3e jaargang l nummer 1 - 2014
HÉT REISMAGAZINE OVER AFRIKA 3e jaargang l nummer 1 - 2014 l prijs €6.95 l www.oogvoorafrika.nl
EEN LEVEN LANG MANDELA 20 PAGINA’S EERBETOON AAN MADIBA HET VERLOREN KONINKRIJK VAN MAPUNGUBWE
CAPE RIVIÈRA DE KAAPSE KUST
MASHATU
LAND VAN GIGANTEN PARELS VAN
LIMPOPO
KAAPSTAD
DESIGN HOOFDSTAD 2014
ZUID-AFRIKA
special
---def-02-Cover.indd 1
24-12-13 13:28
4
37
86
Cape Rivèra
De X-factor van Zandspruit Estate
28
58
Kaapstad Design Capital 2014
Schalk Joubert
Drie landen, 10 reistips Botswana Tanzania Zuid-Afrika special
10 20 26
Cape Rivièra 37 De X-factor van Zandspruit Estate 86 De parels van Limpopo 97 Het verloren koninkrijk van Mapungubwe 106
Colourful Manor & omstreken Highlights Zuid-Afrika Stedentrip Kaapstad Nelson Mandela Tribute Tour Puur Limpopo
45 47 47 85 103
Interviews Alayne Reesberg – Kaapstad World Design Capital 2014 28 Leslie Pangemanan – Run4Schools 52 Schalk Joubert – Made in Zuid-Afrika 58
Columns Van de redactie Rik Felderhof in Afrika
6 22
En ook …
8 9 35
Reisnieuws – win 5 overnachtingen 9 Lezen – Hier is … Adriaan van Dis 62 Webshop OOG VOOR AFRIKA 57 Abonnement OOG VOOR AFRIKA 65 Colofon 114
Reisaanbiedingen Reisbestemmingen Mashatu – Land van de giganten Cape Argus – grootse fietsrace
12 32
De grote Kalaharironde The Wild Olive Tree Camp Fiets de Cape Argus
OOGVOORAFRIKA
04-05inhoud.indd 2
24-12-13 11:53
5
INHOUD Een leven lang Mandela 66 Vissertje Dop eert Mandela 68 Mandela’s wereld 72 De nieuwe Mandela’s? 74 Mandela en de politiek 78 Robben Island 82
66
Ik herinner mij … Nelson Mandela
Een leven lang Mandela
12
Mashatu
04-05inhoud.indd 3
24-12-13 11:53
Botswana In het hart van zuidelijk Afrika, ingesloten tussen Namibië, Zuid-Afrika, Zambia en Zimbabwe, ligt Botswana. Een exclusieve en ongerepte safaribestemming die ook wel ‘Africa’s shining light’ wordt
Tien tips
genoemd. Ontdek zelf waarom!
1. De Okavango Delta wordt beschouwd als een van de meest indrukwekkende natuurgebieden van Afrika. Dit unieke watergebied herbergt een ongekende verscheidenheid aan wild en vogelsoorten.
2. Moremi Game Reserve. Dit ongerepte reservaat beslaat ongeveer 20% van de Okavango Delta. Hier komen in overvloed olifanten, giraffes, buffels, leeuwen, luipaarden en cheeta’s voor.
3. In het Moremi Game Reserve ligt Chief’s Island, ‘predator capital of Africa’. Dit is het enige gebied in Botswana waar je de Big 5 kunt vinden.
4. De privéconcessies Kwando, Selinda en Linyanti langs de Linyanti rivier. Spectaculaire gamedrives met kans op grote kuddes buffel, olifant, wildebeest en zebra.
5. Chobe National Park heeft de grootste olifantenpopulatie van Afrika. Vogelliefhebbers moeten vooral een boottocht over de Chobe rivier maken.
Tekst: Marjolein Westerterp
10-11-10tips-botswana-2.indd 2
23-12-13 18:18
l
tenfrika. rs
6. Savuti is bekend om de groep leeuwen die actief en succesvol op olifanten jaagt.
over
7. Tsodilo Hills. Unesco World Heritage Site en een ongekende kennismaking met het verleden. Veel rotstekeningen.
8. Het Kgalagadi Trans Frontier Park op de grens van Zuid-Afrika en Botswana was het eerste Peace Park. Geopend in 2002. Het park is beroemd om zijn leeuwen met zwarte manen.
9. De Makgadikgadi Pans ‘het grote dorstland’ - is een grote zoutvlakte van ca. 6.500 km². De zoutpannen vallen in de droge periode van begin mei tot half november geheel droog.
10. In Khama Rhino Sanctuary kun je de witte en zwarte neushoorn zien.
www.botswanatourism.co.bw
10-11-10tips-botswana-2.indd 3
23-12-13 18:19
12-19-Mashatu-8.indd 4
23-12-13 22:29
Mashatu Game Reserve, net als het iconische Malamala eigendom van de Rattray familie, is het grootste wildpark in particulier bezit van zuidelijk Afrika. Maar wat betekenen afmetingen als je uren door een landschap rijdt waarin bossen worden doorkruist door meanderende rivierbeddingen, savannes worden onderbroken door reusachtige bomen. Grote kuddes olifanten hun dorst komen lessen in de laatste waterpoelen van de opdrogende rivier. Dit is geen land naar de maat van mensen, dit is het land van de tijd, van wilde dieren waarbij wij ons even mogen laven aan de wilde en ongenaakbare schoonheid en waar we oog in oog mogen staan met de giganten waar Mashatu bekend om staat. ‘Als wij toestaan dat de nog aanwezige wildernis verwoest zal worden, zullen we als mensheid veel verliezen. De aanwezigheid van het onaangeraakte land waar we als bevoorrechten een kijkje mogen nemen, waarbij we ons tijdelijk mogen laven aan de ruimte, de geur van wilde salie, het ritme van de natuur, zorgt voor hoop. Hoop op een leefbare aarde.’ Het is een bespiegeling van een van de Mashatu-gasten, na een ongetwijfeld bijzonder verblijf. Het grootse land Mashatu heeft een grote fanclub. Gasten die er geweest zijn, komen graag weer terug om te genieten van de game drives en de bijzondere ontmoetingen. Wat is de de magie van dit private game reserve? Eigenaar Michael Rattray noemt een paar ingrediënten: ‘De bijnaam van Mashatu is The Land of Giants, het gebied is groots in alle opzichten. De oneindige vlaktes met een overvloedig aanwezig dierenleven zijn een genot voor de safariganger. Vogelliefhebbers komen hier aan hun trekken in ontmoetingen met zeldzame dwaalgasten, de olifantenkuddes die hier leven zijn de grootste op een privé-eigendom ter wereld.’ De zon brandt ongenadig, de twee ventilatoren in mijn luxe tent weten m’n verhitte hoofd maar nauwelijks koel te houden. Het land houdt z’n adem in en verwelkomt de korte regenbui die de bomen weer doet glanzen. We brengen één nacht en twee game drives door in het tented camp. Ranger Justice laat ons kennis maken met de uitgestrekte wildernis, de mopane-vlaktes, de droge rivierbeddingen waar olifanten oversteken zonder acht op onze jeep te slaan. Hij stopt onder een enorme boom die verkoelende schaduw biedt aan olifanten en jawel, een slapend luipaard. Dit is de mashatu-boom, de reus die de naam aan het game reserve heeft gegeven. De grote katten Groots is Mashatu om de aanwezigheid van roofdieren. We hebben op elke game drive een bijzondere ontmoeting. De eerste middag twee hyena’s met twee jongen, een luipaard in de rivierbedding dat zich snel uit de voeten maakt, een lui luipaard slapend in een boom. Als we de volgende ochtend in alle vroegte op de volgende game drive gaan, hebben we in onze jeep unaniem besloten op zoek naar leeuwen te gaan. Ze laten zich in eerste instantie niet zien en ietwat mismoedig drinken we een kop koffie terwijl we uitstaren over de lege vlakte. Leeg blijkt bedrieglijk, want nog geen honderd meter verderop vinden we een kwartier later een groep van dertien leeuwen die net terug zijn gekomen van een drinkplaats en zich opmaken voor een luie dag in de hete zon. »
12-19-Mashatu-8.indd 5
23-12-13 22:29
22
COLUMN Rik Felderhof
In 1998 werd Rik Felderhof verliefd op een stukje land, vlakbij Arusha in Tanzania. Hij bouwde er zijn huis en leeft er als ‘Bwana Yamaha’ tussen de Afrikanen. Een groot verschil met het leven in Nederland. Het huis op de heuvels vormde het decor voor zijn televisieserie Schrijvers op de Veranda. Vanaf diezelfde plek onder de bananenbomen, blikt Rik Felderhof in elk nummer terug op een bijzonder avontuur in Afrika.
De tent van Mr. Patell & Sons Voor een echt mooie tent of overkapping moeten we naar Mr. Patell. Dat had iedereen ons aangeraden. Mr. Patell ziet eruit zoals zijn naam doet vermoeden. Indiaas tot aan zijn voetzolen. Zijn hoofd staat gevaarlijk los op zijn romp, alsof het slechts met één schroefje is vastgezet. Mr. Patell, gestoken in een keurig wit pak, met een vleugje karmijn om zich heen, is een zacht sprekende man, met donkere ogen en grijs haar, dat met een flinke klodder brillantine zorgvuldig zit vastgeplakt op zijn hoofd. Zijn zangerige Engels is bijna onverstaanbaar, maar o zo vriendelijk. ‘Wat is onze wens?’ vraagt hij. Zijn vrouw met een rode stip op haar voorhoofd staat achter hem met een meetlint in de hand, gereed om het hulpmiddel op elk gewenst moment aan haar echtgenoot te overhandigen. ‘We willen graag een ijzeren constructie met een overkapping van wit doorzichtig doek. Het is voor televisieopnames en het licht is heel belangrijk. We hebben zacht licht nodig.’ ‘Ahjaa, zacht licht.’ Zijn hoofd deint heen en weer. ‘We hebben al het licht in voorraad, ook zacht licht,’ verzekert hij ons. Zijn vrouw knikt bescheiden mee. ‘We kunnen u de stoffen tonen, die aan uw wens voldoen.’ Hij knipt met zijn vingers en een jongen komt uit het struikgewas tevoorschijn. In rap Swahili stuurt de tentenmaker hem naar een schuur in de tuin. Even later komt de jongen terug met drie stalen stof. ‘Ahjaa,’ zegt Mr. Patell, ‘ik denk dat deze stof het meest geschikt is.’ Hij toont ons een zacht wit doek, dat soepel door zijn slanke vingers glijdt. ‘Heel goed, dit is precies wat we zoeken.’ ‘By Patell all well,’ glundert hij. ‘By Patell all well,’ kirt zijn vrouw hem na. ‘And now the measurements.’ Mr Patell houdt zijn hand op. Zijn vrouw overhandigt hem het meetlint. De eerste meters zijn al uitgerold voordat we iets hebben kunnen zeggen. ‘Ahjaa, hoe
22-23-columnRikFelderhof-2.indd 2
groot moet het zijn?’ We geven de maten op. Mr. Patell gaat op zijn knieën zitten en meet op de grond onze tent uit. Eerst de ijzeren constructie, die in de tuin geplaatst moet worden op het terras bij het zwembad. Daarna volgt het tentdoek. Mr. Patell prevelt van alles, volkomen onverstaanbaar. Zijn vrouw tovert een notitieboekje uit haar gewaden en schrijft al zijn bevindingen op. ‘Ahjaa.’ Mr. Patell staat op en verzekert ons dat het allemaal voor elkaar komt. ‘We werken dag en nacht als het moet. Binnen twee dagen is alles klaar. We komen de tent bij u thuis in elkaar zetten.’ Na twee dagen rijdt er sputterend een vrachtautootje de heuvel op. Halverwege slaat de motor af. ‘Ahjaa.’ Mr. Patell dribbelt de helling op. Of we even kunnen helpen met aanduwen. De motor heeft het om onbegrijpelijke redenen begeven. Onze tuinmannen spannen hun spieren en duwen de auto naar boven. Samen met twee assistenten van Patell Tent Company and Sons. De constructie wordt uitgeladen. Mr. Patell geeft aanwijzingen. Als de ijzeren buizen op de grond zijn gelegd, wordt er eerst thee gedronken. ‘Ahjaa, how is your day?’ vraagt Mr. Patell, zonder op antwoord te wachten. Het is slechts een aanloopje voor zijn favoriete spreuk. ‘A day is beautiful if you make it beautiful.’ Hij kijkt ons vrolijk aan, verheugd over zoveel wijsheid, die hij maar al te graag met ons wil delen. Hij stapt enthousiast rond op de set waar de opnamen plaatsvinden van het televisieprogramma Schrijvers op de Veranda. De cameraman en de producer volgen angstvallig de handelingen van de befaamde tentencouturier. Er komt een tweede autootje de heuvel op gereden. Twee jongens laden een Singer-trapnaaimachine uit. De naaimachine wordt op de veranda geplaatst. De jongens rollen een baal tentdoek uit. Er komen meetlinten tevoorschijn, er wordt heftig geknipt. En dan is het natuurlijk weer tijd voor thee met gemberkoekjes, ook voor deze nijvere tentenmakers.
23-12-13 19:29
23
‘We hebben al het licht in voorraad, ook zacht licht’ ‘Ahjaa, alles gaat volgens plan,’ jubelt Mr. Patell, onwetend van het drama dat boven zijn hoofd wappert. Het is elf uur en de eerste buizen worden in elkaar geklikt. ‘Oh my goodness,’ roept Mr. Patell nerveus. De constructie blijkt ruim een meter langer te zijn dan de bedoeling is. ‘Wrong measurements. Oh my goodness me.’ Op het voorhoofd van Mr. Patell verschijnen zweetdruppeltjes. ‘We lossen het op!’ roept hij dapper. Het meetlint wordt over het terras uitgerold. Mr. Patell schudt zijn losse hoofd. Het dreigt van zijn schouders te waaien. ‘No problem, we adapt.’ Hij kijkt me aan alsof het mijn schuld is. Ik controleer de afmetingen die we keurig hebben opgeschreven en doorgegeven. De afmetingen kloppen. ‘On paper,’ zegt Mr. Patell ontgoocheld. We stellen hem gerust en zeggen dat we de tijd hebben en vragen of zijn harde werkers straks wellicht ook trek hebben in een lunch. Nou, daar klaart zijn gezicht van op. ‘We like sausages and curry of course,’ Mr. Patell buigt vriendelijk. Worstjes dus. Nou, daar hebben we er genoeg van. De tuinmannen verslinden meters worst per week. Een lekkernij van de eerste categorie. Om klokslag één uur laat iedereen het werk uit zijn handen vallen en schuift aan bij de grote tafel onder de boom. Dertig knakworstjes later wordt het tentdoek als proef over de constructie gelegd. ‘Oh my goodness me.’ Het past nog van geen kant. Mr. Patell stelt ons gerust, maar vooral zichzelf. ‘We adjust.’ We passen het aan. Het is een eerste probeersel. Een eerste
22-23-columnRikFelderhof-2.indd 3
poging. Het doek wappert tot aan de bananenbomen, die vijf meter van het terras verwijderd staan. De verdere middag wordt er dapper genaaid, gezaagd en gelast. Mr. Patell dartelt heen en weer als een circusdirecteur. Hij roept links en rechts zijn aanwijzingen, springt zo nu en dan een gat in de lucht als er een aansluiting van de buizen correct blijkt te zijn, verdwijnt onder het tentdoek dat gestaag van de naaimachine glijdt, en meet met zijn lint of de witte lappen wel volgens het juiste patroon zijn gestikt. Uiteindelijk is het ei gelegd. Er staat een prachtige, trotse tent, met het mooiste en zachtste licht. ‘Ahjaa, by Patell all well!’ Om vijf uur komt er een taxi de heuvel op rijden. Mevrouw Patell stapt uit, in een schitterend roze gewaad. Ze komt de tent vieren. Uit een grote rieten mand haalt ze twee zelfgebakken cakes tevoorschijn. Er wordt thee en frisdrank gebracht. We schuiven allemaal weer rond de tafel onder de grote boom. Zelden in mijn leven heb ik zo’n cake geproefd. Hij blijft als dikke stopverf aan m’n gehemelte hangen. ‘Very good,’ lieg ik. Om half zes neemt de familie Patell afscheid. Ze zwaaien vriendelijk. En Mr. Patell roept door het open raampje: ‘By Patell all well.’ ‘Yes …’ roepen we schijnheilig, ‘by Patell all well!’ En we zwaaien tot Mr. Patell en zijn gevolg om de bocht verdwenen zijn. ˙ www.rikfelderhof.nl
23-12-13 19:30
Zuid-Afrika Groot en allesomvattend, zowel wat natuur als mensen betreft. Naast wildparken heeft Zuid-Afrika massieve berggebieden, golvende dalen met schilderachtige dorpjes en kilometerslange stranden.
Tien tips
Naast de energieke steden boordevol culturele en gastronomische ervaringen.
1. De Harbour House in Kalk Bay serveert vissersbootverse vis in een ongelooflijk decor. Lunchen met je zonnebril op, zeehonden die voor je neus buitelen, walvissen voor je raam, www. harbourhouse.co.za
2. Koppie Alleen in De Hoop Natuurreservaat is een van de beste en mooiste plekken om vanaf land walvissen te zien. Of haaien, dolfijnen en zeehonden, www. dehoopcollection.com
3. De wandeltocht Oystercatcher Trail langs de kust bij Mossel Bay naar de Gourits is een van de mooiste van het land. Minimaal drie dagen, www.oystercatchertrail. co.za
4. Crawford’s Beach Lodge in Cintsa East biedt betaalbare en comfortabele accommodatie aan het prachtige strand, www. crawfordsbeachlodge. co.za
5. Elk jaar staat Oudtshoorn begin april een week lang op zijn kop vanwege het Klein Karoo Nasionale Kunstefeest. Een absolute aanrader, www.kknk.co.za
Tekst: Marjolein Westerterp
26-27-10tips-zuidafrika-2.indd 2
23-12-13 19:39
n
ege o
.za
6. Hogsback is een spiritueel plaatsje, gelegen in de bossen. Het uitzicht op de kloof is adembenemend. Er wordt gezegd dat Tolkien hier zijn inspiratie voor In de ban van de ring opdeed. Logeren doe je in The Edge Mountain Retreat, www. theedge-hogsback.co.za
7. Op de Sani Pass, in de Drakensbergen op de grens met Lesotho ligt de hoogste pub en lodge van Zuid-Afrika. Je krijgt een grensdocument in Lesotho dat geldig is voor een dag.
8. Kariega Game Reserve in de Oostkaap, vlakbij Kenton-on-Sea, is een ideale, malariavrije safaribestemming. Vanaf mei ook met een luxe tented camp, www.kariega.co.za
9. In Lesedi Cultural Village, buiten Johannesburg, zijn vier traditionele dorpen te zien, Zoeloe, Sotho, Xhosa en Pedi. Je kunt hier overnachten in een van de traditionele rondavels. Een mooie kennismaking met de regenboognatie, www.lesedi.com
10. St. Lucia is de ‘adventure’ city aan de Indische Oceaan. Grenzend aan het iSimangaliso Wetland Park en Hluhluwe National Park biedt het ongekende mogelijkheden voor natuur- en waterliefhebbers. Uitvalsbasis: www.serene-estate.co.za
www.MijnZuidAfrika.nl en www.southafrica.net
26-27-10tips-zuidafrika-2.indd 3
23-12-13 19:40
28-31-Kaapstad-4.indd 4
23-12-13 19:47
‘Toen we deze onderscheiding kregen hebben we de wereld beloofd dat we echt levens in Kaapstad gaan veranderen. En dat zullen we doen ook’
verzoek aan het publiek om suggesties in te sturen kregen we maar liefst 1253 reacties. Het aanbod varieerde van goed uitgedachte ideeën tot aanzienlijk minder haalbare projecten. ‘Dat laatste vonden we alleen maar leuk, een bron van inspiratie. We wilden juist dat mensen ons hun gekste dromen opstuurden. De ideeën die het uiteindelijk tot de kalender schopten zullen allemaal, al is het maar tijdelijk, de stad zichtbaar veranderen.’ Terug naar de zichtbaarheid op straat. Alayne duikelt van de ene post-it naar de andere. ‘Kijk!’ Ze wijst naar een roze briefje. ‘Over een paar maanden wordt de Company’s Garden, de Tuinen van de Compagnie, teruggebracht naar hoe het er in de tijd van de VOC uitzag; zullen een groot deel van de dakterrassen van de stad worden omgebouwd tot moestuintjes; moet het Active Mobility Project van maart tot mei de stad zo fietsvriendelijk mogelijk maken (inclusief pop-up coffeeshops langs speciaal aangelegde fietspaden) en wordt ergens op een gekke plek in de Wijnlanden – want ook de wijndorpen Franschhoek, Stellenbosch en Paarl vallen onder Greater Cape Town – een nieuwe wijngaard aangelegd. Wat de initiatieven gemeen hebben, is dat het allemaal leuke, interessante projecten met een duurzaam en innovatief karakter zijn. En dat de stad en haar inwoners er baat bij hebben.’ Wie denkt dat WDC2014 draait om losse events die alleen dit jaar plaatsvinden, heeft het mis. Alayne: ‘Ja, die heeft het mis. Het woord “nalatenschap” speelt een cruciale rol. Alles wat nu in werking gezet wordt, moet een terugkerend of blijvend geheel worden. Sterker nog; projecten die dit jaar worden gestart kunnen zomaar een looptijd van 20 tot 40 jaar hebben voordat je pas echt kunt kijken naar het werkelijke resultaat. “Welke invloed heeft dit project na 2014?” is een vraag die we onszelf continu stellen. We zijn fire starters – we wakkeren alleen het vuurtje aan, maar de fakkels moeten tot ver na 2014 blijven branden. Hoe fel of licht smeulend dat ook mag zijn. We zorgen ervoor dat volop nieuwe conversaties en connecties gestart worden, die allen tot ver na 2014 impact op de stad moeten hebben – dáár gaat het om.’
Om de kans op nalatenschap te bevorderen moet je natuurlijk ook bij de nieuwe generatie zijn, realiseerden ook Alayne en haar team zich. Daarom staan – op een blauw post-it papiertje ergens halverwege muur twee – voor de schoolvakantie in juli en augustus design bootcamps voor kinderen gepland. Workshops en programma’s waarin de jonge deelnemers bekend worden gemaakt met design, wetenschap en wiskunde. ‘Je hoopt dat je tijdens deze bootcamps kinderen op ideeën brengt, en dat daar in de toekomst dan mooie dingen uit voortkomen.’ Alayne is daarvan overtuigd. Het jaar is pas net begonnen, maar de plannen worden nog elke dag uitbundiger. ‘Toen we deze onderscheiding kregen hebben we de wereld beloofd dat we echt levens in Kaapstad gaan veranderen. En dat zullen we laten zien ook!’ ˙
QuickFACTS Om precies te weten hoe en waar je Kaapstad dit jaar als Design Capital in optima forma kunt bewonderen, kijk je op www.wdccapetown2014.com waar speciale activiteiten, events en expo’s plaatsvinden. Volg WDC ook op Facebook via www.facebook.com/WDC2014 en op Twitter via @WDC2014. Nederlandse inbreng Dutch design is origineel, kent een sterke maatschappelijke traditie en weet ontwerpers, overheden en bedrijven als geen ander samen te brengen. De Nederlandse projecten in Kaapstad 2014 variëren van het gebruik van technologie voor efficiënt watergebruik tot gezamenlijke initiatieven van productontwerpers. Zo werken het Zuid-Afrikaanse ‘Africa Centre for Cities’ en het Nederlandse ‘International New Town Institute’ samen aan lokale initiatieven voor sociale woningbouw en publieke infrastructuur.
OOGVOORAFRIKA
28-31-Kaapstad-4.indd 5
23-12-13 19:48
Wijnhuis Ataraxia in de Hemel-en-Aarde Vallei, wijnproeven in een sfeervol kerkje tussen moderne kunst, www.ataraxiawines.co.za
37-46-colourfulManors.indd 4
23-12-13 20:01
Morgenster – wijn & olijfolie tasting, www.morgenster.co.za
Creation, daar waar smaak, geur, gevoel en genieten elkaar ontmoeten tijdens een wijn en chocolade tasting in de Hemel-en-Aarde Vallei. Hemels en de beste ooit genoten, www.creationwines.com Waterkloof – lunch of diner van grote klasse met formidabel uitzicht, www.waterkloofwines.com
37-46-colourfulManors.indd 5
23-12-13 20:02
10 jaar Run4Schools Leslie Pangemanan rent voor kinderen in townships Sinds zijn stage in Kaapstad in 1993 heeft Zuid-Afrika een bijzondere plek in het hart van Leslie Pangemanan. Dit jaar loopt hij zijn tiende Two Oceans Marathon om geld in te zamelen voor zijn stichting Run4Schools, waarmee hij in- en naschoolse sportactiviteiten voor kinderen in Mitchell’s Plain organiseert. ‘Kinderen in de townships hebben enorm veel energie, het probleem is dat die energie verkeerd gebruikt wordt.’ Ook als je iets voor de tiende keer doet, kan het nog altijd spannend en uitdagend zijn. Dit jaar geldt dat voor de 40-jarige Leslie Pangemanan voor twee dingen: hij loopt op 19 april voor de tiende keer de Two Oceans Marathon, een indrukwekkende 56 kilometer kriskras over het Kaapse Schiereiland. Daarnaast markeert 2014 het tienjarige bestaan van zijn stichting Run4Schools, die in- en naschoolse sportlessen- en activiteiten aanbiedt op scholen in Mitchell’s Plain. Een stichting waarvan Leslie zich ‘niet kan voorstellen dat die er niet meer zou zijn’, maar die hem af en toe ook de nodige kopzorgen en slapeloze nachten bezorgt. We ontmoeten de sportieve weldoener op een zonnige zomerdag in Amsterdam, de plek waar de geboren Hilversummer sinds 2008 met zijn vrouw Anouk en zijn dochter Fae (7) en zoontje Louie (4) woont.
Sportcoach in de townships van Kaapstad Zijn liefde voor Zuid-Afrika bloeit op in 1992, als de dan 19-jarige Leslie in het laatste jaar van zijn sportopleiding zit. Daar komt op een dag iemand van de Zuid-Afrikaanse ambassade langs, die voor een project op zoek is naar studenten die graag een tijdje als sportcoach in de townships in Kaapstad willen werken. Leslie geeft zich op voor de selecties, die hij glansrijk doorloopt. ‘Ik was 19, woonde nog thuis en dacht dat ik de hele wereld aankon.’ Wat hij van Zuid-Afrika wist? ‘Heel erg weinig.’ Hij herinnert het zich als de dag van gisteren, inclusief exacte datum. ‘Op 6 januari 1993 landde ik in Kaapstad. Ik werd meteen gegrepen door het warme gevoel dat de stad me gaf en de geur. Er was toen nog geen slurf, dus je liep vanuit het vliegtuig zo de trap af. Toen ik voor het eerst m’n voeten op de Kaapse grond zette, »
Tekst: Inge Abraham Foto’s: Run4Schools
52-56-run4schools.indd 2
23-12-13 20:23
‘Toen ik voor het eerst m’n voeten op de Kaapse grond zette, ging er een warme rilling door me heen’
52-56-run4schools.indd 3
??
23-12-13 20:25
Schalk Joubert
Made in Zuid-Afrika In Zuid-Afrika is Schalk Joubert vooral bekend als bassist, producer en arrangeur. In Nederland kennen we hem als begeleider van Gert Vlok Nel en recent als producer van Wat Een Nag, de titelsong van te tv-serie die Suid-Afrikaanse Droom van Nick & Simon. Een portret van een muzikale ontdekkingsreiziger die de wereld tot zijn podium en zijn thuis heeft gemaakt.
Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen
58-61-SchalkJoubert-4.indd 2
23-12-13 20:29
In de wijnlanden van Stellenbosch, omgeven door bergen die in het licht van de ondergaande zon rood kleuren, woont op het wine-estate Monterosso, Schalk Joubert. Geboren in Stellenbosch, opgegroeid in Kaapstad en Pretoria, keert hij in 1995 terug naar zijn geboorteplaats om er medicijnen te studeren. Dokter worden is het doel, maar blijkt niet de bestemming. Zijn ontmoeting met de rebelse schrijver en popmuzikant Koos Kombuis duwt zijn leven in de richting van de muziek. Een liefde die er altijd al was. ‘Koos Kombuis vond de band waarin ik speelde erg leuk, ik heb een paar optredens met hem gedaan en ben uiteindelijk in zijn band gaan spelen, Koos Kombuis en die Warmblankes. Koos was op dat moment, net na de apartheid, erg populair bij jongeren. Het was ook de tijd waarin in Zuid-Afrika de eerste festivals kwamen, zoals het Oppikoppi-festival. Er was eindelijk ruimte voor eigen muziek. Door Koos heb ik heel jong veel muzikanten en schrijvers leren kennen, waaronder Gert Vlok Nel die toen al bekend was als dichter.’
‘Zuid-Afrika is een land dat op en neer gaat, dat je verwondert, raakt en soms boos maakt’
59
Je wordt inmiddels geroemd als een van de beste bassisten van Zuid-Afrika. ‘Het was mijn uitdaging om alles te kunnen spelen, van jazz tot rock. Muzikant worden is me overkomen, het is geen bewuste keuze geweest. Ik weet nog steeds niet of ik wel muzikant wil zijn …’ Band met Nederland De band met Nederland is groot. Schalk is de producer van de titelsong Wat Een Nag van die Suid-Afrikaanse Droom van Nick & Simon. En als zodanig ook te zien in de tweede aflevering van de populaire serie. Zij kwamen hem op het spoor omdat ze graag met Gert Vlok Nel wilden spelen. ‘Het zijn leuke jongens, ze hadden maar een half uur de tijd, maar het is toch goed gelukt.’ Sleutelfiguur in het culturele uitwisselingsverband tussen Nederland en Zuid-Afrika is filmeditor Sander Vos. ‘Hij had een band, Sander Vos en de Waterlanders en een hit met Pim Pam Pet. Koos Kombuis heeft hem naar Zuid-Afrika gehaald. Daar heeft Sander alle cd’s van Gert Vlok Nel gekocht en die in Nederland aan Walter Stokman laten horen. Aan de hand daarvan heeft Walter besloten de documentaire Beautiful in Beaufort-Wes te maken. Paula van der Oest is de vriendin van Sander en zij heeft in Zuid-Afrika de film Black Butterflies gedraaid met in de hoofdrollen Carice van Houten als Ingrid Jonker en Rutger Hauer als haar vader. Ik heb veel van de muziek voor de film geschreven en er ook een klein rolletje in gespeeld. Sander is de stille kracht achter onze band met Nederland.’ Kayamandi In 2007 bracht Schalk zijn solo-cd Kayamandi uit, die ook in Nederland te koop is. ‘Kayamandi is een Xhosa woord voor een mooi huis of een prachtige plek om te wonen. In Stellenbosch is het de naam van de township, tussen Stellenbosch en Monterosso, de wine-estate waar ik woon. Een droevige »
58-61-SchalkJoubert-4.indd 3
23-12-13 20:30
andela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereldv Mandela’s wereld
Mandela’s
wereld
‘Mijn naam is Rolihlahla, de ‘onrustzaaier’. Ik ben geboren op 18 juli 1918 in Mvezo, een klein dorpje aan de oevers van de Mbasherivier in het district Mthatha, de hoofdstad van Transkei. In mijn geboortejaar eindigde de Eerste Wereldoorlog, kostte een griepepidemie het leven aan miljoenen mensen over de hele wereld en bezocht een delegatie van het ANC (African National Congres) de vredesconferentie in Versailles om uitdrukking te geven aan de grieven van de bevolking van Zuid-Afrika.’ Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: stockbeeld en Peter Boshuijzen
66-89-dop-mandelawereld.indd 4
23-12-13 20:47
Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela’s wereld Mandela Mandel
Mijn vader ‘In Mvezo tussen de groene golvende heuvels, vruchtbare valleien en honderden rivieren en beken, ging het leven gewoon zijn gang. Mijn vader was chief ofwel hoofdman van Mvezo en lid van de Xhosa Madiba-clan. Hij was in die functie benoemd door zowel de zwarte Thembu-koning als de blanke Britse regering. Net als hij ben ik bij geboorte voorbestemd de stamhoofden te adviseren. Mijn vader kon niet lezen of schrijven, maar hij was een uitstekend spreker en een groot kenner van de Xhosa-geschiedenis. Mijn moeder Nosekeni Fanny was een van de vier vrouwen van mijn vader. In totaal had hij dertien kinderen. Elke vrouw bewoonde een eigen kraal, een stukje grond, een omheind erf voor het vee en een paar hutten. De kralen lagen ver uit elkaar en mijn vader reisde heen en weer tussen zijn vrouwen. Door een conflict met de witte magistraten, werd hij ontslagen als chief en verloor hij daardoor zowel zijn titel als zijn fortuin. Door de veranderde financiële omstandigheden verhuisde ik met mijn moeder naar het plaatsje Qunu waar haar familie woonde. Ik heb daar een zorgeloze jeugd doorgebracht.’ De groene vallei ‘Qunu ligt net als Mvezo in een groene vallei omzoomd door heuvels. Er woonden maar een paar honderd mensen, wegen waren er niet, alleen paden platgetrapt door blote jongens- en vrouwenvoeten. De meeste mannen uit het dorp werkten ver weg in de mijnen bij Johannesburg en kwamen maar twee keer per jaar naar huis. Er stonden geen bomen, alleen een paar populieren op een heuvel. Ik kon toen niet vermoeden dat het huis waar ik mijn laatste dagen wil slijten gebouwd is op die heuvel, tussen de bomen.
66-89-dop-mandelawereld.indd 5
Ik speelde met de andere jongens, hoedde het vee en leerde te houden van het veld, het weidse landschap en de eenvoudige schoonheid van de natuur, de zuivere lijn van de horizon. De natuur was ons speelterrein. Op platte stenen gleden we van de rotsblokken op de heuvels van het dorp. Een van de glijbanen die zo ontstond is nu te zien bij het museum in Qunu dat naar mij is vernoemd.’ Mijn naam werd Nelson ‘Mijn kennis verwierf ik zoals alle Xhosa-kinderen door na te volgen en na te leven. Niet door te vragen. De gebruiken, rituelen en taboes van de Xhosa waren het alfa en omega van mijn bestaan. De weinige witte mensen die wij in het dorp zagen werden behandeld met een mengeling van vrees en respect. We zagen in het dorp ook dat de christenen het beter hadden en deden dan wij. Mijn vader weigerde zich te bekeren, maar mijn moeder werd wel christen. Ik werd gedoopt in de Wesleyan Church. Een van de steunpilaren van mijn moeder adviseerde haar mij naar school te laten gaan. Een voorstel dat mijn moeder verwierp, maar dat mijn vader aansprak. En zo gebeurde het dat ik op mijn zevende naar school ging, gekleed in een broek van mijn vader, met afgeknipte pijpen. Niemand van mijn familie was ooit naar school geweest. Op mijn eerste schooldag gaf mijn lerares, Miss Mdingane, ons allemaal een Engelse voornaam. Dat was toentertijd de gewoonte bij Afrikanen, ongetwijfeld door de Britse invloed op ons onderwijssysteem. Mijn nieuwe naam was ‘Nelson’. Ik heb geen idee waarom precies die naam.’ Ontmoeting met de dood ‘Twee jaar later stierf mijn vader, ik was pas negen. Mijn moeder »
23-12-13 20:47
Panoramaroute: de drie rondavels
Pilgrim’s Rest
Jessica, het beroemdste nijlpaard ter wereld
Te gast zijn in Zandspruit Estate, een nog ongerepte hide away in de bush, betekent een week lang kunnen wonen in een vakantiehuis daar waar de berg de bush ontmoet. En vanuit een van de prachtige villa’s Hoedspruit en de veelzijdige omgeving ontdekken, ofwel op avontuur gaan tussen het Kruger National Park en Blyde River Canyon. X-factor 1 – de villa We volgen een verharde weg door de bush, totdat we de afslag naar ons huis zien. Over een zandpad bereiken we uiteindelijk de villa. We parkeren de auto in de carport en stappen een oase van luxe binnen. Een ruime, beter gezegd, zeer ruime woonkamer, een terras met een tafel en een luie lounge-set
86-92-zandspruit-7.indd 4
Ndbele-vrouwen in Pilgrim’s Rest
voor vele lange en zwoele avonden buiten, een deck met ligstoelen aan het riante zwembad, drie slaapkamers met comfortabele badkamers, buitendouches, een compleet ingerichte open keuken, een bijkeuken en een binnenplaats. Zo’n vakantiehuis wil ik ook, is het eerste wat door me heen schiet. Om ons heen de stille bush. Een nieuwsgierige nyala kijkt vanachter een struik naar de nieuwe bewoners. Buren zien we niet, de kavels zijn zo groot, dat hun aanwezigheid alleen vermoed kan worden. X-factor 2 – de wildernis Zandspruit Bush & Aero Estate beslaat een oppervlakte van bijna 1000 hectare, waarvan 350 hectare gebruikt wordt voor de 200 villa’s die verspreid over het terrein
23-12-13 21:10
Tshukudu, wandelen met cheetah’s
Zonsondergang vanaf Zandspruit Estate
Leeuwen vechten om een prooi, Kapama Game Reserve
Welness Centre Kapama Game Reserve
(komen te) staan. De overige 650 hectare, aan de overkant van de rivier, is en blijft ongerepte wildernis. Alleen toegankelijk voor de bewoners van de Estate. Ex-game ranger Mike, verantwoordelijk voor het terrein en het wildbeheer neemt ons de volgende dag mee op een verkenningstocht. We nemen een kijkje in het bushcamp met zwembad dat ook ter exclusieve beschikking staat van de bewoners. Bijvoorbeeld voor een sundowner aan de Sandspruit rivier, mocht jouw villa daar niet aan grenzen. We steken de rivier over en zijn ineens op safari. Mike heeft een aantal wegen uitgezet die leiden langs bijzondere plekken en je voeren naar drie meertjes. Prachtige plekken om rustig te gaan zitten en van de natuur te genieten. Onderweg ontmoeten we een
86-92-zandspruit-7.indd 5
Hoedspruit
paar wandelaars en giraffen, zebra’s, nyala’s en natuurlijk impala’s. ‘Zandspruit Estate is niet het thuis voor de Big Five, je kunt hier dus heerlijk wandelen en fietsen of mountainbiken. Toch komt het wel eens voor dat we een troep wilde honden aantreffen. Het is zeer bijzonder deze dieren, die nagenoeg met uitsterven zijn bedreigd, hier te kunnen zien,’ vertelt Mike trots. X-factor 3 – safarihoofdstad Hoedspruit Op nog geen vijf minuten rijden van Zandspruit ligt safarihoofdstad Hoedspruit, het avonturenstadje aan de voet van de Klein Drakensberg. Hoedspruit ligt tussen twee toegangspoorten van Kruger National Park: Phalaborwa in het noorden en Orpen in het zuiden. Wat begon als een dorp »
23-12-13 21:11
Madia Thavha culturele ervaring
Madi a Thavha – Tsonga en Venda cultuur Op ongeveer 4 uur rijden van Kololo, ligt aan de voet van de Soutpansbergen de Madi a Thavha Mountain Lodge, ‘het water van de berg’. In een groene vallei, omringd door indrukwekkende bergen opent de lieflijke lodge haar deuren die als open armen naar je worden uitgestrekt. Je bevindt je in het warm kloppende hart van de intrigerende Tsonga en Venda cultuur. De inspanningen van eigenaresse Marcelle Bosch zijn er vooral op gericht haar gasten kennis te laten maken met het gebied rond Makhado. Een streek die arm is in ontwikkeling, maar rijk aan cultuur. Daarnaast ondersteunt ze diverse projecten en kunstenaars, middels haar prachtige galerie en winkel waar het neusje van de zalm van lokale artiesten te koop is. Het meest populair bij haar gasten is
97-103-parelsvan……7indd 4
de culturele dagtour waarbij je kennismaakt met het bezige stadje Makhado, met verschillende houtkunstenaars die werken volgens de Tsonga en Venda traditie en met een pottenbakkerscoöperatie, waar vrouwen razendsnel vazen en potten bakken. Tussendoor bezoek je een lokale markt en supermarkt waar je kennismaakt met het dagelijkse leven van de Limpopo provincie. De tour die je in principe in je eigen auto rijdt, wordt begeleid door de flegmatieke Musa. De rechterhand van Marcelle die de streek en haar inwoners op zijn duimpje kent. De dag wordt daarmee een onvergetelijke ervaring en een kleurrijke kennismaking van binnenuit. Een eyeopener. Daarna is het heerlijk ontspannen, wandelen en eten in de prettige lodge. »
23-12-13 22:02
97-103-parelsvan……7indd 5
23-12-13 22:03
Het verloren koninkrijk van Het Mapungubwe National Park ligt zeventig kilometer ten westen van het mijnbouwstadje Musina, op het drielandenpunt tussen Zuid-Afrika, Zimbabwe en Botswana. In 2004 ging het park voor het eerst open voor publiek en daarmee is het een van de nieuwste nationale parken van Zuid-Afrika. Met echter de oudste geschiedenis. Het verhaal van een verloren koninkrijk. Rockpool bij Leokwe Rest Camp
106-112-Mapungubwe-7.indd 2
23-12-13 22:08
Mapungubwe Het magische landschap van Mapungubwe gloeit in meer dan vijftig tinten rood en oranje op in de brandende zon. Voor ons strekt en rekt zich een landschap uit dat een testament is van de tijd, van een verloren koninkrijk. Rotspartijen afgewisseld met grootse baobabs, sommigen meer dan 2000 jaar oud. Daar waar de machtige Limpopo en Shashe rivieren elkaar ontmoeten, op het drielandenpunt van Zuid-Afrika, Botswana en Zimbabwe, zijn de oevers begroeid met de geelgroene fever trees, zo genoemd omdat zij de voorspellers waren van de bij malaria horende koortsaanvallen. Âť
Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen
106-112-Mapungubwe-7.indd 3
23-12-13 22:09
Moses wijst op een van de oude fundamenten
De verborgen schat Hun vondst was groter dan ze ooit hadden kunnen vermoeden. In zijn zoektocht naar water had Jerry goud gevonden! Ze ontdekten gouden munten, kettingen, glazen kralen, koperen voorwerpen. Een schatkamer vol. Tijdens zijn universitaire studie had Jerry gehoord over het verdwenen koninkrijk van Greater Zimbabwe, dat slechts op een aantal dagen lopen van Mapungubwe lag en hij begon zich te realiseren dat ze misschien niet alleen een rijke, maar ook een historische vondst hadden gedaan. Wroeging begon aan zijn geweten te knagen dat hij, z’n vader en zijn vrienden de rijke buit voor zichzelf hadden gehouden en hij besloot contact op te nemen met de universiteit van Pretoria. Het is onnodig om te zeggen dat die met groot enthousiasme begon aan de ontdekking van het verloren koninkrijk van Mapungubwe, de ‘plaats van steen’. Aan de hand van de vondsten kwam men er achter dat in dit gebied tussen 1200 en 1270 een rijke dynastie had gewoond die handelde in goud. Met de Limpopo voor de deur was handel drijven met lieden uit het rijke Oosten, Perzië, India en China een peulenschil. Er wordt aangenomen dat op de heuvel de koninklijke familie woonde en dat er omheen wellicht een gemeenschap van 5000 burgers woonde. Het is het eerste voorbeeld van een dergelijke op hiërarchie gebaseerde samenleving, waarbij de koninklijke familie de heuvel bewoonde, hun secondanten de omringende kopjes en het gewone volk leefde op de vlakte.
Gouden neushoorn
Leokwe Rest Camp
106-112-Mapungubwe-7.indd 6
24-12-13 12:55
Op weg naar Mapungubwe Hill
Moses bij zichtplaatsen van stenen fundamenten
Voor ons strekt en rekt zich een landschap uit dat een testament is van de tijd, van een verloren koninkrijk
De machtige baobab bloeit eenmaal per jaar, 24 uur
Koninklijke graven Op de heuvel werden 24 graven ontdekt, waarvan drie koninklijke, met in elk graf waardevolle gouden objecten als schalen, kettingen en de inmiddels wereldberoemde gouden neushoorn. De koningen waren begraven in een zittende houding, hun gezichten naar het westen gericht. We lopen met gids Moses naar de heuvel die zo’n waardevolle schatkamer bleek te zijn. Waarom vestigde deze rijke dynastie zich juist hier? ‘Het land zoals je hier ziet, was bekend als olifantsland, er was dus ivoor in overvloed, daarnaast was de aanwezigheid van de twee grote rivieren perfect voor het drijven van handel.’ Als we de 147 treden naar boven klimmen om zelf op de heuvel te staan, laat Moses ons de restanten zien van stenen muren die volgens de historie hier voor het eerst zijn opgericht om bepaalde delen af te schermen. Duidelijk zichtbaar zijn de fundamenten van wat paleizen geweest moeten zijn. Het plotselinge vertrek van het koninkrijk kan verklaard worden met de dood van de koning, waarna zijn onderdanen besloten verder te trekken. Het lijkt aannemelijk dat de stenenbouwers vervolgens het koninkrijk Great Zimbabwe hebben gesticht, Dzimba dzamabwe, wat huis van stenen betekent. Op de heuvel lopen we langs wat eens een levendige hofhouding geweest moet zijn, we zien de diepe put waaruit water gehaald werd en een berg stenen. Hier zijn in een traditionele ceremonie in 2007 de lichamen herbegraven die in 1933 zijn weggehaald. De lokale stammen vonden het nauwelijks te verteren dat hun voorvaderen hun grond hadden moeten verlaten. Nu rusten ze voor eeuwig op ‘de heuvel van steen’, op een steenworp afstand van de samensmelting van de twee rivieren die hen zo’n rijkdom hebben bezorgd. Olifanten bewonen weer de vlaktes. Zoals het ooit was. » Versteende termietenheuvels
106-112-Mapungubwe-7.indd 7
24-12-13 12:56