your success. It’s a simple equation – you take care of your people, so they take care of the business. What is not so simple, though, is how you achieve this. People management involves leading by example, motivation, and training. In simple terms, this requires upskilling yourself ﬁrst, creating a thriving environment for your staff, and providing an opportunity for them to grow. Throughout my managerial past, I’ve bid for a blend of assertiveness, trust, and meritocracy, and I believe this has effectively translated into LEORON’s excellent bottom line. MARILI: Do you think that one’s personal example encourages development of a career of women and the female management in the society? JUSUFI: Having a good example to lookup to is something we’re accustomed to since birth. And a good example isn’t necessarily just guidance for your future self, but can also act as a big motivator. Historically, the business world has been dominated by male leading ﬁgures, and women success stories have often been a biproduct of their ability to adjust to this culture. With the emergence of successful women in the business world, a lot of this has changed. Sure, results remain universal, and we all need to adhere to a same set of rules, regardless of gender. But, the overall perception has shifted widely, and this has given space to many aspiring women to overcome those challengeshead-on with action and execution.

платформа за онлајн-учење и ЛЕОРОН Консалтинг и Коучинг. Со оглед на нивната природа, потребно е на сите да им се посвети одделно внимание од посветена работна сила и раководство. Како основач на ЛЕОРОН, кој е дел од раководството и од тимот за развој на бизнисот од самиот почеток, бев именувана да ја водам компанијата во сите претстојни активности. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што значи континуирано успешно да се менаџира, особено во приватниот сектор, колку е долг Вашиот менаџерки стаж? ЈУСУФИ: Со оглед на моето менаџерско искуство од повеќе од десет години, верувам дека работната сила е суштински дел од успехот на компанијата. Тоа е едноставна равенка - вие се грижите за вашите луѓе, а тие се грижат за работата. Но не е толку едноставно да се оствари тоа. Управувањето со луѓе опфаќа водење според примери, мотивација и обука. Едноставно кажано, тоа бара прво сопствено усовршување, создавање просперитетна средина за вашиот персонал и обезбедување можност за негов развој. Во текот на моето менаџерско искуство се обидов да постигнам комбинација на самодоверба, доверба и меритократија и верувам дека тоа ефективно е пренесено во исклучителната суштина на ЛЕОРОН. МАРИЛИ: Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? ЈУСУФИ: Да се има добар пример според кој ќе се водите е нешто на што сме навикнати од раѓање. Добар пример не мора да значи само насочување за сопствената иднина туку треба и да дејствува како голем мотиватор. Историски, во деловниот свет доминираат машки водечки личности, а успешните приказни на жените често се само производ на нивната способност да се приспособат кон оваа култура. Многу од ова се смени со појавата на успешните жени во деловниот свет. Секако, резултатите остануваат универзални и сите ние треба да се придржуваме кон исти правила, без оглед на полот. Но севкупната перцепција значително е сменета, со што им е оставен простор на многу амбициозни жени да ги надминат тие предизвици директно со дејствување и извршување.

Управувањето со луѓе опфаќа водење според примери, мотивација и обука. Тоа бара прво сопствено усовршување, создавање просперитетна средина за вашиот персонал и обезбедување можност за негов развој

People management involves leading by example, motivation, and training. This requires upskilling yourself ﬁrst, creating a thriving environment for your staﬀ, and providing an opportunity for them to grow

Бизнис и претприемаштво

provider of certiﬁed training solutions across corporate domains, to coaching, consulting, and eLearning provider, too. There’s designated teams and sister ventures that are dealing with these services, such as Ta3leem, our online learning platform, and LEORON Consulting and Coaching. Given their nature, they all require separate attention by a dedicated workforce and leadership. A founding member of LEORON who has been part of the leadership and business development team since the beginning, I was appointed to lead the company into all upcoming endeavors.

Life of Passion

Skills S kills s

sales sa ales skills ski s

NLP N LP

Skills S kills

Business and entrepreneurship

Interview with Vaska Mojsovska, General Manager of Agro Kalem Timjanik and President of the National Federation of Farmers

DespITe The COvID CrIsIs,

we CannOT leave The FIelDs eMpTy

>>Agro Kalem is the

largest company for the production of domestic vine and fruit seedlings in Macedonia, we produce half a million certiﬁed vine and fruit seedlings annually, table grapes and grains and cultivate a total of 70 hectares of agricultural land

Бизнис каталог 2021

MARILI: What is the activity of Agro Kalem and how long have you operated? MOJSOVSKA: Life has taught me that I need to fight for survival all the time. When our parents lost their jobs during the transition period, they found the only salvation for survival in agriculture and land cultivation. The childhood spent in the mud simply made me stronger. Then, at the age of 19, with unfinished studies, I married my husband Goce Mojsovski. At that time, he inherited one and a half hectares of vineyards from his parents, and since we did not have any other job, we decided to deal with agriculture – actually, viticulture. And only in the first year we realised that if you work in agriculture, you should do it on large areas so that you can exist or you should not work at all. At the age of 22, with two little children, studying, working in the fields and having no property of my own, I decided to convince my father-in-law, my husband, my brother-in-law and my brother to pledge the movable and immovable property so that I can take a special-purpose loan and plant a larger area with vineyards. In order to save money for vine seedlings my husband and I decided to try to graft vine seedlings by ourselves for our needs and for that purpose we went to learn the craft in Serbia. When we saw that we could produce seedlings for our vineyards, we started producing them for sale as well. So we started increasing the vines and the production of vines and fruit seedlings and then we opened our family company AGRO KALEM Timjanik which, I can proudly say, is the largest company for the production of home vine and fruit seedlings in Macedonia. This means that the idea came from my life and the struggle for survival. We have been in agriculture for 23 years now, and the family company Agro Kalem has officially existed for 12 years. Agro Kalem produces half a million vine and fruit seedlings annually, it produces table

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Васка Мојсовска, генерален менаџер на „Агро Калем“ Тимјаник и претседател на Националната федерација на фармери

и покрај ковид-кризаТа

нивиТе не можеме да ги осТавиме празни >> „Агро Калем“ е

најголема фирма за производство на домашен лозов и овошен саден материјал во Македонија, годишно произведува половина милион сертифицирани лозови и овошни садници, произведува трпезно грозје и жита и вкупно обработува 70 хектари земјоделско земјиште

Бизнис каталог 2021

Business and entrepreneurship

The position of the President of NFF is a great challenge for me as a person who has worked in and existed from agriculture for all their life. Working with farmers fulﬁlls me and I see every problem as my own, and if we manage to ﬁnd a solution together, it gives me the impetus for new challenges

grapes and grains and cultivates a total of 70 hectares of agricultural land. Our seedlings are certified so that customers can be sure that they are buying healthy and varietal-clean seedlings for their new perennial plantations. Table grapes are produced in the most modern vineyards with sophisticated technologies and are exported to foreign markets every year. As a company, we regularly invest in improving the quality of our products, so we also have our own refrigerator where we store our agricultural products before sale. MARILI: Tell us, as a woman manager, what it means to continuously successfully manage a private family business in the field of agriculture? MOJSOVSKA: Every woman who is engaged in private business and endeavours to succeed has huge challenges and problems on the road, and if she works in the field of agriculture, it is several times harder. All obligations need to be adjusted to the work that is not an office work – the production of agricultural products requires dedication and engagement in the field throughout the year. Agriculture is not a standard job, working according to a model and through certain working time, there are no 62

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Со што се занимава компанијата „Агро Калем“ и колку години опстанувате? МОЈСОВСКА: Животот ме научи дека треба цело време да се борам за опстанок. Откако во периодот на транзицијата родителите останаа без работа, единствен спас за опстанок најдоа во земјоделието и обработката на земјата. Детството поминато во кал едноставно ме челичеше. Потоа, на 19 години, со незавршени студии, стапив во брак со Гоце Мојсовски. Тогаш од родителите тој доби во наследство еден и пол хектар лозов насад и бидејќи немавме што друго да работиме решивме да се занимаваме со земјоделство - лозарство. Но уште првата година сфативме дека ако работиш земјоделие треба тоа да го правиш на поголеми површини за да можеш да егзистираш или не треба да работиш. На возраст од 22 години, со две мали деца, со студирање, работа на поле и немајќи никаков сопствен имот решив да ги убедам свекор ми, сопругот, девер ми и брат ми да го заложат движниот и недвижниот имот и да земам наменски кредит за да можам да подигнам поголема површина со лозов насад. За да може да заштедиме во купувањето лозови садници со сопругот решивме да се обидеме сами да калемиме лозови садници за нашите потреби и поради тоа отидовме да го учиме занаетот во Србија. Откако видовме дека можеме да произведуваме садници за нашите лозови насади почнавме да произведуваме и за продажба. Така почнавме да ги зголемуваме и лозовите насади и производството на лозови и на овошни садници и потоа ја отворивме и нашата семејна фирма АГРО КАЛЕМ Тимјаник и со гордост можам да кажам дека е најголема фирма за производство на домашен лозов и овошен саден материјал во Македонија. Значи, идејата дојде од мојот живот и од борбата за опстанок. Веќе 23 години работиме земјоделство, а семејната фирма „Агро Калем“ официјално постои 12 години. Годишно „Агро Калем“ произведува половина милон лозови и овошни садници, произведува трпезно грозје и жита и вкупно обработува 70 хектари земјоделско земјиште. Нашите садници се

Бизнис и претприемаштво Функцијата претседател на НФФ е голем предизвик за мене како личност што цел свој живот работи земјоделство и егзистира од него. Работењето со земјоделците ме исполнува и секој нивни проблем го гледам како свој, а ако заеднички успееме да најдеме решение, тоа ми дава елан за нови предизвици working hours, holidays, weekends, the work is adjusted according to the weather conditions and the activities that ought to be done in the field. In the last decade, climate change has also caused huge problems and made the production of grapes and seedlings more expensive. However, we try to adapt to the problems and challenges we face. The greatest success for a woman is the proper upbringing of her children and guidance towards the true values in life and that is family, diligence, simplicity, hard work, modesty, humaneness, sobriety and respect for all people, as well as a lent hand. I inherited these values from my parents and they helped me to be what I am in my life. MARILI: You are the first woman to lead the National Federation of Farmers of Macedonia. What motivated you to engage in such an office? MOJSOVSKA: The position of the President of NFF is a great challenge for me as a person who has worked in agriculture for all their life and existed from it. The active long-year membership in the organisation and my unselfish engagement contributed for the first time in 17 years for a woman to become the head of the National Federation of Farmers. Working with farmers fulfils me and I see every problem as my own, and if we manage to find a solution together, it gives me the impetus for new challenges. On the other hand, the absence from home and from my work due to the engagements in NFF contributes to the suffering of the family and the job, but I will say, If somebody loves SOMETHING – nothing is difficult, only with good organisation and coordination the work both at home and in the organisation can be achieved. MARILI: What does it mean to work in conditions of the Covid crisis, how did the pandemic affect agriculture? MOJSOVSKA: We, as farmers, have to cultivate the fields because this is necessary for us for existence, and also for the other people in the country because we have to produce food in these difficult times. Like every citizen, we are also very concerned about the health of our beloved and all the people, but we cannot leave the fields empty because in these difficult times, the food is most needed, of course, complying with the preventive measures for protection of our own and of public health as well. The Corona crisis caused huge damage and losses in agriculture, so we will remember 2020 for the catastrophic purchase prices and purchases of almost all agricultural products. As an agricultural company, we suffered

сертифицирани, така што клиентите можат да бидат сигурни дека купуваат здравствено и сортно чисти садници за нивните нови долгогодишни насади. Трпезното грозје се произведува на најсовремени лозови насади со современи нови технологии и секоја година се извезува на странските пазари. Како компанија редовно инвестираме во подобрувањето на квалитетот на нашите производи, така што имаме и сопствен ладилник каде што ги складираме нашите земјоделски производи пред продажба. МАРИЛИ: Како жена менаџер кажете ни што значи континуирано успешно да се управува со приватен семеен бизнис во областа на аграрот? МОЈСОВСКА: Секоја жена што се занимава со приватна работа и се бори да успее има огромни предизвици и проблеми на патот, а ако, пак, работи во областа на аграрот, тоа е неколкупати потешко. Сите обврски треба да се приспособат кон работата што не е канцелариска - производството на земјоделски производи бара посветеност и ангажман на поле преку цела година. Земјоделството не е шаблонска работа, па да се работи по модел и до одредено работно време, нема ниту работно време, ниту празник, ниту викенд, работата се приспособува според временските услови и според активностите што треба да се извршат на полето. Во последнава декада и климатските промени прават огромни проблеми и го прават поскапо производството на грозје и на садници. Но ние се трудиме да се приспособиме на проблемите и на предизвиците со кои се соочуваме. Најголем успех за една жена е правилното воспитување на своите деца и насочување кон вистинските вредности во животот, а тоа се семејството, трудољубивоста, едноставноста, работливоста, скромноста, хуманоста, присебноста и почит кон сите луѓе и подадена рака. Тие вредности и јас сум ги наследила од моите родители и ми помогнале во животот да бидам тоа што сум. МАРИЛИ: Вие сте прва жена на чело на Националната федерација на фармери на Македонија. Што Ве поттикна да се ангажирате на ваква функција? МОЈСОВСКА: Функцијата претседател на НФФ е голем предизвик за мене како личност што целиот свој живот работи земјоделство и егзистира од него. Бизнис каталог 2021

Business and entrepreneurship

As a woman manager from the rural surroundings, I think I can be a role model for any woman who wants and has a desire to start her own business. Perseverance, self-confidence, patience and diligence should always be present with every woman who wants to succeed in her work great damage with the closing of the markets in March and April, both domestic and foreign, due to the closing of the borders and the limited movement, we had a problem with the seasonal workers that were coming every year from neighbouring countries for grafting the seedlings. However, I always say that there will be problems when a person works, if they don't work, they will be calm and carefree. MARILI: You are a successful women manager. Do you think that the personal example encourages the building of women's careers and women's management in society? MOJSOVSKA: While I was growing up in Timjanik, I watched with my own eyes how my mother, aunts, my grandmother and all other women who lived in the village worked and what they did for their families, but their work was never valued and recognised, none of them had the property on their own name, none went to the cinema, theatre or to socialise like women in urban areas. Women who studied at a university could be counted on the fingers of one hand. It gave me motivation to be a little different from all of them, to be a persistent, hardworking, tenacious, modestly ambitious woman, a woman who would contribute in the future with her work to some changes that would make life easier for women in rural areas. Therefore, when I came at the head of NFF as the first woman, I set a goal to myself: in addition to solving the problems of all farmers, I will try to contribute to the rights of women in rural areas. For these three years, we have managed to eliminate the discriminatory criteria in the

Активното долгогодишно членство во организицијата и мојот несебичен ангажман придонесе првпат по 17 години на чело на Националната федерација на фармери да застане жена. Работењето со земјоделците ме исполнува и секој нивни проблем го гледам како свој проблем, а ако заеднички успееме да најдеме решение, тоа ми дава елан за нови предизвици. Од друга страна, пак, отсуството од дома и од мојата работа поради ангажманите во НФФ придонесува да трпат и семејството и работата, но ќе кажам, ако се сака НЕШТО - ништо не е тешко, само со добра организација и координација може да се постигне и работата и дома и во организацијата. МАРИЛИ: Што значи да се работи во услови на Ковид-19, како пандемијата се одрази врз аграрот? МОЈСОВСКА: Ние како земјоделци мора да ги обработуваме нивите бидејќи тоа е потребно и за нас за егзистенција, но и за другите луѓе во државава зашто мора да произведуваме храна во овие тешки мигови. И ние, како и сите граѓани, многу сме загрижени за здравјето на нашите блиски и за сите луѓе, но нивите не можеме да ги оставиме празни бидејќи во овие тешки мигови храната ни е најпотребна, секако со почитување на превентивните мерки за заштита и на сопственото и на јавното здравје. Кризата со коронавирусот предизвика огромни штети и загуби во земјоделството, па 2020 година ќе ја помниме по катастрофалните откупни цени и откупи на речиси сите земјоделски производи. Ние како компанија од аграрот претрпевме големи штети со затворањето на пазарите во март и во април, како на домашните, така и на странските пазари, поради затворањето на границите и ограниченото движење имавме проблем со сезонските работници што секоја година ни доаѓаа од соседните земји за калемење на садниците. Но јас секогаш велам дека ќе има и проблеми кога човек работи, ако не работи тогаш ќе биде спокоен и без грижи.

measure 115 of the Rural Development Program, according to which, for a woman to be given a grant of MKD 180,000 in order to start her own business, she had to be unemployed, married and should have given birth to at least one child, had to live in a settlement of 200 inhabitants at the altitude of 700 meters and be under 40. At our request and with the support of the Ministry of Labour and Social Policy, these discriminatory criteria were eliminated and new criteria were developed in cooperation with us. In 2018, on 15 October, the International Rural Women’s Day, we as NFF, together with the Ministers of the Ministries of Agriculture and Labour and Social Policy, and the Network for Rural Development signed a declaration on socio-economic empowerment of women in rural areas, whereby we pledged to work together and fulfill the points in the declaration. Our next goal for women individual farmers is exercising the right to parental leave. So, I have a lot of work to do. I often say that this position is not only my success but also the success for all women in rural areas. As a woman manager from the rural surroundings, I think I can be a role model for any woman who wants and has a desire to start her own business. Perseverance, self-confidence, patience and diligence should always be present with every woman who wants to succeed in her work. On the way to realising our own goal, we will encounter countless obstacles, but this does not mean that we should immediately give up, we need to find ways to overcome those obstacles. We need to have ambitions and goals in life, and we must always achieve those goals step by step. It is not said in vain that the path to the realisation of the ambition we have is thorny and difficult, but we must be persistent. n

МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? МОЈСОВСКА: Додека растев во Тимјаник со свои очи гледав како мајка ми, тетките, баба ми и сите други жени што живееја во селото цел свој живот работат и творат за своите семејства, но нивниот труд никаде не е вреднуван и признаен, ниедна од нив немаше имот на сопствено име, ниедна не отишла во кино, театар или да се социјализира како жените во урбаните средини. На прсти се броеја жените што студираа. Тоа ми даде мотив јас да бидам малку поразлична од сите нив, да бидам упорна, трудољубива, истрајна, скромно амбициозна и жена што во иднина со својата работа ќе придонесе да се случат некои промени со кои ќе им се олесни животот на жените во руралните средини. Поради тоа, кога застанав на чело на НФФ како прва жена, си поставив цел дека освен решавање на проблемите на сите земјоделци, ќе се трудам да придонесам и за правата на жените од руралните средини. За овие три години успеавме да ги тргнеме дискриминациските критериуми во мерката 115 од Програмата за рурален развој според која за да може една жена од рурална средина да добие грант од 180.000 денари за да започне сопствен бизнис требаше да е невработена, да е во брак со родено најмалку едно дете, да живее во населено место од 200 жители на надморска висина од 700 метри и да е на возраст до 40 години. На наше барање и со поддршка од Министерството за труд и социјална политика беа тргнати овие дискриминациските критериуми и заедно со нас беа направени нови критериуми. Во 2018 година, на 15 октомври, Меѓународниот ден на руралната жена, ние, како НФФ, заедно со министрите од министерствата за земјоделство и труд и социјална политика и Мрежата за рурален развој потпишавме декларација за социоекономско јакнење на жената од руралните средини, при што се заложивме за заедничка работа и исполнување на точките во декларацијата. Нашата следна заложба за жените индивидуални земјоделки е остварување на правото на родителско отсуство. Така што, имам полни раце работа. Често велам дека оваа функција не е само мој успех туку и успех за сите жени од рурални средини. Како жена менаџер од рурална средина мислам дека можам да бидам модел за секоја жена што сака и има желба да почне сопствен бизнис. Секогаш велам дека истрајноста, самодовербата, трпението и трудољубивоста секогаш треба да се присутни кај секоја жена што сака да успее во својата работа. На патот кон реализирање на сопствената цел ќе наидиме на безброј препреки, но тоа не значи дека треба веднаш да се откажеме, треба да се најдат начини да се поминат тие препреки. Да имаме амбиции и цели во животот, но секогаш чекор по чекор да ги остваруваме тие цели. Не за џабе се вели трнлив и тежок е патот кон реализација на амбицијата што ја имаме, но мора да сме упорни. n Бизнис каталог 2021

Бизнис и претприемаштво

Како жена менаџер од рурална средина мислам дека можам да бидам модел за секоја жена што сака и има желба да почне сопствен бизнис. Истрајноста, самодовербата, трпението и трудољубивоста секогаш треба да се присутни кај секоја жена што сака да успее во својата работа

Business and entrepreneurship

Interview with MagdalenaTrajkovska Trpevska, the Founder and General Manager of Tehnolab

has InTrODuCeD InnOvaTIOns In The FIelDs OF The envIrOnMenTal prOTeCTIOn anD OCCupaTIOnal saFeTy FOr 20 years

TehnOlab >> In the past two decades, Tehnolab

has continually upgraded and perfected itself with an aim to adequately answer the needs and demands of their clients, especially through investing in contemporary measuring and laboratory equipment and maintenance and upgrading the implemented quality systems 66

Бизнис каталог 2021

MARILI: Last year Tehnolab celebrated its 20 year jubilee. Brieﬂy explain what the company does, what is its primary activity? TRAJKOVSKA TRPEVSKA: Tehnolab is a private company which celebrated its 20year jubilee in 2020. The activity of the company covers the areas of the environmental protection and safety and occupational health. There are ﬁve main sectors within Tehnolab and they are as follows:  Environmental consulting  Safety and occupational health consulting  Accredited laboratory for testing in the living and working environment  Accredited inspectional body for control in the living and working environment  Educational training centre

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Магдалена Трајковска Трпевска, основач и генерален менаџер на „Технолаб“

„ТеХнолаб“ 20 години воведува новини во зашТиТаТа на живоТнаТа средина и во зашТиТаТа при рабоТа >> Во изминативе две

децении компанијата „Технолаб“ континуирано се надградува и усовршува со цел адекватно да одговори на потребите и на барањата на своите клиенти, пред сѐ, преку вложување во современа мерна и лабораториска опрема и одржување и надградување на имплементираните системи за квалитет

МАРИЛИ: Минатата година „Технолаб“ прослави 20-годишен јубилеј. Накратко објаснете ни со што се занимава компанијата, која ѝ е основната дејност? ТРАЈКОВСКА ТРПЕВСКА: „Технолаб“ е приватна компанија што во 2020 година го прослави својот 20-годишен јубилеј. Дејноста на компанијата ги опфаќа областите на заштита на животната средина и безбедноста и здравјето при работа. Во рамките на „Технолаб“ функционираат пет главни сектори и тоа:  Консалтинг во животна средина  Консалтинг за безбедност и заштита при работа  Акредитирана лабораторија за тестирање во животна и во работна средина  Акредитирано инспекциско тело за контрола во животната и во работната средина  Едукативен тренинг центар „Технолаб“ нуди комплетни услуги во делот на заштитата на животната средина преку изработка на студии за влијанието врз животната средина, стратегиски оцени на влијанието врз животната средина, апликации за еколошки дозволи А и Б, интегрирани катастри на животната средина, елаборати и студии за испитување на загадувањето на воздухот, елаборати за заштита на животната средина, мониторинг на медиумите во животната средина (воздух, вода, почва и отпад) со сопствена акредитирана лабораторија за тестирање, стручни и научни проекти од областа на заштитата на животната средина, планови и програми за управување со отпад и др. Во делот на безбедноста при работа во согласност со овластувањето од МТСП, „Технолаб“ ги нуди следниве услуги: процена на ризик на работни места со изјава за безбедност, обука на вработените за безбедност и заштита при работа, тестирање и контрола на опрема за раБизнис каталог 2021

Management in itself is a complex system that has to be maintained in maximum condition at every moment, because even the slightest insecurity and hesitation can lead to the collapse of what has been built Tehnolab offers complete services in the field of environmental protection through preparation of environmental impact studies, strategic environmental impact assessments, applications for A and B environmental permits, integrated environmental cadastres, statements and studies on air pollution testing, environmental protection studies, monitoring the environmental media (air, water, soil, waste) with its own accredited testing laboratory, professional and scientific projects in the field of environmental protection, waste management plans and programs etc. In the area of safety at work, in accordance with the authorisation by the Ministry of Labour and Social Policy, Tehnolab offers the following services: workplace risk assessment with a Safety Statement, training of the employees for safety and occupational safety, testing and control of work equipment, measurements and analyses of working condition, testing of protective grounding of electrical installation, projects, studies and occupational safety plans. Tehnolab is the first accredited laboratory for environmental testing, and the range of the accredited methods in this laboratory today includes a total of 85 accredited methods for testing the air, water, soil, working environment and waste. The training center within Tehnolab conducts training for professional development of professionals in safety and health at work, and waste management and handling training. In the past 20 years, the Tehnolab has continuously upgraded and improved in order to adequately respond to the needs and requirements of its clients, primarily by investing in modern measuring and laboratory equipment and maintaining and upgrading implemented quality systems. MARILI: How has Tehnolab operated in conditions of the pandemic? TRAJKOVSKA TRPEVSKA: As a socially responsible company Tehnolab adjusted its work in a way to ensure maximum compliance with the measures and recommendations in order to protect the health of our employees and our clients and associates. From the moment the pandemic was declared, the work in Tehnolab was reorganised in order to timely adapt to the new conditions and continue the activities, thus ensuring the availability of our services even in conditions of emergency. The work of the Tehnolab team is organised in such a way that most of the work activities are performed by the employees from home, whereby their availability to customers responding to their needs in a timely manner is ensured. MARILI: What are the future plans for the company? TRAJKOVSKA TRPEVSKA: Tehnolab continues with the realisation of its development strategy, and its future plans are based, above all, on continuous development and improvement of the 68

Бизнис каталог 2021

бота, мерења и анализи на услови во работна средина, тестирање на заштитно заземјување на електрична инсталација, проекти, елаборати и планови за безбедност при работа. Лабораторијата на „Технолаб“ е прва акредитирана лабораторија за испитување во животната средина, а денес опсегот на акредитирани методи во оваа лабораторија опфаќа вкупно 85 акредитирани методи за испитување на воздухот, водата, почвата, работната средина и отпадот. Тренинг центарот во состав на „Технолаб“ спроведува обуки за стручно усовршување на стручните лица за БЗР и обуки за управување и постапување со отпад. Во изминативе 20 години компанијата „Технолаб“ континуирано се надградува и усовршува со цел соодветно да одговори на потребите и на барањата на своите клиенти, пред сѐ, преку вложување во современа мерна и лабораториска опрема и одржување и надградување на имплементираните системи за квалитет. МАРИЛИ: Како се одвива работата на „Технолаб“ во услови на пандемија? ТРАЈКОВСКА ТРПЕВСКА: „Технолаб“, како општествено одговорна компанија, ја приспособи својата работа на соодветен начин за да обезбеди максимално почитување на мерките и на препораките со цел заштита на здравјето на нашите вработени и на нашите клиенти и соработници. Од моментот на прогласувањето на пандемијата, работата во „Технолаб“ беше реорганизирана со цел навреме да се адаптира на новонастанатите услови и да продолжи со активностите со што обезбедивме достапност на нашите услуги и во услови на вонредна состојба. Работата на тимот на „Технолаб“ е организирана на тој начин што поголем дел од работните активности вработените ги извршуваат од дома, при што е обезбедена нивна достапност за клиентите со цел навреме да одговорат на нивните потреби.

Управувањето, само по себе, е комплексен систем што во секој момент треба да се одржува во максимална кондиција бидејќи и најмала несигурност и колебливост може да доведе до уривање на изграденото

MARILI: What does it mean to continuously and successfully manage a company in the private sector and how do you contribute, with your personal example, to strengthening the women’s management? TRAJKOVSKA TRPEVSKA: Managing a company means constant commitment and focusing on the set goals and strategic commitments. Achieving highly set goals is a constant challenge, but all of that brings great satisfaction when you look back and become aware of the achievement. Management itself is a complex system that should be maintained in maximum condition at all times, because even the slightest uncertainty and hesitation can lead to the demolition of what has been built. I have managed to build and upgrade Tehnolab for 20 years and together with my team we have built a healthy and solid foundation which we rely on and which we survive with at these difficult and turbulent times. 2020 was an uncertain year in many fields, and no less uncertainty awaits us this year as well. Persistence and combativeness are female characteristics that result in success in the field of management as well. That is why women’s management is a benefit for the society as a whole, especially in times of crisis and insecurity.

МАРИЛИ: Кои се идните планови на компанијата? ТРАЈКОВСКА ТРПЕВСКА: Компанијата „Технолаб“ продолжува со реализирање на својата развојна стратегија и идните планови, пред сѐ, се базираат врз континуиран развој и подобрување на услугите што ги обезбедуваме за нашите клиенти. Во оваа смисла, идните планови на „Технолаб“ вклучуваат развој на постојните услуги и воведување нови услуги во делот на заштитата на животната средина и унапредување и осовременување на услугите во делот на заштитата при работа. Моментната состојба на неизвесност и несигурност што владее во бизнис-заедницата наложува зголемена претпазливост и, пред сѐ, иновативност во развојниот сегмент на компаниите. Справувањето со предизвиците на новонастанатиот бизнис-амбиент е мотивирачки момент за „Технолаб“ и се надевам дека ќе нѐ придвижи во правилна насока. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира компанија од приватниот сектор и како Вие, со Вашиот личен пример, придонесувате за јакнење на женското менаџерство? ТРАЈКОВСКА ТРПЕВСКА: Менаџирањето со една компанија подразбира постојана посветеност и фокусираност на поставените цели и стратегиски определби. Достигнувањето на високо поставените цели е постојан предизвик, но сето тоа носи голема сатисфакција кога ќе погледнете назад и ќе станете свесен за постигнувањето. Управувањето, само по себе, е комплексен систем што во секој момент треба да се одржува во максимална кондиција бидејќи и најмала несигурност и колебливост може да доведе до уривање на изграденото. Јас успеав 20 години да го градам и надградувам „Технолаб“ и заедно со мојот тим изградивме здрави и цврсти основи врз кои се потпираме и со кои опстануваме и во овие тешки и турбулентни времиња. Минатата 2020 година беше неизвесна на многу полиња, а не помалку неизвесност нѐ очекува и оваа година. Упорноста и борбеноста се женски карактеристики што резултираат со успех и на полето на менаџментот. Затоа женското менаџерство е придобивка за целото општество, особено во услови на криза и несигурност.

Упорноста и борбеноста се женски карактеристики што резултираат со успех и на полето на менаџментот. Затоа женското менаџерство е придобивка за целото општество, особено во услови на криза и несигурност

Insistency and combativeness are female characteristics that result in success in the management ﬁeld. That’s why female management is a beneﬁt for the whole of society, especially under conditions of crisis and insecurity

Бизнис и претприемаштво

services we provide to our clients. In this regard, future plans of Tehnolab include development of the existing services and introduction of new services in the part of the environmental protection and improvement and modernisation of services in the part of occupational safety. The current state of incertitude and uncertainty in the business community requires increased caution and, above all, innovation in the development segment of the companies. Dealing with the challenges of the newly created business ambiance is a motivating moment for Tehnolab, which I hope will move us in the right direction.

Business and entrepreneurship

Interview with

Lidija Taskova Popova, M.A., General Manager of ESP – Human Resource Development and Management – Skopje

esp MaKes MOves, FOr Full DIGITalIsaTIOn OF servICes >> ESP has also

invested in full equipment of a live streaming studio where from events, workshops, conferences, webinars etc. can be emitted live

Бизнис каталог 2021

MARILI: What does it mean to follow and implement modern streams in educations in your area? Are there any novelties in the operation of ESP – Human Resource Development and Management this year? TASKOVA POPOVA: For a company to be able to endure successfully in the market for long years, it has to follow modern trends and incorporate them in its business operation. I can proudly say that ESP – Human Resource Development and Management has turned out to be a very resilient company that has easily adapted to all the changes occurring during its 22-year successful operation. ESP is a company specialised in: translation and interpretation (complete organisation of an event with equipment and simultaneous interpretation); computer education; training in foreign languages; and training and personal and professional development, performed through workshops, lectures, counselling and coaching. Following the world’s trends, ESP started the process of online instruction in its education and training department only in 2018. The occurrence of the pandemic imposed new ways of operation, and needs and requirements of clients thereby changed. Since the very beginning of the pandemic, ESP made moves for complete digitalisation of the services, not only in the training department but in the interpretation department. Not only that ESP uses the world’s recognised platforms for online instruction/training and simultaneous interpretation, but it has invested in complete equipping of a live streaming studio (with the sound equipment, sound insulation, mixer with 4 video inlets and possibility for “green background”, lighting, etc.), where from events, workshops, conferences, webinars etc. can be emitted live. The equipment enables so called “hybrid

есп презема чекори за целосна дигиТализација на услугиТе >> ЕСП

инвестираше и во целосно опремување на студио за пренос во живо или т.н. „live streaming“ од каде што „во живо“ може да се емитуваат настани, работилници, конференции, вебинари и слично

МАРИЛИ: Што значи да се следат и да се имплементираат современите текови во едукациите во Вашата област? Дали оваа година има новини во работењето на ЕСП - Развој и управување на човечки ресурси? ТАСКОВА ПОПОВА: За да може една компанија долгогодишно успешно да опстанува на пазарот, мора да ги следи современите трендови и да ги вгради во своето деловно работење. Со гордост можам да кажам дека ЕСП – Развој и управување на човечки ресурси се покажа како многу еластична компанија што лесно се приспособи на сите настанати промени во текот на целиот период на своето 22-годишно успешно работење. ЕСП е компанија специјализирана за: превод и толкување (целосно организирање на настан со опрема за симултан превод); компјутерска едукација; обуки за странски јазици; како и обуки за личен и за професионален развој што се изведуваат преку работилници, предавања, советувања и коучинг. Следејќи ги светските трендови, ЕСП го започна процесот за изведување онлајн-настава во одделите за едукација и обука уште во 2018 година. Со појавата на пандемијата се наметнаа нови начини на работење и со самото тоа се сменија и потребите и барањата на клиентите. Од самиот почетокот на пандемијата, ЕСП презеде чекори за целосна дигитализација на услугите, не само во одделите за обука туку и во одделот за толкување. ЕСП не само што ги користи познатите светски платформи за онлајн-настава/обука и симултано толкување, туку инвестираше и во целосно опремување на студио за

Бизнис и претприемаштво

Интервју со м-р Лидија Таскова Попова, генерален менаџер во ЕСП – Развој и управување на човечки ресурси – Скопје

Business and entrepreneurship

пренос во живо или т.н. „live streaming“ (со опрема за озвучување, звучна изолација, миксета со четири видеовлеза и можности за „зелена заднина“, осветлување и друго), од каде што „во живо“ може да се емитуваат настани, работилници, конференции, вебинари и слично. Со опремата се овозможуваат и таканаречени „хибридни настани“, каде што дел од слушателите можат и физички да присуствуваат на настанот, а другите да следат онлајн, според барањата и потребите на клиентите. Веб-страницата на ЕСП е продажна, приспособена на потребите на клиентите во време на физичко дистанцирање и, како верификуван е-трговец, им овозможуваме на клиентите сигурност на нивните платежни трансакции.

To be a successful manager, one needs continuing courage, alertness, decisiveness, flexibility, wittiness, honesty, open-mindedness, dedication, loyalty, love for work, integrity, stamina, motivation, and ability to recognise weaknesses in oneself and in the company and find a way for their overcoming. events” where a part of listeners can physically attend an event, and others can follow it online, according to the requirements and needs of clients. The website of ESP is sale-based, adjusted to the needs of clients at the time of physical distancing, and as a verified e-vendor, we enable clients security of their payment transactions. MARILI: What is your perception about how and where knowledge acquired at ESP educations, especially for the business sector, is applied? TASKOVA POPOVA: Trainings and instruction carried out at ESP are fully adjusted to the requirements and needs of clients, who most frequently attend them for improvement and progress in their every day work or for their business orientation. When training is accurately determined, conceived and implemented according to the needs of clients, it is said to be successful. Trainings in ESP are accurately determined, conceived and implemented according to the needs of clients, but whether education will be complete success primarily depends on the active application of the acquired skills. Establishing success requires full feedback about the application of acquired skills and measurement of performances of clients before and after training. I am very happy when after many years I meet clients who attended training with us and say that they still use the skills they acquired in the training. And this happens quite often. MARILI: To what extent has the Covid crisis accelerated application of digitalisation in our country and will this be a permanent change in the society? 72

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Какви се Вашите сознанија за тоа како и каде се применуваат знаењата стекнати на едукациите во ЕСП, особено во деловниот сектор? ТАСКОВА ПОПОВА: Обуките и наставата што се изведуваат во ЕСП се целосно приспособени на барањата и на потребите на клиентите што најчесто ги посетуваат заради подобрување и напредок во секојдневното работење или заради нивната деловна ориентираност. Кога обуката е точно одредена, осмислена и спроведена според потребите на клиентите, тогаш се вели дека е успешна. Обуките во ЕСП се точно одредени, осмислени и спроведени според потребите на клиентите, но дали обуката ќе биде целосно успешна, пред сè, зависи од активната примена на стекнатите вештини. За да се утврди успешноста, потребна е целосна повратна информација за примената на стекнатите вештини и мерење на перформансите на клиентите пред и по обуката. Многу ме радува кога и по многу години ќе се сретнам со клиенти што посетувале обука и ќе ми кажат дека сè уште ги користат вештините стекнати на обуката, а тоа се случува често. МАРИЛИ: Колку кризата со пандемијата предизвикана од Ковид-19 ја забрза примената на дигитализацијата во нашата земја и дали тоа ќе биде трајна промена во општеството? ТАСКОВА ПОПОВА: Почетокот на кризата, верувам, беше тежок за секој од нас, но, гледано од оваа перспектива, како да беше само момент на збунетост и несигурност и тоа во светски рамки. Потоа многу брзо сè што е поврзано со личното и со деловното работење застана на нозе на еден поинаков начин, притоа наоѓајќи решенија за секој предизвик поврзан со кризата на многу креативни и иновативни начини. Забрзувањето на дигитализацијата целосно се наметна од кризата и од потребите на луѓето во текот на овој период. Со тоа што веќе сме свесни колку сме флексибилни на промени, верувам дека по завршувањето на кризата брзо ќе се вратиме на нашето „нормално нормално“, но, сепак, ќе го задржиме тоа што ни го прави животот поедноставен и полесен - дигитализацијата. МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што значи континуирано успешно да се менаџира, особено во приватниот сектор, колку е долг Вашиот менаџерски стаж? ТАСКОВА ПОПОВА: Која е „тајната“ за континуирано успешно менаџирање? Според моето мислење, таа е различна за секого и верувам дека секој успешен менаџер ќе нагласи еден или два главни фактора што на некој начин се и двигатели на успешноста на тој менаџер. Во суштина, работата на менаџерите во приватниот сектор е многу комплексна и одговорна. Самиот бизнис и успешноста во работењето, пред сè, зависат од вештините, способностите и од фокусот на менаџерот. Континуираното успешно работење во текот на 20 и повеќе години значи дека во текот на целиот тој пе-

TASKOVA POPOVA: I believe that the start of the crisis was difficult for everybody of us, but from this perspective, it seemed as it had only been a moment of confusion and insecurity, in the world’s frameworks. Quickly afterwards, everything related to personal and business work got on foot in a different way, whereas solutions for each challenge related to the crisis were sought in very creative and innovative ways. Acceleration of digitalisation is fully imposed by the crisis and the needs of people during the crisis. By the very fact that we are aware of how flexible we are to changes, I believe that after the crisis ends, we will soon return to our “normal normal,” but still, we will keep what makes our life simpler and easier – digitalisation. MARILI: In your opinion, what does it mean to continuously successfully manage a company, especially in the private sector, how long is your manager experience? TASKOVA POPOVA: What is the “secret” for continuous successful management? In my opinion, it is different for everybody and I believe that every successful manager will emphasise one or two main factors that are also the drivers of success of that manager in a way. Essentially, the work of managers in the private sector is very complex and responsible. The business itself and success in the operation depend above all on the manager’s skills, abilities and focus. Continuing successful work during 20 and more years means that the company has faced numerous challenges throughout that period, and has overcome them successfully, while not losing quality of products/services that it has placed and is placing in the market. ESP has endured successfully in the market for 22 years and one of the main factors of success is adjusting the business operation and services/products in line with the needs and requirements of clients. The management process requires continuing personal and professional growth and development of both the manager and the employees. The manager is the one who has the “bird view” on the one hand, and has control in a way on the other. In my opinion, to be a successful manager, one needs continuing courage, alert, decisiveness, flexibility, wittiness, honesty, open-mindedness, dedication, loyalty, love for work, integrity, stamina, motivation, and ability to recognise weaknesses in oneself and in the company, and find a way for their overcoming. Managing for me during the whole period of my work is also very interesting and amusing, so maybe that’s why it is easy for me personally. MARILI: Do you think that one’s personal example encourages development of a career of women and the female management in the society? TASKOVA POPOVA: Sincerely, I hope and believe that my example of a successful woman manager will encourage a lot of women to develop their career in the field of female management and leadership. Success in managing is guaranteed for any woman that instils love in work, dedication, focus and is ready to step with easiness on the way full of challenges.

МАРИЛИ: Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? ТАСКОВА ПОПОВА: Искрено се надевам и верувам дека мојот пример на успешна жена-менаџер ќе поттикне многу жени да ја градат својата кариера на полето на женското менаџерство и лидерство. Успешноста во менаџерството е гарантирана за секоја жена што внесува љубов во работата, посветеност, чиј фокус е подготвеноста да чекори со леснотија по патот полн со предизвици.

За да биде менаџерот успешен во континуитет, потребни се постојана: храброст, будност, решителност, флексибилност, досетливост, искреност, отвореност, посветеност, лојалност, љубов кон работата, интегритет, истрајност, мотивираност, како и способност да се препознаат слабостите кај себе и во компанијата и да се најде начин за нивно надминување

Бизнис и претприемаштво

риод компанијата се соочувала со безброј предизвици и сите успешно ги надминала, притоа не губејќи го квалитетот на производите/услугите што ги пласирала и ги пласира на пазарот. ЕСП успешно опстанува на пазарот веќе 22 години и еден од главните фактори за успехот е приспособувањето на деловното работење и на услугите/производите во согласност со потребите и барањата на клиентите. Во процесот на менаџирање е потребен континуиран личен и професионален раст и развој како на менаџерот, така и на вработените. Менаџерот е тој што ја има „птичјата перспектива“, од една страна, а од друга страна, пак, на некој начин ги „држи конците“. Според моето мислење, за да биде менаџерот успешен во континуитет потребни се постојана: храброст, будност, решителност, флексибилност, досетливост, искреност, отвореност, посветеност, лојалност, љубов кон работата, интегритет, истрајност, мотивираност, како и способност да се препознаат слабостите кај себе и во компанијата и да се најде решение за нивно надминување. Во текот на целиот период на моето работење за мене менаџирањето, исто така, е многу интересно и забавно, па можеби затоа лично тоа ми е лесно.

Business and entrepreneurship

Interview with Penka Mukaetova, the Founder and General Manager of Consulting Inter Group

GlObal TrenDs shOulD be FOllOweD anD MOney shOulD be InvesTeD wIsely >> Taking into account the Covid-19

crisis, it mostly aﬀected the micro-, small- and middle-sized companies, and as consultants we have had a role in ensuring easier access to funds and managed to give important contribution to provision of funds for the companies to cope with the crisis more easily

Бизнис каталог 2021

MARILI: What does Consulting Inter Group deal with and when was it established? MUKAETOVA: Consulting Inter Group is celebrating its 10th anniversary this year. It is a consulting company specialised in business and corporate law, with recognised expertise in the area of legal and economic consulting. It is an USAID-accredited ﬁnancial facilitator enabling easier access to funds to micro-, smalland middle-sized companies, and an ofﬁcial generalist advisor at the Agency for Promotion of Entrepreneurship of the Republic of North Macedonia.

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Пенка Мукаетова, основач и генерален менаџер на „Консалтинг Интер Груп“

поТребно е да се следаТ глобалниТе Трендови и памеТно да се инвесТирааТ париТе >> Имајќи предвид дека кризата со Ковид-19

најмногу ја почувствуваа микро, малите и средните компании, како консултанти имавме улога во обезбедувањето полесен пристап до финансии и успеавме да дадеме значителен придонес во обезбедувањето средства за самите компании за полесно справување со кризата

Бизнис каталог 2021

Business and entrepreneurship

Ниеден успех не доаѓа преку ноќ ниту, пак, е возможно континуирано да се биде успешен без посветеност. Постојаното усовршување и стекнување нови знаења и вештини преку најразлични програми и едукации, како мене, така и мојот тим нѐ донесе до нивото до кое сме дојдени денес

MARILI: How is it to work under the conditions of the Covid-19 pandemic, which additional effort is invested in this period and how does this condition reflect on your activity? MUKAETOVA: Taking into account the Covid-19 crisis, it mostly affected micro-, small- and middle-sized companies, which are the pillar of our economy. As consultants, we have had a role in ensuring easier access to funds to SMEs and managed to give important contribution to provision of funds for the companies to cope with the crisis more easily. This was realised mostly through public calls that were available and through advisory solutions for faster digitalisation and application of technology as well as directing them in the part of improvement of digital skills, with a purpose of increasing their competitiveness and easier and faster adapting to the new way of functioning. Problems facing companies are mostly maintaining liquidity, non-functional institutions, gray economy that has increasingly become prevalent in the past period, as well as selective justice that the state has concerning the rule of law. In an era of innovative entrepreneurship it is normal that investments are mostly in the technology and digitalisation as well as in the complete restructuring of the operation. One needs to follow global trends, use all the accession funds that are available to them through funds and financial institutions, seek support from consultancies and invest their money wisely. MARILI: In what domain and foreign markets are you present or plan to be present in the future? MUKAETOVA: Through its programmes, Consulting Inter Group is present in many markets outside our country, in terms of attracting foreign investors who want to invest here, having in mind the privileges that the state gives to investors. We have shown significant results here, with several investors that came to invest here commissioning the whole development business strategy from us. MARILI: What does it mean to manage continuously and successfully one’s own private business, what dedication and education is required for that? MUKAETOVA: No success comes over night and no continuous success is possible if you do not work with dedication, if you are not persistent and accept cold-headed all the challenges appearing on the way. Constant improvement and acquiring new knowledge and skills through various programmes and educations have brought me and my team to the level that we have reached today. MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that one’s personal example encourages development of a career of women and the female management in the society? 76

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Со што се занимава „Консалтинг Интер Груп“ и од кога постои? МУКАЕТОВА: Годинава „Консалтинг Интер Груп“ слави 10 години од своето постоење. Тоа е консултантска компанија, специјализирана за деловно и корпоративно право, со докажана експертиза од областа на правен и економски консалтинг. Акредитиран финансиски фасилитатор од УСАИД за полесен пристап до финансии за микро, мали и средни компании, како и официјален советник генералист пред Агенцијата за претприемаштво на Република Северна Македонија. МАРИЛИ: Како е да се работи во услови на пандемијата со Ковид-19, кои се дополнителните напори што се вложуваат во ваков период и како оваа состојба се одразува врз Вашата дејност? МУКАЕТОВА: Имајќи предвид дека кризата најмногу ја почувствуваа микро, малите и средните компании, кои се столб на нашата економија, како консултанти имавме улога во обезбедувањето полесен пристап до финансии за МСП (малите и средните претпријатија), успеавме да дадеме значителен придонес во обезбедувањето средства за самите компании за полесно справување со кризата. Најмногу преку јавните повици што беа достапни, како и преку советодавни решенија за побрза дигитализација и примена на технологијата, како и насочувајќи ги во делот на подобрување на дигиталните вештини, со цел да ја зголемат конкурентноста и полесно и побрзо да се приспособат кон новиот начин на функционирање. Најмногу проблеми со кои се соочија компаниите се одржувањето на ликвидноста, нефункционалните институции, сивата економија што зема сѐ поголем замав во последниот период, како и селективната правда што ја има државата во однос на владеењето на правото. Во ера на иновативно претприемаштво многу е нормално инвестициите во најголем дел да бидат во технологијата и дигитализацијата, како и во комплетно реструктуирање на работењето. Потребно е да се следат глобалните трендови, да се искористат сите пристапни средства што им се на располагање преку фондовите и финансиските институции, да побараат поддршка од консултантските куќи и паметно да ги инвестираат своите пари. МАРИЛИ: Во кој домен и на кои странски пазари сте присутни или планирате да бидете во иднина? МУКАЕТОВА: Преку програмите што ги работи „Консалтинг Интер Груп“ е присутна на повеќе пазари надвор од нашата земја, во смисла на привлекување странски инвеститори што са-

Бизнис и претприемаштво MUKAETOVA: As a consultancy company that works on promotion and support of women’s entrepreneurship we have established a lot of companies that are owned by women or managed by women. Through multiple mentorship programmes in which I was involved as a mentor for development of businesses led by women, we have given signiﬁcant contribution in the part of raising awareness and encouraging women to start their own business, as well as our continuous support to development of their businesses. Furthermore, through funding programmes, we support them to allow them easier access to funds for start-up and development of their businesses themselves. For this reason, we are preparing an Entrepreneurship Guide, with an emphasis on the women’s entrepreneurship, because our long-time experience in the work with women have enabled us to accurately locate the problems and fears they face as well as the minimum support they have in the society and from the environment, because of which they are afraid to start their own business.

No success comes over night as it is not possible to be continuously successful without one’s commitment. Constant improvement and acquiring new knowledge and skills through various programmes and educations have brought me and my team to the level that we have reached today

каат да инвестираат кај нас, имајќи ги предвид погодностите што државата им ги дава на самите инвеститори. Тука покажавме значителни резултати кај неколку инвеститори што дошле и инвестирале кај нас, а нашата компанија им ја правеше целата развојна бизнис-стратегија. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира во сопствен приватен бизнис, колку посветеност и едукација се потребни за тоа? МУКАЕТОВА: Ниеден успех не доаѓа преку ноќ ниту, пак, е можно континуирано да се биде успешен доколку не се работи посветено, доколку не бидете истрајни и со ладна глава ги прифатите сите предизвици што ќе се појават на патот. Постојаното усовршување и стекнување нови знаења и вештини преку најразлични програми и едукации, како мене, така и мојот тим нѐ донесе до нивото до кое сме дојдени денес. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? МУКАЕТОВА: Како консултантска компанија што работи на промоција и поддршка на женското претприемаштво сме основале многу компании што се во сопственост на жени или се управувани од жени. Преку многубројните менторски програми преку кои бев вклучена како менторка за развој на бизниси предводени од жени имаме дадено значителен придонес во делот на будење на свеста и охрабрување на жените да започнат сопствен бизнис, како и нашата континуирана поддршка во развојот на нивните бизнииси. Исто така, и преку програмите за финансирање им помагаме да имаат полесен пристап до финансии, како за започнување, така и за градење на самите бизниси. Токму поради тоа подготвуваме и „Прирачник за претприемаштво“ со акцент на женското претприемаштво, од причина што преку долгогодишното искуство со работа со жени точно сме ги лоцирале проблемите и стравовите со кои се соочуваат, како и минималната поддршка што ја имаат од општеството и од средината поради што и се плашат да започнат сопствен бизнис. Бизнис каталог 2021

Medicine

Interview with Dr. Sasha Petrov, and Dr. Zhanina Petrova-Grajic, Owners and Managers of the Vizia Eye Centre Private Health Institution

vIzIa

MaKes OphThalMOlOGICal exaMInaTIOns wITh The laTesT GeneraTIOn OF COMpuTerIseD eQuIpMenT >> The Vizia Eye Centre provoked and accelerated the

development of the ophthalmological surgery in Macedonia. The second generation of the first patients that were initially operated on, who see this Eye Centre as a confirmed standard and guaranteed security, is coming here today. MARILI: Dr. Petrov, what does it mean to be an avant-garde in the private business, especially in a medicine section? What types of services can patients get at the Vizia Eye Centre? PETROV: A private business requires constant adaptation to the market and instant development in technology and medicine. We have not reduced the quality of our work over the 19 years of existence; on the contrary, we have increased it buying new equipment and by permanent education through cooperation with experts from Paris. At Vizia, patients can get a complete ophthalmological service starting from the youngest age through the office for strabismus, then all the ophthalmological examinations with the latest generation of computerised equipment. Our optical office can make any kinds of glasses, furthermore, concerning surgery, we do all pathologies of the front segment of which the most frequent are cataract, glaucoma, anti-VGF, and let us not forget the refractive surgery.

Медицина

визиа прави офТалмолошки прегледи со последна генерација „

“

компјуТеризирана опрема >> Центарот за очи „Визиа“

МАРИЛИ: Д-р Петров, што значи да се биде авангарда во приватниот бизнис, особено во делот на медицината? Какви видови услуги може да добијат пациентите во Центарот за очи „Визиа“? ПЕТРОВ: Приватниот бизнис бара константно адаптирање кон пазарот и моментниот развој во технологијата и во медицината. Ние не го намаливме квалитетот на нашата работа низ сите овие 19 години постоење, туку напротив, го зголемуваме со купување нова опрема и перманентна едукација преку соработката со стручњаци од Париз. Пациентите во „Визиа“ можат да добијат комплетна офталмолошка услуга почнувајќи од најмала возраст преку кабинетот за страбизам, потоа сите офталмолошки прегледи со последната генерација на компјутеризирана опрема. Во нашата оптика можат да се изработат сите видови очила, понатаму, од оператива ги работиме сите патологии на преден сегмент од кои најчести се катаракта, глауком, анти-вгф и да не ја заборавиме рефрактивната хирургија.

го провоцираше и го забрза развојот на офталмолошката хирургија во Македонија. Денес веќе доаѓа втората генерација од оние први оперирани пациенти на почетокот и за кои овој Центар за очи е конфирмиран стандард и гарантирана сигурност Бизнис каталог 2021

Medicine MARILI: From today's perspective, in your opinion, to what extent is your vision for the operation of the Vizia Centre becoming true? PETROV: I can be proud of the success we have achieved in Vizia. We were formed at the time when there were no private eye surgery clinics in our country, in distant 2002, and we were the first to show a different ambulance approach to surgeries for which patients had been supposed to be in hospital for days before. Thus, we provoked and accelerated the development of the ophthalmological surgery in Macedonia. The second generation of the first patients that were initially operated on, who see this Eye Centre as a confirmed standard and guaranteed security, is coming here today. That is something that means a lot, for both patients and us. MARILI: How do you deal with this crisis period caused by Covid-19 and have you introduced, despite everything, any novelties or devices that would improve your work. PETROV: Last year was a difficult year for everybody, including us. At the beginning of the epidemic, there was great uncertainty and we had to take maximum measures to protect ourselves and our patients. We managed to adapt without ceasing our operation by reducing the frequency of appointments, we introduced all the recommended protection measures by the Ministry of Health, with a logical and educated approach without unnecessary troubles for the patients. Fast and efficient work of all the employees supported by the overall

МАРИЛИ: Од денешна временска дистанција, според Вашето мислење, колку се реализира Вашата визија за работењето на Центарот „Визиа“? ПЕТРОВ: Можам да бидам горд со успесите што ги постигнавме во „Визиа“. Ние се појавивме во време кога во нашата држава недостасуваше приватна очна хирургија, во далечната 2002 година, а во тој момент првпат покажавме еден друг амбулантски пристап на операциите за кои дотогаш пациентите мораа да лежат со денови во болниците. Со тоа го провоциравме и го забрзавме развојот на офталмолошката хирургија во Македонија. Денес веќе доаѓа втората генерација од оние први оперирани пациенти на почетокот и за кои сме конфирмиран стандард и гарантирана сигурност. А тоа е нешто што многу значи и за пациентите и за нас. МАРИЛИ: Како се справувате во овој период со кризата со Ковид-19 и дали, и покрај сѐ, воведовте некои новини или апаратури што ќе го подобрат Вашето работење? ПЕТРОВ: Минатата година беше тешка за сите, па и за нас. На почетокот на епидемијата постоеше голема несигурност и моравме да преземеме максимални мерки за да се заштитиме и ние и пациентите. Успеавме да се приспособиме без комплетно да престанеме со работа со тоа што ја намаливме фреквенцијата на закажувања, ги воведовме сите препорачани заштити и мерки од Министерството за здравство, но и со логичен и едуциран пристап без непо-

Медицина A personal example for success, perseverance, courage is the best way to demonstrate that everything can be achieved in life if one has a clear goal and vision, especially when there is perseverance and courage to reach the goal set sophisticated equipment enabled us to be productive without long delays and waiting queues. MARILI: As part of the family business of the Vizia Private Health Institution, tell us what it means to manage successfully and in continuity, how much knowledge, upgrading, following the modern technology as well as sense for the needs of patients is needed. PETROVA-GRAJIC: Above all, I think that any family business has an advantage and pre-determination to develop successfully and upgrade itself because the family connection of the partners enables better mutual understanding and complementation, especially when a brother and a sister are involved, as is our case. We know each other and know exactly who is better in which part and in that way we complement each other successfully, from the resolution of daily obligations and needs to making important and crucial decisions. Still, I believe that most important of all is that we both equally invest ourselves in work, we always give the maximum of us and are equally dedicated to daily obligations. We were brought up by our parents on the same principles of honesty and perseverance, and because of that we can boast continuing success and improvement of the Vizia Eye Centre in all of these 20 years of successful existence and operation. One of my “deﬁciencies” is that even when the working hours end, I constantly think about what can contribute to Vizia progressing. I often happen to have my thoughts preoccupied during the night: ideas for change, introduction of novelties, and anything that can lead to progress of our priorities. MARILI: As a successful woman manager, as well as a wife and mother of two, do you think that one’s personal example can help not only in the family but in the society in general concerning development of women’s management, leadership, and entrepreneurship. PETROVA-GRAJIC: Certainly, a personal example for success, perseverance, courage is the best way to demonstrate that everything

требно малтретирање на пациентите. Брзата и ефикасна работа на сите вработени со помош на вкупната софистицирана опрема ни овозможи да бидеме продуктивни без долго задржување и ред на чекање. МАРИЛИ: Како дел од семејниот бизнис на ПЗУ „Визиа“ кажете ни што значи континуирано успешно да се менаџира, колку знаење, надградба, следење на современата технологија, но и слух за потребите на пациентите се потребни? ПЕТРОВА-ГРАЈИЌ: Пред сѐ, сметам дека секој семеен бизнис има предност и предодреденост успешно да се развива и да се надградува затоа што фамилијарната поврзаност на партнерите овозможува подобро меѓусебно разбирање и дополнување, посебно како во нашиот случај кога се работи за брат и сестра. Ние се познаваме меѓу себе и точно знаеме кој од нас двајца во кој дел е подобар и на тој начин успешно се дополнуваме почнувајќи од решавање на секојдневните обврски и потреби, па сѐ до донесувањето на важни и клучни одлуки. Сепак, сметам дека најважно од сѐ е што и двајцата подеднакво се вложуваме во работата, секогаш го даваме максимумот од нас и подеднакво сме посветени на секојдневните обврски. Од родителите сме воспитувани со исти принципи на чесност и истрајност, заради што и сите овие 20 години успешно постоење и работење можеме да се пофалиме со континуиран успех и надградување на Центарот за очи „Визиа“. Една од моите „мани“ е што и покрај завршувањето на работното време, постојано размислувам за сѐ што може да придонесе „Визиа“ да оди напред. Честопати ми се случува и во текот на ноќта мислите да ми бидат окупирани. Идеи за промени, за воведување новитети, како и сѐ друго што може да води во прогрес на нашите приоритети. МАРИЛИ: Како успешна жена менаџер, но и сопруга и мајка на две деца, дали сметате дека личниот пример може да помогне не само во семејството туку и во општеството пошироко за развој на женското менаџерство, лидерство и претприемаштво? Бизнис каталог 2021

Medicine

can be achieved in life if one has a clear goal and vision, especially when there is perseverance and courage to reach the goal set. One of my main features is persistence in what I have conceived. When I have support of my beloved in implementing that goal, there are no obstacles. One should have courage to go through that road for any set project. An example of my courage is that at 35, as a surgeon in the then Military Hospital with full-time employment, I decided to resign and start a private family business with my brother, where we would continue to upgrade as doctor surgeons. The courage for such a step was supported with our education and dedication to the profession as young doctors. My children have followed my suit and have taken a similar course, with maximum investment of themselves and the set goal to achieve maximum in their profession. MARILI: What will you focus on in the future development of your business? PETROVA-GRAJIC: We have actively looking for young ophthalmologists that would become a part of the Vizia team for a long while. Certainly, following new achievements through attendance at international congresses and educations enables us to redirect a part of the budget of the company to purchasing new devices, both for diagnosis and surgery. Only by keeping up with the progress in our profession and the way of our work, we will hopefully welcome many more birthdays.

ПЕТРОВА-ГРАЈИЌ: Секако, личниот пример за успех, истрајност, храброст се најдобриот начин да се покаже дека во животот сѐ се може ако има јасна цел и визија, особено кога постои и истрајност и храброст да се стигне до зацртаната цел. Една од моите главни особини е упорноста во тоа што сум го замислила. А кога во реализирањето на таа цел ја имам и поддршката од најблиските, тогаш нема препреки. За секој зацртан проект треба да се има и храброст да се дооди тој пат. Како пример за мојата храброст е што на 35 години, како постојано вработен лекар хирург во тогашната Воена болница одлучив да дадам отказ и со брат ми да почнеме наш семеен приватен бизнис во кој ќе продолжиме да се надградуваме како лекари хирурзи. Храброста за ваквиот чекор беше поткрепена со едукација и посветеност на струката уште како млади доктори. По мојот личен пример и на сличен начин тргнаа да чекорат и моите деца, со максимално вложување и зацртана цел да го постигнат максимумот во својата професија. МАРИЛИ: Кон што ќе бидете фокусирани во идниот развој на Вашиот бизнис? ПЕТРОВА-ГРАЈИЌ: Веќе подолго време активно сме во потрага по млади офталмолози што ќе станат дел од тимот на „Визиа“. Се разбира, следењето на новите достигнувања со посета на меѓународни конгреси и едукации ни овозможува дел од буџетот на фирмата да се насочува во купување нови апарати, како за дијагностика, така и за оператива. Само со држење чекор со напредокот во нашата професија, како и со начинот на нашата работа, се надевам, ќе редиме уште многу родендени.

Личниот пример за успех, истрајност, храброст се најдобар начин да се покаже дека во животот сѐ се може ако има јасна цел и визија, особено кога постои и истрајност и храброст да се стигне до зацртаната цел

Medicine

Interview with Dr. Gorica Dachevska, Dermatovenerology Specialist, General Manager of Dr. Gorica Private Health Institution

SucceSSful IS the Doctor that haS

Never StoppeD learNINg

>> The state-of-the-art laser device Candela

Gantle Lase Pro, a laser that is available in Macedonia only at Dr. Gorica is intended for permanent laser hair removal, hyperpigmentation, vascular changes. The treatment itself is safe, eﬀective and painless. MARILI: What kinds of dermatological problems are solved at Dr. Gorica Private Health Institution? Tell us more about the state-of-the-art laser device you have and what it is used for. DACHEVSKA: First and foremost, I have to mention that dermatovenerology is not only here to solve problems, it also has a very noble role to complement, upgrade, beautify and of course, principally, diagnose and then solve/treat problems. I’ll brieﬂy 84

Бизнис каталог 2021

mention that we are here for all medical dermatological treatments according to the most contemporary methods of approach and treatment, aesthetical goals for regeneration of the surface and deep layers of the skin. In my practice so far, I have encountered various dermatological complications and rare diagnoses. Because I love my profession a lot, believe me, I approach every patient or client in Dr. Gorica Private Health Institution with full commitment. As for the most contemporary laser device, it may sound immodest, but I am happy to be the only one in Macedonia that has one, and in the Balkans there are only a few such devices. It is a Candela Gantle Lase Pro laser that was made in the United States. The company has operated for more than 20 years and is the best in the world for medical equipment. It is intended for permanent laser hair removal, hyperpigmentation, vascular changes. The treatment itself is safe, effective and painless.

Успешен е оној доктор што никогаш не престанал да Учи МАРИЛИ: Какви дерматолошки проблеми се решаваат во ПЗУ „Др. Горица“? Кажете ни нешто повеќе за најсовремениот ласерски апарат со кој располагате и за што е наменет? ДАЧЕВСКА: На почетокот да споменам дека дерматовенерологијата не е тука да решава само проблеми туку има и една многу благородна улога да дополнува, надградува, разубавува и секако, пред сѐ, да дијагностицира, па потоа да решава / лекува проблеми. Накратко ќе споменам дека тука сме за сите медицински дерматолошки третмани по најсовремени методи на пристап и третирање, естетски цели за регенерација на површинскиот и на длабинскиот слој на кожата. Во мојата практика досега сум се сретнала со различни дерматолошки компликации и ретки дијагнози. Бидејќи многу си ја сакам професијата, верувајте, со целосна посветеност му пристапувам на секој пациент или клиент во ПЗУ „Др. Горица“. Што се однесува до најсовремениот ласерски апарат, можеби ќе звучи нескромно, но среќна сум што сум единствена во Македонија, а на Балканот има само неколку како мојот. Станува збор за Candela Gantle Lase Pro, ласер што е произведен во САД. Компанијата работи повеќе од 20 години и таа е најдобра за медицинска опрема во светот. Апаратот е наменет да се користи за трајна ласерска епилација, хиперпигментација и васкуларни промени. Самиот третман со апаратот е безбеден, ефикасен и безболен.

>> Најсовремениот ласерски апарат Candela Gantle Lase Pro, ласер што во Македонија го има единствено во ПЗУ „Др. Горица“, е наменет за трајна ласерска епилација, хиперпигментација, васкуларни промени. Третманот со него е безбеден, ефикасен и безболен

Медицина

Интервју со д-р Горица Дачевска, специјалист по дерматовенерологија, генерален менаџер на ПЗУ „Др. Горица“

Medicine

I want a person who has visited Dr. Gorica Private Health Institution to come again, feel satisﬁed and put themselves in mine and my team’s hands with full conﬁdence. If by my personal example I manage to encourage and motivate a woman to invest in herself and start her own business, I will be really happy.

MARILI: How important is it to follow the modern trends in operation in your activity, and how frequent are educations that you prepare for you and your team for that purpose? DACHEVSKA: Of course, it is very important to follow all the novelties, technological advances and preparations in dermatovenerology, including monitoring some new forms of diseases. We doctors are constantly upgrading our knowledge. For us, the rule is that a successful doctor is the one that has never stopped learning. Just as I invest in myself, in knowledge and technology, I invest in my team with which we have impeccable trust and cooperation. We regularly attend trainings that offer new approaches, treatments, techniques and technologies. My team and I are frequent guests at seminars, trainings and often where I am called as a lecturer, I go with my team. The past COVIDplagued year has been very difficult for all of us, the pandemic itself slowed down all our plans, burdened our work, and trainings and seminars were organised online. We now work under strict hygiene rules and regulations and we have a lot of work, responsibility and stress, because we are very cautious in our approach. MARILI: What does it mean to work in conditions of a COVIDcrisis and how did the pandemic affect your work? How difficult was it to manage successfully in such a period, given that your practice kept operating continuously? DACHEVSKA: Being a medical professional during a pandemic is really difficult. I will start with my own fears as a mother, wife, daughter and, above all, as a doctor. Daily contact with a variety of patients in the office is a risk in itself. My team and I respect all the standards and with the recommended protective equipment (mask, visor, medical gloves, biohazard suit, etc.) we protect ourselves and our patients. Faced with something new, at the beginning of the pandemic we were visibly frightened and cautious. The fear still exists, but somehow we have learned to manage it, though caution and hygiene are still at a high level. We work continuously, but unfortunately due to the overall situation in the country and the world, neurodermatitis is becoming more common; viral and bacterial skin infections have always existed, vein problems especially in women over forty are more pronounced, not to forget the teenagers and their problematic skin, there are also aesthetic treatments and corrections for which there is no delay. It is difficult of course, but now people need us, the very fear of the pandemic and diseases causes other diseases, many of them are demonstrated on the skin, so I am in 86

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Колку е важно да се следат современите текови во работењето во Вашата дејност и колку често организирате едукации за Вас и за Вашиот тим за таа цел? ДАЧЕВСКА: Секако дека е многу важно да се следат сите новитети, технолошки достигнувања и препарати во дерматовенерологијата. Исто така, неопходно е да се следат и некои нови форми на заболувања. Ние, докторите, постојано се надградуваме со знаење. За нас важи правилото дека е успешен оној доктор што никогаш не престанал да учи. Како што вложувам во себе, во знаење и во технологија, така вложувам и во својот тим со кој имам беспрекорна доверба и соработка. Редовно ги следиме обуките што нудат некои нови пристапи, третмани, техники и технологии. Јас и мојот тим сме чести гости на семинари и обуки. Исто така, заедно со тимот одам таму каде што ќе ме поканат како предавач. Поради состојбата со Ковид-19 претходната година беше многу тешка за сите нас, пандемијата ни ги забави плановите, ни ја оптовари работата, а обуките и семинарите се организираа онлајн. Сега работиме под строги хигиенски правила и прописи и имаме голем обем на работа, одговорност и стрес зашто сме многу внимателни во пристапот. МАРИЛИ: Што значи да се работи во услови на криза со Ковид19 и како пандемијата се одрази врз Вашата работа? Колку беше тешко успешно да се менаџира во еден таков период, со оглед дека Вашата ординација продолжи континуирано да работи? ДАЧЕВСКА: Да се биде медицински работник во период на пандемија е навистина тешко. Најпрво ќе започнам од сопствените стравови како мајка, сопруга, ќерка и, пред сѐ, како доктор. Секојдневниот контакт со најразлични пациенти во канцеларијата е ризик сам по себе. Јас и мојот тим ги почитуваме сите стандарди и со препорачани средства за заштита (маска, визир, медицински ракавици, скафандер и сл.) применуваме заштита за себе и за пациентите. Соочени со нешто ново, на почетокот на пандемијата бевме многу исплашени и претпазливи. Стравот сѐ уште постои, некако научивме да го менаџираме, но претпазливоста и хигиената сѐ уште се на високо ниво. Ние работиме континуирано, за жал, поради целокупната ситуација во државата и во светот невродерматитите се сѐ почести, вирусните и бактериските инфекции на кожата отсекогаш постоеле, проблемите со вените се поизразити, особено кај жените над четириесеттата година, да не ги заборавам тинејџерите и нивната проблематична кожа, тука се и естетските третмани и корекции за кои нема одложување. Секако дека е напорно, но сега сме им потребни на луѓето, самиот страв од пандемијата и од заболувањата

MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that a personal example encourages female career and female management building in the society. DACHEVSKA: You have mentioned the phrase woman manager to me several times. I don’t see why, when the position of manager is in question, one should “emphasise” that it is for a woman or a man. If someone has the knowledge, skills and qualification for a certain work organisation, what does it matter if they are a man, a woman, or of which ethnic or religious affiliation etc. they are. I personally know both successful female and male managers. Success is inevitable for those who work with love, dedication and caution. In the world, people are not interested in whether a man or a woman is in a managerial position, what is important to them is the quality of the service they receive. I see success not only in positive financial statements at the end of the year, but also in satisfied customers. In recommendations you will receive, that the service, hygiene and human approach were at a high level. I want a person who has visited Dr. Gorica Private Health Institution to come again, feel satisfied and put themselves in mine and my team’s hands with full confidence. If by my personal example I manage to encourage and motivate a woman to invest in herself and start her own business, I will be really happy. There are many positive examples of successful women in society and I thank you, Marili, for pointing them out!

Јас сакам оној што веќе еднаш бил во ПЗУ „Др. Горица“ да дојде повторно, да се чувствува задоволно и со сета доверба да ни се препушти на мене и на мојот тим. Ако со својот личен пример успеам да охрабрам, да поттикнам некоја жена да вложи во себе и да започне со свој бизнис, јас ќе бидам навистина среќна

предизвикуваат и други болести, голем дел од нив се манифестираат на кожата и затоа сум во постојан контакт и со други специјалисти. Прашавте колку беше тешко да се менаџира работата во услови на пандемија? Тешко да, но, ако постојат желба и јасен став, тогаш менаџирањето е лесно. Како на благослов даден од Господ гледам на тоа да се биде мајка, сопруга, доктор и менаџер! МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? ДАЧЕВСКА: Неколкупати ми споменавте жена менаџер. Не гледам зошто треба да се „потенцира самата работна позиција менаџер“ дека е за жена или за маж. Доколку некој поседува знаења, вештини и квалификации за одредена работна организација, колку може да биде битно дали е маж, жена, од која етничка, верска припадност е лицето и сл. Лично познавам и успешни жени менаџери и успешни мажи менаџери. Кај тој што работи со љубов, посветено и внимателно, успехот е неминовен. Во светот луѓето не ги интересира дали на раководна позиција е маж или жена, за нив е битен квалитетот на услугата што ќе ја добијат. Јас не го гледам успехот само врз основа на позитивните финансиски извештаи на крајот од годината, туку и од задоволните клиенти. Тоа се препораките што ќе ги добиеш, тоа дека услугата, хигиената, човечкиот пристап биле на високо ниво. Јас сакам оној што бил во посета на ПЗУ „Др. Горица“ да дојде повторно, да се чувствува задоволно и со сета доверба да ни се препушти мене и на мојот тим. Ако со својот личен пример успеам да охрабрам, да поттикнам некоја жена да вложи во себе и да започне со свој бизнис, јас ќе бидам навистина среќна. Позитивни примери за успешни жени во општеството има многу и, „Марили“, ви благодарам што ни ги посочувате!

Медицина

constant contact with other specialists. You asked how difﬁcult it was to manage in a pandemic. Yes it’s hard, but if you have the desire and a clear attitude then managing is easy. I see being a mother, wife, doctor and manager as blessing from God!

Medicine

Interview with Dr. Elena Vasilevska-Gjeorgieva, Specialist in Orthodontics, Member of the Board of Directors of the Denta ES Polyclinic

DeNta eS polyclINIc IS a SyNoNym for moDerN DeNtIStry wIth the applIcatIoN of revolutIoNary methoDS

Бизнис каталог 2021

Медицина

Интервју со

д-р Елена ВасилевскаЃеоргиева, специјалист по ортодонција, член на Управниот одбор на поликлиниката „Дента ЕС“

поликлиниката „дента ес“ е синоним за современа стоматологија со примена на револУционерни методи Бизнис каталог 2021

Medicine

>> Денес модерната ортодонција еволуира и

сè повеќе се работи функционална ортодонција, т.е. се земаат предвид функцијата, виличниот зглоб, дишењето, зборувањето, фонацијата, а естетиката и убавата насмевка финално ја заокружуваат целината. Системот Damon е американски систем што е водечки во светот на ортодонцијата, поради што го избрав како иновативен систем што овозможува индивидуален пристап за секој пациент

>> Today, modern orthodontics is evolving and functional orthodontics is increasingly used, i.e. the function, jaw joint, breathing, speech, phonation, and aesthetics and beautiful smile are taken into account to ﬁnally complete the whole. The Damon system is an American system that is a leader in the world of orthodontics, which is why I chose it as an innovative system that allows an individual approach to every patient.

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Д-р Василевска-Ѓеоргиева, накратко претставете ни ја поликлиниката „Дента ЕС“, со што се занимава, од кога постои и колку високостручни кадри имате вработено? ВАСИЛЕВСКА-ЃЕОРГИЕВА: Поликлиниката „Дента ЕС“ ја формиравме заедно со мојот сопруг пред повеќе од 15 години, во 2005 година. Најпрво започнавме како стоматолошка ординација, а во 2012 година, по неколку проширувања на капацитетите и на самиот тим, прераснавме во стоматолошка поликлиника со стоматолози специјалисти од областа на орална хирургија, ортодонција, протетика, како и тим од општи доктори по стоматологија. Од самиот почеток нашата визија беше да се погрижиме нашите пациенти да добијат висококвалитетна услуга со применети најнови светски трендови. Бројот на задоволни клиенти се зголемуваше како резултат на препораките, а тоа одеше рака под рака со нашата континуирана едукација и усовршувања. Секој од нас специјализираше во областа што најмногу му лежеше. Јас завршив специјализација по ортодонција, а сопругот по орална хирургија. Така природно дојде и потребата да ја прошириме својата дејност, да се прошириме и просторно, како и да го прошириме тимот.

MARILI: Your specialty is orthodontics. Explain to us briefly the Damon system and what are the privileges of its application? VASILEVSKA-GJEORGIEVA: I have been a specialist in orthodontics since 2011, and during this time I have continuously upgraded in the field that is of my interest. Starting from the specialisation, I followed a large number of educations, seminars, courses, most of which were abroad: Germany, France, Italy, Hungary, Spain, America. Today, modern orthodontics is evolving and functional orthodontics is increasingly used, i.e. the function, jaw joint, breathing, speech, phonation, and aesthetics and beautiful smile are taken into account to finally complete the whole. In order to progress and to successfully apply what I have learned, I acquired certification to work with passive self-ligating orthodontic systems, and the Damon system is an American system that is a leader in the world of orthodontics. That is why I chose the Damon system as an innovative system that allows an individual approach to every patient. In the meantime, I completed training for the treatment of temporomandibular joint disorders, and when I work on the reconstruction of a patient's joint, I need a system with mild forces, since the treatment is very subtle. I have also implemented additional diagnostic tools and treatments, from electromyographic measurements to condylography to measuring the posture in children, which can be disturbed due to poor position of the temporomandibular joint (jaw joint). MARILI: You are an orthodontic educator not only in our country but also abroad. Can you explain this? VASILEVSKA-GJEORGIEVA: Working intensively with my dedication and education, I became an international educator and lecturer for this system. To date, I have conducted more than 200 trainings locally in Macedonia, regionally in Kosovo, Albania, Serbia, Bulgaria, Croatia, and also within KOL seminars, in the world – in Egypt, Italy, Germany, Jordan,

Медицина

MARILI: Dr. Vasilevska-Gjeorgieva, could you briefly introduce us to the Denta ES Polyclinic, what does it deal with, when was it established and how many experts have you employed? VASILEVSKA-GJEORGIEVA: My husband and I established Denta ES Polyclinic together more than 15 years ago, in 2005. We first started as a dental office, and in 2012, after several expansions of the capacity and the team, we grew into a dental polyclinic with dentists specialising in oral surgery, orthodontics, prosthetics as well as a team of general dentists. From the very beginning our vision was to make sure that our patients receive high-quality service with the latest world trends applied. The number of satisfied customers was increasing as a result of recommendations, and that went hand in hand with our continuous education and training. Each of us specialised in the area that suited them the most. I completed specialisation in orthodontics, and my husband in oral surgery. Thus, the need to expand our activities, to expand spatially as well as to increase the number of our team came naturally. Today, the Denta ES Polyclinic is a synonym for modern dentistry with a specific and integrative approach that we have in the treatment of our patients, including the latest unique, revolutionary world methods applied in Macedonia. We are accommodated in the purpose-designed and modernly equipped premises for our business. We have the most modern equipment in the field of modern dentistry аnd have applied the process of digital dentistry for two years now. In fact, digital dentistry is the implementation of prosthetic products with just one visit, and it starts with taking digital prints. Taking digital prints also helped me to develop digital orthodontics, i.e. making digital aligners, i.e. invisible orthodontics. Today, we have 21 employees, eight of them being doctors and the rest dental hygienists and assistants, along with the administration.

Денес поликлиниката „Дента ЕС“ е синоним за современа стоматологија со специфичен и интегративен пристап што го имаме во третманот на нашите пациенти, вклучително најнови уникатни, револуционерни светски методи применети во Македонија. Сместени сме во наменски проектирани и модерно опремени простории за нашата дејност. Располагаме со најсовремена апаратура од областа на модерната стоматологија, а веќе две години го применуваме и процесот на дигитална стоматологија. Дигиталната стоматологија, всушност, претставува имплементација на протетски изработки со само една посета, а започнува со земање дигитални отпечатоци. Земањето дигитални отпечатоци ми помогна и мене за развој на дигиталната ортодонција, т.е. изработка на дигитални алајнери, односно невидлива ортодонција. Денес имаме 21 вработен, од нив осум доктори, а другите се дентални хигиеничари и асистенти, како и администрација. МАРИЛИ: Ваша специјалност е ортодонцијата. Објаснете ни го накратко системот Damon и кои се привилегиите од неговата примена? ВАСИЛЕВСКА-ЃЕОРГИЕВА: Јас сум специјалист по ортодонција од 2011 година, но оттогаш, па сѐ до денес во континуитет се надградувам во сферата што ми е од интерес. Почнувајќи од специјализацијата следев голем број едукации, семинари, курсеви, од кои најголем дел во странство: Германија, Франција, Италија, Унгарија, Шпанија, Америка. Сѐ оди напред, па и во нашата професија се менуваат пристапите во третманот. Денес модерната ортодонција еволуира и сѐ повеќе се работи функционална ортодонција, т.е. се земаат предвид функцијата, виличниот зглоб, дишењето, зборувањето, фонацијата, а естетиката и убавата насмевка финално да ја заокружат целината. За да напредувам и за да го применувам успешно наученото се сертифицирав за работа со пасивни самолигирачки ортодонтски системи, а системот Бизнис каталог 2021

Medicine

Имплементирањето услуги од областа на фацијалната естетика се наметна како нужен, неразделен дел при целосен третман на нашите пациенти. Најпрво користењето на фацијалната естетика беше корективно, т.е. медицински оправдано, а потоа и по барање на пациентите и за разубавување Damon е американски систем што е водечки во светот на ортодонцијата. Поради сето ова и го избрав системот Damon како иновативен систем што овозможува индивидуален пристап за секој пациент. Во меѓувреме со доедукација за третман на нарушување на темпоромандибуларниот зглоб и кога работам реконструкција на зглоб на пациенти, потребен ми е систем со благи сили бидејќи третманот е многу суптилен. Исто така, имплементирав и дополнителни дијагностички средства и третмани, од електромиографски мерења, кондилографии, до мерење на постура кај деца, која може да е нарушена и заради лоша позиција на темпоромандибуларниот зглоб (виличен зглоб).

Greece, UAE . In 2015, I was elected the first Ambassador and representative of Macedonia in AAO (American Association of Orthodontists), which is the leader in the world of orthodontics. Also, being one of the few orthodontists specialised in the treatment of temporomandibular joint disorders, which is a very specific and subtle issue, I have also conducted a large number of courses for the treatment of temporomandibular disorders, both at home and abroad. MARILI: Denta ES also performs a number of interventions in the field of facial aesthetics. What does this method mean and what is the interest in our country for this type of corrections? VASILEVSKA-GJEORGIEVA: The implementation of services in the field of facial aesthetics has imposed itself as a necessary, integral part of the overall treatment of our patients. Initially, facial aesthetics was used for corrective, i.e. medically justified purposes, and then for beautifying, at the request of patients. Actually, the application of Botullinum Toxin (known to us as Botox) is a necessary part in the treatment of bruxism, hyperactive musculature during the orthodontic treatment, treatment of neuralgia. Then, we use hyaluronic fillers in patients with asymmetries, lip scars, as periorbital implants. We use mesotherapy as a therapy for pain, for headaches due to temporomandibular joint disorders, nerve blockage.

The implementation of services in the ﬁeld of facial aesthetics has imposed itself as a necessary, integral part of the overall treatment of our patients. Initially, facial aesthetics was used for corrective, i.e. medically justiﬁed purposes, and then for beautifying, at the request of patients. 92

Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Вие сте едукатор по ортодонција не само во нашата земја, туку и пошироко. Може да го објасните ова ВАСИЛЕВСКА-ЃЕОРГИЕВА: Работејќи интезивно, со својата посветеност и едукација, станав и интернационален едукатор и предавач за овој систем. До денес имам одржано повеќе од 200 едукации локално во Македонија, регионално на Косово, Албанија, Србија, Бугарија, Хрватска, но и во светски рамки на семинарите KOL во Египет, Италија, Германија, Јордан, Грција, ОАЕ, Аман, Дубаи, Атина. Во 2015 година бев избрана и за прв амбасадор и претставник на Македонија во ААО (Американската асоцијација по ортодонција), која е предводник и лидер во светот на ортодонцијата. Исто така, бидејќи сум една од ретките ортодонти специјализирани за третирање на нарушувања на темпоромандибуларниот зглоб, која е многу специфична и суптилна проблематика, имам одржано голем број курсеви и за третман на темпоромандибуларни нарушувања, како во земјава, така и во странство. МАРИЛИ: Во „Дента ЕС“ се вршат и голем број интервенции од областа на фацијалната естетика. Што подразбира овој метод и колкав е интересот во нашата земја за овој вид корекции? ВАСИЛЕВСКА-ЃЕОРГИЕВА: Имплементирањето услуги од областа на фацијалната естетика се наметна како нужен, неразделен дел при целосен третман кај нашите пациенти. Најпрво користењето на фацијалната естетика беше корективна, т.е. медицински оправдана, а потоа и по барање на пациентите и за разубавување. Имено, апликацијата на Botullinum Toxin (кај нас познат како ботокс) е неопходен дел во третманот на бруксизам, хиперактивна мускулатура во текот на ортодонтски третман, третман на невралгии. Потоа хијалуронските филери ги користевме кај пациенти со асиметрии, лузни на усни, како периорбитални импланти. Мезотерапијата ја користевме како терапија за болка, за главоболка поради нарушување на темпоромандибуларниот зглоб, блокада на нерви. ПРП (Platelet Rich plasma) е третман со сопствена крв што, исто така, го аплициравме најпрво во зглоб, потоа во орално-хируршки интервенции, заедно со

PRP (Platelet Rich Plasma) is a treatment with own blood, which we also applied to the joint first, and then in oral surgery, together with bone, for bone replacement, in periodontal surgery. So, as we have done all this for dental purposes, it is natural that it has passed on into aesthetics as well, because, believe me, it is much easier to work with fillers, mesotherapy, PRP for aesthetic reasons than for therapeutic purposes. Since five years ago, we have worked with meso threads which are instrumental in complete non-surgical face-lift, in accordance with the latest trends. MARILI: What does it mean to be continuously successful in management? As a successful woman manager, do you think that a personal example can be a stimulus for the development of women's managemnt, entrepreneurship and leadership in our country? VASILEVSKA-GJEORGIEVA: Synergy is important. My husband and I have successfully managed and developed our story, or our “third child” – Denta ES, as we sometimes call it, for 15 years now. In all this, we complement each other, we share a common vision. In this context, personal contribution is crucial. It is the matter that can make a difference. Certainly, having a broader picture in mind! When you live your dream, you invest yourself unselfishly, every day looking for answers to the many questions you ask yourself. What can I do to help our patients first? What is it that I can do to raise dentistry to a higher level in Macedonia, and at the same time to be recognised and respected in the world? How can I be a worthy representative of my country in the best possible way? The answers to these questions give me the motivation and energy that I channel and use for growth, development, continuous education and reinvestment at every level, with one and only one goal – to leave a mark behind. For me, this is a winning combination. Success depends on the vision and effort invested in its realisation. I do not divide people to men and women but to the successful and the less successful. I am sure that with my way of functioning, my membership in numerous organisations, my election as the Woman Manager in 2015, implementing several projects of the European Bank for Reconstruction and Development, I have contributed to creating a successful story that has the potential for greater growth and development, and thus, to leaving a modest though recognisable mark. I am happy that in a year as was 2020, filled with a huge challenge, we still managed to rise above the pandemic. To remind ourselves what is important and overcome it successfully by introducing the highest standards of prevention.

When you live your dream, you invest yourself unselﬁshly, every day looking for answers to the many questions you ask yourself. The answers to these questions give me the motivation and energy that I channel and use for growth, development, continuous education and reinvestment at every level, with one and only one goal – to leave a mark behind.

коска, за надоместување на коска, кај пародонтална хирургија. И кога сето ова го работевме во стоматолошки цели, природно дојде да се прелее и во естетика бидејќи верувајте многу е полесно да работите филери, мезотерапија ПРП во естетски отколку во терапевтски цели. Од пред пет години работиме и мезо конци со кои, во согласност со најновите трендови, се прави и целосен нехируршки фејс-лифтинг. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира? Како успешна жена менаџер дали сметате дека личниот пример може да го поттикне развојот на женското менаџерство, преприемаштво и лидерство во нашата земја? ВАСИЛЕВСКА-ЃЕОРГИЕВА: Важна е синергијата. Јас и мојот сопруг веќе 15 години успешно ја водиме и развиваме нашата приказна и како милуваме понекогаш да кажеме нашето „трето дете“ – „Дента ЕС“. Во сето тоа се дополнуваме, делиме заедничка визија. Во тој контекст личниот придонес е клучен. Тој е оној што може да направи разлика. Но, секако, имајќи предвид една поширока слика. Кога го живееш својот сон, се вложуваш беспоштедно, секојдневно барајќи одговори на многубројните прашања што си ги поставуваш. Што можам да направам за да им помогнам најпрво на нашите пациенти? Што е она што можам да го направам за да ја подигнам стоматологијата на повисоко ниво во Македонија, а притоа и да бидам признаена и почитувана и во светски рамки? Како на најдобар можен начин да бидам достоен репрезентант на својата земја? Одговорите на овие прашања ми даваат мотивација и енергија што ја канализирам и ја користам за раст, развој, постојана едукација и одново вложување на секое ниво, а со една единствена цел да оставам белег зад себе. За мене ова е добитна комбинација. Успехот зависи од визијата и од вложениот труд за нејзина реализација. Не ги делам луѓето на мажи и жени, туку на успешни и помалку успешни. Сигурна сум дека со својот начин на функционирање, членството во многубројни организации, изборот за Жена менаџер во 2015, повеќе проекти на Европската банка за поддршка и развој, сум придонела да се креира една успешна приказна што има потенцијал за поголем раст и развој. А со самото тоа да оставам скромен белег, но препознатлив. Среќна сум што во година како што беше 2020, исполнета со огромен предизвик, сепак, успеавме да се издигнеме над пандемијата. Да се потсетиме што е важно и успешно да ја пребродиме воведувајќи највисоки стандарди за превенција.

Медицина

Кога го живееш својот сон, се вложуваш беспоштедно секојдневно барајќи одговори на многубројните прашања што си ги поставуваш. Одговорите на тие прашања ми даваат мотивација и енергија што ја канализирам и ја користам за раст, развој, постојана едукација и одново вложување на секое ниво, а со една единствена цел - да оставам белег зад себе

Pharmacy

Interview with

Mara Akimovska, MPharm, Sale and Marketing Manager at Evropa Lek Pharma (EL Pharma)

evropa lek pharma IS a leaDer IN pharmaceutIcal ServIceS provIDeD to home aND foreIgN reputeD partNerS MARILI: What does EL Pharma mean in the pharmaceutical business in the European market, and which are its main features? AKIMOVSKA: Evropa Lek Pharma, or EL Pharma is a part of the German PHOENIX Group, a leading provider of pharmaceutical and health care services in Europe with the original geographic coverage and representation in 27 countries, with about 39,000 employees in Europe. Led by the vision to provide comprehensive pharmaceutical and health service and added value to them in a timely manner and anywhere, our operation is divided in three segments, wholesale, retail and pharmaceutical services. Evropa Lek Pharma is a leader in pharmaceutical services we offer to our home and foreign renowned partners such as P&G Health, RICHTER GEDEON, GLOBIFER, ERBAVITA, HEMOFARM STADA, URIAGE, MEDIC PROGRESS, 94

Бизнис каталог 2021

>>EL Pharma, as part

of the PHOENIX Group, takes activities in marketing, registration of medicines, medical devices, food supplements and medical cosmetics, pre-wholesale operation, logistics of clinical research, and distribution

which include activities in the areas of marketing, registration of medicines, medical devices, diet supplements and medical cosmetics, pre-wholesale operation, clinic research logistics, and distribution. As a company, we strive in our daily operation towards top quality of our services, and are focused to the needs of clients. MARILI: How has EL Pharma adjusted to the conditions imposed by the current Covid crisis in order to survive and continue its development? AKIMOVSKA: We are a company with integrity that operates in full compliance with the applicable regulations, so at the very beginning of the crisis, we immediately took measures to monitor the guidance and implement recommendations of the Government and the line ministry. Having in mind the important role we have in the health system and the fact that in

„европа лек Фарма“ е лидер во Фармацевтските УслУги што им ги нУди на домашните и на странските реномирани партнери >>„ЕЛ Фарма“ како дел од германската групација PHOENIX презема активности во делот на маркетинг, регистрација на лекови, медицински средства, додатоци во исхраната и медицинска козметика, предвеледрогериско работење, логистика на клинички испитувања и дистрибуција МАРИЛИ: Што претставува компанијата „ЕЛ Фарма“ во фармацевтскиот бизнис на европскиот пазар и кои се нејзините главни одлики? АКИМОВСКА: „Европа Лек Фарма“, или скратено „ЕЛ Фарма“, е дел од германската групација PHOENIX, која е водечки давател на фармацевтски и здравствени услуги во Европа со оригинално географско покритие и застапеност во 27 земји и со околу 39.000 вработени во Европа. Водејќи се од визијата да дадеме сеопфатна фармацевтска и здравствена услуга, додадена вредност за нив, навреме и насекаде, нашето работење е поделено во три сегменти, големопродажба, малопродажба и фармацевтски услуги. „Европа Лек Фарма“ е лидер во делот на фармацевтски услуги што им ги нудиме/даваме на нашите домашни и странски реномирани партнери, како што се P&G Health, RICHTER GEDEON, GLOBIFER, ERBAVITA, HEMOFARM STADA, URIAGE, MEDIC PROGRESS, кои опфаќаат активности во делот на маркетинг, регистрација на лекови, медицински средства, додатоци во исхраната и медицинска козметика, предвеледрогериско работење, логистика на клинички испитувања и дистрибуција. Како компанија во нашето секојдневно работење се стремиме кон врвен квалитет на нашите услуги и насочени сме кон потребите на клиентите. МАРИЛИ: Како „ЕЛ Фарма“ се приспособи на условите наметнати од актуелната криза со Ковид-19 за да опстане, но и да го продолжи развојот? АКИМОВСКА: Ние сме компанија со интегритет што работи во целосна усогласеност со важечката регулатива, па така уште од самиот почеток на кризата веднаш презедовме мерки за следење на насоките и имплементирање на препораките што доаѓаат од Владата и од ресорното Министерство. Имајќи ја предвид важната улога што ја имаме во здравствениот систем и фактот дека во вакви моменти треба да ја дадеме нашата целосна поддршка, ние во ниеден момент не застанавме со работа, само се приспособивме на новите услови. Бизнис каталог 2021

Фармација

Интервју со м-р Мара Акимовска, менаџер за продажба и маркетинг во „Европа Лек Фарма“ („ELPharma“)

Pharmacy such moments we should provide our full support, we have not ceased operation at any point, we have just adjusted to the new conditions. Since the very beginning, we have measured temperature to our employees, we disinfect the working premises regularly, we have produced instructions for the use of the common area and have installed signs for compliance with the measures. We have organised the working process in rotations and work from home, where the nature of the job allows it. Colleagues who have to be physically present at work have been divided in groups, and the working hours are organised in a way that they do not meet each other. The Marketing Sector where I work is a ﬁeld where contacts with people is crucial for the success of the operation, and the crisis has reduced all this to a minimum, so everything has been transferred through video conference 96

Бизнис каталог 2021

The corona crisis has disabled the classical marketing activities such as promotions, presentation, face to face visits with health professionals, participation in congresses, symposia, and accredited lectures, so instead, the company turned to digital marketing and online sale

Уште од самиот почеток на вработените им мериме телесна температура, редовно ги дезинфицираме работните простории, изготвивме упатства за користење на заедничкиот простор, поставивме ознаки за придржување кон мерките. Работниот процес го организиравме со ротации и работа од дома таму каде што природата на работата го дозволува тоа. Колегите, пак, кои мора да бидат физички присутни на работа ги поделивме во групи, а работното време го организиравме на начин да не се сретнуваат едни со други. Секторот маркетинг, во кој и јас работам, е поле во кое контактите со луѓе се од круцијално значење за успех во работењето, а со кризата сето тоа се сведе на минимум, па сѐ се пренесе на видеоконференциски врски, организиравме онлајн-состаноци, обуки, работилници, вебинари и со задоволство можам да кажам дека ги остваривме поставените таргети. МАРИЛИ: Вие сте менаџер за продажба и за маркетинг. Кажете ни колку е важна поврзаноста на овие сектори, особено во услови на криза? Кој е Вашиот став за тоа колку и како треба да се негува маркетингот во кризни услови? АКИМОВСКА: Маркетинг и продажба се два значајни сектора чиј удел е клучен во успехот на секоја компанија. Во сите стабилни компании овие два сектора се одлично порамнети и заеднички се движат во насока на генерирање позитивен резултат. Ние како компанија ја препознаваме суштинската поврзаност помеѓу овие два процеса и затоа кај нас се поврзани како еден, односно еден ист тим е одговорен и за маркетинг и за продажба бидејќи целта е иста. Процесите во маркетинг се однесуваат на креирање содржина, свесност за производите и услугите што се нудат, тие се еден вид претходник и логистика на процесите во продажба, каде што зделките се финализираат. Класичните маркетинг активности, како што се промоции, презентации, face to face посети на здравствените работници, учество на

Фармација

links, we have organised online meetings, training, workshops, webinars, and I can say with satisfaction that we have met the set targets. MARILI: You are the Sale and Marketing Manager, so tell us how important the connection of those sectors, in particular in the conditions of crisis is. What is your attitude about how much and how marketing should be cherished in crisis conditions? AKIMOVSKA: Marketing and sale are two important sectors whose share is crucial in the success of any company. In all stable companies, these two sectors are perfectly aligned and move jointly towards generating positive performance. As a company, we have recognised the essential connection between these two processes and therefore, they are connected as one, i.e. one same team is responsible for both marketing and sale since the goal is the same. The processes in marketing relate to creating contents, awareness of products and services offered, they are a kind of a predecessor and logistics to the processes in sale where dials are finalised. We haven’t been able to realise the classical marketing activities such as promotions, presentations, face to face visits with healthcare professionals, participation in congresses, symposia, and accredited lectures. Therefore, we turned and committed to digital marketing and online sale, where I think we should further invest energy and large investments in this field. MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that one’s personal example encourages development of a career of women and the female management in the society? AKIMOVSKA: Certainly, the personal example is important in motivating younger women to develop successful careers as managers, encourage them to fight for their goals and dreams. The personal example should motivate the women in realisation of their private life, fulfilled as a good partner and parent. In my opinion, individual ambition, dedication and wish for constant upgrading whether we speak of a man or a woman is a key for success and materialisation of what one has imagined. In present times, opportunities for success of the women in business and the world have increased significantly, and this is owed above all to promoting successful examples of women managers as well as different forms of cooperation which I personally support and take part in whenever my obligations allow me.

Кризата предизвикана од Корона-19 ги оневозможи класичните маркетинг активности, како што се промоции, презентации, face to face посети на здравствените работници, учество на конгреси, симпозиуми и акредитирани предавања, па затоа компанијата се сврти кон дигиталниот маркетинг и онлајн-продажбата конгреси, симпозиуми и акредитирани предавања, не бевме во можност да ги реализираме. Затоа се свртивме и им се посветивме на дигиталниот маркетинг и на онлајн-продажбата и сметам дека на тоа поле и натаму треба да се вложуваат енергија и поголеми инвестирања. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? АКИМОВСКА: Секако дека личниот пример е важен во мотивирањето на помладите жени да градат успешни кариери како менаџери, да се охрабрат да се борат за своите цели и соништа. Личниот пример треба да ја мотивира жената и во реализацијата и на приватен план, остварена како добар партнер и родител. Според моето мислење, клучни за успех и остварување на замисленото се индивидуалната амбиција, посветеноста и желбата за постојано надградување, без оглед дали зборуваме за маж или за жена. Во денешно време можностите за успех на жената во бизинис-светот се значително зголемени, а тоа, пред сѐ, се должи на промовирањето на успешни примери на жени менаџери, како и на разните форми на соработка што јас лично ги поддржувам и активно учествувам секогаш кога тоа ми го дозволуваат обврските.

Nutri Em DOOEL Skopje is a service providing and advisory company in the area of nutrition, healthy diet and healthy habits. Our mission is to establish healthy lifestyle and healthy habits through an individual approach and development of personalised nutrition programs, and thus to achieve the desired goal relating to prevention, health improvement, and treatment of chronic noncontagious diseases (comorbidities), such as diabetes, hypertension, obesity, anaemia, cholesterol in blood, problems with the thyroid gland, HPF infections, helicobacter in the stomach, as well as achieving and maintaining ideal body weight by persons of any age. At the same time, to elevate the collective awareness of the beneﬁts of healthy diet and use of healthy habits and healthy food in one’s daily life. Besides personal nutrition programs, some of our services include collective programs intended for children of pre-school and school age in the intensive growth and development, programs for athletes and programs for persons of the third age. The nutrition programs are developed by highly skilled and educated staff, led by Emilija Spasovska Mojsoska, M.Sc. in Nutrition, Aleksandra Miteva, Bachelor of Engineering in Technology of Food – Nutritionist, and medical professionals and associates in the area of medicine and dietetics.

Nutri Em DOOEL Skopje Bul. Ilinden 160/1-4 Founder and Manager Emilija Spasovska Mojsovska Phone +38978388889 Нутри Ем ДООЕЛ Скопје Бул. „Илинден“ бр.160/1-4 Основач и управител Емилија Спасовска Мојсовска Тел. +38978388889

Нутри Ем ДООЕЛ Скопје е компанија за услуги и советување во областа на нутриционизмот, здрав начин на исхрана и здрави навики. Нашата мисија е преку индивидуален пристап и изработка на персонални програми на исхрана да воспоставиме здрав животен стил и здрави навики, а со тоа да ја постигнеме и посакуваната цел во однос на превенцијата, подобрувањето на здравствената состојба и третманот кај хронично незаразни болести (коморбидитети), како што се дијабетес, висок крвен притисок, дебелина, анемија, холестерол во крвта, проблеми со тироидната жлезда, ХПВ-инфекции, хеликобактер во желудникот, како и достигнување и одржување идеална телесна тежина кај лицата од сите возрасти. Во исто време и да ја подигнеме колективната свест за придобивките од здравиот начин на исхрана и примена на здрави навики и здрава исхрана во секојдневното живеење. Покрај персонални програми на исхрана, дел од нашите услуги се колективни програми наменети за деца во интензивен раст и развој во предучилишна и училишна возраст, програми за спортисти и програми за лица од трета доба. Програмите на исхрана ги изработува високостручен и образован кадар, предводен од Емилија Спасовска Мојсовска, магистер по нутриционизам, Александра Митева, дипломиран инженер технолог за храна - нутриционист и стручен медицински кадар и соработници во областа на медицината и диететиката.

Culture

eva BogoevSka, vIolINISt 102 Бизнис каталог 2021

Култура

iolinist Eva Bogoevska is one of the youngest promising artists in our country with whom the Marili Agency has cooperated for 10 years. Her playing entertained and ennobled the Top Ten Women Managers events in the past decade. Eva Bogoevska was born in Skopje on 27 October 1999. She started studying violin at the age of seven in the class of Prof. Ana Kondratenko. At the age of 16, she enrolled the Faculty of Music Arts in Skopje, Violin Department, as the youngest student in the country, in the class of Prof. Oleg Kondratenko. She graduated in 2020 with the highest point grade average of 10. As a representative of our country, Eva has won several first international awards and recognitions, among which the most significant are: the first prize at the Italy’s Sanremo Junior 2012, the Laureate of the First Degree at the renowned International Classical

ева Богоевска, виолинистка

иолинистката Ева Богоевска е една од најмладите перспективни уметници во нашата држава, со која агенцијата „Марили“ соработува веќе 10 години. Со своите музицирања таа ги разубавуваше и ги облагородуваше манифестациите „Избор на најуспешни жени менаџери“ во изминатата деценија. Ева Богоевска е родена на 27.10.1999 година во Скопје. Почнува да изучува виолина на седум години во класата на проф. Ана Кондратенко. На 16-годишна возраст се запишува на Факултетот за музичка уметност во Скопје, како најмлад студент во државата, на отсекот виолина, во класата на проф. Олег Кондратенко. Во 2020 година дипломира со највисок просек 10.

Бизнис каталог 2021 103

Culture Music Festival in St. Petersburg, Russia, in 2014. In September 2016, as a representative of our country at the International Festival of Classical Art that took place in Jerusalem, Eva won Grand Prix, the highest award. In April 2017, she won the ﬁrst prize at the renowned Rondo International Classical Music Competition, which takes place in New York, and as the ﬁrst prize winner she had a concert at the famous Carnegie Hall in New York. Eva has performed as a soloist with our Philharmonic Orchestra as well as with the 104 Бизнис каталог 2021

Ева, како претставник на нашата земја, освои повеќе први меѓународни награди и признанија, меѓу кои позначајни се: првата награда на Фестивалот „Сан РемоЈуниор“ во Италија во 2012 година, потоа Лауреат од прв степен на реномираниот Меѓународен фестивал за класична музика во Санкт Петербург, Русија, во 2014 година. Во септември 2016 година Ева, како претставник на нашата земја на Меѓународниот фестивал за класична уметност, кој се одржа во Ерусалим, ја освои највисоката награда Гранд при. Во април 2017 година Ева Богоевска освои прва награда на реномираниот Интернационален натпревар за класична музика „Рондо“, кој се одржува во Њујорк, и како првонаградена реализира концертен настап во познатата „Карнеги хол“ во Њујорк. Ева повеќепати настапува како солист со нашата Филхармонија, како и со Националниот оркестар на Операта и балетот и има остварено солистички настапи во многу држави ширум светот: Словачка, Малезија, Виетнам, Италија, Русија, Австрија, Чешка, Унгарија, САД, Израел, Франција, Португалија и кај нас. Од 2017 година Ева е член на Оркестарот за филмска музика FAMES, каде што снима филмска музика. Во 2020 година Ева стана редовен член на Филхармонија, на работно место прва виолина. Нејзините планови се насочени кон усовршување, така што ќе се запише на магистерски студии во некој од музичките центри во Европа. n

Култура National Orchestra of the Opera and Ballet on multitude occasions, and has performed as a soloist in a number of countries throughout the world: Slovakia, Malaysia, Vietnam, Italy, Russia, Austria, Czech Republic, Hungary, United States, Israel, France, Portugal and in our country. Since 2017, Eva has been a member of the FAMES Film Music Orchestra where she records ﬁlm music. In 2020, Eva became a full-time member of the Philharmonic, at the ﬁrst violin position. Her plans are directed towards her improvement, so she is going to enroll master studies in one of the music centres in Europe. n

Culture

Interview with Prof.

Nikola Smilkov, Ph.D., Sculptor

femININe charm IS alwayS INSpIrINg INStIgatIoN for artIStS >> At the Tamnjanica

2020 Symposium of Sculpture, which took place in October in Serbia, I presented an abstract stylised female figure in the sivec marble from Prilep. The sculpture, “A girl with lavender” is a figure holding a bouquet of lavender, placed in a beautiful ambiance, a spacious field planted with lavender.

MARILI: You have recently returned from the Pygmalion Symposium of Sculpture in Tamnjanica, in neighbouring Serbia. Could you tell us something about the event? Who organised it, its tradition, and how many participants were there? How did it take place amid the Covid-19 pandemic? SMILKOV: The second Tamnjanica 2020 Symposium of Sculpture took place in Tamnjanica near Nis, Serbia. The international symposium is organised by the Pygmalion Association, which is celebrating its 30th anniversary next year. Within this association, several artistic events such as painter colonies and photography workshops take place every year. The organiser and patron of all the colonies, symposia and workshops is Gorazd Cuk, a businessman and art admirer from Ljubljana, Slovenia. For many years, he has unselfishly given himself in international art and promotion of fine artists from the region and elsewhere. This year, the sculpture symposium was organised for the second time with four sculptors participating: Petar Hranueli and Petar Cujo from Croatia, Jovana Tucovic and Maja Obradovic from Serbia, and me as the representative of Macedonia. I also represented our country at the first sculpture symposium last year. As expected, changes caused by the Covid-19 pandemic were felt this year, not in the work conditions but rather in the reduced number of visitors who came to see our work, i.e. formation of sculptures in marble. MARILI: What did you present at the symposium? SMILKOV: This year, I presented an abstractly stylised female figure 106 Бизнис каталог 2021

in the sivec marble from Prilep. I named the 190 cm high sculpture “A girl with lavender”. The figure holds a bouquet of lavender, and is placed in a beautiful ambiance, a spacious field planted with lavender. It shows the richness of Tamnjanica – the fields of lavender, and the main crop in this area. Last year, I made a sculpture with the image of a human figure in a sitting position, looking at magnificent landscape in a condition of elation, delight. I called it “Elation”. The 200 cm high sculpture was also made of the sivec marble from Prilep. MARILI: You are a Professor at the Goce Delchev University in Shtip. How is instruction taking place in the crisis conditions caused by the Covid-19 pandemic and how have you organised your daily activities in your workshop in extraordinary conditions? SMILKOV: The instruction was carried out online last semester. Our university has really reorganised itself very successfully and efficiently in that part. It was a challenge for me to organise my lectures in an electronic format, to apply a new concept in implementation of instruction. Still, my previous experience in using e-tools in instruction was of great help. I hope that even in such conditions, my lectures within the new concept are interesting and motivating for students. The winter semester is planned again to be organised in this way. The Covid-19 crisis has mobilised us in an unusual way, it has taken us from the frameworks of the classical teaching and shown to us that we constantly have to adapt to the new and find ways to use electronic tools to our best in order to present teaching contents.

Смилков, вајар

Женствениот шарм е секогаш инспиративен поттик за Уметниците МАРИЛИ: Неодамна се вративте од Симпозиумот за скулптура „Пигмалион“ во Тамњаница, соседна Србија. Кажете ни нешто повеќе за самиот настан, кој го организираше, каква традиција има, колку учесници имаше и како сѐ се одвиваше во услови на пандемија на Ковид-19? СМИЛКОВ: Вториот вајарски симпозиум „Тамњаница 2020“ се реализира во местото Тамњаница, близу Ниш, Србија. Меѓународниот симпозиум е во организација на здружението „Пигмалион“, коe наредната година прославува 30 години постоење. Во рамките на ова здружение секоја година се реализираат повеќе уметнички настани, како што се сликарски колонии и фотографски работилници. Организатор и прокровител на сите колонии, симпозиуми и работилници е Горазад Чук, стопанственик и љубител на уметноста од Љубљана, Словенија. Многу години тој несебично вложува во меѓународната уметност и во промоцијата на ликовните уметници од регионот и пошироко. Оваа година вајарскиот симпозиум беше организиран вторпат, а учествуваа четворица вајари: Петар Хрануели и Петар Чујо од Хрватска, Јована Туцовиќ и Маја Обрадовиќ од Србија и јас како претставник од Македонија. И минатата година ја претставував нашата држава на првото издание на вајарскиот симпозиум. Оваа година, очекувано, се чувствуваа промените што ги предизвика пандемијата на Ковид-19, но не во условите на работа, туку во намалениот број посетители што доаѓаа за да го проследат нашето работење, односно оформувањето на скулптурите во мермер.

МАРИЛИ: Со што се претставивте на симпозумот „Тамњаница“? СМИЛКОВ: Годинава се претставив со апстрактно стилизирана женска фигура во мермер сивец од Прилеп. Скулптурата е висока 190 сантиметри и ја нареков „Девојка со лаванда“. Фигурата во рацете држи букет со лаванда, a поставена е во преубав амбиент, пространо поле насадено со лаванда. Го прикажува богатството на Тамњаница – полиња со лаванда и главна култура на овие простори. Минатата година изработив скулптура со претстава на човечка фигура во седечка позиција и со поглед на преубавиот пејзаж во состојба на занесеност, восхит и ја нареков „Занес“. И оваа скулптура, со висина од 200 сантиметри, е изработена во прилепскиот мермер сивец.

>> На вајарскиот симпозиум

„Тамњаница 2020“, кој се одржа во октомври во Србија, се претставив со апстрактно стилизирана женска фигура во мермер сивец од Прилеп. Скулптурата „Девојка со лаванда“ е фигура што во рацете држи букет од лаванда, a поставена е во преубав амбиент, пространо поле насадено со лаванда Бизнис каталог 2021 107

Култура

Интервју со проф. д-р Никола

Culture The quarantine that everybody of us experienced was unfortunately a bad period of passiveness for some people, though for me, it was a perfect opportunity to spend more time at my studio. This resulted in greater inspiration that I managed to pass on sculptures in marble and bronze, which will be exhibited as soon as the situation with the pandemic improves Карантинот што сите го почувствувавме, за жал, за некои луѓе беше лош период на пасивизација, но за мене беше одлична можност повеќе да престојувам во моето ателје и тоа резултираше со поголема инспирација што успеав да ја пренесам во повеќе скулптури во мермер и во бронза, кои ќе бидат изложени штом ќе се подобри ситуацијата со пандемијата

Understandably, the way in which we have implemented instruction cannot replace instruction with physical presence of students especially in the part of the practicum, but at this point, we have to have in mind the pandemic and keep our students’ and our health. The similar situation is at the University of Nis, Serbia where I am a visiting professor at the Painting and Graphic Design study programs in the ﬁrst and second cycles. E-tools have also been used there for implementation of lectures, with a purpose of providing quality instruction on the one hand, and protecting health on the other. Unfortunately, the quarantine that everybody of us experienced was a bad period of passiveness for some people, though for me, it was a perfect opportunity to spend more time at my studio where I did not feel the period of isolation and loneliness. This new opportunity tо spend many hours in my studio resulted in greater inspiration that I managed to pass on sculptures in marble and bronze, which will be exhibited as soon as the situation with the pandemic improves. MARILI: You are a representative of the Macedonian contemporary sculpture, and your works have different formats, from miniatures to monumental sculptures. Tell us, where did your love for sculpture 108 Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Вие сте професор на Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип. Како се одвива наставата во услови на криза со Ковид-19 и како Ви се одвиваат дневните активности во Вашата работилница во вонредни услови? СМИЛКОВ: Изминатиот семестар наставата се одвиваше онлајн. Нашиот Универзитет навистина многу успешно и ефикасно се реорганизира во тој дел. Ми беше предизвик да ги организирам моите предавања во електронска форма, да применам нов концепт во реализацијата на наставата. Сепак, од голема помош ми беше претходното искуство со користење на повеќе е-алатки во наставата. Се надевам дека дури и во вакви услови моите предавања во новиот концепт се интересни и мотивирачки за студентите. И следниот семестар повторно се планира да биде организиран на овој начин. Ковид кризата нѐ мобилизираше на еден необичен начин, нѐ извади од рамките на класичната настава и ни покажа дека постојано мора да се приспособуваме кон новото и да најдеме начин најуспешно да ги искористиме електроните алатки за презентирање на наставните содржини. Разбирливо, начинот на кој ја реализираме наставата не може да ја замени наставата со физичко присуство, особено во делот на практичниот дел, но во овој момент мора да ја имаме предвид пандемијата и да го зачуваме здравјето на нашите студентите, како и сопственото здравје. Слична е ситуацијата и на Универзитетот во Ниш, Србија, каде што сум визитинг професор на студиските програми „Сликарство“ и

come from, which materials you work with and where do you find inspiration? Why is a female figure motivation for your work so frequently? SMILKOV: Love for art must have always existed or I picked it up unconsciously from the surroundings full of works of art – sculptures created by my father Aleksandar Smilkov, who was a sculptor. I have been preoccupied with sculpture for more than 25 years, and since I was a student until today I have made sculptures in different materials but most frequently in marble, bronze and wood. I choose material according to the form and movement in the sketch, but it is not exception that the material itself instigates me for presentation of form and movement. My inspiration derives from daily communication with people, from my perceiving life reality and daily influences on me. All influences result in creative work and different presentations, different forms and solutions so that in the end, I choose one solution that will be presented, embodied in permanent material that will actually start living through the meaning it represents. As for the size of my sculptures, it depends on the theme and the problem I solve. There are figure representations that require their own format, some figures need to be smaller than others, and some require greater dimensions.

Култура

More recently, in the latest ﬁgurations of my work, I would put emphasis on representation of the spiritual condition of man: frozen – stopped movements present and describe the current spiritual condition, the interrupted thought that is a result of existential fatigue, lethargy, passiveness, but with a spark of hope and expectation of better tomorrow

„Графички дизајн“ на прв и втор циклус. И таму се користеа е-алатки за реализација на предавањата, со цел да се обезбеди квалитетна настава, од една страна, а да се заштити здравјето, од друга страна. Карантинот што го почувствувавме сите, за жал, за некои луѓе беше лош период, период на пасивизација, но за мене беше одлична можност да престојувам повеќе во моето ателје, каде што не го почувствував периодот на изолација и осаменост. Новата можност за многучасовно присуство во ателјето резултираше со поголема инспирација што успеав да ја пренесам во повеќе скулптури во мермер и во бронза, кои ќе бидат изложени штом ќе се подобри ситуацијата со пандемијата. МАРИЛИ: Вие сте претставник на современото македонско вајарство, чии дела се во различни формати од минијатури до монументални скулптури. Кажете ни од каде љубовта кон вајарството, со какви материјали работите и од каде ја црпите инспирацијата? Зошто многу често женската фигура е мотив во Вашата работа? СМИЛКОВ: Љубовта кон уметноста веројатно постоела отсекогаш или несвесно ми е стекната од опкружувањето со уметнички дела - скулптурите од мојот татко Александар Смилков, кој беше академски вајар. Со вајарство се занимавам повеќе од 25 години, па откако бев студент до денес имам реализирано скулптури во повеќе материјали, но најчесто во мермер, бронза и дрво. Материјалот го избирам според формата и движењето во скицата, но не е исклучок и самиот материјал да ме поттикне за претставување на форма и движење.

Во поново време, во последните фигурации од моето творештво, повеќе акцент би ставил на претставата на душевната состојба на човекот: замрзнатите - запрени движења ја презентираат и ја опишуваат моментната духовна состојба, застанатата мисла што е резултат на егзистенцијален замор, летаргија, пасивност, но и со искра надеж и очекување на подобро утре Бизнис каталог 2021 109

Culture It is true that in most of my sculptures, especially in recent cycles, the female figuration prevails. Actually, feminine charm is always inspiring instigation for artists, and hence the representation of the female figure. Still, more recently, in the latest figuration of my work, I would put emphasis on representation of the spiritual condition of man: frozen – stopped movements present and describe the current spiritual condition, the interrupted thought that is a result of existential fatigue, lethargy, passiveness, but with a spark of hope and expectation of better tomorrow. MARILI: What are your plans for the future? SMILKOV: One can hardly make plans at this time. I had a solo show agreed to take place at the Аalliance-Française Gallery in Split, Croatia, but unfortunately, we shifted the term and rearranged it for the spring due to the condition with the pandemic. I was supposed to have solo presentation at the Macedonian Centre for Culture in New York this summer, but this event is also waiting for better conditions to be implemented. I have received invitations for presentation from several countries in the region, and yet, we will have to wait for the situation in the region to improve and better conditions for presentation to occur. Until then, I do not stop working. MARILI: The Marili Agency entrusted you to make the figure for the statuettes that will be awarded at the jubilee ceremony on 25 years of the Top Ten Women Managers selection. Have you conceived the idea for this sculpture work yet? Without disclosing details, just tell us whether it will be inspired by the power and spirit of the successful woman. SMILKOV: The Marili Agency did me a great honour by choosing my art solution for the award intended for successful women. I am really happy that a work from my cycle inspired by beauty, femininity, and the power of the woman will “return” to the source of inspiration.

110 Бизнис каталог 2021

Инспирацијата ми произлегува од секојдневната комуникација со луѓето, перципирањето на животната реалност и секојдневните влијанија врз мене. Сите влијанија резултираат со творечка работа и различни претставувања, различни форми и решенија за накрај да изберам едно решение што ќе биде претставено, материјализирано во траен материјал за да почне вистински да го живее значењето што го претставува. Што се однесува до големината на моите скулптури, таа зависи и од тематиката и од проблемот што го решавам. Има претстави на фигурација што бараат свој формат, одредени фигурации имаат потреба да бидат помали од другите, а некои, пак, бараат поголеми димензии. Точно е дека во голем дел од моите скулптури, особено од поновите циклуси преовладува женската фигурација. Впрочем, женствениот шарм е секогаш инспиративен поттик за уметниците, па оттаму и претставата на женската фигура. Сепак, во поново време, во последните фигурации од моето творештво, поголем акцент би ставил на претставата на душевната состојба кај човекот: состојби, замрзнатите - запрени движења презентираат и опишуваат моментна духовна состојба, застаната мисла што е резултат на егзистенцијален замор, летаргија, пасивност, но со искра надеж и исчекување на подобро утре. МАРИЛИ: Какви се Вашите планови за во иднина? СМИЛКОВ: Во овие времиња тешко е да се прават планови. Имав договорено самостојна изложба во галеријата на Аalliance-Française во Сплит, Хрватска, но, за жал, поради состојбата со пандемијата го сменивме терминот за пролетва. Ова лето требаше да имам самостојно претставување во Македонскиот центар за култура во Њујорк, но и овој настан чека на подобри услови за реализација. Покани за претставување имам добиено од неколку држави во регионот, но, сепак, ќе мора да почекаме да се подобри состојбата во регионот и да се појават подобри услови за претставување. Дотогаш не престанувам да творам. МАРИЛИ: Агенцијата „Марили“ Ви ја додели задачата да ја изработите фигурата за статуетките што ќе бидат доделени на јубилејот - 25 години „Избор на најуспешни жени менаџери“. Дали веќе ја формиравте идејата за ова вајарско дело и, без да откриваме детали, само да ни кажете дали и тоа ќе биде инспирирано од силата и од духот на успешната жена? СМИЛКОВ: Агенцијата „Марили“ ми укажа голема чест што избра мое ликовно решение за признанието наменето за успешните жени. Особено ми е драго што дело од овој мој циклус, инспириран од убавината, женственоста и од моќта на жената, ќе се „врати“ кај изворот на инспирацијата.

Culture

Interview with

Maria Pavlovska, Painter

marIa pavlovSka – a paINter BraND, maceDoNIaN amBaSSaDor of culture >> The А Reaction Project presents

my activity as a Macedonian author and results I have achieved internationally in the area of ﬁne art, which are a result of my work at the Art Studio at the МАNA Contemporary Museum, a leading modern art institution in the area of New York, United States.

xclusive use of cold black and white colours has contributed for Maria Pavlovska to distinguish herself as an author with a speciﬁc style of expression that is imposed as unique in the Balkan areas, as well as internationally…from Skopje to Ljubljana, Belgrade, Vienna, Venice, Berlin, Paris to Manila, New York…

MARILI: You presented yourself to the Macedonian audience with the A Reaction Project as an international artist. Can you tell us something more about the project? PAVLOVSKA I had the honour to present to the Macedonian public the activity and results achieved outside the borders of the country in the past years. The Art Presentation Event: The A Reaction Project, which also contains video material – documentary contents, took place at the Kinoteka of Macedonia in December 2020. The whole event was supported by Life stream where visitors could be presented on air internationally. At the Art Presentation Event: The А Reaction Project I presented my activity as a Macedonian author and results I have achieved internationally in the area of fine art, which are a result of my work at the Art Studio at the МАNA Contemporary Museum, a leading institution in the area of New York. The project was implemented in a studio and documented in a video material under the auspices of the Museum. I would emphasise that in 2019 we received an invitation from the European Cultural Centre to take part in the 58th Venice Biennale. In 2020, a monumental monograph, “A Reaction”, was published for the whole process, under the auspices of the MANA Contemporary Museum. MARILI: Who is Maria Pavlovska and how did you start your international art career? PAVLOVSKA: In my 20-year artistic practice, I explore art continually using polar blackand-white colours, and distinguish myself with a specific expressive style that is unique both in our areas (Balkan region) and elsewhere, on the international level. My works are made of impressive, unsteady strokes – they include polar opposites: light and dark, full and empty, black and white. Forms are developed from painting to drawing to video or installation. I was born in Skopje and I started my artistic journey in my early age. After completing my studies I had residences and solo exhibitions in Paris, Berlin, Slovenia, Vienna, Nuremberg, and New York. Immediately after my two solo presentations in Macedonia with the Black and White Tales at the 1999 Skopje Summer, and My White at the City of Skopje Museum in 2001, I won the first award for Painting by DLUM in 2000 and the first award for Drawing in 1999, because of the activity and recognisability of expression. In 2001, I was selected as a young author (age 25) to represent my country in three-month residence in Austria (Kunst

Интервју со Мариа

Павловска, академски сликар

мариа павловска – сликарски Бренд, македонски амБасадор на кУлтУрата

склучителната примена на студени црни и бели бои придонесува Мариа Павловска да се истакне како автор со специфичен стил на изразување што се наметнува како уникатен на балканските простори, но и интернационално... од Скопје преку Љубљана, Белград, Виена, Венеција, Берлин, Париз, па до Манила, Њујорк...

МАРИЛИ: Со Вашиот проект „А Реакција“ ѝ се претставивте на македонската јавност како интернационален уметник. Кажете ни нешто повеќе за проектот. ПАВЛОВСКА: Ја имав честа на македонската јавност да ѝ ги претставам активноста и резултатите што се реализирани и постигнати надвор од границите на нашата држава во последните години. Настанот Арт-презентација: Проект „А Реакција“, кој содржи и видеоматеријал - документарна содржина, се одржа во декември 2020 година во Кинотека на Македонија. Целиот настан беше поддржан со Лајф стреем, при што посетителите имаа можност да бидат вклучени во интернационалниот етер. На настанот Арт-презентација: Проект „А Реакција“ беа претставени мојата активност како македонски автор и резултатите што во ликовната уметност ги имам постигнато на интернационално ниво, а кои се произлезени од моето уметничко студио во музејот „МАNA Contemporary“, водечки центар за современа уметност во областа Њујорк во САД. Проектот е изработен во студиото, документиран е во видеоматеријал, под покровителство на музејот. Би истакнала дека во 2019 година од Европскиот културен центар добивме покана со него да учествувам на 58. Венециско биенале. Во 2020 година за целиот проект е

објавена и монументалната монографија „А Реакција“, под покровителство на музејот „МАNA Contemporary“. МАРИЛИ: Која е Мариа Павловска и како ја започнавте Вашата интернационална уметничка кариера? ПАВЛОВСКА: Во 20-годишната уметничка практика континуирано ја истражувам уметноста користејќи ги студените црни и бели бои и се истакнувам со специфичен експресивен стил што е единствен, како кај нас на Балканот, така и пошироко на меѓународно ниво. Моите дела содржат впечатливи, елегантни потези, односно опфаќаат целосни спротивности: светло и темно, полно и празно, црно и бело. Формите се развиваат од слика или цртеж до видео или инсталација. Родена сум во Скопје. Уметничкото патување го започнав уште од рана возраст. По завршувањето на студиите имав групни и самостојни изложби во Париз, Берлин, Словенија, Виена, Нирнберг и во Њујорк. Веднаш по моите две самостојни претставувања во Македонија со проектите „Црно-бели раскази“ на Скопско лето 1999 и „Моето бело“ во Музеј на Град

Култура

>> Проектот „А Реакција“ ги претставува мојата активност како македонски автор и резултатите што ги имам постигнато во ликовната уметност на интернационално ниво, а кои се произлезени од моето уметничко студио во музејот „МАNA Contemporary“, водечки центар за современа уметност во областа Њујорк во САД

Culture Mail – AIR Residence – Kunst Halle Krems), which was realised in cooperation between the Ministry of Culture of the Republic of North Macedonia and Austria. The evident success accompanied with my prolific work during the residence resulted in a solo exhibition, “Silence” at the Lang Gallery in Vienna, where the opening was addressed by the current Ambassador of the Republic of North Macedonia to Austria, Ognen Malevski, and Minister of Culture of Austria, Norbert Riedl. The works found their place in permanent collections in the Macedonian Embassy in Austria, at the Ministry of Culture of Austria, the Kunst Halle Krems Museum, as well as in private collections. My international story thus started. Then, solo shows and and residences in Paris, Belgrade, Sarajevo, Ljubljana, Berlin, Zagreb, Novi Sad, Sofia, Nuremberg, New York followed. MARILI: How long have you lived and worked in the United States and what does it mean to be a part of the art elite of the United States, which is testified by your involvement in the Mana Contemporary Monograph? PAVLOVSKA: After the first solo presentation in New York in 2007, I have lived between Skopje and New York and continued to be active on the New York artistic stage as well as to exhibit on the international level. I have had 30 solo shows and more than 100 group international exhibitions. Reviews of my work are published in many magazines, articles are published in newspapers and in catalogues of museums and galleries worldwide. I took part in the 2019 Venice Biennale where I was invited by the European Cultural Centre. Previously, in 2014 I was presented at the Art Basel Miami by MANA Contemporary US. In 2011 in New York, I was awarded as a Citibank Artist of the Year for the Annual Solo Show, and also in 2015 in New York I was awarded Carole A. Feuerman Award at the international exhibition Mixing Medias, whose host was the Carole A. Feuerman Foundation. During my career, I have received 17 grants for art. Since 2012, my studio – atelier has been located in the prestigious Art Centre, MANA Contemporary Museum, a leading modern art centre in the area of New York. I would like to mention the exhibition at 114 Бизнис каталог 2021

Скопје во 2001 година, освоената Прва награда за сликарство од ДЛУМ во 2000 година и Прва награда за цртеж во 1999 година, поради активноста и впечатливоста на изразот, во 2001 година како млад автор (25 години) бев избрана да ја претставувам својата земја на тримесечниот престој во Австрија (Kunst Mail - AIR Residence - Kunst Halle Krems), што се реализира во соработка на Министерството за култура на Република Северна Македонија и Австрија. Обемната работа во текот на овој престој беше проследена со евидентен успех и тоа резултираше со мојата самостојна изложба „Тишина“ во галеријата „Ланг“ во Виена, каде што на отворањето се обратија господин Огнен Малевски, тогашен амбасадор на In my 20Република Северна Македонија во Австрија, и Норберт Риедл, year artistic министер за култура на Австрија. Моите дела најдоа свое место practice, I во постојните колекции во нашата Амбасада во Австрија, во have Министерството за култура на Австрија и во музејот Kunst Halle explored art continuously, Krems, како и во приватни колекции. Така почна мојот интернационален пат. Потоа следуваа самостојни изложби и using polar black-andгостувања во Париз, Белград, Сараево, Љубљана, Берлин, white Загреб, Нови Сад, Софија, Нирнберг, Њујорк... colours, and my works МАРИЛИ: Колку долго живеете и работите во САД и што are made of impressive, значи да се биде дел од уметничката елита на Америка, за што доказ е Вашата вклученост во монографијата „Mana unsteady strokes – Contemporary“? they include ПАВЛОВСКА:По првото самостојно претставување во polar Њујорк во 2007 година, инаку живеам на релација Скопјеopposites: Њујорк, продолжив да бидам активна на њујоршката уметничка light and сцена, при што, исто така, изложувам и на интернационално dark, full and empty, ниво. Досега имам реализирано 30 самостојни и повеќе од 100 black and групни меѓународни изложби. За моите дела се напишани white. Forms рецензии во многу списанија, објавени се написи во весници, а are тие се евидентирани и во каталозите на голем број музеи и developed, галерии ширум светот. Можам да кажам дека е забележано from моето учество на Биеналето во Венеција во 2019 година, каде painting or што бев поканета од Европскиот културен центар. Претходно, drawing to video or во 2014 година на Арт Базел Мајами бев претставена од МАNA installation Contemporary US. Во 2011 година во Њујорк од Ситибанк бев наградена како уметник на годината за годишната самостојна изложба. Исто така, во 2015 година, во Њујорк ми беше доделена и наградата за сликарство „Кароле А. Феуерман“ на меѓународната изложба „Mixing Medias“, чиј домаќин беше фондацијата „Карол А. Феуерман“. Во текот на кариерата имам добиено 17 грантови за уметност. Од 2012 година моето студио - aтeлје се наоѓа во уметничкиот центар музејот „MANA Contemporary“, престижен водечки центар за современа уметност во областа Њујорк. Би сакала да ја истакнам и изложбата во МОМА во Њујорк: Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980, која траеше шест месеци и имаше огромна посетеност. За таа изложба сѐ уште се зборува.

MARILI: In 2015, you published a monograph “REACTION / Drawing Cycles 2005 --2015“ from the Drawing Rooms Gallery. What does it represent? PAVLOVSKA: Based on my activity in New York and the recognisability of my drawing, cooperation with the Drawing Rooms Gallery, which only exhibits drawing started. After two solo presentations and three group exhibitions, in 2015 I was invited by the Gallery for my work to be included in the editions of authors of the Gallery. These editions come out once a year, one selected author a year. The Monograph has 10 years of Drawing Cycles / 2005/2015. MARILI: How do you function in the conditions of the pandemic, which found you in Macedonia? Have you managed to realise your activities internationally and at home? PAVLOVSKA: This has been a very productive period. Only in April 2020, the MANA Contemporary Museum immediately introduced online program, where besides daily activity of presentation of exhibitions, online lectures, art discussions, the Museum represented artists, i.e. their studios and work through an online programme, whereby it presented what it had in its archive. During the pandemic, A Reaction Monograph was prepared online with the team of the Museum and was also printed. Actually, sorting out the material took ﬁve months, from April to September. I also got an invitation for online virtual presentation of my art and activity, and I worked on my following project in the presentation of the Eillen Kaminsky Foundation in the United States. MARILI: To what extent are Macedonians, with their spirit, distinct in the world art? PAVLOVSKA: In a word, a lot. As a people, as a structure of thought, we distinguish ourselves with character features inherent to us, caused by the soil and energy of the soil, the structure. We are different, and just by that, we are special. We are typical, unrepeatable, with our own radicalism towards the thought of the things. MARILI: What are your plans for 2021? PAVLOVSKA: What was not implemented in 2019 and 2020, and was planned to be, will be realised in 2021. Everybody, including me, hope for a better and safer tomorrow, because everything depends on how things will evolve day by day concerning safety, given the existence of the virus, and now its mutation. We all want the pandemic to be gone and to return and continue where we stopped.

Мојата уметност, во која ги користам студените црни и бели бои, се истакнува со специфичен експресивен стил што е единствен, како на Балканот, така и на меѓународно ниво.

Во 20годишната уметничка практика континуира но ја истражувам уметноста користејќи ги студените црни и бели бои, а моите дела содржат впечатливи, елегантни потези, односно опфаќаат целосни спротивност и: светло и темно, полно и празно, црно и бело. Формите се развиваат од слика или цртеж до видео или инсталација

МАРИЛИ: Во 2015 година ја објавивте и монографијата „REACTION / Drawing Cycles 2005 - 2015“ од галеријата „Drawing Rooms“. Што претставува таа? ПАВЛОВСКА: Врз основа на уметничката активност во Њујорк и впечатливоста на мојот цртеж ја започнав и соработката со галеријата „Drawing Rooms“, каде што исклучително се изложуваат цртежи. По две самостојни претставувања и три групни изложби, во 2015 година „Drawing Rooms“ ми понуди моето дело да добие место во едициите на авторите на галеријата. Овие едиции се објавуваат еднаш годишно, по еден избран автор годишно. Монографијата содржи 10 години на циклуси цртежи / 2005/2015. МАРИЛИ: Како функционирате во услови на пандемија затоа што во овој период се наоѓате во Македонија? Дали успеавте Вашите активности да ги реализирате и интернационално и дома? ПАВЛОВСКА: Ова беше многу продуктивен период. Уште во април 2020 година музејот „MANA Contemporary“ веднаш воведе онлајн-програма. Покрај секојдневната активност за претставување на изложбите, онлајн-предавањата, уметничките разговори, музејот преку онлајн-програма ги претстави и уметниците, односно нивните ателјеа и работата, при што го презентираше тоа што го има од нив во својата архива. Во текот на пандемијата со тимот на музејот ја изработивме и онлајн-монографијата „А РЕАКЦИЈА“, која беше објавена и во печатена верзија. Имено, пет месеци, од април до септември, се работеше на средување на материјалот. Исто така, добив покана за виртуелна онлајнпрезентација за да ги претставам мојата уметност и активност, а работев и на наредниот проект во презентација на „Eillen Kaminsky Foundation“ во САД. МАРИЛИ: Колку Македонецот со својот дух претставува посебност во светската уметност? ПАВЛОВСКА: Со еден збор, многу. Ние како народ, како структура, со начинот на размислување се издвојуваме од другите со карактерните особини што се својствени само за нас, а тие се предизвикани од земјата и од енергијата на почвата, структурата. Поинакви сме и токму по тоа сме посебни. Особено карактеристични, неповторливи, со своја - наша радикалност во размислувањето за нештата. МАРИЛИ: Какви се Вашите планови за 2021 година? ПАВЛОВСКА:Тоа што не го реализирав во 2019 и во 2020 година, а беше планирано, треба да го остварам во 2021 година. Сите, па и јас, се надеваме на подобро и побезбедно утре бидејќи е јасно дека сѐ зависи од тоа како ќе се одвиваат работите ден по ден во однос на безбедноста имајќи го предвид постоењето на вирусот, па сега и неговото мутирање. Сите посакуваме пандемијата да заврши, да се вратиме во нормален тек и да продолжиме оттаму каде што застанавме. Бизнис каталог 2021 115

Култура

MOMA in New York, Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948–1980, which lasted for six months and aroused great attendance. That exhibition is still a theme of discussions. My art, in which I use polar black and white colours is distinct for its speciﬁc expressive style, unique in the Balkans as well as internationally.

Culture

Interview with

Jana Janeska Risteski, President of the Artistic Council of the Center for Contemporary Art Prilep

muralS aND SculptureS – Street art for promotIoN aND geNuINeNeSS of aN urBaN eNvIroNmeNt >> Art and the creative expression have strong eﬀect on the man’s understanding and

communication and it is that power that is used for therapeutic purposes through art therapy, the purpose of which is increased self-conﬁdence and self-awareness, improved communication and concentration, easier coping with stress, increased social skills, and improved dealing with personal emotions MARILI: Where does the idea for your focusing on murals as street art come from and what is its goal? What are the advantages of street art in creating works in the pandemic conditions? JANESKA RISTESKI: The need for continuity in consuming cultural products even in the emergency conditions has strong intensity, but the problems the pandemic brings with it and the manner of spreading the virus force us to put on hold previous known concepts for maintaining social and cultural-entertaining life. Cultural events with the presence of mass audiences are not admissible and that is why we have an obligation to adapt and open new ways and opportunities for meeting the needs of majority. This entails new ways of the cultural expression and cultural consumption, ways adaptable to the current conditions. Street art in form of murals and sculptures is a perfect way to promote an urban environment and give it a note of recognisability and uniqueness of the urban environment itself, and organising such types of events is excellent for control of the general public safety in these conditions. 116 Бизнис каталог 2021

>>Уметноста и креативниот израз имаат силен ефект врз човечкото разбирање и комуникацијата и токму преку арт терапијата таа моќ се користи за терапевтски цели, чија цел е зголемена самодоверба и самосвест, подобрена комуникација и концентрација, полесно справување со стресот, зголемени социјални вештини, како и подобрено справување со личните емоции

мУрали и скУлптУри – Улична Уметност за промоција и Уникатност на УрБаната средина МАРИЛИ: Од каде потекна идејата и која е целта на Вашиот фокус на муралите како улична уметност? Какви се нејзините предности во творењето во услови на пандемија? ЈАНЕСКА РИСТЕСКИ: Потребата од континуитет во консумирањето на културните производи дури и во вонредни услови има силен интензитет, но проблемите што ги носи самата пандемија и начинот на ширење на вирусот нѐ принудуваат досегашните познати концепти за одржување на социјалниот и на културнозабавниот живот да ги ставиме во мирување. Културните настани со присуство на масовна публика не се дозволиви и токму затоа имаме обврска да се приспособиме и да отвориме нови начини и можности за задоволување на потребите на мнозинството. Тоа повлекува нови начини на културно изразување и на културно консумирање, начини приспособливи на моментните состојби. Уличната уметност во форма на мурали и скулптури е одличен начин да се промовира една урбана средина и да се даде нота на препознатливост и уникатност на самата урбана средина, а и организирањето на ваков тип настани е одлично за контрола на општата јавна безбедност во вакви услови. Дополнително, уличната уметност во форма на улично мурално рекламирање, може да биде многу интересна и за бизнис-заедницата кај нас. Насекаде низ светот мега корпорациите почнуваат сѐ почесто да ги користат како начин на рекламирање затоа што муралите се креативна и забавна маркетинг алатка што предизвикува голем интерес и споделувања на сите социјални мрежи во интернет-просторот. Маркетинг муралот или уметничката реклама е одличен начин да ги натерате луѓето да го забележат вашиот бизнис и лично, но и преку интернет. Вашиот бизнис ќе го издвои од другите што сѐ уште ги користат комерцијалните начини на рекламирање. Кога вашиот бизнис е само еден од многуте исти, тешко е да се препознае, но уникатноста на муралот однапред го дава одговорот за што станува збор. Маркетинг муралот и негоБизнис каталог 2021 117

Култура

Интервју со Јана Јанеска Ристески, претседател на Уметничкиот совет на Центарот за современа ликовна уметност Прилеп

Culture

Additionally, street art in form of street mural advertising can be rather interesting for the business community as well. Mega corporations everywhere around the world increasingly start using them as a way of advertising, because murals are a creative and funny marketing tool, which causes great interest and sharing through all social networks in the Internet area. A marketing mural or artistic advertising is a perfect way to make people notice your business both personally and through the Internet. It will single out your business among others that still use commercial ways of advertising. When your business is only one among many same businesses, it is hard to be recognised, but uniqueness of the mural gives the answer in advance of what it is about. Marketing mural and its colourfulness and uniqueness will characterise your business as special and advanced. A single off fee for a magniﬁcent work of art that advertises your business is much better use of your funds planned for marketing than payment for an illuminated ads or billboards that turn into daily occurrence and might be not noticed at all. On the other hand, the latter entail high monthly costs for their installation and maintenance. MARILI: What does it mean to manage successfully such an institution in the area of culture in continuity, and to what extent is the family tradition an obligation?

вата разновидност и уникатност ќе го карактеризираат и вашиот бизнис како посебен и напреден. Еднократната такса за прекрасно уметничко дело што го рекламира вашиот бизнис е многу подобра употреба на вашите финансии планирани за маркетинг, од плаќање светлинска реклама или билборд што преминуваат во секојдневје и можат да не бидат воопшто забележани, а, од друга страна, повлекуваат високи месечни трошоци за нивно поставување и одржување. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира една ваква институција од областа на културата и колку семејната традиција претставува обврска? ЈАНЕСКА РИСТЕСКИ: Новите времиња на менаџирање налагаат и постои потреба од многу поактивно вклучување, особено кога сте одлучиле да бидете самоодржливи и притоа да

Being a woman manager in the area of art and culture in Macedonia is a rather inspiring job Successful women are most likely not in line with the generally accepted standards, and it is leaving the prescribed norms that puts you one step closer to success

JANESKA RISTESKI: New time of managing requires much more active involvement, especially when you have decided to be self-sustained and not to depend on government funds from the line ministry and local self-government, and you take on yourself to manage a family inherited organisation, which is concurrently a pillar of the Macedonian cultural fine art heritage. Family tradition is what still keeps me not to give up attempts. The obligation is great, but also the pleasure from the success achieved. MARILI: What is art therapy in which you have been engaged in the past period, and how can it be practised? JANESKA RISTESKI: Art therapy is a technique that can encourage improvement of wellbeing and return to the functionality of an individual through creative expression. Art and the creative expression have strong effect on the man’s understanding and communication and it is that power that is used for therapeutic purposes through art therapy, the purpose of which is increased self-confidence and self-awareness, improved communication and concentration, easier coping with stress, increased social skills, and improved dealing with personal emotions. It is just what everybody needs today, and hence is our decision to include art therapy in our working programme. MARILI: Do you think that a personal example of a successful woman manager encourages building a career of women, and women’s management, entrepreneurship, and leadership in our country? JANESKA RISTESKI: Being a woman manager in the area of art and culture in Macedonia is a rather inspiring job. Successful women are most likely not in line with the generally accepted standards, and it is leaving the prescribed norms that puts you one step closer to success. I will only send a message to the women in our country, be fearless and distinguish yourself from others, even if that means to be the only woman in a room full of men. Go step by step, be ambitious, invest yourself unselfishly into your progress and upgrading, i.e. acquire a habit of selfimprovement and do that every day. And most importantly, never apologise for what you want. We have the right to love and dream, and normally, to turn our ambitions into reality.

не зависите од државните средства на ресорното министерство и од локалната самоуправа, а се зафаќате да работите семејно наследена организација што во исто време претставува стожер на македонското културно ликовно наследство. Семејната традиција е тоа што сѐ уште ме одржува да не се откажам од обидите, обврската е голема, но, исто така, и задоволството од постигнатиот успех. МАРИЛИ: Што претставува арт терапијата во која сте ангажирана во последниот период и како може да се практикува? ЈАНЕСКА РИСТЕСКИ: Арт терапијата е техника што преку креативниот израз може да поттикне подобрување на благосостојбата и враќање на функционалноста кај поединецот. Уметноста и креативниот израз имаат силен ефект врз човечкото разбирање и комуникацијата и токму преку арт терапијата таа моќ се користи за терапевтски цели. На крајот резултатот е зголемена самодоверба и самосвест, подобрена комуникација и концентрација, полесно справување со стресот, зголемени социјални вештини, како и подобрено справување со личните емоции. Токму тоа што денес ни е потребно на сите и оттука произлезе нашата одлука да ја вклучиме арт терапијата во нашата работна програма. МАРИЛИ: Дали сметате дека личниот пример на успешна жена менаџер го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство, претприемаштво и лидерство во нашата земја? ЈАНЕСКА РИСТЕСКИ: Да се биде жена менаџер во областа на уметноста и културата во Македонија е прилично инспиративна работа. Најверојатно успешните жени не се во согласност со општоприфатените стандарди, а токму излегувањето од пропишаните норми е еден чекор поблиску до успехот. Јас само ќе им порачам на жените во нашата земја: бидете бестрашни и одвојте се од другите, дури и ако тоа значи да бидете единствена жена во соба полна со мажи. Одете чекор по чекор, бидете амбициозни, несебично вложувајте во својот напредок и надградба, односно стекнете навика на самоподобрување и правете го тоа секој ден. И, најважно од сè, никогаш да не се извинувате за тоа што го сакате. Имаме право да сакаме и да сонуваме и нормално својот сон и личните амбиции да ги претвориме во реалност. Бизнис каталог 2021 119

Култура

Да се биде жена менаџер во областа на уметноста и културата во Македонија е прилично инспиративна работа. Најверојатно успешните жени не се во согласност со општо прифатените стандарди, а токму излегувањето од пропишаните норми е еден чекор поблиску до успехот

Business and entrepreneurship

And like every artist in their soul, we dream again what was dreamt, and by a step behind us and a step ahead of us, every day, we recreate as if we were at the beginning. And again with the same energy, desire and love, but concerning what is behind us with much more experience, and what is ahead of us with more desire to discover something new

we create the magIc oN the ScreeNS to hear the “applauSe” BehIND them! oonlight Production is a private company specializing in television and film production. It was founded in February 2004 by three partners, professionals in different fields of television and film production, Maja Andreevska, Dimitar Seizov and Darko Elek. Since then, the company has successfully grown and expanded by building and strengthening its team. Over the years of joint professional engagement, pictures, details of moments that pass in a mosaic space have been arranged, sequences have spun with pieces of many created works that are dreamed and created with a lot of effort and love. “The first TV ideas and creative ventures were really big, we produced and realised a major children's TV show, ‘Zemi zdiv’ (Take a Breath), a show intended for women, ‘Mali tajni’ (Little Secrets), and we realized a number of commercials and commercial presentations. The film experience was unique in Kole Angelovski's film ‘Pusto tursko’, where together with the stars of the Macedonian film we created a film television product that will be watched by many generations... “, says Maja Andreevska, Manager and Producer of Moonlight Production. The production work is a team work and is merited to every creative individual

120 Бизнис каталог 2021

engaged in it, starting from the idea to the implementation. And, the strength of the Moonlight team comes from women. We are lucky to have the best of them, like Jana Kocevska and Aleksandra S. Ivanovska, each of them special in their style, expression, thought ... well, when the word and thought plot is quality, often unique, then everything is as it should be! It works like a guild, we still learn, and the most important thing is

what is brought to the table. One starts the movie, then another one continues, then a third one continues, and the final part is enjoyed at everybody’s pleasure. Arrange them as you wish, but that is the mosaic! No schemes, everything is in the head! Creative and mental freedom, above all! Yes, that video magic is a way of life, and the camera is a weapon! And they are stronger together on the stage called TV, internet or movie!

ја создаваме магијата на екраните за да го слУшнеме „аплаУзот“ зад нив! унлајт продукција“ е приватна компанија специјализирана за телевизиска и филмска продукција. Основана е во февруари 2004 година од тројца партнери, професионалци од различни области на телевизиската и филмската продукција, Маја Андреевска, Димитар Сеизов и Дарко Елек. Оттогаш, па сѐ до денес компанијата успешно расте и се шири градејќи се и зајакнувајќи го својот тим. Низ годините заеднички професионален ангажман се редат слики, детали на мигови што поминуваат во еден мозаичен меѓупростор, се вртат секвенции со парчиња од многу создадени дела што со многу труд и љубов се сонувани и креирани. „Првите идејни и креативни ТВ-потфати беа навистина големи, го продуциравме и го реализиравме големото ТВ-шоу за деца ‘Земи здив’, емисијата наменета за жените ‘Мали тајни’, реализиравме многу рекламни спотови и комерцијални презентации. Неповторливо беше искуството и на филм и тоа во филмот на Коле Ангеловски ‘Пусто турско’, каде што заедно со sвездите на македонскиот филм создадовме еден филмски телевизиски производ што ќе го гледаат уште многу генерации...“, вели Маја Андреевска, менаџер и продуцент во „Мунлајт продукција“.

Продукциската работа е тимска работа и заслуга на секој индивидуалец - креативец во неа, почнувајќи од идеја, па сѐ до реализација. А во тимот на „Мунлајт“ посилна страна се жените. И среќа е да се имаат најдобрите од нив, како Јана Коцевска и Александра С. Ивановска, секоја од нив посебна во стилот, изразот, мислата... па, кога зборовната и мисловната плетка е квалитетна, често и уникатна, тогаш сѐ е по мерка и за мерак!

Се работи еснафски, сѐ уште се учи и најважно е што сѐ се вади на маса. Еден го почнува филмот, друг, па трет го продолжува, а финалниот дел со задоволство го вкусуваат сите. Разместете ги како сакате, но мозаикот е тој! Нема шеми, сѐ е во главата! Креативна и умствена слобода, пред сѐ! Да, таа видеомагија е начин на живот, а камерата е оружје! И посилни се заедно на сцената наречена телевизија, интернет или филм! Бизнис каталог 2021 121

Бизнис и претприемаштво

Како и секој уметник во душата, отсонуваното повторно го сонуваме и со чекор зад нас и со чекор пред нас, секој ден, одново твориме како да сме на почеток. И повторно со иста енергија, желба и љубов, но со она зад нас со многу повеќе искуство, а со она пред нас со повеќе желба за откривање на новото

Business and entrepreneurship To pave a vision for the project, to set and impose creative solutions, to be convincing and confident in your product, to guarantee everything in advance without fear and risk in the work which you believe in is the path that has brought success and satisfied customers to them. “Everything I’ve learnt in life, every book I’ve read, every documentary and movie I’ve watched were inspirational topics to me. I am constantly communicating and researching. I love authentic and original stories, and I’ve tried to write a few, spontaneously, in one breath. And, until then, I did not know that my humor lies where the thought flows continuously and the scenes are written. I believe in myself and in our 'Moonlight' dream, I dream big dreams. This profession brings talent, above all, but love is what is projected in the works,” explains Andreevska. With the beginning of the pandemic in March last year, many of the activities stopped, many public appearances, manifestations, etc. were canceled. The production faced a new storm that required either reorientation of the business, or the search for new creative ideas that would respond to the new functioning of the market. And then came the award for creative solution by the quick setting up of an online platform at the home electronic library, entitled Slushni Kniga (Listen to a Book), which was realized and posted on the Website http://www.slushnikniga.mk The Slushni Kniga e-library is a new free digital audio/video home treasury of literary works. The project was recognised as successful by the Fund for Innovation and Technological Development within the “Kreaton” call, with the financial support of which it became a reality in a short time. The idea was to contribute to improving quality of life, enriching the contents in everyday life, especially for children as well as adults, given 122 Бизнис каталог 2021

that literature is one of the strongest weapons in the ﬁght against isolation and loneliness, expanding horizons and knowledge, stimulating spirit and creativity. However, Slushni Kniga will be of particular importance for the blind and visually impaired, taking into account the limited resources and sources that are speciﬁcally adapted for their continuing education and cultural development. In that period, together with Bagi Communications, Moonlight started the realisation of a TV culinary show, “Cooking with Maya”, it continued with the realisation of a TV series, “Astrorооm,” which included, in the period of the crisis, an exceptionally creative project of Branka Kostic Markovic with the shooting of several “Mini Astro

Concerts” supported by the EU Delegation in the Republic of North Macedonia. Together with Ranko Petrovikj, an emergency pandemic-time “Golden Ladybug of Popularity” was simmering, and this year there is a documentary and several promotional videos for the project “Tackling air pollution in the city of Skopje”, supported by UNDP in our country. I will single out the documentary entitled “Heroes of our everyday life at a time of pandemic – Who are the people with big hearts?”, a project supported by the EU Delegation and produced by Moonlight. Records of human greatness, kindness, sacriﬁce and commitment to help when everyone is trying to escape at the pick of the pandemic have struck a chord with everyone and I believe no one has remained indifferent to the anti-COVID messages the heroes shared with each of us. Positive comments, nice thoughts and outbursts of gratitude followed. Well, exactly those, the recipients are our biggest “applause”! We create the magic on the screens to hear the “applause” for it! Just as no visual work can be created without a soul and without love, without knowledge and wisdom, today, this new normal time in the world, instead of with strength and power, slowly teaches us how to transform ourselves into people that need to bring the postulates in the art of living – love and kindness and humanity! Let's become more humane! Let us help, it ennobles our soul! Let’s respect each other, learn, encourage, and create!

Бизнис и претприемаштво

Да трасираш визија за проектот, да ги поставиш и наметнеш креативните решенија, да бидеш убедлив и сигурен во својот производ, да гарантираш сѐ однапред без страв и ризик во делото во кое веруваш е патот што им донесе успеси и задоволни клиенти. „Сѐ што научив во животот, секоја книга што ја прочитав, секој документарец и филм што ги изгледав ми беа теми за инспирација. Постојано комуницирам и истражувам. Сакам автентични и оригинални стории, а неколку од нив се обидов и да ги напишам, онака спонтано, во еден здив. А сѐ дотогаш и не знаев дека хуморот ми лежи каде што непрекинато тече мислата и се испишуваат сцените. Верувам во себе и во нашиот ‘Мунлајт’ сон, сонувам големи соништа. Оваа професија го носи талентот, пред сѐ, но љубовта е таа што се проектира во делата“, појаснува Андреевска. Со почетокот на пандемијата во март минатата година престанаа голем дел од активностите, беа откажани многу јавни настапи, манифестации и сл. Продукцијата се соочи со едно ново невреме што бараше пренасочување на бизнисот или барање нови креативни идеи што ќе му одговорат на новото функционирање на пазарот. И тогаш дојде наградата за креативно решение со брзо поставување на онлајнплатформа на домашната електронска библиотека, насловена „Слушни книга“, која е реализирана и поставена на вебпорталот www.slushnikniga.mk Е-библиотека - „Слушни книга“ е нова бесплатна дигитализирана аудио/видео домашна ризница на литературни книжевни дела. Проектот беше препознаен како успешен од Фондот за иновации и

технолошки развој во рамките на повикот „Креатон“, со чија финансиска поддршка стана реалност за кратко време. Идејата беше да се даде придонес во подобрувањето на квалитетот на животот, во збогатувањето на содржините во секојдневјето, пред сѐ, за децата, но и за возрасните, поаѓајќи од тоа дека литературата е едно од најсилните оружја во борбата против изолацијата и осаменоста, проширувајќи ги видиците и знаењата, стимулирајќи ги духот и креативноста. Но „Слушни книга“ ќе биде од особено значење и за слепите и за лицата со намален вид, имајќи ги предвид ограничените ресурси и извори што се специјално адаптирани за нивна континуирана едукација и културен развој. Во тој период „Мунлајт“, заедно со „Баги Комуникации“, стартуваше со реализација

на телевизиското кулинарско шоу „Готвиме со Маја“, продолжува со реализацијата на ТВ-серијалот „Астрорум“, кој во периодот на криза го вклучи исклучително креативниот проект на Бранка Костиќ Марковиќ со снимање на неколку „Мини Астро концерти“ поддржани од Делегацијата на ЕУ во Република Северна Македонија. Заедно со Ранко Петровиќ се подготвуваше и вонредната пандемиска „Златна буба мара на популарноста“, а годинава се работат еден документарец и неколку промотивни видеа за проектот „Справување со загадувањето на воздухот во град Скопје“, поддржано од УНДП во нашата земја. Ќе го издвојам документарецот „Хероите од нашето секојдневје во време на пандемија - Кои се луѓето со големо срце?“, проект поддржан од Делегацијата на ЕУ, а во продукција на „Мунлајт“ . Записите за човечката големина, добрина, пожртвуваност и посветеност да се помогне таму каде што секој се обидува да побегне во екот на пандемијата го запреа сечие срце и верувам дека ниеден не остана рамнодушен на антиковид пораките на хероите што ги споделија со секој од нас. Се редеа позитивни коментари, убави мисли и изливи на благодарност. Па, токму тие, реципиентите, се наш најголем „аплауз“! Ја создаваме магијата на екраните за да го слушнеме „аплаузот“ зад нив! Како што ниедно визуелно дело не може да се создаде без душа и без љубов, без знаење и мудрост, така денес ова ново нормално време во светот наместо со сила и моќ полека нѐ учи како да се преобразиме во луѓе што треба да ги донесат постулатите во уметноста на живеењето - љубов и добрина, хуманост и човечност! Да станеме похумани! Да помагаме, тоа ни ја облагородува душата! Да се почитуваме, да учиме, да поттикнуваме, да создаваме! Бизнис каталог 2021 123

Business and entrepreneurship

Bagi Communications is the oldest agency for organisation of events that has operated in continuity for 31 years. Its comprehensive portfolio includes organisation of the celebrations of the 60th Anniversary of the National Bank of Macedonia, 100 years of Vodovod, several New Year’s Eves at the Skopje Square, the No Borders Festival, Vlatko Stefanovski’s 40-year jubilee…

BagI commuNIcatIoNS – a NIce Story that haS BeeN tolD for 31 yearS

agi Communications is a nice and long story. It is probably the oldest agency for organisation of events that has operated in continuity for 31 years. That is quite a long time to remember all the projects you have completed. Certainly, we remember ﬁne moments, we have learnt from problems and challenges, and we can proudly say that we were the pioneers in many things. Our job is behind the curtains and most frequently, we do not expose ourselves. Still, there is probably no person that has not been, at least once, a guest or a visitor of an event we have organised. It is impossible to enlist all the projects, and yet, we will remember organisation of the celebrations of the 60th Anniversary of the National Bank of Macedonia, 100 Years of Vodovod, and several New Year’s Eves at the Skopje Square (it was us who started the tradition of ceremonious lighting the Christmas tree). There are also the No Borders Festival and Vlatko Stefanovski's 40th jubilee. If we go back further, older generations must remember the cult Bagi Shop, one of the symbols of the urban culture of this country.

124 Бизнис каталог 2021

„Баги комУникации“ – УБава приказна што се раскаЖУва веќе 31 година

аги Комуникации“ е една многу убава и долга приказна. Веројатно е најстара агенција за организација настани што во континуитет постои веќе 31 година. Тоа е доволно долг период за да не можете веќе да се сетите на сите проекти што сте ги сработиле. Секако ги паметиме убавите моменти, учевме од проблемите и од предизвиците и со гордост може да кажеме дека сме биле пионери во многу работи. Нашата работа е зад завесата и најчесто не се експонираме. Сепак, веројатно не постои човек што барем еднаш не бил гостин или посетител на некој настан што сме го организирале. Невозможно е да се набројуваат проектите, но, сепак, ќе ја паметиме организацијата на прославата на 60 години Народна банка на Македонија, потоа прославата на 100 години „Водовод“, неколкуте нови години на скопскиот плоштад (токму ние ја почнавме традицијата на свечено светнување на елката). Фестивалот „No Borders“ или 40-годишниот јубилеј на Влатко Стефановски. Ако се враќаме уште назад, повозрасните секако го паметат култниот Баги Шоп, кој беше еден од симболите на урбаната култура на оваа држава.

Бизнис каталог 2021 125

Бизнис и претприемаштво

„Баги Комуникации“ е најстара агенција за организација настани што во континуитет постои веќе 31 година. Во обемното портфолио се издвојуваат организацијата на прославата на 60 години Народна банка на Македонија, прославата на 100 години „Водовод“, неколкуте нови години на скопскиот плоштад, фестивалот „No Borders“, 40-годишниот јубилеј на Влатко Стефановски...

Successful management in the private sector of Macedonia resembles juggling between positive business practices, the good reputation, creativity and stamina, on the one hand, opposite the bad business climate, unfair competition, and non-functioning of the system on the other side. Success if when you have continuity, you are an esteemed and preferred partner and associate, meet your

With her successful and continuous managing, Maja Babic, the Executive and Operative Manager of Bagi Communications is inspiration for those women who strive to start building their own career. She remembers several girls that started as hostesses at Bagi Communications many years ago, and now have developed careers and are successful managers in marketing agencies or in the business sector. Babic unselfishly makes attempts to share good vibrations and motivate as much as possible. “If I start from myself, I have always been happy with others’ success, then I try to learn something, apply a part of the strategy, become a better version of myself. I believe in energy exchange, networking and helping. I do not practice play safe, risk is what 126 Бизнис каталог 2021

liabilities to the state, and most important, when you try to be an example and set standards that will be complied with, or if you want, copied later. In its existence, Bagi Communications has born witness to many changes, it has survived several conﬂicts, crises and transitions, but still, in an odd way, it has found the true path for survival. The secret might be in its dedication and trust in what you do. And certainly, in wise decisions of the management.

increases adrenaline levels. I allow myself to make mistakes which I believe are inevitable and necessary on the way to solutions. I am certain that everybody, following their mission, can contribute to building a better, more humane and valuable society. We are all a tiny part of the mosaic of life. Any of those parts put at the wrong place will deform and disorder the perfect composition. Same is in life, you should know where your place is, what your role is and what your capacity is. When you define these things, you will cope more easily with all the challenges. I do not say that it is easy, but still it is a great challenge, and we, the women are famous for not accepting impossible things, Maja Babic says.

Успешното менаџирање во приватниот сектор во Македонија личи на жонглирање помеѓу позитивните деловни практики, добриот глас, креативноста и издржливоста, од една страна, наспроти лошата бизнисклима, нелојалната конкуренција и нефункционирањето на системот, од друга страна. Успех е да имате континуитет, да бидете ценет и посакуван партнер и соработник, да ги исполнувате обврските кон

државата и, најважно, да се обидете да бидете пример и да поставите стандарди што подоцна ќе ги следат, па ако сакате и да ги копираат другите. Во своето постоење „Баги Комуникации“ била сведок на многу промени, преживеала неколку војни, кризи и транзиции, но, сепак, на некој чуден начин го наоѓала вистинскиот начин за опстанок. Можеби тајната е во посветеноста и во вербата во тоа што го работите. И, секако, во мудрите одлуки на менаџментот.

Со своето успешно работење и континуирано менаџирање, Маја Бабиќ, извршен и оперативен менаџер во „Баги Комуникации“, е инспирација за оние жени што се стремат да започнат да градат сопствена кариера. Се потсетува на неколку девојки што пред повеќе години почнале како хостеси во „Баги Комуникации“, а сега веќе имаат изградени кариери и се успешни менаџерки во маркетинг агенции или во бизнис-секторот. Бабиќ несебично се труди да споделува добри вибрации и да мотивира колку што може повеќе. „Ако тргнувам од себе, секогаш ме радувал успехот на другиот, тогаш се обидувам да научам нешто, да применам дел од стратегијата, да станам подобра верзија од себе. Верувам во размена на енергии, во вмрежување и помагање. Не практикувам играње на сигурно, ризикот е тоа што го

зголемува нивото на адреналин. Си дозволувам да направам грешки за кои верувам дека се неминовни и потребни на патот до решенијата. Убедена сум дека секој човек, следејќи ја својата мисија, може да придонесе во градење на подобро, похумано и повредно општество. Сите ние сме само по едно мало делче во мозаикот на животот. Кое било од тие делчиња ставено на погрешно место ќе ја нагрди и растури совршената композиција. Така и во животот, треба да знаете каде ви е местото, која е вашата улога и каков е вашиот капацитет. Кога ќе ги дефинирате овие работи, полесно ќе се справите со сите предизвици. Не велам дека е лесно, но секако е голем предизвик, а ние жените сме познати по тоа дека за нас не постојат невозможни нешта“, вели Маја Бабиќ. Бизнис каталог 2021 127

Business and entrepreneurship

Interview with Merita Ramadani DOGAN Air Conditioning Solutions

Alimi, Business and Development Director at

a SucceSSful womaN IS the oNe who IS aBle to Be autheNtIc

Алими, директор за бизнис и развој во

Успешна Жена е таа што има спосоБност да Биде автентична MARILI: You are the Director for Business and Development in the DOGAN Air Conditioning Solutions international company. What does it mean to work with a brand that has been present in the market of different cooling devices and air-conditioning for more than 60 years? RAMADANI-ALIMI: DOGAN is a serious company that deals with complete cooling equipment. Entering the sphere of this men’s business was a serious challenge for me, but the privilege I got by working in the men’s world gave me huge prestige so that I manage to fight discrimination of women at work. Dedication, ambition and my longyear managerial experience is a powerful weapon that moves me towards success and achievement of the goals set. Everybody is led by the thought that the woman cannot be successful in the business sector, especially in the men’s businesses, but our team has demonstrated the opposite. MARILI: DOGAN is probably one of rare companies in our country that has continued to successfully operate in times of the pandemic and increase its range of products. Tell us something more about novelties that have been introduced! RAMADANI-ALIMI: The pandemic has penetrated not only the public health system but the global economic wellbeing and some of the most fundamental practices of the modern society. It has generated great annoyance and caused huge and increasing human toll. This requires literally any organisation to restore its processes in order to cope with the world in which many people simply do not feel safe to be together in a same room. Fortunately, there are tools and perspectives that leaders can use to help their organisations survive in times of hardship. By developing trust, fear management and encouraging the feeling of duty and orientation to the community, every leader – whether in the business, the government or the non-profit sector, can move better along the difficult road of management of challenges. Despite everything happening, our company works on serious projects in the part of designing and execution of air conditioning and ventilation, and at the same time, we are expanding the retail of air conditioners and heat pumps. We can brag a newly opened sale room in Dzon Kenedi Street, which offers a wide range of products and systemic solutions where we try to offer the highest technical expertise.

espite the pandemic, DOGAN Air Conditioning Solutions works on serious projects in the part of designing and execution of air conditioning and ventilation, and at the same time, we are expanding retail of air conditioners and heat pumps. We can brag a new sale room in Skopje, and we are also expanding beyond our borders. The company already has a branch oﬃce in Kosovo.

OGAN Air Conditioning Solutions и покрај пандемијата работи на сериозни проекти во делот за проектирање и изведба на климатизација и вентилација, а наедно ја шириме и малопродажбата на клима-уреди и топлински пумпи. Можеме да се пофалиме со нов продажен салон во Скопје, но се шириме и надвор од границите и компанијата веќе има претставништво и во Косово МАРИЛИ: Вие сте директор за бизнис и развој во интернационалната компанија DOGAN Air Conditioning Solutions. Што значи да се работи со бренд што повеќе од 60 години е присутен на пазарот на разладни уреди и климатизација? РАМАДАНИ-АЛИМИ: „DOGAN“ е сериозна компанија што се занимава со комплетна разладна опрема. Влегувањето во сферата на овој машки бизнис ми беше сериозен предизвик, но привилегијата што ја добив да работам во машкиот свет ми даде огромен поттик да успеам да се борам против дискриминацијата на жените во работата. Посветеноста, амбицијата и моето долгогодишно менаџерско искуство се моќно оружје што ме движат кон успехот и освојувањето на поставените цели. Сите се водат од мислата дека жената не може да биде успешна во бизнис-секторот, особено во машките бизниси, но нашиот тим го покажа спротивното. МАРИЛИ: Веројатно „DOGAN“ е една од ретките компании во нашата земја што и во услови на пандемија продолжи успешно да работи и да го зголемува својот асортиман. Кажете ни нешто повеќе за новините што се воведени.

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Мерита Рамадани DOGAN Air Conditioning Solutions

Business and entrepreneurship

Ние во Групацијата на жени претприемачи, која ја предводам во СКСЗМ, како рамноправни претприемачи со другите членови на УО креираме ставови и предлог-политики за подобро бизнис-опкружување во земјава, но, исто така, преку нашиот пример сакаме да пратиме порака до целото општество дека жените треба да го заземат својот дел во општеството и во економијата

As the Group of Women Entrepreneurs which I lead in the Economic Chamber of North-West Macedonia, as equal entrepreneurs with other members of the Managing Board, we create attitudes and proposal policies for better business surroundings in the country, and also through our example, we want to send a message to the whole society that women should take their position in the society and economy

We do not stop here, we continue to expand beyond our borders, and DOGAN Air Conditioning Solutions already has a branch ofﬁce in Kosovo. Our team constantly increases, which enables us to achieve our visions. MARILI: What should a woman manager have to be able to endure and manage a company successfully for years in continuity? RAMADANI-ALIMI: In my opinion, a successful woman is the one who is able to be authentic. You know, there are women who have great contribution in this world, those women do not fear to radiate their own knowledge just the contrary, those women allow themselves to let their light touch other people, and since they are disburdened of their own fear, their presence relieves others automatically towards developing. From my experience, I know that one of the most important things that motivate me is consistence. Or, that success does not come if we do things occasionally, but success comes from endurance. MARILI: You are the member of the Managing Board of the Economic Chamber of the North-West Macedonia and lead the Group of Women’s Entrepreneurship within this Chamber. Do you think that one’s personal 130 Бизнис каталог 2021

РАМАДАНИ-АЛИМИ: Пандемијата не навлезе само во јавното здравје туку и во глобалната економска благосостојба и во некои од најосновните практики на современото општество. Генерираше голема вознемиреност и предизвика огромен и растечки човечки данок. И тоа бара буквално секоја организација да ги обнови своите процеси за да се справи со светот во кој многу луѓе едноставно не се чувствуваат безбедно да бидат во иста просторија заедно. За среќа, постојат алатки и перспективи што лидерите можат да ги користат за да им помогнат на нивните организации да ги преживеат тешките времиња. Со градењето доверба, управувањето со стравот и со охрабрувањето на чувството на должност и ориентација кон заедницата, секој лидер - без оглед дали е во бизнис, влада или непрофитен сектор, може подобро да се движи по тешкиот пат на управување со предизвиците. И покрај сето ова што се случува, нашата компанија работи на сериозни проекти во делот на проектирањето и изведбата на климатизацијата и вентилацијата, а наедно ја шириме и малопродажбата на клима-уреди и топлински пумпи. Може да се пофалиме со новиот отворен продажен салон на „Џон Кенеди“ во Скопје, каде што се нуди широка палета на производи и системски решенија, а се трудиме да понудиме врвна техничка експертиза. Не застануваме тука, продолжуваме да се шириме и надвор од границите, DOGAN Air Conditioning Solutions веќе има претставништво и во Косово. Нашиот тим постојано се зголемува и тоа ни овозможува непречено да ги остваруваме нашите поставени визии. МАРИЛИ: Што треба да поседува една жена менаџер за да опстојува и успешно да менаџира долги години во континуитет? РАМАДАНИ-АЛИМИ: Според моето мислење, успешна жена е онаа што има способност да биде автентична. Знаете, има жени што дале голем придонес во овој свет, тие жени не се плашат да зрачат со своето знаење, напротив, тие жени си дозволуваат нивната сопствена светлина да ги допира и другите луѓе и, бидејќи се ослободени од сопствениот страв, нивното присуство автоматски ги ослободува и другите да се

развиваат. Од досегашното искуство сум забележала дека една од најважните работи што ме мотивираат е конзистентноста. Односно, дека успехот не доаѓа доколку работите ги правиме повремено, туку дека успехот потекнува од истрајноста. МАРИЛИ: Вие сте член на УО на Стопанската комора на Северозападна Македонија и ја предводите Групацијата на женското претприемаштво во рамките на Комората. Дали сметате дека личниот пример на успешна жена менаџер го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското лидерство во нашата земја? РАМАДАНИ-АЛИМИ: Стопанската комора на Северозападна Македонија преку афирмативна политика успеа во својата структура да има успешни примери на жени претприемачи. Групацијата на жени претприемачи што ја предводам и како една од нејзините основачи уште од почетокот е светлата точка на функционирањето на СКСЗМ. Не е лесна работа да се добие место во управувачкото тело, но да се функционира од таа позиција со конзистентност е уште потешка работа. Како рамноправни претприемачи со другите членови на УО креираме ставови и предлог-политики за подобро бизнис-опкружување во земјава, но, исто така, преку нашиот пример сакаме да праќаме порака до целото општество дека жените треба да си го заземат својот дел во општеството и во економијата. Сѐ уште учеството на жените менаџери во фирмите е под просек од 10 проценти, а колку многу имаме да дадеме ние како жени! Убедени сме дека со нашиот пример ги поттикнуваме младите девојки и жени да сонуваат поголеми соништа. И тоа се чувствува преку постојаните контакти што ги имаме со младите, преку интересот да учествуваме на различни обуки и мотивирачки семинари и да го пренесеме нашето искуство.

Бизнис и претприемаштво

example encourages development of a career of women and the female management in our country? RAMADANI-ALIMI: The Economic Chamber of North-West Macedonia has managed to have successful women entrepreneurs in its structure, through afﬁrmative policy. The Group of Women Entrepreneurs that I lead, in the foundation of which I also took part from the beginning, is a bright light in the functioning of the Economic Chamber of North-West Macedonia. To get a position in a managing body is not easy, but to act from that position with consistency is even harder job. As equal entrepreneurs with other members of the Managing Board, we create attitudes and proposal policies for better business surroundings in the country, and also through our example, we want to send a message to the whole society that women should take their position in the society and economy. The participation of women managers in companies is still under 10% on average, and there is a lot we can give as women! We are certain that with our example, we encourage young girls and women to dream greater dreams. And one can feel this through constant contact we have with the young, through our interest in taking part in different trainings and motivating seminars and conveying our experience.

Business and entrepreneurship

BraND IS Not oNly Interview with a Name But Mirjana Paunova M.A.,

what the coNSumer feelS aBout a proDuct >>High

General Manager of Minako

social responsibility is a must for Minako. For the needs of the Macedonian health system, educational institutions and others, we have provided assistance within our possibilities and donated medical protective suits, protective masks, and disinfectants

MARILI: Mrs. Paunova, when was Minako established and what does it deal with? What famous brands does it work with and what are the specifics of the work with them? PAUNOVA: Minako is a company that sells products and provides services in the market in Macedonia, and consumers have known it since 2003. The company recognises and satisfies the needs of modern consumers, offering them top and innovative products for hygiene at one place. We are the official representative of the world’s renowned brand Kimberly Clark Professional, the German brand for professional chemistry Kiehl, Italian brands Eurocarta, Filmop, Brenta, Mar Plast, Medial, and products of the English company Pelsis. A specific of the work with branded products is when the customer says, “this is the best,…” and the consumer says “this is me….” A brand is not only a name or a logo, a brand is what the consumer thinks and feels about the product of a company. A brand is equalised with reputation. With the development of technology, everybody can copy a product, a distribution network and prices, but reputation cannot be copied yet. Consumers should connect with the product and service first, and then believe in reputation. MARILI: How has the Covid-19 crisis affected your operation? Did you meet the demand for your products prepared, and what direction did you take during that period? PAUNOVA: With the start of the health crisis in the country, Minako reorganised its work in line with the recommendations of the Government, it assumed the obligation to provide personal 132 Бизнис каталог 2021

Бизнис и претприемаштво

Интервју со м-р Мирјана Паунова, генерален менаџер на „Минако“

Брендот не е само име тУкУ она што потрошУвачот

го чУвствУва за производот >>Високата општествена одговорност е императив за „Минако“. За потребите на македонското јавно здравство, за образовните институции и други обезбедивме помош во рамките на своите можности и дониравме медицински заштитни скафандери, заштитни маски, средства за дезинфекција

МАРИЛИ: Госпоѓо Паунова, кажете ни од кога постои и со што се занимава компанијата „Минако“, со кои познати светски брендови работи и која е спецификата на работењето со нив? ПАУНОВА: „Минако“ е компанија што продава и врши услуга на пазарот во Македонија, а на потрошувачите им е позната од 2003 година. „Минако“ успешно ги препознава и ги задоволува потребите на современите потрошувачи, нудејќи им врвни и иновативни производи за хигиена на едно место. Ние сме официјални застапници на светски познатиот бренд Kimberly Бизнис каталог 2021 133

Business and entrepreneurship

Clark Professional, германскиот бренд за професионална хемија Kiehl, италијанските брендови Eurocarta, Filmop, Brenta, Mar Plast, Medial и производите на англиската компанија Pelsis. Спецификата на работењето со бренд производи е кога купувачот ќе каже „ова е најдобро...“, а потрошувачот вели „ова сум јас...“. Брендот не е само име или лого, брендот е тоа што потрошувачот го мисли и го чувствува за производот на компанијата. Брендот се изедначува со репутацијата. Со развојот на техниката и на технологијата секој може да копира производ, дистрибутивна мрежа и цени, но репутацијата сѐ уште не може да се копира. Потрошувачите мора прво да се поврзат со производот и со услугата, а потоа да веруваат во репутацијата.

For continuing successful management of a company, the manager should be an example that will set the pace of the work through their behaviour; a person who wants to succeed should be able to select and motivate employees who know how to follow them. To ensure growth and development, we should consider employees the number one clients

protection equipment and healthy and safe conditions for work. Sales took place through new ways of communication: email, website, smartphones, and sharing through social networks. With these new surroundings, as a company, “we think about consumers.” From the present perspective, I can say that we dealt perfectly with the whole challenge for continuity of operation amidst pandemic that showed that nothing should be above the public interest and protection of life of every individual. European companies we also cooperated with in the time when they endured the most difﬁcult moments in coping with the current difﬁcult crisis, enabled us through emergency supplies, to provide medical protective equipment and necessary equipment and disinfectants. We oriented to safety of the man’s potential, which is most important for every society. In the past years of the business operation of Minako, high social responsibility is its must. For the needs of the Macedonian health 134 Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Како кризата со коронавирусот Ковид -19 влијаеше врз Вашето работење, дали подготвени ги дочекавте побарувањата за Вашите производи и каде се насочивте во овој период? ПАУНОВА: Со започнувањето на здравствената криза во државата, компанијата „Минако“ ја реорганизираше својата работа во согласност со препораките на Владата, ја презеде обврската за обезбедување средства за лична заштита, здрави и безбедни услови за работа. Продажбата се одвиваше преку новите начини на комуникација: е-пошта, веб-страница, паметни телефони и споделување преку социјалните мрежи. Со ова ново опкружување ние како компанија „размислувавме за потрошувачите“. Од сегашна перспектива може да оценам дека одлично се справивме со целиот предизвик за континуитет на работењето во услови на пандемија, која покажа дека ништо не смее да биде над јавниот интерес и заштитата на животот на секој поединец. Европските компании со кои соработуваме и во периодот кога ги преживуваа најтешките моменти во справувањето со тековната тешка криза, ни овозможија преку интервентни набавки да обезбедиме медицинска заштитна опрема и неопходна опрема и средства за дезинфекција. Се насочивме кон безбедноста на човечкиот потенцијал што е најзначаен за секое општество. Во изминатите години на деловно работење на „Минако“ императив му е високата општествена одговорност. За потребите на македонското јавно здравство, образовните институции и други обезбедивме помош во рамките на своите можности. Дониравме медицински заштитни скафандери, заштитни маски, средства за дезинфекција и друго. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира една компанија, кои принципи, знаења и вештини треба да се почитуваат и да се применуваат за да се обезбедат раст и развој на бизнисот? ПАУНОВА: За континуирано успешно менаџирање на една компанија менаџерот треба да биде пример што ќе го поставува темпото на работење преку своето однесување, личност што сака да успее треба да знае да ги избере и да ги мотивира вработените што знаат да го следат. За да се обезбедат раст и развој вработените треба да ги сметаме за клиенти број еден. Потрошувачите да ги задоволат со постојаност и точност, јасно да комуницираат и брзо да одговараат на барањата и на проблемите. Секогаш чесно да ги презентираат карактеристиките на производите со доверба и емотивна поврзаност затоа што кога се купува, однесувањето никогаш не е едноставно.

MARILI: What does it mean to manage continually a company, whаt principles, knowledge and skills should be complied with and applied to ensure growth and development of the business? PAUNOVA: For continuing successful management of a company, the manager should be an example that will set the pace of the work through their behaviour; a person who wants to succeed should be able to select and motivate employees who know how to follow them. To ensure growth and development, we should consider employees the number one clients. We should satisfy consumers with consistence and accuracy, and communicate clearly and respond fast to requests and problems. We should always present fairly the characteristics of products with confidence and emotional connection because when you buy, behaviour is never simple. MARILI: Application of special marketing strategies can increase interest in products. What skills have you applied in the period of constant development? PAUNOVA: In the past years, our goal was not to find buyers for products but to find products for buyers. With strategic positioning of products, our marketing managers manage to position them in the thoughts of consumers and direct communication towards victory with arduous and fair game. Our strategy is to create longterm values of brands and the company. Therefore, today, with its image, Minako has strong influence on consumers.

МАРИЛИ: Примената на специфични маркетинг стратегии може да го зголеми интересот за производите. Кои вештини ги применувавте во периодот на постојан развој? ПАУНОВА: Во изминатите години цел не ни беше да најдеме купувачи за производите, туку да најдеме производи за купувачите. Нашите маркетинг менаџери со стратегиско позиционирање на производите успеваат да ги позиционираат во мислите на потрошувачите и комуникацијата ја насочуваат кон победи со напорна и фер игра. Стратегијата е да креираме долгорочни вредности на брендовите и на компанијата. Затоа денес компанијата „Минако“ со својот имиџ има силно влијание врз потрошувачите. МАРИЛИ: Како успешна жена менаџер, дали сметате дека личниот пример може да го поттикне градењето на кариерата на женското менаџерство, претприемаштво и лидерство во општеството? ПАУНОВА: Мојот успех како успешна жена менаџер е мое лично искуство. За мене успехот е поседување контрола над сопствената судбина. Кога работите нешто што ве исполнува и чувствувате вистинска страст за нешто, инстинктивно наоѓате начин да ја негувате таа страст. Поради тоа, вредните луѓе ја добиваат својата животна награда. Денешното деловно опкружување бара жени со желба и можност успешно да ги реализираат своите идеи на сите полиња во општеството, а некогаш потребен им е само мал совет од луѓе што веќе успеале.

MARILI: As a successful woman manager, do you believe that a personal example can encourage development of a career of women’s managing, entrepreneurship and leadership in society? PAUNOVA: My success as a successful woman manager is my personal experience. For me, success is having control of one’s own destiny. When you do something that fulﬁls you, and feel true passion about something, you instinctively ﬁnd way to cherish that passion. That’s why diligent people get their life award. The business surroundings today seek women with a desire and possibility to successfully make their ideas come true in all the areas of society, and sometimes they need just a bit of advice from people who have already succeeded.

За континуирано успешно менаџирање на една компанија менаџерот треба да биде пример што ќе го поставува темпото на работење преку своето однесување, личноста што сака да успее треба да знае да ги избере и да ги мотивира вработените што знаат да го следат. За да се обезбедат раст и развој вработените треба да ги сметаме за клиенти број еден Бизнис каталог 2021 135

Бизнис и претприемаштво

system, educational institutions and others, we have provided assistance within our possibilities. We donated medical protective suits, protective masks, disinfectants, etc.

Business and entrepreneurship

Interview with Daniela Dabeska, the Owner and General Manager of the Dabeski Centre for the Elderly

there IS aN urgeNt NeeD for 24-hour care for the elDerly >> The Dabeski Residence

Private Social Protection Institution has expanded its capacity this year to accommodate users in need of social and health care and nursing by opening a new institution Dabeski-LUX Residence, located in Kisela Voda MARILI: You are the owner and the General Manager of the Dabeski Centre for the Elderly, which has successfully operated for 10 years. You also opened a new facility at the beginning of this year. Tell us more about it, what are its advantages, and the novelties it provides to those who are accommodated there? DABESKA: The Dabeski Residence Private Social Protection Institution has expanded its capacity this year to accommodate users in need of social and health care and nursing, by opening a new institution. Dabeski-LUX Residence is located in Kisela Voda, in 2 Todor Panica Street. The concept and methodology of operation in the new institution are identical to the institution in Sopishte. The decision to open a new home is due to the constant need and requests for accommodation of users who need social and medical assistance 24 hours a day. The holistic approach to the users of our services is certainly a priority in work in their new home as well. The difference between the two institutions is the location, one centre is located in a natural environment, slightly away from the city, while the other is located in an urban environment. In this way we are able to respond to all needs, i.e. users now have the opportunity to decide which location best suits their needs and where they want to use our services. 136 Бизнис каталог 2021

Regarding the interior, Dabeski-LUX Residence has single rooms, double rooms en suite bathroom, and apartments that are intended primarily for married couples. Regarding novelties in the operation of Dabeski-LUX Residence, it is putting into operation a day care centre for users, which means care for users on a daily basis within a certain period of hours at the request of the user, which actually means combined living at home and in an institution. The other novelty concerns physiotherapy, actually, in addition to kinesiotherapy, the program is complemented with electrotherapy and acupuncture. I believe that this

combination of an already established model of operation that has worked for many years and the innovations that are included in the new institution will provide our users with a comfortable stay and will justify their trust and decision to use the services of our home. MARILI: How do you deal with the pandemic, given that you work with the elderly, how difﬁcult has it been for them and for your staff? DABESKA: Unfortunately, the whole planet has faced an invisible enemy, which has had catastrophic consequences. At the very beginning Dabeski Residence

>> Оваа година ПУСЗ

Резиденција Дабески го прошири капацитетот за сместување корисници што имаат потреба од социјална и здравствена грижа и нега со отворање нова установа Резиденција Дабески-ЛУКС, која се наоѓа во Кисела Вода

насУшна потреБа е 24-часовна гриЖа за старите лица МАРИЛИ: Вие сте сопственик и генерален менаџер на Домот за стари лица „Дабески“ кој успешно работи веќе 10 години, а на почетокот на оваа година отворивте и нов објект. Кажете ни нешто повеќе за тоа, кои се неговите предности, но и за новитетите што им ги обезбедува на оние што престојуваат во домот? ДАБЕСКА: Оваа година ПУСЗ Резиденција Дабески го прошири капацитетот за сместување корисници што имаат потреба од аспект на социјална и здравствена грижа и нега и ја отвори новата установа Резиденција ДабескиЛУКС што се наоѓа во Кисела Вода на ул. „Тодор Паница“ бр. 2. Концептот и методологијата за работа во новата установа се идентични како и во установата во Сопиште. Одлуката за отворање нов дом се должи на постојаната потреба и барање за сместување на корисници што имаат потреба од 24-часовна социјална и медицинска асистенција. Холистичкиот пристап кон корисниците на нашите услуги секако е приоритет во работата и во новиот дом. Разликата помеѓу двете установи е локацијата, едниот дом е лоциран во природна средина, малку оддалечен од градот, а другиот е сместен во урбана средина. На овој начин овозможуваме да одговориме на сите потреби, односно сега

корисниците имаат можност да одлучуваат која локација им одговара повеќе на нивните потреби и каде сакаат да ги користат нашите услуги. Во однос на внатрешниот ентериер Резиденција Дабески-ЛУКС располага со еднокреветни, двокреветни соби со сопствен тоалет и апартмани што се наменети претежно за брачни парови. Во однос на новитетите во работата на Резиденција Дабески-ЛУКС е ставањето во функција на дневниот центар за корисници, кој подразбира грижа за корисници на дневно ниво со одреден период на часови

по желба на корисникот и, всушност, тоа е комбинирано живеење во домашни услови и во установа. Другата новина е во однос на физиотерапијата, покрај кинезитерапијата, програмата се дополнува со електротерапија и акупунктура. Верувам дека со оваа комбинација на веќе воспоставен модел на работа што функционира долги години и новитетите што се вклучени во новата установа на нашите корисници ќе им се обезбеди удобен престој и ќе ја оправдаме нивната доверба и одлука да ги користат услугите на нашиот дом.

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Даниела Дабеска, сопственик и генерален менаџер на Дом за стари лица „Дабески“

Business and entrepreneurship

As a women's rights activist, I am one of the founders of the Balkan Women's Association, which aims to promote the female entrepreneurship. For that purpose we have created the WOMEN'S BOOK, which is actually a collection of 60 shared success stories of 60 female entrepreneurs from all over the Balkans.

took all possible measures for protection and we urgently made a protocol for work in new conditions. We introduced quarantine, first in terms of visits, and then we introduced quarantined work for the staff. All this followed by strict protection measures. Working in such conditions is difficult, life in such conditions is even more difficult. It is certainly most difficult for our users, because they have been separated from their families for a long time. But a warm period is approaching, so we are changing our protocols regarding visits, when the weather conditions are good visits can be organised outdoors, of course with all the observed protection measures. MARILI: You are the President of the Shelter Centre for Women's Rights in Macedonia. How long have you been a women's rights activist and what is your international experience? DABESKA: I have been a women's rights activist for more than two decades. During this period I have gained a great deal of knowledge in the field of women's rights and I also believe that with great engagement in this field, I have made an impact in raising public awareness of gender equality and protection of women's rights. At the same time, I have had many contacts, acquaintances and good friendships with profiled women in this field from almost all over the world. The latest initiative in the Balkans is the formation of the Balkan Women's Association, of which I am the founder. The first product of this association is the promotion of the female entrepreneurship and for that

МАРИЛИ: Како се справувате со пандемијата, со оглед дека работите со стари лица, колку беше напорно за нив, но и за Вашиот персонал? ДАБЕСКА: За жал, цела планета се соочи со невидлив непријател што предизвика катастрофални последици. Уште на самиот почеток Резиденција Дабески ги презеде сите можни мерки за заштита и ургентно направивме протокол за работа во нови услови. Воведовме карантин најпрво во однос на посетата, потоа организиравме карантинско работење на персоналот. Сето ова е проследено со строги мерки за заштита. Работењето во вакви услови е тешко, а животот во вакви услови е уште потежок. На нашите корисници секако им е најтешко бидејќи долг период беа одделени од семејствата. Но еве сега доаѓа топол период, така што ќе ги менуваме и протоколите во однос на посетата, односно кога временските услови се добри може да се организира посета во надворешни услови, секако со сите запазени мерки за заштита. МАРИЛИ: Вие сте претседател на Шелтер центарот за правата на жените во Македонија. Колку долго сте активист за женските права и какви се Вашите интернационални искуства? ДАБЕСКА: Повеќе од две децении сум активистка за женските права. Во тој период се здобив со големо познавање во областа на женските права и, исто така, верувам дека со голем ангажман на ова поле имав влијание во делот на подигнувањето на јавната свест за родовата рамноправност и заштитата на правата на жените. Паралелно се случуваа и многу контакти, запознавања и добри пријателства со профилирани жени во оваа област од речиси цел свет. Последната иницијатива на ниво на Балкан е формирањето на Балканска женска асоцијација, чиј основач сум и јас, а прв производ на оваа асоцијација е поттикнувањето на женското претприемаштво и за таа цел ја создадовме ЖЕНСКА КНИГА, всушност, тоа е состав на 60 споделени успешни животни приказни на 60 жени претприемачи од цел Балкан. Ковид-19 имаше влијание и во однос на издавањето на книгата, но наскоро ќе биде објавена и достапна.

purpose we have created the WOMEN'S BOOK, which is actually a collection of 60 shared life stories of 60 female entrepreneurs from all over the Balkans. COVID also made an impact on the publication of the book, but it will soon be published and available. MARILI: What do you think it means to be continuously successful and how much are the awards and recognitions a boost on the road to success? DABESKA: Successful management means constant commitment, continuous education, readiness for change, determination, constant monitoring, motivation and working with the team. Any nice word that is heard about our work, any recognition that will be received for what you have done is an incentive to invest even more and is a way to easily deal with the problems that are an inevitable part of every profession and activity. MARILI: As a successful female manager, how do you coordinate all the activities and do you manage to dedicate free time for you personally and your family? DABESKA: If we are well organised, there is certainly room for free time. My company has speciﬁcally developed protocols for employees, it has an organisational set-up, and this works. On the other hand, there is the support of the closest family members, husband and daughter and very often we distribute our responsibilities, each in their own domain. All this contributes to facilitating our work and of course our life path.

МАРИЛИ: Според Вашето мислење, што значи континуирано успешно да се менаџира и колку наградите и признанијата се поттик на патот до успехот? ДАБЕСКА: Успешното менаџирање значи постојана посветеност, континуирана едукација, подготвеност за промени, решителност, постојано следење, мотивирање и работа со тимот. Секој убав збор што ќе се слушне за нашата работа, секое признание што ќе се добие за тоа што сте го сработиле е поттик да се вложуваме уште повеќе и тоа е начин полесно да се справиме со проблемите што се неминовен дел од секоја професија и дејност. МАРИЛИ: Како успешна жена менаџер како ги координирате сите активности и дали успевате да одвоите слободно време за Вас лично и за Вашето семејство? ДАБЕСКА: Доколку добро се организираме секако има простор и за слободно време. Конкретно во мојата компанија се разработени протоколи за вработените, има организациска поставеност и тоа функционира. Од друга страна, тука е поддршката и од најблиските членови на семејството, сопругот и ќерката, па многу често знаеме да ги распределиме обврските, секој во својот домен. Сѐ ова придонесува да си го олесниме работниот, но секако и животниот пат.

Бизнис и претприемаштво

Како активист за женските права, јас сум еден од основачите на Балканска женска асоцијација, чија цел е поттикнување на женското претприемаштво, за што ја создадовме ЖЕНСКА КНИГА, всушност, тоа е состав на 60 споделени успешни животни приказни на 60 жени претприемачи од цел Балкан

Business and entrepreneurship

Interview with

Verica Mileska Stefanovska, General Manager of MDN Security – Skopje

guaraNteeD feelINg of SecurIty wIth

mDN SecurIty >>For two decades MDN Security has

oﬀered services for securing private and business facilities, sports, cultural events, and other events, monitoring – patrolling services, development and installation of complete technical solutions with stateof-the-art equipment and a modern Security and Surveillance Centre 140 Бизнис каталог 2021

MARILI: When was MDN Security established and what does it deal with? What are the specifics of this activity and what features should a security guard have? MILESKA STEFANOVSKA: MDN Security has been present in the private security market for about two decades, with a rich portfolio of services for securing private and business facilities, sports, cultural events, and other events. The company also offers monitoring – patrolling services and development and installation of complete technical solutions with state-of-the-art equipment and a modern Centre for Security and Supervision. All employees are

гарантирано чУвство на БезБедност со

мдн оБезБедУвање >>Две децении МДН

Обезбедување нуди услуги за обезбедување приватни и деловни објекти, спортски, културни настани и други манифестации, мониторингпатролни услуги, изработка и инсталација на целосни технички решенија со најсовремена опрема и модерен Центар за обезбедување и надзор

МАРИЛИ: Од кога постои МДН Обезбедување и со што сѐ се занимава? Каква е спецификата на оваа дејност и што треба да поседува оној што се занимава со обезбедување? МИЛЕСКА СТЕФАНОВСКА: Приближно две децении МДН Обезбедување е присутна на пазарот на приватно обезбедување, со богато портфолио на услуги за обезбедување приватни и деловни објекти, спортски, културни настани и други манифестации. Компанијата нуди и мониторинг-патролни услуги и изработка и инсталација на целосни технички решенија со најсовремена опрема и модерен Центар за обезбедување и надзор. Сите вработени се законски лиценцирани и дополнително за остварување на нашата визија за квалитет на услугата, кај вработените градиме специјализирани компетенции преку обуки за начин на примена на овластувањата, комуникациски вештини, професионален стрес, тимско работење. Раководниот кадар континуирано се едуцира на напредно ниво во сферата на менаџментот и управувањето со човечки ресурси. Сметаме дека со нашите професионални и стручни работници може да понудиме квалитетна услуга и да гарантираме чувство на безбедност, што е мото на нашата компанија и кое граѓаните го препознаваат и го признаваат. Бизнис каталог 2021 141

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Верица Милеска Стефановска, генерален менаџер на МДН Обезбедување - Скопје

Business and entrepreneurship legally licensed and additionally, to be able to realise our vision for service quality, we build specialised competencies in employees through training on how to apply authorisations, communication skills, professional stress, teamwork. The management is continuously educated at an advanced level in the field of management and human resource management. We believe that with our professional and expert workers, we can offer quality service and guarantee a feeling of security, which is the motto of our company and which the citizens recognize and acknowledge. MARILI: You have been the President of the Chamber of Private Security for many years. What does this function mean and what do you undertake within this activity? MILESKA STEFANOVSKA: As the President of the Chamber of Private Security for more than 10 years, my focus is on the protection and promotion of private security and I am intensively committed to establishing and maintaining efficient and effective communication and coordination of our sector with relevant security factors. At the same time, I invest huge capacities in the continuous improvement of the skills of the employees through professional, specialised trainings, preparation of manuals and other professional literature in the field of private security. 142 Бизнис каталог 2021

In the past four years, the Valandovo Winery has been owned by the Stefanovski family, which also owns the ANTIKA distillery, and is especially proud of the Donna Equestrian Club, whose riders are well positioned in the World Equestrian Federation (FEI) rankings.

МАРИЛИ: Вие сте долгогодишна претседателка на Комората за приватно обезбедување. Што подразбира оваа функција и што преземате за оваа дејност? МИЛЕСКА СТЕФАНОВСКА: Како претседателка на Комората за приватно обезбедување повеќе од 10 години фокусот ми е насочен кон заштитата и унапредувањето на дејноста приватно обезбедување и интензивно се залагам за воспоставување и одржување ефикасна и ефективна комуникација и координација на нашиот сектор со релевантните безбедносни фактори. Наедно, инвестирам огромни капацитети во континуираното унапредување на вештините на вршителите на дејноста преку стручни, специјализирани обуки, изработка на прирачници и друга стручна литература од областа на приватното обезбедување. МАРИЛИ: Во рамките на семејните бизниси се занимавате и со други дејности. Кажете ни нешто повеќе за тоа. МИЛЕСКА СТЕФАНОВСКА: Приватното обезбедување како бизнис е наша професионална пасија, меѓутоа пред неколку години решивме да се посветиме и на создавањето нови вредности како семејство. Оттука и нашиот ангажман во винарската визба „Валандово“. Лично сум горда што последниве четири години оваа визба, која го одбележува своето јубилејно 70-годишно постоење, сега е во сопственост на нашето семејство. Ние сме сериозно посветени во континуитет да го оправдаме нејзиното долгогодишно и успешно работење. Годишното производство од осум милиони литри вино е целосно наменето за извоз на европ-

MARILI: Within family businesses, you are also engaged in other activities. Tell us more about that. MILESKA STEFANOVSKA: The private security as business is our professional passion, but a few years ago we decided to also orient to creating new values as a family. Hence our engagement in the Valandovo Winery. I am proud to say that in the last four years, this wine cellar, which is marking its 70th anniversary, is now owned by our family. We are seriously committed to continuously justifying its long and successful operation. The annual output of eight million liters of wine is entirely intended for export to the European market, but our ambitions are aimed at increasing the production capacity and exporting to a larger world map. In the industry of production of alcoholic beverages, our family also owns the ANTIKA distillery, whose range of products includes the Antika 5 – Old yellow rakija and Valandovo’s mastika, which are placed in the Macedonian and European market as well as in Australia and the United States. The construction of a new production plant in Skopje is under way, aimed at increasing the capacity of the distillery. On the other hand, we have founded the Donna Equestrian Club driven by the ambitions of one of my sons for professional engagement in equestrian sports, the high obstacle jumping discipline. Although these sports are little known to our public, the riders of the EC Donna perform at European and world championships and are well positioned in the rankings of the World Equestrian Federation (FEI), ranking the 27th in the world and the 17th in the European Union. However, for our family the EC Donna is more of an ambience from which we draw positive energy during the weekends, and for us it is an expression of love for real life values. MARILI: What does it mean to continuously successfully manage and build a constantly growing private business? MILESKA STEFANOVSKA: The answer to that question is: with hard work, sleepless nights and fatigue, a lot of sacrifice, and even more satisfaction and pride with what has been achieved, as well as many rewards. MARILI: Do you think that one’s personal example encourages building of women's careers and female management in a society? MILESKA STEFANOVSKA: Female leadership is my guiding thought, a motivational idea and long-term aspiration that encompasses various aspects of promoting and fostering gender equality and the increased role of the woman in all segments of social life and work. I believe that as women, we should primarily invest in our

Последните четири години винарската визба „Валандово“ е во сопственост на семејството Стефановски кое ја поседува и дестилеријата АНТИКА, а особено се гордее со коњичкиот клуб „Дона“, чии јавачи се одлично позиционирани на ранг-листата на Светската коњичка федерација (ФЕИ)

скиот пазар, но нашите амбиции се насочени кон зголемување на производствените капацитети и извоз на поголемата светска мапа. Во индустријата на производство на алкохолни пијалаци нашето семејство е сопственик и на дестилеријата АНТИКА, која во својата палета ги вбројува Антика 5 - Стара жолта ракија и Валандовска мастика, кои се пласираат на македонскиот и на европскиот пазар, но и во Австралија и во САД. Во тек е изградбата на нов производствен погон во Скопје за зголемување на капацитетите на дестилеријата. Од друга страна, коњичкиот клуб „Дона“ го формиравме поттикнати од амбициите на еден од моите синови за професионално ангажирање во коњичкиот спорт, дисциплина прескокнување висински пречки. Иако овие спортови се малку познати во нашата јавност, јавачите на КК „Дона“ настапуваат на европски и на светски првенства и одлично се позиционирани на ранг-листата на Светската коњичка федерација (ФЕИ) и тоа на високо 27. место во светот и на 17. место во Европската Унија. Сепак, за нашето семејство КК „Дона“ е повеќе амбиент од кој ја црпиме позитивната енергија за време на викендите и за нас тоа претставува израз на љубов кон вистинските животни вредности. МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира и да се гради приватен бизнис што постојано се шири? Бизнис каталог 2021 143

Business and entrepreneurship

upgrading, professionally, personally, mentally, physically and in any sense. It is also equally important that we give ourselves and each other support and encouragement for equality and progress. These are the foundations of my personal commitment and that is why the Chamber organises various forms of debates on female leadership, trainings and forums when women have an opportunity to network, exchange knowledge, experiences and practices. This is an area where I will definitely continue to invest, with a tendency to overcome stereotypes and quiet discrimination in the field of security and a more visible position of women in private security.

144 Бизнис каталог 2021

МИЛЕСКА СТЕФАНОВСКА: На ова прашање вака ќе одговорам: со вредна работа, бессони ноќи и замор, многу жртви, но и уште повеќе задоволство и гордост со постигнатото, како и многу награди. МАРИЛИ: Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? МИЛЕСКА СТЕФАНОВСКА: Женското лидерство е моја водечка мисла, мотивациска идеја и долгорочна аспирација што опфаќа различни аспекти на промовирање и поттикнување родова рамноправност и зголемена улога на жената во сите сегменти на општественото живеење и работење. Сметам дека ние жените првенствено треба да вложуваме во своето надградување, професионално, лично, ментално, физичко и во секоја смисла. Исто така, подеднакво е важно сами пред себе и меѓу себе да си даваме поддршка и поттик за еднаквост и напредок. Токму тоа се фундаментите на мојата лична заложба и токму поради тоа во Комората се организираат различни форми на дебати на тема женско лидерство, обуки и форуми кога жените имаат можност да се вмрежуваат, меѓу себе да разменуваат знаења, искуства и практики. Ова е областа во која дефинитивно ќе продолжам да се вложувам, со тенденција за надминување на стереотипите и тивката дискриминација во сферата на безбедноста и повидлива позиција на жената во приватното обезбедување.

Perfect solution for a stylish, clean and modern home! Перфектно решение за стилски, чист и современ дом! TOP qUALITY

ВРВЕН КВАЛИТЕТ

PRODUCTION AND INSTALLATION OF • ROLLER BLINDS • ZEBRA (DAy AND NIGHT) BLINDS • VERTICAL BLINDS – VERTICAL BLINDS • 3D VERTICAL BLINDS – VERTICAL BLINDS • WOODEN VENETIAN BLINDS • OuTDOOR BLINDS: PLASTIC AND ALuMINIuM • DECORATIVE WALLPAPER • MANuAL OR AuTOMATED HANDLING

ПРОИЗВОДСТВО И МОНТАЖА НА • РОЛО ЗАВЕСИ • ЗЕбРА (ДЕН НОЌ) ЗАВЕСИ • ВЕРтИКАЛНИ ЗАВЕСИ – ВАРИОЛАЈт • 3Д ВЕРтИКАЛНИ ЗАВЕСИ – ВАРИОЛАЈт • ДРВЕН ВЕНЕЦИЈАНЕР • НАДВОРЕшНИ РОЛЕтНИ: ПЛАСтИКА И АЛУМИНИУМ • ДЕКОРАтИВНИ тАПЕтИ • МАНУЕЛНО ИЛИ АВтОМАтСКО РАКУВАњЕ

Bul. 12ta Makedonska Brigada br. 29 - SKOPJE +389 (0)2 32 33 108 +389 (0)71 28 29 00 http://www.rollodesign.com.mk Бул. „12. та Македонска Бригада“ бр. 29 - СКОПЈЕ +389 (0)2 32 33 108 +389 (0)71 28 29 00 www.rollodesign.com.mk

HIGH PROFESSIONALISM

ВИСОК ПРОФЕСИОНАЛИЗАМ Бизнис каталог 2021 145

law office "markovska & andrevski"

tradition and innovation for more than 23 years "M&A Lawyers do not only back you up, they show you the way" "Markovska & Andreveski" is one of the leading Law offices in RNM and the region, founded in 1997 and has been successfully developing on the market for more than 23 years, with an established and recognizable brand “M&A” and image that identifies with innovation and pioneer projects in provision of attorney at law services, primarily in the field of corporate law and investments. "M&A" holds an experienced and dynamic team of lawyers, professional associates and advisors and in terms of capacity is one of the largest Law offices in RNM, enabling urgency and efficiency in implementation of the engagements and Clients’ requests, but also traceability and Customer care by creating strategies and long-term solutions. The “M&A” structure is organized of sectors that are closely specialized in certain segments of legal issues and cover all areas of law and procedures. Continuously following the concepts of sustainability and social responsibility, “M&A”'s development strategy is focused on two segments: networking and activism. - Networking and collaboration with Law offices from Europe and the World with the aim of sharing experiences in the profession, following international practices and creating of full logistic support for the needs, development requirements and other issues of Clients’ interest which exceed the borders of RNM. "M&A" was a founder-member of the International lawyers’ network LINET and most recently, member of WILL -Worldwide Independent Lawyers League, composed of senior lawyers from every part of the world with decades of experience behind them, with the aim to make legal aid accessible at high levels and to eliminate geographical distances. This enables fast and efficient protection and realization of the Clients’ rights and interests in any part of the world, whereas their requirements are detected with the highest priority; - Networking and collaboration with Lawyers on the whole territory of RNM in order to generate a commitment and quality development through construction of unified legal services and standardization of values in providing attorney at services for “M&A” Clients. From the “M&A” creative concept arose the realization of the Project "Academy for Lawyers" with Program that

адвокатска канцеларија „марковска & андревски“ традиција и иновација повеќе од 23 години „М&А Aдвокатите не ви го штитат само грбот, туку ви го покажуваат патот“ „Марковска&Андревски“ е една од водечките адвокатски канцеларии во Република Северна Македонија и во регионот, основана е во 1997 година, која успешно се развива на пазарот веќе 23 години со препознатливиот бренд „M&A“ и со имиџ што се идентификува со иновативност и пионерски проекти во давањето адвокатски услуги, примарно во областа на корпоративното право и инвестициите. „М&А“ располага со искусен и динамичен тим на адвокати, стручни соработници и советници и од аспект на капацитетите се вбројува во една од поголемите адвокатски канцеларии во Република Северна Македонија, овозможувајќи брзина и ефикасност во реализирањето на ангажманите и барањата на клиентите, но и следливост и грижа за клиентите преку креирање стратегии и долгорочни решенија. Организационата структура на „М&A“ е конципирана по сектори што се тесно специјализирани по одделни сегменти на правната проблематика, а ги опфаќаат сите области на правото и постапките. Континуирано следејќи ги концептите на одржливост и општествена одговорност, развојната стратегија на „М&А“ е фокусирана во два сегмента: вмрежување и активизам. - Вмрежување и поврзување со адвокатски канцеларии од Европа и од светот, чија цел е размена на искуства во професијата, следење на меѓународните практики во областа на адвокатските услуги и креирање целосна логистичка поддршка за потребите, развојните барања и другите прашања од интерес на клиентите што ги надминуваат границите на Република Северна Македонија. „M&A“ е основач и активен член на Меѓународната мрежа на адвокати LINET во која партиципираат повеќе од 50 адвокатски канцеларии од целиот свет, специјализирани во поименични области на правото, а од неодамна е член на WILL Worldwide Independent Lawyers League, каде што се вклучени адвокати со повеќедецениско искуство, а цел е да се постигне брза достапност до висококвалитетна правна помош независно oд географската оддалеченост. На овој начин се овозможува брза и ефикасна заштита и остварување на правата и на интересите на клиентите на кои им е потребна адвокатска услуга, помош или асистенција во кој било дел од светот, со брзина на одѕив што е императив за партиципиентите во мрежата што предметните барања ги детектираат со највисок приоритет. - Вмрежување и поврзување со адвокати на цела територија на Република Северна Македонија, со цел генерирање на адвокатските ангажмани и развој на адвокатските услуги и на квалитетот преку изградба на унифицирани услуги и стандардизација на вредностите во давањето на адвокатски услуги за клиентите на „M&A“. Од идејниот концепт на „М&А“ произлезе проектот „Академија за адвокати“ со Програма што опфаќа континуирана обука на адвокатите во областите што се комплементарни на адвокатската професија: психологија, деловна етика, вештини за преговарање од позиција на интерес, стрес менаџмент, ораторски вештини, јавен настап итн.; Бизнис каталог 2021 147

includes continuous training of lawyers in areas complementary to the legal profession: psychology, business ethics, skills to negotiate from a position of interest, stress management, public speaking skills, public performance, etc.; - “M&A” is a proud member of BNI, the World's largest and most successful business and entrepreneurial networking organization. Proﬁled in the ﬁeld of corporate law and investments, with its active participation "M&A" encourages the connection and development of businesses and takes into account all the requirements or issues of legal discourse, which they face on a daily basis;. - "M&A" is member of the Macedonian Association for Construction law founded by construction experts and professors from the Faculty of Law within the State University "Ss. Cyril and Methodius” Skopje, in order to promote and advance the Macedonian construction regulation and its harmonization with international trends and standards, with special view to the FIDIC Contracts and DAB (Dispute Adjudication Board) Decisions within FIDIC; - “M&A” is founder-member of the Macedonian National Franchise Association MAKFRAN whose goal is to promote and advance the franchise in RNM (where “M&A” sees the future and development potential); - “M&A” is a member of the Association of Women Managers ELIT, whose imperative is to encourage and promote women's leadership in order to increase the women's capacity in decisionmaking and management in all spheres in the society. Stay safe. “M&A” will take care of everything else.

LAW OFFICE MARKOVSKA & ANDREVSKI st. Orce Nikolov, no.75, Skopje phone/fax: +389 (0) 2 3129 240; +389 (0)2 3238 724 SOS mobilе (24/7) +389 75 500000 e-mail: advokati@m-a.mk www.m-a.mk

- „M&A“ е горд член на BNI, најголема и најуспешна организација за бизнис и претприемачко вмрежување во светот. Профилирана во областа на корпоративното право и инвестициите, со своето партиципирање и активно учество „M&A“ го поттикнува поврзувањето и развојот на бизнисите и со внимание ги следи сите барања или проблеми од правен дискурс, со кои тие секојдневно се соочуваат; - „М&А“ е член на Здружението Македонско општество за градежно право, основано од експерти во градежништвото и професори на Правниот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“-Скопје, со цел промоција и унапредување на македонската регулатива од областа на градежништвото и нејзино усогласување со меѓународните трендови и стандарди, со особен пристап кон договорите FIDIC и одлуките на DAB (Одбор за решавање на спорови) во рамките на FIDIC; - „М&А“ е основач и член на Македонската национална франшизна асоцијација МАКФРАН, чија цел е промоција и унапредување на франшизата во Република Северна Македонија (каде што „M&A“ ја гледа иднината и потенцијалот за развој); - „М&А“ е член на Здружението на жени менаџери ЕЛИТ, чиј императив е поттикнување, омасовување и промовирање на женското лидерство во општеството, со цел зголемување на женските капацитети во донесувањето одлуки и раководењето во сите сфери на општественото живеење. Останете безбедни. „М&А“ ќе се погрижи за сѐ друго

АДВОКАТСКА КАНЦЕЛАРИЈА „МАРКОВСКА & АНДРЕВСКИ“ ул. „Орце Николов“ бр. 75, Скопје тел./факс ++389 (0)2 3129 240; ++389 (0)2 3238 724 SOS тел. (24/7) +389 75 500000 е-адреса: advokati@m-a.mk www.m-a.mk

УРБАН СПЕЈС УРЕДЕтЕ ГО ВАшИОт ПРОСтОР ОД ПРОЕКт ДО РЕАЛИЗАЦИЈА

УРБАН СПЕЈС ДООЕЛ претставува иновативно студио што својот фокус го става во делот на внатрешното уредување, нудејќи ги следниве услуги: l Иновативни проектни решенија за внатрешно уредување l Дизајн на мебел l 3Д визуализација l АутоКад техничка документација l Изведба на интериери и изработка на мебел l Менаџирање на проект

OUR MISSION

НАШАТА МИСИЈА

URBAN SPACE DOOEL is an innovative studio that focuses on the part of the interior, offering the following services: l Innovative interior design solutions l Furniture design l 3D visualisation l AutoCad technical documentation l Execution of interior and production of furniture l Project management

Marjana Gjorgjievska, B.Eng. Interior Designer and General Manager of Urban Space

дипл.инг. Марјана Ѓорѓиевска, интериер дизајнер и генерален менаџер на Урбан Спејс

Инспирирани од динамичното секојдневје, креираме удобен простор со безвремен дизајн, нудејќи „all in one“ решение што ќе одговара на уникатниот стил на живот на секој наш клиент

Inspired by the dynamic daily life, creation of a comfortable area with timeless design, offering an “all in one” solution that corresponds to our every client’s unique lifestyle

„DESIGN IS YOUR SMARTEST INVESTMENT“ +389 75 314 333 email marjana@urbanspace.mk

My home URBAN SPACE

urban.space.by marjana

Business and entrepreneurship

Interview with Violeta Pop Vasileva, President of the Board of Directors of Nov Osiguritelen Broker

the Brokerage compaNy >> A broker works

in the name and for the interests of clients and represents them in cases where damage should be compensated on the basis of a signed policy, and they do it without compensation 150 Бизнис каталог 2021

INcreaSeS clIeNtS' truSt IN INSuraNce MARILI: You have been in the insurance business for a long time. Tell us how much knowledge, constant education, and experience is important to start one’s own business in this activity, having in mind your example as the founder of the Nov Osiguritelen Broker brokerage company? POP-VASILEVA: Insurance as an activity was my latest commitment in my professional career, which was initially the ﬁnancial sector. It is a great challenge to get into the basics of insurance if one takes into account the need of the people to be protected from the risks of everyday life. For that, they have signed an insurance policy with minimum fee in order to participate in reserved funds with insurance companies, which are intended for payment of expenses for incurred damages to the insured, and these amounts, as compensation for damages, are mostly much higher than the premium that is paid for certain insurance. On the one hand, working in an insurance company is a very responsible job as is the management of the

Бизнис и претприемаштво

Интервју со

Виолета Поп Василева, претседател на Одборoт на директори на „Нов Осигурителен брокер“

Брокерското дрУштво

ја зголемУва доверБата на клиентите кон осигУрУвањето МАРИЛИ: Долг период сте во осигурителниот бизнис. Кажете ни колку знаењето, постојаната едукација, но и искуството се важни за да се започне сопствен бизнис во оваа дејност, имајќи го предвид токму Вашиот пример како основач на брокерското друштво „Нов Осигурителен Брокер“? ПОП ВАСИЛЕВА: Осигурувањето како дејност е моја последна определба во текот на мојата професионална кариера што од самиот почеток е во финансискиот сектор на дејности. Голем предизвик е да се навлезе во основата на осигурувањето ако се има предвид потребата на луѓето да добијат можност да бидат заштитени од ризиците во секојдневјето. За тоа тие имаат направено полиса за осигурување со минимален надоместок да учествуваат во резервираните средства кај осигурителните компании што се наменети за исплата на трошоци за настанати штети на осигурениците и овие износи како надоместок на штети во голем дел се многу поголеми од износите на премијата што се плаќа за одредено осигурување. Од една страна, работењето во осигурителна компанија е многу одговорна работа и управувањето со фондовите на осигурителната компанија и усогласувањето на минималните премии за секој ризик што >> Брокерот

работи во името и за интересите на клиентите и ги застапува во случаи кога треба да се надомести штета по основа на направена полиса и тоа го прави без надоместок

Бизнис каталог 2021 151

funds of the insurance company and alignment of the minimum premiums for each risk as a product that is offered to the insured and is tied to precise actuarial calculations. Insurance companies take care of creating insurance products and packages to secure the needs of the insured in order to cover specific uncertain risks that may arise in everyday life. On the other hand, life insurance only refers to natural persons with an included savings component and a part for benefits related to the health of the insured. Experience in the basics of insurance from the period when I was the Executive Director of an insurance company, as well as my desire for more intensive communication with clients – the insured in the insurance market, was the main motivation for taking over Nov Osiguritelen Broker. A broker works in the name and for the interests of clients and represents them in cases where damage should be compensated on the basis of a signed policy, and he does it without compensation. The broker is licensed by the Insurance Supervision Agency to cooperate with all insurance companies and works as their outsourced sales associate, so that through the broker, clients have an opportunity to get acquainted with the insurance conditions presented by the companies. The closeness to clients through the operation of the brokerage company, as well as the care for their needs is an opportunity for increasing the trust in the insurance as an activity in general, and at the same time it represents an opportunity for increasing the amount of the premiums of insurance companies, which could create further new insurance products. MARILI: What does it mean to work in a crisis situation with Covid-19 and are certain types of insurance such as health or life insurance favoured during the pandemic? POP-VASILEVA: This has been a difficult year for the whole economy and with the very appearance of the virus, almost from the beginning of the year, the world closed itself, literally hermetically. At least for me, it meant that if the first blow was directed to the health of people, the second and even more frightening was and is that directed to economy, which also stopped. Unfortunately, the uncertainty about the future continues and will continue in the next year and years to come. This generation of managers has not experienced a crisis, neither health nor economic, on such a scale, i.e. this is recorded only in textbooks as a global shock in the period from 1928 to 1930 – the world crisis, and from 1918 to 1920 – the health crisis known as the “Spanish fever.” With the beginning of the closure of businesses in the interest of health policies at the start of the global lockdown this year, the functioning of our business also stopped. In the following period, towards the summer, some compulsory insurance of vehicles and renewal of property and accident insurance was resumed to a lesser 152 Бизнис каталог 2021

како продукт им е понуден на осигурениците и кој е врзан со прецизни актуарски пресметки. Осигурителните компании се грижат за креирањето на продукти и пакети за осигурување за обезбедување на потребите на осигурениците заради покривање на одредени неизвесни ризици што можат да настанат во текот на едно секојдневје. Од друга страна, осигурувањата на живот се однесуваат само на физички лица со вклучена компонента на штедење и дел за надоместоци поврзани со здравјето на осигуреникот. Искуството во основите на осигурувањето од периодот кога бев извршен директор во осигурителна компанија, како и желбата за поинтензивна комуникација со клиентите - осигуреници на пазарот на осигурување, беше основен мотив за преземање на брокерското друштво „Нов Осигурителен Брокер“. Брокерот работи во името и за интересите на клиентите и ги застапува во случаи кога треба да се надомести штета по основа на направена полиса и тоа го прави без надоместок. Брокерот е лиценциран од Агенцијата за супервизија во осигурување за соработка со сите осигурителни компании и работи како нивен надворешен продажен соработник и со тоа клиентите преку брокерот имаат можност да се запознаат со условите за осигурување што се претставени од компаниите. Близината до клиентите преку работата во брокерското друштво, како и грижата за нивните потреби е можност за зголемување на довербата кон осигурувањето како дејност воопшто, а во исто време претставува можност за зголемување на обемот на премијата на осигурителните компании што би имале можност за креирање на повеќе нови осигурителни продукти. МАРИЛИ: Што значи да се работи во услови на криза со Ковид19 и дали во време на пандемија се фаворизираат одредени осигурувања, како што е, на пример, здравственото или животното осигурување?

ПОП ВАСИЛЕВА: Ова беше тешка година за целото стопанство и со самото појавување на вирусот речиси од почетокот на годинава светот се затвори буквално херметички, а, барем за мене, тоа значеше дека ако првиот удар е здравјето на луѓето, вториот и уште пострашен беше и е економијата што, исто така, застана. Неизвесноста за иднината, за жал, продолжува и ќе трае во нареднава и во годините што следуваат. Оваа генерација менаџери нема доживеано ваква криза, ниту здравствена ниту, пак, економска во вакви размери, односно ова е регистрирано само во учебниците како потрес на глобално ниво во период од 1928 до 1930 година - светска криза и од 1918 до 1920 година - здравствена криза позната како „шпанска треска“.

MARILI: How difﬁcult is it to continuously successfully manage an insurance company, regardless of whether you are a part of a large system or the owner of a brokerage company? POP-VASILEVA: The management of an insurance company is a very responsible function, and as I explained earlier, given the extensive regulations, the harmonisation of expenses and provisions for damages at the same time, in accordance with the status of companies as joint stock companies, the management of insurance companies is also bound to shareholders in generating operating income and increasing the share capital. With the brokerage business, which has the same status of a joint stock company, it is very different because it is about a service – brokerage, though nevertheless, the responsibility towards clients remains concerning their proper instruction and informing about all conditions in insurance and rights to compensation of damages. MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that a personal example encourages building of women's careers and women's management in the society? POP-VASILEVA: I agree that through successful examples anyone who has ambitions to stand out and contribute to the development of the business they have chosen can be upgraded and there are no restrictions based on gender. Successful examples of women managers in different spheres of life are a good example of that. I think that such successful examples of women managers can give others an incentive to make a stride in their careers.

Successful examples of women managers can give others an incentive to make a stride in their careers

Успешните примери на жени менаџери може да им дадат поттик на другите да направат исчекор во својата кариера

Со почетокот на затворањето на бизнисите во интерес на здравствените политики на стартот на глобалното затворање оваа година, застана и функционирањето на нашата дејност. Во последователниот период кон летото започна во некој поскромен обем да се извршуваат задолжителните осигурувања на возила, обновата на осигурувањата од имот и незгода, а, секако имаше и повеќе барања за дополнително здравствено осигурување, како и прашања дали во постојните услови на осигурителните компании за ова осигурување е вклучен и ризикот од заболувања од новиот вирус. МАРИЛИ: Колку е тешко во континуитет успешно да се менаџира со компанија од осигурителниот бизнис, независно дали сте дел од голем систем или сопственик на брокерско друштво? ПОП ВАСИЛЕВА: Менаџирањето на осигурителна компанија е многу одговорна функција, како што објаснив претходно, со оглед на обемната регулатива, усогласувањето на расходите и резервите за штети во исто време, во согласност со статусот на компаниите како акционерски друштва, менаџментот на осигурителните компании е обврзан и кон акционерите за остварување приходи од работењето и зголемување на акционерскиот капитал. Кај брокерското работење, кое е со ист статус на акционерско друштво, е многу поразлично бидејќи се работи за услуга – посредување, но, сепак, останува одговорноста кон клиентите за да бидат правилно упатени и информирани за сите услови во осигурувањето и правата за надоместок на штета. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? ПОП ВАСИЛЕВА: Се согласувам дека преку успешни примери може да се надградува секој што има амбиции да се издвои и да даде придонес во развојот на бизнисот за кој се определил и тука нема ограничување врз основа на пол, а успешните примери на жени менаџери во различни сфери од животот се добар пример за тоа. Сметам дека ваквите успешни примери на жени менаџери може да им дадат поттик на другите да направат исчекор во својата кариера.

Бизнис и претприемаштво

extent, and of course, there were more requests for supplementary health insurance along with inquiries whether the existing terms and conditions of insurance companies for this insurance also include the risk of getting a disease from the new virus.

Business and entrepreneurship

Interview with Vesna Miceva-Todorovska, General Manager of the Congress Service Centre

the coNgreSS ServIce ceNtre

uNDerStaNDS you perfectly IN aNy laNguage >> We oﬀer services for all world languages, with the languages of Central and Eastern Europe being considered our specialty. We have organised more than 10,000 conferences with full logistical support and provided interpreters and equipment for over 5,000 events.

MARILI: Since when has the Congress Service Centre operated, and what is its activity? You have introduced some novelties in your operation, actually you have expanded in the field of tourism and publishing. What is your experience with these activities? MICEVA-TODOROVSKA: It is true that not long ago we started working in publishing by opening our publishing house “Polica,” and selling airline tickets through our agency, the Congress Travel Service. We like challenges. We try to adapt to customer needs and offer a complete system of services. The Congress Service Centre was established in 1999, and our goal from the first day was to offer our clients guarantee for quality and timely provision of services, as well as to facilitate the internationalisation of our clients' enterprises from a linguistic point of view. I think that we are succeeding, and our branches in Belgrade, Sarajevo, Tirana and Sofia are a kind of а landmark or proof. Since our initial activity was translation, 154 Бизнис каталог 2021

МАРИЛИ: Од кога постои и со што сè се занимава Конгресен сервисен центар? Во Вашето работење воведовте и новини, односно се проширивте во областа на туризмот и издаваштвото, па какви се искуствата со овие дејности? МИЦЕВА-ТОДОРОВСКА: Точно е дека, па и не толку неодамна, почнавме да работиме и во издаваштвото со отворањето на нашата издавачка куќа „Полица“ и со продажба на авиобилети преку нашата агенција Конгрес Травел Сервис. Ние сакаме предизвици. Гледаме да се приспособиме на потребите на клиентите и да понудиме заокружен систем на услуги. Конгресен сервисен центар е основан во 1999 година, а нашата цел, уште од првиот ден, беше на нашите клиенти да им понудиме гаранција за квалитетот и навременото обезбедување на услугите, како и да ја олесниме интернационализацијата на претпријатијата на нашите клиенти од лингвистичка гледна точка. Мислам дека успеваме, а своевиден ориентир или доказ се нашите филијали во Белград, Сараево, Тирана и во Софија. Бидејќи нашата почетна дејност беа преводот, толкувањето и организирањето настани, а сè друго дојде како логичен след на развојот, ние се држиме до нашата визија: Да гарантираме дека ќе бидете совршено добро разбрани на секој јазик и дека ќе ја добиете поддршката од најдобриот тим за логистика. Ме прашавте какви се искуствата во издаваштвото и во туризмот (засега се фокусиравме на продажба на авиобилети). Накратко, уживаме во двете. Двете се тешки и макотрпни дејности, но се возбуд-

конгресен сервисен центар

совршено доБро ве разБира на секој јазик >> Ние нудиме услуги за сите светски јазици, при што јазиците од Централна и Источна Европа се сметаат за наша потесна специјалност. Имаме организирано повеќе од 10.000 конференции со целосна логистичка поддршка и обезбедено толкувачи и опрема на над 5.000 настани

Бизнис каталог 2021 155

Бизнис и претприемаштво

Интервју со Весна Мицева-тодоровска, генерален менаџер на Конгресен сервисен центар

Business and entrepreneurship

interpretation and organisation of events, everything else came as a logical sequence of development. We do stick to our vision: To guarantee that you will be perfectly understood in every language and will receive the support of the best logistics team. You asked me what our experience in publishing and tourism is (so far, we have focused on selling airline tickets). In short, we enjoy both of these activities. The two are difficult and arduous activities, but they are „exciting“. Someone will ask why. Because we read and travel. They are the drivers of the world, if you think about it. Without reading, in any form, there is no understanding and no progress, and without travelling, there are no new horizons. These two paradigms are at the heart of the human nature. They are the engine of humanity from Gutenberg onwards and from the first flight of the Wright brothers. MARILI: What does it mean to work in a crisis caused by Kovid-19 and which of the activities you deal with endure successfully in this period? MICEVA-TODOROVSKA: It is complicated, I admit, and all activities have been in a sharp decline in the first months, but the ability to adapt, transform is essential for the vitality of a company. In organising events, we are among the first, if not the first who offered professional organisation of online events. We bought a professional platform, trained people, so-called “stage managers” who manage the events in terms of technical support or moderation, we made it possible for the events to take place smoothly. You know, after the first shock in January last year, several platforms appeared, Zoom being the most used one and some of the clients continued to work. However, the first problems arose when it was necessary to organise complex events, conferences, trainings, seminars, which do not only involve looking at the screen. We were among the first to offer a complete service for the organisation of all communication platforms, such as: „Kudo“, „Interprefy“, „QuaQua“, including translation to several languages. In a situation of quarantine and social distancing, it was to be expected that book sales would increase. This is an ideal time to reinvent the book. We should turn isolation into an opportunity to read a book and I would like to invite the readers to take a trip to an imaginative destination, since regular travel, for obvious reasons, has been rendered impossible. A significant part of our work consists of consulting services. Our company has implemented and is implementing a lot of projects from

Working in the Covid-crisis conditions is complex but the ability to adapt, transform is essential for the vitality of a company. In organising events, we were among the first, if not the first entities who offered professional organisation of online events

156 Бизнис каталог 2021

ливи. Некој ќе праша зошто. Затоа што читаме и патуваме. Тоа се двигателите на светот, ако размислите. Без читање, во каква било форма, нема разбирање и нема прогрес, а без патување, нема нови хоризонти. Овие две парадигми се наоѓаат во срцето на човековата природа. Тие се моторот на човештвото од Гутенберг наваму и од првиот лет на браќата Рајт. МАРИЛИ: Што значи да се работи во услови на криза предизвикана од Ковид-19 и која од дејностите со кои се занимавате успешно опстојува во овој период? МИЦЕВА-ТОДОРОВСКА:Сложено е, признавам, сите дејности беа во стрмоглав пад првите месеци, но есенцијално за виталноста на една компанија е приспособливоста, моќта да се трансформира. Во организирањето настани ние сме меѓу првите, ако не и првите што понудија професионална организација на онлајн настани. Купивме професионална платформа, обучивме луѓе, т.н. „stage managers“ кои ги водат настаните во смисла на техничка поддршка или модерирање, овозможивме настаните да се одвиваат непречено. Знаете, по првиот шок во јануари минатата година, се појавија неколку платформи, меѓу кои најупотребуваната е ЗУМ и дел од клиентите продолжија да работат. Но првите проблеми се појавија кога требаше да се организираат посложени настани, конференции, обуки, семинари, кои не се едноставно гледање во мониторите. Ние бевме меѓу првите што понудивме комплетна услуга за организација на сите комуникациски платформи, како што се: „Kudo“, „Interprefy“, „QuaQua“,вклучувајќи превод на повеќе јазици. Во ситуација на карантин и социјална дистанца, за очекување беше дека ќе порасне продажбата на книги. Ова е идеално време за реоткривање на книгата. Со цел изолацијата да не биде изолација, туку можност да прочитаме книга, ги повикувам сите читатели да отвориме некоја нова мисловна дестинација. Кога веќе туризмот, од познати причини, е оневозможен.

Сложено е да се работи во услови на ковид-криза, но есенцијално за виталноста на една компанија е приспособливоста, моќта да се трансформира. Во организирањето настани ние сме меѓу првите, ако не и првите што понудија професионална организација на онлајн настани

several spheres of multilateral partners and donors in our country and in the region, such as the EU, the World Bank, etc. We offer services in the fields of communications, management and institution building, public finance management, education, social policy and human resources development, infrastructure, raising public awareness and visibility... MARILI: What does it mean to continuously successfully manage a company, does it mean expanding the markets even beyond the borders of our country and where? MICEVA-TODOROVSKA: I have already mentioned, yes, over years we have managed to make breakthrough in markets outside the country. We have a very successful cooperation through partnerships or consortia with important companies in the European market, in Ireland, the Netherlands, Italy, Germany... All are willing to cooperate when you offer knowledge, dedication, meticulous and precise work, but also values in business, such as honesty, fair work, responsibility. We do not spare ourselves in work and offer quality. It can be recognised by everyone. Maybe data speaks the best – we offer services for all world languages, with the languages of Central and Eastern Europe being considered our specialty. CSC has organised more than 10,000 conferences with full logistical support and provided interpreters and equipment for more than 5,000 events. MARILI: You are a successful women manager, do you think that a personal example can be stimulus for the development of women's entrepreneurship, leadership and management in our country? MICEVA-TODOROVSKA: Thank you for the compliment, but I would rather let others talk about our work. Or, on the other hand, let figures speak. I and my team are guided by the motto: “Work for the vision, not for the applause.” There is another motto that is our guide, and in

the spirit of our vision, I must say it in English: „Teamwork makes the Dream work.” I encourage all women to try to realise their ideas. They will face adversity since there are still stereotypes concerning men's and women's businesses, but, as the saying goes, you start to climb the mountain by taking the ﬁrst step. In my experience, the following steps come naturally, spontaneously, including obstacles to overcome and stereotypes to circumvent.

Значаен дел од нашата работа се и консултантските услуги. Нашата компанија има спроведено и спроведува многу проекти од повеќе сфери на мултилатералните партнери и донатори во нашата земја и во регионот, како што се ЕУ, Светската банка и слично. Ние нудиме услуги од областа на комуникациите, управување и градење на институциите, управување со јавните финансии, образование, социјална политика и развој на човечки ресурси, инфраструктура, подигнување на јавната свест и видливост... МАРИЛИ: Што значи континуирано успешно да се менаџира една компанија, дали тоа подразбира и ширење на пазарите и надвор од границите на нашата земја и каде? МИЦЕВА-ТОДОРОВСКА: Веќе спомнав, да, во текот нагодините успеавме да се пробиеме и на пазарите надвор од земјата. Имаме многу успешна соработка преку партнерства или конзорциуми со значајни компании од европскиот пазар, од Ирска, Холандија, Италија, Германија...Сите се расположени за соработка кога ќе понудите знаење, посветеност, педантно и прецизно работење, но и вредности во бизнисот, како што се искреност, фер работење, одговорност. Ние не се штедиме во работата и нудиме квалитет. Тоа може секој да го препознае. Можеби податоците зборуваат најдобро - ние нудиме услуги за сите светски јазици, при што јазиците од Централна и Источна Европа се сметаат за наша потесна специјалност. КСЦ има организирано повеќе од 10.000 конференции со целосна логистичка поддршка и има обезбедено толкувачи и опрема на над 5.000 настани. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер, сметате ли дека личниот пример може да биде поттик за развој на женското претприемништво, лидерство и менаџерство во нашата земја? МИЦЕВА-ТОДОРОВСКА:Ви благодарам на комплиментот, но, би оставила другите да зборуваат за нашата работа. Или, пак, нека зборуваат податоците. Јас и мојот тим се водиме од девизата: „Работи за визијата, а не за аплаузот“. Има уште едно мото што е водилка за нас, а во духот на нашата визија, мора да го кажам на англиски: „Teamwork makes the Dream work“. Преведено/толкувано на македонски јазик би било: „Со тимска работа до остварување на соништата“. Ги охрабрувам сите жени да пробаат да ги остварат своите идеи. Ќе се соочат со тешкотии, бидејќи сè уште постојат стереотипи за машки и женски бизниси, но зарем искачувањето на секоја планина не започнува со првиот чекор!? Според моето искуство, следните чекори доаѓаат природно, спонтано, вклучувајќи ги и препреките за уривање или прескокнување на стереотипите. Бизнис каталог 2021 157

Business and entrepreneurship

Interview with Biljana Karamanolevska, General Manager of Svetot na Kolores Children Pre-Schools

we Develop healthy aND happy chIlDreN fIlleD wIth a lot

of love aND atteNtIoN >> Our goal is to make

every child individually gain some abilities: develop intelligence, creativity and talent, be able to make decision on their own, respect and take care of others and the nature, develop trust and independence. MARILI: Svetot na Kolores is a recognisable brand among privateowned children pre-schools. What are the specifics and advantages of children’s stay in your pre-school? KARAMANOLEVSKA: We have stood firmly for several years now and developed and renewed our Svetot na Kolores brand. The secret of our success is maximum dedication, care and love for children and the surroundings we work in. Our preschools, which we have in the Karposh and Aerodrom Municipalities, boast a pleasant, warm interior and well designed surroundings for children’s play and care that inspire their inquisitiveness and reinforce learning. When designing the rooms, special regard was paid to details and colours used for the interior. We exert every effort to enable children to feel comfortably and relaxed during the whole day so that they can focus on learning through game. The preschools have a courtyard since we see outdoor games and activities, walks in the park and on Vodno – which we practise daily during the whole year – as very important. We have classes of children yoga, swimming, horse riding, sports and other physical activities. Our specific is that the programme includes day-long walks where we get familiar with our surroundings, and we 158 Бизнис каталог 2021

генерален менаџер на детските градинки „Светот на Колорес“

градиме здрави и среќни деца

исполнети со многУ љУБов и внимание >> Наша цел е секое дете индивидуално да се

здобие со одредени способности: да развие интелигенција, креативност и талент; да може само да донесува одлуки; да ги почитува и да се грижи за другите и за природата; да развие доверба и независност

МАРИЛИ: „Светот на Колорес“ е препознатлив бренд меѓу приватните детски градинки. Кои се спецификите и предностите за престој на децата во Вашата градинка? КАРАМАНОЛЕВСКА: Веќе неколку години успешно стоиме цврсто и постојано го градиме и го обновуваме нашиот бренд „Светот на Колорес“. Тајна на нашиот успех се максималната посветеност, грижа и љубов кон децата и средината во која работиме. Нашите градинки, кои ги имаме во општините Карпош и Аеродром, располагаат со пријатен, топол внатрешен простор и добро дизајнирана околина за игра и нега на децата што ја инспирира нивната љубопитност и го зајакнува учењето. При дизајнирањето на занималните особено внимание им се посветуваше на деталите и на боите што се користат за ентериерот. Ние ги правиме сите напори децата да се чувствуваат удобно и олабавено во текот на целиот ден за да можат да се фокусираат на учење преку игра. Градинките располагаат и со двор бидејќи од голема важност ни се игрите и активностите надвор, прошетките во парк и на Водно, кои ги практикуваме секојдневно во текот на цела година. Практикуваме час по детска јога, пливање, јавање, спортски и други физички активности.

Нашата специфичност е во тоа што во програмата се вклучени еднодневни прошетки на кои се запознаваме со нашата околина, но имаме и повеќедневни екскурзии надвор од градот на кои децата се запознаваат со нашата татковина, но и добиваат можност да се осамостојат. Децата се нашата иднина, а понудата на совршено место за зголемување на нивната креативност и помагање во развивањето на умот и на телото на балансиран начин е наша замисла. Наша цел е секое дете индивидуално да се здобие со одредени способности: да развие интелигенција, креативност и талент; да може само да донесува одлуки; да ги почитува и да се грижи за другите и за природата; да се развијат доверба и независност. Нашиот тим е лиценциран и постојано се едуцира, посетува семинари на кои се надградува со нови идеи за поголемо усовршување на програмата што е изработена од нашиот стручен тим и адаптирана според потребите за правилен раст и развој на секое дете. Пристапот кон секое дете е индивидуален со максимална посветеност, со што им се овозможува брзо да се адаптираат и да ги почувствуваат топлината и позитивната енергија во нашата градинка. Бизнис каталог 2021 159

Бизнис и претприемаштво

билјана Караманолевска,

Интервју со

also have multiday excursions outside the city where the children get acquainted with our homeland, and get an opportunity to become independent. Children are our future, and offering a perfect place where their creativity will increase and development of their mind and body in a balanced way will be assisted is our idea. Our goal is to make every child individually gain some abilities: develop intelligence, creativity and talent; be able to make decision on their own; respect and take care of others and the nature; develop trust and independence. Our team is licensed and constantly undergo education, they attend seminars where they improve themselves with new ideas for betterment of the programme that is drafted by our expert team and adapted to the needs for proper growth and development of every child. Every child is approached individually with maximum dedication, which enables them to adapt fast and feel the warmth and positive energy in our pre-school. Besides the development of personality of a child, their talent, mental, physical, motor, creative, and other abilities, we take care of their proper diet. Workshops on the healthy habits topic are also included, and children are taught how to wash their hands properly and how often they should wash them, how important breakfast, lunch, dinner, and snacks are while being healthy and nutritious. We are happy to be a part of the everyday life of our children who greet us with a smile on their faces every morning. It is for them that we create a brand new world where we write numerous stories together. MARILI: What does it mean to work in the conditions of the corona virus crisis and how the way of operation of pre-schools has changed during the pandemic? KARAMANOLEVSKA: The protocols that were adopted due to the Covid-19 crisis do not pose any difﬁculty because they are actually a part of our daily operation. Frequent washing of hands is a constituent part of our work as is ventilation of rooms, daily

We are a preschool that is led by the motto “the more we use nature, the healthier we will be.” Children are adaptable to any environment and if we direct them properly, they can use the resources of the nature very easily

Покрај развојот на личноста на детето, талентот, менталните, физичките, моторните, креативните и другите способности, се грижиме и за нивната правилна исхрана. Вклучени се работилници на тема „Здрави навики“ на кои децата ги учиме како правилно да ги измијат рацете и колку често треба да ги мијат, колку се важни појадокот, ручекот, вечерата, ужината, а притоа тие да бидат здрави и хранливи. Среќни сме што сме дел од секојдневјето на нашите дечиња што секое утро нѐ поздравуваат со насмевка на лицата. Токму за нив создаваме еден нов свет, во кој заедно испишуваме безброј приказни. МАРИЛИ: Што значи да се работи во услови на кризата со коронавирусот и колку во време на криза се смени начинот на работа на градинките? КАРАМАНОЛЕВСКА: Протоколите што беа донесени поради кризата со Ковид-19 не претставуваа никаква тешкотија бидејќи, впрочем, тие се дел од нашето секојдневно работење. Честото миење на рачињата кај децата е составен дел во нашето работење, проветрување на просториите, секојдневна дезинфекција на градинката и на инвентарот во неа... Ние сме градинка што се води од мотото „колку што повеќе ја користиме природата, толку ќе бидеме поздрави“. Нашите деца секој ден излегуваат на прошетка, се движат без оглед дали надвор е ладно, има снег или е топло. Децата се приспособливи на секоја средина и доколку правилно ги насочиме тие многу лесно ќе може да ги користат ресурсите на природата. Градиме здрави и среќни деца исполнети со многу љубов и внимание. МАРИЛИ: Колку е тешко во континуитет успешно да се менаџира со специфичен бизнис, како што е Вашиот, за загрижување

MARILI: How difficult it is to manage successfully and in continuity a specific business such is yours, the business providing care for pre-school children and how much knowledge and constant education is invested in order to meet the requirements of modern parents? KARAMANOLEVSKA: Constant advancement of the whole staff, educative seminars, webinars, and events in our preschools are compulsory part of our operation. Constant training enables us to keep up, follow the world’s approaches to children at pre-school age and act adequately. Modern parents are sufficiently informed about what kind of environment they are taking their child to, that care for them will be at the highest level, education and sport fulfilled according to age as well as the positive feedback in the conduct of the children themselves. A sincere approach, openness, individual and group parent meetings, and talks with parents make us feel satisfied with success we have on a daily basis, owing to our whole team, to both employees and our children’s parents. MARILI: You are a successful woman manager. Do you think that one’s personal example encourages development of a career of women and female management in the society? KARAMANOLEVSKA: I can only send a message to all women, regardless of the position they have at work. Any woman can be successful in her job only if she wants it sincerely, with all of her heart, and if she can dedicate herself to the maximum to what she does. Negative thoughts can never give you a positive life, errors you make are only a proof that you have tried to do something – do not give up! The secret for progress is: “Make the first step and fight for realisation of your own ideas.”

Ние сме градинка што се води според мотото „колку што повеќе ја користиме природата, толку ќе бидеме поздрави“, децата се приспособливи кон секоја средина и доколку правилно ги насочиме тие многу лесно ќе можат да ги користат ресурсите на природата

деца од претшколска возраст и колку знаење и постојана едукација се внесува за да се одговори на барањата на современите, модерни родители? КАРАМАНОЛЕВСКА: Постојаното надградување на целокупниот персонал, едукативните семинари, вебинарите, како и евентите, во нашите градинки се задолжителен дел од нашето функционирање. Постојаната едукација нѐ прави да бидеме во тек, да ги следиме светските пристапи кон дечињата на претшколска возраст и да постапуваме соодветно. Современите или модерните родители се доволно информирани во каква средина го носат своето дете, дека грижата ќе биде на највисоко ниво, едукацијата и спортот задоволени според возраста, како и позитивниот фидбек во однесувањето на самото дете. Искрениот пристап, отвореноста, индивидуалните и групните родителски средби и разговори со родителите нѐ прават да се чувствуваме задоволни од успесите што ги доживуваме секојдневно, благодарејќи на нашиот целокупен тим, како од вработените, така и од родителите на нашите деца. МАРИЛИ: Вие сте успешна жена менаџер. Дали сметате дека личниот пример го поттикнува градењето на кариерата на жените и на женското менаџерство во општеството? КАРАМАНОЛЕВСКА: Јас можам само да пратам една порака до сите жени, без оглед на која позиција се наоѓаат во работењето. Секоја жена може да биде успешна во своето работење, само ако тоа што го посакува го сака искрено, со целото свое срце и ако може максимално да му се посвети на тоа што го работи. Негативните мисли никогаш не ќе можат да донесат позитивен живот, грешките што ги правите се само доказ дека сте се обиделе нешто да направите – не откажувајте се! Тајната за напредок гласи: „Направете го првиот чекор и борете се за реализација на сопствените идеи.“

Бизнис и претприемаштво

disinfection of the building and inventory in it… We are a pre-school led by the motto “the more we use the nature, the healthier we will be.” Our children go out for walks every day, they are in movement whether it is cold, snowy or hot outside or not. Children are adaptable to any environment and if we direct them properly, they can use the resources of the nature very easily. We develop healthy and happy children ﬁlled with a lot of love and attention.

;

Sport

Interview with

Kiril Lazarov, Captain of the Macedonian National Handball Team

Интервју со

Кирил Лазаров, капитен на ракометната репрезентација на Македонија

at 40 I am aN aDDeD value IN the 164 Бизнис каталог 2021

Спорт

со 40 години јас сУм додадена вредност во клУБот и во репрезентацијата

>> Professional sports are highly aﬀected by the pandemic. I believe that as it came, the pandemic will be gone and we will continue to function as before, with even greater enthusiasm and desire. I hope that aer all these diﬃculties, people’s awareness will start to work and we will function in a more “human” way, we will be more humane and develop the society together…

cluB aND the NatIoNal team Бизнис каталог 2021 165

Sport

MARILI: Since February, you have had a new, important duty – besides your captain role, you are also the selector and coach of the Macedonian national team. What handball will Macedonia play under your baton? LAZAROV: It is my honour to be the selector of our most successful national selection since the independence of our country, of which I have been a part for more than 20 years. That is a great responsibility, and a great challenge. We should make quality change of generations, while maintaining constantly our participation in major matches. I have a clear vision and ideas that will be visible as time elapses. Our country has potentials and talent for this sport, and as sport professionals, we will work hard to be even better in the future, compared to what has been done so far. I am joining this project with great desire and enthusiasm. In the future, Macedonia will be proud of its national handball team. MARILI: As the best athlete in the most popular sport in Macedonia, tell us how it is to work under the conditions of the Covid-19 crisis, how trainings are organised in Europe, i.e. in your club Nantes and in our country, and to what extent the trainings and preparations now differ from those you had before the pandemic, meaning to what extent life has changed in general? LAZAROV: This has been a very specific year in any respect. It is not easy whatsoever to find the best way to function successfully. I think that the most adaptable ones in this situation will turn out to be the most successful ones. Professional sports are highly affected by the pandemic. I believe that as it came, the pandemic will be gone and we will continue to function as before, with even greater enthusiasm and desire. I hope that after all these difficulties, people’s awareness will start to work and we will function in a more “human” way, we will be more humane and develop the society together… This has been a year one should forget, with a hope and wish that all this will soon be left in the past... MARILI: How much is the youth of the Macedonian national team prepared to carry the burden of responsibilities and expectations of the domestic audience for the placement for the 2022 European Championship? In your opinion, what is the future of the Macedonian handball? LAZAROV: Macedonia likes sports, likes handball. Sport is something that can unite us as a nation as rarely anything. Therefore, investments in sports are required, and they should be higher in handball in particular. Both the Macedonian handball and the Macedonian fans are popular in Europe and elsewhere in the world, everybody knows us for our mentality and passion for high quality sports and results. In the context of this, I want to say that, irrespective of the shift of the generations that are coming, the Macedonian handball should work with even stronger pace, so that even higher goals are set and their implementation is worked on. We should not allow the Macedonian fans to be left without a good national team, which has been the greatest promoter of our country so far. Continuity should be preserved and new higher goals should be set and their fulfilment should be worked on… 166 Бизнис каталог 2021

>> Професионалниот спорт е на голем

удар од пандемијата. Верувам дека како што дојде пандемијата, така и ќе си замине и ќе продолжиме да функционираме како порано, со уште поголем ентузијазам и желба. Се надевам дека по сите овие тешкотии ќе проработи свеста кај луѓето и ќе функционираме многу „почовечки“, ќе бидеме похумани и заеднички ќе го градиме општеството...

My presence in the field makes me happy and confident because I am able to make responsible decisions in the field during the match. Aer my player career, I remain in the sports, in my profession where I can give and convey knowledge to young generations at my best.

МАРИЛИ: Од февруари годинава имате нова голема одговорност - покрај капитенската улога Вие сте и селектор и тренер на македонскиот национален тим. Кажете ни каков ракомет ќе игра Македонија под Ваша палка? ЛАЗАРОВ: Чест и задоволство е да се биде селектор на нашата најуспешна национална селекција од осамостојувањето на нашата држава, од која и самот сум дел повеќе од 20 години. Тоа е голема одговорност, но и голем предизвик. Треба да направиме квалитетна промена на генерациите, а во исто време треба да го одржиме константното учество на големи натпреварувања. Имам јасна визија и идеи што ќе бидат видливи како што минува времето. Нашата земја има потенцијал и талент за овој спорт, а ние како спортски работници ќе работиме квалитетно за да бидеме уште подобри во иднина во споредба со она што досега е направено. Со голема желба и ентузијазам влегувам во овој проект. Во иднина Македонија ќе биде горда на својата ракометна репрезентација. МАРИЛИ: Како најдобар спортист во најпопуларниот спорт во Македонија, кажете ни како се работи во услови на кризата со Ковид-19, како се тренира во Европа, односно во Вашиот клуб „Нант“, а како во нашата земја и колку сегашните тренинзи и подготовки

MARILI: Kiril Lazarov’s name is always described in superlative – the best shooter at the European and the world’s championships, the best right back in the world, the best handball player in the European League of Champions who gave 1,000 goals, the youngest Macedonian handball player in European cups, the youngest Macedonian senior representative… What is needed to become a top level athlete and maintain the high level of preparedness, as talent is certainly not the only precondition? LAZAROV: One can easily enlist these achievements, but frankly, the road is thorny and difﬁcult. Sometimes, when we celebrate success we are only aware of the moments of success, and if we make analysis of the past, we will see that there were much more failures than successes. Most importantly, you should never give up, you should only listen to yourself and your intuition, be hardworking, committed, and brave, and should not live on somebody's praising you on any occasion. Every day is a new day and a new experience. The world goes forward, you cannot live on the basis of past achievements. Both life and sports evolve and you should be a step ahead in order to be among the best.

пред секој натпревар се разликуваат од оние што ги имавте пред пандемијата, односно колку го смени животот воопшто? ЛАЗАРОВ: Многу специфична година во секој поглед. Не е воопшто лесно да се пронајде најдобриот начин за да се функционира успешно. Мислам дека најадаптибилните во оваа ситуација ќе излезат и најуспешни. Професионалниот спорт е на голем удар од пандемијата. Се надевам дека како што дојде пандемијата, така и ќе си замине и ќе продолжиме да функционираме како порано, со уште поголем ентузијазам и желба. Се надевам дека по сите овие поминати тешкотии ќе проработи свеста кај луѓето и ќе функционираме многу „почовечки“, ќе бидеме похумани и заеднички ќе го градиме општеството... Година за заборав со надеж и желба дека ова брзо ќе биде минато... МАРИЛИ: Колку подмладокот на македонската репрезентација е подготвен да го понесе товарот на одговорноста и очекувањата на домашната публика за пласман на ЕП 2022? Според Вашето мислење, каква е иднината на македонскиот ракомет? ЛАЗАРОВ: Македонија сака спорт, сака ракомет. Спортот е нешто што како ретко нешто друго може да нѐ обедини како нација. Затоа се потребни инвестиции во спортот, особено да бидат поголеми во ракометот. Како македонскиот ракомет, така и македонскиот навивач е популарен во Европа и во светот, сите нѐ познаваат по нашиот менталитет и страст за квалитетен спорт и резултат. Во контекст на ова сакам да кажам дека, без оглед на смената на генерациите што доаѓаат, македонскиот ракомет треба да работи со уште посилно темпо, да се постават уште поголеми цели и да се работи тие да се реализираат. Не смееме да дозволиме македонскиот навивач да го оставиме без квалитетен национален тим што досега беше најголем промотор на нашата држава. Континуитетот треба да се задржи и да се постават нови повисоки цели и треба да се работи за да се исполнат...

Присутноста на теренот ме прави среќен и сигурен затоа што можам да донесувам одговорни одлуки на самиот терен на натпреварот. По кариерата останувам во спортот, тоа е мојата професија каде што најмногу можам да дадам и да им пренесам знаење на помладите генерации Бизнис каталог 2021 167

Спорт

MARILI: You are the only Macedonian handball player who has won the national cup in four countries – Macedonia, Croatia, Hungary, and Spain. You are in France now. What has taken you to probably the best handball league in the world, what sport challenge was Nantes so that you decided to join this club? LAZAROV: During my career I played for great clubs with huge handball tradition and results. I stayed for four years at least in every club, where I reached the maximum. As an unwritten rule, I shifted clubs and countries after four and a half years, in most cases at my insistence since after some time saturation with the surroundings occurs, and thus one’s individual saturation when you are not able to give your maximum any more. That is how a situation occurred when I wanted to try my hand in one of the strongest leagues in the world, the French one, and at the same time to play in a country whose national selection has been dominating in the past decade. For me, that was a challenge and huge experience that I would use in the future in my sport projects.

МАРИЛИ: Вие сте единствен македонски ракометар што го освоил националниот Куп во четири различни земји Македонија, Хрватска, Унгарија, Шпанија. Сега сте во Франција. Што Ве однесе во веројатно најдобрата ракометна лига во светот, каков спортски предизвик Ви беше „Нант“ за да се одлучите за овој клуб? ЛАЗАРОВ: Во текот на мојата кариера настапував во големи клубови со огромна ракометна традиција и резултати. Во секој клуб се задржував минимум четири години, каде што го достигнував максимумот. По некое непишано правило ги менував клубовите и државите по престој од четири и пол години, во повеќето случаи најмногу на мое инсистирање бидејќи по одредено време се јавува заситување од средината, а со тоа и индивидуално заситување при што веќе не си во можност да го даваш својот максимум. Така дојде до ситуација кога сакав да се обидам во една од најсилните лиги во светот – Франција, а наедно и да играм во државата чија национална селекција доминара во последната деценија. За мене тоа беше предизвик и огромно искуство што би го користел во иднина во моите спортски проекти.

Top athletes’ life is not easy, you need great individual sacrifice, and still, I decided to do this because I love it so much and live for sports, and handball… MARILI: During your whole sport “years of service” on the club and national team level, you have worn the number 7 jersey, or possibly number 7 as part of a two-digit number. Why 7, does this number have any special meaning to you? LAZAROV: I was basketball player Toni Kukoc’s fan, and he wore number 7. Before I started playing handball I played basketball. When I entered handball, one of my coaches, besides my father, also wore number 7 as a player, and he was left-hander. As a child, I thought that if you were a left-hander you should wear number 7 like Kukoc and coach Ike Janev in Sveti Nikole. So, I decided for and fell in love with this number, and I have always been identified with seven. MARILI: You are 40, which is a solid age for an active athlete. It doesn’t seem that you will leave the handball ground soon. What are your plans, will you finish your career with Nantes, and where do you see yourself after the active playing?

МАРИЛИ: Пред името на Кирил Лазаров има многу НАЈ – најдобар стрелец на европско и на светско првенство, најдобар десен бек во светот, прв ракометар во европската Лига на шампиони што постигнал 1.000 голови, најмлад македонски ракометар на европски купови, најмлад македонски сениорски репрезентативец... Што сѐ е потребно за да се стане врвен спортист и да се одржува високо ниво на подготвеност, талентот секако не е единствен предуслов? ЛАЗАРОВ: Лесно е да се набројуваат овие достигнувања, но патот, искрено, многу е трнлив и тежок. Некогаш кога славиме успех свесни сме само за моментот на успехот, а доколку направиме анализа на минатото ќе увидиме дека имало многу повеќе неуспеси отколку успеси. Најважно е никогаш да не се откажуваш, да се слушаш само себеси и твојата внатрешна интуиција што ти кажува, да бидеш вреден, посветен и храбар, да не живееш од тоа што некој ќе те фали во секоја пригода. Секој ден е нов ден и ново докажување. Светот оди напред, не се живее врз база на постигнувањата во минатото. Како животот, така и спортот еволуира и треба да бидеш чекор напред за да бидеш во друштво на најдобрите. Животот на врвните спортисти не е лесен, потребна е голема индивидуална и фамилијарна жртва, но, сепак, јас се одлучив за ова затоа што го сакам многу и живеам за спортот и за ракометот... МАРИЛИ: Bo целиот спортски „стаж“, клупски и репрезентативен, го носите дресот со број 7, евентуално седумката е дел од двоцифрен број. Зошто токму 7, дали овој број има некое посебно значење за Вас? ЛАЗАРОВ: Бев фан на кошаркарот Тони Кукоч кој носеше број 7. Пред да почнам со ракомет играв кошарка. Кога почнав со ракометот, еден од моите тренери, покрај татко ми, исто така, носеше број 7 како играч и беше левучар. Како дете мислев дека ако си левучар треба да носиш број 7 по примерите на Кукоч и на тренерот Ике Јанев од Свети Николе. Така се одлучив и се заљубив во овој број и до денес сите ме поистоветуваат со седумката. МАРИЛИ: Имате 40 години, што е солидна возраст за еден активен спортист. Но не изгледа дека набрзо ќе го напуштите ракометниот терен. Какви се Вашите планови, дали со „Нант“ ќе ја завршите кариерата и каде се гледате по активното играње? ЛАЗАРОВ: Велат дека годините се само бројка, а јас така и се чувствувам. Благодарен сум му на Бога што во кариерата немав некои посериозни повреди. Мислам дека посветеноста во тренажниот процес ми овозможи да можам да играм на високо ниво на оваа возраст. Присутноста на теренот ме прави среќен и сигурен затоа што можам да донесувам одговорни одлуки на

168 Бизнис каталог 2021

MARILI: Tell us something about the Kiril Lazarov 7 Hanball School, how many school facilities are there, how many coaches, who can be a part of it and what is the purpose of its existence. LAZAROV: Our handball schools have operated for a long while in different cities throughout Macedonia. We have about 1,000 children who decided to engage in handball. Our handball camp that takes place in Ohrid every year on an international basis, with more than 400 participants also speaks on this behalf. The idea is to enable to as many children to do sport, direct them, create their sports and life habits so that they become good people, and we hope that most of them will also become professional handball players. A whole team assigned with organisation and functioning is behind all this, and I am really grateful to them. MARILI: How important is one’s family support so that a top level athlete can have a successful career, international above all. You are a family man, and during all these years your family has followed you wherever you are engaged. Do they manage to adapt to new conditions fast, since they shift the environment relatively frequently? LAZAROV: In all this story I avoid mentioning my family in order to protect them. For me, family is sanctity and they know this very well, there is no need, and they do not want to be exposed in media, which speaks a lot about them and about their upbringing. I am also grateful to my parents and my wife for the support I have had and have during all these years…

самиот терен, на натпреварот. По кариерата останувам во спортот, тоа е мојата професија каде што најмногу можам да дадам и да им пренесам знаење и искуство на помладите генерации. Горд сум што се чувствувам среќен на терените и со 40 години, каде што не се срамам што сум таму, напротив, јас сум додадена вредност во клубот и во репрезентацијата каде што настапувам. МАРИЛИ: Кажете ни нешто повеќе за школата за ракомет „Кирил Лазаров 7“, колку школи има, колку тренери, кој може да биде дел од неа и која е целта на нејзиното постоење? ЛАЗАРОВ: Веќе подолго време функционираат нашите ракометни школи во градовите низ Македонија. Имаме околу 1.000 деца што одлучиле да се занимаваат со ракомет. Во прилог на ова е и нашиот ракометен камп што се одржува секоја година во Охрид со повеќе од 400 учесници и кој е интернационален. Идејата е да овозможиме колку што е можно повеќе деца уште од мали нозе да ги насочиме да се занимаваат со спорт, да создаваат спортски и животни навики да станат добри луѓе, а се надеваме дека повеќето од нив ќе станат и професионални ракометари. Зад сето ова стои цел тим што е задолжен за организација и функционирање, на кој сум му бескрајно благодарен. МАРИЛИ: Колку е важна поддршката од семејството за да може еден врвен спортист да има успешна, пред сѐ, интернационална кариера? Вие сте семеен човек и сиве овие години Вашето семејство Ве следи секаде каде што имате ангажман. Успеваат ли тие брзо да се приспособат на новите услови затоа што релативно често ја менуваат средината? ЛАЗАРОВ: Во целата оваа приказна избегнувам да го споменувам моето семејство со цел да го заштитам. За мене фамилијата е светост и тие добро го знаат тоа, нема потреба, а и не сакаат да се експонираат медиумски, што кажува многу за нив и за тоа како е воспитана мојата фамилија. Благодарен сум им на моите родители и на мојата сопруга за поддршката што ја имав и ја имам во текот на сите овие години...

We have around 1,000 children who decided to engage in handball in our handball schools in diﬀerent cities in Macedonia. Our handball camp, which that takes place in Ohrid every year on an international basis with more than 400 participants also speaks on this behalf.

Во нашите ракометни школи во градовите низ Македонија имаме околу 1.000 деца што одлучиле да се занимаваат со ракомет. Во прилог на ова е и нашиот ракометен камп што се одржува секоја година во Охрид, со повеќе од 400 учесници и кој е интернационален Бизнис каталог 2021 169

Спорт

LAZAROV: Years are said to be only numbers, and I feel that way too. I am grateful to God that I haven't had any serious injuries in my career. I think that dedication in the training process enabled me to play on a high level at this age. My presence in the field makes me happy and confident because I am able to make responsible decisions in the field during the match. After my player career, I remain in the sport, in my profession where I can give and convey knowledge to young generation at my best. I am proud that I feel happy in the field at 40 as well, where I am not embarrassed being there, otherwise, I am an added value to the club and the national team where I play.

EMBASSIES - ALBANIA Slavej Planina No. 2 ph. 3246 726, fax: 3246 727 - AUSTRIA Str. Mile Pop Jordanov, No.8 ph. 3083 400, fax: 3083 350 - BULGARIA Str. Zlatko Snajder, No. 3 ph. 3229 444, fax: 3246 493 - BOSNIA AND HERZEGOVINA Str. Mile Pop Jordanov 56b ph. 3086 216, fax: 3086 221 - CROATIA Str. Bukureska No 91 Ph. 3248 170, fax: 3246 004 - CZECH REPUBLIC Str. Todor Aleksandrov, No. 35, ph. 3109 805, fax: 3178 380 - FRANCE Str Todor Aleksandrov, No. 165 Ph. 3244 300, 3244 319, fax: 3244 313 - GERMANY Str. Lerinska No. 59/1 ph. 3093 900 fax: 3093 899 - GREECE Str. Borka Taleski, No.6 ph. 3219 260 fax: 3115 718 - HUNGARY Str. Mirka Ginova, No.27 ph. 3063 423 fax: 3063 070 - IRAN Str. Mile Pop Jordanov, No.12 ph. 3051759

- SERBIA Str. Pitu Guli, No. 8, ph. 3129 298, fax: 3129 427 - SLOVENIA Str.”Dane Krapcev” 6a, ph. 3103040, fax: 3176 631 - SLOVAK REPUBLIC Str.Budimpestanska No 39, ph. 3090 360, fax: 3090 367 - SOVEREIGN MILITARY ORDER OF MALTA Blvd. Aleksandar Makedonski bb, h. Kontinental, Ph. 3118 348, fax: 3230 975 - SPAIN Str. Nikola Kljusev, No. 7, ph. 3220717, fax: 3215612 - SWEDEN Str. 8-ma udarna Brigada, No 2, Ph. 3297 880, fax: 3112 065 Visas department, ph. 3297 898 - SWITZERLAND Str. Maksim Gorki, No. 19, ph. 3103 300, fax: 3103301 - TURKEY Str. Slavej Planina bb, ph 3104710 fax: 3117 024 - UKRAINA Str. Albert Svajcer, No.7-9, ph: 3178 120 fax: 3179 259 - UNITED KINGDOM OF GREAT BRITAIN AND NORTHERN IRELAND Str. Todor Aleksandrov, No. 165, ph. 3299 299, fax: 3179 726 - UNITED STATES OF AMERICA Str. Samoilova Nr. 21, ph: 3102 000, fax: 3102 499

- ITALY Str. 8-th udarna Brigada, No.22, ph. 3236 500, fax: 3236 505 - JAPAN Blvd. Partizanski odredi, No. 15-a, ph. 118 063, fax: 3117440

CONSULATES:

- MONTENEGRO Str. Vasil Stefanovski, No.7, ph. 3227 277, fax: 3227 254

- AUSTRALIA Str. Londonska, No. 11b, ph. 3061 114, fax: 3061 834

- NETHERLANDS Str. Aminta III, No. 69-71, ph. 3109 250, fax: 3129 309

- BELGIUM Str. Koco Racin, No. 14/4-3, phone 3136 209; fax: 3136 230

- NORWAY Str. 8-ma udarna Brigada, No.2, ph. 3298 190, fax: 3111 138

- CANADA Str. Blagoj Davkov No. 2/1 Ph. 3225 630, fax: 3220596

- PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA Str. 474, BJ.20, ph. 3069 658, fax: 3069 688

- DENMARK Str. Aleksandar Makedonski No.12 ph. 3104 067, 3104 001, fax: 3104 064

- POLAND Str. Dimitar Pandilov, No. 2-a, ph. 3248820, fax: 3119 744 - ROMANIA Str. Rajko Zinzifov, No. 42, Ph. 3228 055 fax: 3228 036 - RUSSIAN FEDERATION Str. Pirinska, No 44, ph. 3117 160, fax: 3117 808

- ESTONIA REPUBLIC Str. Kole Nedelkovski br. 6, 1000 Skopje, ph/fax: + 389 2 3229 225 - FINLAND Str. 810, No. 2, ph. 109 185, fax: 2613 180 - ISRAEL Str. Podgradje, No.50, ph: 3113 978, fax: 3113 976