17 43 Przeł. B. Banasiak i K. Matuszewski, Warszawa 1975.
53 Całość i nieskończoność, s. 26.
44 Zob. zwł. E. Lèvinas, Całość i nieskończoność. Esej
54 R. Nycz, Słowo wstępne, w: Dekonstrukcja w badaniach literackich, pod red. R. Nycza, Gdańsk 2000, s. 12.
o zewnętrzności, przeł. M. Kowalska, Warszawa 2002 oraz: Ślad innego, przeł. B. Baran, w: Filozofia dialogu, pod red. B. Barana, Kraków 1991.
55 Op. cit., s. 200. 56 Por.. E. Lèvinas, Ślad innego, przeł. B. Baran, w: Filozofia dialogu, pod red. B. Barana. Kraków 1991.
45 Pozycje. Rozmowy Jacquesa Derridy z Henri Ronsem, Julią Kristevą, Jean‑Louis Houdebinem i Guy Scarpettą, przeł. A Dziadek, Bytom 1997, s. 104.
57 Tamże, s. 161–162. 58 Argumenty na potwierdzenie ważności tej daty, jako wieńczącej pewien etap w myśli Inności, znaleźć
46 Mam tu na myśli cztery ważne książki Foucaulta:
można m.in. w książce G. Borradori, Filozofia w cza-
Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, przeł. H.
sach terroru. Rozmowy z Jurgenem Habermasem
Kęszycka, wstępem opatrzył M. Czerwiński, Warszawa
i Jacquesem Derridą, przeł. A. Karalus, M. Kilanowski,
1987; Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, prze‑
B. Orlewski, pod red. A. Szahaja, Warszawa 2008.
łożył i posłowiem opatrzył T. Komendant, Warszawa 1993; Narodziny kliniki, przeł. P. Pieniążek, Warszawa 1999 i Historia seksualności, przeł. B. Banasiak,
59 To kolejną zmianę optyki myśli filozoficznej prze‑ powiadała już w 1997 roku książka Bernharda
T. Komendant i K. Matuszewski, wstępem opatrzył T.
Waldenfelsa, Topografia obcego. Studia z fenomeno-
Komendant, Gdańsk 2010.
logii obcego, przeł. J. Sidorek. Warszawa 2002, któ‑ rej autor zwracał uwagę m.in. na – spowodowaną przede wszystkim zmianami przestrzeni społecz‑
47 Przeł. J. Migasiński, Warszawa 1999. Książka
nej i politycznej krajów Europy i Ameryki – palącą
ta powstała na podstawie wykładów filozofa z lat 40.,
wręcz potrzebę podjęcia właśnie kwestii Obcości,
a opublikowana została we Francji dopiero w latach 60.
a nie Inności na gruncie współczesnej myśli filozoficz‑ nej. Problematykę tę uszczegółowiała kolejna książka
48 Zwł. w Całości i nieskończoności. Na ten bardzo ważny
filozofa z 2006 roku – Podstawowe motywy feno-
temat w myśli Lévinasa zwracał uwagę Derrida już Przemocy i metafizyce, podkreślając, że Lèvinasowska
menologii obcego, przeł. J. Sidorek, Warszawa 2009.
„nagość twarzy” nie była jedynie „figurą stylistyczną” –
Temat „Obcego” został również zasygnalizowany przez
lecz przynosiła doświadczenie szczególnego rodzaju
Lèvinasa, zob. np. w Całość i nieskończoności, s. 26.
spotkania z Innym, podczas którego – jak pisał Levinas – „Inny jest absolutnie obecny w swojej twa‑ rzy. Drugi – bez żadnej metafory – stawia mi czoło”. Zob. J. Derrida, Przemoc i metafizyka, s. 171. 49 Dla Derridy temat Inności był szczególnie ważny i to nie tylko w sferze literatury, ale również z powo‑ dów osobistych, bo sam określał siebie jako „potrój‑ nie Innego” – Żyda w Algierii, i algierskiego Żyda we Francji.
60 Topografia obcego, s. 42. 61 Tamże, s. 96. 62 S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, przeł. H. Jankowska, Warszawa 2011. 63 Określenie J. Habermasa. 64 life. after. theory, ed. by M. Payne & J. Schad. London & New York 2003. 65 Zob. na temat M. Jay, Pieśni doświadczenia. Nowoczesne amerykańskie i europejskie wariacje
50 J. Kristeva, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, przeł.
na uniwersalny temat, przeł. A. Rejniak‑Majewska,
M. Falski. Kraków 2007 (pierwodruk francuski w 1980
Kraków 2008.
roku). 51 Za odwrotność tej postawy można by uznać koncep‑
66 Z braku miejsca nie omawiam już szczegółowo tych
cję Lyotarda z Poróżnienia – książki, w której zapro‑
tendencji. Zob. np. E. Domańska, „Zwrot performa-
ponował skrajnie anarchistyczną wizję świata, jako
tywny” we współczesnej humanistyce, „Teksty Drugie”
współwystępowania radykalnie odrębnych i zawsze
2007/5, A. Zeidler‑Janiszewska, Perspektywy perfor-
poróżnionych ze sobą idiomów. Ta idea radykalnego
matywizmu, „Teksty Drugie” 2007/5, R. Nycz, Od teorii nowoczesnej do poetyki doświadczenia, w: Kulturowa
„dyssensusu” (przeciwstawiona przez niego komu‑ nikacjonistycznej koncepcji „konsensusu” Jürgena
teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje,
Habermasa, jako zasady regulacji relacji w „świa‑
pod red. T. Walas i R. Nycza, Kraków 2012.
tach życia”) powodowana była w przypadku Lyotarda jego potężną obawą przed jakimikolwiek pokusami totalizacji Inności (co dostrzegał właśnie w myśli Habermasa). 52 Zob. zwł. na ten temat: J. Derrida, Politique de l'amitié, Paris 1994. Przekł. na j. ang.: Politics of Friendship, trans. By G. Collins, New York 1997.
67
Mam tu na myśli zwłaszcza prace B. Latoura: Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej, przeł. M. Gdula, Warszawa 2011 oraz: Polityka natury, przeł. A. Czarnacka, wstęp M. Gdula, Warszawa 2009.
68 W szczególności w licznych rozprawach J.- F. Baudrillarda.