Tavad TaqTaqiSvilebis sagvareulos istoriuli narkvevi saqarTvelos warCinebulTa sagvareulos ganekuTvnebian, aseve, Tavadi TaqTaqiSvilebi. vaxuSti batoniSvilis naSromSi `aRwera samefosa saqarTvelosa” Tavad TaqTaqiSvilTa gvaris Sesaxeb aRniSnulia, rom `mTavarTa Soris awindelTa JamTa warCinebulesni da SemZlebelni” arian TaqTaqiSvilebi, romlebic `Semdgomad TaTrobisa 1
Camovidnen samcxidan”. qarTl-kaxeTis mefis, giorgi XII-is vaJi - ioane batoniSvili Tavis TxzulebaSi `SemoklebiT aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa” Tavad TaqTaqiSvilebis warmoSobis Sesaxeb wers Semdegs: `TaqTaqiSvilni, eseni iyvnen pirvelad samcxis Tavadni da amaTi winapari Seiqmna mahmadiani da uwodes Taq aRa. odes daipyres TurqTa axalcixe da drosa mefisa Teimurazisa movidnen Svilni amaTni da miiRes marTlmadidebelT sarwmunoeba welsa 1627-sa da daeSenen qrcxinvalis adgilis nawilTa Sina da arian muniTgan TaqTaqis Svilad, Tavadad miRebulni. amaTni saxlni arian: 1) 2
elizbaris Svilebi, 2) ivanes Svilebi da sxvani”. Tavad TaqTaqiSvilebis warmoSobis Sesaxeb, maT gvarSi aseve arsebobda gansxvavebuli versiac - `romelic yofila winaparni Cveni TavdgiriZeni. samcxesa Sina maT sWeriaT samflobeloT TviT axalcixe, focxisi xeobiTa aWariT, lioniT, olT-nariSniT da aqvndac orica monasteri: safara da varZia TvisiT xeobiTa, da iyo mTavari upirvelesi samcxisa da idga TviT axalcixisa Sina, romelsac ewoda saxeli iovane axalcixeli. mxolo qarTlisa kerZoca epyra cixe xeobasa Sina jvrvisa rvelisa xeobiT da soflebiT, romelsac dResaca mflobeloben xeobisa cixesa da soflebiTa. [TaqTaqiSvilTa genealogia]: iovane aTabagi TavdgiriZe _ farsadan aTabagi TavdgiriZe _ Ze farsadanisa TaqTaq TavdgiriZe (mis mier vuwodebdiT TaqTaqis Zes) _ Ze TaqTaqisa iovane, romelica moiyvana mefeman svimonma (mas misca colaT mefeman svimonma asuli Tvisi ana [?] da misca monasteri Tirisa soflebiTurT) _ Ze iovanesi ardaSel TaqTaqisZe (mas hyavda aragvis erisTavis Svili xoreSani) _ Ze ardaSelisa elizbar TaqTaqisZe (mas hyavda ciciSvilis qali mariami) _ Ze elizbarisa giorgi TaqTaqisZe (coli misi xerxeuliZis qali darejani) _ [ufrosi vaJi] luarsab [giorgis Ze] (coli misi aragvis erisTavis qali elene) _ iovane [luarsabis Ze] (coli iovanesi javaxiSvilis qali anastasia); [umcrosi vaJi] elizbar [giorgis Ze] (coli elizbarisa givi amilaxvris qali mariami) _ iase 3
[elizbaris Ze] (coli misi falavandiSvilis qali TinaTini...”. arsebobs aseve gviandeli sabuTi, romelic daTariRebulia 1776 wliT, sadac TaqTaqiSvilTa gvari moyvanilia formiT TaqTirisZe - `q. gangebiTa mRuTisaTa ese ganaCeni dagiwereT da mogeciT Cven 4
amilaxvar-sardal-mdivanbegma iasem Sen, TaqTiriZes iovanes...”. XV saukunis II naxevarSi, erTiani saqarTvelos monarqiis daSlis Semdeg warmoiSva qarTlis, kaxeTis, imereTis samefoebi da samcxe-saaTabagos samTavro. politikurad daSlil saqarTveloSi didi da mcire saTavadoebis Camoyalibeba mimdinareobda calkeul samefos SigniT. pirveli dokumenturi cnobebi Tavad TaqTaqiSvilebis Sesaxeb qarTul istoriul wyaroebSi XVI saukunidan gvxvdeba. TaqTaqiSvilTa gvari warmomdgari unda iyos 5
saxelidan `TaqTaq”, iseve rogorc saxelidan `javaxi” momdinareobs gvari javaxiSvili. XVII-XVIII saukuneebis istoriul sabuTebSi TaqTaqiSvilebis gvari, aseve TaqTaqiZeebis formiT aris moxseniebuli. 1
am sagvareulos uZvelesi, istoriulad cnobili warmomadgeneli, aris TaqTaq 6
TaqTaqiSvili. Tavdapirvelad am sagvareulos warmomadgenlebi samcxeSi Tavadebi iyvnen. samcxesaaTabagos samTavroSi TurqeTis sulTnebis xelisuflebis damyarebis Semdeg, XVII saukunis dasawyisSi, TaqTiqiSvilTa sagvareulos warmomadgenlebi, qarTlSi gadmosaxldnen. am drosaa savaraudo TaqTaqiSvilTa saTavados Seqmna. Tavad TaqTaqiSvilebis rezidencia sofel karaleTSi iyo. XVII-XVIII ss-Si iq maT sasaxle, cixe-simagre da karis eklesia hqondaT. maTi sagvareulo saZvale Tiris monasterSi iyo. maT saTavadoSi Semdegi soflebi Sedioda - rveli, qvemo xviTi da kusireTi. TaqTaqiSvilTa saTavados, iseve, rogorc sxva saTavadoebs, samarTavad unda hyoloda Tavisi moxeleebi (mouravi, mdivani, mamasaxlisi, xelosani da sxv.), magram amis Sesaxeb cnobebi istoriul wyaroebSi ar aris daculi. 7
Tavad TaqTaqiSvilTa aznaurebi iyvnen: cimakuriZeebi da RonenaSvilebi. Tavad TaqTaqiSvilebis saTavado, iseve rogorc Sida qarTlis sxva saTavadoebi, kerZod, amilaxvrebis, maCablebis, favleniSvilebis, falavandiSvilebis, xidirbegiSvilebis, diasamizeebis, amirejibebis da sxv., qarTlis samefos memarjvene sadroSos Seadgendnen. memarjvene sadroSos spasalarebad anu sardarebad, tradiciulad Tavad amilaxvarTa 8
gvaris warmomadgenlebi iyvnen. 1606-1648 wlebs Soris Tavadi TaqTaq TaqTaqiSvili Tavis laSqriT saamilaxvros 9
sadroSoSi Sedioda. XVII saukunidan moyolebuli Tavad TaqTaqiSvilebis gvaris warmomadgenlebi, qarTul istoriul sabuTebSi, araerTxel ixseniebian. 1662 wlis sabuTis mixedviT, Tavadi ardaSel TaqTaqiSvili mowmed ixsenieba ymis nasyidobis wignSi, romelic qarTlis kaTalikosma domenti III-m (1660-1676), anCaf 10
tuRurunaSvils uboZa. 1664 wlis sabuTis mixedviT, Tavadi ardaSel TaqTaqiSvili mowmed ixsenieba ymis danebebis wignSi, romelic Tavadma papuna favleniSvilma ioseb 11
Tbilels misca. 1668-1684 wlebs Soris Sedgenili sabuTis Tanaxmad, Tavadma ardaSel TaqTaqiSvilma, qarTlis kaTalikos domenti III-Tan, Tbilel episkoposTan da sxva pirebTan erTad, monawileoba miiRo baadur maCablis da misi saxlikacebis saCivris wignis 12
garCevaSi, romelic maT gauyrelobas exeboda. XVII-XVIII saukuneebis manZilze Tavad TaqTaqiSvilTa sagvareulos warmomadgenlebi aqtiurad moRvaweobdnen qarTlis samefos politikur cxovrebaSi, rogorc mefis karis kacni, mrCevlebi, da maRali sasuliero Tanamdebobis pirebi. kerZod, sulxan TaqTaqiSvil iyo mdivani,
13
ioane TaqTaqiSvili - mroveli episkoposi,
14
filipe
15
TaqTaqiSvili - mroveli episkoposi. XVII saukunis 80-90-ian wlebSi mrovel episkoposad iyo filipe TaqTaqiSvili. man 1680 wels uwyaloba mamacaSvils robams da mis Svilebs daviTs, paruas, ieses, SioSs da 16
giorgis zemo qarTlis mouraoba. 1686 wlis sabuTis mixedviT, mroveli episkoposi filipe TaqTaqiSvili mowmed 17
ixsenieba Sewirulobis sigelSi. 1699 wels qarTlis mefe erekle I-is (1688-1703) brZanebiT episkoposma filipe 18
TaqTaqiSvilma gaariga dava Tavad TumaniSvilebsa da javaxiSvilebs Soris.
2
XVII saukunis bolos Tavadi elizbar TaqTaqiSvili mowmed ixsenieba venaxis 19
nasyidobis wignSi. 1700 wlis sabuTis mixedviT, Tavadi daviT TaqTaqiSvili mowmed ixsenieba yma20
mamulis nasyidobis wignSi, romelic iese diasamiZem misca paata-beg maCabels. 1724 wels mefe vaxtang VI ruseTSi 2000 amaliT gadasaxlda, sadac sxva TavadebTan erTad, aseve Tavad TaqTaqiSvilebic imyofebodnen. erT-erTi maTgani Tavadi sulxan elizbaris Ze TaqTaqiSvili iyo.21 Tavadma elizbar giorgis Ze TaqTaqiSvilma, Tavisi mdgomareobis gansamtkiceblad, naTesauri kavSiri daamyara samefo dinastiasTan - bagrationebTan. misi asuli TinaTini qarTlis mefis ieses (1714-1716,1724-1727) SviliSvilis daviT abdulabegis Ze 22
bagrationis meuRle gaxda. 1744 wels mefe Teimuraz II-m (1744-1762) da misma vaJma mefe erekle II-m (17441798), faqtobrivad, qarTli da kaxeTi erT samefod gaaerTianes (1744 w. de-faqto, xolo mamis - Teimuraz II-is gardacvalebis Semdeg 1762 w. de-iure).23 1756 wels Tavadi elizbar TaqTaqiSvili da papuna gabaSvili, qarTlis mefe Teimuraz II-m, axalcixis faSa haji-ahmed jayelTan (1745-1758) diplomatiuri misiiT gaagzavna. istorikos papuna orbelianTan, amasTan dakavSirebiT, aRniSnulia, rom `qoronikonsa umd [1756 w.], Tvesa Tebervalsa qalaqsa Tbilisisasa dawva dedofali darejan kaxeTisa, Sva Ze keTil-saxiTa Semkobili levan. iyo sixaruli friadi ormacsa dResa, movida gurielis biZa, Semoqmedel episkoposi, Semoexvewa mefeTa CvenTa Svelad gurielisad. Camosdgomoden urumni da mefe imereTisa solomon, gardmoegdoT gurieli mamia, daesvaT umciresi Zma gurielisa, uwyreboda faSa axalcixisa da Tu xelT-egdo, guriels sikvdilsac upirebda. amisa meSvelad gagzavnes axalcixis faSasTan elisbar TaqTaqiSvili da papuna gabaSvili, miswera mefema saqarTvelosaman faSas, ra mividnen mociqulni, Seiwynara faSam bZaneba qarTvel batonisa, moswera fici gurielisa moukvlelobisaTvis: `romelic Tqveni neba iyoso, Cven Tqvenis sityvis winaaRmdegoba ar SegviZliao”. gamoestumrebina faSas saboZvriT elisbar da papuna. `moitanes ambavni ese faSisani”.24 1762 wels qarTl-kaxeTis samefos gaerTianebasTan da gaZlierebasTan dakavSirebiT sul ufro da ufro izRudeboda TavadTa TviTneboba. Tavs iCenda winaaRmdegoba feodalTa banakSi qveynis gamaerTianebel da gamTiSvel ZalTa Soris. 1765 wlis dekemberSi Tavadebma ardaSel da elizbar TaqTaqiSvilebma, qarTlis sxva TavadebTan erTad, miiRes monawileoba paata batoniSvilis SeTqmulebaSi, romelic mefe erekle II-s winaaRmdeg iyo mimarTuli.25 SeTqmuleba uSedegod damTavrda, xolo misi monawileebi sastikad iyvnen dasjilni. SeTqmulTa gasamarTlebam da dasjam TbilisSi cxadyo, rom qalaqis mosaxleobis ZiriTadi fenebi mefe erekle II-is gamaerTianebel politikas uWerdnen mxars. mefe erekle II-m SeTqmulni sajarod gaasamarTla. mowveul iqna samefo darbazis gafarToebuli sxdoma, romelsac daeswrnen Tavad-aznaurobisa da samRvdeloebis warmomadgenlebTan erTad `pirveli saxlis glexni”, `mTis pirveli kacebi” da `moqalaqeni”. mefe erekle II gamovida ara bralmdeblis an mosamarTlis, aramed momCivanis rolSi. man moaxsena saxalxo Sekrebulebas, Tu rogor apirebdnen SeTqmulni mTeli misi ojaxis amowyvetas. amis Semdeg mefem damswreT moagona misi Tavdadeba qarTlis dasacavad: `RmerTs Tavdebad gaZlevT, Tu Cemze ukeTes mefes iSoviT saqarTvelos bednierebisaTvis, me Cems gvirgvins imas davulocav...”.26 erekle II-s sityvebi SemTxveviT ar warmouTqvams. man SesaniSnavad icoda, rom sajaro sasamarTloze irCeoda ara mxolod SeTqmulTa konkretuli danaSauli, aramed misi mmarTvelobis ganmsazRvreli politikuri koncefcia, misi vargisianoba da perspeqtiva. mefe erekle II-m amxila SeTqmulTa antisaxelmwifoebrivi saqmianoba.27 3
1765 wlis 15 dekembers TbilisSi moewyo SeTqmulTa sajaro dasja. dasjis warmoeba xdeboda sam adgilas: metexis cixis ZirSi, riyeze da anCisxatis ezoSi. paata batoniSvils Tavi mokveTes, aseve dasajes daviT abdulabegis Ze, demetre amilaxvari dasajes `samoqalaqo sikvdiliT”, virze ukuRma Sesves da mTeli qalaqi Semoatares Tavze nacardayrili, aleqsandre amilaxvars moWres cxviri da gadauWres muxlis ZarRvebi, diasamiZes aRmoxades cali Tvali da moWres ceri. glaxa ciciSvils moaWres ena, ardaSel TaqTaqiSvils moWres marjvena, xolo elizbar TaqTaqiSvili cecxlSi dawves.28 am SeTqmulebis Sesaxeb, daviT batoniSvili Tavis naSromSi aRniSnavda: `xolo welsa 1765 SeTqvnen mefisa zeda Tavadi amilaxvari, Svili dimitri saxlTuxucesisa, glaxa ciciSvili da TaqTaqiSvili elizbar. amas misces piroba paatas batoniSvils, romelca iyo ese ararjulieri Zei mefisa vaxtangisa. scada ra ese mefeman, Seipyra eseni. Sekrbnen qarTvelni da mohkveTes paatas Tavi da dawves cecxlSi TaqTaqiSvili elizbar. da dimitri patimar hyves, Zesa missa aleqsandres mohkveTes cxviri. da glaxa ciciSvils mohkveTes ena”.29 SeTqmulebis dasjis Sesaxeb, aseve cnobebi Semonaxulia minaweris saxiT erT-erT xelnawerSic, sadac aRniSnulia - `[1765 w.]. ie [15] qristesSobisTves SeiTqvnen erekles winaaRmdeg: paata batoniSvili da sxv, paatas Tavi gaagdebina xmliT giorgi yularaRasma, xolo abdulabegis Svils daviTs gaagdebina Tavi baram nazirma gurgeniZem [(martyofelma)], kaxT mordlis Svilma, saxlTuxucesi demetre amilaxvari patimar hyves da aRsves karaulsa zeda, Zessa missa aleqsandres mohkveTes cxviri, xolo diasamiZes aRmoxades cali Tvali da mohkveTes marjvenisa ceri, TaqTaqiSvili elisbar cecxlSi dawves, glaxa ciciSvils mohkveTes ena”.30 1783 wlis 24 ivlisis georgievskis traqtatis im oficialuri danarTis Tanaxmad, romelSic warmodgenilia qarTl-kaxeTis TavadTa da aznaurTa nusxa, moxseniebulia Tavadi TaqTaqiSvilebic, romlebsac, aRniSnuli traqtatis safuZvelze, miniWebuli 31
hqondaT ruseTis Tavad-aznaurul gvarebTan gaTanabrebuli uflebebi. 1801 wels, qarTl-kaxeTis samefos gauqmebisa da rusuli mmarTvelobis sistemis damyarebis gamo, TaqTaqiSvilTa saTavado administraciulad gauqmda. Tavadi TaqTaqiSvilebi, rogorc uwarCinebulesi gvaris warmomadgenelni, aRiarebulni da Setanil iqnen ruseTis imperiis Tavadebis siaSi.
32
gamoyenebuli wyaroebi wyaroebi da literatura literatura 1. vaxuSti batoniSvili. aRwera samefosa saqarTvelosa. `qarTlis cxovreba”, t.IV. teqsti dadgenilia yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s.yauxCiSvilis mier. Tb, 1973, gv.34; vaxuSti bagrationi. saqarTvelos geografia. mT. red. z.tataSiZe. Tb, 1997, gv.26. 2. ioane bagrationi. SemoklebiT aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa. redaqtori da gamomcemeli z.kacelaSvili. Tb., 1997, gv.29. 3. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis qarTul xelnawerTa aRweriloba. muzeumis xelnawerTa axali (Q) koleqcia. t.I. Sedgenili el.metrevelisa da qr.SaraSiZis mier. il.abulaZis redaqciiT. Tb., 1957, gv.181; xelnawerTa instituti, fondi Q-158g [1909 w.], (xelnaweri). 4. dokumentebi saqarTvelos socialuri istoriidan, t.II. n.berZeniSvilis redaqciiT. Tb., 1953, gv.94. 4
5. n.SoSiaSvili. TorelTa feodaluri saxlis istoria da SoTa rusTaveli. kr. SoTa rusTaveli, istoriul-filologiuri Ziebani. Tb., 1966, gv.47. 6. Дворянские Роды Российской империи. т.IV, Князья Царства Грузинского. Авторысоставители: Станислав Думин, Князь Юрий Чиковани. Москва, 1998, стр.206. 7. georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali da SeniSvnebi daurTo g.paiWaZem. Tb., 1983, gv.63. 8. xelnawerTa instituti, fondi Hd-2124 (1606-1648 ww.) (xelnaweri); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.I. gamosacemaT moamzades: d.kldiaSvilma, m.surgulaZem, e.cagareiSvilma, g.jandierma. Tb., 1991, gv.115; Г.Анчабадзе. Источниковедческие проблемы военной истории Грузии. Тб., 1990, стр.164; И.Джорджадзе. История военного искусства Грузии. Тб., 1989, стр.159-160. 9. xelnawerTa instituti, fondi Hd-2124 (1606-1648 ww.), (xelnaweri); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.II. masalebi Sekribes da gamosacemad moamzades: d.kldiaSvilma da m.surgulaZem. Tb., 1993, gv.291. 10. scia, f.1449, aRwera 1, saqme #1189 (1662 w.); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.II. das. naSr. gv.291. 11. scia, f.1449, aRwera 1, saqme #1810 (1664 w.); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.II. das. naSr. gv.291. 12. xelnawerTa instituti, fondi Qd-8670 (1668-1684 ww.), (xelnaweri); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.II. das. naSr. gv.291. 13. xelnawerTa instituti, fondi Hd-468 (1722 w.) (xelnaweri); xelnawerTa instituti, fondi Hd-3185 (1723 w.) (xelnaweri); a.baqraZe. masalebi qarTuli sfragistikis istoriisaTvis, naw. I. Tb., 1978, gv.74. 14. Дворянские Роды Российской империи. т.IV, Князья Царства Грузинского. Авторысоставители: Станислав Думин, Князь Юрий Чиковани. Москва, 1998, стр.205. 15. scia, fondi 1450, davTari 48, saqme #22 (1680 w.); scia, fondi 1450, davTari 48, saqme #30 (1680 w.); xelnawerTa instituti, fondi Hd-9343 (1699 w.) (xelnaweri); T.Jordania. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriis da mwerlobisa. t.II. Tb., 1897, gv.504; g.jandieri. XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos istoriuli qronologiis sakiTxisaTvis. krebuli `mravalTavi”, filologiur-istoriuli Ziebani, t.I, Tb., 1971, gv.345. 16. scia, fondi 1450, davTari 48, saqme #22 (1680 w.); scia, fondi 1450, davTari 48, saqme #30 (1680 w.); g.jandieri. XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos istoriuli qronologiis sakiTxisaTvis. krebuli `mravalTavi”, filologiur-istoriuli Ziebani, t.I, Tb., 1971, gv.345. 17. T.Jordania. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriis da mwerlobisa. t.II. Tb., 1897, gv.504; g.jandieri. XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos istoriuli qronologiis sakiTxisaTvis. krebuli `mravalTavi”, filologiur-istoriuli Ziebani, t.I, Tb., 1971, gv.345. 18. xelnawerTa instituti, fondi Hd-9343 (1699 w.) (xelnaweri); g.jandieri. XVII saukunis aRmosavleT saqarTvelos istoriuli qronologiis sakiTxisaTvis. krebuli `mravalTavi”, filologiur-istoriuli Ziebani, t.I, Tb., 1971, gv.345. 19. scia, fondi 1450, davTari 3, saqme #33 (XVII s.-is bolo); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.II. das. naSr. gv.291. 20. xelnawerTa instituti, fondi Hd-1534 (1700 w.) (xelnaweri); pirTa anotirebuli leqsikoni XI-XVII ss. qarTuli istoriuli sabuTebis mixedviT. t.II. das. naSr. gv.291. 5
21. Российский государственный архив древних актов (РГАДА), фонд 248 (Правительствующий Сенат), дело №769; Дворянские Роды Российской империи. т.IV, Князья Царства Грузинского. Авторы-составители: Станислав Думин, Князь Юрий Чиковани. Москва, 1998, стр.205; vaxtang VI-is amalis 1737 wlis sia. wignSi: s.yubaneiSvili. daviT guramiSvili qarTul husarTa polkSi. Tb., 1965, gv.129. 22. i.biWikaSvili, d.niniZe, i.Ciqovani. saqarTvelos samefo dinastiis - bagrationebis genealogia, tabula #3. wignSi: bagrationebi. samecniero da kulturuli memkvidreoba. Tb., 2003. 23. papuna orbeliani. ambavni qarTlisani. teqsti daadgina, Sesavali da saZieblebi daurTo e.cagareiSvilma. Tb., 1981, gv.102-106; saqarTvelos istoriis narkvevebi, t.IV. tomis redaqtori m.dumbaZe. Tb., 1973, gv.454. 24. papuna orbeliani. ambavni qarTlisani. das. naSr. gv.237-238. 25. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t.IV. tomis redaqtori m.dumbaZe. Tb., 1973, gv.632. 26. Tbilisis istoria, t.I. tomis redaqtorebi: m.dumbaZe, v.guCua. Tb., 1990, gv.381. 27. n.berZeniSvili. saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t.II, Tb., 1965, gv.210. 28. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t.IV. tomis redaqtori m.dumbaZe. Tb., 1973, gv.634; Tbilisis istoria, t.I. tomis redaqtorebi: m.dumbaZe, v.guCua. Tb., 1990, gv.381. 29. daviT bagrationi. axali istoria. teqsti gamosca T.lomourma. Tb., 1941, gv.9-10. 30. T.Jordania. qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriis da mwerlobisa. t.III. gamosacemad moamzades g.Jordaniam da S.xanTaZem. Tb., 1967, gv.294. 31. georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba.., das. naSr. gv.57. 32. xelnawerTa instituti, fondi Q-158g [1909 w.], (xelnaweri); Списки титулованным родам и лицам Российской империи. Издание Департамента Герольдии Правительствующего Сената. Спб., 1892, стр.80-81; Дворянские Роды Российской империи. т.IV., ук. соч. стр.205.
i.biWikaSvili
6