“voljenog gospodara”. U njegove glavne zasluge računao je udvostručavanje državne teritorije, podizanje značaja koji je Crna Gora imala kao “središte slovenskog političkog života na Balkanu”, razvoj infrastrukture i diplomatije, konkordat s Vatikanom, “rijetku toleranciju u crkvenim pitanjima” i činjenicu, da je knjaz “razumnom i očinskom politikom pridobio i vezao za zemlju i osjećaje pokorenih muhamedanaca”. Černi je u knjazu Nikoli vidio personifikaciju Crne Gore, garanta njezina međunarodnoga položaja i budućeg razvoja. Godine 1900. o Crnoj Gori piše kao o zemlji koju respektuju svi Sloveni i koja se “pretvorila u modernu državu, a da pri tome nije ništa izgubila od svoje narodne originalnosti, i koja stoji kao bastion slovenstva, spremna da samostalno odlučuje o svojoj subini”.270 U članku Crna Gora na pragu XX vijeka,271 koji je objavljen početkom 1903, Vratislav Černi ponavlja svoju optimističku viziju Crne Gore kao značajne države, koja uspješno savladava razne probleme. Otvoreno priznaje činjenicu da zemlja mora proći duboku transformaciju da bi se iz još napola patrijarhalnog društva mogla formirati zaista moderna država, ali po njegovom mišljenju se u tom procesu mora očuvati “karakter naroda i pojedinca”.272 Takođe je konstatovao da će se zemlja morati suočiti sa ozbiljnim privrednim problemima, što bi moglo izazvati povećavanje uticaja stranog kapitala, a što bi opet moglo imati loš uticaj na karakter crnogorskog društva, koje je cijenio veoma visoko. Ličnost knjaza Nikole je za njega predstavljala garanciju uspješnog razvoja zemlje i ujedno čuvara crnogorskog identiteta: “to što su se tako čvrsto držali tradicionalnih čisto slovenskih principa zasluga je knjaza Nikole. Omladina obrazovana u tuđini, na zapadu, nema tako čist slovenski osjećaj, i da nije naroda kao i protivteže inteligencije obrazovane u Rusiji, Češkoj i Srbiji – zapadnjaštvo bi uskoro ovladalo ispod Lovćena.” Černi sa žaljenjem konstatuje da većinu crnogorske inteligencije predstavljaju “nesavršeni, nedovršeni ljudi”.273 270
Isto, 49. V. Černý: “Černá Hora na prahu XX. století.” In: Slovanský přehled, V., 19021903, 265-268. 272 Po ovom članku je dakle modernizacija Crne Gore tek stvar bliske budućnosti, iako je Slovanský přehled već dva puta prije toga (Slovanský přehled, III., 19001901, 49 i 502) opisao Crnu Goru kao “modernu državu”. 273 Slovanský přehled, V., 265. 271
146