cynghorion i leihau’ch ôl troed carbon
F 851 1 0 1 1 WAG 1 1 - 1 2 2 2 8 IS BN 9 7 8 0 7 5 04 6225 9 © Haw l f ra i n t y Goron 2011
Sut allwch chi helpu Mae ein hinsawdd yn newid ac mae hynny’n effeithio ar ein hamgylchedd, ein heconomi a’n lles, yma yng Nghymru ac ar draws y byd. Dyma un o’r sialensau mwyaf sy’n wynebu’n byd ond gall pob un ohonom wneud gwahaniaeth. Mae’r nwyon rydym yn eu cynhyrchu wrth fyw’n bywydau yn cyfrannu at newid yr hinsawdd. Gallwn arafu’r newid hwnnw trwy newid ein ffordd o fyw ac mae’r llyfryn hwn yn esbonio sut. Mae yna bethau y gallwch eu gwneud gartref, yn y gwaith, wrth deithio a hyd yn oed wrth siopa, ond does dim rhaid eu gwneud i gyd - dechreuwch gyda’r rheini sy’n gweithio orau i chi. Fe synnech mor gyflym y dewch yn gyfarwydd â’r newidiadau hyn a bydd llawer ohonyn nhw’n helpu’ch iechyd a’ch cyfrif banc hefyd.
Cyfrifwch eich ôl troed carbon Mae gan bob un ohonon ni ôl troed carbon. Mawr neu fach, ein mesur personol ein hunain o’r nwyon tˆy gwydr rydyn ni’n eu creu – lleia’n y byd ydyw, lleia’n y byd yr effaith mae ein ffordd o fyw yn ei chael ar y newid yn yr hinsawdd. Beth am ddefnyddio carboniadur i gael gwybod beth yw eich ôl troed carbon? Ewch i www.energysavingtrust.org.uk i ddefnyddio cyfrifydd carbon yr Ymddiriedolaeth Arbed Ynni – atebwch rai cwestiynau syml a bydd yn creu cynllun gweithredu personol ar eich cyfer gyda chynghorion. Gallwch hefyd ddod o hyd i lawer o gynghorion i helpu i leihau eich ôl troed carbon ar ein gwefan www.walescarbonfootprint.gov.uk/?lang=cy. Unwaith byddwch wedi cymryd y camau cyntaf hyn, efallai y byddwch am wybod beth arall y gallwch ei wneud. Mae yna ddolenni i sefydliadau eraill ar ein gwefan a all roi mwy o gyngor ichi am sut i leihau eich ôl troed ymhellach byth.
ddrutach ond yn para hyd at 10 gwaith yn fwy na bylb cyffredin ac yn defnyddio llawer llai o drydan gan arbed arian ichi yn y pen draw.
h c w o trffer trydan o d d r r dw a i flflew a c u ’ yn . dby’ n a t ‘s
Pe bai pawb yng Nghymru yn gwneud hyn, byddem yn arbed digon o drydan i bweru 73,000 o gartrefi am flwyddyn. Dyna arbed digon o arian i dalu am drwyddedau teledu bron i 365,000 o gartrefi.
Ffaith:
pan fyddwch gartre...
defnyddiwch o leiaf 3 bylb arbed ynni. Maen nhw ychydig yn
Ffaith: trowch eich thermostat i lawr 1ºC.
Pe bai pob cartref yng Nghymru’n gwneud hyn, dyna dorri dros £65 miliwn y flwyddyn ar ein biliau ynni.
19 15
inswleiddiwch eich atig a’ch waliau. Mae grantiau ar gael i’ch helpu.
Ffaith:
ºC Pe bai pawb yn inswleiddio’i dyˆ yn iawn, gyda’n gilydd gallem arbed digon o ynni i gynhesu tua 2.2 miliwn o gartrefi am flwyddyn.
yn y gegin...
pan fyddwch yn gwneud paned o de,
arnoch.
Ffaith:
berwch ddim ˆr ond y dw sydd ei angen Byddai digon o drydan ar gyfer 15,000 o gartrefi am flwyddyn yn cael ei arbed pe bai pawb yn gwneud hyn.
: Ffaith
m yn Bydde u tua rch cynhy ll tunne 0 0 0 , 2 2 on o nwy yn llai bai dr pe y w g d y ˆ t gwneu n y b paw un dyna’r n y h n garbo faint o yrru sid â g c o u e d o gwaith ar. 2,650 ae s y dd a p m gw
golchwc h eich dilla d ar yn lle tymhere dd uwch.
30ºC
h tiwc ch s o p w com han a w g neu f eich traf
s gwa a’i gylchu ail edrwch. os m
•
Ffitiwch ddyfais arbed dw ˆ r yn eich toiled.
• Trwsiwch dapiau sy’n gollwng - y cyfan sydd ei angen yw washer newydd. • Os oes gennych danc dw ˆ r twym, gofalwch eich bod yn ei inswleiddio’n dda.
cym erw gaw ch yn lle am 4 muonud bat d h.
yn y stafell ymolchi...
Ffaith: Ffaith:
wrth lanhau’ch dannedd.
Gallai tap sy’n diferu wastraffu mwy nag 15 litr o ddw ˆr y dydd.
diffoddwch y tap
Gall 6 litr o ddw ˆ r lifo o dap mewn munud - byddai 10 munud yn ddigon i lenwi bath.
yn yr ardd...
• Prynwch gasgen ddw ˆr i gasglu’r dw ˆ r glaw yn eich gardd.
• •
Ysgubwch lwybrau a phatios yn lle’u golchi â dw ˆ r. Golchwch eich car â phwced a sbwng yn lle piben ddw ˆ r.
dyfrhewch eich gardd yn y bore bach neu gyda’r hwyr.
Bydd llai o ddw ˆ r yn cael ei golli yng ngwres yr haul.
arbedwch ddw ˆ r trwy ddefnyddio can dw ˆ r yn lle piben
ddw ˆ r i ddyfrhau’ch planhigion.
Ffaith: Ffaith:
Mae compostio gwastraff cegin a gardd gartref yn creu llai o garbon deuocsid na’i anfon i’r domen sbwriel, a bydd eich blodau’n hapus hefyd.
Os oes gennych fesurydd dw ˆ r, mae arbed dw ˆ r yn arbed arian.
prynw ch fin comp ost. Os n
ad oe s genny ch ard d, holwc h a yw ’ch cyngo r yn casglu deuny dd comp ostio.
prynwch
c pe oer hwil iri ge iw ph ann lloe ch a eir au dd m ian go , rh y l na lch ew abe u g i a ge l a llo r olc ed hi d, lle str i.
pan fyddwch yn siopa…
D2 0 5 0 8 0 9 - a m end ed rep ri nt
Ffaith:
nwyddau trydan
Bydd llawer o nwyddau trydan wedi cael gradd ynni, o A++ i G. Gall oergell A+ gostio rhyw £38 y flwyddyn yn llai i’w rhedeg.
gradd ynni A
ISB N
© C row n cop yri g ht 2 0 0 8
A
•
Prynwch gynnyrch sydd â llai o ddeunydd lapio amdano • Prynwch fwyd lleol - ni fydd wedi teithio mor bell i’r siop a bydd yn ffresach hefyd. • Cerddwch i siop y gornel os medrwch.
Yn 2010, amcangyfrifir ein bod ni yng Nghymru wedi mynd â 350 miliwn o fagiau plastig adref o’r prif archfarchnadoedd yn unig.
prynwch gynnyrc o ddeuny h d wedi’di ailgylchu e.e. tywe lion cegin , tˆy bach a
ewch â’ch bagiau’ch hun.
papur bagiau b in.
Ailddefnyddiwch fagiau plastig neu prynwch fag defnydd fydd yn para’n hirach.
pan fyddwch yn teithio... wch n n a h r yda gar g ymdogion
iau, c ffrind ithwyr. ydwe neu g
arbed £80
y flwyddyn
ar gyfartaledd drwy deithio i’r gwaith gyda’i gilydd!
wch dewis rhad ar ’n gar sy mae’n betrol r yn th y ca e r t d a byd . h rhatac
ian r a d e arb
Ffaith:
Gall pobl sy’n rhannu car
Yn lle hedfan dramor, beth am wyliau yn y wlad hon neu yn Ewrop ar y trên.
arbedwch betrol a
Ffaith:
cerddwch neu beiciwch
Mae’r ddau’n ymarfer corff da ac am ddim!
chynhyrchwch lai o nwyon tyˆ gwydr trwy ddiffodd eich car tra’n aros.
defny drafn ddiwch gyho idiaeth eddu pan f s edrw ch.
Beicio yw un o’r ychydig ffyrdd carbon-niwtral o deithio ychydig iawn o nwyon tyˆ gwydr sy’n cael eu cynhyrchu drwyddo.
Bydd a gada i el ei ch car g a unw rtref dim a gwn ith yr wy ond eud gwa thnos yn hani aeth .
pan fyddwch yn y gwaith...
diffoddw oleuada ch cyfrifiadu, uron ac offer trydan a rd
dydd a p
diwedd y wch i ffw rdd.
han fydd
wch i d d y defn yn n wpa eu c e l l tig n s a l p r. bapu
fyg
•
•
Casglwch bapur swyddfa i’w ailgylchu. Hefyd, gall y ffreutur ailgylchu tuniau, gwydr a phlastig. Ymgyrchwch dros bethau gwyrdd yn y gwaith a pherswadiwch eich cydweithwyr i wneud eu rhan.
dringwch y grisiau
yn lle defnyddio’r lifft - mae’n arbed trydan ac mae’n iachach hefyd.
ch w i d d defnuyr wedi’i bap ylchu. ailg drwch, au Os me h ddogfenn wc yn rhann thwyr i e w d y all. â’ch c opi ar c o i t n i lle pr
peidiw â phri ch ntio dogfe nnau heb fo angen d a phrin ti
wch a r y ddw y ochr os medr wch.
I gael gwybod mwy… www.cymruoltroedcarbon.gov.uk Llawer o wybodaeth i’ch helpu i leihau eich ôl troed carbon. www.energysavingtrust.org.uk neu ffoniwch 0800 512 012 am ddim. Llawer o gynhgorion defnyddiol a grantiau o bosibl. www.carbontrust.co.uk Cyngor i fusnesau. www.traveline.info Eich cyswllt â gwybodaeth am drafnidiaeth gyhoeddus. www.cynnalcymru.com Yn rhoi gwybodaeth fuddiol i’ch helpu i fyw mewn ffordd gynaliadwy a sut y gallwch gysylltu ag eraill. www.cynlluncraffamwastraff.org.uk Gwybodaeth am sut i ailgylchu a rheoli eich gwastraff.