Contrabando nº4 ago 2010 web

Page 1

“Un realidad, oculta bajo los líquenes (del tiempo), sale de nuevo a la luz, Ibérica.”

N.º 4

Javier Hdez Mercedes

Verão|Verano 2010

www.contrabando.org Diretor: Daniel Gil Carlos Diretores adjuntos: Jav JJavier ier Hernández Mercedes & Ca arlo r s d’Abreu

contrabando revista

multilingüe

gratuita FOTO\ DANIEL GIL

´ Patrimonio Mundial ( )

Arte Rupestre de Foz Côa a Siega Verde

Arte Rupestre en Siega Verde

SEGUNDA REPORTAJE|REPORTAGEM emigraciones emigrações

Ibéricas

B.I.C.La vuelta a nuestra vía HISTÓRIA VIVA en trece pueblos y dos tandas de la Raya\da Raia Projeto HAARP Esparragalejo | Vilar Chão La frontera se va al sur de vacaciones

Pg.44

Por enquanto ainda faz Pg.46 agricultura

acában de salir an mirandês

Pg.24

- 25

Pg.38

- 41

Pg.42

e 43

Ciência sem consciência ou as armas do juízo final?

Obleas de Ciperez

LS LUSÍADAS

Pg.22

Cinco geraçoes na tradição

SECÇÕES | SECCIONES ALMANAQUE | ENCONTROS CRÓNICAS DEL MUNDO| GUSTOS & OLFATOS | CONTOS | CINE, MÚSICA & OTRAS ARTES | OPINIÕES | BIBLIOGRAFAR | CIÊNCIA PARADIGMÁTICA | | HUMOR | SOCIEDAD CIVIL | MEMÓRIAS RAIANAS | POESIA AMBIENTE COMPLETO | FALA MIRANDESA | L’ASTURLLIONÉS PATRIMONIO ARTÍSTICO | ETC. Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

2

^ EDITORIAL portugues/castellano ^

FOTO\ DANIEL GIL

Arte rural prestes a...

M

udar o rumo das aldeias, que vida inútil e sem marcas distintivas. Nesta edição da revista mais conse encontram nas redondezas e no caminho do Corredor de trabandeada da fronteira, quisemos Arte Rupestre de Foz Côa a Siega Ver- também falar da emigração, e de uma de, agora institucionalizado pela UNES- gente que não encontrou forma de CO e que poderá vir a ser devidamente aqui ficar. A emigração não é a causa da desertificação, mas sim o efeito, de aproveitado. Para os mais cépticos, as gravuras um desinteresse ‘pouco inteligente’ dos encontradas, com milhares de anos, Estados pela totalidade dos seus territócontinuam a não passar de simples ra- rios. Pobres Estados, que não entendebiscos, ou foram feitas pelos seus ante- ram ainda que enquanto não olharem passados mais recentes; mesmo a estes, para os seus territórios, da mesma forpodemos agora dizer-lhes, que lhes ma, nunca vão poder saber a real capabaste o simples facto deste território ter cidade de produção e o valor interno sido declarado importante pelos enten- bruto do seu todo. Na secção de Património Artístico, didos. Seja certa ou não, esta história das gravuras rupestres, proporcionará um artigo recorda-nos que uns frescos, na Ermida da Teixeira, em a esta região, uma outra Torre de Moncorvo, estão abertura ao mundo. ...um porta- a caminho da destruição. Para começar, receberá muitos mais visitantes, e chaves ou uma Também a recente inaudo Museu de Arte como consequência vencaneta de cir- guração e Arqueologia do Vale do derá muitos mais dos seus produtos; porque é certo, cunstância, ou Côa, a mais esperada obra que, aqueles que não acresimplesmente cultural pública da região, ditavam nisto, pelo menos uma vida inútil viabilizado pela paragem da construção de uma barainda não tiveram uma e sem marcas ragem (nos anos 90) na ideia melhor ou parecida. foz do rio Côa. O que não podemos – Os dois espaços sobre o nosso paresponsáveis pela causa pública - é deixar de aproveitar a oportunidade, que trimónio linguístico, asturo-leonês, e ai vem, para as ditas aldeias circundan- mirandês, este último, que nos revela tes e não apenas para Foz Côa e Siega em primeira mão, a tradução, já nas Verde, sob pena de nunca mais con- bancas, dos “Lusíadas”, no idioma dos “caretos”. vencermos os seus habitantes. O B.I.C, sempre presente no ContraPerguntarão... Mas o que é isto de Arte Rupestre? Julgamos ser uma men- bando, agora a iniciar uma nova etapa, sagem deixada pelo homem ao longo recordando cada um dos povoados de milhares de anos, que transmitiu as- e suas estações em ruínas, da via que sim a harmonia que levava com o ter- podia trazer vida. E em História viva da ritório de então, com a natureza e os raia, as aldeias de Esparragalejo, na Esanimais. Um registo coerente e que tem tremadura espanhola, e Vilar Chão em hoje as condições para ser apreciado Trás-os-Montes. Já no espaço de Ciência Paradigcomo arte. Hoje, que marca deixaríamos nós para o futuro, e que pudesse mática, é-nos dado a conhecer uma diferenciar-nos de outros lugares: um investigação tecnológica e militar, precartão assinado de um supermercado, ocupante para os cidadãos do globo, e um pedaço de jornal com palavras cru- que tem sido perigosamente escondida zadas, um porta-chaves ou uma caneta da opinião pública em geral. da circunstância, ou simplesmente uma

Arte Rupestre de Siega Verde

Arte rural preparada para...

C

ambiar la vida de los pueblos que una vida inútil y sin rasgos distintivos. En esta edición de la revista más se encuentran en las proximidades y mismo en el camino del “contrabandista” de la frontera, hemos Corredor del Arte Rupestre de Foz Côa querido hablar sobre la emigración, de a Siega Verde, ahora institucionalizado unas personas que no encontraron la por la UNESCO, podrá ser aprovechado forma de quedarse aquí para sobrevivir. Emigración no sea talvez causa de de la mejor forma. Para los más incrédulos, los grava- desertización, pero sí el efecto de desindos encontrados, con una antigüedad terés poco inteligente por parte de los de millares de años, no dejan de ser Estados en defensa de sus territorios. simples dibujos, o fueron hechos por Pobres Estados, que no han sabido ennuestros antepasados más recientes; tender, ni dar valor a aquello que tieahora, podemos decirles que este pe- nen, y no serán capaces de dárselo hasqueño territorio ha sido declarado por ta que no miren a su propia tierra con los expertos como algo importante. Sea otros ojos, para entender las capacidacierta o no, esta historia de las pinturas des y los valores internos que tienen en Rupestres proporcionará a esta región, sus tierras. En la sección de Patriotra abertura al mundo. monio Artístico un artículo Para empezar, reci...un nos recuerda sobre la exisbirá muchos más visitande unos frescos en tes, y como consecuencia bolígrafo con tencia da Teixeira”, en venderá muchos de sus publicidad o “Ermida “Torre de Moncorvo”, en productos; porque cierto simplemente avanzado estado de deses, que, aquellos que no creían en esto, todavía no una vida inútil y trucción. La reciente inagudel Museo de Arte y tuvieron una idea mejor o sin rasgos dis- ración Arqueológia del Vale do parecida. tintivos. Côa, la mas esperada obra Lo que no podemos cultural de la región, entorhacer nosotros – reponsables por esta causa- dejar de aprove- pecido por la construcción del embalse char la oportunidad que se nos avecina, (años 90) en las márgenes del río Côa. En los espacios sobre nuestro patripor causa de los pueblos de alrededor, no sólo Foz-Côa y Siega Verde, con mu- monio lingüístico, asturio-leonés y micha pena de no poder nunca más con- randés, destacamos de primera mano la traducción de “los Lusíadas” ya en los vencer a sus habitantes. Y ustedes se preguntarán...pero qué kiosquos de prensa, en el idioma de los es esto de Arte Rupestre? Interpretamos “caretos”- carnaval mirandes. El B.I.C., siempre presente, en nuesque es un mensaje dejado por el hombre, a lo largo de millares de años, y que tro contrabando, iniciando una nueva transmite su armonia con la tierra, con etapa, recordando cada una de sus la naturaleza y con los animales. Una poblaciones y estaciones en ruínas. Y marca coherente y que tiene hoy las la “viva” raya, en los pueblos de Esparcondiciones para ser apreciada como ragalejo, en la Extremadura española, y arte. Hoy en día la única marca que Vilar Chão en Trás-os-Montes. Y en el espacio de Ciencia Paradigpodríamos dejar de nuestra existencia en la tierra, para diferenciarla de otros mática se nos ha dado a conocer una lugares, sería: una tarjeta firmada de investigación tecnológica y militar, preun supermercado, un trozo de un perí- ocupante para los ciudadanos y que ha odico con crucigramas, un llavero, o un sido peligrosamente escondida de la bolígrafo con publicidad o simplemente opinión pública general. Pub


¿

contrabando, verão|Verano de 2010

OPINIÕES|OPINIONES

3

Até que ponto e como a Imigração podia evitar a continua desertificação dos nossos territórios? Hasta que punto e como la Inmigración podría evitar la continua desertificación de nuestros territorios?

Do Lado Esquerdo & Direito Del Lado Esquierdo & Derecho Bernardo Garcia (PP)

José Santos (PS)

Imigração: uma alternativa, mas não a solução

A

evolução económica e social do País, a par das transformações no mosaico do mapa europeu, causadas pelo desmantelamento do “bloco de Leste”, e o desmoronar de soberanias territoriais concebidas à época, pela “força”, provocaram, a partir dos finais dos anos 80, inícios dos anos 90 do séc. XX, a migração de cidadãos europeus. Neste contexto, Portugal, habituado que estava a ser um país de “emigrantes”, confronta-se com a realidade de país de acolhimento. O concelho de Freixo de Espada à Cinta, território raiano, não ficou imune a esta conjuntura, porquanto soube receber dezenas de cidadãos dessa Europa dilacerada que hoje tenta reerguer-se e revitalizar-se. São cidadãos perfeitamente integrados, que aqui vivem e trabalham na agricultura. Pergunta-se, se esta nova realidade social, pode alimentar a solução para o terrível fenómeno da desertificação. Seria bom que assim fosse, mas lamentavelmente a realidade não é tão linear. Não obstante, a sua presença tem sido bastante benéfica, já que a mão-de-obra é rentabilizada numa

(…) sabendo nós que os problemas de desertificação afecta os dois lados do território raiano, seria imperioso que fosse criado um livro branco sobre a desertificação raiana, envolvendo os Municípios afectados e Universidades.

área crucial para a economia local, e onde a disponibilidade dos residentes é escassa. Assim sendo, pode-se, colateralmente, colocar a questão: como estancar e combater a desertificação das zonas raianas e do interior, se a imigração não é suficiente?

D

Este fenómeno, apesar de ser amiúde idolatrado pelos sucessivos Governos de Portugal, não tem tido respostas capazes de atenuar o problema. É exigível que um território que tem conhecido, de forma acelerada e acentuada, o envelhecimento e a não compensação na taxa de natalidade, mereça ser a prioridade das prioridades. Assim, fazendo uso da verdade indesmentível: para problemas comuns, soluções conjuntas; sabendo nós que os problemas da desertificação afecta os dois lados do território raiano, seria imperioso que fosse criado um livro branco sobre a desertificação raiana, envolvendo os Municípios afectados e Universidades. Numa segunda estância, a questão política da desertificação, e os resultados decorrentes desse estudo, teriam que ser agendados numa próxima cimeira ibérica. Enquanto este percurso conjunto não for trilhado, teremos que pensar no caso português. Desta feita, parece-nos, no mínimo razoável, chamar a assunção do Estado para a concretização de algumas soluções que podem passar pela descentralização de serviços. As distâncias físicas do passado, deram lugar à proximidade motivada por um e-mail ou por uma vídeo-conferência. Donde, que não será despiciendo, colocar como parte da solução, a instalação de serviços públicos em regiões tendencialmente desfavorecidas: cria-se emprego, ajuda-se à fixação, e estancase o fenómeno. Que assim se pense, se faça, e se… “veja”!

José Santos é presidente da Câmara Municipal de Freixo de Espada à Cinta pelo Partido Socialista (PS)

esde un punto de vista meramente demográfico la inmigración puede paliar la despoblación de nuestras comarcas, ésa es una realidad incuestionable como lo demuestra lo sucedido en otras partes del mundo. Ahora bien, si se tiene una perspectiva histórica de largo alcance, los ciclos demográficos en cuanto a la distribución geográfica han variado: en la Edad Media era más seguro vivir en el interior de los territorios, en tanto que desde la era de los descubrimientos las zonas costeras han ido aumentando (me refiero básicamente a la Península Ibérica). ¿Quién sabe, si con el calentamiento global y el deshielo de los casquetes polares, vuelva a ser inseguro o imposible vivir en las zonas costeras y cambie la distribución geográfica de los centros industriales? Hay que ser pacientes y no angustiarse excesivamente ante el futuro. También hay que tener coraje para tomar medidas y no quedarse a expensas de lo que pueda suceder. A mí me parece que más que la inmigración (que no descarto) serían más efectivas y seguras otras medidas: discriminar fiscalmente a favor de quienes residan en pueblos (cuanto más pequeño sea el pueblo menor carga fiscal y mayor soporte de ayudas), o de quienes trabajan en zonas rurales pero viven en ciudades para que residan donde trabajan. Imagínense que un trabajador en vez de 1600 € cobrara 2400 € por RESIDIR (que no estar empadronado) en zonas rurales despobladas; y además en vez de una carga impositiva de impuestos sobre renta de trabajo del 20% fuera sólo del 10%. Con el apego que hoy día se tiene al dinero, ¡imagínense ustedes que pasaría! Claro está que habría que incluir más medidas: fomentar más las inversiones en infraestructuras rurales, generalizar servicios (telefonía, banda ancha, etc.) de modo que pudiera haber ciudades sin ADSL (es un ejem-

plo) pero hasta el más recóndito caserío la tuviera en condiciones óptimas. ¿Por qué no trasladar hospitales u otros servicios a zonas rurales aunque eso cueste dinero? Si al final, el problema es ése: la rentabilidad económica. Gastamos dinero en mejorar las ciudades (levantando no pocas veces hasta cuatro veces una calle) y nos cuesta mejorar las infraestructuras de los pueblos pequeños; e incluso a veces se les sugiere veladamente que ser vayan a vivir al pueblo más grande (y desde las administraciones se potencia).

...nos cuesta mejorar las infraestructuras de los pueblos pequeños; e incluso a veces se les sugiere veladamente que ser vayan a vivir al pueblo más grande (y desde las administraciones se potencia).

Podrán venir inmigrantes, pero quien más quiere a su tierra es quien vive en ella de modo que el inmigrante una vez establecido se podrá preguntar: “Me han traído a vivir aquí y trabajar, pero ellos se han ido a otro sitio, ¿por qué será? ¿Será mejor? Entonces me iré yo también”. En mi pueblo ya he conocido este caso. NO ESPEREMOS QUE OTROS HAGAN LO QUE NOSOTROS NO QUEREMOS HACER, sin impedir que el de fuera venga esté entre nosotros como uno más. Bernardo García. es alcalde de la Frejeneda por

el Partido Popular (PP) y

Profesor de Lenguas Clásicas.


contrabando, verão|Verano de 2010

4

^ REPORTAJE|REPORTAGEM FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

´ Patrimonio Mundial ( )

Arte Rupestre de Foz Côa a Siega Verde

por p or JJavier avier H Hdez dez M Mercedes erccedes

S iega Verde Una esmeralda A joia da da C(or) (or)ô ôa La joya de la corona

es

pt

El oro lo pone el sol y el verde lo pone la maleza de esta cara sureste del valle, porque es esa cara la que se ilumina con sus primeros rayos y quizás por ello los “artistas” primitivos afilaron allí sus puñales y punzones, para reproducir en la piedra lo que vivían en determinadas épocas del año y lo que ansiosamente esperaban encontrar a su regreso, a sus privilegiados, pero huidizos, como el tiempo, territorios de caza y vida.

O

bra de pastores…y qué tizada que pueda estar ésta mejor cosa que reconopor la experiencia acumulacer un sueño que ya no es de da y la irrenunciable evoluciaños, ni de siglos, sino de mión en las costumbres. ¡Tamlenios y de muchos milenios poco es para tanto, después (entre 17.000 y de todo!. 22.000 a.C.), inPero siempre siempre es y es y han sido el tentando representar un lugar han sido el mis- mismo Águeda ideal para la caza mismo Côa, mo Águeda y el ytanel cercano o para una estany en mismo Côa, tan paralelo, ahí en cia temporal determinada entre cercano y en pa- esa tierras que unos grupos huahora llamamos ralelo manos primitivos, Portugal. obligados a la trashumancia Pero allí, donde el Côa, continua. Y pensar en la relalos valles son profundos y esción con una situación mucho condidos y cuando se enconmás moderna, de unos pocos traron los primeros grabados cientos de años o de poco (en 1991, tres años después más de un milenio, en la que de aparecer nuestro primer otros grupos de hombres, ya caballo en el año 1988), se mucho más asentados, pasdieron cuenta de la dificultad toreaban por las orillas del río que entrañaba su estudio y Águeda, sentados sobre las su acceso. Además, los enclamismas rocas en las que sus ves estaban en sitios diferenancestros habían trabajado tes, aunque próximos. durante tanto tiempo, aunque De ahí la necesidad planahora sus dibujos permanecíteada de crear ese nuevo an ocultos por los líquenes y la Museo de la Prehistoria revegetación de las orillas. Y casi cientemente inaugurado en con idénticas inquietudes de Vila Nova de Foz Côa. supervivencia, por muy ma>Pag.5

O brilho dos raios de sol misturado pelo verde dos matos da encosta sudoeste do vale, é essa a cara que apreciamos quando batem os primeiros raios do sol, talvez seja por isso, que os artistas primitivos afiavam lá os seus punhais e lanças, com a intenção de reproduzir na pedra aquilo que viviam em diferentes alturas do ano, e aquilo que esperavam ansiosamente encontrar num regresso, a esses locais, indescritíveis, como o tempo, territórios de caça e de vida.

T

FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

rabalhos de pastores... e vivência, por muito matizada que melhor maneira de re- que esta possa estar pela exconhecer um sonho que não é periência acumulada e a irrede anos, nem de séculos, mas nunciável evolução dos hábisim de milénios e de muitos mi- tos não é para tanto, apesar lénios (entre 17.000 e 22.000 disto tudo...! a.c.), tentando ilusPois, sempre trar o lugar mais foi, e continua sempre foi, e a ser, o mesmo idóneo para caçar ou para uma esta- hcontinua a ser, Águeda (um dia temporária en- o mesmo Águeda afluente do Doutre alguns grupos ro junto á fronde humanos primi- e o mesmo Côa, teira) e o mesmo tivos, obrigados à Côa, perto um do tperto um do transumância con- outro e paralelos outro e paralelos, tinua. nas mesmas terSe pensarmos como seres ras que agora chamamos Porhumanos, na relação dos nos- tugal. sos antepassados, num conLá, onde o Côa, nos vales texto mais actual, vemos que profundos e muito escondihá séculos atrás, ou mesmo no dos, quando foram descoúltimo milénio, outros grupos bertas as primeiras gravuras de homens, muito menos nó- rupestres (em 1991, três anos madas, pastoreavam nas mar- após do aparecimento do nosgens do Rio Águeda, sentados so primeiro cavalo em 1988), nas mesmas pedras em que os aperceberam-se da dificuldaseus antecessores tinham tra- de da realização do seu estubalhado durante muito tempo, do e do acesso ás mesmas.. apesar dos seus desenhos estaFoi essa necessidade enrem ocultos pelos líquenes e a contrada, que levou á criação verdura da margem do Rio. do Museu da Pré-história, que Basicamente, com as mes- foi recentemente inaugurado mas preocupações de sobre- em Vila Nova de Foz Côa. >Pag.5


contrabando, verão|Verano de 2010

5 DANIEL GIL

Pero, eso sí, supieron dina- lano o mengana”), borrando mizar con rapidez el resultado o ensuciando de esta manera de las investigaciones y esos una buena parte de lo que ya yacimientos se convirtieron había hecho un antepasado rápidamente en un referente suyo hace mucho tiempo, mundial del Arte Rupestre al pero, además, con mucho aire libre. mas sentimiento, necesidad e Pero aquí, en Siega Verde, inluso quizás con un naciente, a quince kilómetros de Ciu- pero profundo sentido social dad Rodrigo y a menos de un o metafísico. cuarto de hora de la autovía, Luego desembarcaron los se nos aparece de repente, en estudiosos de la Universidad la bajada al río Águeda desde de Alcalá de Henares, invitael cruce de Castillejo de Martín dos y acompañados en muViejo, esa joya de la corona del chas ocasiones por los arqueóarte prehistórico logos del Museo que nos abraza Salamanca y a quince kiló- de desde el Côa, con de la Junta de metros de Ciu- Castilla y León y un guiño al caballo de Mazouco, cuando empedad Rodrigo... una Capilla Sixtina zaron a recorrer en una bajada de los grabados al sistemáticamenal río Águeda... te las orillas del aire libre del Paleolítico Superior (So- esa joya del arte Águeda, río abalutrense, 22.000 a jo, es decir, en prehistórico 17.000 a.C.). dirección norte, Y tan accesibles, una vez no podían sospechar la gran que se descubrieron, allá por sorpresa que se iban a llevar 1988, que hubo que empezar a medida que se acercaban al a luchar por proteger los pa- famoso puente de Siega Verneles, porque algunos desa- de o de la Unión -unión entre prensivos, desconocedores sin Ciudad Rodrigo y la comarca duda del valor intrínseco de lo de Argañán-, pero también que se había empezado a des- único paso fácil y amplio hasta cubrir, después de una primera Portugal por esta zona (dejay laboriosa localización y del mos de lado el estrecho paso correspondiente proceso de de Vale da Mula y el complilimpieza, habían empezado a cado paso del Puente de los rayar y a golpear encima de las Franceses entre San Felices de representaciones de animales los Gallegos y Puerto Seguro con el impertinente propósito -más “seguro” que cualquier de inmortalizarse junto a sus otro, porque por allí no pasacongéneres -¿los pastores o ría nadie o casi-… Había que ir los otros?- (“por aquí pasó fu- hasta La Bouza. >Pag.6

FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

De outro modo, consegui- pastores ou os outros? (por cá ram dinamizar rapidamente os passou fulano e beltrano...), resultados das investigações, apagando e sujando desta tornando-se em pouco tempo, forma boa parte daquilo que numa referência mundial da os nossos antepassados fizeArte Rupestre ao ar livre. ram há muito tempo atrás e Nós, Siega Verde, situados com muito mais sentimento e a quinze quilómetros de Cida- até quem sabe com um prode Rodrigo e a menos de quin- fundo e sentido sentimento ze minutos da auto-estrada, social ou metafísico. surge-nos inesperadamente, Depois, chegaram os exna baixa do rio Águeda desde pertos da Universidade de Alo cruzamento de Castillejo de calá de Henares, convidados Martin Viejo, a jóia da coroa da e acompanhados em certas arte pré-histórica, que abraça ocasiões por arqueólogos do o Côa, junto com Museu de Saum acenar de cae da a quinze qui- lamanca beça do cavalo Junta de Castelómetros de Ci- la e Leão, que de Mazouco, uma Capela Sextina, dade Rodrigo... quando começadas gravuras ao a descer as na baixa do rio ram ar livre do Paleolímargens do Rio tico Superior (So- Águeda...a jóia da Águeda, direclutrense, 22.000 a ção a norte, não coroa da arte 17.000 a.c.) imaginariam, pré-histórica Após o nem suspeitaseu descobrimento, por volta vam a grande surpresa que do ano 1988, tiveram que co- os aguardava à medida que meçar a lutar pela preservação se aproximavam da famosa dos painéis, porque, após a Ponte de Siega Verde, ou da primeira e trabalhosa localiza- União – (união entre Cidade ção e do correspondente pro- Rodrigo e a Comarca de Arcesso de limpeza, pessoas que gañan), Local esse, que era o desconheciam o alto valor do mais fácil e amplo até chegar descobrimento arqueológico a Portugal, deixando de lado começaram a vandalizar as o estreito caminho de Vale da obras, com riscos e pedradas, Mula e o complicado aceso da por cima das representações ponte dos Franceses entre San de animais, sem outro propó- Felices de los Gallegos e Puersito que não fosse o de imorta- to Seguro-, mas “seguro”! pois lizar-se junto dos seus progeni- por ai não passaria ninguém tores. ou quase ninguém. Teriam de Questionaram-se de quem ir até ao lugar de La Bouza. teria realizado tais actos, os >Pag.6


contrabando, verão|Verano de 2010

6

^ REPORTAJE|REPORTAGEM FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

Y todo esto viene a cuen- desde el principio las distinto, porque justo uno de los tas campañas de estudio que machones centrales de ese emprendió la Universidad de puente está incrustado sobre Alcalá de Henares y el equiuno de los paneles más gran- po dirigido por Rodrigo de des y complejos del conjunto Balbín Behrmann y que du(ni se dieron cuenta con las raron hasta la publicación obras del puente “nuevo”, allá de la tesis sobre Siega Verde a finales de los años 20). de uno de los colaboradores El equipo de expertos le de su equipo, J. Javier Alcopidió al Sr. Alcalde de Villar lea González, en 1996, en el de la Yegua -que es el término II Congreso sobre Prehistoria municipal con mas participa- Peninsular (Zamora). ción en el yacimiento (85%)-, Se empieza a plantear enAbel Sánchez Garduño, que tonces a la Junta de Castilla y con toda premura León la creación se hiciera con la de un Aula de Y se construye propiedad de los Interpretación un moderno y terrenos. Y bien del yacimiento que lo intentó, coqueto edificio, arqueológico. Y según nos dijo, construye un perfectamente se pero las cosas no moderno y cointegrado en el queto edificio, son tan fáciles y aunque el creyó perfectamente entorno enseguida en la integrado en el importancia de entorno y que todo aquello, no esa misma aprovecha el propio desnivel la opinión de muchos de los del terreno hacia el río para convecinos, sobre todo la de mostrar unas entrañas de los que estaban más cerca, los pizarra autentica, convertida de Serranillos, como él mismo en mural y en telón de fonnos cuenta. Y dos o tres años do de la sala principal. Con la tardaron las gestiones de com- colaboración de la Fundacipra y eso que parte del terreno ón Rei Alfonso Henríquez, la ya era antes de propiedad mu- Unión Europea y el Ayuntanicipal. miento de Villar de la Yegua. Nosotros hemos sido un Museografían Rosario poco más lentos, insistía Abel, Pérez Martín y Strato con los recordando a los portugueses medios audiovisuales aportadel Côa, por todo lo contrario dos por Areco, Imagen MAS, y también un poco a nuestras Santiago Santos y el mismo instituciones. Strato. La flamante inauguraSi bien es cierto que la ción, en la Semana Santa de Junta de Castilla y León apoyó 2001. >Pag.7

FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

FOTO\DANIEL GIL

E relatamos isto tudo, por- diferentes campanhas de esque, precisamente um dos tudo que teve como emprepontos centrais da ponte está endedores a Universidade de mesmo incorporado sobre a Alcalá de Henares e a equipa mais grandiosa obra de tudo dirigida por Rodrigo de Balo conjunto ( na altura da cons- bín Behrmann e que prolontrução da ponte, por volta dos garam-se até a publicação anos 20, nem deram conta). da tese sobre Siega Verde A equipa de expertos, pe- de um dos colaboradores diu ao presidente da Câmara da sua equipa, J. Javier Alcode Villar de la Yegua- que é o lea González, em 1996, no II Município com mais gravuras, Congresso sobre Pré-história (85%), Abel Sánchez Garduño, Peninsular (Zamora). que com a maior urgência, fiÉ nessa altura que surge casse com a propriedade das a ideia de propor à Junta de terras. Castela e Leão, a E bem que o criação de uma construindo-se Sr. presidente tenatelier de Intertou faze-lo…mas desde logo um pretação do nasisto não foi nada cimento, consmoderno e refácil, segundo nos truindo-se desde quintado edifício, disse, principallogo um modermente, porque a perfeitamente in- no e requintado opinião daqueles tegrado no meio edifício, perfeitamais próximos, vimente integrado ambiente zinhos de outras no meio ambienterras e sobretudo Serranillos, te e que aproveita o próprio era totalmente divergente, de desnível do terreno face ao maneira que só após dois ou rio, para mostrar ao mesmo três anos foi possível adqui- tempo, uma ardósia natural, rir os terrenos, pese embora transformada e convertida grande parte dos mesmos já em imagem de fundo na sala fosse pertença do Municipio principal do edifício, tudo isto de Villar de la Yegua. com a colaboração da Fun“Nós, fomos um pouco dação Rei Afonso Henríquez, mais lentos”, insistia Abel, lem- a União Europeia e a Câmara brando o que tinham feito os de Villar de la Yegua. portugueses do Côa, ao conA arte de museografia foi trário do que teria sido feito realizada por Rosario Pérez por eles e pelas instituições Martín e por Strato com os locais. meios audiovisuais facilitaTambém é certo, que a dos por Areco, Imagen MAS, Junta de Castela e Leão desde Santiago Santos e o próprio sempre deu o seu apoio nas Strato, tendo a fabulosa inau>Pag.7


contrabando, verão|Verano de 2010

7 FOTOS\JAVIER HDEZ. MERCEDES

Y surgen cada vez más vo- que también trabaja es esas ces de expertos, en la prensa y tareas la empresa Eulen- y en los mismos Ayuntamientos Tomás Méndez en su calidad implicados, reclamando una de guía y excelente conocemayor seguridad para el recin- dor del yacimiento, pero que, to. Y finalmente se valla y se como supimos después, es el instala vigilancia con cámaras actual alcalde de Villar de la de video por todo el perímetro Yegua. Casi nada. acotado. Y pudimos ver y foto“Ahora ya se está a pleno grafiar personalmente con rendimiento y hay vigilancia detalle las diferentes localizay seguridad y seguro de res- ciones que ahora se visitan. ponsabilidad civil para los visi- Se han propuesto catorce tantes en caso de accidente y paneles. Pero hay registratodo”, nos dice Abel. dos hasta noventa y más de “Además, desquinientas reprepués de construir sentaciones enLos animales el edificio, nos lo tre piqueteados están así repre- e incisiones... traspasaron como propiedad municiPero puesentados para pal, con escrituras que el sol no los den degradarse y todo”. porque eche de menos mucho, Incluso, ahora están a la intemmismo, se están cuando los caza- perie y cubierrenovando algutos por el agua mos nos detalles y ammuchos de ellos pliando los servicios ofrecidos durante gran parte del año, hasta ahora (por allí estaba así que no hay que descuisupervisando Antonio Olleros, darse… arquitecto de la Junta de CasY pudimos también apretilla y León, ahora hace menos ciar el esplendido contenido de un mes). didáctico del DVD que sirve A nosotros, los represen- de introducción en el Aula de tantes de la revista Contra- Interpretación: bando, Daniel Gil y el que esto “Los animales están así suscribe, a Vicente Sánchez representados para que el Pablos que nos había amabi- sol no los eche de menos lísimamente facilitado los con- cuando los cazamos, cuantactos y gestiones cerca de la do los utilizamos para poder Junta, para poder realizar el sobrevivir gracias a ellos, a su reportaje y a mi hijo Alejandro, leche, a su carne, a sus huenos acompañaron en todo sos, a sus excrementos y a sus momento Javier Romo, el vigi- pieles...”. lante jurado de la Junta -por>Pag.8

FOTO\DANIEL GIL

guração decorrido durante a te artigo, ao meu filho AlePáscoa de 2001. xandre, estivemos sempre De repente, eis que sur- acompanhados em todo o gem cada vez mais vozes dos momento por Javier Romo, expertos, quer na imprensa, vigilante da Junta, responsáquer nas próprias Câmaras, veis da empresa Eulen, e Toreclamando desde logo uma más Méndez, guia e grande maior segurança para a zona. conhecedor dos nascimentos Com os apelos feitos, eis rupestres, e neste momento que tudo é cercado e é insta- actual presidente da Cámara lada também videovigilância de Villar de la Yegua. que cobre toda a área. Conseguimos ver e fo“Agora já está a funcionar tografar pessoalmente e na totalidade, existe videovigi- pormenorizadamente as dilância, segurança e seguro de versas localizações visitadas responsabilidade até hoje. Existe civil, no caso de proposta Os animais uma acontecer algum de catorze paiaparecem apre- néis, mas na reacidente com os visitantes”, diz-nos sentados desta alidade existe o presidente Abel. um registo de forma para o “Aliás, após noventa, e mais a construção do sol não sentir as de quinhentas edifico, foi-nos do- saudades quando representações. ado como sendo Existe o risco não os tiver propriedade do das obras se demunicípio, inclusive com escri- teriorarem significativamente turas.” pois elas estão em contacto Atualmente, estão a com a água durante períoser alterados alguns pormeno- dos prolongados. res e acrescentando serviços Também vimos o conteoferecidos até esta altura (há údo didáctico do DVD que menos de um mês o arquitec- serve como apresentação na to Antonio Olleros, pertencen- aula de interpretação: te à Junta de Castela e Leão “Os animais aparecem esteve a supervisionar tudo). apresentados desta forma No que a nós diz respeito, para o sol não sentir as saucomo representantes da revis- dades quando não os tiver, ta “Contrabando” o director ou seja, quando já foram caDaniel Gil e o autor desta re- çados, quando são utilizados portagem, a Vicente Sánchez para sobreviver , para obter o Pablos que amavelmente fa- seu leite, carne, ossos, excrecilitou alguns contactos da mentos, peles...” Junta para a realização des>Pag.8


contrabando, verão|Verano de 2010

8

^ REPORTAJE|REPORTAGEM FOTO\DANIEL GIL

Es, por lo tanto, una lla- Rodrigo y Vila Nova de Foz mada para que el ciclo se re- Côa, nuestra hermana desde pita y para que siempre haya la Prehistoria (!). En el año 2005 reaparece caza abundante cuando vengamos por estos fértiles valles la idea de un Parque Internacional de Arte Prehistórico que les sirven de abrevaderos. Cuando el hombre se des- que ya se había planteado cuidó -descuidó lo natural, lo en aquel Congreso de Zamoque ahora representa el en- ra antes citado y entonces el torno rural- los líquenes em- equipo de Alcalá de Henares pezaron a cubrir las figuras, el retoma también sus estudios sol ya no pudo verlas al levan- que desembocan en la putarse cada día y la respuesta blicación de esa Memoria de no pudo ser más negativa, J. Javier Alcolea González y porque vinieron épocas de se- Rodrigo de Balbín Behrmann sobre “Arte paquía, de fuego, de leolítico al aire desolación y de comentamos c libre. El yaciabandono... Ahora, de la importancia de miento rupestre nuevo, devueltas las comunicacio- de Siega Verde, Salamanca”, por a la luz las figuras de animales y de nes y sobre todo, parte de la Junta de Castilla y vida, el sol vuelve por La Bouza León (Memorias, a reflejarse en los Arqueología en pequeños charcos de las erosionadas rocas y Castilla y León, nº 16, 2006) que es, sin lugar a dudas, el huelen de maravilla las matas florales que se asoman entre estudio más completo realilos esquistos. Y el valle tiene zado hasta el momento soun color verde brillante, ya bre el tema. “Paso mucho tiempo, dije, esmeralda, la joya de la corona, “la joya de la c(or)oa”. más del que hubiéramos deAbel nos recuerda de nue- seado, pero finalmente...”, exvo la importancia que todo presan en los Prolegómenos esto puede tener y comenta- los autores. Ahora, ya han pasado mos entonces la importancia de las comunicaciones viarias más de veinte años, desde el y la necesidad de ampliar el primer descubrimiento. Pero, acceso por Vale da Mula, en- como hemos podido comtre el Fuerte de la Concepción probar, aunque de forma y Almeida (es la ruta de las lenta, la intervención de las Fortificaciones de Frontera), instituciones ha sido, por forpero y sobre todo, por La Bou- tuna, favorable, persistente y za hacia Figueira de Castelo tenaz. Y he ahí los resultados. >Pag.9

FOTO\JAVIER HDEZ. MERCEDES

É uma chamada ao ciclo Rodrigo e Vila Nova de Foz da vida, um ritual para que Côa, nossa irmã desde a Prése renove a caça e os férteis história. No ano 2005, surge novales proporcionem as condições adequadas para ter sem- vamente e com mais força a ideia da criação do Parque pre muitos recursos. Quando o homem se des- Internacional de Arte Précuidou, descuidou-se com a histórico, ideia que já tinha natureza, o ambiente rural, os surgido no Congresso de Zalíquenes começaram a cobrir mora, sendo que para isso a as figuras, o sol deixou de as equipa da Universidade de ver ao acordar… e a resposta Alcalá de Henares, retomanão poderia ter sido mais ne- ria os estudos, valendo-se da gativa, porque chegaram as informação que tem e a tese épocas de seca, de fogos, de de J.Javier Alcolea González e Rodrigo de Baldesolação e de bín Behrmann abandono... comentámos c sobre “Arte paleAgora novamente a luz do sol a importância das olítico ao ar livre. recupera as suas comunicações e Nascimento rude Siega figuras de animais sobretudo, pela pestre Verde, Salamane de vida, o sol Bouza ca”, por parte da volta a reflectir Junta de Castela sobre as cavidades rochosas e um sem-fim de e Leão (Memórias, Arqueoaromas maravilhosos mistura- logia em Castela e Leão, nº 16,2006), sendo este e sem se na diversidade floral. O vale, têm agora uma quaisqueres dúvidas o estucor verde brilhante…Esmeral- do mais completo realizado da, a jóia da corôa, “la joya até a data sobre o assunto. Os autores da obra, exde la c(or)oa”, como antes lhe pressam no prefácio: “Passou chamamos. Abel sánchez, relembra- muito tempo, mais daquele nos da importância que tudo que teríamos gostado, mas isto tem, a importância de finalmente...” Passaram mais de vinte boas infra-estruturas rodoviárias, a necessidade de ampliar anos desde o primeiro desos acesos por Vale da Mula, cobrimento, mas, apesar de entre o Forte de la Concep- ter sido muito lentamente, a ción e Almeida (chamada a intervenção das instituições rota das Fortificações Frontei- tem sido favorável, positiva e riças), e mais importante ain- persistente. Eis o resultado, há pouda, desde a localidade de La Bouza até Figueira de Castelo cos meses, foi aprovado, uma >Pag.9


contrabando, verão|Verano de 2010

9 FOTOS\DANIEL GIL

Hace unos meses, acaba co-cultural, del Arte Rupestre de ser aprobada una resolueuropeo”. ción del Consejo de Europa Y ahora, hace unos dias (6/V/2010) por la que Siega , la UNESCO le acaba de dar Verde pasa a formar parte del el visto bueno al Corredor de itinerario cultural “Caminos de Arte Rupestre al aire libre enArte Rupestre Prehistórico”. tre Coa y Siega Verde. Se trata de un conjunto Aun asi, yo insisto una de lugares visitables con mavez más y lo justifico con el nifestaciones rupestres prehistítulo de mi artículo: tóricas de España, Portugal, “Siega verde, una esmeFrancia, Italia, Irlanda, Suecia ralda, la joya de la corona, y Noruega. “la joya de la corona”. Entre las entidades proGracias a la Consejería motoras españolas, la Conde Cultura y turismo de la serjería de Cultura Junta de Castilla y Turismo de la y León y a CarY ahora, Junta de Castilla y men Rodríguez y León y la Asocia- hace unos dias , la a Javier Hidalgo, ción para el DeUNESCO le aca- de forma espesarrollo de la Co- ba de dar el visto cial, por su celo marca de Ciudad e interés, a Kety, bueno al Corre- la encargada Rodrigo (ADECOCIR). dor de Arte Ru- de Adecocir, a “Se trata de la pestre al aire libre Javier, a Tomás primera gran may a Abel y a Manifestación sim- entre Coa y Siega ría, la espléndida Verde. bólica, artística, cocinera del bar social y espiritual “Cepa”, en Villar del genero “Homo sapiens” a del Ciervo, otra sugerencia de escala global”, manifiestan en Tomás, nuestro guía y actual su propuesta. Sr. Alcalde. Eso es un menú “Constituye el embrión del día, completo, abundande nuevos proyectos de tute, sabroso y regado con un rismo cultural y de desarrollo buen clarete de pitarra bien sostenible a nivel local, regiofresquito. nal y europeo, con especial ¿Pues no estábamos haincidencia en el ámbito rural, blando hace tan sólo un modonde se localiza la mayor mento de turismo cultural y parte de las expresiones artísde desarrollo sostenible a niticas de la Prehistoria”. vel local?. “Favorece la cooperación multilateral... (Para) el uso sostenible, como recurso turísti-

FOTO\DANIEL GIL

resolução do Conselho de EuE agora, há poucos dias, ropa (6/V72010), pela qual Sie- a UNESCO acaba de dar o ga Verde passa a fazer parte do seu visto a esse Corredor de itinerário cultural “Caminhos da Arte Rupestre de ar livre, enArte Rupestre e Pré-histórica” tre o Côa e Siega Verde. Trata-se de lugares com loAinda assim, eu insisto cais que poderão ser visitadas uma vez mais e justifico a miverdadeiras obras primas da nha resposta com o titulo do arte pré-histórica, situados em artigo que escrevi Espanha, Portugal, França, Itá“Siega verde, una esmelia, Suécia e Noruega. ralda, a jóia da c(or)ôa, “la Nas entidades promoto- Joya de la corona”. ras do evento, encontramos Agradeço à secretaria da a Conserjeria de Cultura de la Cultura e Turismo de Castela Junta de Castela e Leão e a e Leão, a Carmem Rodriguez, associação para o a Javier Hidalgo Desenvolvimene de forma muiE agora, to da Regiaõ de to especial agraCiudad Rodrigo há poucos dias, a deço a Kety, a (ADECOCIR). UNESCO acaba encarregada de Como referem de dar o seu visto Adecocir. os grandes impulAo Javier, a esse Corredor ao Tomás, ao sionadores: “Trata-se da de Arte Rupestre Abel, à Maria, à primeira grande de ar livre, entre o explendida comanifestação simzinheira do Bar Côa e Siega bólica, artística, “Cepa”, na locaVerde. social e espiritual lidade de Villar do género “homo del Ciervo, uma Sapiens” à escala global. sugestão do Tomás, ao nosso “Constitui o embrião de guia e actual Presidente. novos projectos de turismo “Isto sim é um fantásticultural e de desenvolvimento co menu do dia, completo, sustentável a nível local, regio- abundante, saboroso e bem nal e europeu, com especial in- regado com um bom vinho cidência no âmbito ambiental, tinto, bem fresquinho”. onde se situa a maior parte das Pois…não estávamos a expressões artísticas da pré-his- falar há bem pouco tempo tória” de turismo cultural e de de“Favorece a cooperação senvolvimento sustentável a multilateral…para o uso susten- nível Local? tável, como recurso turísticocultural de arte rupestre europeu.” Tradução Sónia Martinez


contrabando, JUNHO/JUNIO de 2010

10

SEGUNDA REPORTAGEM|REPORTAJE

Emigraciones

Emigrações Ibéricas

DANIEL GIL

por Hugo Anes

A família emigrante NUNES, com raízes na Sertã, chega a Vilar Formoso

E

spaña y Portugal, hoy en día son países de inmigrantes, aunque antiguamente ya fueron países de emigrantes. Hay relatos en la península ibérica con muchas similitudes; portugueses y españoles que emprendían rumbo a América durante los siglos XV y XVI, por ser la época de los descubrimientos, o hacia el norte de Europa después de la segunda Guerra Mundial. Actualmente Portugal tiene 4,5 millones de portugueses presentes en todo el mundo y España tiene 1,5 millones de personas en el extranjero.

El éxodo portugués

Traduções para castelhano Sónia Martinez

HUGO ANES

L

a emigración en Portugal impulsor de nuevos incentivos siempre fue una constan- para la emigración, ofreciendo te demográfica en el país. contratos y pagando los viajes. Hoy con 4,5 millones de El negócio del café estaba en nacionales y luso descendentes franco dessarollo. Y los viajes esparcidos por todos los rinco- por barco, que antes eran internes del mundo, suman un total minables, se hacen ahora en en del 40% de los residentes en 10/12 dias. territorio nacional. Durante los Después de la segunda años 1820 hasta 1930, Améri- guerra mundial, la reconstrucca se convirtió en la tierra de ción europea comienza con el los sueños y las oportunidades reclutamiento de trabajadores para muchos europeos. En Eu- del sur de Europa, lo que abre ropa la revolución industrial nuevamente las puertas hacia y la mecanización de los cam- la emigración. pos producían hambre y desA partir de los años 60 los empleo. Durante este tiempo portugueses, dejan el trabajo casi un millón y medio de por- de sus campos y parten rumtugueses abandonó el país en bo a Europa. El considerable busca de trabajo en Estados atraso de evolución del país, Unidos y Brasil. Hacia el norte casi un siglo, los problemas de América lo más habitual para la modernización de la agera encontrar habitantes de ricultura, el inicio de la guerra las islas Azores y Madeira, y los colonial y el fuerte régimen portugueses del continente op- político, empujan al portugués taban por Brasil. a abandonar su pueblo, cansaFue el primer dos de la vida misgrande grupo de erable que tienen. “Emigré por “E emigración porEn solo 10 años que vivia en la tuguesa. A partir salen de país un miséria, estaba millón y medio de del año 1880, y coincidiendo con personas. De ellos casado, tenia el final de la esun millón encuenhijos, queria criarclavitud y el inicio tra su destino en de la República los dignamente, Francia. Francisco de Brasil, se inicia y aqui no tenia Miguel, jubilado otro núcleo de posibilidades de de 77 años, emiemigración portugró a Francia en hacerlo” guesa. Esta alterel año 1963. Sus ación en el país provocó una motivos fueron los mismos de crisis económica en Portugal. la mayoría “trabajaba en la Los portugueses desmotivados agricultura y pecuaria. Emigré con esta situación, empiezan a porque vivía en la miseria, esponderar seriamente emigrar, taba casado, tenía hijos, quería siendo el gobierno brasileño el criarlos dignamente, y aquí no

Francisco Miguel, ex-emigrante português, viveu 38 anos em França.

tenía posibilidades de hacerlo”. Francisco recuerda el día en que partió hacia Francia “fue un 15 de agosto, entonces tenía 29 años. El viaje fue una gran aventura. Sin pasaporte, cruzamos España a pie durante 15 días hasta llegar a la frontera de Irún y Hendaya”. Su idea era llegar hasta Burdeos donde tenía unos familiares, pero por desgracia en el trayecto perdió la dirección de ellos y el dinero empezó a escasear. Acabó por instalarse en Bayona, cerca de la frontera con España. Allí empezó a trabajar en la construcción, y más tarde encontró trabajo en una fábrica “durante estos 38 años en Francia sólo tuve dos jefes”

En esos años las visitas a grar, se calcula entre 20.000 y Portugal fueron muy escasas, y 27.000 personas salieron por sólo se sucedían después de la año del país. También es cierto emisión del pasaporte. “vine al- que desde los años 90, el país gunas veces de tren. Más tarde se ha convertido en un país compré un coche de inmigrantes, y vine con mi faya que los flujos En los milia. Veníamos de entrada de extodos los años en últimos 30 años tranjeros en el país agosto, que era los los portugueses ultrapasaron el mes de vacade salida. Pero la continuaran a ciones”. Francisco verdad es que Porvolvió de Francia emigrar y se cal- tugal continúa a hace 20 años y cula entre 20 000 ser un país de emipudo concretizar grantes. Y esta es la realsu deseo que siem- a 27 000 personas pre quiso cuando salieron por año idad, que aunque tiene mucho estaba en Francia del país menos peso de“siempre dije que mi segundo país era Francia y mográfico que antiguamente, que quería morir en Portugal no deja de ser un hecho marque es mi país”. En los últimos cante y habitual en nuestra so30 años se estima que los por- cidad portuguesa. tugueses continuaron a emi-

HUGO ANES

E

spanha e Portugal são hoje destinos de imigrantes, porém já foram países de emigrantes. A história relata-nos muitas semelhanças neste êxodo ibérico durante o qual portugueses e espanhóis, por exemplo, rumaram à América nos séculos XV e XVI com os Descobrimentos, ou ao norte da Europa após o fim da segunda Guerra Mundial. Ainda hoje, Portugal tem cerca de 4,5 milhões de portugueses presentes em todo o mundo e Espanha tem um milhão e meio de cidadãos no estrangeiro.

Castelo de Algoso (Bragança)


contrabando, JUNHO/JUNIO de 2010

11

Algoso, una aldeia de emigrantes

José Alfredo, emigrante português em Pamplona, na construção da sua casa em Algoso (Bragança)

de Zamora no tenga los mismos índices de desarrollo”. Y continuando con el desarrollo José se mostró muy satisfecho con la construcción y modernización de las infraestructuras en esta región, como la señalización de las carreteras, o la construcción del estadio municipal de Vimioso.

E

HUGO ANES

Q

uien emigra sueña un día con regresar definitivamente a su país. No obstante, con el paso de los años en el país de acogida, la escolarización de los hijos, y nietos, este sueño se va atrasando y algunas veces acaba por no concretizarse. Carlos Martins nos dice lo contrario. Volvió, y creó su propia empresa en el interior del país. Natural del pueblo de Saldanha (Mogadouro), y de una familia numerosa de seis hermanos, trabajó en la agricultura antes de emigrar en 1988 hacia Francia y después Andorra. En Andorra estuvo seis años, trabajando inicialmente en la hostelería y luego en la construcción civil. En 1993 se casó y en 1994 decidió volver a Portugal con la familia. Intentaron instalarse en Oporto, pero luego acabaron por crear su propio negocio en el interior del país, en el pueblo de Algoso. En abril de 1996, crearon una empresa de construcción civil dirigida por Carlos Martins. ¿Porqué motivo esta iniciativa resulta rara entre los emigrantes, y porqué es tan difícil concretizar el sueño de regresar, o esperar hasta la jubilación?. Carlos alega que son los hijos los que determinan esta decisión, particularmente

Carlos Martins e Helena Cordeiro, casal de ex- emigrantes portugueses que apostou no interior transmontano.

en su caso la decisión se debió al hecho de no tener todavía hijos. Con respecto a su regreso a Portugal y su experiencia personal de trabajo en el interior del país, Carlos hace la observación de que en estas regiones faltan personas con iniciativas y nos manda un mensaje “para concretizar los proyectos es necesario tiempo, paciencia y persistencia”.

A Aldeia fronteirça de Vilarinho Tras la Sierra

m Vilarinho Tras la Sierra, aldeia situada na comarca de Aliste (Zamora) ainda se guarda na memória a emigração dos seus habitantes. O alcalde local, José Fernandez recordou-nos que no início do século XX Vilarinho Tras la Sierra era uma aldeia cheia de vida, tinha então mais de 400 habitantes e dada a sua localização fronteiriça era um importante local de comércio. Para além do comércio, a maioria das pessoas dedicava-se à agricultura e à pecuária. Contudo, na década de 40, a Guerra Civil teve efeitos nefastos na sociedade espanhola: a falta

HUGO ANES

A

Espanha também foi um número de cidadãos espanhóis país de emigrantes. O recebeu, contudo o desenvolvinascimento do Estado mento económico e diversas espanhol, em 1492, coincidiu convulsões políticas levou-os com a chegada de Cristovão a outros destinos como Cuba, Colombo à América e com o Venezuela, México, e outros início de três séculos de emigra- países como comprovam os ção de espanhóis para as coló- registos de embarque dos pornias do centro e sul deste quase tos da Galiza e das Canárias. Mais tarde, o Plano de Esdespovoado continente. E a história diz-nos que ao tabilização de 1959 abriu as longo destes séculos vários mil- portas a uma nova vaga de hões de espanhóis seguiram emigração espanhola desta este caminho marítimo. vez em direcção à Europa. Galegos, canários, esMas foi du...o Plano de tremenhos, castelrante a segunda metade do século Estabilização de 1959 hanos, andaluzes, XIX que a emig- abriu as portas a uma manchegos, etc., ração espanhola nova vaga da emigra- procuraram nos industritransatlântica au- ção espanhola desta países alizados como a mentou considervez em direcção à Suíça, a França, a avelmente, sobreEuropa Bélgica ou a Aletudo a partir de manha o trabalho e o pão que 1880. Países com grande capacid- lhes faltava em Espanha na ade exportadora e com falta de época do franquismo. Estimamão-de-obra como o Brasil, o se que mais de três milhões de Uruguai e a Argentina atraíram espanhóis, homens e mulheres, os emigrantes espanhóis. A jovens e crianças se estabeleceArgentina foi o país da Améri- ram nestes países e culturas até ca do Sul que melhor utilizou então desconhecidas,por vezes a propaganda e que maior enfrentando situações hostis.

HUGO ANES

HUGO ANES

Êxodo espanhol

esta región del noroeste, transmontana, razón por la cual retrasa su tan deseado regreso “incluso ahora que España está atravesando un periodo de crisis económica existe alguna diferencia”. Por ejemplo, el salario mínimo en España son 600 euros. Si aquí se ganan 900 euros, el equivalente en España son 1300. También es importante remarcar que hablamos de Pamplona, y talvez esta zona

José Fernandez, Alcalde de Vilarinho Tras la Sierra

de trabalho e a miséria levaram muitos espanhóis a sair do país. E foi então que muitos habitantes de Vilarinho Tras la Sierra partiram rumo à Argentina e a Cuba, o que segundo José Fernandez “provocou uma redução de 40% na população local”. Mais tarde, no decorrer da década de 1950-1960 ocorreu um novo movimento emigratório desta vez para a Suíça, para onde foram muitos naturais de Vilarinho trabalhar na restauração e na hotelaria. “Ainda hoje estão na Suiça cerca de 40 a 50 famílias naturais de Vilarinho Tras la Sierra”, indicou o autarca.

Na Suíça

Laura Diez, é natural de Vilarinho Tras la Sierra. Em 1971, emigrou com os pais para a Suiça tinha apenas 17 anos. Recorda que saíram de Vilarinho porque não havia trabalho. Na Suíça já tinham familiares e a adaptação à cultura e à língua foram “muito fáceis”, ali casou com um suíço de quem têm filhos. A cada ano, no Verão, Diez regressa a Vilarinho Tras la Sierra, mas estas visitas anuais não a convencem a voltar definitivamente, embora reconheça que há “muitas melhorias” dando o exemplo das vias de comunicação.

HUGO ANES

N

os encontramos en el pueblo de Algoso, un pueblo de emigrantes, que regresa a sus raíces en verano. Es en estos meses de verano julio y agosto, que nos damos cuenta de la cantidad de portugueses que viven fuera del país. Nuestros emigrantes nos visitan y transforman y animan los pueblos del interior portugués. Uno de estos rincones, es el pueblo de Algoso, un pueblo Luís Manuel Tomé Fernandes, de la provincia de Vimioso en el presidente da Junta de Freguesia corazón de la región de Mirande Algoso da. De aquí salieron muchos emigrantes en dirección a Brasil, Francia, Suiza y reciente- donde se concentra la mayor parte de nuestros emigrantes”. mente hacia España. En este mes de agosto la Este éxodo, inevitablemente dejó al pueblo casi sin población se duplica “casi tripvecinos, calculándose que hoy lica”, como dice el alcalde. En deben vivir unas 230 personas. este periodo de vacaciones, en Mayoritariamente, personas de Algoso, muchos emigrantes edad que viven de sus pensio- se dedican a la recuperación nes y otras que se dedican a la e incluso construcción de sus agricultura de subsistencia, ba- casas en el pueblo. Este es el caso de José Alfresada en la oliviculdo, emigrante en tura, en la madera, De aqui Pamplona desde y en la recogida de salieron muchos 1987, aprovecha la almendra. sus viajes a PorEl número de emigrantes en personas empa- dirección a Brasil, tugal para ir construyendo su casa. dronadas en el Francia, Suíza y “Vengo varias pueblo es más del recientemente veces, pero sobre doble de las pertodo en navidad, sonas que viven.¿ hacia España pascua y verano”. Dónde están estas personas? El alcalde de Algoso, Declara que su deseo es un día Luis Manuel Tomé Fernandes, regresar a Portugal, José tiene nos da la respuesta “son emi- 43 años, está casado y tiene grantes que están censados 2 hijos, reconoce que el nivel aquí en el pueblo. Son sobret- de vida en Pamplona es supeodo los que están en España, rior al existente en Portugal y en Pamplona, que es la región especialmente con respecto a

El regresso a Portugal

Vilarinho Tras la Sierra


contrabando, JUNHO/JUNIO de 2010

12

SEGUNDA REPORTAGEM|REPORTAJE

A Espanha já não pensa em emigrar estávamos a sair de uma ditadura e a situação económica era muito complicada” – justificou. José Olivera, como muitos residentes em Vilarinho Tras la Sierra tem ainda hoje familiares e amigos fora do país que os visitam nos meses de Julho, Agosto e também no Natal “tenho tios que estão na Suíça há aproximadamente 30 anos. Trabalham na hotelaria e na restauração”. A visita destes emigrantes a Vilarinho Tras la Sierra é causa de enorme satisfação para aqueles que aqui vivem todo o ano, e como o

próprio José afirma “é sempre agradável ver mais movimento e gente jovem na aldeia. Os mais jovens são os que mais gostam de aqui estar, e estão sempre em “fiesta”. Mas também as crianças se sentem felizes porque podem brincar livremente na aldeia, onde raramente passam carros” – contou. Ainda hoje, quando Espanha já é um dos destinos preferidos pelos fluxos migratórios, um milhão e meio de cidadãos espanhóis continua a viver fora de Espanha.

HUGO ANES

J

osé Olivera tem tão só 22 anos. Também ele é natural de Vilarinho Tras la Sierra, onde continua a viver e a trabalhar na construção civil e como o próprio afirma não pensa sequer em partir “Tenho trabalho e sinto-me bem a viver aqui. Mesmo que pensasse em sair de Vilarinho Tras la Sierra certamente não sairia de Espanha”. Apesar da tenra idade, este jovem dá mostras de conhecer bem a histórica realidade da emigração na sua aldeia e as suas causas “Há 20 ou 30 anos

Vilarinho Tras la Sierra

Ao encontro de novos emigrantes Buscando los nuevos uevos emigrantes

H

oje, o mundo é diferente. A celeridade das comunicações, a facilidade das viagens, o fomento dos intercâmbios educativos, a consciência da cooperação, a globalização da economia e até os efeitos do aquecimento do planeta contribuem para uma maior mobilidade das pessoas por todo o mundo. Neste trânsito global o encontro de novos emigrantes com os descendentes daqueles que partiram há muito tempo é muito comum. Actualmente, fala-se com alguma insistência na emigração de pessoas qualificadas. Que profissões desempenham estas pessoas? E em que países e empresas trabalham? Jorge Carvalho é português e Patrícia Chocán é espanhola. Ambos são engenheiros informáticos e trabalham no estrangeiro.

H

Hoy en día, el mundo es diferente. La velocidad de las comunicaciones, la facilidad para viajar o los incentivos creados para el intercambio educacional; la conciencia cooperativista, la globalización de la economía e incluso, los efectos del calentamiento global del planeta, contribuyen hacia una mayor movilidad geográfica de personas en todo el mundo. Es muy habitual, encontrarse actualmente emigrantes, al igual que lo hicieron otros hace muchos años. Constantemente oímos hablar de la emigración de personas cualificadas. ¿A qué profesiones se dedican estas personas?¿y en qué países y empresas trabajan? Jorge Carvalho y Patricia Chacón, él portugués y ella española, son ingenieros informáticos y trabajan en el extranjero.

E

l portugués Jorge Carvalho es licenciado en ingeniería informática por la Universidad de Coimbra. Cuando acabó, trabajó en Lisboa como consultor informático. Jorge fue Erasmus en Bruselas (Bélgica), por lo tanto ya tenía algunos conocimientos de lo que era el mercado laboral en el extranjero, y fue por eso que cada vez más su idea de trabajar fuera de su país se tornaba más interesante. Así fue como se trasladó inicialmente para Bruselas, resultándole relativamente fácil, pues continuó ligado a su mismo grupo de trabajo de Lisboa. Recientemente, Jorge de apenas 34 años volvió a emigrar, esta vez para Sidney (Australia).¿ Porqué mudó esta vez?,¿ Motivos profesionales?,¿ Mejores condiciones financieras?¿ Qué busca concretamente? Un nuevo desafío profesional. Jorge, afirma que se ha propuesto alcanzar determinados objetivos en su vida, y para eso necesita nuevos desafíos que le motiven. El mismo afirmó: “sentí que la motivación para continuar mi experiencia en Bélgica estaba decayendo y empecé a buscar nuevas metas”. Y en esta búsqueda surgió Australia, “existía una

fuerte oferta en mi área de esA menudo, la decisión de pecialización. Mandé algunas salir de Portugal en busca de candidaturas, hice entrevistas mejores condiciones a nivel por medio del SKYPE, MSM, y profesional y financiero, ofrece otros tipos de soporte online, y también la posibilidad de conen menos de un mes ya tenía ocer otras culturas. La mayor una propuesta concreta”, nos diferencia encontrada es la revela. cocina. Jorge en cuanto llegó Jorge, además de crecer en al continente Oceánico, se dio su carrera profesional, quiere cuenta de la influencia de la coencontrar en Australia mejores cina asiática en la gastronomía condiciones salariales. Dice que australiana “en Sidney se nota los valores son completamente mucho la influencia asiática diferentes “y proporcionales al en la cocina, especialmente coste de la vida”, que pueda japonesa y tailandesa”, cuentener en Portugal, en Bélgica o ta. Jorge solo lleva en Austraahora en Australia. Nos cuenta lia tres semanas, por lo tanto que “el salario medio de una aún no pudo encontrarse con familia en Sidney ronda los otros portugueses emigrantes, 80.000 AUD/año, y añade, después y como mínimo de su paso por ...la decisión de Bélgica que “sentí son 15 AUD/hora”. Con estas condicio- salir de Portugal mucha diferennes, Jorge, natural en busca de mejo- cia entre la emide la localidad porgración actual tuguesa de Figuei- res condiciones a y la generación ra da Foz, confesó nivel profesional e de emigrantes que su pretensión financiero, ofrece anteriores”,”el emno es hacerse miligrante tradicional lonario, pero es también la posibi- es más acogedor, consciente de lidad de conocer abierto, y con un que…”al final del otras culturas... sentimiento de mes consigo ahorcomunidad muy rar determinada cantidad con fuerte”. Los actuales “parecen un esfuerzo mucho menor que pretender huir de la imagen algunos de mis compañeros vieja del emigrante portugués que se quedaron en Portugal”. funcionario, y a veces parece

que sienta vergüenza de sentirse entre paisanos”. Ante esta actitud, Jorge encuentra que debe haber “algún equilibrio”, en el proceso de culturización en el país de acogida, lo cual es “fundamental” para disfrutar de las posibilidades que el país nos ofrece, aunque por otro lado también destacó, que “sabe muy bien, de vez en cuando tener un sitio para beber una “superbock” (marca de cerveza portuguesa), comer un “bitoque”(bife en plato con patatas fritas), o una “francesinha” (especialidad típica del norte de Portugal), y hablar mal de entrenador o del primer ministro. Estando lejos, el hecho de poder hablar “nossa” (nuestra) lengua es un “matar” saudades (palabra sin traducción que sólo existe en lengua portuguesa, es más y mucho más que un “echar de menos” Portugal.¿ Qué hace este joven para estar actualizado con lo que sucede en Portugal? ¿Cómo acompaña la actualidad de su país? ¿Qué es lo que le llama más la atención?. Jorge ve el canal internacional portugués RTP, y las ediciones online de algunos periódicos. Consigue así, acompañar la actualidad política y económica del país, y siempre

Jorge Carvalho

DR

Informático portugués en Australia

siente la curiosidad por saber los resultados de su equipo “sporting”. Con respecto a su ciudad natal, Figueira da Foz, dice que está completamente al corriente de todo “bien por familiares, bien por amigos”. Y con respecto a la familia y a los amigos, el joven, se propone hacerles una visita por lo menos una vez por año “en navidad o en verano”, informó. Cuando por fin le preguntamos sobre las fechas previstas para su regreso a Portugal, el propio levantó la pregunta “ después de unos años en Sidney, ¿quién sabe si la próxima etapa no será en Portugal? Sobre el futuro sólo Dios sabe”, añadió.

Uma engenheira espanhola na Bélgica

H

oje, o mundo é diferente. A celeridade das comunicações, a facilidade das viagens, o fomento dos intercâmbios educativos, a consciência da cooperação, a globalização da economia e até os efeitos do aquecimento do

planeta contribuem para uma maior mobilidade das pessoas por todo o mundo. Neste trânsito global o encontro de novos emigrantes com os descendentes daqueles que partiram há muito tempo é muito comum. Actualmente, fala-se com

alguma insistência na emigração de pessoas qualificadas. Que profissões desempenham estas pessoas? E em que países e empresas trabalham? Patrícia Chocán é espanhola e trabalha actualmente na Bélgica. Como é que esta

engenheira de telecomunicações, de 29 anos, decidiu emigrar? Em 2006, juntamente com o namorado, partiu para a Alemanha onde teve a oportunidade de desenvolver um projecto numa empresa espanhola. Nesta sua primeira

aventura no estrangeiro teve alguns apoios, por exemplo na habitação “ o alojamento foi proporcionado pela empresa durante a realização do projecto”, revelou. Quando este projecto finalizou, a jovem espanhola decidiu permanecer


contrabando, JUNHO/JUNIO de 2010

DR

13

Patrícia e o seu namorado

no estrangeiro e mudou-se para a Bélgica, onde continua a trabalhar actualmente. O que a leva a permanecer no estrangeiro? E porque não regressa a Espanha? Patrícia Chocán, responde apontando os mesmos motivos que a levaram a emigrar em 2006 “Quero continuar a aprender e ganhar experiência laboral fora de Espanha. E também quero aprender e desenvolver as minhas competências linguísticas”, sustentou. E a propósito dos idiomas, a jovem engenheira recorda a importância de dominar bem o Inglês “aquando da minha ida para a Alemanha, os meus conhecimentos de Alemão eram básicos. No entanto confiava na minha capacidade de comunicação em Inglês, o que veio a resultar tanto na Alemanha, como agora na Bélgica”. O conhecimento que adquiriu destes diferentes países europeus permitem-lhe hoje falar sobre as condições socioeconómicas que aí encontra e ainda que seja difícil estabelecer comparações revelou que “o alojamento na Bélgica é

barato, mas em contrapartida a ali- vem Patrícia, que segundo ela “é mentação e o ócio são mais caros”. muito diferente da gastronomia esA jovem espanhola indicou tam- panhola que usa muito os legumes, bém que o salário mínimo na Bél- as verduras e o peixe, enquanto na gica é de “17 626” euros brutos ao Alemanha, e também na Bélgica, ano, e o salário médio ronda os “39 a alimentação se centra muito no 270” euros brutos por ano. pão e na carne, e nos produtos biPatrícia Chocán, para além da ológicos”, referiu. experiência profissional que está Mas estas diferenças profisa adquirir na Bélgica mostra-se sionais, linguísticas, culturais e até agradada com o tragastronómicas são balho desenvolvido encaradas por Patrí“Quero con- cia Chocán como ennuma equipa em que há pessoas de outras tinuar a aprender riquecedoras, e como nacionalidades, e nem a sua curiosidade aie a ganhar exmesmo os ocasionais nda não se esgotou mal-entendidos na co- periência laboral talvez por isso não municação a fazem fora de Espanha. pense em regressar desanimar nesta aven- E também quero a Espanha. Não pentura europeia “é claro sa no regresso, mas que às vezes há mal- desenvolver as mi- permanece atenta à entendidos, sobretudo nhas competên- actualidade espanporque conheço pou- cias linguísticas...” hola que acompanha co os dialectos destas “através dos jornais regiões, mas como a jovem engen- online”, ou mediante as visitas que heira refere “nada que não se resol- realiza “no Verão, no Natal e nalva com paciência e bom-humor.” guns fins-de-semana ocasionais”, Para além das diferenças lin- revelou. guísticas, a gastronomia também causa alguma perplexidade na jo-

A península Ibérica Migrações na Lorenzo López Trigal

s migrações entre Portugal e Espanha sempre existiram dada a proximidade dos dois países. No entanto, os cerca de 150 000 portugueses que vivem em Espanha estão dispersos por todo o território espanhol, enquanto os espanhóis em número bem mais reduzido concentram-se sobretudo em Lisboa.

Portugueses em Léon

Entrevista D

outorado em Geografia pela Universidade Complutense de Madrid desde 1977. Actualmente é professor catedrático de Geografia Humana na Universidade de Leão onde coordena uma equipa de investigação. Foi um dos primeiros académicos espanhóis com produção académica sobre a imigração portuguesa em Espanha, com particular enfoque na região de Leão, onde desenvolve a sua actividade académica e de onde é natural. Segundo o investigador López Trigal, a emigração de portugueses para Espanha ocorreu em diferentes períodos, o primeiro dos quais ocorreu entre as décadas de 1960, 1970 até meados de 1980. O segundo período acontece com a adesão de Portugal e Espanha à então denominada CEE, o que facilitou a mobilidade nos processos migratórios e assim favoreceu a emigração para Espanha até final dos anos 90. Hoje, Lorenzo López Trigal constata a existência de uma nova emigração, procedente do norte e centro de Portugal com destino a trabalhos na construção e obras públicas, em estradas, caminhos-de-ferro, grandes obras, grandes infra-estruturas. São sobretudo portugueses operários de cofragens, pedreiros, etc. Este actual fluxo de emigração é temporária, isto é, estas pessoas têm uma residência muito volátil, muito móvel segundo a localização da oferta de trabalho, da obra.

DR

A

partir de 1960 ocorreu um movimento muito intenso de portugueses com destino à Europa e particularmente para França. Neste trânsito europeu muitos portugueses optaram por permanecer nas províncias espanholas, entre as quais as províncias vizinhas ou próximas como Léon e as Astúrias. Para a província de Léon, por exemplo, foram muitos transmontanos trabalhar nas minas de carvão aí existentes e ocuparam os postos de trabalho que os também emigrantes espanhóis haviam deixado vagos. Actualmente, as minas de carvão já estão esgotadas e inactivas e muitos destes trabalhadores portugueses tiveram que procurar outras actividades como são hoje o trabalho de exploração do xisto em Léon e Orense, e onde se empregam cerca de 8 000 pessoas, sendo que muitas delas são portuguesas. Entretanto, nos últimos vinte anos estes luso-descendentes que rumaram a Léon acabaram também por se empregar no sector industrial e sobretudo nos serviços.

A integração na comunidade leonesa o fim destes anos, desde 1960 até A hoje, considera-se que a adaptação dos portugueses a Léon foi plena.

O catedrático e investigador López Trigal atesta esta perfeita integração referindo que “quer ao nível do emprego, da sindicalização, da escolarização, da vizinhança, da propriedade de vivendas em muitos casos, e também de inúmeros matrimónios entre portugueses e espanhóis” são sinais e prova da proximidade e das estreitas relações entre a comunidade espanhola e os emigrantes portugueses, os quais mesmo após a idade da reforma acabam por permanecer em Léon.

Uma nova emigração os inícios do ano 2000 surge um N novo movimento migratório de trabalhadores portugueses para Espanha. O mercado espanhol pro-

cura então trabalhadores para a construção civil e as obras públicas e começam a sair do norte e centro de Portugal pedreiros, operários de cofragens, etc. Contudo, e ao contrário de outros emigrantes que os precederam e que se integraram plenamente em terras espanholas, estes novos emigrantes têm uma residência muito volátil e móvel segundo a localização da oferta de trabalho, isto é da obra. É assim uma emigração temporária de ciclo curto, constituída por muitos homens portugueses que vão trabalhar na construção de caminhos-de-ferro, estradas e grandes infra-estruturas. Outra característica deste novo fluxo migratório relaciona-se com a proximidade entre os destinos da emigração, da obra portanto, e as localidades de origem dos emigrantes, o que lhes permite a cada final de semana ou a cada quinze dias regressar a Portugal. No entanto, a actual crise económica que afectou este sector da construção desacelerou consideravelmente este movimento migratório de portugueses para Espanha.

Os espanhóis em Portugal movimento migratório português O para Espanha já não é novidade e hoje sabemos que há portugueses dispersos por todo o território espanhol, sendo que a maioria destes nossos emigrantes não possuem grandes qualificações e como tal não aspiram a altos cargos. O movimento migratório português para Espanha já não é novidade e hoje sabemos que há portugueses radicados em todo o território espanhol. Bem diferente é a presença espanhola em Portugal: de acordo com o investigador Lorenzo López Trigal a emigração de espanhóis para Portugal desde sempre foi muito reduzida, e a que existe concentra-se em Lisboa, tal como a maioria dos imigrantes em Portugal. Estes cidadãos espanhóis geralmente estão em Portugal por razões profissionais e habitualmente têm como objectivo regressar a Espanha e às suas terras de origem. Sobre a adaptação dos espanhóis à sociedade portuguesa, o investiga-

dor López Trigal afirma que as diferenças culturais e linguísticas não são um obstáculo e relembra novamente os inúmeros matrimónios mistos que se realizaram ao longo do último meio século entre os dois povos. Na opinião de Lopez Trigal, tanto a comunidade migrante portuguesa como a comunidade migrante espanhola aspiram sobretudo a adaptar-se bem à sociedade de acolhimento e mais tarde a regressar à sua terra natal.

Será o regresso dos emigrantes uma resposta ao despovoamento do interior? egundo o investigador Lorenzo López Trigal todo o noroeste da SPenínsula Ibérica, onde se encon-

tram as regiões espanholas da Galiza, Astúrias e Castela e Leão, bem como o interior de Portugal sofrem o problema do despovoamento e o envelhecimento da população que aí vive. Face a estes problemas têm-se procurado implementar estratégias para atrair e fixar as pessoas como são a vinda de imigrantes ou o regresso dos que partiram. Mas como o próprio López Trigal afirma “o desafio é ambicioso e a imigração é só uma parte da solução a que há que juntar o desenvolvimento de projectos de desenvolvimento endógeno local e regional”.

Trabalhar na Raia trabalho transfronteiriço diário, O em que portugueses ou espanhóis vão trabalhar do lado de lá e regressam ao final do dia é muito reduzido. No entanto, e segundo o investigador López Trigal é na região portuguesa do Alto Minho e na zona metropolitana espanhola de Vigo que esta realidade tem alguma expressão. Outro caso similar é o de médicos espanhóis que trabalham em hospitais portugueses situados nas regiões transfronteiriças mas segundo o docente Lopez Trigal estes profissionais acabam por se fixar nas localidades onde trabalham.


contrabando, verão|Verano de 2010

14

^ ALMANAQUE RURAL 2010 foto de Carlos Gil - Anos 80

Capeia Arraiana

É

o acontecimento do Verão no concelho do Sabugal e em treze das suas aldeias raianas, que preservam esta peculiar corrida de touros com forcão, que este ano, tem como ponto alto o dia 21 de agosto, na praça do Soito, com o tradicional festival ‘Ó Forcão Rapazes!’. O forcão é o elemento aglutinador da capeia, e onde os jovens se afirmam perante a comunidade, e consiste numa estrutura triangular de madeira onde cabem cerca de 30 homens. Até 2008, os animais eram lidados em pontas, sem as hastes emboladas, sendo que a última morte registada de pessoa foi no início da década de 90, na Lageosa da Raia. A capeia ‘arraiana’, é uma prática única das gentes raianas. A documentação , sobre esta tradição está a ser preparada e será candidatada a Património Imaterial da Humanidade pela Câmara do Sabugal que invoca a sua “importância etnográfica, cultural e social” no concelho.

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

GOSTOS|GUSTOS & OLFATOS

15

por Cristina Gomes

Sopa das Ladeiras

FOTOS\ DANIEL GIL

* ladeira: ladera, cuesta, pendiente (de montaña)

Ingredientes

Ingredientes

4 Pessoas

4 Personas

- 1 Pimento - 1 Pepino - 3 Tomates - 1 Cebola - 3 Fatias de presunto - 1,5 Litros de água - 6 Colheres de sopa de azeite - Sal quanto baste - 250 Gramas de folha de beldroega

- 1 pimiento morrón - 1 pepino - 3 tomates - 1 cebolla - 3 lonchas de jamón - 1,5 litros de agua - 6 cucharadas de aceite de oliva - Sal, según sea necesario - 250 gramos de hoja de verdolaga

Preparação

Preparación

ortam-se os legumes aos quadrados e põem-se numa caçarola. Junta-se a água, o sal, o azeite, o presunto e mexe-se muito bem. Por fim põe-se as folhas de beldroega. Serve-se passadas 6 horas com cubos de gelo e toma-se como sopa.

ortar las verduras en cuadraditos y poner en una cacerola. Al agua se le añade sal, aceite de oliva, el jamón y se revuelve bien. Por último, añadir las hojas de verdolaga. Pasadas unas seis horas, añada cubitos de hielo y sírvalo como una sopa.

C

História

A

Sopa das Ladeiras era feita nesta altura quente do ano e em toda a zona raiana, com os legumes disponíveis da época, hoje possíveis de obter todo o ano e em qualquer mercearia e super mercado. A Beldroega, que é uma erva selvagem, podia apenas ser apanhada nesta altura do ano e juntamente com o presunto confecionado no Inverno – pronto a comer no verão – constituíam os principais ingredientes desta sopa fria do tempo quente. Antigamente, para a confeção desta sopa, era utilizada a água ainda fria presente nos poços e o azeite guardado nas talhas da colheita do ano. Quem não tinha a possibilidade de arranjar o presunto, fazia a chamada “Sopa Pobre das Ladeiras”.

C

Historia

Beldroegas |Verdolaga (Portulaca oleracea L.) Floresce entre julho e setembro | | Crece entre julio e septiembre

E

sta “sopa de las laderas”* se ponía de moda en verano y en toda la zona transfronteriza y se hacía con las verduras de la época que, hoy en día, ya se pueden conseguir en cualquier época del año…en cualquier tienda de alimentación o supermercado. La verdolaga, considerada maleza por algunos, era también una verdura que sólo podía recogerse en verano y que, junto con el jamón, curado durante el invierno, era la base de esta sopa fría pensada para los días calurosos. Antiguamente, para elaborar esta sopa, se utilizaba directamente el agua fría de los pozos y el aceite de la cosecha del año. Aquellas personas que no tenían jamón hacían lo que se conoce con el nombre de “sopa pobre de las laderas”.

A

beldroega é a rainha das ervas daninhas. Endémica, infestante, muito nutritiva, saborosa e 100% terapêutica. É a planta mais rica em ómega 3 que se conhece, eliminando o mau colesterol, prevenindo ataques cardíacos e fortalecendo o sistema imunitário. Vitaminas A, C e E, múltiplos minerais, acido salicílico e um elevado número de antioxidantes. Tanto remédio numa planta só.

L

a verdolaga es la reina de la maleza. Una maleza endémica, invasora, pero muy nutritiva y 100% terapéutica. Es la planta más rica en Omega-3 que se conoce, ayuda a eliminar el colesterol malo, previene los ataques cardíacos y refuerza el sistema inmunológico. Tiene vitaminas A, C y E, minerales, ácido salicílico y un elevado número de antioxidantes, lo que hace de esta sola planta una auténtica farmacia.


contrabando, verão|Verano de 2010

16

^ CRÓNICAS DO MUNDO

Ano Zero Universal

Declaração Quatro

António José Borges Declaração Universal dos Direitos Humanos Artigo 4.º

Ninguém será mantido em escravatura ou em servidão; a escravatura e o trato dos escravos, sob todas as formas, são proibidos.

N

o dia 18 de Julho celebrou-se, pela primeira vez, o dia internacional Nelson Mandela. Outros sacrificados devem ser colocados a par deste grande homem que elevou a seriedade da igualdade, pelo que cada momento tem a sua luz e a dele foi a de um humano que simplesmente deu o que tinha a dar: dignidade e honra abnegadas. Ora, nada é mais importante do que dar. Todos os artigos do nosso cavalo de batalha têm que ver com homens desta qualidade e ligam-se também a causas incontornáveis, como a recente libertação, pelo regime cubano, de 52 dissidentes políticos cubanos ou o facto de Fidel Castro advertir, sem os olhos postos noutras causas mais importantes, que o Irão vai ter duas bombas nucleares dentro de dois, três anos. Seria importante conhecer os dados estatísticos sobre o respeito pela Declaração Universal dos Direitos Humanos no Irão. Deste modo, concluiríamos da necessidade ou não de uma preocupação com as famosas bombas, primas-irmãs de tantas outras já existentes e, no entanto, igno-

radas. cionalidades, cujos patrões os Todavia, antes de tudo isto censuram por frequentarem inquietam-me outras questões cursos profissionais, na maior que estão menos na ordem do parte dos casos pós-laborais, dia, mas que são mais da flor que possam quase colidir com da pele da vida. Ligando-se às os seus (dos patrões) interesses lides expressas no artigo 4º da de produção, quando na vernossa Declaração Universal, dade a médio/longo prazo um dirijo-me imediatamente ao trabalhador feliz significa um sensível tema dos portugueses trabalhador mais produtivo. a trabalhar na construção civil Leia-se O gestor de sonhos, de em Espanha, que significa uma Matthew Kelly, reflectindo soinicial promessa de um bom bre como motivar um empresalário e condições de vida ra- gado para o sucesso. zoáveis, porém, traduzindo-se No caso de Portugal, a Consem relatos e factos de que são tituição da República consideagredidos quando não con- ra, no seu artigo 9º, a escravicordam com as dão no rol dos condições, sencrimes contra do seguidamena humanidade, “...a escravatura conte obrigados a isto nos termos dormir acorren- temporânea tem armas do artigo 159 do presente. Novas tados. Dito. do Código PeOra, a escra- formas dissimuladas...”, nal. vatura contemNoutras pase concordar, na porânea tem ragens, no medida em que as suas armas do preBrasil, país de escolhas têm sido sente. Novas futuro, ainda adequadas. formas dissimuhá escravatuladas, sem posra – embora a sibilidade de reescravidão no cusa, são meios de exploração Brasil tenha sido oficialmente dos trabalhadores. Donde, por extinta a 13 de Maio de 1888 cá, atentemos nas condições – segundo dados do próprio de trabalho de certos indianos, governo que dirigia os destinos paquistaneses e de outras na- do país em 1995. Logo, entre

Habana, Cuba - anos oitenta - foto de CARLOS GIL, fotojornalista (1939-2001)

esse mesmo ano e 2005 cerca de 18 mil trabalhadores foram libertados por acções conjuntas do Ministério do Trabalho e Emprego e das polícias estaduais e federal. Neste sentido, o documentário de Godfrey Reggio Powaqqatsi, que na língua Hopi significa vida em transformação, oferece-nos imagens do trabalho árduo, que chega a conduzir ao desmaio ou a acidentes, nas minas abertas, mas profundas, de ouro na Serra Pelada, no Brasil, onde mais de 15.000 trabalhadores carregam terra pelas arribas acima, num esforço que honra Sísifo. A servidão remunerada é o termo mais adequado neste caso, conquanto o resultado final seja sensivelmente o mesmo e tenhamos de ter em conta o

eventual voluntarismo dos trabalhadores. De acordo com Kevin Bales, em Disposable People: New

ência desde o início temeroso e frágil até à habituação confortável e quotidiana. E penso nos emigrantes que abandonam a sua terra, não por algum capricho ou busca de aventura, mas por uma necessidade extrema e uma busca de vida melhor, ou apenas um bocadinho mais digna. A partir desse momento deixam de pertencer ao lugar que abandonam, mas ainda não pertencem a lado nenhum. Sobem a comboios suicidas para se apear num mundo novo, nadam rios perigosos para chegar a margens incertas, saltam muros difíceis sem saber como acaba o salto. Sofrem traumas

inimagináveis e assumem riscos de consequências irreversíveis, para ser acolhidos numa terra de vida nova, onde nem sempre são bem-vindos, de onde às vezes são desalojados, entregues impiedosa e precisamente à realidade de onde foram obrigados a partir. E se a despedida de casa foi difícil, acredito que – quer sejamos colonos a tentar a sobrevivência ou apenas viajantes aventureiros – deixar a terra onde vivemos emprestados através e apesar de aprendizagens e provações é uma segunda despedida igualmente penosa.

Slavery in the Global Economy (1999), ainda existem cerca

de 27 milhões de escravos em todo o mundo, o que abre as portas da percepção do cronista para as diversas formas, mais comuns ou não, da escravidão na sociedade moderna, pois os casos referidos não são os únicos nem os mais gritantes, se pensarmos nas rotas do tráfico humano e nas escravidões contratuais ou por dívida. Imaginese. Há um trabalho permanente a empreender: a viagem da dignidade humana.

Ibéria Distante Isabel Matos

T

enho reflectido muito sobre as implicações da vida de emigrante. É impossível viver algum tempo no estrangeiro sem sofrer transformações internas, sem se debater com questões de identidade, sem perder momentânea ou permanentemente a noção de onde fica a nossa casa. Depois de quase dois anos a viver na China, o meu plano inicial era regressar agora a Portugal. Pensei em tudo o que deixei e que lá continua à minha espera; pensei na vida que construí aqui entretanto, uma construção sem alicerces sólidos, apoiada apenas num contínuo improviso que não se pode comparar à realidade consistente em que vivi até à partida; nos sentimentos mistos que, imagino, invadem os emigrantes na altura de decidir ir ou ficar, como é misto o que eu sinto agora. Esta semana tomei uma das decisões mais difíceis da minha vida: decidi não voltar. Agasalhei a velha saudade apesar do calor,

em preparação para o frio que rante a estranheza e virá a seguir. Voltei a esquecer o sobrolho franzido os receios, as inseguranças e dos consumidores os apetites de comida caseira, locais, que interpreacreditando que vale a pena a tam a demonstração renúncia. de competências linNo outro dia uma amiga guísticas como uma comentava que tem passado forma de exibicionistanto tempo a absorver ele- mo. Falaria de como mentos culturais alheios em Pe- a China é fascinante e quim que começa a esquecer- melhor do que Portuse de coisas da gal e defendesua terra sem ria os chineses as quais não com unhas e Esta semana tomei imaginava podentes quando der viver. Com o uma das decisões mais se atrevessem tempo, por uma difíceis da minha vida: a criticar os decidi não voltar. questão de socostumes deste brevivência, ou povo que me de mente aberacolhe agora. ta, ou de lógica já que fomos Agora entendo os nossos emiasilados pelo país onde esta- grantes. Estabelecemos uma mos (com tudo o que isso im- relação com o sítio onde viveplica em termos de boas e más mos. Passamos a fase de descoexperiências), assimilamos há- berta, atentamos aos defeitos bitos locais, criamos as inevitá- mas toleramos a sua existência veis rotinas, sentimo-nos cada ao perceber a personalidade dia cada vez mais em casa. Se própria da cidade, a dinâmica pudesse, ao voltar a Portugal entre as pessoas e o meio, as desataria a falar chinês nos reacções à nossa presença, a supermercados e nas ruas, pe- transformação da nossa experi-

ISABEL MATOS

Nós que vamos embora, nós que ficamos


contrabando, ver達o|Verano de 2010

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

18

^ MEMÓRIAS RAIANAS|RAYANAS

Almendrar Alfredo Mendes

N

o lugar dele, sempre dele, imóvel, imerso em pensamentos, o senhor Francisco. O Ti Chico Agulheiro para os íntimos, a nobreza inteiriça deste lavrador de camisa e chapéu pretos. Sentado na balcoada, recebe a aragem fresca, floral; a poucas canchas, na loja reflexo da odisseia cerealífera a migas e fadigas, os seus sachos, os seus arados, as suas charruas, as suas peneiras e, há escassos anos, o burro da sua afeição - o Carriço - que zurrava e descansava até o dia seguinte, com o dono a carregar o arado às costas, que o animal seguia derreado. Foram sempre assim – leais - a repartirem a meias o fardo da vida. O senhor Francisco, lembro-me agora, esvaído em sangue ao carregar carros de estrume, o sangue gotejando-lhe do nariz e ele sem parar o labor à mercê de quem dele precisa. «É um santo homem», dizem as velhas viúvas, «sem ninguém lhe pedir trata das nossas hortas e não leva nada». Pausadamente, o senhor Francisco engrandece

as estações do ano, os ciclos para lhe dar gosto e mantê-lo vegetativos. Bem-diz do porco, fesquinho. Em cem ovelhas, ti«com sua licença», a quem dava nha de badalar dez chocalhos, brulho a comer e narra as idas senão, multa pela certa. «Eram a pé à Feira de Trancoso, onde os tempos tão rigorosos que íapor lá mercou uma tal Mofina mos a Figueira com os machos Mendes; narra as dormidas ao de rédea. Se fossemos a cavalo, relento, ora nos quartéis, espé- a Guarda multava-nos». cie de palheiros; narra as vezes Em Almendra, ele a enalque passou o Côa a vau com os tecer, havia para cima de 500 machos pela rédea curta e se machos - por aí se pode aquiorientava através do Sete-Estre- latar da grandeza e do movilo; narra como o receberam na mento da terra. Havia também Cogula e assistiu aos ensaios da os comércios do João Guerra, filarmónica, maravilhamento Maria Antónia, João Gomes, na escuridão do palheiro, mú- Elísio, Zé Chicho, Zé Pote, João sica de embalar a pernoita do Cabral, Laco, Machado, Fanis«almendro» vercas, Andrelina, dadeiramente Juliana, Paralencantado - O ????????????????????? tas, Adelino. O palheiro era o senhor Francisseu Palácio de ????????????????????? co narra as bar????????????????????? bearias do João Cristal. O senhor Baloico, Ti Poe?????????? Francisco narra ta, Filho, cada a dormida nos corte de cabelo campos, na esteira com resto- e barba a uma fanega de trigo lho e colmada, a janta feita de ou centeio por ano. caldo e batatas cozidas, feijão, Também havia os latoeimigas. Nas invernadas, os lo- ros Pina, Guedes, Diamantino bos matavam dez a 15 ovelhas, e o Macena que, no seu olival, pobre pastor que na pele de se vestia de mulher. Havia os borrego, branquinha por den- cabos-polícia, meia-dúzia de tro, metia o pão com bela-luz homens que passavam a ron-

ALFREDO MENDES

O Senhor Francisco da. Narra ainda este homem na casa dos oitenta anos quanto fica triste por não saber passar para o papel as pérolas das suas memórias, de quando era novo, tinha nervo, emborcava vinho e Almendra vibrava de vida. Torna a sentar-se no banco de pedra com a cadela aos pés, torna a narrar, narrar coisas e loisas inscritas nas fissuras do passado da terra. Ajoelha na missa, presencia a exaltação do trabalho, da fertilidade – a sacralização do pão na hóstia consagrado. E ao outro dia, mal nado o sol, o senhor Francisco vai de abalada para os campos de sacho ao ombro e abre a terra e revolve-a e cava-a; o sacho, sempre de sacho entre as mãos, o sacho que há-de abrir a última cova é a sua espada de moirejar, cabo enrugado pelas

mãos que sempre o apertaram. Diz o genro, João Alfredo, o filho da Torinha: «A cavar, a tratar das oliveiras ribanceiras acima, ribanceiras abaixo, ninguém lhe leva a melhor». Íntegro, digno, de uma cortesia assombrosa, o senhor Francisco, ao lado da mulher, a senhora Piedade, anima os serões na balcoada, conta coisas e loisas de um tempo em que os homens glorificavam a terra, e é uma referência de coluna vertebral tão recta como um fio de prumo. Vendo-o assim, de chapéu preto, sentado à soleira no Prado Pequeno, erguese, exemplar, bondosa, pacata, monumental, prodigiosa, a figura do homem que personifica o mais generoso, o mais sofrido, o mais divino suor ceifado em Almendra. Bem haja.E para sempre.

caballo que seguian, cada uno con sus trofeos conseguido terminaba la fiesta luciendo su galanura y la bellesa de su mosa en animados bailes. moza que le esperaria el año que este pasaba cumpliendo su obligacion con la Patria.. Por desgracia no ya porque no hay que hacer el servicio sino por la falta de juventud en nuestros pueblos, el ultimo

gran acontecimiento de este tipo que congrego a ciento de personas, fue cuando tal evento lo organiso Juan Carlos Perez Herrero y sus compañeros por desgracia hace de esto varios años. Aunque algunos no nos falta la esperanza que de alguna manera esta lucida y sin duda cultural tradicion volvamos a verla.

Valdeg guilera Francisco Peréz

Correr las Cintas

S

iempre fue a la sombra de un arbol de centenario verde en el caso de estos, mis campos la encina sagrada y el noble roble donde dos ojos oscuros crean leyenda de todo aquello que fue un mero trabajo. crean leyenda o realmente hacen historia. Pero ¿que es mas cierto y que es mas bello.? Milenios de vientos del mediterraneo que inventaron la bellesa aportaron a la Iberia divinisada la capacidad de hacer arte tanto del trabajo como de la divercion. uniendo muchas veces ambos para hacer algo eterno, bello y pleno de emocion. Tratemos en este caso de una de las fiestas de Ciperez, pueblo de nuestra Raya y de las parejas historias con todos ellos. La que hasta hace poco era una obligacion a la Patria, el servicio militar, se convertia en fiesta para los mosos que cada año tenian que incorporarse a filas . Generaciones de Quintos que asi se llamaban los designados, engalanados con las mejores galas que sus mosas o hermanas les confeccionaban, igualmente enjaesadas sus monturas para “Correr las Cintas”.

En un espacio abierto se colocaban dos carros puestos de pino. Carros que en las ultimas generaciones siempre fueron hechos por Don Andres Garson, hombre singular y campechano que es la alegria de muchas fiestas y artesano para los

mas lucidos instrumentos que acompañan y son imprescindible en todo acto tradicional. Los carros se unian por una soga y de ellos pendia “el cajon “de donde colgaban cintas multicolores cocidas a sus argollas y a las que habia que ensartar a galope tendido con una fina vara emulando una gesta medieval .Como es logico tras este acto principal y las carreras de

“Correr las cintas”, Francisco Peréz (2001)


contrabando, verão|Verano de 2010

PATRIMÓNIO ARTÍSTICO

19

Los Frescos de la Ermita de (Torre Teixeira de Moncorvo) José Miguel Sánchez Benito (Texto y Fotos)

C

onfieso mi emoción la primera vez que el azar o la casualidad me llevó a conocer esta Ermita. Me quedé un largo periodo de tiempo observando los frescos pintados en las paredes y el techo de su pórtico, con verdadera devoción. En esos momentos me sentí un privilegiado por poder admirar esta Obra de Arte, tranquilamente, sin prisas, sin agobios, sin ruidos,… salvo el canto aislado de algún pájaro o el motor de los escasos vehículos que transitan por la carretera que une Barca d´Alva a Torre de Moncorvo. Los pude observar detenidamente tratando de descifrar sus detalles, su significado, su simbología, los textos escritos en sus paredes y las palabras gravadas a cincel en las piedras de la fachada, bajo el epígrafe de

“Título de Tombo desta casa” Pero a la vez sentí una enorme preocupación por el deficiente estado de conservación y la indefensión en que se encuentran estas pinturas, expuestas tanto a las inclemencias del tiempo como a las agresiones de cualquier otro tipo. Su deterioro progresivo exige una protección y restauración inmediata.. Aunque todavía se podría conservar la mayoría de los frescos y preservar de cara al futuro. Algunas partes están muy dañadas y otras, creo, ya irrecuperables. Esta Ermita, también llamada de Nossa Senhora dos Praceres, sita en la “Quinta de Teixeira” perteneció a un antiguo conjunto Eremítico. Está enclavada en el centro de un antiguo “Recinto Sagrado” en cuya puerta de acceso principal

existe un templete de factura moderna que acoge y protege en su interior un monumento, semejante a un crucero, compuesto por una columna de granito sobre base cuadrangular escalonada, que sujeta una “Piedad”, de época posterior, en piedra arenisca y con restos de policromía El Adro en la actualidad se limita a un pequeño espacio concéntrico al anterior, bien delimitado por una cerca de piedra y con entrada amplia y sólida en forma de arco que en su lado derecho conserva una urna, típica de lugares de peregrinaje, donde el Ermitaño solía alojar un cántaro con agua para los peregrinos. El pórtico de entrada alberga a modo de pequeña “Capilla Sixtina” un conjunto de Frescos del Siglo XVI que representan escenas del Juicio Final y que fueron realizados en dos fases distintas, la primera en 1584. En la parte baja de estos frescos, junto al arco mayor puede leerse la fecha de 1595. Son de una calidad incuestionable y están realizados al estilo Manierista italianizante, de

la segunda mitad del siglo XVI como Pedro de França, Tristan que además de en grandes ci- Correia, Antonio Leitao entre udades como Lisboa, Coimbra, otros, que dejaron en la región Valladolid o Zamora ,tuvo una Transmontana suficientes incidencia muy significativa en muestras de su extraordinario la región Transmontana. La talento pictórico y que, a su vez importancia de estos frescos tiene también relación con los radica además, en que es una grupos de artistas manieristas de las composiciones más rep- de las regiones españolas de resentativas de León y Castilla. este estilo postLas disrenacentista tintas situación La importancia de que podemos de conservaestos frescos radica encontrar en ción y de puermitas. Iglesias esta en valor en además, en que es o edificios civiles una de las composi- que se encuende numerosas tran estas pinlocalidades de ciones más represen- turas en toda tativas de este estilo Tras-os-Montes. la región hace Macedo de post-renacentistaque que sea preciso Cavaleiros, Vipodemos encontrar un abordaje miosa. Miranda en conjunto a en ermitas. do Douro, Bemefectos de su posta , Torre de estudio, cataloMoncorvo, Urros, Adeganha y gación y conservación. Labor otras muchas localidades al- que será compleja porque rebergan numerosas muestras quiere un planteamiento inde este estilo de pintura tanto terdisciplinar en el que deben en forma de frescos murales trabajar conjuntamente especomo en óleos de los lienzos cialistas de distintas disciplinas que decoran paredes o retab- a fin de elaborar un inventario los. que es absolutamente impreHoy conocemos a muchos scindible para seguir disfrutande los autores de este estilo, do de este legado artístico.

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

20

^ TURISMO CULTURAL

Museu de Arte e Arqueologia do Vale do Côa

DANIEL GIL

Hugo Anes \com Lusa

DANIEL GIL

É o segundo maior museu do país e foi no passado dia 30 de Julho. O novo equipamento cultural, que tem 6600 metros quadrados de área coberta custou cerca de 18 milhões de euros, e não teve qualquer derrapagem financeira, segundo Elísio Summavielle, secretário de estado da Cultura. O Museu do Côa tem auditório, serviço educativo, área administrativa, restaurante, loja e salas expositivas e passaá a ser o principal ponto de acolhimento do Parque Arqueológico do Vale do Côa (PAVC).

O primeiro-ministro, José Sócrates, e a ministra da Cultura, Gabriela Canavilhas na inauguração

A histórica da polémica

Em 1994, Vila Nova de Foz Côa ganhou um mediatismo que chamou a atenção do país e dividiu a população local. Na altura estava a ser construída uma barragem na foz do rio Côa, para o aproveitamento das potencialidades hídricas e energéticas existentes na região. Entretanto e no decorrer dos trabalhos de acampanhamento arqueológico, obrigatório em todas as grandes obras, nas margens do rio Côa foram descobertas gravuras rupestres pelo arqueólogo Nelson Rebanda. Os achados, posteriormente referidas como tendo cerca de 20 mil anos, da época do Paleolítico Superior, interpelaram arqueólogos e es-

tudiosos. E foi esta descoberta que desencadeou a polémica e um longo debate sobre o melhor caminho para o desenvolvimento de Vila Nova de Foz Côa. A população da vila, e também o país, ponderavam agora os prós e os contras: prosseguir no projecto da construção da barragem e submergir as gravuras ou parar com a barragem e valorizar este achado histórico? As eleições legislativas de 1995 ditaram a decisão final: preservaram-se as gravuras rupestres em detrimento da barragem, cuja indeminização à EDP - empresa que construia a barragem - custou ao Estado cerca de 20 milhões de contos, na antiga moeda. Segundo se sabe, nunca um Estado tinha págo tanto dinheiro pela salvaguarda de um património

O 25 de Abril da Arqueologia Tal como em 1994, ainda hoje se debate o valor destas gravuras. Para a Unesco, os arqueólogos, e investigadores, este património é como refere a arqueóloga Mila Simões de Abreu “ um dos maiores achados de pinturas rupestres do mundo e uma das principais descobertas de arte rupestre ao ar livre da Europa”. A descoberta e luta pela preservação das gravuras rupestres no vale do rio Côa “constituiu uma revolução na arqueologia portu-

guesa, separando duas eras e afirmando uma classe que não existia”, afirmou Vitor Oliveira Jorge, presidente da Sociedade Portuguesa de Antropologia e Etnografia (SPAE). “No seu espírito mais puro o processo do Côa representou de certo modo o 25 de Abril da arqueologia portuguesa”, já que, pela primeira vez, esta classe “apareceu em público e teve direito de cidade”, afirmou ainda. Mas, que valor tem este património para aqueles que vivem em Vila Nova de Foz Côa? E como contribui este espaço reconhecido pela Unesco para melhorar as suas vidas? Passados 16 anos da descoberta das gravuras rupestres descobre-se também na população de Vila Nova de Foz Côa alguma insatisfação perante o desenvolvimento que estes achados ainda não trouxeram a esta região. No entanto a recente inauguração do Museu gerou novas expectativa na população local, e nos comerciantes que antecipam a existência de mais clientes. José Constanço, dono de um café e defensor das gravuras “desde a primeira hora”, defende agora a criação de “um núcleo universitário vocacionado para a arte rupestre e para a antropologia”. Já Lurdes Lobão, proprietária de outro estabelecimento, admite que o museu “será uma boa aposta” e “poderá trazer mais turismo”. .

Expectativas e novos empreendimentos

DANIEL GIL

A inauguração

DANIEL GIL

T

iago Pimentel e Camilo Rebelo, idealizaram um monólito que simula uma "gigantesca pedra" de xisto no betão, com janelas em frestas, semi-enterrado e com oito metros de altura na vertente virada para o vale do Douro. Ao fim de 16 anos de polémica, de espera e de expectativas o Museu do Côa foi finalmente inaugurado. Este novo espaço tem como objetivo divulgar e contextualizar os achados arqueológicos do vale do Côa, descobertos em 1994, hoje Património Mundial.

O presidente da Câmara de Vila Nova de Foz Côa, Gustavo Duarte, afirma que o espaço museológico “em complemento” com outros equipamentos, irá contribuir “decididamente, para um maior desenvolvimento de toda a região”. Neste sentido está a ser idealizado o projeto de criação de um Parque Temático dedicado ao período do Paleolítico, para servir como “complemento” do novo Museu do Côa. Em fase adiantada está ainda o projeto de construção de um Centro de Alto Rendimento do Remo, no Pocinho, rio Douro. Em matéria de acessibilidades, defende a urgente concretização do traçado rodoviário entre Foz Côa e Barca d`Alva e a revitalização da Linha ferroviária de Barca d`Alva para fins turísticos.


contrabando, verão|Verano de 2010

21

CARLOS D’ABREU

versus

Foz Côa

N

por Carlos d’Abreu

o momento em que recebemos a notícia da classificação como Património da Humanidade do conjunto de arte rupestre paleolítica ao ar livre de Siega Verde, enquanto extensão do PAVC, por parte da UNESCO, vem-nos à lembrança a luta do Movimento para a Salvaguarda da Arte Rupestre do Vale do Côa, que se iniciou em finais de 1994 e se incrementou no ano seguinte.

CARLOS D’ABREU

xisto gravados e se inteirar in loco do que provocava tanta

polémica. A comitiva foi travada pelos alunos concentrados à porta da Escola Secundária e, o cidadão presidencial, prazenteiramente, apeia-se e toma o lugar de moderador de tanto entusiasmo jovem, felicitando-os pela escolha da divisa e acompanhandoos nas palavras de ordem “as

CARLOS D’ABREU

olítica do vale do Côa”. Na conferência encontravam-se pré-historiadores de vários países, sendo convidados especiais os espanhóis Rodrigo de Balbín e Javier Alcolea, que estudavam o arqueosítio do Águeda, descoberto em 1989 e, durante a qual, nos revelaram que o interesse suscitado pelo achado, advinha do facto de na Europa o essencial da

arte parietal paleolítica conhecida se encontrar agrupada em estações no SW da França e no NW da Espanha, e geralmente em grutas, sendo rara na Meseta, mormente ao ar livre. Dissertaram sobre a arte de Siega Verde e compararam-na com a de Foz Côa e, não hesitaram juntamente com os colegas portugueses, em classificar esta -isto ainda no ano zero do seu estudo-, como o melhor e maior conjunto europeu de arte ao ar livre. Para nós, Siega Verde constituía o exemplo do respeito pelo Património, pois quando a Iberduero (hoje Iberdrola) projectou em 1987 a construção da presa de Puerto Seguro, o que levou a Diputación de Salamanca a encomendar um projecto para uma nova ponte no Águeda em substituição da ponte de La Unión que seria afectada (e já apresentava problemas estruturais), os arqueólogos descobriram as gravuras e, sem qualquer rugido, desistiram de construir aquelas infraestruturas. Felizmente para a Arqueologia e para a imagem de Portugal, as gravuras foram salvas e o momento alto que recordámos desse processo, foi a presença do Presidente da República Mário Soares em Vila Nova de Foz Côa no dia 20.II.1995, para visitar alguns dos painéis de

CARLOS D’ABREU

Com efeito, nessa altura, viveram-se em Portugal em geral e no NE em particular, momentos inolvidáveis. Os cidadãos compreenderam com a ajuda da comunidade científica internacional que as gravuras rupestres encontradas numa ampla área da foz do rio Côa, constituíam um património ímpar e, como tal, era necessário parar as obras da mega barragem que aí se estava construindo. Organizaram-se encontros, acampamentos, conferências, debates. O País e o Mundo mobilizaram-se nessa combate, não sem que “velhos do Restelo” se esforçassem, com o dinheiro dos contribuintes, a vir a terreiro desmentir o valor dos achados e/ou propondo soluções criminosas, como a sua submersão pura e simples, ou o corte dos painéis gravados e o seu transporte para os museus, ou ainda a sua visita através dum submergível após conclusão da presa. Participámos nessa luta e em alguns desses debates. Publicámos então alguns artigos, sobretudo no jornal Terra Quente (de quem éramos colaborador), em defesa d’”as gravuras [que] não sabem nadar”. Com a abertura (atabalhoada apesar de atrasada) do Museu do Côa e agora a decisão da UNESCO (que não nos surpreende), veio-nos à lembrança um desses artigos, no qual escrevemos sobre uma conferência realizada na reitoria da Universidade do Porto (30.I.1995), subordinada precisamente ao tema “Siega Verde – um contexto para a arte pale-

gravuras não sabem nadar”. Para nós aquele era um sinal sério de que a guerra pelo Côa não estava perdida. Assim foi. E a UNESCO colaborou, classificando aquele conjunto em Dezembro de 1998, constituindo o mais célere processo de classificação daquela organização internacional. Foz Côa e Siega Verde. Siega Verde e Foz Côa. Dois irmãos que haviam perdido o contacto e ao fim de milhares de anos se reencontraram. É justo que agora prossigam juntos, revelando-nos, a pouco e pouco, o misterioso mundo das ideias desde o Solutrense.

A

berto ao público, o Museu do Côa carece ainda de revitalizar as suas acessibilidades, uma vez que pretende ser visitado como museu internacional. Tem a seus pés o rio Douro, a fluviovia e a ferrovia. A Estação do Côa, desativada em 1988, está hoje em ruínas, como se pode ver na imagem. Devolver essa Estação ferroviária ao Douro, agora ao Museu e a toda um população interior portuguesa, ajudará certamente o Museu de Arte e Arqueologia do Vale do Côa a cumprir os seus objetivos e, igualmente, a recuperar para estas populações, toda uma identidade ferroviária, económica e transfronteiriça, roubada com o encerramento da via férrea nos anos 80.

CONTRABANDO com foto de João Romba

JOÃO ROMBA

Siega Verde


contrabando, verão|Verano de 2010

Associação de la

Ansinar i daprender siempre

A

nsinar i daprender ua lhéngua ye antrar na alma de l pobo que la fala i passar a fazer parte de la sue stória, al mesmo tiempo que ye un eisercício de suberbibença. Dar a coincer l mirandés a to-

dos ls pertueses ye un deber cíbico que ten a ber cula nuossa denidade cumo pessonas. Ye lharga essa caminada i por esso las amboras que eiqui se déixan nun pássan de pequeinhas pedricas nesse camino. Assi i todo amportantes.

LS LUSÍADAS an mirandés por Amadeu Ferreira

A

cában de salir, an eidiçon de la Âncora Editora, Ls LUSÍADAS, traduçon an mirandês de la obra de Luís de Camões, feita por Fracisco Niebro. La obra apersenta-se dun modo mui cuidado, cun prefácio / antrada de l porsor Ernesto Rodrigues i eilustraçones de José Ruy, an 368 páiginas. La traduçon ampeçou a ser feita an 2003 i fui publicada, al ritmo de cinco stáncias por sumana, ne l Jornal Nordeste, de Bergáncia. Quedou cuncluída la traduçon i sue publicaçon, al fin de cinco anhos, an Setembre de 2008. Ne ls três anhos que bénen dende até agora fui muito l trabalho de rebison, de aporfeiçar la traduçon, que cula maioridade de la lhéngua estas cousas nunca stan acaba- mirandesa, lhéngua que fui das. Al todo, un trabalho arri- screbida até al seclo XIV i que mado a uito anhos. apuis passou a ser solo lhénAn Maio de 2009 fui pu- gua falada. Hoije, la lhéngua blicada, pula mesma eiditora, mirandesa sigue un camino de ua eidiçon de Ls Lusíadas an afirmaçon cultural i lhiterária, banda zenhada, nun trabaho anque cuntine a passar por stroudinairo de José Ruy. grandes deficuldades, assi anriAté agora, teniemos la quecendo l património cultural epopeia nacional an pertués, pertués. Son muitas las lhénmas nessa eipopeia tamien guas (strangeiras) an que Ls Lupartecipórun pessonas que síadas fúrun traduzidos, cumo solo falában lhionés – seia na puode ber-se ne l Prefácio / modalidade mirandesa seia an Antrada de Ernesto Rodrigues, outras. Agora, la mas fui perciso grande eipopeia sperar mais de nacional passa quenhientos a star tamien na Até agora, teniemos anhos para que lhéngua desses la epopeia nacional un pertués ls outros pertuetraduzisse pa la an pertués, mas ses. outra lhéngua nessa eipopeia ta- de Pertual, ua L trabalho de traduçon mien partecipórun lhéngua que, fizo por respeicierta, Luís pessonas que solo pula tar todas las cade Camões falában lhionés ... ratelísticas de l nunca soubo poema de Ca- Agora ... passa a star que eisistira. mões, todo faCun esta tratamien na lhéngua zendo para star duçon ganha desses outros a l’altura de ua tamien, i muide las grandes to, la lhéngua pertueses. obras primas de mirandesa puis la lhiteratura ounibersal. Esso tubo que bencir grandes zafios, eisigiu angeinho, tiempo i, su- ancorporar nuobas palabras, bretodo, muito studo. Nua altu- dezir nuobos cunceitos, porra an que l poema de Camões clamar nuobos nomes i outros ye squecido por muita giente i diuses. pouco falado nas scuolas, esta La traduçon nun se deriye ua ouportunidade para tor- ge solo als mirandeses, mas a nar a el i cumbidar a la sue re- todos ls pertueses, passando a lheitura, subretodo por pesso- ser l símbolo i la materializaçon nas que nunca l lírun. mássimas de la dibersidade culSe esso inda fura perciso, tural i lhenguística an Pertual. este ye un ato que ten a ber

mocidade mirandesa ourganiza Curso por Alfredo Cameirão

de Lhéngua i Cultura Mirandesas

A

ntre ls dies 21 i 24 de desas para coincer de más cerJúlio, l’Associaçon ca la Tierra i las Gientes. de la mocidade de “Stou marabelhada”, dixoMiranda (ARJM mos Benícia Alves, porsora de – Associação Recreativa da pertués i de francés de AmaJuventude Mirandesa) ourga- rante, ua oupenion quemunnizou an Miranda de l Douro gada por to ls outros formanun Curso de Lhéngua i Cultura dos. “You anscrebi-me por Mirandesas, que tubo la parte- curjidade i por tener ganas de cipaçon de bários formadores coincer la outra lhéngua de l i dues dezenas de forman- miu paíç, mas nunca cuidei ser dos, la sue más grande parte tan bien recebida i daprender giente de baixo, quier dezir, tanto cumo nestes 4 dies. Fui pessonas de fuora de la Tier- todo mui antressante, mas ra de Miranda. cuido que l Las anscriçones más buono fui éran de grácia mesmo haber i ls partecipan- You anscrebi-me por a t e b i d a d e s tes tenien drei- curjidade i por tener tan bariadas to a campismo i an tantos sítamien sien pa- ganas de coincer la tios çfrentes outra lhéngua de l gar. de la cidade i L curso miu paíç, mas nunca de l cunceilho. cuntou cun cuidei ser tan bien Estas cousas atebidades bahabien de ser recebida i daprender más dibulgariadas, zde las classes de fala tanto cumo nestes das i tener i scrita de l Mimás ajudas. 4 dies. randés, passanYou yá dieç do por oufecinas i palhestras anhos que nun benie a Mirande danças, música, anstru- da, mas ye cierto que agora mientos musicales, jogos tra- nun starei outros tantos sien decionales i quemeres miran- tornar!” deses, ua cumbersa subre las La mocidade de la ourgaaldés cumo scuolas de cultura nizaçon staba mi cuntenta, yá nas Tierras de Miranda i anté que ls resultados arrepassórun un passeio pulas aldés miran- todo l que habien feturado.

AMADEU FERREIRA

Eiditorial

Fala mirandesa

“Era la purmeira beç i nestas cousas nunca se sabe al cierto cumo se bai a passar, mas cuidamos que a todo mundo le gustou i queremos repetir, se possible inda melhor. Tubimos alguas ajudas, mormiente de la Cámara, de la associaçon Mirandanças, de ls gueiteiricos, de ls dançadores de Miranda i, claro, de to ls formadores. Nada de denheiros, i más bien l percisamos que inda nun tenemos sede, ua strutura que mos fai muita falta, para ber de poder fazer cada beç más i melhor”, dezírun-mos Nuno Preto i Alberto Fernandes de la ARJM.

Curso de mirandés ne l Festibal Antercéltico por Alcides Meirinhos de Sendin umo ten sido bien propagandeado, fazírun an Sendin, no die trinta i trinta i un de Júlio un festibal de música: L 11.º Festibal Antercéltico de Sendin. Ye cumo se por dous dies, “arribeinhos amantes de l folk” tórnen a las fraldas de las arribas cual pagadores de pormessas an busca de sfergantes de sana cumbibéncia i sonidos que le cáien na alma. Mas se a la nuite las notas musicales se spargien cumo streilhas de l camino de Santiago, pul die la musicalidade de las palabras retumbaba cumo ourquestra afinada no salon de ls bumbeiros i era spenhicada por oubidos atentos de la turma más zeigual an que até hoije stube. Nun preguntei las eidades, mas pula cara, uns nun tenien más que seis anhos i outros debien de andar arrimados a setenta. Ha-

C

bie personas de muito lhado: Porto, Alverca, Lisboua, Zenízio, San Pedro de l Sul, Braga, Sendin, you que sei … muitos, quaije todos de por ende abaixo, uns porsores, outros adbogados, psicólogos, gaiteiros, secretárias de admenistraçon, arquitetas, tradutoras, studantes, ninos i ninas que inda nun sabien ler. Fúrun dous dies de l Curso de Einiciaçon a la Lhéngua Mirandesa dado pul porsor Amadeu Ferreira, ajudado puls scritores Francisco Niebro i Fonso Roixo, i ajudado por falantes de las trés bariadades de mirandés (mirandés central, mirandés raiano i sendinés). Dous dies, uito horas i meia adonde

arrimado a binte cinco alunos i l mestre rejistírun firmes a la calor. Ua camarada atenta, antressada i partecipatiba que nien dou pul passar de las horas apuis de nuites mal drumidas, solo pul puro prazer de dezir, amostrar, splicar, poner l buono bício de la cultura de las palabras i oubir la lhéngua mirandesa.

JOSÉ ALMENDRA

...espaço dirigido por Amadeu Ferreira


contrabando, verão|Verano de 2010

Asociación ociación Cultural Zamorana Furmientu

L’asturlliones ` la outra llengua de La Raya.

coordinación co F FUR FURMIENTU

¿Qué facemos cola toponimia de Zamora? FERNANDO ÁLVAREZ-BALBUENA

Unu de los trazos específicos del ser humanu, deriváu directamente de la facultá del llinguaxe, ye la súa “pulsión denominadora”. Las comunidades humanas ponen nome a tódalas cousas que constitúin el sou contornu, seyan elementos de la naturaleza o de la sociedá, de las acciones, de las cualidades de las cousas o de la psicoloxía del individuu: todo ye “materia denominable”, y muita parte del dominiu que’l ser humanu tien sobre’l mediu deriva de la súa capacidá simbolizadora y nominadora.

U

na parte importante d’esi procesu denominador ye la que s’aplica al contornu xeográficu inmediatu: los sitios onde vive la comunidá, los sitios onde trabaya, los sitios que ve y que la arrodean son bautizaos con un nome propiu, tan identificador cumo los que se dan a las personas o a los animales. Esos nomes colos que conecemos y denominamos los sitios son los topónimos. Outramiente, la toponimia (el conxuntu de los topónimos d’una zona determinada) ye’l resultáu históricu, en forma de palabras, de la organización humana d’un territoriu, y tamién –en parte– l’axente d’esi procesu: un “sitiu” nun existe cumo tal si nun tien asociáu un topónimu. D’ahí se deduz la grandísima importancia cultural, histórica y simbólica de la toponimia: esas palabras con proxección xeográfica, con raíces bien fundidas na tierra, que son los topónimos constitúin unu de los elementos que más intensamente vinculan la historia y la cultura d’un pueblu al sou territoriu. Las motivaciones que llevonen a dar a un sitiu un nome o outru son mui variadas. A veces los topónimos describen la flora (Carbayales, Chagua-

o obedecen a outras causas Escoréu / Escuredo, Llatéu / que sería mui llargo precisar. Latedo, Llobécianos / LobezLos topónimos, portanto, nos, Riballagu / Ribadelago, describen. O polo menos des- Requeixu / Requejo, Outeiru cribionen en dalgún momentu / Otero de Sanabria, Unxilde de la historia. Los topónimos tie- / Ungilde, Veiga / Vega de nen un significáu orixinal qu’en Nuez... Los nomes populares dalgunos casos yá ye opacu pa siguen n’usu ente la xente los non iniciaos na etimoloxía d’estos llugares, pero pa la llingüística, pero que n’outros xente de fuera están ocultos ye perfectamente tresparente tres de las formas oficiales, que y comprensible dende la llen- nun respuenden a los usos populares y gua na que autóctonos de frauguonen. los habitantes, Porque los topónimos de “Los tiempos van cam- pero que son Zamora acuñó- biando adulces: la di- las que tienen nense –según versidá llingüística va presencia esla zona de la deixando de conside- crita, oficial y alministrativa. provincia– en formas cadaguna de rase un defectu o una Esas son las trés llenguas maldición que la “Civi- oficiales que s’estienden lización” s’encargaría el resultáu de deturpaciones pol territoriu de barrer(...)” castellanizazamoranu: el doras, de la gallego-portugués nel rincón noroccidental; perpetuación de formas arcaiel castellanu na parte oriental; y cas, d’eufemismos, d’errores l’asturllionés na zona centro-oc- d’escritura y de deformaciones cidental de la provincia. D’estas diversas, pero tienen en cotrés llenguas, l’asturllionés ye la mún el nun s’axustar a la llenque sufríu una reducción terri- gua materna de la xente de los torial más acusada a lo llargo llugares que denominan. Y al de la historia, por una serie de mesmu tiempu, estas formas razones que nun puedo expo- oficiales, al venir respaldadas ner agora con detalle. Pero an- por todu’l poder de las alminisque l’área falante d’asturllionés traciones, la escuela y los mena provincia de Zamora está dios de comunicación, están

ceda, Espadañéu, El Folgosu, Gamones, El Robréu, Salce, A Teixeira, Valdespinu, Vime); outras la fauna (Cuelgamures, Llobécianos, Utreira), el mediu xeolóxicu (La Lleira, Pedrazales, El Pedrosu, Seijas), el relieve y la configuración del terrenu (Chaos, Outeiru; Fre-

chas, Valcavao), el tamañu o la forma (Campugrande, Valluluengu; Mámoles), el color (Monterrubiu, Pedralba, Villalverde), la situación (Entrepeñas, Requeixu, Riballagu), las actividades humanas y l’aprovechamientu del terrenu (Escoréu, Llatéu, Porto, Rozas, Veiga, Viñas), el poblamientu (Castru, Probadura, Puebrica,

La Viella, Vigu, Villanueva, Villarinu) o las edificaciones (Cabañas, Cubeillu, Grisuela, Palacios, Parazuelu, La Torre);

outras veces deixan tresllucir el nome d’un vieyu posesor (Brandilanes, Camarzana,

Fermoselle, Galende, Sendín, Unxilde, Valere, Villafáfila), atestiguan la procedencia de los pobladores (Bercianos, Cas-

tellanos, Coreses, Esturianos,

Gallegos, Llimianos), refiérense a l’advocación relixosa del llugar (Samartín, San Bras, San

Ciprián, San Viteiru, Sanamés, Santa Colomba, Santa Croya)

Rábanu (Sanabria)

substituyendo los topónimos populares, que mesmamente na conciencia de los sous usuarios acaban percibiéndose cumo formas erróneas, deformadas o mal dichas. Nun fai falta dicir qu’esa idea nun tien base cierta nenguna. Los topónimos que se conocen por tresmisión oral autóctona, que s’aprendionen de la fala familiar, obedecen a una tradición secular, de raíz mui fonda y antigua, tan noble y digna de respectu cumo la que más. Pero ye que, amás, tienen la primacía que-ys da’l ser las formas propias y autóctonas, forxadas por xeneraciones y xeneracioCarbajales de la Encomienda, nes de vecinos del llugar. limitada na actualidá a Senabria, parte de La Carbayeda y l’occidente d’Aliste, muitos topónimos de la zona central y oriental de la provincia, güei castellanofalantes, solo se pueden interpretar dende la vieya llengua común qu’enagora s’estiende d’Esturias a Miranda. Quiero centrame agora nel casu de las comarcas zamoranas falantes de llionés o asturllionés. La mayoría de los topónimos que citéi más arriba son de llugares d’esas comarcas, y a los lectores nun-ys costará apreciar las diferencias qu’hai ente muitos d’esos nomes y las súas formas oficiales: Carbayales /

Los tiempos van cambiando adulces: la diversidá llingüística va deixando de considerase un defectu o una maldición que la “Civilización” s’encargaría de barrer, y la idea de que las nuesas falas son un padremuñu dignu de salvaguarda y dignificación, amás de fuente de dereitos de los sous falantes, va imponiéndose pouco a pouco, hasta nas mesmas lleis polas que nos reximos. Nesti sentíu, la dignificación y la recuperación de los topónimos autóctonos podía ser un bon caminu pa escomenzar a desenvolver el nuevu Estatutu d’Autonomía de Castiella y Llión, que nel sou artículu 5.2 diz: «El leonés será objeto de

de arriba a lo llargo de tantu tiempu) puede suponer a la hora de recoyer los topónimos autóctonos. Dende hai unos años, dalgunas asociaciones culturales cumo Furmientu y El Teixu vienen ocupándose d’arrecadar esti padremuñu que forman los topónimos populares de la provincia de Zamora, en cualquiera de las trés llenguas que se falan nel sou territoriu. Furmientu publicóu artículos relativos a la toponimia zamorana na súa revista El Llumbreiru y convocóu concursos de recoyida de topónimos populares. El Teixu organizóu l’añu 2009 un primer cursu d’introducción al trabayu llingüísticu de campu protección específica por par- y centróu las súas campañas te de las instituciones por su d’investigación nel llevantaparticular valor dentro del pa- mientu de la toponimia de trimonio lingüístico de la Co- Zamora, concretamente na munidad. Su protección, uso y chamada “toponimia mayor” promoción serán objeto de re- –los nomes de comarcas, puegulación». Asina, a lo menos, blos, ríos principales y outros s’está faciendo n’Esturias y en elementos xeográficos releMiranda del Douru. En Miran- vantes–. Ye posible qu’a lo llarda los nomes de los llugares go del añu 2010 termine esta –y tamién outros de menos primera fase de recoyida de entidá, cumo los de las calles– topónimos mayores. vense yá retulaos (de manera Y asina están güei las cousas. billingüe o monollingüe, se- En teniendo cubierta la fase gún los casos) nas vías públi- del trabayu de campu, Zamocas. N’Esturias ra va disponer vienen oficiad’una nómina lizándose a topónimos Yá ye tiempu de que de tódolos efecpopulares tos los nomes los nuesos conciuda- que –al miou danos senabreses, autóctonos entender– de los pueblos carbayeses y alistanos está chamada del añu 2005 puedan ver nel puestu a tener una acá, y la súa que-ys correspuende p r o x e c c i ó n visualización social inmeyá empicipia a la súa fala y los nomes diata. Nas ser importante colos que siempre cha- manos de las na señalización monen a la súa tierra. a u t o r i d a d e s viaria y na carqueda’l facer tografía. una política de protección, Zamora y Llión podrían si- usu y promoción social d’esos guir l’exemplu d’Esturias y topónimos, acordias cola lletra Miranda, y completar asina’l del Estatutu d’Autonomía. La mapa de la recuperación to- llei fala claro y el nuesu padreponímica de la llengua astur- muñu toponímicu –en grave llionesa. Base legal, haila yá. procesu de perda– nun puede Faltaría la voluntá política de esperar más tiempu. La señallevala alantre y tener el cone- lización viaria, la cartografía y cimientu necesariu de las for- l’usu alministrativu (monollinmas populares de los nuesos güe o billingüe) d’estos topótopónimos. El problema ye nimos pueden ser dalgunas qu’esi conecimientu –cumo de las mididas políticas que, se deduz de lo dicho más arri- en primera instancia, ayuden a ba– nun está nos llibros nin se dignificar esta parte del padrepuede consultar en nengún muñu llingüísticu zamoranu. arquivu. Pa conecer las formas Yá ye tiempu de que los nuepopulares de los topónimos sos conciudadanos senabreasturllioneses de Zamora nun ses, carbayeses y alistanos hai outra manera que dir a los puedan ver nel puestu que-ys pueblos, falar cola xente y per- correspuende la súa fala y los guntar por ellos. Perguntar, nomes colos que siempre chaamás, cola técnica necesaria monen a la súa tierra. Ye’l sou pa salvar los problemas que dereitu. Y garantilu será un l’autodespreciu pola nuesa actu de xusticia qu’honrará a cultura popular (inducíu den- quien lu promueva.


contrabando, verão|Verano de 2010

Cuadernillo B.I.C por COLECTIVO CAMINO DE HIERRO Javier Hdez. Mercedes (texto y fotos)

B.I.C. (4) BIEN DE INTERÉS CULTURAL

La vuelta a nuestra vía en trece pueblos y dos tandas (1) La Fuente de San Esteban, Boada, Retortillo, Villares de Yeltes, Villavieja de Yeltes, Bogajo, Fuentecaliente, Cerralbo, Olmedo de Camaces, San Felices de los Gallegos, Lumbrales, BOE 1999. Y ya en el BOE 2000: corregido Fuenteliante. Y los dos últimos para la segunda parte: Hinojosa de Duero y La Fregeneda.

L

a línea férrea La Fuente de San Esteban-Barca de Alba atraviesa las tierras del centro y del occidente de la Provincia de Salamanca y continúa al otro lado de la “raya húmeda” en paralelo al río Duero, adentrándose en territorio portugués para buscar los ferrocarriles portugueses de la Beira Alta Interior y del Alto Douro, hasta comunicar con Oporto. El ferrocarril recorre dos paisajes diferentes, la penillanura del noroeste salmantino y los valles profundos y estrechos de los ríos Águeda y Duero.

Los promotores más entusiastas del ferrocarril

fueron Adolfo Galante, diputado a Cortes por Vitigudino y Ricardo Pinto da Costa, cónsul español en Oporto, al que se le concedió el título de Conde de Lumbrales por su labor en la construcción del ferrocarril. En aquellos años, el país se encontraba agotado económicamente tras un siglo de guerras civiles, que dejó a la población española empobrecida y a las Administraciones Públicas sin recursos económicos. La precariedad y el retraso del Estado español, junto con la necesidad grandes capitales para realizar esta infraestructura, explican que las concesiones ferroviarias se adjudicaran a empresas extranjeras.

El 31 de agosto de 1883 se iniciaron oficialmente los trabajos para la construcción de esta infraestructura. La compañía constructora “Sociedad Financiera de París” dio al acontecimiento una importancia extraordinaria e invitó a los principales periódicos de Madrid para que enviaran redactores y colaboradores distinguidos. Subido en la cima del monte Pingallo, el señor Wesolouski, Ingeniero Jefe de la División Española, y el Señor Rolin, Ingeniero Director de la Compañía, valiéndose de una bocina, dieron la orden para que explotaran los barrenos. En escasos minutos se oyeron 1.480 explosiones. Vitigudino, Lumbrales, Hinojosa y La Fregeneda, vivieron auténticos días de fiesta, después de aquello.

Para trazar la línea ferroviaria desde La Fuente de San Esteban hasta la frontera hubo que construir 19 puentes metálicos y 20 túneles. La línea debe superar un gran desnivel ya que pasa de 785 metros en Boadilla a una cota de 155 metros en el muelle de Vega Terrón. En los 17 kilómetros finales, la obra debe alternar túneles con puentes para salvar, aprovechando la margen derecha del valle del río Águeda, un gran desnivel. El banquero francés, Monsieur Henry Bornay, dada la magnitud del proyecto, buscó financiación adi-

cional en Portugal, creándose una asociación en Oporto de banqueros y capitalistas que, junto con el apoyo gubernamental portugués, permitió proseguir la construcción de la línea española. El trazado de la línea, difícil y de complicada construcción, originó una gran necesidad de mano de obra que, en algunos momentos, sobrepasó los dos mil trabajadores. Eran gentes venidas de Portugal, Galicia y Extremadura. Entre ellos había hasta prófugos y delincuentes vulgares, a los que buscaba la Guardia Civil. A mediados de julio de 1884, ya en el tramo final, trabajaban 636 hombres como obreros peones para el movimiento de tierras, 367 albañiles en la realización de obras de fábrica y otras 457 personas vivían el constante peligro de la perforación de los túneles. El resto, hasta casi dos mil, se dedicaban a trabajos de transporte y actividades complementarias. Los trabajadores se hacinaban por la noche en contados barracones; la mayoría se alojaba en tenadas, corrales y pajares y una minoría en habitaciones.

La mala alimentación,

las duras condiciones laborales, la inexistencia de alojamientos adecuados para aquella enorme población laboral y menos aún de hospitales o dispensarios de emergencia, junto con el calor del verano y la ausen-

cia de medidas sanitarias, motivó continuas reyertas y la aparición de enfermedades contagiosas. En La Fregeneda, en el verano de 1884, muchos trabajadores murieron debido al paludismo y a infecciones intestinales. Había obreros heridos a los que el médico de la localidad apenas podía atender. La situación era tan dramática que el viejo cementerio no admitía ni una sepultura más y fue necesario construir inmediatamente un nuevo cementerio para enterrar a otros tres carrilanos muertos más. La epidemia obligó a suspender los trabajos hasta pasado el verano. Y todavía en 1885, se produjo otra epidemia de cólera.

El 8 de Diciembre de 1887 se inauguró la línea. Dos trenes, uno de cada país, llegaron al puente internacional, engalanado, y sobre él las locomotoras juntaron sus topes. En los periódicos de aquellos días se podía leer: “Este territorio de frontera sueña con salir de la brecha de


FOTOS JAVIER Hdez. MERCEDES

contrabando, verão|Verano de 2010

su aislamiento y traspasar el umbral de la modernidad. Llegará el día que esas locomotoras arrastren las producciones de la agricultura y la industria hacia los mercados de Lisboa y Oporto y se establezca con aquellas dos poblaciones un comercio que aumente nuestra vida mercantil y nuestras relaciones todas. Está finalizado el camino que abriga la esperanza que reporte grandes beneficios a dos pueblos hermanos y facilite la prosperidad y el bienestar de las comarcas”. Estas vías de comunicación estaban llamadas a crear el tráfico, más que a desarrollarlo.

La primera tarea para la construcción

del camino de rodadura consistió en la explanación del trazado. Las obras de tierra que hubo que acometer comprendían desbroces, demoliciones, movimiento de tierras, desmontes, excavaciones, transportes de materiales,

explanación y reparto y compactación de tierra. La morfología del terreno obligó a la construcción de una plataforma con una sucesión de trincheras y terraplenes. También fue necesaria la realización de obras de fábrica -caños, sifones, tajeas, alcantarillas, pontones, puentes, viaductos, pasos a nivel, muros de sostenimiento- para salvar los diferentes cauces de agua, evitar aguas superficiales, caminos y obstáculos naturales.

La construcción del camino de hierro continuó

con el establecimiento de la plataforma y prosiguió con la colocación del balasto con la misión de repartir uniformemente los esfuerzos que ejercen el paso de los vehículos. Esta capa de piedras con aristas vivas debe, además, asegurar la rápida evacuación de las aguas de lluvia. Después se procedió al montaje de la vía. Los carriles son de 30 Kg/m sobre traviesas de madera, en el trayecto La Fuente de San Esteban hasta la estación de Hinojosa de Duero. Hacia 1980, se sustituyó este carril original, en el trayecto de la estación de Hinojosa de Duero hasta el puente internacional sobre el río Águeda, de 30 Kg/m por carril a 42,5 y 45 Kg/m. El material rodante tiene una clasificación de pequeña capacidad portante, de tipo A: locomotoras y vagones con un peso máximo de

16 toneladas por eje y de 4,8 toneladas por metro lineal.

Desde Fuente de San Esteban, la vía avanza en

dirección noroeste por un terreno adehesado describiendo curvas y contracurvas cuyos radios no bajan de 400 metros, en las que alternan las pendientes, contrapendientes y rampas que no exceden de 0,013 metros. Deja a la derecha Boada con estación; Retortillo a la izquierda y Villares de Yeltes, con estación a la derecha. Los desmontes y terraplenes no sobrepasan los 4 metros de altura. El trazado desciende a cruzar el río Yeltes sobre un hermoso puente metálico de 156 metros, con estructura de vigas de celosía, de tres tramos, una luz máxima de 60 metros y armado sobre grandes pilares de piedra, para contrarrestar los fuertes vientos que azotan el lugar.

En las proximidades de la vía, el agua de lluvia

se remansa en charcas, lagunas y albercas, lugares de reposo de la abundante avifauna y abrevaderos para el ganado. Los fresnos salpican el paisaje de los montes huecos de encinas y robles. Las vías se van enderezando hasta ganar la horizontal en la estación de Villavieja, pueblo que deja a la derecha, aumentando su desarrollo con

las curvas que describe para alcanzar la divisoria del Yeltes y del Camaces presentando desmontes y terraplenes de poca altura. Desde esta última estación, vuelve a ascender con pendientes menos pronunciadas que las anteriores y, dejando a la izquierda Fuenteliante, llega a la estación de Bogajo y después a la de Olmedo. La orilla izquierda del río Camaces se alcanza por medio de un puente metálico horizontal de dos tramos, construido con vigas de cruz de San Andrés, en cuyas inmediaciones hay una aguada cuyo depósito se llena de agua extraída del río. Sube y llega a la estación de Lumbrales.

Entre Lumbrales y la siguiente estación, Hinojosa, no hay curvas de im-

portancia ni grandes pendientes; las trincheras y terraplenes son de poca consideración. El pueblo de Hinojosa queda a la izquierda.

Empiezan a acentuarse las pendientes que llegan a 0,020 metros y las curvas de 300 metros de radio se suceden con rapidez. La planicie se quiebra. Hasta la siguiente estación hay que salvar un desnivel de 150 metros, llegando los desmontes y terraplenes a 8 metros de altura...


contrabando, verão|Verano de 2010

26

^ ARTES E CULTURA

Artes/Sanos

(Festival Internacional de las Artes de Castilla y León, Salamanca, 30 de mayo - 12 de junio 2010)

` Facyl

Q

uizás “Volar es FÀCYL” (un vuelo en globo Montgolfier, uno más de los atractivos de esos días). Pero, si volar podía ser fácil, no lo era tanto la “navegación” por los diferentes espectáculos y actividades. Y en plena época de exámenes, como pasa con las Ferias de Septiembre, en una ciudad que respira por los estudiantes… Pues no, no era precisamente lo más fácil en la edición de este año lo de seguir con facilidad el FÀCYL...¡Era tanta y tan dispersa la actividad programada! A veces, la simultaneidad de las propuestas te dejaba un poco colgado a la hora de hacer tu elección definitiva para esa tarde, para esa noche, para esa jornada, en general. Aunque también te quedaba la opción de picotear un poco de aquí y de allá, si no se trataba de una actuación de pago y ya tenías la entrada numerada o no quedaban demasiado lejos una actividad de la otra o de las otras. Las actuaciones de calle, por el centro y en los barrios, me ha hecho revolver más de una vez en mis planos-callejero de la ciudad. La próxima vez, propongo entradas o invitaciones con chip de GPS y reloj incorporado, apuntando a

de los espectáculos de música en el Patio Chico o en la Cueva Greenwich o al del reloj de pul- de Salamanca o del local “after sera gigante de La Coruña, que hours” de Las Conchas. Tampopienso yo que será lo mismo, co se ha recurrido, apenas, a los exacto o casi (aunque también Institutos de Enseñanza Secunhaya que contar con la meteo- daria, Bachillerato y Formación rología, que este año estuvo in- Profesional... quieta y caprichosa, como casi Pero el esfuerzo ha sido todos). grande. Pero bueno, así de entraAhí están los cortometrajes da y sin hablar de las entradas del grupo Cortos de Mentes para nada -que ésa es otra-, para demostrarlo o los talleres una propuesta interesante en de lectura de la Biblioteca de cantidad y en variedad. Y muy las Conchas para corroborarlo. dispersa, como acabamos de Aunque tampoco he podicomentar. do apreciar a la Fundación G. Pero aún quedan muchos S. Ruipérez o a las otras bibliolugares por explotar en la ciu- tecas que no son de la Junta dad. (Ayuntamiento, Caja Duero...). Hay que seguir buscando. Ni creo que haya terminaY así, dejamos un poco des- do de venderse del todo la idea pejada la Plaza y su posible Mayor para lo trascendencia que más pro- Una participación rica a la ciudad enpiamente sirve, tera. sin atufarla con- y enriquecedora que Entre otros, tinuamente de confirma el aire fresco falta quizás que nos llega contichismes, la sala más critica/ de estar de mi opinión, no nuamente desde el ciudad, el lugar oeste transfronterizo diálogo con de las tertulias, los críticos y los los paseos de más cercano o del más artistas que lo lejano de allende los hay. Más crítica noria por dentro mares. y fuera de los soen la prensa, la portales y hasta prensa de pael disfrute de las pel y las “webs” terrazas, con “precios especia- y los “blogs” de esa misma les para/durante el FÀCYL” (!). prensa o de otra alternativa o Y aún quedan colectivos puede que hasta unas “páginas con los que contar/conectar. sueltas” del festival que lo desYo creo que no se le ha ven- menucen a diario. dido todavía bien la idea a la Y, sobre todo, desde “ConUniversidad y a los universita- trabando”, llamar la atención rios en general. No hablo sólo de nuestros vecinos portugue-

JAVIER HDEZ MERCEDES

Javier Hdez Mercedes

Es FÀCYL en Las Conchas ses y brasileños (el Centro de Brasil y el Departamento de Portugués de la Universidad, encantados de participar). Porque la presencia luso-brasileña es fluida e importante: Lia Rodrigues, Companhia de Danças, con su obra “Pororoca”, desde Brasil. En la calle no vimos nada, pero en “Las Conchas silenciosas” pudimos apreciar los textos y un corto de Jacinto Lucas Pires con su “Corazón transparente” y los textos de Catarina Nunes de Almeida y Hugo Milhanas Machado y sus “Trayectorias y formas de sentar”. Y en la histórica y legendaria Cueva de Salamanca, dentro del ciclo “La Cueva de los músicos”, pudimos escuchar al quinteto portugués “Mudo as Maria”, a Edson Zampronha y a Fernando Chaib (Brasil) y al dúo Estrela Leminski e Teo Ruiz, también brasileños, en “Son So-

nidos”. Lia Rodrigues no participó solamente con su Companhia de Danças. También intervino en uno de los “Encuentros de Artistas”, junto a Calixto Bieito, dramaturgo y director del Festival. Y coordinó, además, un taller de danza. Una participación rica y enriquecedora que confirma el aire fresco que nos llega continuamente desde el oeste transfronterizo más cercano o del más lejano de allende los mares. Participación expresada, además, en una lengua de claras resonancias ibéricas y que merece mas de una atenta mirada/escucha. Ahora podemos compartir el mundo en vez de dividirlo y de repartírnoslo, como en Tordesillas. ¿FÀCYL, no?

Quatro Notas Retiradas do Bloco Leandro Vale

1

É sempre bom saberseque há boas relações entre Portugal e Espanha. Pelo menos nos assuntos culturais. Está a criar-se um Centro Luso Hispânico para materializar projectos de interesse comum entre estes dois países. Esta foi a boa notícia divulgada pela Directora Geral das Belas Artes e Artes Culturais. Ambos os países reconhecem que têm muito a dizer neste âmbito e por isso mesmo vão intensificar os debates sobre as várias áreas culturais. Para já os encontros vão ter continuidade entre Espanha e Portugal estando agendado o próximo para Setembro onde estará presente a Ministra da Cultura Portuguesa. Seria bom que a par das entidades oficiais as particulares seguissem o exemplo... desde que haja dinheiro para isso. Passou praticamente despercebida a morte de António Manuel Couto Viana. E é pena que isso tenha acontecido. Para lá das diferenças ideológicas que sempre mantive com Couto Viana, considerei-o, como continuo a considerar, um dos maiores nomes portugueses no teatro e na poesia. Assim também o consideravam no país

2

vizinho, principalmente na Galiza. Nascido em Viana do Castelo teve intensa actividade nos dois países juntado os prémios, Antero de Quental,Nacional de Poesia, Fundação Oriente, Academia de Ciências de Lisboa e Poesia Luso- Galaica. No campo do teatro, actividade que desenvolveu quase até ao fim da sua vida, o Teatro do Gerifalto ( primeira companhia dirigida inteiramente para a infância e juventude, onde iniciei a minha actividade) e Companhia Nacional de Teatro foram as companhias que criou e dirigiu levando-as aos mais diversos pontos do mundo.

3

Comemoram-se, nesta data os 100 anos de António Pedro, o mais multifacetado artista português. Pintor, escultor, cenógrafo, encenador, dramatur-

go, é um dos artistas plástico de referência do século passado. Na rádio, a sua passagem pela BBC, durante a II Guerra Mundial, como comentador, foi outra das suas facetas. .Ainda na RTP não poderemos esquecer o seu contributo nas noites em que apresentava ANTÓNIO PEDRO FALA DE TEATRO. Deixa-nos duas bíblias, AS CONVERSAS SOBRE TEATRO e O PEQUENO TRATADO DE

ENCENAÇÃO que continuam a ser as companheiras das gentes do teatro português. A homenagem do Teatro Experimental do Porto, que lhe está a ser prestada até final do ano, companhia que dirigiu durante largo tempo, é completada como trabalho saído há pouco, bastante bem elaborado, de Teresa André.

4

Talvez em Espanha a sua morte não passasse despercebida. Mas aqui, por Portugal, a notícia foi de poucas linhas, em poucos órgãos de informação. Victor de la Fuente foi dos grandes génios da Banda Desenhada Espanhola e acaba de morrer aos 83 anos, numa carreira de quase 70 em que predominou o western. Mas nem só neste âmbito se desenvolveu a sua actividade.

Séries como “ Os Anjos de Aço”, que, ainda hoje se impõem no mercado,”Mathai-Dor” e tantas outras continuam, nos tempos actuais, a ser verdadeiros clássicos de BD lidos em todo o mundo. Natural das Astúrias possuía grande domínio de planificação e um traço dinâmico que o distinguia dos seus congéneres. Victor de La fuente foi distinguido em 2006 com o Grande Prémio do Salón del Comic de Barcelona.


contrabando, verão|Verano de 2010

ARTES Y CULTURA Poesia e arte de vang guarda

Filmax Pedro Vilas-Boas

Catarina Dionísio Crocker

CRISTINA CROKER

E

nntre os dias 9 e 11 de Julho realizou-se em Morille, um Encontro e Festival de Poesia e Artes no Meio Rural. Esta foi a 8ª edição do PAN que se tem apresentado anualmente, desde 2003 como um encontro de arte de vanguarda, nesta locadidade espanhola. Morille situa-se a cerca de 18km de Salamanca, no meio de grandes searas amarelecidas e plantações de girassóis. Apesar de ser um pequeno pueblo, com uma população maioritariamente idosa, não é de modo nenhum uma aldeia esquecida. Para além de ser referência no eco-turismo, tem sido nos últimos 7 anos um encontro de poetas, escultores e pintores vindos de toda a Espanha. Estes 3 dias de encontro ibérico foram, como é habitual, organizados pelo Ayuntamiento de Morille, pela Associação Cultural “El Zurguén” e pela Universidade de Salamanca e tiveram como objectivo o encontro de novos poetas e artistas, a convivência com alguns teóricos da arte e literatura e a interacção com escritores e artistas já consagrados. Assim, nesta pequena aldeia discreta e aproveitandose a inspiração que resulta do contacto com a natureza, aconteceram os recitais de poesia, debates, exposições, espectáculos performativos e músicais!

Momento de poesia em Morille

Este ano, o PAN8 apresentou-se como festival transfronteiriço, levando até esta aldeia poesia, fotografia, escultura e pintura portuguesa. Em Morille, no centro de cultura recentemente construído (o CEVMO) estiveram expostas obras dos escultores Victor Sá Machado e Gabriel Seixas, no salão da Junta esteve a pintura de Belarmino Lopes e 5 autores da língua portuguesa participaram nos recitais de poesia, em pleno campo, ao pôr do sol. Foi possível, num ambiente familiar e acolhedor trocar experiências e sensibilidades com cerca de 40 artistas espanhóis. Partilhámos recordações de Antonio Gomez, sentimos a marca aguçante da micro-poesia de Ajo, conhecemos o mundo fantástico da música de Pep Pascual, entre muitos outros nomes da actualidade artística espanhola. No último dia do encontro, seguindo a tradição, fez-se o 8.º enterro de uma obra de arte, no mausoléu artístico, este ano com

a participação do escultor José Luís Coomonte. Morille é sem dúvida uma aldeia orgulhosa da sua pedra, hortas e jardins e oferece aos seus visitantes um espaço inspirador com cheiro a madressilva. Nas suas paredes de pedra, ficam as memórias de tantas partilhas poéticas e artísticas: na população rural e envelhecida de Morille ficam registadas as recordações frescas de espectáculos performativos e musicais inovadores, provando que é possível ter ali um público sensível e tão receptivo à arte de vanguarda, como nas grandes cidades, já tão mimadas com a cultura e a história. Obrigado ao “forno” deste PAN, o Prof Manuel Ambrósio Sánchez, ao “padeiro” Fabio de la Flor e ao “homem dos doces” Jaime Santos por nos lembrarem que é possível estar em família, no meio da natureza, a partilhar poesia e arte de vanguarda!

D

om Cobb (Leonardo DiCaprio) é um ladrão de ideias: entra na mente das pessoas e extrai-lhes, durante o sono, os seus mais profundos segredos. Atormentado e impedido de regressar aos EUA, para junto dos seus filhos, é-lhe proposta uma última missão, que lhe permitirá resgatar a sua vida: implantar uma ideia na mente de alguém… Da mesma forma, o realizador Christopher Nolan (“Memento” e “The Dark Knight”) parece estar em demanda semelhante, ao despertar nos espectadores um sentimento aparentemente esquecido: a capacidade do Cinema em nos maravilhar. Na era do “3D” fútil e dos filmes medidos em gigas de “download”, será ainda possível conjugar bom entretenimento com a dose certa de densidade emocional? A resposta parece residir em “Inception”, cujo sucesso comercial e artístico influenciará positivamente a 7ª Arte, em período tão crítico. Ainda que o tema da “Realidade vs. Fantasia” já tenha sido abordado com sucesso noutras ocasiões (“eXistenZ” de Cronenberg, “Dark City” de Alex Proyas ou “The Matrix” dos irmãos Wachowski), nunca se viu tal arrojo na conjugação entre um “filme de acção” e uma história densa e complexa de acompanhar. Visualmente o filme é um porten-

Comp pac-tando Carlos Hdez Mercedes

H

Inception

fonte: www.imdb.com.

to, com uma óptima direcção de fotografia, efeitos especiais quanto baste (incríveis as cidades imaginárias) e várias sequências de acção para recordar (destaque para as lutas sob gravidade zero). O argumento é do mais original que se tem visto, só pecando pela parca caracterização de algumas personagens secundárias. O guia do filme é o personagem de Leonardo DiCaprio (também óptimo em “Shutter Island”), mas o verdadeiro interruptor dramático de toda a acção é a personagem de Mal, soberbamente interpretada por Marion Cottilard, cuja presença transforma o sonho em pesadelo! O final enigmático é já motivo de conversa por toda a internet, ameaçando tornar-se uma discussão de culto infindável. “Inception”, para quem deixar, é um sonho de uma noite de Verão do qual nunca mais queremos acordar…

Giradiscos Luís Clementino

(Textos reencontrados de Jorge Fernández, Juan Cruz y Calamaro)

The HotRats

Física de fronteras ay para quienes los límites significan el punto extremo hasta el que se puede llegar, en el que construimos una muralla para defendernos de lo “otro” o del “otro” y desde el que se invaginan y afilan las diferencias como un arma trapacera. Para otros, sin embargo, el límite o frontera establece la excitante posibilidad añadida de traspasarla, redefinirla o destruirla. Hay otros, por último, de corazón privilegiado, para los que las fronteras no existen, no es un concepto que puedan materializar. Parece ser, Diego el Cigala, de éstos últimos; va viajando a través de la música como viajan las corrientes de aire, ensanchando siempre la respiración de la vida. Y después de explorar los sonidos afrocubanos y caribeños, tenía que encontrarse con el tango, que es como el espíritu encerrado en una mano, o en dos pies, o en un baile agarrado a la esperanza de no ser soltado jamás por la inspiración que está habitada por el amor.

27

Como si cantar fuera una Como si cantar fueirrupción del alma, en “Cigala and Tango” su último disco, ra una irrupción del grabado “en vivo” en el mítico alma… Diego busca un “Gran Rex” de Buenos Aires, encuentro histórico Diego busca un encuentro histórico lleno de tanteos entre lleno de tanteos entre dos tradiciones, dos dos tradiciones, dos culturas, dos formas de expresar un mis- culturas, dos formas... mo sentimiento. El Cigala le pe- de expresar un mismo lea al tango un duelo, le da essentimiento. tocadas y le entra al bulto con su propia espada. Creando un arte nuevo y puro. Para hacer más viva en la incertidumbre. esto, como en la literatura, hay Diego pone los énfasis que saltar al vacío y salir airoso. en lugares muy distintos que La música, como el amor, está Gardel, Goyeneche o Yupanqui, cómo si le emocionaran otras cosas, aflamencando, no tangueando, construyendo un hilo conductor entre el grupo de argentinos montado por Néstor Marconi (bandoneón mágico) y sus músicos de siempre: el Morao, Yumi, Sabu…. La frontera, físicamente, se ha disuelto, permitiéndonos gozar de un vino único, universal, mágico Por cierto, los pechos de Larissa Riquelme, ¿son paraguayas o melocotones?

É

pena mas é assim: os Supergrass já não excitam mais as multidões. O grupo de Oxford deixounos seis discos sempre leais e por vezes excelentes. Gaz Coomdes e o seu genial baterista Danny Goffey escolheram, neste entretanto, gravar um disco de canções de outros autores desprovido de qualquer tipo de competição. Indo buscar o nome a Frank Zappa, Gaz e Danny interpretam uma dúzia de canções divertidas e bem conseguidas. Seguramente estes senhores têm gostos Vintage, as musicas originais saíram entre 1967 ( “ Bike” dos Pink Floyd, “ Crystal Ship” dos Doors) e 1986 ( “ Fight for your Right” dos Beastie Boys , aqui ornamentada com uma melodia). A configuração é básica: Bateria, guitarra e algumas teclas. Como os Supergrass, os HotRats escolhem sem hesitar entre o punk ( “ EMI” dos Sex Pistols, “ Dameged Goods” dos Gang of Four) , a pop ( Sque-

“ Turn Ons”

eze, Costello), a psique ou o glam ( Bowie e Roxy Music). Sem snobismos, simplesmente boas canções. Gaz electrocuta “ Lovecats” dos Cure e recupera um Velvet Underground neuropata ( “ I Can’t Stand It”). Modestos, brilhantes, motivados como adolescentes e eruditos como professores de Oxford, os HotRats têm tudo de bom. P.S. Como estamos em maré de covers, ouçam também “ Twelve” de Patti Smith.


contrabando, verão|Verano de 2010

28

Bibliografar(4) ^

Carlos d’Abreu - coordenação e selecção SAYAGO, Retos ante la incertidumbre. Un acercamiento al discurso de las mujeres sayaguesas (Zamora)

IBERISMO E COOPERAÇÃO\COOPERACIÓN (Passado e Futuro da Península Ibérica) (Pasado y Futuro de la Península Ibérica)

RELIPES – Relações linguísticas e literárias entre Portugal e Espanha desde o início do século XIX até à actualidade

PRAÇA VELHA – Revista Cultural da Cidade da Guarda

LA CALZADA DE LA PLATA EN LA PROVINCIA DE SALAMANCA Miliarios, Mansiones y Fortalezas

ano XII, n.º 27 coord. Alexandra Isidro Número dedicado ao Centenário da República Guarda, Câmara Municipal, 2010, 415 pp.

Ramón Grande del Brío Globalia Ediciones Anthema, Villares de la Reina (Salamanca) 2007, 120 pp

CAPITELES PARA LA HISTORIA BAÑEZANA IX

coord. Gabriel Magalhães (Universidades de Évora, Salamanca e Beira Interior) UBI, Covilhã 2007, 422 pp

PORTUGAL. Guía Viva

ZAMORA. Un espacio de frontera

Víctor Díez, Arancha Hernández, Antón Pombo & José Luis del Riego Grupo Anaya, S.A., Madrid 2006, 655 pp

coord. Lorenzo López Trigal Fundación Hispano-Portuguesa “Rei Afonso Henriques” Zamora, 1994, 395 pp

Conrado Blanco González Monte Riego Ediciones, La Bañeza 2009, 174 pp

III CONGRESSO DE ARQUEOLOGIA A de Trás-os-Montes, Alto Douro e Beira Interior,

CÔAVISÃO cultura e ciência

Actas das Sessões, 4 vol.s

coord. J. M. Costa Ribeiro & A. N. Sá Coixão Vila Nova de Foz Côa, Câmara Municipal, 2010, 143 pp

EXTREMADURA SAQUEADA. Recursos Naturales y Autonomia Regional

ano XIII, n.º 12

coord. Alexandra C. Lima, António M. Baptista & A. Sá Coixão. Associação Cultural, Desportiva e Recreativa de Freixo de Numão Porto, 2008

Portugueses na Universidade de Salamanca (1550-1580) Ángel Marcos de Dios Luso-Española

La Raya Rota

rabajo de investigaciTtugués. ón redactado en porÁngel Marcos se

Catálogo

ha valido del registro general de matrículas de la USAL, así como los libros de actas de Bachilleramientos, Licenciamientos y Doctoramientos de las distintas facultades. Su labor ha sido completada en los archivos de la catedral salmantina, Universidades de Coimbra y Évora y la Biblioteca Nacional de Lisboa. Los datos recopilados son de sumo interés, además del registro alfabético de todos los estudiantes portugueses en Salamanca durante el periodo citado, se recogen sus lugares de

António Júlio de Andrade & Maria Fernanda Guimarães col. Sefarad, Nova Veja, Limitada Lisboa, 2010, 145 pp

Susana Liquete de las Heras Federación de Asociaciones CEDER SAYAGO – Coordinadora de Pueblos del Bajo Duero. Zamora, 2000, 107 pp

Valentín Cabero Diéguez Campo das Letras – Editores, S.A. & Centro de Estudos Ibéricos. Porto, 2004, 129 pp (texto bilingue)

procedencia agrupados por diócesis, tales como Braga, Évora, Lisboa, Angra, Ceuta, Coimbra, Elvas, Funchal, Goa, Guarda, Lamego, Leiria, Miranda do Douro, Portalegre (1549), Porto, Silves, Viseu, y los prioratos de Crato y Tomar. A resaltar los estudiantes censados de la diócesis de Guarda: 85 de Covilhã, 52 de Guarda, 33 de Abrantes, 20 de Castelo Branco, 20 de Fundão… hasta un total de 443. En la diócesis de Lamego, Castelo Rodrigo mantuvo la presencia de 16 alumnos. Cerca de un 20 % acudía a Salamanca para seguir es-

JACOB DE CASTRO SARMENTO

de Ediciones, Salamanca

coord. de Mario Gaviria, José Manuel Naredo & Jan Serna Ruedo Ibérico, Ibérica de Ediciones y Publicaciones Barcelona, 1978, 648 pp

Fotografías de Victorino García Calderón.

Textos de Ángel González Quesada & Enrique de Sena. Biblioteca Municipal “Torrente Ballester”, Salamanca - 2000, 101 pp

(Exposición de Fotografía. Del 1 al 23 de ciembre de 2000. Biblioteca Pública “Casa de las Conchas”)

“ tudios de medicina. Interesante publicación para los interesados en las relaciones culturales peninsulares y el prestigio internacional de la USAL.

Emilio Rivas

Á primeira vista o céu. E debaixo do céu, o esquecimento, o inacessível esquecimento que é também o fracasso do Tempo, o triunfo do silêncio. E logo, como se surgisse de um sonho, a consciência de estreitar-se, de ser menos, de estar perdendo a vida a golpes de desdém e de ignorância. Não há nenhum paraíso perdido nas brumas do passado;

mas sim pedaços de coração”. Exposição que continua percorrendo o território pelo qual discorre o fotógrafo, registando as sombras e os gritos que ecoam nas Linhas do Douro (Boada - Villares de Yeltes - Villavieja de Yeltes - Bogajo - Olmedo y Cerralbo - Lumbrales Hinojosa de Duero - La

Fregeneda - Barca d’Alva - Almendra - Castelo Melhor - Côa - Pocinho) e do Sabor (Pocinho - Moncorvo - Larinho - Carvalhal - Felgar - Mós - Carviçais - Macieirinha - Freixo de Espada à Cinta - Fornos Lagoaça - Bruçó - Vilar de Rei - Mogadouro - Variz - Sanhoane - Urrós - Sendim - Fonte da Aldeia Duas Igrejas).

Envie as suas propostas para a secção Bibliografar | geral@contrabando.org | Envíe sus propuestas para la sección Bibliografar


contrabando, verão|Verano de 2010

VERSO LIVRE|LIBRE

29

© Renato Roque, Felgar, Vale do rio Sabor, Junho 2010

Poesia a varejo Carlos d’Abreu - coordenação e selecção

Orillas del duero Antonio Machado (1875-1939) Se ha asomado una cigüeña a lo alto del campanario. Girando en torno a la torre y al caserón solitario, ya las golondrinas chillan. Pasaron del blanco invierno, de nevascas y ventiscas los crudos soplos de infierno. Es una tibia mañana. El sol calienta un poquito la pobre tierra soriana. Pasados los verdes pinos, casi azules, primavera se ve brotar en los finos chopos de la carretera y del río. El Duero corre, terso y mudo, mansamente. El campo parece, más que joven, adolescente. Entre las hierbas alguna humilde flor ha nacido, azul o blanca. ¡Belleza del campo apenas florido, y mística primavera! ¡Chopos del camino blanco, álamos de la ribera, espuma de la montaña ante la azul lejanía, sol del día, claro día! ¡Hermosa tierra de España!

Port-Wine

Do rio que tudo arrasta, se diz que é violento. Mas ninguém chama violentas Bertolt Brecht às paredes que o comprimem.

Renato Roque www.renatoroque.com /umaespeciedeblog

Joaquim Namorado (1914-1986)

O Douro é um rio de vinho que tem a foz em Liverpool e em Londres e em Nova-York e no Rio e em Buenos Aires: quando chega ao mar vai nos navios, cria seus lodos em garrafeiras velhas, desemboca nos clubes e nos bars. O Douro é um rio de barcos onde remam os barqueiros suas desgraças, primeiro se afundam em terra as suas vidas que no rio se afundam as barcaças. Nas sobremesas finas, as garrafas assemelham cristais cheios de rubis, em Cape-Town, em Sidney, em Paris, tem um sabor generoso e fino o sangue que dos cais exportamos em barris. As margens do Douro são penedos fecundados de sangue e amarguras onde cava o meu povo as vinhas como quem abre as próprias sepulturas: nos entrepostos dos cais, em armazéns, comerciantes trocam por esterlino o vinho que é o sangue dos seus corpos, moeda pobre que são os seus destinos. Em Londres os lords e em Paris os snobs, no Cabo e no Rio os fazendeiros ricos acham no Porto um sabor divino, mas a nós só nos sabe, só nos sabe, à tristeza infinita de um destino. O rio Douro é um rio de sangue, por onde o sangue do meu povo corre. Meu povo, liberta-te, liberta-te!, Liberta-te, meu povo! – ou morre.

Carlos Sambade

Q

(CONTINUAÇÃO)

Ainda há pouco, ao entardecer, lavavas camisa de gente

ue vida é essa, acantonada a um (in)fecundo terreno chão? Onde estão as cidades trabalhadeiras, o espaço fisiocrático, a gaia de asas dimensionáveis? Se o povo no geral prossegue a marcha, com a manhã a subir e a mina parada, assomando, depois, na descida, há quem pernoite na horta do vizinho consumindo e concentrando as noites e sem dar mostras de querer sair de lá. Branco, frio e quente parece emergir, não apenas num continente, um tempo de (a)pagão. Assim, é bem possível que tenha de se acender de novo o lume. Censuro-te quando dizes o silêncio dos medos consentidos. O puro espírito das causas primordiais logo ali se desvanece, no modo de entrar árvores imensas levemente cuidando de suas folhas, sendo certo que, no ponto em que nos encontramos, não passaremos lenta e lesta a revisita. Ao longe, ao perto há hoje fala de mulher, sobreiros parados e sombreiros por abrir. Impiedosa, cai a crítica. O nada do que acontece ou não acon-

tece espera a hora por en- da, baloiçar de papoila, loutre os vínculos e os veículos vores e pratas, ano mariano. que mudam de posição sem Compreendendo as vertendiploma adequado como se tes do problema, estamos algo tivesse confluído para mais perto de dar um destium cruzamento à beira do no adequado ao agir labupélago. Párias, praias, mo- tando. De dois homens, um dos de fruir em república. é manhoso. De duas mulheRei morto, rei posto. O mes- res, uma é vaidosa e outra tre entrega a lagarada por vaidosa e meia. Não sejas asquerer mais mando segun- sim, não penses assim. Vieira do o novo, com a memória e Viriato. A casa assombrada sempre a retornar e sempre mostra-se carregada de ina esquecer. determinado azul. Dela se Se a urbe absorve e de- avistam capelas e pombais sassossega, destapalevando ao dos que os trabalho em binóculos pedra à ma- Ao longe, ao perto há r a r a m e n t e neira de Lídia, hoje fala de mulher, registam. Há uma escultosobreiros parados e quem furte ra do Porto sombreiros por abrir. c a m i n h o s , que viu o fim quem tomImpiedosa, dos seus dias be figuras cai a crítica. na estrada, promoveno Marão já do-as, numa vencido, reespécie de gressando de um programa missa seguida de bebedeique então teve lugar em Al- ra e ressaca. Porém, sendo fândega da Fé, numa janela instados a interrogar a seredo rés-do-chão sem grades nidade que reside no joelho havemos de poder montar da ceifeira em noites de sol e banca, mas não para já, nes- frio, na presença e no embate tempo de ida luminosida- te, acarinhamos valores antide e contrafortes nascentes. gos que de certo modo nos Quem falta na viagem? A ultrapassam e se erguem ausência, ao passar, dita lei, como dádiva. a pernoita alberga asa cortaPub


contrabando, ver達o|Verano de 2010

30

HUMOR

^


contrabando, verão|Verano de 2010

CONTOS|CUENTOS Y RELATOS Al amor de la hog guera

Relatos oliventinos António Marques

Tomi Borja

Anos ~ Calientes

E

ra martes por la tarde y en el vieja puente cuando los ladridos de Centro de Salud no teníamos unos perros me hicieron tirar al suelo consultas. Una señora de cier- y poner todos mis sentidos y múscuta edad, apareció para mudar los en tensión. la cura de su pierna. Algo extraordinario pasaba! Le-Es española? – me preguntó al vanté la cabeza, conteniendo la respinotar mi acento. -Soy rayana- le res- ración. Varias guardas corrían en dispondí. tintas direcciones, escopeta en mano, - Yo también- y noté el orgullo de persiguiendo a los perros. quien se siente por encima de “rayas Sería mi enlace? No sabía qué y fronteras”-. Habla bien el portu- hacer… Si cruzaban la puente corría gués, aunque su acento no lo puede el riesgo de ser descubierta y las posidisimular. Yo también hablo español, bilidades eran pocas… Me acordé del tuve la gran suerte de tropezar un chozo del tío João que debía estar a día con un coterráneo suyo y… como pocos metros y arrastrándome con veo que no tiene mucho trabajo, voy todo el sigilo que pude me fui acera contarle una bonita historia. Y Fáti- cando a la peña donde el viejo pastor ma, que así se llamaba comenzó su se había construido un abrigo contra relato… el frío. Así me lo contó y así os lo voy a Desde un pequeño agujero a contar… modo de ventana veía parte del río. Soy la octava de diez hermanos. De pronto una mano me tocó el Mi padre, trabajaba como jornale- hombro y otra tapó mi boca. Al volro en el campo. Los dos hermanos verme topé con la cara de un hommayores, de pastores, ganaban poco bre: No grite por favor! No tema, no pero al menos no nos faltaba la leche le voy a hacer ningún daño. Comy queso. Tres hermanas servían en la prendiendo que no iba a delatarlo, capital y el resto, en casa, hacíamos lo me soltó lentamente. El débil reflejo que podíamos para ayudar. que la luna filtraba por la puerta del Yo con dieciséis años estaba chozo me permitió ver la figura de un curtida y preparada para casi todo: hombre joven. lavaba ropa, vendimiaba, apañaUna escopeta recortada colgaba ba almendra o aceituna… Conocía de su hombro y su ropa llena de barbien todos los cantos y recovecos de ro y jirones, me hicieron pensar que aquellos pagos. llevaba bastantes días huyendo. Sabía que por la noche se orga-No temas, soy hombre de paz! nizaban cuadrillas que cruzaban el Los fascistas llegaron hace unos días rio por los sitios más insólitos, llevan- y andan “limpiando de rojos” la zona. do café, azúcar, mercurio… Después Resulto incómodo para su “doctrina” de darle muchas vueltas, y sin decir y quieren eliminarme. nada en casa, hablé Las voces y los con mi vecino Raúl, perros se fueron aleque servía de enlace, jando y cuando nos Era principio de y me instruyó sobre sentimos seguros, lo las reglas que el oficio otoño y las cosas cada llevé a casa de Raúl. de contrabandista re- vez iban peor. Aquella Después de expoquería. noche cargué con la nerle la situación, lo De vez en cuando albergó en el pajar mochila y me dirigí Raúl me avisaba para hasta encontrar una ayudar cuando algu- hacia la Puente Vieja solución. no de la cuadrilla le Todos los días, en fallaba o tenían mucuanto mis quehacha mercancía para pasar. Variába- ceres me lo permitían, iba a visitar a mos los recorridos para despistar a Pablo y me sentaba a escucharlo con los guardas. deleite. Era maestro rural desde haEste verano, decía Raúl, parece cía ocho años y su gran pasión era que han aumentado el número y la la Literatura. Le llevé los pocos libros vigilancia. Arriesgamos más en gru- que encontré y comenzamos las lecpo, podéis ir en solitario, es más se- ciones... geografía, historia, lengua, matemáticas. Aquel invierno cambié guro aunque no ganemos tanto. La necesidad apretaba, casi todos la mochila del contrabando por la de estuvimos de acuerdo. En la parte es- los libros. Con su modo distinto de pañola, además de los contrabandis- enseñar y de explicar encendió de tas, estaban aquéllos que por miedo nuevo en mí las ganas de saber. Las a las represalias de la guerra, intenta- palabras TOLERANCIA, FELICIDAD, ban pasar para este otro lado, huyen- JUSTICIA, empapaban sus explicaciodo del temido “paseíllo” del que na- nes y cobraban todo el sentido en su modo de obrar y comportarse. die retornaba. El curso siguiente ingresé en el A veces, sentados a la lumbre, sorprendía a mi padre mirándome Liceo, estaba bien preparada y Pacon preocupación y tristeza en cuan- blo, a la espera de sus papeles, seto fumaba su cigarro. Yo sabía que él guía ayudándome y animando para tenía grandes esperanzas puestas en conseguir mi objetivo: ver sonreír a mí. Su mayor deseo era que estudia- mi padre. No olvidaré su cara al desra, pues siempre mostré una inclinaci- pedirme para continuar en Coimbra con mi formación, como tampoco la ón natural por aprender. Era principio de otoño y las cosas de Pablo, que después de su paciente cada vez iban peor. Aquella noche espera, consiguió empezar a dar clacargué con la mochila y me dirigí ses en la Escuela de Moncorvo donde hacia la Puente Vieja, que era el si- tuvo una gran acogida. Por encima de fronteras y polítitio convenido. Los ruidos del campo eran para mí familiares y cualquier cas están las personas y su felicidad. movimiento extraño me ponía ense- La vieja maestra me dió un abrazo y guida alerta. Ya veía la silueta de la salió lentamente.

31

N

a madrugada de 18 Junho de 1648, João Pascácio Cosmander intentou tomar de assalto Olivença com uma força de 1.000 infantes e cavaleiros. A acção é referida em muitos documentos dispersos, mas a descrição mais colorida deve-se ao então soldado de cavalaria Mateus Rodrigues (Matheus Roiz): (…) Quando vinha já amanhecendo (…) já ele [Cosmander] estava à roda da vila, e para melhor dizer dentro dela, e a ordem e modo como entrou foi assim como os castelhanos iam passando por p umas hortas que chamam da Rala, onde havia muitos hortelões, e assim como viram os castelhanos lhe não pareceram homens, senão porcos, e como as hortas estavam mui cheias de hortaliça naquele tempo, tomaram paus nas mãos para ir a botar os castelhanos fora dizendo «Valha o diabo! Quem trouxe aqui tanto porco, donde veio isto?». E os castelhanos mui calados, marchando para a vila, e averbando com a muralha se meteram dentro por escadas, e mais estando a muralha com suas sentinelas nossas, mas quando a nossa gente se começou a alvoroçar e a gritar «Armas! Armas!», já o inimigo estava [com] muita (…) da sua infantaria dentro da vila. E no Rossio de Santo António [já] estava um batalhão de 1.000 infantes formados (…), [que] por um buraco que na muralha estava (…) [tinha entrado] uma manga de castelhanos, todos aventureiros e gente escolhida. De modo que ainda estava toda a gente da vila na cama, e muitos (…) tinham por parvoíce o dizerem que estava o inimigo dentro da vila. Logo começaram a ir-se levantando todos muito depressa, uns mal calçados e mal vestidos, e a gente de cavalo acudindo, uns em sela, outros em osso, que havia uma notável confusão da vila em ver já o inimigo dentro sem lhe poderem valer (…). E a tudo isto o Cosmander andava lá fora da vila dando ordem para meter a sua cavalaria dentro (…), e foi buscar um petardo para ele mesmo lhe pôr fogo às portas, para que entrasse a sua cavalaria, e assim como o trouxe para junto da porta, já neste tempo

Morte de Cosmander em Olivença

a nossa trincheira tinha muita gente defendendo (…). De modo que tanto que Cosmander veio com o petardo para as portas, sem se lhe dar das balas que neste tempo choviam da muralha, e ele só, trazendo o petardo às portas sem se lhe dar de nada, ca e a sua cavalaria toda já à vista esperando qu que ele botasse as portas dentro para virem entrar, mas tanto que ele se veio arrimando às portas, começaram da muralha bradando todos «Eis ali Cosmander! Eis ali Cosmander!». Mas apenas (…) o nomearam, já ele estava estirado no chão com uma bala, que estava na trincheira um carpinteiro com uma espingarda nas mãos, (…) [que] assim como o viu, já o tinha aviado, ao qual carpinteiro fez El-Rei mercê. Assim como o inimigo viu este homem morto, parece que se acabou o seu encantamento, que não houve mais castelhano que pegasse em arma senão tratar cada um de fugir mais. Os que estavam fora logo se retiraram a bom passo e os que estavam dentro levaram tal esfrega que não sabiam por onde se meterem. (…) O batalhão que estava já no terreiro de Santo António (…) [foi atacado e ficou] em breves horas em

miserável estado, que como não tinham já outro remédio se metiam pelas casas e se escondiam por debaixo das camas (…). É certo que não escaparam nem 50 homens dele.” Assim se finou João Pascácio Cosmander, com uma bala ajustada por um carpinteiro... Bibliografia: - COELHO, P. M. Laranjo, Cartas dos Governadores da Província do Alentejo a El-Rei D. João IV, vol. I, LX, Acad. Port. da História, 1940. - Manuscrito de Matheus Roiz, transcrição do códice 3062 [Campanha do Alentejo (1641-1654)] da Biblioteca Geral da Universidade de Coimbra, Lisboa, Arquivo Histórico Militar, 1952 (1ª divisão, 2ª secção, caixa 3, nº 2), pgs. 179-185. - La memoria ausente. Cartografia de España y Portugal en el Archivo Militar de Estocolmo. Siglos XVII y XVIII.

La “Raya” sin orillas

H

ace años, por carnaval, al acercarme a Navasfrías, el coche patinó y quedó empotrado en la cuneta. Tardé un rato en hacerme cargo de la situación y cuando me convencí de que tenía que buscar ayuda en el pueblo que, al fondo, se me antojaba mi tabla de salvación, una furgoneta con cuatro ocupantes se detuvo a mi lado. Eran portugueses que volvían a casa y me preguntaron si podían ayudar en algo. Charlamos un rato e intentamos después, sin éxito, devolver el coche a la calzada. Media hora más tarde, dos automóviles que circulaban en sentido contrario pararon, salieron al arcén, saludaron y después de contemplar con detenimiento la situación, propusieron elevar mi coche a la carretera, arrastrado por la furgoneta y con unos cuantos controlando por detrás para evitar su deslizamiento. Quedó al fin el coche en la carretera y no encontraba palabras suficientes para agradecer su ayuda. Los que volvían a casa, quitando importancia al suceso, me hicieron saber que lo que habían hecho era algo habitual en aquellas tierras, un simple gesto, muy antiguo ya, que hermana, dijeron,

Jesús López Santamaría a las gentes que viven por aquí. Se despidieron y me quedé hablando con los de los dos automóviles. Iban a pasar el carnaval a Salamanca y cuando supieron que yo vivía allí, me pidieron alguna información sobre la ciudad y posibles residencias. Entré al coche con uno de ellos y sobre una hoja, tracé un plano para hacerles llegar sin dificultades a un hotel cuyo recepcionista era un buen amigo mío. Al doblar el papel y entregárselo vio el libro en el que me había apoyado para escribir y se emocionó: era vecino de Miguel Torga, un amigo de tertulia y además, me confesó, iberista como él y sus acompañantes. Llegué por fin a Navasfrías y ya en el hotel, recién estrenado, me agradó saber que la totalidad de los turistas que lo ocupaban eran portugueses y yo era el único español, sin contar, claro está, al dueño del establecimiento. Tuve tiempo aquella noche de reflexionar sobre aquella fortuita circunstancia. Un gesto de hermanamiento, una comunión de iberismo y todo ello en un ámbito arquitectónico que había sido diseñado por un compañero mío para un antiguo conocido (!).


contrabando, verão|Verano de 2010

32

^ AMBIENTE COMPLETO

Naturalmente

Há quem cruza a floresta e apenas veja lenha para o fogo. - Lev Nikolaievich

Juan Carlos Zamarreño

T

Nestes dois lados comuns da fronteira, temos muitos problemas similares e, por vezes, as catástrofes ocorrem dum local para o outro da raia, sem parar nas alfândegas. Os fogos florestais são um maldito exemplo disso. O que há atrás do fogo, e o que há nas cinzas? Antes do fogo haverá muitas histórias. Loucuras, vinganças, costumes (e ainda tradições), descuidos, e até manobras para apanhar dinheiro ou, para o continuar a ganhar. Depois, nas cinzas, haverá muitas outras: perdas de solo, de água, de lenhas, de biodiversidade, de paisagem... Não foi o fogo um invento humano. Apenas aprendemos a controlá-lo, e com isso também o seu descontrolo. Há também fogos de origem natural que se repetiram ao longo da história ao que os seres vivos se adaptaram. São os chamados fogos prescritos, de que muito já se vão conhecendo, e que, segundo a

região de que se trate, consi- gem que vemos hoje é o que deram-se necessários para os foi restando, o que foi lentaecosistemas. mente recuperado na sucesO problema ecológico são secundária, como diz a dos incêndios provocados ecologia. Apenas os recantos vem da reiteração. Quase em mais isolados salvaram-se. cada dez anos alguns montes, Contam os viajantes estranpor vezes serras inteiras, são geiros pela Ibéria que os indevastados. Nas serras e nas cêndios arderam dias e dias arribas os solos, que nas nos- nas serras, sem que a gente sas regiões são se preocupasquase sempre se, não sendo esqueléticos, se chegaTemos de olhar para que lá vão encosta se junto às cao monte não apenas sas. abaixo, com como uma horta de perdas de Hoje as centenas de coisas mudamadeira.’ toneladas por ram muito. A hectare e por nossa visão ano. A natureza é muito lenta do fogo, geralmente, é bem e para os recuperar; necessita distinta. Mas uma só pessoa de milhares de anos. basta para provocar a maior Dizemos hoje que as al- das catástrofes. E os incênterações climáticas vão trazer dios por vezes ocorrem, quase mais fogos: “as altas tempera- cada ano, pontualmente, nos turas provocaram incêndios”. mesmos concelhos, e repetiA verdade é que o calor do sol damente. não pode, por si só, acender o fogo; apenas facilitará o trabalho aos pirómanos, sejam ou O que podemos fazer nós, não doentes psíquicos. Fogo após fogo, a paisa- gentes que vivemos longe ou

Passar à acção

ANTERO DE ALDA

O fogo e as cinzas

perto das matas, para melhorar a situação? Muito, sem dúvida. O primeiro e mais importante: pensar detidamente nisto e buscar decisões quotidianas. Uma coisa nova a fazer é consumir madeiras e papéis certificados pela sua origem em montes bem geridos. Cresce a grande velocidade a superfície florestal certificada pela Forest Stewardship Council (FSC), iniciativa mundial para uma silvicultura sustentável. A madeira é um exemplo clássico de um recurso renovável no curto prazo. Sempre, claro é, que os montes cheguem sem problemas ao seu turno de corte. Quanto menor seja

Douro Internacional

Faia Brava

A

P

o solo disponível para a árvore mais raquítico será o monte. Até que chega um dia em que já não é capaz de medrar. Devemos olhar para o monte não só como uma horta de madeira. A floresta é, deveria ser, muito mais do que isso, e pode dar cogumelos, pastagens e outros usos com muitos mais rendimentos a curto prazo do que a madeira. O objectivo a alcançar: um tempo em que apenas haja fogos prescritos. Olha na rede: www.fscportugal.org - www.fsc-spain.org

Aprovada primeira Área geoparque ibérico transfronteiriço Protegida Privada em Portugal Candidatura comunitária propõe criação do geoparque ibérico transfronteiriço “Arribas do Douro – Duero Internacional” é um dos objetivos de um projeto das universidades de Salamanca, Trás-os-Montes e Alto Douro (UTAD) e Coimbra. O projeto, intitulado “Geodinamização”, pretende valorizar o território compreendido entre os parques naturais do Douro Internacional e Arribas do Douro e espera criar as ferramentas necessárias para a dinamização e desenvolvimento sustentável deste território transfronteiriço, referem os seus promotores. Em declarações à agência Lusa, Elisa Preto, responsável pelo projeto na UTAD, disse que “a ideia da criação de um geoparque não é nova e desde 2005 tem sido ventilada com os colegas de Salamanca”. “Todos são da opinião de que o encaixe das Arribas e do rio Douro na fronteira merece ser valorizado e ter uma assinatura de um geoparque - vocacionado para o geoturismo sustentável - ou algo de superior ao existente”, afirmou. Segundo Elisa Preto, a candidatura, no âmbito do Programa Operacional de Cooperação Transfronteiriça Espanha-Portugal (POCTEP 2007-2013), assenta na “sistematização da informação existente, mas dispersa”. “A figura jurídica de geoparque – declarada pela UNESCO - é criada

na base da relevância e do interesse na geologia, mas é muito mais que isso”, sustentou Elisa Preto. O projeto “Geodinamização” contempla a realização de “estudos transversais para o conhecimento físico, histórico, social e cultural da zona”, bem como a “identificação de riscos e a sua relação com a desertificação do território”. “No futuro, para o eventual geoparque, terá de ser criado um órgão de gestão, que poderá ser gerido por uma instituição existente no terreno, como um agrupamento europeu de cooperação transfronteiriça”, sugeriu. Quanto à sobreposição no território com os dois parques naturais, este projeto “considera e propõe uma zona de influência mais abrangente”, sublinhou Elisa Preto. Do lado português, a área de influência da proposta abrange parte dos municípios de Almeida, Figueira de Castelo Rodrigo, Torre de Moncorvo, Alfândega da Fé, Macedo de Cavaleiros, Bragança e Vimioso, e a totalidade dos territórios dos municípios de Freixo de Espada à Cinta, Mogadouro e Miranda do Douro. Segundo a coordenadora geral do projeto, Dolores Pereira, da Universidade de Salamanca, “os resultados da candidatura poderão ser conhecidos até ao final do ano”, num projeto que rondará um 1,2 milhões de euros. DYG\Lusa

ortugal vai ter a primeira área protegida privada do país na zona de Faia Brava, em Figueira de Castelo Rodrigo. A primeira Área Protegida Privada de 215 hectares, situa-se assim na Reserva da Faia Brava e fica integrada na Zona de Proteção Especial (ZPE) do Vale do Côa e no território do Parque Arqueológico da Vale do Côa (PAVC). A gestão da “Área Protegida Privada Faia Brava” será assegurada pela Associação Transumância e Natureza (ATN), uma organização não governamental da área do ambiente, sediada em Figueira de Castelo Rodrigo. O MAOT, que acaba de emitir, através do ICNB, um parecer técnico favorável à candidatura desta ONG, considera que “os valores naturais ocorrentes assumem, pela sua raridade, valor científico e ecológico, uma especial relevância que justifica o seu reconhecimento e a integração da área na Rede Nacional de Áreas Protegidas”. “A área é extraordinariamente relevante do ponto de vista da conservação das aves rupícolas, nidificando espécies como a Águia de Bonelli, a Cegonha Preta e o Abutre do Egito todas com estatuto desfavorável em termos de conservação”, refere o parecer a que a Lusa teve acesso. Para Ana Berliner, responsável pela ATN, “o que vai mudar é a visibilidade da reserva e o reconhecimento do esforço [ dos promotores] por parte das outras pessoas”, acreditando, com esta nova figura jurídica irá “permitir um acesso mais

facilitado a apoios de mecenato”. “Aproveitámos a oportunidade, mas não acreditamos que vamos ter muitos mais apoios institucionais por causa disto”, afirma esta bióloga. “Como conceito vai marcar a diferença, pois estamos a falar de áreas muito mais pequenas comparadas com os parques e onde os proprietários das terras são os próprios gestores das áreas protegidas”, explica Ana Berliner. O projeto da ATN na Faia Brava “é um processo com 10 anos, altura em que foi comprado o primeiro terreno – hoje cerca de 600 hectares –“, diz Ana Berliner e que “ não se baseia na fiscalização mas em ações concretas de proteção e conservação no terreno”, salienta. Segundo a legislação, os terrenos a que for atribuída a designação de Área Protegida Privada integram a Rede Nacional de Áreas Protegidas (RNAP) e ficam sujeitos a um protocolo de gestão com o a Instituto de Conservação da Natureza e Biodiversidade (ICNB) a celebrar no prazo máximo de dois meses. DYG\Lusa


contrabando, verão|Verano de 2010

Cordenação\Coordinación Juan Carlos Zamarreño

33

Primitiva esencia Emilio Rivas Calvo

El túnel de los murciélagos Quem maltrata um animal, não é de bom natural

L

a línea ferroviaria que sejo Superior de Investigaciodiscurre entre Fuentes nes Científicas emitió un inforde San Esteban y Barca me acerca de esta colonia de d’Alba, abandonada y quirópteros, donde, además arruinada, está enclavada, en de su evaluación, se dictaban parte de su recorrido, en el recomendaciones para su Parque Natural de Las Arribes conservación. Para empezar del Duero. Como siempre que diremos que la colonia está la naturaleza dispone de tiem- integrada por seis especies po para ello, de murciétiende a retorlagos, de las nar a su primi- Las colonias de repro- que cinco estiva esencia los tán incluidas espacios que ducción conocidas en en el Anexo II el cuadrante norocel hombre, de la Directien sus afanes, cidental de la Penín- va 92/43/CE, ha modificaversa sula Ibérica son muy que do. Así puede escasas, siendo este el acerca de los comprobarse hábitats para que la vege- único existente en la especies de inprovincia de tación se ha terés comuniadueñado de tario. Por otro Salamanca. la antigua vía lado, concurdel tren y disre que estos tintas especies animales, aves asentamientos están ubicasobre todo, encuentran feliz dos en la ZEPA 118 (Zona Esacogida en lo que antaño fue- pecial para Aves), denominaron instalaciones ferroviarias. da arribes del Duero. Un claro ejemplo de ello El túnel del Morgado, de es la colonia de murciélagos unos 400 metros de longitud, existente en algunos de los tú- recibe su nombre de arroyo neles del trayecto, en especial que cerca de su boca noroesen el número uno, denomina- te se encauza hacia el Águedo de La Carretera y el núme- da, siendo salvado por uno de ro tres, del Morgado. los airosos viaductos construiEn mayo de 1999 el Con- dos a lo lago del trayecto. Su

traza desarrolla una curva de unos noventa grados, lo que hace que en su interior la oscuridad sea absoluta. Ello unido al ambiente húmedo, estable y muy cercano a la saturación hace que el lugar sea muy apropiado para el asentamiento de los murciélagos. La colonia ha sido evaluada en unos 10.000 individuos, si bien este guarismo está sujeto a notables alteraciones en función de las necesidades biológicas de estos mamíferos. Según los estudios realizados la ocupación del hábitat es eminentemente estival, de manera que se inicia la ocupación del túnel en el mes de marzo para alcanzar la máxima población en los meses estivales, luego comienza la regresión hasta los meses de octubre y noviembre. Es pues este asentamiento una colonia de apareamiento y reproducción. También se han detectado grupos de murciélagos que pasan los meses de invierno en hibernación. El aislamiento geográfico de esta colonia es un elemento muy favorecedor en orden a su protección y conservación. Las colonias de reproducción conocidas en el cuadrante noroccidental de la Península Ibérica son muy escasas, siendo este el único existente en la provincia de Salamanca. La más cercana a ella se sitúa en la localidad portuguesa de Miranda do Douro, donde hay censada una población de unos 1.000 ejemplares. Es posible que las poblaciones de ambos lugares estén interconectadas y que existan lugares comunes de hibernación. Las especies de interés co-

Túnel de Morgado

munitario que requieren zonas especiales para su conservación son; murciélago grande de herradura (rhinolophus ferrumequinum), murciélago pequeño de herradura (rhinolophus hipposideros), murciélago ratonero mediano (myotis blythii) y murciélago ratonero grande (myotis myotis). Con todo, el mayor número de individuos evaluados en el túnel del Morgado es el de la especia minopterus schreobersii, vulgarmente conocido como murciélago de cueva. Digamos que pequeñas concentraciones de esta colonia se han detectado tanto el túnel de La Carretera, unos cien individuos, como en el túnel número 20, del Muelle, con cantidades inferiores, siendo en este caso grupos que tambi-

én utilizan las cavidades como refugio invernal. La cuestión planteada por el Consejo Superior de Investigaciones Científicas estriba en la dificultad de casar los protocolos de conservación y `protección de estos vertebrados con cualquier tipo de actividad humana en la zona, ya sea el rescate de la circulación de trenes, el tránsito itinerante que implica una vía verde o los simples paseos en la original bicloneta. Ignoramos si los valores expuestos por el Consejo siguen vigentes en la actualidad. En el último decenio esta vieja instalación ferroviaria ha sufrido enormes deterioros. Es de esperar que estos no alcancen a la fauna que ha sabido darles utilidad.

Kaixo Layo Estévez

A

unque llevamos una buena temporada con temperatura veraniega, que para ello estamos en verano, nunca es tarde para madrugar y pegarse una escapada por el río Huebra para disfrutar de su belleza y más ahora que discurre placidamente. Este río alberga de todo lo bueno que puede existir por aquí, desde la juguetona y huidiza nutria, la náyade, el búho real, la oropéndola, una variada cantidad de especies piscícolas y el zorro que baja a hacer sus capturas. Si bien estos “paseos” pueden resultar cansados, merece la pena pasar un poco de calor y pegarse un chapuzón en sus tranquilas aguas. En estos parajes fragosos, de difícil andar, se esconden manifestaciones de arte rupestre, como ocurre en otros valles

del cañón del Duero Río, como derecha lo que podría ser una los restos pictóricos del paso lanza o un arpón, el movimiende hombre, concretamente to lo consigue flexionando sus con dos figuras esquemáticas; rodillas y colocándose en aptiel arte esquemático bascula tud andante. El segundo antroentre el cuarto y el primer mi- pomorfo es un tipo golondrina lenio antes de Cristo. Se inicia con un marcado aspecto sexucon las primeras culturas me- al. Son pinturas realizadas en talurgicas (Calcolítico, Edad de color rojo; casi con toda seguBronce, incluso ridad que en la con pervivenparte derecha cias marginales del panel deen la Edad del ...nunca es tarde para bieron existir madrugar y pegarse más represenHierro). Es un estilo figurativo una escapada por el taciones esqueen el que sólo río Huebra para disfru- máticas, pero el se representan tar de su belleza y más paso del tiemlos elementos po ha podido ahora que discurre básicos de cada con ellas. placidamente figura. Ciertamente En este panel no son muy del río Huebra podemos dife- conocidas, si bien tampoco esrenciar claramente dos figuras tán protegidas. No cabe duda esquemáticas: en la parte infe- de que nos encontramos ante rior un antropomorfo en movi- una representación artística de miento y sujetando en su mano cierta entidad prehistórica y no

LAYO ESTEVÉZ

Ruta por el Huebra

excesivamente extendida por estos nuestros parajes. Bien, con todo esto y más, reivindicar nuestra tierra, su fortaleza a todos los niveles naturales y humanos e intentar seguir luchando de alguna manera por la belleza y la perpetuidad de nuestra geografía. El respeto hacia la naturale-

za, en su aspecto más amplio, debe ser uno de nuestros primeros objetivos, acompañado de la misma deferencia hacia el trabajo de todos nuestros antepasados que durante milenios han luchado enconadamente por el mantenimiento y conservación de nuestra tierra. Saludos para todos.


contrabando, verão|Verano de 2010

34

SOCIEDAD CIVIL^

COLECTIVOS

nos

José Rodríguez Ballesteros

ASOCIACION PARA LA DEFENSA DE SANABRIA más de 65 años, y éstos tambi- forma de pequeños negocios én se ven forzados a emigrar a familiares, el empleo por cuenlas ciudades para residir y ser ta ajena es muy débil, y el que asistidos por sus propios hijos. A se genera en la temporada de este respecto, ha de tenerse en verano orientada al turismo incuenta que en Sanabria no exis- terior, es precario al contraerten plazas de residencias para la se a los meses de Julio y Agostercera edad. El Ayuntamiento to. El “Parque Natural Lago de Galende ha concluido hace de Sanabria”, gestionado de tiempo las obras de una resi- forma colonial desde Zamora y Valladolid, dencia de anha tenido un cianos, tras más presupuesto de veinte años empleados en Nuestra comarca sufre para este año, una despoblación de 1.078.000 su construcción. Y al día de hoy alarmante y no exis- €. Con esta continúa con las ten estrategias claras i m p o r t a n t e de dinepuertas cerradas y concretas que ten- suma ro no se han sin que nadie gam como finalidad creado nuesepa con certeza cuales son las detener la sangria de vos puestos misteriosas cau- la emigración hacia las de trabajo, ni desarrollado sas por las que ciudades. ningún prono se pone en grama social funcionamiento. Nuestra Asociación para la de progreso. Las escasas actiDefensa de Sanabria, única aso- vidades lúdicas que ese “pociación que ha preguntado y re- der colonial” pone en práctica, querido su inmediata apertura, no gozan en términos genehasta la fecha no ha obtenido rales del aprecio e interés de respuesta de las Administracio- los Sanabreses. Pese a que la Asociación para la Defensa de nes competentes. Más allá del autoempleo en Sanabria ha luchado para que

los residentes tengan participación activa en la gestión del Parque Natural, no se ha conseguido, y en consecuencia la población lo ve como “ajeno, distante e impuesto por el poder”. Nuestra mirada es pesimista. Pretendemos como Asociación, ser un observatorio crítico desde el que denunciar la falta de equipamientos públicos, el desempleo, la despoblación,

los espacios de impunidad. Pero al mismo tiempo queremos promover y apoyar programas e iniciativas que tenga como finalidad honesta, un cambio de la situación, y de las mentalidades, desde la tolerancia y el consenso. José Rodríguez Ballesteros Presidente de la Asociación para la Defensa de Sanabria

CRISTINA CALVELHE QUINA

C

ontrabando me pide que hable de nuestra Asociación. Y no es fácil, porque yo mismo soy un escéptico de las Organizaciones, que por lo general han de someterse a una disciplina si quieren dar cumplimiento a sus objetivos. Reconozco en mí a un indisciplinado. Pero esta Asociación era necesaria en Sanabria. Trata esencialmente de defender y reclamar la aplicación de los derechos reconocidos en nuestra Constitución de 1978, para todos los que viven y residen en Sanabria. Nuestra comarca sufre una despoblación alarmante y no existen estrategias claras y concretas que tengan como finalidad detener la sangría de la emigración hacia las ciudades. La mayor parte de los jóvenes que concluyen su ciclo formativo en la Comarca, no regresan tras concluir sus estudios universitarios en Salamanca, Valladolid, o Madrid. Los que no continúan sus estudios, simplemente abandonan sus pueblos por falta de empleo y de perspectivas de vida. Casi un 70% de la población tiene

Somos sobretudo portug gueses Hugo Anes

Associação Franco-Portuguesa de Wissous

S

O ser emigrante não supõe um corte nos laços afectivos e culturais com o país natal. Ser emigrante é mais uma separação física e espacial, o que paradoxalmente provoca uma maior ligação aos valores e à cultura do país que os viu partir. E é a “saudade” de Portugal que está na origem das muitas associações de emigrantes portugueses que existem lá fora. Na região de Paris, nasceu em 1984 a Associação Francoportuguesa de Wissous. Hoje, com 26 anos de existência esta associação de emigrantes portugueses continua activa no apoio social que presta aos seus actuais 200 associados. Na vertente desportiva tem uma equipa de futebol. E na

vertente cultural promove a realização de festas tradicionais como o São Martinho, ou divulgam eventos musicais e folclore português. Filipe Marques tem 46 anos e é o actual presidente da Associação Franco-portuguesa de Wissous. A sua estadia de 29 anos em França, onde trabalha na construção civil, permitemlhe afirmar que a adaptação dos portugueses a França é “fácil” embora reconheça que a aprendizagem da língua é uma dificuldade a superar. Sobre a situação social, económica e política dos portugueses que vivem em França diz que de um modo geral vivem num nível “médio” e que há portugueses empreendedores e com negócios próprios na

área da restauração e na cons- bição dos luso-descendentes “ trução civil. Também na políti- a meta dos jovens é ir o mais ca referiu que “há portugueses longe possível. Nos estudos, que são deputados locais, mas por exemplo, querem chegar à têm que possuir a dupla na- Universidade”. Ainda a propócionalidade”. A Igreja Católica sito destes jovens luso-descené também uma importante re- dentes, Filipe Marques diz que ferência para “a juventude é a comunidade muito orgulhoportuguesa e sa das suas raíA juventude lusosegundo Filipe zes. Gostam de Marques os emi- descendente é muito visitar Portugal grantes portu- orgulhosa das suas raí- e falam a língueses são mui- zes. Gostam de visitar gua portugueto participativos sa pois frequenPortugal e falam a na actividade tam cursos de língua portuguesa.., das paróquias. português em RelativaFrança”. mente aos joO futebol, vens e aos seus projectos de e em especial a Selecção Nafuturo, o presidente da Asso- cional também despertam um ciação Franco-portuguesa de grande entusiasmo nos portuWissous revelou a actual am- gueses que vivem nesta região

de Paris e segundo o presidente da Associação “os portugueses continuam a pendurar bandeiras nas janelas e a ver, em grande número, os jogos nos ecrãs gigantes”. Sobre o significado que tem o regresso a Portugal neste mês de Agosto Filipe Marques assumiu que “o regresso às raízes e o estar com a família” é o mais gratificante, e as tradicionais festas e romarias são locais e momentos propícios para “rever amigos e conhecidos”. Para quando o regresso definitivo a Portugal? Filipe Marques indicou que há portugueses que “pensam voltar” mas tudo dependerá de “ter um emprego”. Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

SOCIEDADE CIVIL

35

Ruedo Ibérico Emilio Rivas Calvo

La bandera de Portugal

Zamora Bragança Salamanca

“A verdade é como o azeite: vem sempre ao cimo”

L

a raya que divide España de Portugal es más frontera en Castilla que en Galicia, ello se debe a las distintas densidades de población. En Salamanca y Zamora los pueblos fronterizos, además de su poca entidad, distan mucho de los correspondientes portugueses, separados además por accidentes geográficos aun no superados por las infraestructuras. Por esta causa es difícil una manifestación abanderada como la sucedida en Valença do Minho, donde el cierre del servicio de urgencias nocturno de la localidad ha provocado las iras de los afectados, al tiempo que ha propiciado la alternativa del Centro de Salud de la vecina Tuy, ofrecido por su alcalde.

Al parecer algunos de los amplias que abarcaran localivecinos de Valença do Minho dades rayanas de los dos lados. han agriado las protestas con Para empezar habría que la exhibición de banderas espa- corregir los límites de la recienñolas para escarnio y rabieta de temente creada supra-región sus políticos. (norte de Portugal, Galicia, CasLa colaboración sanitaria tilla y León), que los políticos se entre los dos países no es nue- han inventado para traer fonva, buena prueba de ello es dos europeos. En ella la parte el servicio de salmantina se maternidad de queda sin su Elvas que está Es de justicia recono- correspondienresidenciado en cer que nos va mejor te portuguesa Badajoz. y por lo tanto En Salaman- mirando hacia el oeste vacía a estos ca es otra cosa. que hacia el este, pues efectos, es decir en esta província el Con reiteración sin proyectos se reclama un progresso tiene sabor comunes con hospital en Ciunuestros vecilusitano. dad Rodrigo nos. que no llega Es de justipor falta de población, lo cual cia reconocer que nos va mejor podría no ser obstáculo si se mirando hacia el oeste que hapensara en demarcaciones más cia el este, pues en esta provin-

Debate Comp partido

?

Guarda

Supra-región (norte de Portugal, Galicia, Castilla y León) cia el progreso tiene sabor lusitano. Los primeros ferrocarriles se crearon pensando comunicar la meseta con Portugal y las autovías llegaron a causa del incesante tráfico internacional. En estos días se habla de un importante centro logístico al servicio de puertos de Aveiro y Leixões.

Si fuéramos congruentes con lo que de Portugal se deriva, en nuestras manifestaciones de protesta, en las reclamaciones, habríamos de portar banderas portuguesas en agradecimiento a nuestros benefactores y para escarnio de nuestros distantes y centralistas políticos.

foto Carlos Gil, anos 70

António Marques

Saramago e Olivença

J

osé Saramago, escreveu em Quibir, na Restauração de 1640!... “Viajem a Portugal” que “o Porém, em 20 de maio de 1801 viajante sempre ouviu dizer Espanha invadiu Portugal que, que Olivença nos foi abusiva- pelo iníquo Tratado de Badajoz, mente arrebatada…”. para salvar a sua independência De facto, o domínio exercido entregou a velha comarca de Olipor Espanha sobre Olivença é vença, ao jeito de refém, … exemplo gritante dos equívocos e Findas as guerras napoleónicas, preconceitos que ocorrem no re- o Congresso de Viena de 1815 delacionamento Portugal/Espanha cretou a ilegitimidade da ocupação e demonstra a dificuldade que as espanhola e reconheceu todos os duas Nações, apesar de vizinhas direitos de Portugal. O artigo 105.º e amigas - ou talvez por isso mes- do Tratado decretou «a justiça das mo - , têm em encarar as suas dife- reclamações formuladas por Porrenças e, como é tugal sobre a o caso da cidade vila de Olivença raiana, os seus cedidos a Espadissídios. nha pelo Tratado ... as duas nações Lembremos de de apesar de vizinhas e 1801»Badajoz que Olivença, e impôs amigas têm dificuldaterra entranhada«a restituição da mente portugue- de em encarar as suas mesma como sa desde sempre, diferenças e, como é o uma das medifoi participante das apropriadas caso da cidade maior na formaa assegurar entre ção e consolidaos dois reinos da raiana... ção do Reino de península a boa Portugal e no floharmonia comrescimento da sua cultura, actora pleta e estável», comprometendonas glórias e misérias dos Desco- se todos os países signatários a brimentos, na tragédia de Alcácer- desenvolver os seus mais eficazes

D Diretor D Daniel Gil

Red(e) de Distribuición(ção)

Diretores adjuntos D Carlos d’Abreu C JJavier Hernández Mercedes

Colaboradores e colunistas neste número:

Edição. Paginação. E Grafismo. Infografia. G Trat. de Imagem. T Daniel Gil D

esforços para que a retrocessão de Olivença se efectivasse «o mais cedo possível»... Espanha, que assinou o Tratado en 1817 e reconheceu os direitos de Portugal, não respeitou esse compromiso e o dereito internacional e, sem nobreza, manteve em suas mãos a velha praça portuguesa. Dois séculos passados, apesar de uma persistente, violenta e insidiosa aculturação castelhana, a matriz portuguesa de Olivença, com a sua história, a sua cultura, as suas tradições e a sua língua, mantemse viva e pujante, dando estrutura e identificação à comunidade. Por isso, José Saramago, visitando Olivença, finaliza a sua observação: “…que Olivença nos foi abusivamente arrebatada, agora a crença torna-se convicção…» Até quando?

Redação\Redación R SSede: Rua de São Francisco,15 6440 -126 Figueira de Castelo 6 Rodrigo (Portugal) R Tel: (00351) 271311030 T Bragança\Zamora: Hugo Anes B Publicidad(e) P SSilvestre González Tel.:(0034) 630 352 162 T Portal Internet P Actualização: Daniel Gil A Programação e Manutenção: P Tiago Faustino e Ricardo T Andrade A IImpressão\Impresión C Calprint, SL.- Medina del Campo ((Valladolid) -Tel:(0034) 983 812 977 D Depósito Legal: VA-1015-2009

Tiragem\Salida 10.000 exemp. T

BRAGANÇA | ZAMORA | GUARDA | SALAMANCA ...por los “contrabandistas culturais/culturales”

Alfredo Mendes, Antero de Alda, António José Borges, António Marques, Bernardo García, Carlos Hernández Mercedes, Carlos Sambade, Catarina Dionísio Crocker, Cristina Gomes, Emilio Rivas Calvo, Fernando ÁlvarezBalbuena, Francisco Peréz, Germano Brunhoso, Isabel Matos, José Manuel Campos, Jesus Lopez Santamaría, José Miguel Sánchez Benito, José Rodríguez Ballesteros, José Santos, João Romba, Juan Carlos Zamarreño, Layo Esteves, Leandro Vale, Luís Clementino, María Celestina Trejo Jiménez, Maria Soares Guerra, Miguel García García, Pedro Vilas-Boas, Renato Roque, Tomi Borja, Vicente Sánchez Pablos.

Publicidade España: www.contrabando.org

(0034) 630 352162

Portugal: (00351) 271 311 030

Propriedade e editor: Román Hernández Rodríguez Inscrição nº:125762 na Entidade Reguladora da Comunicação de Portugal (ERC)

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

36

^ SOCIEDADE CIVIL

Jóvenes Hispano-lusos en acción Miguel García García

“Una Europa intercultural, una Europa sostenible”

E

l pasado mes de septiembre, el Consejo de la Juventud de Castilla y León publicó en su web la convocatoria para el concurso “Jóvenes Hispano-Lusos en Acción”. Para participar en esta primera edición se debía elaborar un dibujo, relato breve o fotografía que reflejara el tema “Una Europa intercultural, una Europa sostenible” y podían participar todos aquellos ciudadanos de Castilla y León o de la zona de Guarda que tuvieran entre 18 y 30 años. El Consejo de la Juventud seleccionó a 15 jóvenes de Castilla y León y otros 15 de Guarda para participar en una expedición que durante 9 días recorrería Bruselas, Ámsterdam, La Haya, Lovaina, Gante y Brujas; además los autores del mejor trabajo en cada modalidad también recibirían un ordenador portátil. La expedición hispano-lusa partió el domingo 1 de noviembre hacia Bruselas y desde allí hacia otras ciudades europeas para conocer y visitar algunas de las instituciones europeas más relevantes, entre las que

destacan las visitas a la Oficina Castilla y León y por Caja Duede Castilla y León en Bruselas, ro. al Parlamento Europeo y al Tribunal Internacional de La LA EXPERIENCIA Haya. Este viaje es una actividad PERSONAL que forma parte del programa Miguel García García se “Juventud en Acción” de la Comisión Europea. Los “Jóve- presentó a este concurso en nes Hispano-Lusos en Acción” la modalidad de dibujo. El fores un proyecto de democracia mato que se pedía debía estar participativa que trata de fo- comprendido entre el A3 y A4 y la técnica era mentar la partilibre. cipación activa de los jóvenes, ...fomentar la “Quería haa través del cocer un dibujo en nocimiento de participación el que se reflejaEuropa y sus activa de los ran aspectos reinstituciones. jóvenes, a través lacionados con El Consejo de la Juventud del conocimiento el agua, el aire y la luz. Para ello, de Castilla y de europa y sus primero empeLeón coordina instituiciones. cé desarrollaneste proyecto, do bocetos a al que se han partir de ideas sumado posteriormente la Asociación para con bombillas de bajo consumo el Colectivo Rural de Tierra de y tuberías de agua. Después de Campos, la Federación de Aso- haber trabajado sobre el papel ciaciones Juveniles de Guarda algunas ideas, comencé el diy la Asociación Juvenil Gustavo bujo final elaborando un marFilipe. El proyecto está financia- co con tuberías que abarcara do, así mismo, por la Junta de todo el perímetro de la obra y

así dar una idea del agua como bien natural que nos da la vida. Estos mismos tubos dibujan los 4 puntos cardinales, orientados en su dirección geográfica (Norte, Sur, Este y Oeste) y coloreados según la escala cromática, es decir, que los colores se degradan desde los más cálidos (rojos) hasta los más fríos (azules), haciendo coincidir cada una de las zonas con los colores correspondientes. El siguiente aspecto a tener en cuenta sería la formación del mapa de Europa. Igual que 4 son los puntos cardinales, 4 van a ser los tipos de árboles que naciendo del agua canalizada por estas tuberías van a formar el mapa en su totalidad. Los árboles nacen de las 4 esquinas del dibujo. Así la parra o vid que nace en el suroeste del dibujo,

comienza a formar el mapa de España y Francia con sus hojas. Igualmente ocurre en el nordeste con un roble cuyas hojas dan lugar a la parte oriental del mapa de Europa y así con los otros dos árboles que nacen en el noroeste y sureste. Por último, las hojas de los árboles quieren representar la especificidad e independencia de cada zona o región de Europa, pero que, al crecer, van juntándose con hojas de otros países y así, juntas, van formando el mapa de Europa y se unen en el centro, dejando todavía agua y espacio libre, para la posible formación de nuevos brotes”.

cidade da Guarda. Leva-os aos sítios mais recônditos porque é precisamente aí que muitas coisas acontecem e os governantes ignoram. O Governador, Dr. Santinho Pacheco, decidiu não se fechar nas quatro paredes. Saiu

para o meio do povo como que a fazer lembrar o provérbio. “Não vai o Maomé à montanha mas vai a montanha ao Maomé. Parabéns Sr. Governador porque é diferente, para melhor.

Eso es todo. Espero os haya gustado mi dibujo.

Governo Civil Aberto José Manuel Campos

ra de Castelo Rodrigo. Pretendemos que nuestros hermanos também possam participar activamente nestas jornadas. Naturalmente que o Presidente do Município, Eng.º António Robalo, também se quis associar tendo já reunido connosco e apresentado ideias que enriqueceram o programa. o desafio muito interessante e Temos objectivos muito disse-me que poderíamos jun- concretos e pretendemos que tar-nos para conversar. este primeiro “GOVERNO CIAssim aconteceu. Não VIL ABERTO” deixe marcas nos foram necesFoios e em toda sários muitos a região raiana. encontros para Não me restermos coloca- ...é com homens desta tam dúvidas de do a máquina craveira que podemos que é com honos carris. O inverter a tendência mens desta craSr. Governaque podeda desertificação e da veira dor é, de facto, remos inverter desgraça. um homem do a tendência da povo e muito desertificação e prático. da desgraça. Fizemos o programa, que O Sr. Governador tem-se anexamos, e que estamos a di- empenhado na vinda de memvulgar em toda a zona da raia bros do Governo ao nosso sabugalense, Almeida e Figuei- distrito mas não os quer só na

19 e 20 de Agosto em Foios (Sabugal)

N

a qualidade de Presidente de Junta da Freguesia de Foios apercebendo-me, há já algum tempo, que o Dr. Santinho Pacheco estava a fazer um Governo Civil de portas abertas e atento a tudo o que de bom e mau vai acontecendo no nosso distrito, pensei fazer-lhe um desafio. Confesso que tinha um pressentimento de que o Sr. Governador iria satisfazer o meu desejo. Disse-lhe que muito me agradaria um “Governo Civil Aberto” em Foios. O Sr. Governador achou

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

SOCIEDAD CIVIL SIRGA

37

Mapa\ DANIEL GIL

Vicente Sánchez Pablos

Corredor bajo el nombre de SIRGA Siega Verde - Foz Côa

I

niciamos una colaboración con el periódico CONTRABANDO, en el que se intenta establecer un CORREDOR SIEGA VERDE (Ribera del Águeda, afluente del Duero, en la zona de Ciudad Rodrigo, Salamanca) - FOZ COA (Ribera del Coa, afluente del Duero, Beira Alta, distrito de Guarda, en Portugal). Formando parte, ambas riberas, del Itinerario Cultural del Consejo de Europa, denominado CARP, “Caminos de Arte Rupestre Prehistórico” (Estrasburgo, 6-7 de mayo de 2010). En principio, trataremos de fijar los espacios físicos por donde puede existir un camino de enlace. Todos conocemos la orografía del terreno, irregular, llano y monte, con cortantes por las evacuaciones de los ríos, mayoritariamente pizarrosos, y con zonas habitadas dedicadas a la agricultura en terrazas y secanos. La Bouza, Villar de Ciervo... Fugazmente Madoz (*), cita entre los “contrabandoss y trasiegos, transportes a

la Raya Portuguesa” los cereales: centeno, trigo, ...intentar establecer algarrobas, para un corredor Siega llevarlos a Portugal. Luego, entre Vierde - Foz Côa. otros, los cultivos Ya que ambas riberas de microclima: formam parte del algún vino, meloitinerario cultural nes “exquisitos”; CARP - Caminos de cría de ganado lanar, cabrío, cerArte Rupestre dos, ganadería Prehistórico. vacuna y caza de pelo y de pluma. Dos puentes: Puente Quebrada, Villar de Ciervo, en estado casi ruinoso. a los caminos arrieros. De un arco romano, con dos aliBarba del Puerco, puente viaderos laterales, posiblemen- apuntado, medieval, de tres te de época romana, aunque arcos (1 gótico y dos de medio su estructura en ángulo acerca punto), el que se llama actualmás sus formas constructivas a mente, a partir de 1916, Puerto la época medieval. Importan- Seguro, donde se libró la bate vía de comunicación a la talla, en 1810 entre el general frontera portuguesa, hacia la Craufurd (adelantado de Wealquería rayana de “Camporre- llington) y los franceses, con su dondo”. Muy próximo al Villar división estacionada entre los existe otro puente, el de “Riata”, ríos Côa y Águeda, ganada por sobre el arroyo conocido como la alianza anglo-hispano-lusa. Ribera del Lugar, para dar paso Además era Aduana terrestre

Zamora Bragança

?

Salamanca

Guarda

de Primera Clase y dependía de la diócesis de Ciudad Rodrigo. El camino natural, entre los afluentes, fuera de las Vegas de los ríos, donde los asentamientos poblacionales eran más posibles, es: Martiago, Villar de la Yegua, Villar de Ciervo, Puerto Seguro, La Bouza y ya en Portugal, Escarigo, Almofala, Nave Redonda, Figueira de Castelo Rodrigo, Vilar de Amargo, Almendra, Castelo Melhor, Orgal, Vila Nova de Foz Côa.

Vicente Sánchez Pablos (ACASÁN –VÍA DE LA PLATA)

(*) Madoz Ibáñez, Pascual: “Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar”, conocido popularmente por Diccionario de Madoz o, simplemente, Madoz, Madrid 1845-1850.

Pub

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

38

^ CIENCIA PARADIGMÁTICA en castellano

PROYECTO HAARP

Ciencia sin conciencia o armas del juicio final?

Texto Maria Soares Guerra

Estando inmersos en las dramáticas repercusiones de una crisis económico-financiera sin precedentes y en el problema ecológico del calentamiento global, cujas regulaciones y descontroles marcan diariamente las agendas políticas y las de los medios de comunicación de todo el mundo...

U

n rumor, paradojicamente más espectacular y alarmante, parece ganar mas credibilidade dia a dia. Hablamos de un proyecto denominado HAARP y de sus potenciales implicaciones socio-económicas, ecológicas, de seguridad y salud pública, así como de las tecnologías ligadas al mismo, em régimen experimental pero ya operativo desde hace mucho tiempo, sobre todo con fines militares, que son trascendentalmente preocupantes y que ha sido escondidas, deliberada e inteligentemente, de la opinión pública hasta hoy. Es posible que situaciones muy graves estén siendo ocultadas, por miedo o por interés, por gran parte de los organismos y organizaciones políticas, nacionales e internacionales, así como por los medios de comunicación, que prefieren guardar silencio ante la enorme montaña de acusaciones y advertencias, sobre todo en internet, siempre “no oficiales y de gente conspiranoica”, como no podia ser de otra forma, pero similares a otras “tontas y estúpidas” que habian previsto la actual crisis económica mundial con más de dos años de antelación. Se trata, nada más y nada menos, de acusaciones como la producción por métodos articiciales del tsunami de Indonesia, de los recientes terremotos de Haiti, Chile y Japón, de las actuales inundaciones en el Paquistán, y de las altas temperaturas moscovitas con sus consecuentes incendios, además de los bombardeos nucleares experimentales de los cinturones terrestres de Van Allen, estos últimos bien conocidos en este caso por los también “tontos y estúpidos” diputados europeos, como se puede comprobar en el Relatorio Oficial del Parlamento Europeo de la página siguiente. ! Estaremos soñando o bromeando, dirá el lector... Pero si yo ni siquiera imaginaba que esto pudiera ocurrir ! .

? Se imaginan tener la capacidad de poder producir en cualquier parte circunscrita del globo, irradiando y por efecto “espejo reflector”: tsunamis, huracanes y terremotos, a través de microondas, ondas de rádio, láseres y ultrasonidos?... ? De cambiar y controlar el clima provocando lluvias, inundaciones o sequías?... De encon- de gestión, las bibliotecas, quetrar minerales, nuevas fuentes dándonos al mismo tiempo tanenergéticas e hasta escondri- to sin agua para consumo (que jos subterráneos o marítimos es bombeada) como sin bienes a través de prospeccciones de de abastecimiento en las redes vários kilómetros de profundi- de distribución alimentaria... Es dad por Rayos X ?... De volver decir, se instalaría el caos total a en un território la noche dia y todos los niveles. Y finalmente... ? Cómo reacel dia noche... Y todo esto a cacionarían estos mismos lectores pricho?... Y más...? Serán los lecto- sabiendo que pueden ser queres conscientes de todas las mados por microondas o querepercusiones inherentes a la dar temporalmente ciegos por destrucción e inutilización ins- láseres, sin apenas intuirlo, amtantánea de cualquier “chip” o bos dirigidos con ánimo de intimidación (ofimaterial eleccialmente por tromagnético, armas no letapresentes hoy Y sino, juzguen en la les) ?... Piensen practicamente página siguiente la en ejércitos toen cualquiera de nuestras gravedad e idiosincrá- talmente prepaa c t i v i d a d e s sia del Relatorio (docu- rados con tipos c o t i d i a n a , s mento oficial) que en de armas para todos familiares como microprocesadores, 1999 era emitido por o en huelgas o el Parlamento manifestacioCD`s, transisnes populares tores, cables, Europeo especialmente etc?... ? Cómo afectaría esto a tensas... O hasta ser controlauna gran ciudad como Lisboa, dos mentalmente , en masa, de Madrid, San Pablo, Tokio, New la misma forma, por infrasoniYork, México, etc ?... Pararían dos de baja frecuencia, volviéntodos los vehículos y los mo- dose esa población irradiada, tores eléctricos, así como los más o menos nerviosa o possistemas informáticos, electro- trada, furiosa y hasta teniendo domésticos y las emisoras de delirios y alucinaciones ?... En comunicación; se bloquearían cualquier circunstancia nos delos transportes y cualquier ac- jarían a todos fuera de juego. Las investigaciones para tividad importante como las urgencias hospitalarias y sus la obtención de estas capacisistemas avanzados de vida y dades biofísicas y otras que reanimación, los bancos, las pueden ser aplicadas al bien instituciones, todos los servicios común, pero también a siste-

mas de guerra, fueron escondidas durante muchos años de la opinión pública general y secuestrada la obligatoriedad de su debate ético- científico en las Instituciones Internacionales. Y sino, juzguen en la página siguiente la gravedad e idiosincrásia del Relatorio (documento oficial) que en 1999 era emitido por el Parlamento Europeo sobre el Proyecto HAARP, en el que se exhortaba a Estados Unidos para las debidas aclaraciones y en el que éste daba la “callada” por respuesta, idéntico resultado que el Parlamenmto Ruso (La Duma) obtenía al respecto en el 2002. Después de haber sido presentado este Relatorio, diputados del parlamento Europeo en el 2003 y 2004, sucesivamente, preguntaron oficialmente sobre los resultados de la “Evaluación Ambiental y de Salud Pública” pedida en ese referido Relatorio de 1999, que se encargó al Grupo Europeo de Evaluación Científica e Técnica (STOA), “convidando además

a la Comisión a examinar las eventuales implicaciones del Proyecto HAARP”. Estos diputados han constatado que “cinco años más tarde” no se tenía conocimiento de cualquier resultado o resolución al respecto... Entretanto, han pasado ya 11 años y no se ha hecho ni se sabe nada oficial sobre el mismo. A pesar de la estrategia seguida, en el mantenimiento de este sospechoso silencio oficial, la situación llegará inevitablemente, en poco tiempo, al conocimiento de la población en general, que ya exige saber lo que está ocurriendo verdaderamente, por lo que con toda certeza continuaremos hablando más pormenorizadamente en las páginas de esta revista.


contrabando, verão|Verano de 2010

39

Parlamento Europeo

litar y el control parlamentario de los mismos.

INFORME - 14 de enero de 1999

sobre medio ambiente, seguridad y política exterior sobre medio ambiente, seguridad y política exterio ...

A. PROPUESTA DE RESOLUCIÓN Resolución sobre medio ambiente, seguridad y política exterior

El Parlamento Europeo, … - Vista la audiencia sobre el programa HAARP y las armas no letales celebrada por la Subcomisión de Seguridad y Desarme de la Comisión de Asuntos Exteriores en Bruselas el 5 de febrero de 1998, ... T. Considerando que, pese a los convenios existentes, la investigación en el sector militar sigue basandose en la manipulación medioambiental como arma, tal y como pone, por ejemplo, de manifiesto el sistema HAARP con base en Alaska, ... Aspectos legais da actividade militar ... 27. Considera que el HAARP (Programa de Investigación de Alta Frecuencia Auroral Activa) es un asunto de interés mundial debido a sus considerables repercusiones sobre el medio ambiente y exige que los aspectos jurídicos, ecológicos y éticos sean investigados por un órgano internacional independiente antes de continuar la investigación y los ensayos; lamenta que el Gobierno de los Estados Unidos se haya negado reiteradamente a enviar a un representante que preste declaración, ante la audiencia pública o cualquier reunión posterior que celebre su comisión competente, sobre los riesgos medioambientales y para la población del Programa de Investigación de Alta Frecuencia Auroral Activa (HAARP) que se está financiando en la actualidad en Alaska; 28. Pide que el grupo encargado de evaluar las opciones científicas y tecnológicas (STOA) acepte examinar las pruebas científicas y técnicas disponibles en todos las conclusiones de las investigaciones que se están llevando a cabo en la actualidad sobre el programa HAARP, con el objeto de evaluar la naturaleza exacta y el grado de riesgo de este programa para el medio ambiente local y mundial, así como para la salud pública en general;

29. Pide a la Comisión que, en colaboración con los Gobiernos de Suecia, Finlandia, Noruega y la Federación Rusa, examine las repercusiones medioambientales y para la salud pública del programa HAARP para el Antártico y que le informe de sus conclusiones; ... HAARP - un sistema de armas destructor del clima El 5 de febrero de 1998 la Subcomisión de Seguridad y Desarme del Parlamento Europeo celebró una audiencia sobre, entre otras cosas, el HAARP. Se invitó a representantes de la OTAN y de los EE.UU., pero declinaron la invitación. La subcomisión lamenta que los EE.UU. no enviaran a un representante para responder a las preguntas o aprovechar la oportunidad de comentar el material presentado (22). El HAARP (Programa de Investigación de Alta Frecuencia Auroral Activa) es un proyecto que llevan a cabo conjuntamente la fuerza aérea y la marina de los Estados Unidos, junto con el Instituto Geofísico de la Universidad de Alaska, Fairbanks. Experimentos similares se están realizando también en Noruega, probablemente en el Antártico, así como en la antigua Unión Soviética (23). El HAARP es un proyecto de investigación que utiliza instalaciones terrestres y una red de antenas, cada una equipada con su propio transmisor, para calentar partes de la ionosfera (24) con potentes ondas de radio. La energía generada calienta partes de la ionosfera, lo que produce agujeros en la ionosfera y “lentes” artificiales. El HAARP puede utilizarse para muchos fines. Mediante la manipulación de las características eléctricas de la ionosfera se puede controlar una gran cantidad de energía. Si se utiliza como arma militar, esta energía puede tener un impacto devastador sobre el enemigo. El HAARP puede enviar muchos millones más de energía que

http://www.europarl.europa.eu/sides/ge-Doc.do?type=REPORT &reference=A4-1999-0005&format=XML&language=ES cualquier otro transmisor convencional. La energía también puede dirigirse a un blanco móvil, lo que podría constituir un potencial sistema antimisiles. El proyecto permite también una mejor comunicación con submarinos y la manipulación de condiciones climáticas globales. Ahora bien, también es posible hacer lo contrario e interferir las comunicaciones. Mediante la manipulación de la ionosfera se pueden bloquear las comunicaciones globales a la vez que se transmiten las propias. Otra aplicación es la penetración de la tierra (tomografía) con rayos X a una profundidad de varios kilómetros para detectar campos de petróleo y gas o instalaciones militares subterráneas. Otra aplicación es el radar sobre el horizonte, y definir objetivos a larga distancia. De esta manera, se puede detectar la aproximación de objetos más allá del horizonte. Desde la década de los cincuenta los EE.UU. han realizado explosiones de material nuclear en los cinturones Van Allen (25) para investigar el efecto de las explosiones nucleares a esa altura sobre las comunicaciones de radio y la operación del radar gracias al pulso electromagnético que desprende una explosión. Estas explosiones crearon nuevos cinturones de radiación magnética que cubrieron prácticamente todo el planeta. Los electrones se movieron en líneas magnéticas y crearon una Aurora Boreal artificial sobre el Polo Norte. Con estos ensayos militares se corre el peligro de destruir gravemente el cinturón Van Allen durante mucho tiempo. El campo magnético de la tierra puede destruirse sobre grandes extensiones e impedir las comunicaciones por radio. Según científicos norteameri-

canos. Pueden pasar muchos años antes de que el cinturón Van Allen se estabilice de nuevo. El proyecto HAARP puede resultar en cambios de la situación climática. También puede influir en el ecosistema, especialmente en la región sensible del Antártico. Otra consecuencia grave de HAARP son los agujeros de la ionosfera causados por las potentes ondas de radio. La ionosfera nos protege de la radiación cósmica. Se espera que los agujeros se cierren de nuevo, pero la experiencia con la capa de ozono hace pensar lo contrario. Esto quiere decir que hay agujeros considerables en la ionosfera que nos protege. Debido a sus considerables efectos sobre el medio ambiente, HAARP es un asunto de interés mundial y debe cuestionarse si las ventajas de este sistema realmente son superiores a los riesgos. Hay que investigar los efectos ecológicos y éticos antes de proseguir con la investigación y los ensayos. HAARP es un proyecto casi desconocido y es importante que la opinión pública sepa de qué se trata. El HAARP está vinculado a 50 años de investigación espacial intensiva de marcado carácter militar, incluyendo el proyecto “guerra de las estrellas”, para controlar la alta atmósfera y las comunicaciones. Este tipo de proyectos deben considerarse como una grave amenaza para el medio ambiente, con un impacto incalculable sobre la vida humana. Incluso ahora, nadie sabe el impacto que podrá tener el proyecto HAARP. Debemos luchar contra el secreto en la investigación militar. Hay que fomentar la transparencia y el acceso democrático a los proyectos de investigación mi-

Una serie de leyes internacionales (el Convenio sobre la prohibición de la utilización militar o de cualquier utilización hostil de las técnicas de modificación el medio ambiente, el Tratado Antártico, el Tratado sobre los principios que rigen las actividades de los Estados en la exploración y utilización del espacio exterior, incluyendo la luna y otros cuerpos celestes, así como el Convenio de las Naciones Unidas sobre la ley del mar) ponen en duda no sólo la base humanitaria y política del proyecto HAARP sino también su base jurídica. El Tratado Antártico dispone que el Antártico debe utilizarse exclusivamente para fines pacíficos (26). Esto significa que el proyecto HAARP infringe el Derecho internacional. Todas las implicaciones de los nuevos sistemas de armas deben ser investigadas por órganos internacionales independientes. Deben elaborarse también nuevos acuerdos internacionales para proteger al medio ambiente de su destrucción innecesaria en tiempo de guerra.... (10 El 5 de febrero de 1998 la Subcomisión de Seguridad y Desarme del Parlamento organizó una audiencia pública sobre el Programa de Investigación de Alta Frecuencia Auroral Activa y las denominadas armas no letales. Este capítulo se basa en dicha audiencia.

3. CONCLUSÕES ... 11. Considera que el sistema de los EE.UU. de manipulación militar de la ionosfera, HAARP, con base en Alaska, que es sólo una parte del desarrollo y despliegue de armas electromagnéticas para seguridad exterior e interior, es un ejemplo de la amenaza militar emergente más grave para el medio ambiente y la salud humana, ya que su finalidad es manipular con fines militares esta sección de la biosfera de gran sensibilidad energética, sin que se conozcan todas sus consecuencias, y pide a la Comisión, al Consejo y a los Estados miembros que presionen al Gobierno de los EE.UU., Rusia y otros Estados participantes para que pongan fin a dichas actividades y se celebre un convenio mundial que prohíba este tipo de armas;

Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

40

^ CIÊNCIA PARADIGMÁTICA em português ês

PROJECTO HAARP

Ciência sem consciência ou as armas do juízo final? Imersos que estamos nas repercussões dramáticas de uma crise económico-financeira sem precedentes e no problema ecológico do aquecimento global, cujas regulações ou descontrolo estão a marcar diariamente as agendas políticas e a dos media de todo o mundo, …

Texto Maria Soares Guerra

U

m rumor paradoxalmente mais espantoso e alarmante parece estar a ganhar cada vez mais credibilidade. Falamos de um projecto denominado HAARP, e das suas potenciais implicações socioeconómicas, ecológicas, de segurança e para a saúde pública, e das suas tecnologias paralelas, em regime experimental mas já operativas desde há muito, nomeadamente para fins militares, que são de transcendência preocupante e têm sido deliberada e inteligentemente escondidas da opinião pública até hoje. É até possível que situações, de tal forma graves, estejam a ser ocultadas por medo ou por interesses, na maioria dos organismos políticos nacionais e internacionais bem como na generalidade dos média, que preferem guardar silêncio ante a enorme montanha de acusações e advertências nomeadamente na Internet, sempre “não oficiais e de gente conspirativa”, como não podia deixar de ser, mas similares a outras, “tolas e estúpidas”, que previram a actual crise económica mundial e com mais de dois anos de antecedência. Tratamse nada mais, nada menos, de acusações como a “produção artificial do tsunami na Indonésia, dos recentes terramotos do Haiti, Chile e Japão, das inundações actuais no Paquistão, das altas temperaturas moscovitas e consequentes incêndios, para além dos bombardeamentos nucleares, experimentais, nos cinturões terrestres de Van Allen, estas últimas bem conhecidas, e neste caso, pelos também “tolos e estúpidos” deputados europeus, como se pode comprovar no relatório da página seguinte. Estaremos a sonhar ou a brincar! Dirá o leitor… Mas eu nem sequer imaginava que isto estaria a acontecer! Imagine-se então na capacidade de produzir em qualquer parte circunscrita do globo, e

por efeito espelho, tsunamis, furacões e sismos através de microondas, ondas de rádio, lazeres e ultra-sons? … De mudar e controlar o clima provocando chuvas, inundações ou secas? … De encontrar minérios em seara alheia, novas fontes energéticas e até esconderijos subterrâneos ou marítimos, através de prospecções de vários qui- distribuição alimentares, etc... lómetros de aprofundamento As consequências seriam as da com raios X? … De virar o dia instalação do caos total e a topara a noite, irradiando e por dos os níveis. E finalmente… Como reaefeito “espelho refletor”. E tudo giriam estes mesmos leitores isto à vontade? … E mais… Serão os leitores ao facto de poderem ser queiconscientes de todas as reper- mados por microondas ou, cussões inerentes à destruição ficar temporariamente cegos ou inutilização instantânea de por lazeres, dirigidos para inqualquer “chip” ou material timidar e sem se aperceberem electromagnético, hoje presen- (oficialmente como armas não tes em praticamente todas as letais)? Pensem em exércitos nossas vidas em microproces- totalmente apetrechados com sadores, CD`s, transístores, ca- outros tipos de armamento ou em greves bos, etc. Como ou manifestaseria este efeito, ções desespenuma grande Senão, julguem na radas… Ou até cidade como página seguinte, a de serem conLisboa, Madrid, São Paulo, Tógravidade e idiossin- trolados mentalmente, em quio, Nova crasia do Relatório massa, da mesYork, México, (documento oficial) ma forma, por etc? … Parariam de todos os veícu- que em 1999 era emi- infra-sons los e motores tido pelo Parlamento baixa frequência, tornando electrónicos, sistemas informáticos, elec- uma população mais ou menos trodomésticos e emissoras de enervada ou prostrada, furiosa comunicação, bloqueavam os ou mesmo capaz de produzir transportes, e quaisquer acti- delírios e alucinações… mas vidades importantes, como ur- que em qualquer circunstância gências hospitalares e os seus nos deixariam a todos fora de sistemas de suporte avançado jogo? … As investigações para a de vida e reanimação, bancos, instituições, qualquer serviço aquisição destas capacidades de gestão, bibliotecas, ficando biofísicas e outras e outras, ao mesmo tempo quer sem aplicáveis ao bem comum mas água para consumo (que é perigosamente também aos bombeada), quer sem bens de sistemas de guerra, foram esabastecimento nas redes de condidas durante muitos anos

da opinião pública geral tendo sequestrado a obrigatoriedade de um debate ético-científico nas instituições internacionais. Senão, julguem na página seguinte, a gravidade e idiossincrasia do Relatório (documento oficial) que em 1999 era emitido pelo Parlamento Europeu, e que exortava os Estados Unidos para os devidos esclarecimentos, engolindo depois o seu silêncio por resposta, ou o mesmo pedido de esclarecimentos, com idêntico resultado, pelo Parlamento Russo (Duma) em 2002. Já depois de ser apresentado o Relatório, deputados do Parlamento Europeu, sucessivamente em 2003 e 2004, perguntaram pelo resultado da avaliação ambiental e de saúde pública - pedida nesse relatório em 1999 que encarregava o Grupo de Avaliação das Opções Científicas e Técnicas (STOA) – e que “convidava, além disso, a Comissão a examinar as eventuais implicações do

programa HAARP”, tendo estes deputados constatado que, “cinco anos mais tarde”, não tinham conhecimento da existência de qualquer resultado. Entretanto passaram 11 anos e nada se fez ou se sabe. Apesar da estratégia seguida, na manutenção deste silêncio oficial e suspeito, a situação irá inevitavelmente chegar, mais dia, menos dia, ao conhecimento da população em geral, que já exige saber o que se está a passar verdadeiramente,. Certamente continuaremos falar sobre este assunto nas páginas desta revista.


contrabando, verão|Verano de 2010

41

Parlamento Europeu

RELATÓRIO - 14 de Janeiro de 1999

sobre ambiente, segurança e política externa Comissão dos Assuntos Externos, da Segurança e da Política de Defesa ...

A. PROPOSTA DE RESOLUÇÃO Resolução sobre ambiente, segurança e política externa; estratégias para a utilização dos recursos militares para fins ambientais

O Parlamento Europeu, … - Tendo em conta a audição pública sobre o projecto HAARP e as Armas Não-Letais, realizada em Bruxelas pela Comissão dos Assuntos Externos, da Segurança e da Política de Defesa, Subcomissão Segurança e Desarmamento, em 5 de Fevereiro de 1998, ... T. Considerando que, apesar das convenções existentes, continuam a realizar-se trabalhos de investigação militar sobre a utilização de manipulações ambientais como arma, tal como demonstrado, por exemplo, pelo sistema HAARP instalado no Alasca, ... Aspectos legais da actividade militar ... 27. Entende que o HAARP (Programa de Investigação de Alta Frequência Auroral Activa), em virtude dos seus profundos efeitos para o ambiente, é uma questão de interesse mundial e exige que os aspectos jurídicos, ecológicos e éticos sejam investigados por órgãos internacionais independentes antes da continuação da investigação e dos testes; deplora que o Governo dos Estados Unidos tenha repetidas vezes recusado enviar um representante testemunhar, na audição pública ou em qualquer outra reunião subsequente da comissão competente, sobre os riscos que comporta para o ambiente e para as populações um programa de investigação sobre as radiações de alta frequência (HAARP) financiado actualmente no Alasca; 28. Solicita ao Grupo de Avaliação das Opções Científicas e Técnicas (STOA) que aceite apreciar as provas científicas e técnicas fornecidas em todos os estudos sobre o HAARP a fim de avaliar a exacta natureza e o grau de risco criado pelo HAARP, tanto para o ambiente local como mundial e para a saúde pública em geral; 29. Convida a Comissão, em cooperação com os Governos

da Suécia, da Finlândia, da Noruega e da Federação da Rússia, a apreciar as implicações do programa HAARP para o ambiente e a saúde pública nas regiões antárcticas da Europa e a apresentar um relatório ao Parlamento sobre o resultado das suas investigações; ... HAARP - um sistema de armamento que perturba o clima Em 5 de Fevereiro de 1998, a Subcomissão da Segurança e do Desarmamento, do PE, organizou uma audição pública sobre, entre outras coisas, o projecto HAARP. Estavam também convidados representantes da NATO e dos EUA, mas decidiram não participar. A comissão lamenta que os EUA não tenham enviado ninguém à audição ou usado da possibilidade de comentar o material apresentado(22). ...

O HAARP - Programa de Investigação de Alta Frequência Auroral Activa (High Frequency Active Auroral Research Project) é da responsabilidade conjunta da Força Aérea e da Marinha dos EUA, em colaboração com o Instituto de Geofísica da Universidade do Alasca, de Fairbanks. Experiências semelhantes decorrem também na Noruega, provavelmente na Antárctida, mas também na antiga URSS(23). O HAARP é um programa de investigação em que é utilizado um dispositivo terrestre, uma rede de antenas, cada uma alimentada pelo seu próprio transmissor, cujo objectivo é aquecer sectores da ionosfera(24) graças a potentes raios de frequências de rádio de impulsos. Deste aquecimento de sectores da ionosfera resultam buracos ionosféricos e lentes artificiais. Isto pode ser utilizado para muitos fins. Através da manipulação das particularidades eléctricas da atmosfera é possível controlar energias gigantescas. Utilizadas como arma militar contra um inimigo podem pro-

http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-// EP//TEXT+REPORT+A4-1999-0005+0+DOC+XML+V0//PT duzir efeitos devastadores. Com as técnicas do HAARP pode-se dirigir para um ponto determinado uma energia milhões de vezes superior à que é possível controlar com um emissor clássico. A energia pode também ser dirigida contra alvos móveis, o que poderia ser utilizado contra mísseis inimigos. O projecto permite criar melhores comunicações com os submarinos e manipular as condições metereológicas mundiais. Mas também o contrário, perturbar as comunicações, é possível. Através da manipulação da ionosfera é possível bloquear as comunicações mundiais, ao mesmo tempo que as suas próprias chegam ao destino. Outra aplicação deste sistema é a tomografia por penetração da crosta terrestre, que podemos imaginar como um exame da Terra ao raio X a diversos quilómetros de profundidade para detectar jazidas de petróleo ou gás, mas também instalações militares subterrâneas. Outra das aplicações do sistema HAARP é o “radar além-do-horizonte” que segue a curvatura terrestre para observar objectos que se aproximam a grande distância. Desde os anos 50, os EUA realizaram explosões de material radioactivo na cintura de Van Allen(25) para investigar qual o efeito das explosões nucleares a alta altitude e das emissões electromagnéticas resultantes da explosão sobre as transmissões de rádio e as operações de radar. Isto criou novas cinturas de radiações magnéticas que abrangem quase todo o globo. Os electrões moveram-se ao longo destas linhas de campos magnéticos e criaram uma aurora boreal artificial sobre o Polo Norte. Através destes testes militares criaram-se sérios riscos de perturbação da cintura de Van

Allen por muito longo tempo. Os campos magnéticos terrestres podem ser perturbados em largas zonas e impedir as comunicações por rádio. Segundo cientistas americanos, pode levar várias centenas de anos até que a cintura de Van Allen estabilize numa situação normal. O Projecto HAARP pode ter como resultado alterações das condições climáticas. Pode também influenciar todo o sistema ecológico, especialmente nas zonas sensíveis da Antárctida. Uma consequência extremamente séria do HAARP são os buracos na ionosfera provocados pelas fortes ondas de rádio emitidas para uma determinada zona. A ionosfera protege-nos das radiações cósmicas. Espera-se que estes buracos na ionosfera sejam de novo preenchidos, mas a experiência das alterações da camada de ozono apontam no sentido contrário. Isto significa que existem vários buracos na zona de protecção que a ionosfera constitui. O HAARP, em virtude das suas vastas consequências para o ambiente, constitui um problema mundial e deve-se pôr a questão de saber se as vantagens desse sistema compensam os riscos. Os efeitos ecológicos e éticos devem ser investigados profundamente antes de continuar com a investigação e os testes. O HAARP é um projecto quase totalmente desconhecido do público e é importante aumentar a consciência do público em geral sobre este projecto. O HAARP está ligado a 50 anos de investigação espacial intensiva, de clara natureza militar, nomeadamente como parte da chamada “guerra das estrelas” para controlar as camadas superiores da atmosfera e as comunicações. Esta inves-

tigação deve ser considerada como seriamente prejudicial para o ambiente e podendo ter efeitos incalculáveis para a vida humana. Ninguém sabe ainda hoje de forma segura os efeitos que o HAARP pode ter. A cultura do secretismo no seio da investigação militar deve ser combatida. O direito à transparência e ao controlo democrático dos projectos de investigação militar e o controlo parlamentar devem ser promovidos. Uma série de acordos internacionais (“Convenção sobre a proibição de utilização militar ou outra utilização hostil de técnicas de alteração do ambiente”, “Tratado da Antárctida”, “Tratado sobre os princípios a seguir pelos Estados na exploração e investigação do espaço exterior, incluindo a Lua e outros astros” e a “Convenção da ONU sobre o direito marítimo”) fazem com que o HAARP pareça muito contestável, não só do ponto de vista humano e político como também jurídico. O Tratado da Antárctida estabelece que a Antárctida deve ser utilizada unicamente para objectivos pacíficos(26). Isto implicaria que o HAARP viola o direito internacional. Todos os efeitos dos novos sistemas de armas devem ser investigados por órgãos internacionais independentes. É necessário preparar novos acordos internacionais para, em caso de guerra, proteger o ambiente contra destruições desnecessárias. ... (10) Em 5 de Fevereiro de 1998, a Subcomissão para a Segurança e o Desarmamento organizou uma audição pública sobre o HAARP e as armas não letais. Este capítulo baseia-se nessa audição

3. CONCLUSÕES ... 11. Considera o sistema militar norte-americano de manipulação ionosférica, HAARP, baseado no Alasca, que constitui apenas parte do desenvolvimento e instalação de armamento electromagnético para fins de segurança, tanto interna como externa, um exemplo da mais grave ameaça militar ao meio ambiente mundial e à saúde humana, na medida em que procura interferir, para fins militares, na secção da biosfera de grande sensibilidade energética, apesar de não serem ainda claras todas as consequências daí decorrentes, e exorta a Comissão, o Conselho e os Estados-Membros a pressionarem o Governo dos EUA, a Rússia e quaisquer outros Estados envolvidos em tais actividades a porem termo às mesmas, com vista à instituição de uma convenção contra tal tipo de armamento; ... Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

42

FEITO IN RAYA

^

~ na tradição Cinco geraçoes das “Obleas” Ciperez (Salamanca)

F

oi Gaspar Martin Moreno, há cerca de 160 anos, quem começou a tradição das “Obleas”, diz Fabian Martin Tapia, que juntamente com o seu filho Fabian Martin Muñoz, levam esta empresa que vende para as maiores superfícies de toda a Espanha e além fronteiras. Tapia é a 3ª geração desta família de Ciperez (Salamanca) e recorda-nos o processo, ainda manual, que levava o seu pai e o seu avô a se deslocarem

para vender este produto de pastelaria nas quintas e nas casas da redondeza. Os clientes “davam-lhes farinha e ovos e eles faziam as obleas dentro de suas casas”, numa média de 60 ou 70 por dia, lembra Tapia, que a partir de 1980 deixou a fabricação manual e arrancou com o processo industrial depois de comprar a primeira máquina rotativa. Hoje, as atuais duas máquinas, produzem cerca de 10 mil obleas por hora, tal é a de-

manda. As Obleas artesanais de Ciperez têm tradição em toda a Espanha, mas é na provincial de Salamanca que este alimento – em sabor, algo semelhante às nossas “Línguas da Sogra” - , atinge a sua melhor notoriedade e tradição. Tapia, refere que este produto já vem dos Árabes, “dizem os livros”, e que era gasto pelas “altas hierarquias”, quando iam de Castela e Leão, visitar outras, à Andaluzia por exemplo, e as preparavam em

“pequenos-almoços e merendas”, era um “produto de luxo”. A oblea era um alimento festivo, “como convite”, para os “grandes capitalistas, e para quem tinha dinheiro”, frisa Fabian Martin Tapia, pois antigamente, lembrando a sua juventude, “não existiam pastelarias e apenas quatro tipos de bolachas”. Como em todos as receitas, as Obleas também têm um segredo, que obviamente não lho pedimos, ficamos a saber que está na massa, que é feita ap-

enas de farinha, ovos e açúcar. Por fim, lá foi desvendado! É que as orações são suas, fez questão de lembrar o patriarca. À pergunta, se já as teria ensinado ao seu filho – as bendições- , defende-se Muñoz, com o ditado que “o filho de maestro nunca é aprendiz”. Tapia, que toma todos os dias as suas Obleas ao pequeno-almoço, acredita que “um doente que pode beber um copo de leite, também pode comer Obleas” disse-lhe um dia médico.


contrabando, verão|Verano de 2010

43

A Oblea pode de ser combinada com tudo, contam-nos: artas, dentro como base de tartas, om mel, frude sobremesas, com e, tudo deta, manteiga, azeite, e das pespende da criatividade soas. Muñoz conta-nos que trabalham presentemente 14 pessoas na fábrica, em dois turnos á dese que em Ciperez não há emprego, pois existem ainda uma fábrica de móveis e uma transportadora. lho São 50 postos de trabalho ro num pequeno povo, algo raro 0 nestas terras raianas, com 330 habitantes, na maioria idosos. “Tem de vir gente de fora para cobrir a demanda”, refere ainda.

Em Portugal já distribuem, naquela que é uma aposta já com alguns anos, mas que só agora começou a dar frutos, diz Muñoz Pois “é um produto acessível e com uma validade de um ano”, afirma, e que está seguro da sua importância como marca de um povo e de uma região. “Estamos muito comprometidos com a região, o que queremos e dar mais emprego e combater a desertificação”, sustenta Fabian Martin Muñoz.

Este produto já vem dos Árabes, “dizem os livros”, e que era gasto pelas “altas hierarquias”, quando iam de Castela e Leão, visitar outras, à Andaluzia por exemplo... Fabian Martin Tapia, ganhou o prémio de empresário este ano na sua Comarca, e já acredita na próxima geração para gerir a empresa e chegar aos dois séculos de tradição. São ou foram, Moreno, Arroyo, Tapia, Muñoz e será a pequenna Ramos.

Foto-reportagem de Daniel Gil Pub


contrabando, verão|Verano de 2010

44

^ HISTORIA VIVA DE LA RAYA

Esparragalejo

FOTOS\ MARÍA JIMÉNEZ

por María Celestina Trejo Jiménez

Badajoz (Extremadura)

La frontera se va al sur de vacaciones

E

sta vez, “Contrabando” haciendo una excepción, no se ha quedado en La Raya cercana. Se ha ido también de vacaciones y ha encontrado la amable colaboración de una colega geógrafa que nos cuenta historias de un pueblo ya muy al sur para nosotros, en Extremadura, en la línea entre Mérida y Badajoz, para ser más exactos. Y es que esa Raya, que unas veces es violenta y agreste y otras suave e invisible, tiene unos cuantos cientos de kilómetros, con sus marcas y unas cuantas autonomías y provincias y pueblos que salvar para hacerla aún más invisible. Y además, nos cuentan algunos ejemplos de contrabando, del de siempre, del que ha sostenido la economía de la zona durante tanto tiempo. Raya, punto, raya, punto, raya, punto y luego ya, puntos suspensivos…Europa. Fco. Javier Hernández Mercedes

Situación Geográfica de Esparragalejo

M

unicipio situado en el centro norte de la provincia pacense, a 55 km de Badajoz y a 8 km de Mérida. Desde los años noventa presenta una tendencia demográfica ligeramente positiva, poniendo fin a la fuerte emigración de los años sesenta y setenta que supuso la merma en un tercio de su población. Actualmente cuenta con 1.580 habitantes, de los que el 49,1% son varones y el 50,9% mujeres. Su localización geográfica es privilegiada debido a su cercanía tanto a la capital extremeña como a los grandes ejes de comunicación que vertebran Extremadura: A5 (Madrid-Lisboa), A66 (GijónSevilla) y la futura línea del AVE (Madrid-Lisboa). Su superficie es de 16,8 km2 y se extiende por la llanura fraguada de los campos graníticos que se desarrollan al norte del río Guadiana. La altitud media ronda los 231 m. No posee grandes elevaciones, sólo destacan algunos cerros como: los Gallos, la Cruz, Santiago o los Barros. Su paisaje es rico y variado, va desde la dehesa tradicional a los cultivos cerealistas, pasando por el olivar y el viñedo. Dos arroyos atraviesan su territorio, el de Los Galgos y el de La Albuera, este último deposita sus aguas en la presa de origen romano Charca Grande o Charca de la Albuera. Entre los elementos singulares existentes destaca la Charca Grande, los restos de

Virgen de la Salud, imagen siglo XV

un acueducto romano, la Ermita y la Iglesia en cuyo interior se hallan dos tallas en honor a

su patrona la Virgen de la Salud, una del último tercio del

siglo XV en madera de abedul y la otra de 1744. Dos son sus fiestas tradicionales en honor a su patrona, una se celebra el fin de semana siguiente a la Semana Santa, engalanándose de flores artesanales todas sus calles y, la otra, la Romería saludeña, tiene lugar el primer domingo de mayo en torno a la Ermita. Son muy conocidos su vino de pitarra, las perronillas o los prestiños, todos ellos productos de alta calidad. Por la distancia a la frontera, puede parecer que no es un municipio rayano, sin embargo, si buceamos en su historia observamos que hay hechos, elementos y fundamentos que nos unen a la cultura rayana y a Portugal.

La cultura del agua

L

a insuficiencia de una red fluvial caudalosa en Esparragalejo unida a la escasez de lluvias ha favorecido la existencia de todo un conjunto de infraestructuras y estrategias ligadas al aprovechamiento, uso y protección del agua que se remonta a época romana. De esa época es el elemento más singular: la muralla de la Charca Grande, situada en una depresión natural. Es la presa romana más antigua conocida que utiliza arcos planos entre sus treces contrafuertes. La muralla de contención mide unos 320 m. de largo, 2’20 m. de ancho y 5’60 m de alto en la parte más central. En el centro de la misma también existen los restos de un molino de piedra, actualmente cerrado. Fue restaurada en 1959 y abasteció al pueblo hasta la década de los noventa. Su aforo es de 150.000 m3 de agua. En las proximidades encontramos otras charcas de época romana como las de Proserpina, los Galgos o la de Araya. También son muy conocidas en la zona la Char-

pulsada por el Ayuntamiento y dirigida por Francisco Trejo Jiménez, doctor en periodismo. Muy próximos a la Charca Grande encontramos los antiguos lavaderos públicos, cerrados en la actualidad.

Muralla de la Charca Grande ca Rota, Charca de las Mulas, Charca de la Ermita o la Charca Chica. No muy lejos de la Charca Grande, unos 400 m. dirección sur, se aprecian los restos de un acueducto romano del que aún se conserva un arco que conduciría el agua desde el embalse hasta un campamento romano situado en las proximidades. La relevancia, significado y necesidad de conservación del mismo quedó patente en la portada, del número uno de la Revista Guacara, fundada en 1995, im-

Antiguos Lavaderos, al lado de la Charca Grande

Otro tipo de construcciones que encontramos ligadas al agua son las fuentes o pozos de carácter público, unas a las que se iba a por agua para beber como la Fuente, el Pozo Nuevo o el Pozo del Corcho, y otras, de uso exclusivo para el ganado como los abrevaderos del Pozo la Cerca, el Pilar, o la propia Charca Grande en algún momento. En los alrededores de todas las fuentes siempre había pilas para que bebiera el ganado. Salpican todo el término numerosos pozos privados hechos a mano de argamasa con tipologías diferentes, desde los de bóveda a los de brocal. Asimismo, cabe señalar la gran cantidad de pozos existentes en las casas más antiguas del pueblo, algunos de ellos hoy cegados. El agua ha supuesto toda una cultura tradicional que aún se refleja en su paisaje.


contrabando, verão|Verano de 2010

ESPAÑA

Contrabando y estraperlo de café en Esparragalejo Conversaciones con María e Francisco

E

n la época de posguerra y hasta bien entrada la década de los setentaochenta el café en Extremadura fue el oro negro del contrabando y el estraperlo -trasperlo-. Existía toda una red más o menos consolidada dedicada a cruzar la frontera hispano-lusa, al principio andando, después en motocicletas y por último, a partir de los sesenta en coches y furgonetas. El café portugués consumido en Esparragalejo, el Camelo, procedía de Campo Mayor (a unos 10 km. de Badajoz).Se envasaba en cartuchos cilíndricos de cartón de cuarto y medio kilo. El café se compraba por cuarto de kilo o por peseta. Por una peseta te daban poco más que para hacer un puchero. No había casa donde no se tomara café. Cuando comprabas el cartucho de café corrías el riesgo que solamente hubiera granos de café en la parte de arriba y de abajo y en el centro estuviera lleno de cebada o de garbanzos tostados. La red que surtía Esparragalejo tenía una ruta, más o menos fija que variaba en función si eran o no perseguidos por el cuerpo de carabineros, posteriormente denominada Guardia Civil de Frontera y de la Guardia Civil. Al principio, cruzaban andando la frontera atravesando el río Caya, desde ahí se dirigían hacia la Finca de Casarente y luego al Casar, donde depositaban las mercancías para distribuirlas en La Garrovilla y Esparragalejo. No siempre

era fácil. Los carabineros les el consumo local sino para su seguían el rastro desde Ba- distribución en Mérida. Exisdajoz y junto con la Guar- tían diferentes puntos de vendia Civil les aguardaban en tas como eran algunos de los los caminos que comunican pequeños ultramarinos o la ambas poblaciones. Gracias pescadería, pero sobre todo a los contactos que los portu- en tascas o tabernas de vino; gueses tenían en la zona, que negocios que surgieron a raíz daban la voz de alarma y les de la venta de productos del avisaban dónde les estaban trasperlo. Hubo incluso casas acechando, modificaban la particulares que habilitaban ruta y lograban llegar a Espa- un cuarto para el contrabanrragalejo con la mercancía. do de café. Los portugueses Otras veces, la traían direc- también vendían el café ditamente por rectamente a el camino de las personas, las Tiendas. casi siempre Esparragalejo al no También, el llamando a tren Badajoz- tener estación de tren las puertas a La Garrovi- ni cuartel no era obje- deshoras por l l a - M e r i d a , tivo prioritario de los miedo a ser fue utilizado Carabineros ni de la sorprendidos. como medio Al princiGuardia Civil, de ahí pio, los porpara el contrabando de la aparición de ciertos tugueses, escafé. Si eran negocios vinculados pecialmente sorprendien las noches con el trasperlo dos por los de invierno carabineros se quedaban tiraban la mercancía por las a dormir en el molino de la ventanillas y los guardas de Charca Grande o en corralas casillas de la vía los reco- lones caídos y pedían velas a gían, como es el caso de los las mujeres del pueblo para guardas de la caseta de la poder alumbrarse. Con el Zambalana en Torremayor paso del tiempo se alojaban que les devolvían la mercan- en alguna de las casas de las cía a los portugueses y estos personas que regentaban las a cambio les daban café. tiendas. En una ocasión, los Esparragalejo al no tener Carabineros entraron en una estación de tren ni cuartel no era objetivo prioritario de los Carabineros ni de la Guardia Civil, de ahí la aparición de ciertos negocios vinculados con el trasperlo, no sólo para

casa y registraron el corral, las cuadras, los pajares etc, mientras tanto los portugueses ya habían saltado por los balcones, logrando burlarlos una vez más. En los años cincuenta se instalaron en el pueblo personas dedicadas al negocio del contrabando, entre ellas, un portugués que vivía en la antigua calle de “El Conejar” y una familia dedicada al trasperlo y al contrabando que introducía el café en los bares de Mérida. Esta familia tenía la suerte de conocer a alguien en el puesto de frontera, con lo cual tenían garantizada la entrada de café en territorio extremeño sin ser registrados. Si bien al principio cruzaban en moto, luego lo hicieron en coches y furgonetas incrementándose así la cantidad de café de contrabando que llegaba a Esparragalejo. El café portugués ha sido y es uno de los productos más solicitados por nuestros emigrantes, ya fuera mediante encargo o regalo. Aún hoy, sigue siendo preciado y su aroma continúa presente en la mayoría de las casas.

45


contrabando, verão|Verano de 2010

46

HISTÓRIA VIVA ^DA RAIA VISTA PARCIAL DA ALDEIA - FOTOS\ CARLOS SAMBADE

Vilar Chão Por enquanto ainda faz agricultura (Concelho de Alfândega da Fé)

por Carlos Sambade e Germano Brunhoso

A

ldeias, terra, gente e bichos, parafraseando Aquilino Ribeiro, um escritor difícil de ler, ocupando-se, paradoxalmente, das coisas em si simples e predominantemente inseridas no mundo rural português de antanho, ainda hoje resfolegando, numa e noutra tentativas de recomeço frequentemente acesas sempre que há passagem de testemunho de uma geração a outra, para depois vir de novo o soçobro, em face do deve e haver cuja visita rotinizada faz a gente honrada, principalmente não gastando à sorte e de qualquer maneira o que outros acumularam com as inerentes dificuldades e na vizinhança de produto que não vende bem – o que, por si só, não é um mal – que, de tempos a tempos, leva à tentação de abalada para outras paragens na procura de pecúlio e aragem para a carruagem a fim de, tal como o pombo-correio, se voltar a chegar, investir sobre a terra de nascença, por vezes apenas afim mas agarrada, por vezes rigorosamente para nada, em face da longa duração que teima em não abrir, no domínio rural e interior, campo a sociedades economicamente suportadas em folga e viabilidade comprováveis estatística e declaradamente. É a pena que nos fica. Quanto ao mais, é visitar, e com veículo todo o terreno alarga-se naturalmente o âmbito.

A comunidade

Nós cá ficámos

A

quilino salvou o mundo rural, beirão e interior, tão aparentado a este que ora visamos, pela arte da sua escrita, e nós outros, em geral, como havemos de fazer? Ao menos passeá-lo com a frequência possível, sem aflição ou pressa que nos tolha os movimentos e tendo por base um outro olhar para além do condicionado e condicionante foguetório habitualmente centrado nos arroubos cíclicos festivos, vendo o ano todo e os seus dias comuns e não deixando, por outro lado, escapar sem registo a nobre (que se quer rara) cerimónia que, em Vilar Chão, dá pelo nome de Coroa, enobrecendo profundamente pela entrega de pensamento geral e colectivo que aqui fazem a quem deixa este mundo, convergindo numa centração ao final desse último dia na Terra, que é como quem sugere, chova, neve ou faça calmaria, uma continuidade que em certo sentido nos ultrapassa. Nós cá ficamos e por ora damos conta de uma área de 2500 hectares que cobre o termo desta freguesia do concelho de Alfândega da Fé, sendo cerca de mil de olival (um hectare dá uma tonelada de

azeitona e duzentos quilos de azeite, em média, mas no lagar ficam quinze por cento, de maquia, o bagaço da azeitona e a venda, a dois euros o quilo, de estimado excedente de azeite de consumo próprio); quinhentos hectares de amendoal (há um ano bom e falham três, o que, ao preço a que é paga a amêndoa em casca, sete euros a arroba, nos deixa na conta do recado), cem hectares com sobreiros (até a cortiça está em baixa, a um euro o quilo, se tanto, leve como é e tirada da árvore de dez em dez anos); cinquenta hectares de vinha (sessenta almudes de vinho por hectare, um euro o litro); vinte hectares de lameiros (o feno é para consumo interno e por vezes não chega) e outros tantos de hortícola (consumo próprio, as mais das vezes), sendo o mais de alguma floresta e cereal, bem como baldio quase todo nas mãos de particulares. Uma boa meia dúzia de pastores entrega-se de mil cabeças de gado caprino e

ovino, que o vacum definhou, mormente o de leite, com meia dúzia de animais a bem dizer para vitelos, deixou de ter interesse, aqui, a casa da ordenha ainda testemunha outro tempo mas já não tem vida que preste, parecendo agora a agulha estar a virar-se para o vacum de carne, em boa parte em (dois) estábulos, meia centena de animais. A aldeia dispõe de cem tractores, uns de rodas e outros lagarteiros – é obra - o que compõe em boa parte o termo e lhe dá o traço humanizado que o caracteriza. Há uma estrada asfaltada para a anexa e hoje despovoada Lagoinha (ou Legoinha) e, continuando, para o rio Sabor, devendo o percurso ser feito com cuidado, travando com o motor.

Antiga casa na Lagoinha

Bancada do campo de jogos

H

á uma associação recreativa e cultural que dispõe de um salão e serviço de bar apropriados, um grupo de danças e cantares, uma associação de caçadores, um Café, um serviço de multibanco permanente (o que é novidade, numa aldeia destas, não havendo ainda muitos por aqui), um lar de terceira idade em frente ao cemitério, cura não residente mas com possibilidades de residir, campo de jogos, enfim, ruas com nomes apostos que,

como ainda vai sendo habitual nas aldeias, não têm passeios desenhados para peões, animas de estimação e carrinhos de criança recém-nascida, podendo ainda, com alguma segurança, andar-se pela largueza, com excepção da parte da estrada, que tem passeio. As casas dispõem dos confortos do nosso tempo. Não há restaurantes, mas há-os numa aldeia próxima, Castro Vicente, eventualmente com possibilidades de pernoita de muito pequeno grupo.


contrabando, verão|Verano de 2010

PORTUGAL

47

A festa é em Agosto, como sucede com a maior parte delas, mormente depois da vaga de emigração dos últimos cinquenta anos (hoje arrefecida quiçá para um dia retornar), a fim de assim se permitir maior presença, sendo que a grande romaria que junta todas estas aldeias de um e do outro lado do rio Sabor, a de Santo Antão da Barca, organizada por Parada, permanece no primeiro fim de semana de Setembro e com público fiel e constante, de todas as idades, envolvendose na componente religiosa e profana com igual denodo ainda que com matizes.

Para se chegar a Vilar Chão

pode sairse na IP4 em Mirandela (55 Kms) ou em Macedo de Cavaleiros (35 Kms). Vindo de Mogadouro (35 Kms), desviando em Castelo Branco para Meirinhos, apanhar um troço de via rápida e passar na ponte, nova e de perfil curvo, sobre o Sabor, situada um pouco a montante do Santo Antão e com desvio, para este local, por estrada de terra batida habitualmente transitável por ligeiros. Quem vem de Moncorvo, ou Vlia Flor, é melhor ir à Vilariça e Junqueira e depois subir à sede do concelho, num total de 50 Kms daqueles destinos até Vilar Chão.

Frescos e Capela de Santo Amaro em ruínas, Vilar Chão (Lagoinha)

Uma aldeia nunca está isolada

U

ma aldeia nunca está isolada, até por motivos que se prendem com a idade das pessoas que a habitam, a maioria das quais já passou os cinquenta anos. Os cuidados médicos estão nas vilas e nem para todas as maleitas. Neste campo, temos Mirandela, Macedo, Bragança, Vila Real e mais raramente o Porto. Também se sai para as feiras e bem mais frequentemente, como é óbvio, em face das necessidades, o cebolinho, a penca do Natal que se planta em Agosto, a roupa a preços em conta, as ferragens e a maneira de variar, perdidas que estão as feiras do gado com fama. Em Alfândega é feira a dezassete e a trinta e um de cada mês, porém calhando a sábado ou a domingo encosta ao dia útil mais próximo, critério que alguns tentaram

recentemente propor, no parlamento, em Lisboa, para alguns feriados nacionais, eliminando as chamadas pontes, numa espécie de equilíbrio entre o religioso ou sagrado e o laico ou se quisermos profano (designações que, assim associadas, transportam muito de equívoco) sem qualquer vislumbre de aceitação. Se há sobreposição de datas, devido ao salto pontual, pelo motivo exposto, o feirante escolhe o melhor destino, nem sempre acertando. Fácil. Quem visita esta aldeia sai empobrecido se não visitar também a Lagoinha, deparando-se, aqui, embora, com um cenário de degradação que por certo não constitui prenúncio de alastramento; se não procurar vislumbrar o rio. Se não se demorar fugindo à hora do calor e encostando às seis da manhã ou às seis da tarde, no

tempo de verão. Para alguns visitantes, porém, o melhor mês é o de Maio. Diremos nós que, de todas as visitas, uma deve ser em Maio, pela profusão imensa de tonalidades ladeando os caminhos e pela pujança primaveril que faz sempre bem a quem não seja propenso a alergias. Se perguntarem, em qualquer altura do ano, a quem ficar mais à mão e seja de cá, alguém os há-de guiar, se for caso para isso, de modo a desfrutarem melhor algum pormenor que possa escapar e escapa. E um dos que sempre escapa, já que se encontra votado ao esquecimento, é o fenómeno de certo modo alarmista, naqueles anos do pós-Segunda-Guerra-Mundial, que trouxe a esta aldeia gente de muitos lados, que se apinhava às centenas na procura e

Fonte principal, ao fundo do povo fundamentalmente na vontade de transcender a rotina do seu dia a dia de trabalho e canseira, ou então de folga por vezes errática, mas sempre na expectativa de melhor vida, de um outro bem-estar mais sólido. Dando-se o caso de uma senhora daqui resistir para além do comum, e de modo peculiar, a uma ou mais das muitas enfer-

midades que então ocorriam ciclicamente, logo o campo do mistério se associou, que o terreno estava de algum modo fértil, como que sugerindo-se, ou pairando não se sabe bem como nem porquê, que o perigo e a incerteza não findavam com a guerra, o que, vistas as coisas, não deixa de ser uma verdade. Pub


contrabando

48

augustus 2010 Pub

Pub

Pub

Lo que nos relaciona... www.contrabando.org

pesquisas...por palavra búsquedas ...por palabra Noticias ...diariamente

V

...edição edición portal

...esperamos os teus comentários!!! ...tus comentários!!!


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.