Houžvic je, dakle, bio primoran da izađe u hladnu i negostoljubivu noć. Nakon dužeg hodanja nailazi na nekolicinu srpskih vojnika okupljenih oko logorske vatre. Nakon što im je prepričao incident, Srbi odlučuju da njenu zamisao sprovedu sami. Našli su njenu kuću, izveli ranjenike, iznijeli stvari i zapalili je. O daljoj sudbini Crnogorke Houžvic ništa ne piše. U ovom slučaju su strani vojnici bili suprotstavljeni crnogorskom patrijarhalnom mentalitetu u kojem značajnu ulogu imaju kako poštovanje protivnika, tako i veća osjetljivost na uvrede, osobine koje su tradicionalnoj crnogorskoj plemenskoj zajednici bile zajedničke sa susjednim sjeveroalbanskim plemenima, a po kojima su se razlikovali od jezički i konfesionalno srodnih Srba. Nakon što je autor proveo nekoliko dana u bolnici u Podgorici, dobio je uputnicu za parobrod preko Skadarskog jezera. Do luke Plavnica, do koje je put pješke trajao pola dana, ranjeni češki dobrovoljac se vukao dva dana uz pomoć Crnogorca čiji se sin školovao u Češkoj, i koji je zbog toga prema Česima imao pozitivan odnos. Međutim, parobrod više nije bio usidren u luci a lokalno stanovništvo, “interesdžije Crnogorci i Arnauti” su za prevoz tražili pretjeranu sumu. Na obali su se gomilale hiljade ranjenih, bolesnih i iscrpljenih vojnika i izbjeglica, koji nisu bili sposobni da put nastave pješke preko močvara oko jezera. Snalažljivi Houžvic je s još nekoliko drugih “poluinvalida” zaradio novac za put loveći u jezeru ribe, koje su pekli i prodavali izgladnjelim izbjeglicama. Tako je u predvečerje nove 1916. godine mogao krenuti brodom preko jezera. Naravno, “nezasitni” Crnogorci su i ovđe pokušavali “izvući korist od nesretnika”. Tokom evakuacije su na jednom ostrvcu nasred jezera napravili pauzu na kojoj su Crnogorci “kao dobri trgovci” prodavali izbjeglicama jelo i piće. Iako ozlojeđen, Houžvic je kupio čaj i konjak, i tu organizovao proslavu Nove godine.372 Ujutro sljedećeg dana izbjeglice su stigle u sjeveroalbanski Skadar, đe su se nalazili članovi srpskog kraljevskog doma. Tako se za češkog dobrovoljca završio najgori dio ratnog pohoda. Za razliku od Houžvica jedan drugi Čeh, Karel Picka, upoznao je Crnu Goru kao vojnik habzburške okupatorske armije. Crnogorsku sredinu upotrijebio je kao kulisu za svoj avanturistički roman Raspad 372
Isto, 128.
185