75 jaar Witteveen+Bos

Voorwoord

Al het nieuwe komt voort uit het oude. Vanuit die gedachte nemen we je in dit jubileumboek met veel plezier mee in de ontwikkeling van Witteveen+Bos.

Dat doen we aan de hand van de ervaringen van onze collega’s. Zij geven ons advies- en ingenieursbureau elke dag een gezicht, brengen met hun inzet ons DNA van vakkennis, samenwerking en ondernemerschap in de praktijk en schrijven zo mee aan het verhaal van Witteveen+Bos.

Dat verhaal begon 75 jaar geleden op een eenvoudig velletje papier. Hierop maakten Willem Witteveen en Goosen Bos hun eerste plannen. Zij deden dat vanuit vertrouwen. En het is mooi om te zien dat 75 jaar later vertrouwen nog steeds een belangrijke rol speelt in ons bedrijf.

De verhalen en aangehaalde projecten in deze jubileumuitgave vormen natuurlijk een selectie. Er zijn nog zoveel meer mooie verhalen te vertellen. Toch geven ze een goed beeld van de bijdrage die we wereldwijd leveren op onze werkterreinen: water, infrastructuur, milieu en bouw. En vertellen ze over persoonlijke groei en ambities.

We hebben in deze digitale tijd bewust gekozen voor een verantwoord geproduceerd fysiek boek. Daarmee staan we duurzaam in een mooie traditie van door Witteveen+Bos uitgegeven boeken.

We danken iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming van dit boek en een persoonlijk verhaal heeft willen delen. Veel leesplezier!

Wouter

Bijman

Eveline Buter

Stephan van der Biezen

Vakkennis Samenwerking

Ondernemerschap

75 jaar Witteveen+Bos

Het A4’tje waarmee Bos en Witteveen hun samenwerking bezegelden.

De eerste jaren van het bedrijf hadden alle kenmerken van de naoorlogse pioniersfase. Tekeningen werden op tekentafels gemaakt en voor berekeningen gebruikten we rekenschuiven. Toezichthouders reden op hun fiets langs de projecten. Het was een fase waarin het werk letterlijk ‘gegund’ werd aan de deskundige ingenieurs en adviseurs van Witteveen en Bos, omdat zij goed waren in hun vak. In de jaren daarna liftten we mee op de vooruitgang in Nederland en kenden we een fase van sterke groei. Witteveen en Bos grepen de kansen die er waren voor andersoortige projecten met beide handen aan. De ontwikkelingen in de maatschappij zien we tot op de dag van vandaag terug in de expertises en vakkennis binnen de organisatie.

Vakkennis

‘Onze verantwoordelijkheid tegenover de maatschappij, waar wij deel van uitmaken’

‘Witteveen+Bos is uniek in de kruisbestuiving tussen topexpertise en ondernemerschap’

Experts in maatschappelijke uitdagingen

Marker Wadden – Wouter Roosen

De eerste jaren van het bedrijf hadden alle kenmerken van de naoorlogse pioniersfase. Tekeningen werden op tekentafels gemaakt en voor berekeningen gebruikten we rekenschuiven. Toezichthouders reden op hun fiets langs de projecten. Het was een fase waarin het werk letterlijk ‘gegund’ werd aan de deskundige ingenieurs en adviseurs van Witteveen en Bos, omdat zij goed waren in hun vak. In de jaren daarna liftten we mee op de vooruitgang in Nederland en kenden we een fase van sterke groei. Witteveen en Bos grepen de kansen die er waren voor andersoortige projecten met beide handen aan. De ontwikkelingen in de maatschappij zien we tot op de dag van vandaag terug in de expertises en vakkennis binnen de organisatie.

Willem Witteveen en Goosen Bos richtten in 1946 het bedrijf op dat is uitgegroeid tot het huidige Witteveen+Bos, een mondiaal netwerk met ruim 1.400 experts. Vanuit onze sterke basis, ons DNA, onze bedrijfsdoelen en strategie willen we verder groeien als wereldwijd geïntegreerd bedrijf met een duurzaam en innovatief profiel. Ook de komende decennia willen wij een betrokken en interessante werkgever, opdrachtnemer en projectpartner zijn bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen.

De eerste jaren van het bedrijf hadden alle kenmerken van de naoorlogse pioniersfase. Tekeningen werden op tekentafels gemaakt en voor berekeningen gebruikten we rekenschuiven. Toezichthouders reden op hun fiets langs de projecten. Het was een fase waarin het werk letterlijk

‘gegund’ werd aan de deskundige ingenieurs en adviseurs van Witteveen en Bos, omdat zij goed waren in hun vak. In de jaren daarna liftten we mee op de vooruitgang in Nederland en kenden we een fase van sterke groei. Witteveen en Bos grepen de kansen die er waren voor andersoortige projecten met beide handen aan. De ontwikkelingen in de maatschappij zien we tot op de dag van vandaag terug in de expertises en vakkennis binnen de organisatie.

Rwzi Utrecht – Manca Petek

‘Dat ik mag bijdragen aan de versterking van de Afsluitdijk en specifiek het ontwerp van de spuisluizen maakt me trots. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel, verwachten we zwaardere stormen en verhoogt de piekafvoer van onze rivieren. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, wordt de dijk met al zijn kunstwerken versterkt en de afvoercapaciteit vergroot. De Afsluitdijk is een icoon. Het is fascinerend om een inkijkje te krijgen in het ontwerp van de spuisluizen. Bij de aanpak van de uitdagingen van nu begrijp je steeds beter hoe knap Lely’s negentig jaar oude ontwerp in elkaar steekt.’ De wijze waarop waterbouwer Huig de Waardt zijn werk aan de Afsluitdijk beschrijft, heeft veel gelijkenis met de ambities en betrokkenheid van onze oprichters Willem Witteveen en Goosen Bos.

‘Onze verantwoordelijkheid tegenover de maatschappij, waar wij deel van uitmaken’

Goosen Bos – oprichter Witteveen+Bos

Vol vertrouwen begonnen zij in 1946 met volgens Bos als missie: ‘Wij werken om te helpen dat de mensen veilig kunnen wonen’. Daarnaast voelde Bos zich een technicus ‘die werkt in het spanningsveld van twee verantwoordelijkheden: die tegenover de opdrachtgever en de verantwoordelijkheid tegenover de maatschappij waarvan wij deel uitmaken’.

Veranderende maatschappelijke uitdagingen

De ontwikkeling van Witteveen+Bos is een weerspiegeling van de veranderende maatschappelijke uitdagingen. Het werk bestond in de beginjaren, direct na de Tweede Wereldoorlog, vooral uit het herstellen en uitbouwen van de Nederlandse infrastructuur. De bloei van de economie in de jaren zestig leidde tot verdere industrialisatie, groei van steden en toename van mobiliteit in Nederland. Met de groei werden ook de negatieve effecten van de ontwikkeling zichtbaar: de verontreiniging van oppervlaktewater, bodem en lucht. Witteveen+Bos raakte betrokken bij meerdere complexe projecten: grote afvalwatertransportleidingen, beweegbare bruggen, viaducten en rioolwaterzuiveringsinstallaties. Tegelijkertijd ontstond rondom grote (uitbreidings)projecten steeds meer spanning in de maatschappij. Ed Koster, in 1968 toegetreden tot de directie, gaf het werk van de ingenieurs een extra dimensie: er moesten nieuwe inzichten toegepast worden om de nieuwe uitdagingen aan te kunnen, er waren naast de civiele techniek ook andere disciplines noodzakelijk en er moest gewerkt worden aan een integrale aanpak.

Verbreding van opdrachten

Na de invoering van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren in 1969 nam de vraag naar rioolwaterzuiveringen (rwzi) toe. Om de rwzi in zijn geheel te kunnen ontwerpen, werd ook zuiveringstechnologie als expertise ontwikkeld, wat later is doorontwikkeld richting ontwerp van drinkwaterzuiveringen. Daarnaast werd in deze periode expertise opgebouwd op het gebied van oppervlaktewaterkwaliteit en geohydrologie. Toen in Lekkerkerk eind jaren zeventig de eerste grote bodemverontreiniging ontdekt werd, kwamen de eerste milieuspecialisten uit Wageningen bij Witteveen+Bos in dienst.

Integrale aanpak en invoering milieueffectrapportages

Met de nieuwe disciplines deed ook het integraal ontwerpen zijn intrede, niet alleen voor milieuprojecten, maar op vrijwel alle werkgebieden. Het uitgangspunt was dat een ingenieursbureau projecten integraal moest aanpakken en ook naar de gevolgen voor het milieu moest kijken. In de Verenigde Staten was het instrument van de Environmental Impact Assessment ingevoerd om er verzekerd van te zijn dat bij grote projecten ook met de gevolgen voor het milieu rekening werd gehouden. In Nederland sprak die aanpak aan en zijn - in voorbereiding op wetgeving hierover - eind jaren zeventig zes milieueffectrapportages (m.e.r.) als proef uitgevoerd.

Eén van deze proefprojecten werd door Witteveen+Bos binnengehaald: de m.e.r. voor de locatiekeuze voor de rwzi Tiel, in 1977. In het begin van de jaren tachtig begon men ook in Indonesië met drie proefprojecten voor m.e.r. Ook daar voerde Witteveen+Bos er één van uit: een m.e.r. voor de uitbreiding van de olieraffinaderij van Dumai op Sumatra. De m.e.r. is nog steeds een belangrijk onderdeel van onze dienstverlening. Dat gaat verder dan het schrijven van milieueffectrapporten. Het gaat ook hier om een meer integrale aanpak van vraagstukken, waarbij projecten in een grotere context werden gezien. In 2002 startte een product-markt-combinatie (PMC) voor het opstellen

tien jaar vormen leefbaarheid, duurzaamheid, gezondheid en biodiversiteit de kern van het ontwerpproces in onze projecten. Zij zijn dan niet meer alleen een mooi sausje of ‘meekoppelkans’. Hierbij is milieu- of omgevingseffectrapportage een gewaardeerd kerninstrument in de planvorming en geen ‘moetje’ achteraf.’

Anke Springer-Rouwette – groepsleider Planstudie en m.e.r. stedelijke leefomgeving

'Over

van milieurapportages en milieuvergunningen. Inmiddels worden technische ontwerpen, landschappelijke inpassing en milieueffecten bedrijfsbreed integraal opgepakt.

Het ontstaan van de PMC Ecologie

Een PMC die nu niet meer weg te denken is, is die van Ecologie: in de jaren negentig gestart met twee medewerkers aquatische ecologie en door ondernemerschap uitgegroeid tot een volwaardige PMC. De start lag in het manipuleren van de waterhuishouding. Het idee daarachter was dat ondiep, troebel water dat vol zit met algen weer helder en plantenrijk kon worden door het ingrijpen in de visstand. Map Grimm, het toenmalige sectorhoofd Integraal waterbeheer, stelde: ‘Die markt ga ik creëren’. En met de ingreep in de visstand van het Wolderwijd, één van de Veluwerandmeren, volgde het eerste grote project.

Ecoloog Marcel Klinge: ‘Zeker in de beginjaren was het resultaat van het bedrijf niet afhankelijk van de ecologen. Dat is nu totaal omgedraaid: ecologie zit in het hart van het bedrijf. In nagenoeg al onze projecten wordt gevraagd om ecologische begeleiding. Nederland zit momenteel op slot, eerst moet de natuur weer op orde, pas dan kan er weer gebouwd worden. Ecologie is vanuit het beleid van de overheid randvoorwaardelijk geworden. Daarin hebben we de wind in de rug, ook vanuit wetgeving.’

Nieuwe expertises

In de loop der jaren vroegen de projecten steeds meer een multidisciplinaire aanpak. Daarom werden nieuwe expertises in huis gehaald en adviseren we nu bijvoorbeeld ook over innovatieve contractvormen, vergunningen en aanbestedingen, we voeren maatschappelijke kosten-batenanalyses uit en begeleiden opdrachtgevers bij de communicatie met hun omgeving, ook met behulp van digitale tools. Als gevolg hiervan en door de professionalisering

‘Mijn hart ligt bij vergunningen. En dan vooral bij de inhoud. Wetgeving verandert voortdurend. Door bovenop nieuwe ontwikkelingen te zitten, kan ik opdrachtgevers goed adviseren en ondersteunen.’

Jolanda Overbosch – jurist omgevingsrecht

van onze bedrijfsvoering zijn steeds meer niet-ingenieurs onze gelederen komen versterken, zoals juristen, industrieel ontwerpers, omgevingsmanagers, software engineers, (landschaps-)architecten, bodemdeskundigen, geologen, data-analisten, hr-adviseurs, communicatiespecialisten en marketeers.

Een actuele maatschappelijke ontwikkeling is die van de wereldwijde energietransitie. Hoe kunnen we nieuwe, duurzame energieoplossingen van productie tot distributie en gebruik in één geïntegreerd systeem samenbrengen? Met onze expertise helpen we klanten in de hele waardeketen van opwekking, opslag, distributie en energiegebruik. Wat begon als een bescheiden groep in 2014, is inmiddels uitgegroeid tot drie PMC's, en het grote werk moet nog beginnen.

Van nationaal naar internationaal

Witteveen en Bos hadden in de naoorlogse jaren de handen vol aan Nederlandse, met name infrastructurele projecten. Met het in huis halen van nieuwe disciplines, het ontwikkelen van een toonaangevende expertise en een gezonde groeiambitie werden de grenzen verlegd. Hoewel er vanaf de jaren vijftig incidenteel wel projecten buiten Nederland werden gerealiseerd, was Witteveen+Bos midden jaren zeventig een provinciaal ingenieursbureau, waarvan de medewerkers uit Deventer en omstreken kwamen. Met de overname van het Nedecokantoor in Jakarta, in 1978, kregen we voor het eerst een kantoor buiten Nederland. Vanaf die tijd nam het aantal projecten wereldwijd toe. Anno 2021 hebben we, naast Nederland en Indonesië, ook thuismarkten in België en Kazachstan. Vanuit deze thuismarkten wordt samengewerkt met kleinere 'front offices' in Dubai, Ghana, Letland, Panama, Singapore, Verenigd Koninkrijk en Vietnam.

‘Wij hebben het cruciale beroep om grote huidige en toekomstige problemen het hoofd te bieden. Innovatie, inclusiviteit en internationale groei zijn nodig om wereldwijd maximale impact te hebben. Alleen dan kunnen we ons potentieel volledig benutten.’

Wouter Bijman – algemeen directeur

75 jaar Witteveen+Bos

3D-betonprinten Eindhoven (Milestone) - Marijn Bruurs

‘Het vertalen van onderzoekslijnen naar toepassingen, naar concrete projecten, daarvoor ben ik in 2001 aangenomen en dat is nog steeds een belangrijk en hartstikke leuk deel van mijn werk. Witteveen+Bos is uniek in de kruisbestuiving tussen topexpertise en ondernemerschap. Het blijft voor mij uitdagend om samen met opdrachtgevers en partners een nieuwe stip op de horizon te zetten en die te realiseren.’ Arjen van Nieuwenhuijzen is twintig jaar geleden gepromoveerd op het gebied van de fysisch-chemische voorbehandeling van afvalwater. Zijn promotie heeft de kiem gelegd voor het innovatieve zuiveringsconcept van de Waterfabriek Wilp.

‘Witteveen+Bos is uniek in de kruisbestuiving tussen topexpertise en ondernemerschap’

Arjen van Nieuwenhuijzen – adviseur circular and biobased solutions

‘We moeten onze klassieke denkwijze omgooien. We werken aan een groot project voor de Belgische kust, met een initiële zeespiegelstijging van drie meter. Met bijna alle bureaus zijn we op zoek naar andere manieren van zeewering: waar leggen we in de toekomst de scheidslijn tussen land en water? We worden keihard uitgedaagd.’

Sofie Depauw – PMC-leider Coasts, rivers and cities

‘We hebben nu aangetoond dat het werkt en dat was een mooie teamprestatie. Op de rioolwaterzuivering van Waterschap Vallei en Veluwe draaide van mei 2019 tot juni 2020 een proefopstelling. Door rioolwater te scheiden worden waardevolle grondstoffen gewonnen uit het rioolwater, een fysisch-chemisch zuiveringsproces waarbij geen broeikasgassen vrijkomen.’

Naast zijn werk bij Witteveen+Bos is Arjen als hoofdonderzoeker verbonden aan het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions en als Associate Professor Circular Urban Resources aan Wageningen Universiteit & Research. In die functies houdt hij zich bezig met het verbinden van het bedrijfsleven, de overheid en de academische wereld om urgente circulaire uitdagingen voor de stedelijke omgeving op te lossen.

Inzet van de nieuwste kennis van universiteiten en hogescholen

Witteveen+Bos benut op verschillende manieren de nieuwste kennis van universiteiten, hogescholen en andere kennisinstellingen. Diverse Witteveen+Bos’ers doen promotieonderzoek en combineren dit met werken. Veel collega’s zijn of waren actief als docent, bijvoorbeeld op het vlak van constructief ontwerpen, havens en waterwegen, virtual reality/3D en contracteren en aanbesteden. De samenwerking met universiteiten heeft zelfs geleid tot het openen van een Witteveen+Bos-kantoor op de Wageningen campus en in het 75-jarig jubileum tot een pop-up kantoor op EnTranCe, het expertisecentrum voor energie van de Hanzehogeschool in Groningen.

Witteveen+Bos België zet zich via het Tropisch Instituut Antwerpen en met lokale universiteiten in voor twee Afrikaanse projecten op het gebied van malariabestrijding. ‘In beide gevallen gaat het om een sterke bevolkingsgroei in de richting van een riviervallei, juist daar waar muggen hun larven afzetten. In de woonwijken van Jimma in Ethiopië heerst een malaria-epidemie’, weet Sofie Depauw, PMC-leider Coasts, Rivers and Cities. ‘Wij onderzoeken de

relatie tussen de brandhaard en het hydrografische systeem. Hoe kunnen we de epidemie indammen? Moet de stad zich op een andere manier ontwikkelen, of kunnen we op een verantwoorde manier het watersysteem aanpassen?’

‘Creating public value’

Het is een win-win om als onderzoekende ingenieur of adviseur via een promotietraject waarde en kennis aan de organisatie toe te voegen. Het verrijkt zowel de kennis en ervaring van de Witteveen+Bos’er zelf als die van de organisatie. Leonie Koops promoveerde in 2017 aan de TU Delft met het proefschrift ‘Creating public value. Optimizing cooperation between public and private partners in infrastructure projects’. Leonie: ‘Ik merkte tijdens verschillende infrastructurele projecten dat ik behoefte had aan meer kennis over publieke en private partners en de relatie tussen die twee. Mijn ervaring was dat er in de samenwerking tussen publieke en private projectpartners veel te verbeteren viel. Dat leidde tot een promotietraject. Daarin onderzocht ik de organisatorische kant van samenwerking tussen publieke en private projectpartners, met als doel om meer projecten binnen tijd en budget én met tevreden stakeholders op te leveren.'

'Tijdens mijn promotie merkte ik dat ik nieuwe inzichten, bijvoorbeeld hoe opdrachtgevers naar projecten kijken, meteen kon toepassen bij Witteveen+Bos. Die inzichten vonden hun weg zowel in de organisatie als daarbuiten, bijvoorbeeld in de bouwteammodellen die worden toegepast bij Rijkswaterstaat. Andersom vind ik het ook heel gaaf om de praktijkervaring die ik meebreng, over te brengen aan studenten.’ Leonie is nog steeds verbonden aan de TU Delft als docent voor de leerstoel ‘Publiek opdrachtgeverschap in de bouw’.

‘Elk jaar komt er wel een echt bijzondere opgave voorbij. Zoals recent het ontwerp van het Nederlands paviljoen op de World Expo in Dubai. Je moet dat herkennen en de kans grijpen om met zoiets speciaals aan de slag

Maarten Veerman – groepsleider Bouwfysica

De ambitie om voorop te lopen op het gebied van kennis en bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken was voor Aries van Beinum, PMC-leider

‘De komende jaren zal op het gebied van mobiliteit veel veranderen’

te gaan.’

‘Wij hebben veel gelijkenis met een familiebedrijf, omdat we zelf onze aandelen in handen hebben. Ik weet niet of het daardoor komt dat we ook altijd de beste willen zijn, dat we inhoudelijk heel gedreven zijn, maar het draagt er vast aan bij.’

Eric Holtrop – groepshoofd Ruimte en mobiliteit

75 jaar Witteveen+Bos

Verkeer en wegen, een belangrijke reden om bij Witteveen+Bos te werken en daarnaast te promoveren. Hij heeft zich ontwikkeld tot een autoriteit op verkeersgebied en is ambassadeur Mobiliteit bij Koninklijke NLingenieurs. Anno 2021 is mobiliteit juist door de coronaperiode een maatschappelijk thema. Aries: ‘We wisten al dat bij tien procent minder verkeer alle files en de treinspits weg zouden zijn. Dat hebben we in 2020 en 2021 nu ook in de praktijk gezien vanwege corona. We zien daarnaast nieuwe vervoersmiddelen zoals de speed pedelec, en overheden vragen zich af of binnensteden niet autovrij of autoluw gemaakt moeten worden. De komende jaren zal hierdoor op het gebied van mobiliteit veel veranderen. Het is heel mooi en interessant dat we als Witteveen+Bos meedenken over hoe die veranderingen doorwerken. Dat vertaalt zich in onze adviezen over bijvoorbeeld gebruik en veiligheid, capaciteit en kosten, en ruimtelijke inpasbaarheid, milieu en leefbaarheid.’

‘Wij vonden dat een geboorde tunnel haalbaar was’

Ook in projecten wordt veel geïnvesteerd in kennis. Frank Kaalberg is PMCleider en expert op het gebied van tunnelontwerp en ondergrondse constructies en één van de technische kopstukken van het Noord/Zuidlijnproject in Amsterdam. ‘Wij vonden dat een geboorde tunnel haalbaar was en meer maatschappelijke waarde leverde omdat er geen historische huizen gesloopt hoefden te worden en er minder beton nodig zou zijn. Het was óók grensverleggend, omdat er tot 1994 in Nederland nog nooit een boortunnel was gerealiseerd. Met jonge ingenieurs die zich dit kennisgebied eigen wilden maken en met hulp van bureaus buiten Nederland hebben we de kennis binnengehaald en toepasbaar gemaakt voor de Nederlandse situatie. Zo hebben we kennis en expertise opgebouwd.’

De zachte bodem van Amsterdam maakte dat de boorkennis Amsterdamspecifiek gemaakt moest worden. Hiervoor werd voor ruim 15 miljoen euro een programma opgezet met zes grote praktijkproeven. De kennis en inzichten zijn

direct geïntegreerd in het ontwerp van de Noord/Zuidlijn. 'Uit deze proeven en de manier waarop de resultaten daarvan zijn toegepast, is door ons in samenwerking met de TU Delft de filosofie van ‘design by testing’ ontwikkeld.' De Noord/Zuidlijn is een voorbeeld van hoe Witteveen+Bos kennis ontwikkelt, deelt en inzet in nieuwe projecten. De bij de Noord/Zuidlijn ontwikkelde technieken zijn bijvoorbeeld toegepast bij de Sluiskiltunnel in Terneuzen, de Spoorzone Delft, de Hubertustunnel in Den Haag, de Rotterdamse Baantunnel en de Oosterweelverbinding in Antwerpen.

Frank: ‘Het geeft me echt voldoening dat ons werk impact heeft. Daar doen we het voor. Bijvoorbeeld dat onderzoekscommissies het gebruiken en dat het concreet wordt toegepast in nieuwe richtlijnen voor ondergronds bouwen, zodat tunnels beter en duurzamer worden. De opgedane kennis hebben we wereldwijd gedeeld met collega-specialisten, dus wie weet wie er allemaal gebruik van heeft gemaakt.’ Het grensverleggende ontwerp van de boortunnels van de Noord/Zuidlijn won in 2013 de Schreudersprijs en in 2014 de prestigieuze Ground Engineering Award.

Bijzonder: geurlaboratorium

Bij Witteveen+Bos zijn we altijd op zoek naar nieuwe kennis, kennis die we nog niet hebben en kennis die we kunnen gebruiken om onze projecten nog beter te doen. Neem het geurlaboratorium, in de jaren tachtig opgezet en ontwikkeld naar aanleiding van klachten over stank bij rioolwaterzuiveringen. Ons geurlab in Deventer en de olfactometers (‘geurmeters’) zijn door Witteveen+Bos'ers ontwikkeld en de meetmethodes zijn volledig geaccrediteerd. Het geurlab is bijzonder: er zijn maar twee andere geaccrediteerde geurlabs in Nederland. Onze meetervaring rondom luchtkwaliteit en geur heeft ertoe geleid dat we in 2020, samen met de Wageningen Universiteit & Research, het expertisecentrum Stalemissies zijn gestart om invulling te geven aan de enorme opgave in de komende jaren rond de emissiereductie van ammoniak en geur- en fijnstoffen in de Nederlandse veehouderij. ‘Onze meettechnici

‘We dagen continu uit om te leren, om expertise te ontwikkelen. Ik ben trots op de enorme toewijding en betrokkenheid van onze mensen, bij het bedrijf, bij projecten en bij het resultaat dat ze neerzetten.’

Eveline Buter – directeur

‘Expert zijn is ook het grote verhaal zien. Waterstof is een onderdeel van het bredere duurzaamheidsverhaal. Als ‘reisleider’ wil ik opdrachtgevers begeleiden de energietransitie

Fenna van de Watering – groepshoofd Innovatie, waterstof en CO₂

participeren in de meetcampagne’, zegt Hannie Dierx, PMC-leider Milieu, gezondheid en leefomgeving. ‘Verder heeft Witteveen+Bos het dataplatform ontworpen, ingericht en gebouwd.’

Oprichting expertisecentrum PFAS

Witteveen+Bos was in 2012 één van de initiatiefnemers van het expertisecentrum PFAS. Stoffen als PFOA en PFOS zijn volgens wetenschappelijke inzichten zeer schadelijk voor het bodem- en watersysteem, met uiteindelijk effecten op de menselijke gezondheid. Het expertisecentrum verzamelt en deelt kennis en informatie hierover. Toen de meeste Nederlanders nog nooit van de Per- en PolyFluorAlkyl Stoffen gehoord hadden, stond het bij milieutechnisch ingenieur Martijn van Houten al met stip in de top tien van stoffen om in de gaten te houden. Dat besef werd gedeeld door collega’s van TTE Consultants en Arcadis en resulteerde in de gezamenlijke oprichting van het expertisecentrum. Anno 2021 is er een breed gedragen bewustzijn en gedeelde urgentie om te komen tot de aanpak van PFAS.

‘We zijn betrokken bij verschillende technische oplossingen om PFAS uit de bodem te krijgen. Dat doen we zowel op verzoek van onze klanten als op eigen initiatief’, vertelt Martijn. ‘Maar we kijken ook verder: hoe kunnen we omgaan met niet-genormeerde stoffen in de bodem en in het water? Dit doen we in het project genaamd POPUP. In dit project werkt een consortium samen met eindgebruikers, zoals provincies, waterschappen, gemeenten en omgevingsdiensten, aan stappenplannen waarmee actie kan worden ondernomen als een niet-genormeerde stof of nieuwe verontreiniging zich manifesteert. Ook Rijkswaterstaat en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werken aan dit project mee. Deze stappenplannen zijn één van de resultaten van zo’n tien jaar nadenken over PFAS. Daarmee kunnen we problemen zoals met PFAS in de toekomst voorkomen en ik vind het belangrijk dat we daar als bedrijf een bijdrage aan leveren. Als ingenieur haal ik daar veel voldoening uit: we hebben echt een positieve impact.’

verder te brengen.’

‘Twintig jaar geleden waren we traditionele adviseurs en ingenieurs, met kennis van een bepaald domein. Nu worden Witteveen+Bos’ers uitgedaagd om bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Dat is de nadrukkelijke vraag aan ons bedrijf én heeft te maken met onze eigen intrinsieke motivatie. Mijn motivatie is het bijdragen aan toekomstbestendige steden.’

Matthew Marshall – PMC-leider Gebiedsontwikkeling

Windpark Windplanblauw - Jimme Zoete

Experts in maatschappelijke uitdagingen

Onze opdrachtgevers staan voor grote uitdagingen, bijvoorbeeld in hun streven naar leefbare en veilige steden die goed bereikbaar zijn en beschikken over voldoende schoon drinkwater en een duurzame energievoorziening. Steden en dorpen waar het prettig wonen en werken is en waar bedrijven duurzaam produceren. Witteveen+Bos adviseert en helpt opdrachtgevers om de juiste keuzes te maken. Onze zeven duurzame ontwerpprincipes helpen hierbij en zorgen voor onder meer efficiënt en duurzaam gebruik van materialen, bescherming van milieu en biodiversiteit en het bevorderen van ketenbeheer en (publieks) participatie. Zo kunnen wij de meeste impact realiseren en maximaal bijdragen aan de voor ons relevante thema’s.

Samen gaan voor maatschappelijke waarde

‘We kopiëren niets één-op-één en nemen nooit iets voor zoete koek aan. We zoeken altijd naar de constructief-kritische noot’, zegt Jacobiene Ritsema, expert sociale- en milieueffectrapportage en adviseur duurzaamheid. ‘We zijn een verzameling experts die altijd verder kijkt dan het vakgebied waar we expert in zijn. Ik kom uit de wereld van de non-gouvernementele organisaties. Toen ik twaalf jaar geleden bij Witteveen+Bos begon, dacht ik: ‘Wacht eens even, gaat het hier alleen om geld verdienen?’. Daar ben ik in de loop der jaren veel genuanceerder naar gaan kijken. Ik heb binnen het bedrijf de vrijheid om te vinden wat ik vind. Ik vind bijvoorbeeld dat we het technische en sociale domein nog meer met elkaar moeten verbinden. We moeten als ingenieurs meer nadenken over een integrale benadering bij het inrichten van onze maatschappij. Het is belangrijk voor een bredere blik om te kijken waar we het verschil kunnen maken en te zoeken naar ongebruikelijke samenwerkingsverbanden.’

Tien jaar geleden stond Jacobiene met een aantal jonge duurzaamheidsenthousiastelingen aan de basis van de duurzame ontwerpprincipes. ‘Dat nam zo’n serieuze vorm aan dat ik op een gegeven moment heb geadviseerd een MVO-team op te richten. Dat is er ook gekomen. Omdat we steeds professioneler werden in het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en de duurzame ontwerpprincipes ook serieus werden, was er behoefte aan een overkoepelende corporate visie. En die kwam er mede naar aanleiding van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s), die de Verenigde Naties (VN) in 2015 publiceerden.'

‘An engineer can build a home for humanity’

‘Wij lazen de SDG’s, afspraken van de landen die zijn aangesloten bij de VN, waaronder Nederland, en zagen veel thema’s waar we bij Witteveen+Bos de hele dag mee bezig zijn’, vertelt Karin Sluis, algemeen directeur 2013-2020: ‘Schoon drinkwater en sanitair voor iedereen, de ontwikkeling van veilige en duurzame steden, verantwoord produceren en consumeren, ontwikkelen van

een veerkrachtige infrastructuur, actie tegen klimaatverandering, leven op land en in het water beschermen: dat is de kern van ons werk. We hebben daarom besloten maximaal te willen bijdragen aan de SDG’s. Dit is geconcretiseerd met hulp van de zeven duurzame ontwerpprincipes (DOP's). Waar we mee bezig zijn is mooi verwoord door Daniël Manenga, kunstenaar uit Congo: ‘An engineer can build a home for humanity’. Dat is waartoe wij op aarde zijn.’

De zeven DOP's zijn: maatschappelijk ontwerp, trias, participatief ontwerp, multifunctioneel ontwerp, circulair ontwerp, flexibel ontwerp en ontwerp met de natuur. Door hiermee te ontwerpen hebben we impact met al onze projecten en kunnen we echt het verschil maken.

Ontwerpen en bouwen met de natuur

Eén van de duurzame ontwerpprincipes is ontwerp met de natuur. Sinds 2008 werken we binnen EcoShape aan expertise hierover. EcoShape is een consortium van Nederlandse bedrijven, overheden en kennisinstellingen dat kennis ontwikkelt over ontwerpen en bouwen met de natuur voor kustbouwprojecten. Na een kennisprogramma van vier jaar zijn er pilotprojecten opgezet, waarin toepassingen worden gerealiseerd en gemonitord. Het ecosysteem is daarin het uitgangspunt, wat leidt tot duurzamere oplossingen.

Tom Wilms, expert nature based solutions in integraal kustbeheer, was namens Witteveen+Bos in 2015 betrokken bij een pilotproject met semipermeabele dammetjes in Demak, Indonesië. Tom: ‘In de regio Demak zijn 70.000 inwoners kwetsbaar in hun levensonderhoud en op het gebied van huisvesting. Dat komt doordat de kustlijn tot wel drie kilometer landinwaarts is opgeschoven, vanwege het kappen van het mangrovebos ten behoeve van visvijvers en de aanleg van infrastructuur. In totaal worden 3.000 dorpen bedreigd. Langs de 20 kilometer lange kustlijn van Demak is een pilot gestart waarin civiele techniek is gecombineerd met sociaaleconomische maatregelen. Het is een publiekprivate samenwerking van de Indonesische en Nederlandse overheid waarin Witteveen+Bos samenwerkt met kennispartijen en het bedrijfsleven.’

‘Het concept van nature based solutions kom je nu overal op de wereld tegen. En iedereen wil er wat mee. Om werkelijk impact te hebben moeten we de klimaatwereld en de ingenieurswereld met elkaar verbinden.’

Henk Nieboer – directeur 2006-2017

Het civiele deel bestaat uit de ontwikkeling van semipermeabele dammen, waardoor sediment weer wordt vastgehouden en mangroves terug kunnen groeien. Tegelijkertijd wordt de lokale bevolking in de Coastal Field School geleerd hoe zij duurzaam visserij kunnen bedrijven. Daarmee wordt nieuwe kap van mangroves voorkomen en kan de economie optimaal profiteren van de natuur.

Inmiddels worden nature based solutions omarmd als een veelbelovende en duurzame manier van waterbouw en kustbeheer en hebben we dit concept ook in veel projecten in Nederland toegepast, zoals de Zandmotor in Zuid-Holland, de Marker Wadden in het Markermeer en Koehool-Lauwersmeer langs de Friese Waddenzeekust.

Multifunctioneel ontwerp

Een ander duurzaam ontwerpprincipe is multifunctioneel ontwerp. Multifunctioneel ontwerp is een manier om op zoek te gaan naar de maximale combinatie van functies die je zo goed mogelijk bedient met het ontwerp. ‘De crux is om stakeholders te verrassen met één of meer extra functies en dus met extra maatschappelijke waarde, door een vaak relatief kleine aanpassing van het ontwerp. Dit principe is inmiddels succesvol toegepast bij projecten als de energiecorridor bij de A58, de gebiedsontwikkeling voor de Floriade en zelfs de Afsluitdijk,’ vertelt Ingrid Bolier, specialist value engineering. ‘Wat je doet is de waarde van goederen, diensten of producten vergroten. Dat kan op twee manieren: door de kosten te reduceren of door functionaliteit toe te voegen. Om dat laatste te bereiken, worden in verschillende sessies met stakeholders niet de oplossingen, maar de functies uitgediept. Zo willen we voorkomen dat je in de valkuil trapt van het bedenken van de meest voor de hand liggende oplossing. Je creëert daarvoor een setting waarin alle stakeholders zich veilig genoeg voelen om zoveel mogelijk ideeën te bedenken. Het is wel zo efficiënt om dat aan het begin van een project te doen. Dan heb je de meeste mogelijkheden om een door iedereen gewenste situatie te definiëren.’

‘Oplossingen die we in Europa ontwikkelen, kunnen we ook hier toepassen. De hele internationale ingenieurswereld zit hier in Dubai. Als we daar goed mee samenwerken, kunnen we op het gebied van duurzaamheid veel impact hebben.’

Daniël Dusseljee – hoofd front office Dubai

Digitale ontwerptools maken ontwerpen samen met de omgeving mogelijk

Met de komst van digitale ontwerptools heeft het duurzame ontwerpprincipe participatief ontwerp een nieuwe dimensie gekregen. Participatief ontwerpen houdt in dat je niet ontwerpt vóór de omgeving, maar samen mét de omgeving. Het ontwerp sluit daardoor beter aan op de wensen van de omgeving en het draagvlak voor het project wordt groter. ‘Participatief ontwerpen is niet nieuw. Digitale ontwerptools bieden echter de mogelijkheid om alle stakeholders - bewoners, ambtenaren, bestuurders en ondernemers - bij projecten te betrekken en hun feedback direct mee te nemen. Neem de traditionele ontwerptekening: die is niet bedoeld voor of afgestemd op de eindgebruiker. Met behulp van virtual reality en augmented reality kunnen we de inhoud van projecten en de consequenties voor eindgebruikers wél duidelijk zichtbaar maken’, vertelt Pieter-Bas de Visser.

Pieter-Bas was in 2015 de eerste industrieel ontwerper bij Witteveen+Bos. ‘Industrieel ontwerpers kijken naar en gaan uit van de eindgebruiker en dat is voor digitale participatie een perfecte match.’ Pieter-Bas heeft mede het participatieplatform InBeeld ontwikkeld. ‘Met dit online platform worden betrokkenen in staat gesteld op een toegankelijke manier digitaal hun mening, zorgen of suggesties te delen over een ruimtelijk project dat invloed heeft op hun persoonlijke leefomstandigheden.’ Volgens Pieter-Bas staan we met InBeeld nog maar aan het begin van de digitale aanpak en van de mogelijkheden om gebruikers echt mee te laten ontwerpen aan hun eigen leefomgeving.

‘Practise what you preach’

Niet alleen in onze projecten streven we naar maximale duurzaamheid, dat doen we ook in onze eigen bedrijfsvoering. Eind maart 2018 namen we ons duurzaam gerenoveerde kantoor aan de Leeuwenbrug in Deventer in gebruik. Bij het ontwerp van de renovatie zijn uiteraard onze zeven duurzame

ontwerpprincipes gehanteerd. Martijn Engelberts, projectleider Facilitaire zaken: ‘De energetische maatregelen, het gebruik van duurzame materialen, het gebruiken van de natuur in en buiten ons pand, het draagt allemaal bij aan onze wens om zo duurzaam mogelijk te opereren. Met het biodivers ingerichte dak hopen we ook weer meer leven in de stad te krijgen door het aantrekken van onder andere insecten. In dezelfde tijd hebben we ook de transitie gemaakt naar elektrisch rijden en hebben we ons papierverbruik nog verder teruggebracht. Dit alles past bij ons denken over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ja, wij zijn wel van practise what you preach.’

‘De duurzaamheidsambitie bij Witteveen+Bos is niet nieuw, alleen lijkt nu de tijd rijp, maatschappelijk en bij opdrachtgevers, om het verschil te maken’, zegt Ruud Bouw, voorzitter van het MVO-team. ‘De mens is verantwoordelijk voor het veranderen van het klimaat, het vervuilen van onze planeet, met bijvoorbeeld plastic en PFAS, en de extreme afname van biodiversiteit. Daarnaast zijn we door de geschiedenis heen in staat gebleken om middelen en hulpbronnen oneerlijk te verdelen. Ik ben van mening dat aangezien dit door de mens komt, de mens nu ook aan zet is om het weer goed te maken. We moeten ons veel meer bezighouden met de vraag of het goed en wenselijk is om iets op een bepaalde manier te doen, of om het überhaupt te doen. En ook wij, Witteveen+Bos’ers, kunnen en moeten kritisch naar onszelf kijken. Als je een ingenieur vraagt of iets kan, dan is het antwoord eigenlijk altijd: ja dat kan.’

Het MVO-team fungeert als de maatschappelijke antenne van Witteveen+Bos. Zo wordt voor sommige opdrachten en opdrachtgevers hardop de vraag gesteld of we ons daar wel mee bezig zouden moeten houden. Denk aan projecten gerelateerd aan de kruisraketten in de jaren tachtig en nu voor de fossiele industrie. Gek genoeg is het verdienen van geld volgens Ruud daarbij geen doorslaggevend argument: ‘Er is genoeg ander werk om bepaalde

‘We blijven bezig met de vraag aan welke onderwerpen we willen werken’

‘Ondernemen is niet alleen achter de zak met geld aan gaan, maar kijken waar je verschil kunt maken.’

Jacobiene Ritsema – adviseur sociale en milieueffectrapportage

opdrachten niet aan te hoeven nemen.’ Waarom doet Witteveen+Bos sommige projecten waarover discussie is dan toch? ‘Wij hebben vaak de insteek dat wij de projecten met onze bijdrage beter maken. Dat betekent niet dat alle opdrachten klakkeloos worden aangenomen, daar wordt intern wel degelijk stevig over gediscussieerd. Dat leidt ook tot bewustwording. Op basis van de ethische dilemma’s die we in de praktijk tegenkomen, hebben we een handreiking opgesteld voor onze projectleiders. En we blijven bezig met de vraag aan welke onderwerpen we willen werken. Momenteel zijn we bezig om een bedrijfsbreed beleid hiervoor op te stellen. Dit is een fundamenteel proces waar we middenin zitten.’

‘Bijdragen aan de samenleving is ook deel van het vakgebied. De wereld een stukje mooier en beter maken.’

Aries van Beinum – PMC-leider Verkeer en wegen

75 jaar Witteveen+Bos

Kennis delen en innoveren krijgt ook binnen Witteveen+Bos veel aandacht. Dit is nodig om de veranderingen binnen ons bedrijf, zoals sterke groei, de verbreding in expertises en de digitale transitie, goed vorm te kunnen geven.

Samenwerking

Samenwerken zit in ons DNA

Intern kennis delen en innoveren

‘Milestone is een prachtig voorbeeld van samenwerken aan innovaties’

Waterplan Antwerpen – Sofie Depauw

Kennis delen en innoveren krijgt ook binnen Witteveen+Bos veel aandacht. Dit is nodig om de veranderingen binnen ons bedrijf, zoals sterke groei, de verbreding in expertises en de digitale transitie, goed vorm te kunnen geven.

Jaarlijks werken we aan meer dan 4.000 projecten op vier werkterreinen: Gebouwde omgeving, Delta’s, kusten en rivieren, Energie, water en milieu en Infrastructuur en mobiliteit. Het gaat veelal om complexe vraagstukken die vragen om een integrale projectaanpak, om een benadering vanuit uiteenlopende invalshoeken en om kennisontwikkeling. Om tot duurzame oplossingen te komen, zijn samenwerking en innovaties essentieel. Niet alleen in de keten, maar ook daarbuiten. Wij zijn graag een flexibele speler die samen met andere partijen het sterkste team weet te formeren. Centraal daarin staan: samenwerken, kennis ontwikkelen en kennis delen om uiteindelijk samen tot de beste oplossingen voor de uitdagingen van deze tijd te komen.

Kennis delen en innoveren krijgt ook

binnen Witteveen+Bos veel aandacht.

Dit is nodig om de veranderingen

binnen ons bedrijf, zoals sterke groei, de verbreding in expertises en de digitale transitie, goed vorm te kunnen geven.

Inspecties infrakunstwerken - Danny den Boef

‘Milestone is een prachtig voorbeeld van het samenbrengen van kennisinstellingen, overheid en bedrijven om nieuwe technieken te ontwikkelen. Technieken die tot versnelling in de bouw leiden. Dat is hard nodig, want we staan voor de enorme opgave om er tot 2030 alleen al in Nederland rond een miljoen woningen bij te bouwen.’ Marijn Bruurs, als constructeur vanaf het begin betrokken bij Milestone in Eindhoven, roemt het belang en de potentie van digitalisering in de bouw. Mede vanwege zijn bijdrage aan Milestone is Marijn in 2020 door Cobouw benoemd tot Young Talent van het jaar. In 2018 werden de plannen gepresenteerd: vijf zwerfkeivormige woningen bouwen met een 3D-betonprinter op een lommerrijke nieuwbouwlocatie in de Eindhovense wijk Bosrijk. In april 2021 is de eerste woning opgeleverd en hebben de huurders de sleutel gekregen.

‘Milestone is een prachtig voorbeeld van samenwerken aan innovaties’

Marijn Bruurs – adviseur digital construction

Gouden driehoek

Kenmerkend voor Milestone, evenals voor stadscampus De Kien in Deventer, de waterstofhub en de Alliantie Smart Zwolle, is de samenwerking in de zogeheten gouden driehoek van kennisinstellingen, overheid en bedrijfsleven. De gemeente Eindhoven was mede-initiatiefnemer en faciliteerde het project, de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) deed onderzoek en Witteveen+Bos werkte aan modellen om het 3D-betonprinten mogelijk te maken. Het bedrijf Saint-Gobain Weber Beamix ontwikkelde de speciale betonmortels die nodig zijn voor 3D-printwerk en ontwikkelde samen met de TU/e de printtechniek. Witteveen+Bos werkte aan de bouwtechnische en constructieve aspecten. Bouwbedrijf Van Wijnen leidde het project en bouwde het huis. De woning is eigendom van Vesteda, dat de woning verhuurt aan particulieren.

‘Je wordt toch vrolijk van iets dat mooi is?’

Theo Salet was PMC-leider en adviseur bij Witteveen+Bos en leidde daarnaast als hoogleraar aan de TU/e dit onderzoek: ‘Ik ben toevallig verliefd geworden op het betonprinten, maar dat is niet het einddoel. Het gaat mij om de digitale transitie in de bouw en printen is een manier om digitaal te kunnen werken. De printer rekent af met de papieren fase tussen het ontwerp en de bouw, het maakt mogelijk dat het BIM-ontwerp geautomatiseerd wordt gerealiseerd. Dat scheelt enorm in faalkosten en materiaalgebruik. Het is toch raar dat we nog altijd die supercomplexe BIM-ontwerpen eerst moeten plat slaan in papieren bouwtekeningen voordat we kunnen gaan bouwen?

Die digitalisering van de bouw heeft voor mij drie grote voordelen: economisch (de productiviteit van de bouw gaat omhoog), qua duurzaamheid (er is veel minder materiaal nodig) en sociaal. Over die sociale voordelen: de digitalisering heeft ook gevolgen voor de esthetiek in de bouw. We kunnen daardoor dingen maken die fraaier zijn. Woningen die iets doen voor de beleving van mensen en zo impact hebben, al klinkt dit misschien wat soft, op het welbevinden van mensen. Je wordt toch vrolijk van iets dat mooi is?

Met digitalisering kunnen we industrieel maatwerk leveren en ontwerpen naar

de menselijke behoeften.’ Digital construction ontwikkelt zich enorm. Er wordt volop gewerkt aan 3D-betonprintopdrachten in Nederland, Dubai en Singapore.

‘We zien een opgave en dan gaan we ervoor’

‘We hebben bij Witteveen+Bos een eigen manier voor het ontwikkelen van initiatieven’, vertelt algemeen directeur Wouter Bijman. ‘We zien een opgave, dat kan inhoudelijk zijn of maatschappelijk, en dan zoeken we naar één of meer partijen die samen met ons die opgave willen vervullen en dan gaan we ervoor. Niet de markt dwingt ons in die gevallen, maar onze ambitie. Regelmatig is er bij aanvang nog geen businessmodel.’ De ontwikkeling van de 3D-betonprinter is daar een voorbeeld van, net zoals het expertisecentrum PFAS en het samenwerkingsplatform ANT.

Wouter: ‘De 3D-betonprinter was geen vraag van een opdrachtgever, maar volgens ons een ontwikkeling die ons gaat helpen in de bouw en in de maatschappij. Een business hadden we nog niet ontwikkeld. Het interactieve online platform ANT, dat inmiddels voor meerdere complexe projecten is ingezet, zoals de Blankenburgverbinding, Oosterweel en VIA15, is een ander initiatief dat op deze manier gerealiseerd is.’

Flexibiliteit, snelheid en overzicht bij complexe projecten

Rinze Herrema, PMC-leider Infrastructural engineering: ‘Enkele jaren geleden ontstond het plan om met behulp van een online databaseplatform het ontwerpproces voor infrastructuur te automatiseren. In CollaborAll vonden we een samenwerkingspartner waarmee we samen ANT hebben ontwikkeld. Ontwerpers, geotechnici, constructeurs en adviseurs kunnen in hun eigen ontwerppakketten blijven werken, maar wisselen gemeenschappelijke data uit via ANT. Het biedt flexibiliteit, snelheid en overzicht bij complexe projecten met een hoge tijdsdruk.’

‘De technische kant van een project is er maar één van de zaak. Zorg dat de contractuele en relationele kant ook in orde zijn. Luister dus goed naar je opdrachtgever en kijk goed naar wat deze wil.’

Jan Coppes – directeur 1987-2002

Doorontwikkeling digital construction

Als onderdeel van onze ambitie om de bouwsector te digitaliseren en te automatiseren, heeft Witteveen+Bos in Singapore een laboratorium voor 3D-betonprinten en wordt er een webbased platform ontwikkeld om zowel ontwerp- als bouwprocessen online te beheersen. Dit platform, het Integrated Building Information System (IBIS), is onderdeel van een groter initiatief in Singapore om een gedigitaliseerd en gedeeltelijk geautomatiseerd bouwsysteem te ontwikkelen. Daarbij worden geautomatiseerde bouwkranen en tracking systemen ingezet om de voortgang van de bouw- en logistieke processen te beheersen en te visualiseren. IBIS is de kern van dit systeem. Het initiatief wordt geleid door de Nanyang Technological University of Singapore, één van de twee grootste universiteiten van Singapore, en wordt ontwikkeld voor, en in opdracht van, de Housing Development Board in Singapore.

Jordy Vos, groepsleider Digital construction in Singapore: ‘Het unieke aan IBIS is dat het een enkel platform is waarin de volledige workflow van ontwerp tot en met de bouw van een gebouw op één plek geïntegreerd is, terwijl op dit moment vaak veel individuele softwareoplossingen naast elkaar nodig zijn. Door op een slimme manier met de data om te gaan, kunnen we veranderingen in de data traceren en visualiseren. Zo kunnen we bijvoorbeeld zien welke bouwelementen nieuw, verwijderd of aangepast zijn, en kunnen we de bouwvoortgang volgen in 3D. De informatie over de voortgang van de bouw komt live vanaf de bouwplaats.’ Met behulp van deze geïntegreerde oplossing kunnen de partijen in de bouwketen er samen beter voor zorgen dat bouwprojecten op tijd en binnen budget af komen. Witteveen+Bos’ers van onze kantoren in Singapore en Nederland hebben samen aan de ontwikkeling van IBIS gewerkt.

Samenwerking voor waterstofproductie

Een ander voorbeeld van hoe we samenwerken, kennis ontwikkelen en kennis delen bij het starten in nieuwe markten en kennisgebieden is GROHW (GReen Oxygen, Hydrogen and Wasteheat). ‘We moeten met energieopslag

‘Met bevlogen professionals samenwerken is enorm stimulerend. We zoeken naar complexe projecten, waar we innovatieve oplossingen voor kunnen bedenken.’

Leonie Koops – sectorhoofd Infrastructuur en mobiliteit

aan het werk. Die gedachte ontstond zeven jaar geleden’, vertelt PMC-leider Energiesystemen Raphaël van der Velde. ‘Ik kwam in contact met Elestor, een startup die bezig was met de ontwikkeling van een waterstofbromide flowbatterij. Er is behoefte aan goedkope opslag van energie en hun batterij zou daarin kunnen voorzien. Het idee van een waterstofbromide batterij is trouwens niet nieuw. Het is afkomstig van de NASA, maar nooit gerealiseerd. De afgelopen jaren heb ik de belangstelling voor en ontwikkeling van waterstof als energiedrager zien toenemen. Daarom zijn we partners gaan zoeken om samen groene waterstof te produceren. We wilden het gewoon gaan doen, laten zien dat het veilig kan. Uiteindelijk zijn we in 2020 gestart met een coalitie van bedrijven en instellingen in Deventer om een waterstofsysteem te ontwikkelen. De uitkomst van GROHW moet een schaalbaar ontwerp zijn dat ook toepasbaar is in andere industriegebieden.’

Dat is een goede zaak.’

‘We werken niet samen om het samenwerken. Maar om van elkaar te leren, kennis uit te wisselen, betere oplossingen te bedenken.

Aries van Beinum – PMC-leider Verkeer en wegen

Het Wolderwijd - Marcel Klinge

Samenwerken zit in ons DNA

Behalve voor innovaties werken we ook in projecten veel samen. Zo zijn er samenwerkingen met collega-bureaus, met non-gouvermentele organisaties en met partijen in de bouwketen. Onze overtuiging daarbij is dat samenwerking altijd leidt tot betere oplossingen, voor onze opdrachtgevers en voor de maatschappij. Soms ontstaat er zelfs een langdurige samenwerking, zoals in Tunnel Engineering Consultants (TEC). TEC is in 1988 opgericht met als expertise afgezonken tunnels. Dat leidde onder andere tot veel tunnelprojecten buiten Nederland, zoals de Øresund Link (de tunnel-brug-verbinding tussen Denemarken en Zweden), de Fehmarnbelttunnel (tussen Duitsland en Denemarken), de Busan Geoje link in Zuid-Korea en de verbindingen tussen Hong Kong, Macau en het Chinese vasteland. De expertise van TEC betreft niet alleen de aanleg van nieuwe tunnels, maar ook het onderhoud, renovatie en de modernisering ervan.

‘We vormen een hub voor andere bureaus om de Letse markt te betreden. We assisteren hen. Wat dat betreft zijn we echt uniek. In plaats van elkaar als concurrent te zien, is onze oplossing juist om zaken samen op te pakken.’

Piet Barten, al ruim drie decennia bij Witteveen+Bos in dienst: ‘Op mijn eerste dag bij Witteveen+Bos werd er op gebak getrakteerd omdat het project Tunnel De Noord was binnengehaald. Dat was een project van TEC, op dat moment nog een organisatie in oprichting.’ Met zijn bouwkundige bul werkte Piet voor TEC aanvankelijk aan de controleberekeningen voor bruggen op Schiphol, waar de vliegtuigen steeds zwaarder werden. In 1993 werd hij gevraagd om naar Denemarken te komen voor de tunnel in de Øresund Link. Piet: ‘Ik was verbaasd dat ze me ervoor vroegen, ik wist helemaal niks van tunnels. De TEC’er die er al zat zei: ‘Ben je wel eens door een tunnel heengereden? Dan weet je al meer dan de Denen!’ Het begon met het opstellen van uitvraagdocumenten voor het project en zo verdiepte de kennis zich gaandeweg steeds meer. Vergeet niet dat er nog maar heel weinig kennis was, de bouwvoorschriften in Europa, Denemarken en Nederland waren niet echt geschikt voor tunnels. In Nederland is dat nu ondervangen door richtlijnen vanuit Rijkswaterstaat, waar wij ook aan hebben meegewerkt. Wij staan met TEC en Witteveen+Bos echt aan de wereldtop met onze kennis over afgezonken tunnels. Het is een niche waarin we veel ervaring en een sterke positie hebben, ik denk dat we bij tweederde van dit soort projecten wereldwijd in enige vorm betrokken zijn.’

Strategic European Expertise Network

In de eerste 25 jaar dat Witteveen+Bos buiten Nederland werkte was het verdienmodel vooral gebaseerd op kennis verkopen, kennisexport. In 2002 besloot toenmalig directeur Jan Coppes te onderzoeken of we buiten Nederland kennis konden halen om op onze thuismarkt te vermarkten. Jan: ‘Het initiatief was gebaseerd op de goede ervaringen met Montgomery Watson. Vanuit het idee dat Scandinavische landen hoogwaardige kennis bezaten, hebben we toen contact gezocht met ingenieursbureaus NIRAS in Denemarken en Tyréns in Zweden. Het klikte meteen, men zag de voordelen van kennisuitwisseling

‘Een niche waarin we veel ervaring en een sterke positie hebben’

Oskars Zivtiņš – hoofd front office Letland

ten behoeve van de versterking van ieders positie op de eigen markt.’ Ook het Franse bureau Sogreah (nu Artelia) sloot zich na enkele jaren bij het samenwerkingsverband aan en zo ontstond SEEN (Strategic European Expertise Network). Inmiddels is NIRAS als lid van SEEN opgevolgd door het Spaanse Typsa. De bureaus detacheren onder andere medewerkers op elkaars projecten, bijvoorbeeld Deense brandveiligheidsexperts op de Noord/Zuidlijn en Nederlandse waterdeskundigen bij een Zweedse waterzuivering. Verder zijn er regelmatig bijeenkomsten om kennis en ervaring uit te wisselen op het gebied van financieel beheer, ICT, personeelsbeleid en acquisitie. Ook voor de jonge collega’s van de bureaus is het interessant om met andere jonge collega’s uit het SEEN-netwerk in contact te komen en ervaringen en expertise uit te wisselen.

Samenwerking met ngo's

In verschillende projecten werken we samen met non-gouvernementele organisaties (ngo’s). Zo hebben we sinds 2015 een samenwerkingsverband met de ontwikkelingsorganisatie Simavi. Op voorhand lijken ngo’s niet de meest voor de hand liggende partners. Maar wat bleek: de ‘geldwolven’, zoals het bedrijfsleven soms door de ngo’s gezien wordt, van Witteveen+Bos en de ‘geitenwollensokken’ van Simavi werken heel goed samen. Fred de Bruijn, PMC-leider Drinkwater en proceswater en één van de initiatiefnemers van deze samenwerking: ‘We hebben dezelfde drijfveren en dromen, namelijk arme mensen aan (schoon) drinkwater helpen. En we vullen elkaar goed aan. Witteveen+Bos heeft de kennis over drinkwater en Simavi kent het land, de mensen en heeft contact met de verschillende gemeenschappen. De samenwerking resulteerde onder andere in de realisatie van water- en sanitatievoorzieningen in Ghana en Tanzania. Daarnaast zijn er projecten uitgevoerd in Congo, Rwanda en Bangladesh.’

In het Ghana Netherlands WASH Programme, een initiatief van de Ghanese en Nederlandse overheid, zijn toiletgebouwen gerealiseerd op ongeveer honderd scholen in Accra en in de omgeving van Cape Coast. Daarnaast hebben

‘Onze oud-directeur Wim Slijkhuis zei ooit tegen me: ‘Beter twee halve projecten dan één heel project. Want van samenwerken met een andere partij leer je altijd nieuwe dingen.' Ik ben het helemaal met hem eens.’

Karin Sluis – algemeen directeur 2013-2020

140.000 inwoners door het project toegang gekregen tot schoon drinkwater. Ook zijn er educatieve activiteiten uitgevoerd op het gebied van water, sanitatie en hygiëne. In samenwerking met de betrokken gemeenten zijn masterplannen ontwikkeld voor openbare voorzieningen voor drinkwater, afvalwater, oppervlaktewater en de verwerking van vast afval.

Bouwteams: bijdragen aan een betere samenwerking in de bouw

‘In de kern draait het om kennis en samenwerken: het beste team met de juiste kennis bij elkaar brengen, met de juiste partners, om onze opgaven duurzaam op te lossen’, stelt Jaap de Koning, contract- en aanbestedingsspecialist.

Jaap is één van de samenstellers van de Modelovereenkomst Bouwteam DG 2020 waarin kennis delen en samenwerken vanuit een gedeeld doel de uitgangspunten zijn. Kern is de gezamenlijke inzet van opdrachtgever, ontwerpers en bouwer in de ontwerpfase (bouwteamfase) om alle kennis te bundelen en te komen tot een goed ontwerp. Daardoor wordt ‘gedoe’ in de uitvoering zoveel mogelijk voorkomen. ‘Een optimaal ontwerp vraagt om een levendige, open discussie in het bouwteam waarbij de opdrachtgever actief deelneemt’, zegt Jaap. ‘Waarbij ontwerpers een volwaardige, onafhankelijke positie hebben zonder onderliggende belangen. En de aannemer dient volop en vrij mee te kunnen denken, zonder verzwaring van zijn verantwoordelijkheid voor de uitvoering. Als alle partijen werken aan het gezamenlijke projectbelang zal het soepel, efficiënt en tegen aanvaardbare kosten worden gerealiseerd.’

Het bouwteamconcept is niet nieuw. In de wederopbouwjaren na de Tweede Wereldoorlog werd het massaal toegepast in de huizenbouw. Daarna nam het gebruik af en werd het grootste deel van de projecten op een traditionele manier, bouwen op basis van een bestek, uitgevoerd. De laatste jaren is het bouwteam bezig aan een revival.

‘Ondernemerschap is over de grenzen van je vakgebied kijken, dwarsverbanden leggen en samenwerken.’

Heleen de Fooij – adviseur water en grondstoffen

‘Witteveen+Bos start altijd vanuit de inhoud en van daaruit zoeken we naar samenwerking met bevlogen, deskundige mensen en partijen om samen complexe vraagstukken op te lossen. In mijn ogen moet je het elkaar gunnen om tot een gedeeld succes en prettige samenwerking te komen.’

Jaap de Koning – specialist contracten en aanbesteden

Intern kennis delen en innoveren

Het delen van kennis maakt op natuurlijke wijze deel uit van de informele en op vertrouwen gebaseerde bedrijfscultuur van Witteveen+Bos. Het succes van een collega is ook jouw succes, zeggen we tegen startende Witteveen+Bosʼers. Kennis wordt op allerlei manieren gedeeld, van toevallige gesprekken bij de koffieautomaat tot lunchlezingen en vakinhoudelijke bijeenkomsten. Ook onze bijeenkomst, het Technisch Kontakt Beraad (TKB), ontstaan in de jaren zestig, vindt zijn oorsprong in het delen van kennis.

Gedeelde kennis is vervolgens de brandstof voor nieuwe kennis en innovaties, zoals die bijvoorbeeld worden ontwikkeld in onze innovatieprogramma’s.

‘De innovaties die gebruik maken van digitale mogelijkheden vragen ook wat van onze afdeling ICT. Vroeger zorgden wij ervoor dat het netwerk het deed en dat iedereen een laptop had. Nu zijn we ook nauw betrokken bij wat er in de PMC’s en de markt gebeurt. Dat geeft ons werk een nieuwe dimensie, we ondernemen nu als afdeling samen met de PMC’s, en dat maakt het werk nog interessanter en leuker.'

75 jaar Witteveen+Bos

Historie: Technisch Kontakt Beraad

In de jaren zestig van de vorige eeuw groeide de noodzaak om intern kennis te delen en is gestart met het Technisch Kontakt Beraad (TKB). Begonnen als overleg om de medewerkers van het almaar groeiende Witteveen+Bos op de hoogte te stellen van nieuwe ontwikkelingen op het vakgebied, is het uitgegroeid tot een halfjaarlijkse, interne, plenaire netwerkbijeenkomst. In de bijeenkomsten wordt aandacht besteed aan ontwikkelingen in het bedrijf en ons werkveld en aan maatschappelijke ontwikkelingen die Witteveen+Bos raken. Omdat het gebruikelijk is om de TKB’s af te sluiten met een goed buffet, is het daarnaast voor de collega’s een mooie gelegenheid om informeel nader kennis te maken. Het TKB wordt tegenwoordig live gestreamd, inclusief vertaling, zodat deze wereldwijd te volgen of terug te kijken is.

Het Plus+ Innovatieprogramma

Binnen Witteveen+Bos leven veel goede, innovatieve ideeën. Om die op te halen en de kans te geven tot wasdom te komen, is in 2017 het interne Plus+ Innovatieprogramma gestart. Doel van het innovatieprogramma was het genereren van ideeën en innovaties, de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten, stimuleren van ondernemerschap en onze medewerkers enthousiast maken voor de nieuwste (digitale) ontwikkelingen. Het programma bracht een golf aan nieuwe energie mee en is te zien als het startpunt voor de digitale transitie binnen Witteveen+Bos.

De kiem voor het programma werd gelegd met een vraag van de gemeente Eindhoven over de binnenring van de stad. Otto Schepers, sectorhoofd Digital acceleration and support: ‘De moeilijkheid zat hem erin dat niemand wist hoe de binnenring eruit zou komen te zien, hoe het zou werken. Dat zijn wij gaan simuleren in virtual reality (VR), zodat iedereen het kon ervaren. We hebben een model gebouwd voor een kwart van het projectgebied, en dan wel gelijk het spannendste stukje want dan heb je er het meeste aan. Dat was project ‘Beleef de Vestdijk’. De simulatie lieten we zien in een commissievergadering. De

Gerrit Jan Werler – afdelingshoofd ICT

betrokken wethouder van participatie, iemand met veel affiniteit met innovatie, mocht het ‘beleven’ en na dertig seconden was zijn reactie: ‘Wow, dit is vet’. VR was een beetje de gimmick om binnen te komen, maar het werd de start van een breder participatieplatform.’

Het succes van deze simulatie gaf een enorme stimulans en Otto vroeg zich af hoe hij die ervaring en expertise met digitale innovatie met collega’s kon delen en verdiepen. ‘Er is bij ons geen gebrek aan ideeën, die zijn er zat, maar hoe brengen we ze onder de aandacht van de klant en van de markt? Ik was rond die tijd op een innovatiebijeenkomst van een softwarefabrikant en daar zag ik een mooi voorbeeld van hoe je zoiets kan aanpakken. Dat gaf de aanzet voor ons eigen innovatieprogramma.’ Het Plus+ Innovatieprogramma kent inmiddels drie edities.

‘Digitalisering

De samenwerking tussen de verschillende kantoren wereldwijd wordt intensiever en daardoor ook de uitwisseling van kennis. Jaïr Smits, hoofd van het kantoor in Singapore: ‘Medewerkers van de kantoren in Singapore, Indonesië en België werken regelmatig samen in projecten en delen dan hun kennis. Hetzelfde geldt voor collega’s uit Dubai en Kazachstan. Dat kunnen we nog beter vormgeven en professionaliseren.’

Daar sluit Nurisa, groepshoofd Vormgeving en visualisaties in Jakarta, zich bij aan. De kennisstroom kan volgens haar nog beter en de digitalisering maakt dat makkelijker. ‘Kennisdeling is een doorlopend proces. Mijn groep werkt aan projecten wereldwijd, samen met collega’s op de kantoren in Singapore, Dubai, België, Kazachstan en Nederland. Ik hoop dat we dat nog verder kunnen ontwikkelen.’

‘De afgelopen jaren hebben we ons intranet vernieuwd en interactief gemaakt. Collega’s wereldwijd zien al ons interne nieuws: over projecten, beleid of interne vacatures. In kennisgroepen wisselen collega's ideeën, ervaring of tips uit. Of er wordt samengewerkt aan een bedrijfsbreed speerpunt. De naam is dan ook W+B Connect.’

Nathalie Eimers – afdelingshoofd Communicatie

maakt wereldwijde kennisdeling makkelijker’

1946

Start Witteveen+Bos

Op 1 januari 1946 wordt 'Stedebouwkundig advies- en ingenieursbureau Witteveen en Bos c.i.' opgericht door de ingenieurs Willem Gerrit Witteveen (1891-1979) en Goosen Siger Bos (1908-2004).

1947

Eerste project: Prins Bernhardsluis in Deventer

Het ontwerp van de Prins Bernhardsluis in Deventer is het eerste project van de maatschap. Daarom besluiten Witteveen en Bos ook hun kantoor in Deventer te vestigen.

1951

Eerste project in het buitenland

Het eerste project in het buitenland is een haalbaarheidsstudie naar een metrolijn in Istanbul.

1955

Bouw van rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Alkmaar

Ons werk op afvalwatergebied omvat anno 2021 het hele ontwikkelingstraject van transporten zuiveringssystemen, van studie tot en met realisatie en bedrijfsvoering. We hebben uitgebreide kennis en ervaring op het gebied van biologische afvalwater- en slibbehandeling en zuivering van afvalwater. De rwzi Alkmaar is de eerste grote door Witteveen+Bos ontworpen zuivering.

1963

Witteveen+Bos telt 50 medewerkers

1966

Start van het Technisch Kontakt Beraad (TKB)

Het TKB begint als bijeenkomst om medewerkers te informeren over nieuwe ontwikkelingen op het vakgebied. Het is uitgegroeid tot een halfjaarlijkse, interne en plenaire netwerkbijeenkomst waarin aandacht wordt besteed aan ontwikkelingen in het bedrijf, ons werkveld en aan maatschappelijke ontwikkelingen die Witteveen+Bos raken.

1970

Witteveen+Bos passeert de grens van 100 medewerkers

1972

Goosen Bos, hoogleraar TU Delft

In maart 1972 begint Goosen Bos als hoogleraar algemene civiele techniek aan de TU Delft. Hij is de eerste hoogleraar gelieerd aan Witteveen+Bos. Andere collega’s die benoemd werden tot hoogleraar zijn Gerd Scherpbier (constructies), Jaap van der Graaf (behandeling van afvalwater), François Clemens (riolering) en Theo Salet (constructief ontwerpen).

1973

Ontwerp en ingebruikname Zimpro, rwzi Nieuwveer

Witteveen+Bos ontwerpt de Zimpro-installatie voor de rwzi Nieuwveer in Breda-Noord. Het is het eerste ontwerp van een energiefabriek voor een waterschap. Veertig jaar later, in 2013, wordt deze vervangen door een nieuwe installatie, met slibgisting en slibontwatering. Ook dit is een ontwerp van Witteveen+Bos.

1975

De plus verschijnt in de naam Witteveen+Bos

1976

Start kantoor Zierikzee, ons eerste kantoor buiten Deventer

Zierikzee is het eerste kantoor buiten Deventer. Later dat jaar wordt ook een kantoor in Enschede geopend. Witteveen+Bos werkt in 2021 vanuit acht kantoren in Nederland: Amsterdam, Breda, Den Haag, Deventer, Groningen, Heerenveen, Rotterdam, Utrecht en Wageningen.

1977

Eerste milieueffectrapportage in Nederland: rwzi Tiel

De milieueffectrapportage (m.e.r.) voor de locatiekeuze voor de rwzi Tiel is één van de eerste m.e.r.-projecten in Nederland. M.e.r. is nog steeds een belangrijk onderdeel van de dienstverlening van Witteveen+Bos.

1978

Start kantoor Indonesië, ons eerste kantoor buiten Nederland

Een organisatiewijziging bij Nedeco in 1978 leidt er toe dat Witteveen+Bos in dat jaar het kantoor in Indonesië kan overnemen, evenals enkele projecten op het gebied van havens, baggeren en landaanwinning. In 2021 werken we vanuit 14 kantoren buiten Nederland, in 10 landen: België, Dubai, Ghana, Indonesië, Kazachstan, Letland, Panama, Singapore, Verenigd Koninkrijk en Vietnam.

1985

Initiatief geurlaboratorium

Naar aanleiding van klachten over stank bij rwzi’s onderzoeken we in de jaren tachtig hoe geuren ontstaan en hoe we geuren kunnen meten. Dat heeft geleid tot de oprichting van het geurlab. Het geurlab van Witteveen+Bos is in 2021 één van de drie geaccrediteerde geurlabs in Nederland.

1986

Witteveen+Bos heeft 300 medewerkers

1988

Invoering van de PMC-structuur

De PMC-structuur is één van de succesfactoren van Witteveen+Bos. De product-marktcombinaties zijn kleine zelfstandig ondernemende cellen. Ze groeien als de markt goed is, fuseren als het nodig is en splitsen als ze te groot worden.

1988

Oprichting Tunnel Engineering Consultants (TEC)

In TEC bundelen Royal HaskoningDHV en Witteveen+Bos hun kennis op tunnelgebied. TEC voert in de jaren daarna een aantal spraakmakende projecten uit, zoals de Hongkong-Zhuhai-Macau-verbinding.

1990

Landontwikkeling Kapuk Naga, Indonesië

Sinds 1987 is Witteveen+Bos betrokken bij de ontwikkeling van een serie van tien kunstmatige eilanden voor de kust van Jakarta. Het plan omvat ook de ontginning van land langs de kust. De ontginning van 800 hectare visvijvers bij Pantai Indah Kapuk begint in 1990, de bouw van het eerste offshore eiland start in 2013.

1991

Opening kantoor Letland

Witteveen+Bos neemt het kantoor van Tebodin in Riga, Letland over.

1992

Van maatschap naar vennootschap, invoering medewerkersparticipatie

Vanuit de oprichting was de eigendomsstructuur van Witteveen+Bos een maatschap. In 1992 wordt dat door de toenmalige elf maten omgezet in een vennootschap. Vanaf dat jaar kunnen medewerkers deelnemen in het eigendom van het bedrijf door aandelen te verwerven.

1993

Start voorbereiding ultrafiltratiefabriek

Heemskerk

In Heemskerk wordt de eerste grootschalige ultrafiltratiefabriek ter wereld gebouwd. De oppervlaktewaterbehandelingsinstallaties in Heemskerk zijn de eerste zonder chemische desinfectie. De fabriek wordt in 1998 opgeleverd.

1995

Engineeringscontract Noord/Zuidlijn

In 1995 verwerft Witteveen+Bos als hoofdaannemer het engineeringscontract voor de Noord/Zuidlijn in Amsterdam. In 2003 begint de bouw en in 2018 gaat de metrolijn officieel open.

1996

Oprichting Transport Consultants and Engineers (TCE)

TCE wordt opgericht: een samenwerkingsverband voor de railmarkt van DE-Consult en Witteveen+Bos, later met Deutsche Bahn en Royal HaskoningDHV. Het eerste project is de 'IJzeren Rijn’. TCE wordt in 2009 omgedoopt tot Railinfra Solutions. Het samenwerkingsverband eindigt in 2016.

1997

Waterkering Kampen

De waterkering Kampen is een voorbeeld van een project met veel aandacht voor omgevingsparticipatie. Niet in de laatste plaats omdat de waterkering soms letterlijk door de woning van Kampenaren loopt.

1997

Ontwerp van kunstmatige eilanden in de Kaspische Zee Witteveen+Bos is sinds 1997 betrokken bij het ontwerp en de bouw van kunstmatige eilanden, golf- en ijsbescherming, havenfaciliteiten voor de exploratie, productie en verwerking van olie in het noorden van de Kaspische Zee. Voor twaalf locaties binnen het Kashaganveld worden kunstmatige eilanden en ijsbeschermingsconstructies ontworpen.

1998

Eerste Ruimte voor de Rivier-project Witteveen+Bos wint één van de eerste Ruimte voor de Rivierprojecten: de voormalige uiterwaard de Hondsbroeksche Pleij nabij Arnhem. Later volgen veel andere Ruimte voor de Rivierprojecten, waaronder de Grensmaas en de IJssel.

1998

Raamcontract Vinexlocatie Haarlemmermeer Witteveen+Bos sluit een raamovereenkomst met de gemeente Haarlemmermeer voor de Vinexlocatie Floriande, een nieuwbouwwijk met circa 6.500 woningen en een oppervlakte van ongeveer 200 hectare. We werken onder meer aan de bestekken voor 25 bruggen en het bouw- en woonrijp maken van diverse deellocaties, inclusief de groeninrichting en de openbare verlichting.

2001

Opening kantoor in Aktau, eerste kantoor in Kazachstan

We werken vanaf 2001 vanuit een kantoor in Aktau, aan de Kaspische Zee. In 2003 volgt een tweede kantoor, in Atyrau en in 2007 openen we een derde kantoor, in Almaty.

2001

Sanering Volgermeerpolder, Amsterdam

De sanering van de Volgermeerpolder is één van de grootste en meest complexe sanerings- en natuurontwikkelingsprojecten van Nederland. In 1980 werden er tienduizenden vaten chemisch afval ontdekt. In 2001 doet Witteveen+Bos een geslaagde proef om de haalbaarheid van de saneringsmaatregelen te onderzoeken. In 2011 wordt de gesaneerde polder geopend.

2002

Eerste Witteveen+Bos-prijs voor Kunst+Techniek

In 2002 wordt de eerste Kunst+Techniek prijs uitgereikt. Jaarlijks gaat de Kunst+Techniek prijs, een oeuvreprijs, naar een kunstenaar die kunst en techniek op bijzondere wijze verenigt in haar of zijn werk. In 2021 wordt de twintigste en laatste prijs uitgereikt en wordt de interactie met kunst op een andere wijze voortgezet.

2004

Witteveen+Bos heeft 700 medewerkers

2006

Start FishFlow Innovations

FishFlow Innovations, een partnerschap tussen Manshanden en Witteveen+Bos, ontwikkelt een passage om grote vissterfte bij gemalen te voorkomen. Na een vruchtbare samenwerking van zes jaar wordt per 1 januari 2012 het belang van Witteveen+Bos overgedragen aan Manshanden.

2006

Drinkwaterzuivering Kwanyaku, Ghana

De robuuste drinkwaterzuivering in Kwanyaku is één van de eerste zuiveringsinstallaties buiten Nederland die door Witteveen+Bos wordt ontworpen.

2007

Opening kantoor Sint Petersburg, Rusland

Vanuit het kantoor Sint Petersburg werken we aan het herstel van kademuren in Sint Petersburg en aan havenprojecten. Wegens een verslechterend ondernemingsklimaat in Rusland, onder andere wegens politieke en maatschappelijke spanningen tussen Rusland en Europa, wordt in 2020 besloten het kantoor in Sint Petersburg te sluiten.

2007

Publicatie CO₂-voetafdruk

In 2008 berekenen en publiceren we voor het eerst de CO₂-voetafdruk van de bedrijfsactiviteiten van Witteveen+Bos. De CO₂uitstoot bedroeg in 2007 omgerekend zo’n 5,72 ton per fte. Anno 2021 meten we onze voortgang nog steeds op basis van 2007. Sindsdien hebben we al meer dan 60 % CO₂-emissie kunnen reduceren.

2008

Start aanleg Tweede Maasvlakte, Rotterdam Witteveen+Bos is verantwoordelijk voor de projectplanning, geotechniek en waterbouw van de aanleg van de Tweede Maasvlakte, het grootste waterbouwkundige project sinds de Deltawerken. De Rotterdamse haven wordt met 2000 hectare uitgebreid, een groei van 20 %. De Tweede Maasvlakte is in 2013 officieel in gebruik genomen.

2008

Start EcoShape

EcoShape is een consortium van Nederlandse bedrijven, overheden en kennisinstellingen, waaronder Witteveen+Bos, dat investeert in het ontwikkelen van kennis over bouwen met de natuur voor kustbouwprojecten. Eén van de uitgevoerde projecten is het mangroveherstelproject bij Demak in Java, dat in 2016 de ingenieursprijs De Vernufteling wint.

2009

Opening kantoor Antwerpen, België

In 2009 opent Witteveen+Bos een kantoor in Antwerpen. In 2015 wordt onze aanwezigheid in België versterkt door de overname van milieuadviesbureau MAVA. We hebben nu kantoren in Antwerpen, Steenokkerzeel en Gent en adviseren overheden, havenbedrijven, industrieën, projectontwikkelaars en aannemers.

2009

Ontwerp Fehmarnbelttunnel

Vanaf 2009 wordt er door TEC gewerkt aan het ontwerp van de langste zinktunnel ter wereld. De 18,5 kilometer lange afzinktunnel is voorzien als toekomstige weg- en spoorverbinding tussen de eilanden Fehmarn (Duitsland) en Lollo (Denemarken).

2010

Opening ultrapuurwaterfabriek Emmen

Prins Willem Alexander opent de door Witteveen+Bos ontworpen ultrapuurwaterfabriek in Emmen. De fabriek zuivert rioolwater zover dat het puur water wordt voor industrieel gebruik. De bronkeuze, de omvang van de productie en de innovatieve combinatie van zuiveringstechnieken maken de fabriek uniek in de wereld.

2010

Opening kantoor Vietnam

Witteveen+Bos opent een kantoor in Ho Chi Min Stad, Vietnam. Anno 2021 voeren we in Vietnam projecten uit op het gebied van watermanagement in de breedste zin: industrieel afvalwater, waterbouwkundige infra, hoogwaterbescherming, grond- en oppervlaktewater.

2012

Herontwikkeling en transformatie stationsgebied Utrecht

Voor de transformatie van het stationsgebied Utrecht Centraal ontwikkelt Witteveen+Bos de herstructurering en herinrichting van de Van Sijpesteijnkade en de Mineurslaan en de ongelijkvloerse kruising voor het openbaar vervoer (bussen en lightrail). Later voeren we onder meer vervoersstudies uit en maken we het architectonisch ontwerp voor het viaduct.

2012

Oosterweelverbinding Antwerpen

In Antwerpen wordt samen met Sweco gewerkt aan één van de grootste Europese infrastructuurprojecten: de Oosterweelverbinding. De Oosterweelverbinding gaat om het sluiten van de Ring om Antwerpen en het verbeteren van de doorstroming. Het is een belangrijk onderdeel van het Antwerpse Masterplan 2020.

2012

Start van het expertisecentrum PFAS Witteveen+Bos is één van de initiatiefnemers van het expertisecentrum PFAS. Stoffen als PFOA en PFOS zijn onderdeel van een stofgroep van meer dan 6.000 stoffen die zeer schadelijk zijn voor het bodem- en watersysteem, met uiteindelijk effecten op de mens. Het expertisecentrum deelt kennis en informatie hierover.

2013

Zuidas Amsterdam

Vanaf 2013 werkt Witteveen+Bos samen met Arcadis aan het integraal ontwerp voor de aanleg van een wegtunnel voor de A10. Deze tunnel loopt onder de Zuidas door om de bereikbaarheid van het gebied te maximaliseren zonder concessies te doen aan waardevolle bouwruimte of natuurgebieden.

2014

Opening projectkantoor Accra, Ghana

In 2014 wordt voor het Ghana Netherlands WASH Programme een kantoor geopend in Accra. Het programma richt zich op de realisatie van stedelijke water- en sanitatievoorzieningen.

Bij gebrek aan voldoende lokale vervolgopdrachten is in 2019 afscheid genomen van de lokale staf. De lokale registratie is aangehouden, projecten worden vanuit andere kantoren uitgevoerd.

2014

Opening kantoren Dubai, Singapore en Londen

Kantoor Dubai richt zich op waterzuivering, waterbouw en landschapsarchitectuur en kantoor Singapore op de gebouwde omgeving en digital construction. In 2016 volgt de opening van een kantoor in het Verenigd Koninkrijk, onder andere gericht op active travel.

2015

Witteveen+Bos passeert de grens van 1.000 medewerkers

2015 - 2016

Start Windplanblauw

Windplanblauw is een windpark ten noorden van Lelystad. 74 bestaande windturbines worden vervangen door 61 grotere. Om de effecten op landschap, leefomgeving en natuur te kunnen bepalen, voeren we een milieueffectrapportage uit. Ook voeren we de onderzoeken uit voor zowel de m.e.r. als voor de vergunningen en dragen we bij aan het omgevingsproces. Met succes, de omgevingsvergunningen zijn inmiddels onherroepelijk en de SDE+-subsidie is ook ontvangen. De bouw van het park is voorzien vanaf 2021.

2016

Vaststelling van de duurzame ontwerpprincipes (DOP’s)

De DOP’s zijn door Witteveen+Bos ontwikkeld om in projecten handen en voeten te geven aan de ambities op het gebied van duurzaamheid. De zeven DOP’s zijn ontwerp met de natuur, flexibel ontwerp, circulair ontwerp, multifunctioneel ontwerp, participatief ontwerp, trias en maatschappelijk ontwerp. In 2016 besluiten we om de DOP’s in al onze projecten toe te passen.

2017

Planstudie en realisatie Afsluitdijk

De Afsluitdijk beschermt al sinds 1932 de vier provincies langs het IJsselmeer en het Markermeer tegen overstromingen. Inmiddels zijn de normen voor waterveiligheid aangescherpt. Om ervoor te zorgen dat de Afsluitdijk eind 2023 aan de huidige eisen voor waterafvoer en waterveiligheid voldoet, voert Witteveen+Bos in opdracht van Rijkswaterstaat een planstudie uit. Anno 2021 zijn we nog steeds betrokken bij het ontwerp en de realisatie.

2017

Start Plus+ Innovatieprogramma

Om goede, innovatieve ideeën op te halen en tot wasdom te laten komen, wordt in 2017 voor de eerste keer het interne Plus+ Innovatieprogramma georganiseerd. Het programma brengt een golf aan nieuwe energie mee en is het startpunt voor DAS, de sector Digital acceleration and support.

2018

Opening pop-up kantoor op de campus van Wageningen University & Research (WUR)

Het pop-up kantoor richt zich vooral op samenwerking binnen de thema’s Smart Cities, Smart Cycles en Smart Delta’s. In 2020 krijgt het kantoor een permanente status. In dat jaar gaan WUR en Witteveen+Bos ook van start met het Expertisecentrum Stalemissies.

2018

Heropening verbouwde kantoor Leeuwenbrug Deventer

Het kantoor aan de Leeuwenbrug is aan een grondige verbouwing toe. Met behulp van de zeven duurzame ontwerpprincipes maken collega’s een ontwerp dat bestaat uit energetische maatregelen, het gebruik van duurzame materialen en het gebruiken van de natuur in en buiten ons pand.

2019

Zuiveringsconcept Waterfabriek Wilp

Op de rioolwaterzuivering in Wilp draait in 2019 en 2020 een proefopstelling van een nieuw, innovatief zuiveringsconcept. Door rioolwater te scheiden, worden waardevolle grondstoffen teruggewonnen uit het rioolwater. De resultaten van de proef worden vertaald naar een definitief ontwerp voor de Waterfabriek. Het concept wint in 2019 de ingenieursprijs De Vernufteling.

2019

Grootste 3D-betonprinter van ZuidoostAzië operationeel in Singapore

De grootste 3D-printer voor de bouw in Zuidoost-Azië staat in Singapore en wordt in 2019 in gebruik genomen. Deze 3D-betonprinter kan betonelementen tot 9 m lang, 3,5 m breed en 3,8 m hoog printen. De 3D-printer is ontwikkeld en wordt bediend door Witteveen+Bos. We werken sinds 2015 als één van de pioniers aan de ontwikkeling van 3D-betonprinten.

2020

Start van GROHW, blauwdruk voor groene waterstof

We ontwikkelen met bedrijven en hogescholen een blauwdruk voor de productie van groene waterstof. In het GROHW-project proberen we groene waterstof en zuurstof toe te passen in de industrie, het transport en de gebouwde omgeving. Waterstof wordt gebruikt om elektrische energie op te slaan of in te zetten in industriële processen waar hele hoge temperaturen worden toegepast.

2021

Opening front office Panama

Vanwege het toenemende aantal projecten in Latijns-Amerika opent Witteveen+Bos een kantoor in Panama. Met dit nieuwe kantoor versterkt Witteveen+Bos haar lokale positie in de delta- en watertechnologie. Ook wordt gestart met projecten op het gebied van veerkrachtige steden.

2021

Project Milestone: eerste bewoner

3D-betongeprint huis krijgt de sleutel

De eerste huurder van de eerste Nederlandse woning van 3D-geprint beton krijgt de sleutel. Het Eindhovense huis van Project Milestone voldoet volledig aan de Nederlandse bouweisen. Uniek is dat de projectpartners, waaronder Witteveen+Bos, een woning met een eigen vormgeving hebben gerealiseerd. Dankzij uitgebreid onderzoek wordt de vormvrijheid van betonprinten ontsloten.

2021

Witteveen+Bos viert 75ste verjaardag

De 75ste verjaardag van Witteveen+Bos wordt gevierd met een feestelijk symposium rond het thema biodiversiteit. Ook krijgen collega’s en relaties een boompje als jubileumgeschenk. Op deze wijze vraagt Witteveen+Bos op haar verjaardag aandacht voor één van de grootste uitdagingen van deze tijd: behoud en herstel van biodiversiteit.

Het ondernemerschap van onze oprichters zien we tot op de dag van vandaag terug. Witteveen+Bos’ers ervaren nog steeds alle gelegenheid om naar eigen inzicht hun talenten te ontwikkelen en te ondernemen. Het resultaat daarvan is gestage groei van het bedrijf, wereldwijd.

Ondernemerschap

Ondernemerschap leidt tot wereldwijde groei

Verantwoordelijkheid en zelfstandigheid

‘Er is veel mogelijk, maar je moet er wel zelf voor gaan’

Het verhaal van Witteveen+Bos is nooit af

Noord/Zuidlijn – Frank Kaalberg

Het ondernemerschap van onze oprichters zien we tot op de dag van vandaag terug. Witteveen+Bos’ers ervaren nog steeds alle gelegenheid om naar eigen inzicht hun talenten te ontwikkelen en te ondernemen. Het resultaat daarvan is gestage groei van het bedrijf, wereldwijd.

De overeenkomst die Witteveen en Bos in 1946 sloten, was een enkel A4’tje en heeft stand gehouden tot 1 januari 1958, toen Witteveen met pensioen ging. Vertrouwen vormde de basis voor hun succesvolle samenwerking. Witteveen en Bos wilden geen tijd verspillen aan administratie, maar wilden ondernemen en daarmee bijdragen aan de samenleving. Ook nu we met ruim 1.400 experts wereldwijd zijn, werken we op basis van vertrouwen en ligt het ondernemerschap laag in de organisatie, bij de product-marktcombinaties. Een organisatiemodel dat we al kennen sinds 1988. Dat model wordt versterkt door de eigendomsstructuur waarbij alle aandelen van de vennootschap in handen zijn van Witteveen+Bos’ers.

Het ondernemerschap van onze oprichters zien we tot op de dag van vandaag terug. Witteveen+Bos’ers ervaren nog steeds alle gelegenheid om naar eigen inzicht hun talenten te ontwikkelen en te ondernemen. Het resultaat daarvan is gestage groei van het bedrijf, wereldwijd.

Hoog Buurlo - Thea Klumper

Ondernemerschap leidt tot wereldwijde groei

‘Door wereldwijd actief te zijn, zijn we beter in staat onze bedrijfsdoelen te realiseren’, zegt directeur Stephan van der Biezen. ‘Als globaal opererend bureau kunnen we van grote betekenis zijn voor maatschappelijke vraagstukken, zijn er voor Witteveen+Bos’ers meer mogelijkheden om hun talenten te ontwikkelen en nemen onze mogelijkheden om omzet en resultaat te verhogen toe. Witteveen+Bos heeft op basis van Nederlandse kennis en met een flinke dosis

ondernemerschap de afgelopen decennia kunnen internationaliseren. We zetten nu in op wereldwijde samenwerking en vernieuwing van onze producten en diensten vanuit vier thuismarkten en zeven front offices.’

Indonesië: goodwill

Sawarendro was de eerste Indonesische ingenieur in dienst van Witteveen+Bos. Hij studeerde in 1992 af aan de TU Delft en begon in 1995 op het kantoor in Jakarta. ‘Tijdens de economische crisis in Azië, eind jaren negentig, werden projecten in Indonesië stilgelegd. Ik ben toen naar Nederland verhuisd en heb vijf jaar aan projecten in Nederland gewerkt. Toen de economie weer aantrok, ben ik teruggegaan naar Indonesië. Alles moest opnieuw opgebouwd worden. Over projecten ontstond vanuit maatschappelijke betrokkenheid een publieke discussie. Dat vergde een andere manier van ondernemen. Ik ging in gesprek met de betrokken partijen. Vissers, burgers, overheden, niet-gouvernementele organisaties: betrokkenheid met en vertrouwen in vertegenwoordigers uit de gemeenschap was essentieel.’ Inmiddels richt het kantoor zich op watermanagement, landaanwinningen en constructiemanagement. Ook wordt er ontworpen voor grote infraprojecten buiten Indonesië. Dat Witteveen+Bos in de crisistijd niet vertrok uit Indonesië heeft bij opdrachtgevers veel goodwill gekweekt.

Kazachstan: het toeval

Bij onze activiteiten speelt het toeval soms ook een rol, zoals in Kazachstan. Eind vorige eeuw sprak een Witteveen+Bos’er toevallig een achterbuurman die ons vervolgens benaderde voor een landaanwinningsproject in het ondiepe noordelijke deel van de Kaspische Zee. Daar moesten kunstmatige eilanden aangelegd worden om olieboringen mogelijk te maken, waarbij strenge vorst en ijs complicerende factoren zijn. Toen in 2000 de eerste exploratieboring op het Kashagan-olieveld succesvol was, het bleek de grootste olievondst in dertig jaar, zocht Witteveen+Bos samenwerking met het Kazachse ingenieursbureau NIPIneftegas. Sinds 1998 hebben we een groot aantal projecten op het gebied van landaanwinning, kustbescherming, mariene werken, pijpleidingen en waterzuiveringen voor de olie- en gasindustrie uitgevoerd. We werkten vanuit twee kantoren aan de Kaspische Zee, in Atyrau en Aktau. Later hebben we nog een kantoor aan de andere kant van het land geopend, in Almaty.

‘Omdat we internationale standaarden hanteren, weten onze opdrachtgevers dat wij de vereiste kwaliteit leveren, wat een duidelijke toegevoegde waarde is op de regionale markt hier in Vietnam.’

Nguyet Nguyen Thi Anh – hoofd front office Vietnam

Krijn de Brabander, die onze kantoren in Kazachstan leidt, werkt sinds 2006 in Kazachstan. ‘Witteveen+Bos is hier één van de weinige internationale ingenieursbureaus. Nu in Kazachstan aandacht komt voor duurzaamheid, onstaan er mogelijkheden onze werkzaamheden te verschuiven richting drinkwatervoorzieningen, naar oplossingen om overstromingen te voorkomen en het droogteprobleem dat een enorme impact heeft op de landbouw. Complexe vraagstukken waaraan we met onze kennis en expertise kunnen bijdragen.’

België: overname

In 2009 opende Witteveen+Bos een kantoor in Antwerpen om toegang te krijgen tot de Belgische arbeidsmarkt voor ingenieurs en adviseurs én om onze waterbouwexpertise te vermarkten. In 2015 werd onze aanwezigheid in België versterkt door de overname van milieuadviesbureau MAVA. We hebben nu in België kantoren in Antwerpen, Steenokkerzeel en Gent.

Mark Van Straaten, directeur Witteveen+Bos België, was rond 2014 voor zijn milieuadviesbedrijf MAVA op zoek naar een overnamepartner. MAVA bestond ongeveer uit vijftig mensen. ‘We hadden onszelf een paar vragen gesteld: hoe gaan we de gewenste professionalisering en internationalisering bereiken en willen we dat zelf doen of anders aanpakken? En hoe blijven we onze medewerkers ontwikkelkansen bieden? De conclusie was dat we dit beter samen met een grotere organisatie zouden kunnen bereiken. We gingen dus op zoek naar een bedrijf waarmee het zou kunnen klikken. Zo kwam ik op zeker moment terecht bij Witteveen+Bos. Ik ben met de toenmalige directeur Henk Nieboer gaan praten, die aangaf dat Witteveen+Bos eigenlijk geen cultuur van overnames kent, dus ook geen draaiboeken heeft om dat aan te pakken. We hebben het samen toch aangedurfd, voor Witteveen+Bos was dat een uitzondering op de regel.’

‘Ik ben trots als ik me realiseer dat onze collega’s wereldwijd intrinsiek dezelfde Witteveen+Bos-waarden omarmen, met behoud van hun eigenheid en couleur locale.’

Erik de Jong – hr-adviseur

Rwzi Amsterdam West - Freek Kramer

Verantwoordelijkheid en zelfstandigheid

Om klaar te zijn voor nieuwe uitdagingen is in 1988 een nieuwe organisatiestructuur geïntroduceerd, de PMC-structuur. De product-markt-combinaties zijn zelfstandig ondernemende units en vormen nog steeds de basis van het organisatiemodel van Witteveen+Bos. Het idee erachter was om het ondernemerschap laag in de organisatie te leggen. Daardoor kregen medewerkers meer verantwoordelijkheid én zelfstandigheid. Daarnaast was er rond die tijd de verandering van maatschap naar vennootschap, waarbij een grote groep medewerkers aandeelhouder werd.

‘De PMC’s met hun grootte zijn eigenlijk allemaal eigen bedrijfjes. Je moet elkaar wat gunnen, het is een kwestie van geven en nemen. Dankzij het participatiesysteem zit er een bepaalde cohesie in het bedrijf waardoor het wel werkt. PMC’s helpen elkaar graag.’

Invoering van de product-marktcombinaties

De maten Jan Coppes, Jaap van der Graaf en Wim Slijkhuis oriënteerden zich, met steun en instemming van de andere maten, vanaf 1986 op de beste organisatievorm voor Witteveen+Bos. ‘We zijn van buiten naar binnen gaan redeneren’, vertelt Jaap van der Graaf, die in 1988 voorzitter van de maatschap werd en later algemeen directeur. ‘We concludeerden dat we ons werk doen voor de markt, de samenleving en daar moeten we dus snel en slim op inspelen. Zo kwamen we op de structuur van product-marktcombinaties uit.’

Oud-directeur Harry Webers: ‘Witteveen+Bos is een organisme, bijna letterlijk, met die cellenstructuur. De PMC's zijn ondernemende cellen, die groeien als de markt goed is, die fuseren als het nodig is en die splitsen als ze te groot worden.’ Algemeen directeur Wouter Bijman: 'Het mooie van die structuur en van dat organische is dat dit veel ruimte maakt en laat voor mensen: om te ondernemen, om gekke dingen te doen, ruimte om af te wijken. Dat leidt tot veel flexibiliteit, maar ook tot creativiteit. Als je ruimte geeft aan mensen, en dat doe je door ze vertrouwen te geven, dan haal je daarmee het beste in ze naar boven.’

De nieuwe eigendomsstructuur, het participatiesysteem

In 1992 volgde de stap van maatschap naar vennootschap, waarbij medewerkers konden inschrijven op aandelen en deelnemen in het eigendom van Witteveen+Bos. De maten vonden dat er meer een afspiegeling moest komen van het belang van de medewerkers voor het bedrijf en dat deze moesten kunnen delen in het eigendom van Witteveen+Bos. Jaap van der Graaf: ‘Het idee was dat medewerkers aandelen konden kopen, niet krijgen, en daar schrokken sommigen van. Het was geen cadeautje, het was ondernemen. Er waren mensen die daar nog niet aan toe waren, maar ook velen die enthousiast reageerden. Het was een heel wild proces dat uiteindelijk leidde tot de overgang van maatschap naar vennootschap.’

Herman Mondeel – PMC-leider Watermanagement en ruimtelijke adaptatie

Ondersteunend aan elkaar

De PMC-structuur en het participatiesysteem ondersteunen beide nog steeds onze ambities en zorgen ervoor dat we snel inspelen op de mogelijkheden die de markt biedt. De PMC-structuur ligt diep in de organisatie, dus de organisatie blijft scherp. Slecht lopende producten en markten worden niet verbloemd of weggemoffeld, die komen snel naar boven. En de aandeelhouders grijpen dan natuurlijk ook vlot in als dat nodig is.

Sinds de start van het participatiesysteem vinden jaarlijks op 1 juli de aandelentransacties plaats. Het succes van het participatiesysteem mag onder andere worden opgemaakt uit het feit dat de vraag naar aandelen altijd groter is dan het aanbod. Ruim 83 % van de Witteveen+Bos’ers die daarvoor in aanmerking komen, is in 2021 ook daadwerkelijk aandeelhouder in het bedrijf.

Barbara Zantinge-van der Staak – bedrijfsjurist afdeling Juridische zaken

‘Het mooie van Witteveen+Bos is dat we een platte organisatie zijn. Ik hoef niet eerst via mijn leidinggevende om iets met de directie af te stemmen. Dat directe sparren en adviseren vind ik echt heel leuk.’

Tweede Maasvlakte – Maarten Jansen

‘Witteveen+Bos moet je echt leren kennen als organisatie’, zegt Matthew Marshall, PMC-leider Gebiedsontwikkeling. ‘Je moet zelf mensen opzoeken, samen willen werken en het beste uit jezelf en je collega’s willen halen. Intrinsieke motivatie, daar begint het mee. Jij bent net zo belangrijk als de organisatie. Dan is Witteveen+Bos een warm bad. Je kunt zelf groeien, samen groeien en samen succes hebben.’

‘Er is veel mogelijk, maar je moet er wel zelf voor gaan’

Rosanne Hamers – MVO-coördinator

Veel Witteveen+Bos’ers zeggen dat wat hun bedrijf zo onderscheidt, de bedrijfscultuur is. Dat is iets dat algemeen wordt herkend en ervaren, maar dat tegelijkertijd ontastbaar is en moeilijk te omschrijven. Veel collega’s benoemen het met de term ‘familiegevoel’ of ‘familiebedrijf’. Het gaat dan vaak over de laagdrempeligheid die ervaren wordt, de ruimte en kansen die Witteveen+Bos’ers krijgen voor eigen ontwikkeling en professionele ontplooiing en het informele contact. Of om het ondernemerschap dat laag in de organisatie is belegd. Er heerst geen afrekencultuur, fouten maken mag en wordt gezien als leerzaam.

Nieuwe collega’s komen doorgaans vroeg in hun carrière in dienst en ontwikkelen zich in nieuwe rollen. Dat kan in projectmanagement zijn, ‘in de lijn’ of als professional die zich ontwikkelt tot expert op zijn of haar vakgebied.

‘Ik kan hier heel diverse dingen doen’

De carrière van Coen Kuiper is een goede demonstratie van ontwikkeling over de expertroute. Hij raakte in zijn eerste baan bij Deltares echt verslingerd aan waterbouw. ‘Bij Deltares zag ik pas letterlijk dat water echt nat was: het uitvoeren van schaalmodeltesten is eigenlijk gewoon de hele dag met water spelen.’ Die ervaring en passie nam hij mee toen hij bij Witteveen+Bos aan de slag ging. ‘Bij Witteveen+Bos ben ik veertien jaar later nog steeds iedere dag inhoudelijk met waterbouw bezig, ik kan hier heel diverse dingen doen. Voor aannemers werken vind ik het allermooist, want dat zijn vaak de projecten die ook echt in uitvoering komen. Het bedenken van modellen is leuk, het testen ervan in de golfgoot en de interactie van water met constructies onderzoeken is fantastisch, maar het mooiste is als je dan dat ontwerp kan optimaliseren en kan bouwen. Ook de hectiek van een project in uitvoering en de improvisatie en creativiteit die vervolgens nodig zijn om het project zo snel mogelijk doorgang te kunnen geven bevalt me goed.’ Het enthousiasme voor zijn vakgebied brengt Coen over aan de studenten aan wie hij één dag in de week lesgeeft aan de TU Delft. ‘Het is heel leuk om samen met studenten

‘De uitdagende projecten waaraan we met elkaar werken vormen de rode draad in het leren en ontwikkelen van onze medewerkers. De internationalisering van Witteveen+Bos heeft het palet aan ontwikkelkansen voor medewerkers aanzienlijk vergroot.’

Erik de Jong – hr-adviseur

onderzoeksprojecten op te pakken, er is in ons vakgebied nog zoveel te ontdekken!’ Via Coen komt zo menig student het bedrijf binnen voor een (afstudeer)stage of eerste baan.

‘Werken aan internationale projecten heeft me geholpen om volwassen te worden’

Nurisa volgde een ander pad. Ze begon elf jaar geleden bij Witteveen+Bos Indonesië als bouwkundig ingenieur. In 2014 volgde ze een opleiding van zes maanden aan de Hanzehogeschool in Groningen en daarnaast werkte ze aan projecten in Nederland en Kazachstan. ‘Het werken aan Indonesische en internationale projecten heeft me geholpen om volwassener te worden en mezelf zowel persoonlijk als professioneel te ontwikkelen. Door te werken met mensen uit verschillende kantoren en disciplines heb ik een wereldwijd netwerk opgebouwd en geleerd om met verschillende ‘brillen’ naar projecten en oplossingen te kijken.’ In 2015 had Nurisa één jaar verlof om haar masterdiploma te behalen aan de Joseph Fourier Universiteit in Grenoble. Na het behalen van haar master werd ze groepshoofd Vormgeving en visualisaties. ‘Naast mijn rol als groepshoofd zet ik mijn werkzaamheden als bouwkundig ingenieur en projectleider voort, met name in havenprojecten. De mix van enerzijds expert zijn en anderzijds managementtaken zorgt voor verschillende standpunten en perspectieven. Eén van mijn doelstellingen is om in deze internationale en interculturele omgeving met wederzijds respect te werken, kennis te delen en van elkaars ervaringen en fouten te leren.’

‘Door inhoudelijke rollen in projecten in combinatie met uitdagende managementfuncties kreeg ik de kans om de wereld te zien en te ondernemen. Door de vele ruimte voor ontwikkeling kun je je eigen

Stephan van der Biezen – directeur

MVO-coördinator Rosanne Hamers kwam op haar negentiende via een uitzendbureau bij Witteveen+Bos terecht, aanvankelijk via jaarcontracten voor licht administratief werk binnen de toen nog afdeling Algemene Zaken. Naast haar werk heeft zij een Associate degree marketing behaald. Rosanne: ‘In die

‘Er is veel mogelijk, maar je moet er wel zelf voor gaan’

kansen creëren.’

tijd had ik me ontwikkeld in taken en rollen, van medewerker inkoop, naar ICT inkoop, naar zakelijke reizen. Vanuit deze rol droeg ik onder meer gegevens aan voor de CO₂-footprintrapportage. Een interessant thema. Het bedrijf was niet veel later toe aan iemand die al onze inspanningen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen in goede banen kon leiden en zich voor honderd procent op die taak zou toeleggen. Mij werd toen de kans geboden om MVO-coördinator te worden. Je krijgt bij Witteveen+Bos de ruimte om het werk naar je eigen hand te zetten en om je te ontplooien. Er is veel mogelijk, maar je moet er wel zelf voor gaan.’

Ruimte voor lokale talenten

In al onze thuismarkten richten we ons op het aantrekken en opleiden van lokale ingenieurs en adviseurs. Lokale managementposities worden ingevuld door lokale collega’s, zoals in België, Indonesië en Kazachstan op de meeste plekken al het geval is. Verandering is vaak echter een langdurig proces volgens Eveline Buter, hoofd van het kantoor in Jakarta van 2010-2014 en inmiddels directeur: ‘Het systeem is niet bepalend. Wat we doen is bepalend. Dan gaat het over vragen als ‘Wat wil je?’ en ‘Wat zijn je ambities?’. Onder Indonesische collega’s heerste een gevoel dat je tweederangs was als niet-Nederlander. Dat gevoel was ontstaan doordat we in Indonesië decennialang de projecten vooral hadden uitgevoerd met experts vanuit Nederland en er in Indonesië maar een paar Indonesische ingenieurs werkzaam waren. Door meer verantwoordelijkheid lokaal neer te leggen, meer lokale ingenieurs aan te nemen en uitwisselingsprogramma’s twee kanten op te organiseren is het nu een zelfstandig opererend kantoor geworden dat samenwerkt met kantoren in andere landen.’

Ook mariene ecoloog Ivana Prusina heeft gemerkt dat de situatie binnen Witteveen+Bos erg veranderd is. ‘Het was eerst écht Nederlands en in mijn eerste jaar in Nederland liep ik regelmatig tegen de Nederlandse taalbarrière

‘We denken vanuit een ander kader’

‘Ontwerpen is steeds meer een vak waar een beroep op je creativiteit gedaan wordt. Ik verwacht dat dit vak de komende 75 jaar nog veel interessanter wordt en wou dat ik nu aan het begin van m’n carrière stond.’

Marcel Linderman – ontwerper

aan. Nu zie ik steeds meer collega’s uit andere landen, ook in mijn eigen groep. Als buitenlander moet je je aanpassen, maar wij bréngen ook iets naar de organisatie. Niet alleen onze expertise, maar we denken vanuit een ander kader. Daarom is het mooi dat Witteveen+Bos groeit in diversiteit en in meertaligheid.’

Het benutten van ieders talent heeft binnen Witteveen+Bos geleid tot initiatieven op het gebied van benoemingsbeleid, cultuur, gender, participatieve planontwikkeling en taal. Soms gaat het om hele tastbare maatregelen, soms zijn initiatieven meer gericht op bewustwording, gedragsverandering of evolutie op de langere termijn.

Blijvend betrokken: Stichting Aanvullingsfonds Witteveen+Bos

Ook na pensionering van collega's blijft Witteveen+Bos betrokken. Stichting Aanvullingsfonds Witteveen+Bos (SAF) is al sinds 1966 een sociaal vangnet voor oud-medewerkers en hun partners. In de beginjaren was het SAF er vooral om te voorkomen dat gepensioneerden door bijvoorbeeld hoge ziektekosten in armoede zouden vervallen. Het fonds gaf Witteveen+Bos de mogelijkheid om het pensioen van betrokkenen in die gevallen aan te vullen. Inmiddels is het blikveld verschoven van armoedebestrijding naar hulp in gezondheidszorg en bij sociaal maatschappelijke problematiek. Zo ondersteunt het SAF gepensioneerden die te maken krijgen met dementie, vereenzaming of isolement. En draagt het SAF bij aan het aanpassen van een woning, bij rouwverwerking of in de aanschaf van een rollator of aangepaste fiets. Dat geldt ook voor medewerkers in actieve dienst die minder goed zijn verzekerd dan in West-Europa de norm is. Dat gebeurt wereldwijd. Of zoals Martine Pipicelli, directiesecretaresse en secretaresse van het SAF zegt: ‘We houden iedereen op de radar’.

‘Witteveen+Bos biedt een platform om te excelleren en het voelt alsof je het verschil kunt maken. Er is een geloof in de kracht en vaardigheden van mensen. Ik ben zeer gecharmeerd van onze bedrijfscultuur. In de basis zorgen we goed voor elkaar en willen we het beste uit elkaar halen.’

Jimme Zoete – groepshoofd Regionale energieplanologie

Groene dak Leeuwenbrug – Oday Al Nasry

Het verhaal van Witteveen+Bos is

De missie van Witteveen+Bos is al sinds de oprichting in 1946 tweeledig: wij lossen complexe vraagstukken op het gebied van water, infrastructuur, milieu en bouw op en willen daarnaast dat elke Witteveen+Bos’er het beste uit zichzelf haalt. Om deze missie te vervullen, leveren wij adviezen en ontwerpen binnen het fysieke domein. Daarbij volgen we de ontwikkeling van maatschappelijke vraagstukken en geven deze mede vorm. Witteveen+Bos is een lerende, levende organisatie. Zo zal ook ons verhaal in de loop der tijd veranderen. Dit blijft een continu proces, waarop elke generatie haar eigen stempel drukt.

nooit af

Witteveen+Bos is begonnen met projecten rond de wederopbouw van Nederland na de Tweede Wereldoorlog. Grote mondiale vraagstukken van dit moment waar Witteveen+Bos aan bij kan dragen, zijn onder meer klimaatverandering, de afname van biodiversiteit en sociale inclusiviteit. Want veel van de werken die we plannen en ontwerpen veroorzaken CO₂-emissies of gaan ten koste van biodiversiteit. Onze ambitie is dat al onze plannen en ontwerpen in 2040 volledig CO₂-neutraal, klimaatadaptief, circulair én natuurinclusief zijn. Hierbij hebben we ook de ambitie om te adviseren op het hogere schaalniveau van landschappen en ecosystemen, waar we nog meer impact op biodiversiteit, klimaat en duurzaamheid kunnen realiseren.

Bij een duurzame inrichting van het fysieke domein hoort ook het behartigen van de belangen en het verbeteren van de omstandigheden van alle betrokkenen, ook die van kwetsbare groepen. Onze ontwerpen moeten een ‘social license to operate’ verdienen, een langdurige acceptatie door de betrokken lokale gemeenschap. Wij willen dan ook sociaal integraal ontwerpen. Door mensen echt mee te laten doen bij het inrichten van hun eigen leefomgeving, elkaars wensen en perspectieven te laten doorgronden en de wijsheid van de groep te benutten, kunnen wezenlijk andere oplossingen ontstaan die goed zijn voor mens én natuur.

De toekomst stelt ons ongetwijfeld weer voor nieuwe uitdagingen. Uitdagingen die we nog niet kennen maar waar Witteveen+Bos’ers net als de afgelopen 75 jaar aan kunnen en willen bijdragen. Witteveen+Bos zal zich continu blijven ontwikkelen, met het DNA van vakkennis, samenwerking en ondernemerschap. Het verhaal van Witteveen+Bos is nooit af.

‘We moeten verantwoordelijk nadenken over de fysieke inrichting van de maatschappij en het technische en sociale domein met elkaar verbinden.’

J acobiene Ritsema – adviseur sociale en milieueffectrapportage

‘Met de nu 36 ecologen ondernemen wij met onze kennis en maken we onze eigen markt. Wij hebben geleerd om onze expertise te vertalen in diensten en producten. Het is mijn ambitie dat Witteveen+Bos dé expert wordt voor natuurinclusief bouwen.’

Lennart Turlings – PMC-leider Ecologie

‘We moeten niet alleen multidisciplinair werken, maar ook kijken naar het totaalsysteem, de context begrijpen. Het organiseren van de waardeketen, daar worden we steeds beter in.’

Matthew Marshall – PMC-leider Gebiedsontwikkeling

‘We worden uitgedaagd om een andere rol in projecten aan te nemen, zelf grote ontwikkelingen in gang te zetten in plaats van aangehaakt te worden. Echt verantwoordelijkheid te nemen op de thema’s die wij belangrijk vinden en waar we expert in zijn.’

Arjen van Nieuwenhuijzen – adviseur circular and biobased solutions

‘De komende tien jaar spelen we een belangrijke rol in inrichtingsvraagstukken in de bebouwde omgeving. De consequenties van keuzes duidelijk maken, daar moeten we naar toe. Het is voor mij belangrijk dat we goed snappen hoe onze kennis effectief kan zijn in de maatschappij.’

Leonie Koops – sectorhoofd Infrastructuur en mobiliteit

‘Over tien jaar bestaat het huidige Witteveen+Bos niet meer. We zullen een nog duurzamer en kennisintensiever bedrijf zijn, met veel nieuwe, jonge collega’s, met adviseurs die veranderingen als een uitdaging zien.’

Ernst Molier – adviseur systems engineering

‘We moeten digitaal nog volwassener worden. We krijgen andere verdienmodellen, gaan naar continuous engineering, gaan ook concurreren met niet-ingenieursbedrijven.’

Pieter-Bas de Visser – groepsleider Building information modelling

‘Witteveen+Bos is deskundig, betrouwbaar en betrokken, maar dat is niet meer genoeg. We zetten onze deskundigheid in voor duurzaamheid, werken en zíjn inclusief, en zetten een stap vooruit van betrokken naar (mede)verantwoordelijk. In 2030 staat Witteveen+Bos voor duurzaam, inclusief en verantwoordelijk!’

Anke Springer-Rouwette – groepsleider Planstudie en m.e.r. stedelijke leefomgeving

‘Kennisdeling intern is natuurlijk heel belangrijk. Maar ik zie nog veel meer waarde in het delen van onze kennis met externe stakeholders. Dan helpen we om de kwaliteit van hele gemeenschappen te verbeteren. Digitalisering kan daarin een grote rol spelen.’

Sawarendro – PMC-leider Hydraulic infrastructure and geotechnical engineering

‘Nieuwe ideeën, nieuwe technologieën kun je alleen ontwikkelen als je groot genoeg bent. We hebben voldoende kritische massa en stabiliteit nodig en een intensieve samenwerking binnen Witteveen+Bos met Nederland maar ook met front offices als Vietnam en Singapore. Dat gaan we nog meer tot wasdom brengen.’

Mark Van Straaten – directeur Witteveen+Bos België

‘Het datagedreven, geautomatiseerd ontwerpen staat nu nog in de kinderschoenen, maar is over tien jaar gemeengoed. Elke ingenieur moet kunnen programmeren in Python, in mijn ogen is dat een harde eis om als ingenieur je werk goed te kunnen doen.’

Elmo Slump – hoofd ontwerpgroep Constructieve waterbouw

‘Duurzaamheid is een containerbegrip. Bijvoorbeeld een weg aanleggen: dat kan je zo duurzaam mogelijk doen, maar je kunt je ook afvragen of een weg aanleggen wel duurzaam is.’

Paulien Hoogvorst – hoofd kantoor Amsterdam

Colofon

Redactie

Witteveen+Bos

Ontwerp

Houdbaar

Druk

NPN drukkers

Afwerking

Brepolis

Cassette

Van Kilsdonk

Papier

Colorplan Imperial blue

Imitlin Aida Neve

Lessebo Design smooth natural

Plike Royal Blue

Beeld

Boskalis

Cynthia Boll

ECHO Urban Design

Evert van der Worp

Flywel

Gemeente Alkmaar/Collectie Regionaal Archief Alkmaar

H+N+S Landschapsarchitecten

Herman ten Klooster

Houben/Van Mierlo Architecten

Isabelle Renate La Poutré

Kurt Vandeweerdt

Rijkswaterstaat

Santiago Calatrava

Viorica Cernica

Wetlands International

ZJA

De samenstellers van dit jubileumboek hebben geprobeerd alle rechthebbenden van het gebruikte beeldmateriaal te achterhalen. Mocht u desondanks beeldmateriaal tegenkomen waarvan u rechthebbende bent en u heeft geen toestemming gegeven voor de publicatie ervan, neem dan contact op via communications@witteveenbos.com.

© 2021 Witteveen+Bos www.witteveenbos.com

ISBN/EAN 978-94-90335-14-4