Holečekovo nastojanje da sprovede transfuziju crnogorskih patrijarhalnih vrijednosti odnosilo se na češki mentalitet, ni slučajno na materijalni život. I sâm pisac je često naglašavao da ju je nužno spojiti s obrazovanjem i tehničkim napretkom. Međutim, njegova crnogorska ideologija je ponekad bila shvatana doslovno, kao poziv za prihvatanje crnogorskog načina života. Rječito o tome govore primjedbe glavnog urednika dnevnih novina Národní listy Julia Gregra, zabilježene u Holečekovim sjećanjima. Njegovo tumačenje “transfuzije dobrih, sjajnih osobina koje karakterišu Crnogorce u češki duhovni organizam”, Gregr je komentarisao s očiglednim užasom: “Vidim, da ste na pogrešnom putu… Zar to što govorite ima neki smisao? Da uzmemo Crnogorce za uzor, pobjegnemo iz naših gradova i sređenih sela i odemo u planine, da se prestanemo baviti zemljoradnjom i zanatstvom i prihvatimo se puške i pastirskog štapa, i da po planinama na ispašu vodimo ovce. Zapamtite, kolega: nikada viša kultura ne može uzimati za primjer nižu”.139 U društvenim naukama često se pojavljuju tendencije da se marginalizuju ili direktno ironizuju oni idejni tokovi koji nijesu dosegli neki izrazitiji uspjeh, tokovi koji su pregaženi “logikom istorijskog razvoja” ili nam danas izgledaju kao “slijepe ulice”. A kao legitimni, naprotiv, čine se događaji, ideje i ličnosti koje su imale veći uspjeh. Međutim, bilo bi pogrešno crnogorsku ideologiju i ideju “transfuzije junaštva” smatrati za puki istorijski kuriozitet. Ideja da se nacionalna zajednica “preporodi” i “ojača” novim vrijednostima nije ni u tadašnjem kao ni u savremenom kontekstu ničim izuzetna, isto kao što to nijesu ni razne forme njene legitimizacije pomoću istorijskih, kulturnih ili političkih argumenata. U tom pogledu Holečekovi stavovi spadaju u kontekst brojnih sličnih razmišljanja, bilo da se radilo o preoblikovavanju nacionalne zajednice preko povratka korijenima, idealizovanim vrijednostima iz prošlosti ili o prihvatanju novih vrijednosti iz inostranstva. Neuspjeh koji je Holečekova ideja kulturne transfuzije imala izbalansiran je, dugotrajno gledajući, veoma uspješnom recepcijom njegove idealne slike Crne Gore i Crnogoraca u češkoj sredini. Holeček je imao odlučujući uticaj na definisanje pozitivnih čeških predstava 139
Isto, 292.
92