HABERLER VE PİYASALAR -2
Geçtiğimiz hafta haberler ve piyasalarda davranışlara ilişkin ilginç bulduğumuz bir makaleyi sizlerle paylaşmaya başlamıştık. Bu hafta kaldığımız yerden devam ediyoruz. Haberlerden neden kaçınmalıyız sorusuna cevap arıyoruz. Geçtiğimiz hafta 6 madde ele almıştık. Bu hafta 7. Maddeden devam ediyoruz.
7) Haberler beyninizin yapısını değiştirir Haberler uyuşturucu gibidir. Hikâye geliştikçe nasıl devam edeceğini merak ederiz. Kafamızda yüzlerce hikâyeye dair gelişmeler çoğaldıkça takip etme ihtiyacımız giderek artarak bir açlığa dönüşür ve baş edilmesi güçleşir. Haberler neden bağımlılık yapar? Bir defa haberleri kontrol etmeye başladığınızda artık daha da fazla haberlere bakma ihtiyacı hissedersiniz. Dikkatiniz kısa dönemli hızlı haberlere gider, daha fazla veri açlığına düşersiniz. Bağımlılar bağımlılıklarını tedavi etmek için bağımlı oldukları maddeyi daha fazla almaya çalışırlar bu da tatmin eşiğini her geçen gün daha da yükseltir. Dikkatinizi başka şeylere, örneğin bilim, edebiyat, tarih, sanat, el işleri vs yöneltirseniz z yoğunlaşabilirsiniz. Bilim adamları eskiden ergenlik sonrası beynin gelişiminin durduğuna inanırlardı. Bugün ise bunun gerçek olmadığını biliyoruz. Beyin plastik gibidir yeni durumlara adapte olur, eski ilişkiler ağı kırılır yeni bağlar oluşur. Eğer haber tüketimi norm olan bir kültürde yaşamaya başlarsak beynimiz bu duruma adapte olur ve eskisinden daha değişik bir halde çalışmaya başlar. Haberlere adaptasyon, biyolojik seviyede gerçekleşir. Haberler bizi programlar. Bu da haber tüketimine başladığımızda beynimizin alıştığımızdan farklı çalışacağı anlamına gelir ve tehlikelidir. Derin düşünce ve konsantrasyonu geri kazanmak radikal bir şekilde haberlerden arınmakla gerçekleşebilir.
8) Haberler maliyetlidir Haberler zaman harcamanıza yol açar. Haberler 3 şekilde verimliliği azaltır. Öncelikle haberleri tüketmek için geçirdiğiniz zaman verimliliği düşürür. İkinci olarak haberler geri dönüp yeniden konsantrasyon kazanmaya harcadığınız zamanı artırır. Düşüncenizi toplamanız gerekir: Nerede kalmıştınız ne yapıyordunuz? Haberleri dinlemek için işinizden her ayrıldığınızda geri dönmek için harcadığınız zaman da artacaktır. Üçüncü olarak son dakika haberlerini aldıktan saatler sonra dahi haberler sizi rahatsız etmeye devam eder. Haberlerdeki hikâyeler bazen günler sonra gözünüzü önüne gelir ve düşünce akımınıza sekte vurur. Sabah, öğlen ve akşam yatmadan hemen önce 15’er dakika haberleri gözden geçirdiğinizi varsayalım, ciddi biz zaman kaybı. Buna 5 dakika oradan, 5 dakika buradan, işyerinde yoğunlaşma için harcanan zamanı eklediğinizde haftanın en az yarım gününü heba etmiş olacaksınız. Mumbai’de yaşanan trajik bir terör saldırısını ele alalım. Haberleri 1 milyar kişinin 1 saatlerini harcayarak izlediğini düşünelim. 1 milyar saat eder. Dünya çapında
ortalama hayat uzunluğunun 66 yıl olduğunu düşünürsek haberleri izlemek yoluyla 2000 hayatın yok olduğunu varsayabiliriz. Bilgi artık ender bulunana bir mal değildir, fakat dikkat az bulunur: Neden hemen gözden çıkaralım? Para, unvan veya sağlığınıza karşı bu kadar sorumsuz değilsiniz, beyninize de sorumsuz olmamalısınız.
9) Haberler başarı ve itibar arasındaki ilişkiyi yok eder İtibar sosyal ilişkilerimizi etkiler. Atalarımız zamanında itibar insanların başarıları nispetinde yüksek olurdu. Kabile üyelerinden biri tek eliyle bir kaplanı öldürdüğünde onun kahramanlığı kulaktan kulağa yayılırdı. Kitlesel olarak üretilen haberler ile “ün” diye bir karam hayatımıza girdi. Ün yanıltıcıdır çünkü insanlar hayatları ile hiçbir bağlantısı olmamasına rağmen ünlü olabilirler. Medya sinema yıldızlarına, habercilere saçma sebeplerle ünlülük vazeder. İtibar ile ün iki ayrı kavramdır.
10) Haberler gazeteciler tarafından “üretilir” Kaliteli profesyonel yazarlar, hikâyelerine zaman harcarlar, gerçekleri teyit edip olayların tüm boyutları ile düşünürler. Tüm meslekler gibi gazetecilikte de yetersiz kişiler barınabilir. Bu kişilerin anlama kapasiteleri kısıtlı, çalışma ahlakları düşük derecede olabilir. Yazarın tahminine göre: Haberlerin en fazla %10’u orijinaldir. %1’den azı soruşturmacı gazeteciliktir. Gazeteciler ancak 50 yılda bir Watergate skandalı ortaya çıkarabilirler. Pek çok muhabir başka muhabirlerin haberlerinden aşırma yapar, düşünceleri sığdır ve internette bulunan malzemelere rağbet ederler. Kopyalama ve kopyadan kopyalama hikâyelerdeki tutarsızlıkları arttırır ve ilgisizliği yoğunlaştırır.
11) Gerçek olarak yapılan haberler bazen gerçekleri ifade etmez. tahminler hiçbir zaman! Bazen gerçek olarak lanse edilen haberler hatalıdır. The New Yorker dergisinin gerçekleri kontrol etme yöntemlerinden efsanevi şekilde bahsedilir: Anlatılanlara göre kontrol bölümünden biri, Empire State binası ile ilgili bir haber yapıldığında binanın var olup olmadığını kendi gözleriyle görmek için olay yerine gidermiş. Günümüzde gerçekliği kontrol etmek alışılmışın dışında bir davranış şeklidir. Gerçeklerin yerini tahminler almıştır. Pek çok hikâye gerçekler yerine tahminlere yer verir, bu kadar karmaşık bir dünyada doğru tahmin yapmak imkânsızdır. Hangi gazete 1. Dünya savaşını, Büyük Buhranı, Sovyetlerin düşüşünü vs tahmin edebilmiştir? Milyonlarca yanlış tahminin içerisinde 1-2 tane doğru tahmin bulabilirsiniz. Yanlış tahminler değersiz olmalarının yanında tehlikelidirler. Tahminlerinizin doğruluğunu artırabilmek için haber tüketimini kesin, onun yerine zarları kullanın, ya da hazırsanız derinlikli kitapları okumaya ve gerçekleri anlamaya hemen başlayın. 12) Haberler manipülatiftir.
Evrimsel geçmişimiz bizlere yüz yüze konuşmalarda saçmalıkları tespit etme yeteneği kazandırmıştır. Karşımızdaki konuşurken pekçok ipucu ediniriz, gerçekleri yalanlardan ayırabiliriz, karşımızdakinin kızarması, yaydığı koku, aceleci tavrı, gözlerini kaçırması vs. Küçük topluluklarda yaşadığımız için haberleri getirenin önemi her zaman büyüktür. Haberi verenin amacını da çoğu zaman doğru tahmin edebiliriz. Bugün ise en donanımlı okuyucular bile doğru haberle özel bir amaca hizmet eden haberi birbirinden ayırmakta büyük zorluk çekmektedirler, öyleyse neden bu kadar enerji harcayalım? Hikâyeler reklam verenleri memnun etmek için ya da medya sahiplerini memnun etmek için yazılır. Her medya birimi daima başkalarının verdiği haberleri verir ve herhangi birini etkileyebilecek haberleri yayınlamaktan kaçınır. Halkla ilişkiler ekipleri o kadar güçlenmişlerdir ki bunlardan etkilenmeyen muhabir ya da haberci bulmak neredeyse imkânsızdır. Gazetecilik dünyanın genel bir resmini çizer ve tartışmak için ortak hikâyeler üretir. Halkların ajandalarını tespit eder. Sıkı durun: Gazetecilerin ajandayı tespit etmelerini gerçekten istiyor muyuz? Bu kötü demokrasi demektir, gündemi tespit kendi işimizdir.
13) Haberler pasifleştirir Haberlerdeki hikâyeler etkileyemeyeceğiniz konular hakkındadır, bu da okuyucuları kaderci bir çizgiye iter. İnsan beyni karmaşık pek çok bilgiye maruz bırakılır ve bilgi ile hareket etme kabiliyeti törpülenirse pasifize olur ve kurban psikolojisi ile hareket eder. Bunun bilimsel tanımı “öğrenilmiş yardımsızlıktır” Depresyonda gözlemlenen artış, haberlerin artışına paraleldir. 14) Haberler bizi küresel bir huzur içerisinde sarmalar. Hepimiz dünya vatandaşlarıyız, birbirimize bağlıyız. Dünya kocaman bir köydür vs. Gerçek şu ki haber tüketimi bizi birbirimize bağlamaz, bizi birbirimize bağlayan iş ve alışveriş yapmamızdır. 15) Haberler yaratıcılığı öldürür Bildiğimiz şeyler yaratıcılığımız kısıtlar. Bu yüzdendir ki besteciler, matematikçiler, sanatçılar en önemli eserlerini gençlik çağlarında verirler. Yaşadıklarının daha önce denemiş olup olmadığı ile ilgili değildirler ve genç yaşlarında beyinleri geniş bir alanda özgürce dolaşır. Haber tutkunu birinin çok iyi bir besteci, sanatçı, yazar vs olabileceğini düşünemiyorum. Diğer taraftan haberleri deli gibi tüketen yaratıcılıktan uzak bir sürü insan gözlemliyorum. Haberlerin yaratıcılığı öldürmesi daha önce konuştuğumuz bir kavramla ilgili olabilir: Dikkatin dağılması. Eski çözümleri dile getirmek isterseniz haberleri okuyun, yeni çözümlere ihtiyaç duyuyorsanız haberlerden uzaklaşın!