Kewri a gernow by Sam Brown

Kewri a Gernow Gans

Sam Brown

Dalhow

Raglavar - 3 Komendyans - 4 Wrath a Bortreth - 5 Uther ha Tu - 9 Morgowr ha Morgowres - 12 Kammdoll ha Rudhskorr - 16 Bolster - 19 Taranlynn - 24 Diwedh - 28

Raglavar Peub a wor a-dro dhe lien gwerin kernowek ha’y hwedhelow a biskiow, kravlostow, myghternow, morvoronyon, dragones ha pistrioryon. Neb a’n drollow-ma re dreusvewas bys hedhyw hag yns i ow mos yn krev hwath. Pobel yn Kernow est a wel an best Goon Brenn treweythyow hag yma pobel a hwil an kroadur y’ga thermyn spar. Pan flogh esen vy, da o genev an drollow a-dro dhe’n kewri yn Kernow. My a adhvesas ogas dhe’n Geuswask hag yth esa an drolla a Uther ha Tu Sens ow herys. Mes my a glowas pur drist rag Uther awos an Sens a dollas dhe waynya aga henwostel. Gans an drollow-ma, y fynnis vy eylhwedhla bewnansow an kewri gans temmik moy a geskolonekter ragdhans i. Ny dybav vy bos oll an kewri drog hag y fynnav vy diskwedhes aga farthow da, yn arbennek pan yth esens i ow kelli aga gwlas dhe’n tus. Grondyes war lien gwerin gwir yns i, mes gans stummow ow honan. Nyns yns i drollow fay ha nyns eus diwedhvaow lowen dhedhans i, mes my a wayt aga bos ri gwelboynt aral a’n Kernowyon gwreydhek. Enjoyowgh aga redya. An awtour. 3

Komendyans Nans yw pell, yn termyn kyns an tus eth dhe Gernow, y fewas an kewri. I a drigas y’n wlas yn kres, a-les ow towla kerrek dhe’n eyl wosa y gila treweythyow, mes da ens i yn hwir. Yn lent mes sur an tus deuth dhe wlas an kewri hag a’y hemeras dhyowrtans i. An kewri a janjyas dhyworth lowen ha da dhe serrys ha drog pan a tus a dhalathas ow kemeres an wlas hag ow ladha an kewri. Ownek ens i, ha heb aray an tus, kostennow es ens i. Wor’tiwedh an tus a ladhas oll a’n kewri. Ottomma neb a’ga drollow.

Wrath a Borthtreth Y’n lien gwerin arnowydh, delinyes yw Wrath avel an kowr drokka yn Kernow. Ev a omsettyas war worholyon hag a dhybras an brenysi. Mes yn termyn eus passyes, yth esa Wrath korr hweg gans teylu ha kothmans a drigas war arvoryow an gogledh ogas dhe Borthtreth. Yth esa Wrath ha’y gothmans pyskadoryon a gerdhas yn dowr bas an porthow dhe gachya an puskes gans aga dornow. Aga gwragedh ha fleghes a wortas war an dor hag a adhvesas trevasow. Bewnans hebask o, mes da o gansans i. Pan an tus kensa deuth dhe Gernow gogledh, yth esa an kewri dhe Borthtreth ownek, mes ny dybsons i bos an tus dos nes es Porth Bud ha’n north pell awos yth esa lower a gewri bras a via gwitha an wlas. I a bewas aga bewnansow heb owth ania a-dro dhe’n tus. Unn jorna, pan yth esa an kewri y’n mor ow pyskessa, i a welas gorhel meur y’n pelder. I a viras hag yth esa va ow tira war an treth dhe’n gogledh ha lower a dus a’y dhileghas. Aniys, an kewri eth delergh dhe’n morrep dhe leverel aga theyluyow an pyth i a welas. I a dhrehedhas an dre, pan kowr ankoth deuth ow ponya y’ga thu. 5

“An tus,” an kowr a basas. “I re omsettyas Porth Tewyn, i re ladhas peub ena hag yns i ow tos y’n tu-ma.” An kewri a viras orth an eyl wosa y gila, ny woyens i an pyth dhe wul. “Nyns eus lower a dermyn,” an kowr a dhuryas. “Yns i ow kemeres an wlas.” “Kerhowgh an gwragedh ha’n fleghes ha gorrowgh i y’n hel bras!” onan a’n kewri a erhas. Neb a’n kewri ena a bonyas dhe’n gwelyow. “Lemmyn,” an kowr a lavaras yn fold. “Trovyowgh neb a gerrek bras ha dewgh genev vy dhe fordh an gogledh.” An kewri a drovyas an kerrek brassa i a allas hag ethons dhe’n gogledh. Yn kettermyn, an kewri erel a worras an kowresow ha’n fleghes yn hel bras an dre hag a wortas a-ji dhe witha aga theyluyow. Yth esa an kewri ow kortos war fordh an gogledh, ny ylsons i gweles tus banna. Dhana, i a glowas skrijow ow tos dhyworth an dre. I a omdreylyas hag a welas hel an dre ow leski. Bagas a dus erel deuth dhyworth an dyghow hag yth esens i ow tistrui an dre. 6

An kewri a dhroppyas aga meyn hag a dhalathas ow ponya dhe’n dre esa ow leski. Mes kettel i a dreylyas aga heynow, an tus dhyworth an gogledh a omsettyas warnedhans i; yth esens i ow keles hag ow kortos rag an pols perfydh dhe dhalleth aga omsettyans. Y hwrussons i gweskel an kewri gans seth ow leski hag a’ga dhornas gans gwelynni ha kledhedhyow. Wosa dew our, an omsettyans a worfenas. Marow o oll an kewri yn hel an dre ha’n kewri war fordh an gogledh o merwys ynwedh. Dres an gorthugher, yth esa onan kowr ow pewa hwath, Wrath. Ev a omguntelas hag eth dhe vorogow, ple i a worras an puskes, hag a withas war y woliow. Ev a wortas ena bys dybrys o oll an puskes. Ena, res o dhodho trovya neppyth dhe dhybri. Ny vynnas ev merwel, ev a vynnas bewa dhe witha kov y bobel. Ev a viras dhyworth an wogow hag a welas gorhel y’n pelder. Ev a bonyas yn tu an gorhel, ny woya va an pyth ev a venja gul pan ev a’y dhrehedhas, mes ev a woya res o dhodho mos bys ev. Ev a dhalhennas an gorhel yn y dhewdhorn bras hag a’y herdhyas a-woles dhe’n mor. Mynysen diwettha, ev a gelmas an gorhel orth y rugys hag eth delergh dhe’n wogow. Ena, ev a dhybras an brenysi. 7

Pub termyn bos Wrath gweles gorhel war an mor, ev a venja y sedhi hag a venja dybri an brenysi. Wos’tiwedh, an gorhelyow a dhalathas ow kolya pella a-ves y’n mor dhe avodya an kowr. Awos hemma, Wrath a dhalathas ow trehesi kerrek meur dhe’n gorhelyow, avel dial rag an moldras a’y deylu ha’y gothmans hag awos an tus a ladras y ji. Nyns esa va kowr drog y’n dalleth, mes wosa oll an anjustis, serrys o yn sempel. Wrath a verwas pan to y wogow a dhiskaras. Y eskern yw ena hwath hedhyw, a-woles dhe’n kerrek meur.

Uther ha Tu Sens An ugheldir Kernow a denn ynter an arvoryow est ha kledh gans an breow bras Bronn Wennili, Torr Garow, Bre Garn, Bre Stowe, Bre Skowl ha lower moy. An wlas-ma o ruvaneth Uther, an kowr brassa a Gernow. Ev a rewlyas an arenebedh gans dorn strooth, kyn nyns esa re gewri erel ena. Ev a gasas tus awos ev a woya bos tus kemeres y wlas ha’ga bos y ladha. Unn jorna, pan yth esa ev ow kerdhes war an woon, ev a welas den byghan ow tos yn y du. “Piw owgh whi?” an kowr a darennas. “Tu ov vy,” an den a worthebas. “Hag omma ov vy dh’agas govyn mar bobel a yll triga y’gas gwlas.” “Na vydhowgh talsogh!” yn-medh Uther. “Drog yw an tus.” “Wel,” Tu a lavaras, “y fynnav vy profya kesstrif towla men.” 9

Uther a viras orth an den byghan. “Mar my a wayn,” Tu a dhuryas, “whi a wra gasa an tus bewa y’gas gwlas ha whi a wra akseptya kristonedh y’gas kolon.” “Ha mar my a wayn?” Uther a wovynas. “Mar my a wayn, whi hag oll an tus a wra dilegha ow ruvaneth ha Kernow, ha ny dhewgh whi delergh, nevra arta.” “Da lowr,” yn-medh Tu, “whi a yll dalleth.” Uther a guntelas karrek veur yn-bann hag a’y dhehesas dhe benn Bre Stowe. Ev a viras orth Tu hag a vinhwerthas, ny grysas an kowr bos den gallos kuntel karrek yn-bann, ha sur o y vos difygya dehesa an men. Mes, an den a’y wrug. Y garrek a neyjas dre’n ayr hag a diras war benn karrek Uther. An kowr ha’n den a wrug kavos pymp tro hag onan wosa an aral an kerrek a dhasas yn-bann. Karrek seythves Uther a neyjas dre’n ayr arta, mes an gwyns a janjyas ha’n garrek a wrug fyllel. 10

Kyn y dro dhiwettha, Tu eth war benn y dhewlin hag a dhalathas ow presi. Wosa ev a worfenas, ev a viras orth an ebron hag a viras pan el eth dhe’n dor dhyworth nev, a guntelas an garrek Uther hag a’y gorras war benn an dhas. Tu a viras orth Uther hag a vinhwerthas. “My a wayn,” ev a skrynkyas. “Lemmyn, y hwyll an tus bewa y’gas gwlas ha res yw dhewgh akseptya kristonedh.” An kowr a dreylyas rudh yn sorr. “Whi a’m tollas!” ev a akusyas. “Nyns esa va whi an tro dhiwettha. Ny wrusowgh whi va!” “My a sompnas el gans ow fydh ha’gas fydh yw hi lemmyn ynwedh.” An tus deuth dhe ruvaneth koth Uther hag a dhalathas ow pyldya trevow hag eglosyow. Uther eth y’n tu Bronn Wennili dhe bewa dhe-ves dhyworth an tus.

Morgowr ha Morgowres Kyns livys o Baya an Garrek, yth esa koos vras yntra Penn an Lysardh ha Pennsans. Chi a gowri an koos o hag i a drigas ena heb trynn. Byttegyns, pan an tus deuth dhe Gernow, y fynsons i byldya chiow ha trevow. Del, i a drehas an koos rag y brenn hag a ladhas an kowri a drias aga stoppya. Dew kowr yn-unnik a dreusvewas an omsettyansow hag a viras pan yth esa aga chi ow pos distruas; gour ha gwreg ens i esa henwys Kosgowr ha Kosgowres. Heb gwydh, an koos a livas ha res o dhe’n kewri diwettha trovya le aral dhe vewa. Nyns esa an kewri dynerghas yn neb tyller aral; ny vynnas pobel dew kowr ow pewa y’ga threvow ha ny vynnas an kewri erel moy a’ga ehen rag an tus dhe helghya. An dew kowr a dhewisas aga bos byldya enys rag aga chi y’n baya nowydh, ple’sa aga chi koth. Res o dhedhans i oberi snell awos yth esa an tus ow mos hag ow pos moy a freudhek dhe’n kewri pub-tydh. Kosgowr a dhesinyas an enys dhe dhevnydhya growan awos y ven kerys o. I a drovyas le a ble y hwylsons i kerhes an growan, mes pell dhe-ves dhyworth an arvoryow o. Pub-tydh, pan ughel o an lanwes mor, an kewri a 12

vengleudhyas an growan hag a’y gargas yn apron Kosgowres. Pan isel o an lanwes mor, Kosgowres a garyas an growan dhe le an enys nowydh, ple’sa y wour ow pyldya an annedh. Wosa pymp dydh, pur skwith o an dew kowr, del i a stoppyas dhe dhiskwitha. Kosgowr a hunyas, mes ny allas y wreg. Hi a dybas bos an enys gorfenys snella, mar hi a guntelas men gwyrdh dhyworth le nes. Hi a alsa y dhevnydhya rag an gweliven ha ny venja hy gour godhvos nevra. Hi a skapyas yn kosel hag a drovyas an men gwyrdh pur ogas dhe’n arvoryow. Hi a gargas hy apron ganso hag a dhalathas delergh dhe’n enys. Pan hanter fordh a-dreus an baya o hi, kosgowr a dhifunas, a welas an men gwyrdh y’n apron hag a wrug mos ha bos pur serrys. “Nyns yw hemma an men y fynnis!” ev a skrijas, hag ev a botyas y wreg pur gales. An apron a skwardyas hag an men gwyrdh a godhas y’n baya. Kosgowres a viras shokyes, hi a dhiharas rag hy gwriansow hag an dew kowr a viras orth aga enys. Nyns esa va pur veur, mes skwith o an kewri gans owth y vyldya. Y hwrussons i dewis bos aga enys gorfenys hag yth ethons i dh’aga chi nowydh. Y fynnas an kewri chanjya aga henwyn awos nyns esa koos namoy. I a viras orth an mor hag a dhewisas aga bos henwys Morgowr ha Morgowres 13

dhyworth an pols-na. I a dhileghas an enys rag ogas travyth. Y’n jydhyow, Morgowr a byskessas ha Morgowres a wrug gwin ha sugen a frooth an enys. Neb nosow, Morgowr a venja dilegha an enys dhe guntel bugh po diw avel kig aral. Pur lowen ens i awos nyns esens i ankombrys gans an tus, mes yth esa tybyansow erel dhe’n tus. An tus a welas an enys nowydh hag y fynnas onan anedhans i kavos an enys rag y honan. Ev a lavaras dhe’n tus erel bos an kewri ladrys an enys anodho wosa ev a’y vyldyas. Ev a wovynas mar nebonan a allas remova an kewri dhyworth an enys ragdho. Yonker a worthebas pledyans an den hag eth dhe’n enys unn nos dewal. Ev a gleudhyas toll down a-dherag daras chi an kewri hag a’y leunhas gans kerrek ha skorrow glew. Dhana, ev a hwethas y gorn hag a vommas war dharas an chi dhe dhifunas Morgowr. An kowr a glowas an habadolya a-dherag y ji hag eth a-ves dhe hwithra. Pan ev a stapyas dre’n daras, ev a godhas y’n toll hag yth esa va ladhys war an kerrek ha skorrow. An yonker a fias kyns gwreg an kowr marow deuth a-ves ynwedh. Morgowres a viras dre’n daras orth hy gour, merwys y’n toll. Hi a skrijas yn dolor hag a dhiskaras yn dagrow. An jydh nessa, y hwrug hi ynkleudhyas hy gour. Hi a esedhas re’n bedh rag deg dydh ha deg nos. 14

War an jydh unnegves, Morgowres a gerdhas dheâ&#x20AC;&#x2122;n dor bras hag eth dheâ&#x20AC;&#x2122;n dre. Hi a esedhas yn kres an dre hag a wortas. Wosa lies a ourys, an yonker, a ladhas Morgowr, deuth dhe Vorgowres gans kledha. Ha, ganso yn y dhorn, ev a drehas briansen Vorgowres. Kyns an gowres a ladhas, hi a gemeras an yonker hag a drias y skwatya yn hy diwvregh. Mes marow o hi kyns y hwallas.

Kammdoll ha Rudhskorr Dew ha hanter mildir dhe’n north est a Bennsans yw an wig a Lujuan, omma o an chi an kewri Kammdoll ha’y vroder Rudhskorr. I a vewas y’n arenebedh a-dhia fleghes ens i hag i a vyldyas manorji dhe Wodhes Lujuan rag aga honan. Pan an tus kensa deuth dhe Lujuan, an breder a’ga dynerghas hag a’ga gasas dhe vyldya gwig vyghan war aga thir. Oll i a wovynas a’n tus o aga bos gasa an kewri yn kres ha kosel. Bledhynnyow a bassyas ha’n tus gwreydhek a vewas hag a verwas heb ow kweles an kewri banna. Ny vynnas Kammdoll ha Rudhskorr bos gwelys gans an tus. Pub seythen, yth esa basket a voos gasys dhe dharas an manerji ragdhans i ha lowen o peub. Wosa polta, fleghes an wig a dhalathas ow leverel na vos kewri y’n manerji ha bos enevales y’n nos a dhibras an boos y’n basket a-dherag an manerji pub seythen. An fleghes a dhalathas ow hwilas doryow an manerji rag arwodhyow an kewri, mes ny ylsons i trovya travyth. Pan kottha o an fleghes, y teuthons i dhe’n manerji dhe solempnya yn y lowarthyow hweg. Unn nos, wosa owth eva re alkohol, i a enowas tanjys 16

a-dherag an chi hag a dhehesas botellow dre’y fenestri. Hemma a dhifunas an kewri esa ow koska y’ga chambours. Pur serrys ens i awos i a wovynas an tus dh’aga gasa yn kres ha kosel. Kammdoll o an kensa dhe vos a-ves, ev a welas an tan ha’n pobel yn y lowarth hag y hwrug ev mos ha bos pur serrys. Ev a guntelas onan a’n yonkoryon yn-bann hag a’y dhehesas war an tan, an yonkoryon erel a dhalathas ow fia dhe’n fo. Yn kettermyn, broder Kammdoll eth a-dhelergh dhedhans i hag yth esa va ow lettya an fordh yn-mes. Ev a botyas hag a skwattyas an diankoryon gans y dhewdros meur. An tros yfarnek a anias an tus y’n wig hag yth ethons i dhe’n manerji dhe weles an pyth o happyes ena. I a welas pobel marow yn pub le ha’n kewri serrys hag a omsettyas warnedhans i. I a herdhyas hag a dennas Kammdoll ha Rudhskorr bys an kewri a dhaskoras. Mes ny allas an kewri mos delergh y’ga chi, an pobel a dhemondyas aga bos mos dhe-ves hag a’ga herdhyas dhe’n fordh Porth Ia. War an fordh, i a drovyas le dhe goska hag a drias hunya. An breder a wortas war an fordh ha pan tus a’ga fassyas, an kewri a venja omsettya warnedhans i gans an govenek aga bos trovya onan an tus dhyworth Lujuan. Y fynsons i mos delergh dh’aga 17

bewnans kosel y’ga manerji. Unn jorna, Kammdoll a welas yonker ow kerdhes yn y du. Ev a dhifunas y vroder awos ev a dybas martesen bos an yonker dhyworth Luajan. An kewri a gudhas y’n prysk dhe sowdhanas an maw. Mes kyns i a allas omsettya warnodho, an maw a stoppyas hag a lavaras: “Kammdoll ha Rudhskorr, kewgh dhyworth Kernow ha na dhewgh delergh. Mar ny dhilegh whi po whi a dhos delergh, my a wra agas ladha.” An maw a gerdhas dhe-ves arta kyns y hwyllas an kewri leverel neppyth dhodho. I a dhewisas dhe dhevisya towl dhe dhaskavos aga chi. Ny waytyas i bos an yonker gallos aga ladha, ha ny vynsons i dilegha Kernow py’ pynnag. An nos-na, i eth delergh dh’aga chi. Mes, pan y teuthons i dhe’n daras, neppyth a godhas a-dro aga honaow. Lovan o. Tennys yn strooth o hi hag yth esa an kewri lyftyes y’n ayr. Dhana i a glowas payn meur. An maw a drehas aga briansen ha’n kewri a dhiwosas bys marow ens i.

Bolster Y fewas kowr henwys Bolster dhe Borth Chapel ogas dhe Vreanek war arvoryow gogledh Kernow. Kowr meur o Bolster a dybras fleghes ha pobel heb acheson. Ev a vrowahas an dre rag lower a vledhynnyow ha neb a allas y stoppya. Mes nyns esa Bolster oll drog, yth esa kolon dhodho avel pub kroador a vew. Hag, yn termyn pan yth esa y bobel ow pos ladhys gans an tus, naturel o y vos dos dhe gara benyn yn le kowres. Agnes o an venyn, myrgh tiek leel. Yth esa hi tekter an dre ha pub den yowynk a vynnas mos yn-mes gansi. Bolster a’y gwelas pan yth esa va ow kerdhes dre’n dre unn jorna; karensa dhe’n wel gensa o ragdho. Ev a bonyas tre dhe dybi a-dro dhe’n pyth ev a venja gul dhe dhiskwedhes y garensa dhe’n venyn hweg. Y hwrug ev dewis y vos ri lower a rohow dhe Agnes. Del, ev eth yn-mes dhe hwilas an rohow. An jydh nessa, pan hi a dhileghas hy chi, Agnes a welas hanter menedh a vleujyow yn hy lowarth. Sowdhanas o hi, mes res o dhedhy oberi yn gwelyow hy thas, del hi eth dhe’n weyth hag a dybas namoy a-dro dhe’n bleujyow. Pan deuth hi delergh y’n gorthugher, yth esa menedh gwir a vleujyow. Ownek, hi eth dhe’n dre dhe wovyn a-dro dhedhans i y’n diwotti. Hag yth esa hi owth 19

omdreylya, hi a welas an kowr ow ponya y’n pelder. War hy herdh dhe’n dre, Agnes a viras orth lowarthyow hy hentrevogyon. Mes, nyns esa lowarthyow namoy. A-dherag pub chi, yth esa leys ha pri tew, na vleujyow, na bryskys, travyth. Koynt o hemm ha nyns esa va hir kyns Agnes a woya a ble deuth an bleujyow yn hy lowarth ha piw a’ga gorras ena. Hi a lavaras dhe’n erel y’n diwotti an pyth a happyas dh’aga lowarthyow. Agnes a dhileghas an diwotti hag a dhalathas hy herdh tre. Wosa hi a dhileghas an dre hy honan, an kowr a apperyas, a gemeras an venyn yn y dhiwvregh hag a’y harya delergh dhe ji hy thas. Ny skrijas hi, ny wrug hi son. Pan i a wrug drehedhes an chi, Agnes a welas hy marth nessa. Yn le chi byghan hy thas o chi nowydh, manerji. Agnes a lavaras travyth arta hag eth troha an chi. Hag yth esa hi ow kul hemm, hi a welas chi hy thas a-dhelergh dhodho. Hi eth dh’y thas. An kowr a skrijas hag a bonyas dhe-ves. Pup-tydh, Bolster a dhrias ro nowydh rag Agnes, owth omwovyn prag yth esa an venyn ow skonya y aswon. Ha pobel an dre a wrug mos ha bos moy ha moy serrys gans an kowr esa ow dria aga fythow hag ow tistrui aga thre. Y hwussons i govyn Agnes dhe wul neppyth, dhe stoppya an best. Hag y hwrug hi. 20

Unn jorna, Bolster a gemeras Agnes dhe’n mor dhe Borth Chapel dhe ri kok dhedhy. Yth esens i war an glogyow, pan hi a lavaras: “Mar whi a’m kar, res a vydh dhewgh y brevi dhymmo vy.” An re ‘ma o an geryow kensa an venyn a lavaras dhodho ha ny woya an kowr an pyth dhe leverel. Wor’tiwedh, y hwrug ev gorthebi: “Fatell? Lavarowgh fatell dhymmo vy ha my a’y wra ragowgh.” “Gwelowgh whi an toll-na, y’n dor?” yn-medh hi. “Gwelav”, Bolster a worthebas. “Mar whi a’m kar, whi a wra lenwel an toll-na gans agas goos.” Nyns o an toll byghan, mes pur veur o Bolster hag ev a alsa sparya gallon po dew a’y woos dh’y lenwel. “Y hwrav vy lenwel an toll gans ow goos dhe brevi ow harensa dhewgh whi.” yn-medh Bolster yn kolonnek. Ev a wrug tregh down yn y vregh hag a worras y vregh a-ugh an toll. Agnes a wrug minhwerthin hag yth esa’n goos ow frosa a’y 21

vregh vras. Wosa deg mynysen, an kowr a viras orth an toll, ny allas ev gweles y woos, mes ev a dybas bos hemma awos tewal o an toll hag ev a vynnas previ y garensa dhe Agnes hweg. Wosa deg mynysen moy, Bolster a glowas pur wann, yth esa va ow kelli lower a’y woos hag yth esa va ow kelli moy gans pub sekond. Just kyns an kowr a verwas, ev a miras orth y velder hweg hag a welas neppyth yn hy dewlagas. Hi a woya na vos an toll lenwel, hi a woya bos an toll heb goles, hi a woya bos Bolster merwel. Bolster a verwas heb leverel ger dh’y dhenledhyades, kellys o oll y woos y’n toll a wrug mos yn-rag dhe’n mor. Agnes a’y wrug, hi a ladhas an kowr. Goroures o hi ha peub y’n dre a vynnas hy grassa. Pobel an dre a wrug kerhes an kowr marow hag a’y leskas an nos-na. Yth esa oll an tus ow kevewya, oll marnas unn benyn hweg, Agnes. Yth esa hi ow mires orth an kowr a lesk, pan ev a voras warnedhy hi; y hwrug ev ri puptra dhedhy, puptra ha moy. Y hwrug ev ri y vewnans ragdhy. Ev a’y haras yn hwir. Ha, hi a’y garas yn hwir. Ny vynnas hi y avowa pan ev a vewas, mes hi a’y garas, ha hi a’y ladhas. Y fynnas hi ri ro dhodho. 22

Hi eth dhe’n glogyow, dhe’n le gans an toll dhe hwilas gevyans hy gwriansow. Hi a viras orth an goos, dhana orth an mor esa kosel y’n nos. Termyn o ragdhy dhe brevi hy harensa dhodho. Del, gans an gwyns yn hy blew, hi a stapyas dhyworth an glog.

Taranlynn Kowr bras gans dew benn o Taranlynn hag awos hemma peub a’y aswonas. Ev a drigas y’n breow a-ugh Sen Ostell, ple y hwallas ev gweles puptra a happyas y’n baya. Helghor o Taranlynn ha da o ganso ow kerdhes y’n kosow dhe helghya kerwys. Mes, ev a venja dybri bys deg karow pub-tydh ha poblans an kerwys a dhalathas sedhi. Del, res o dhodho mos pella ha pella dhe helghya y voos. War onan a’y viajys, ev a vetyas gans kowr. Taranlynn a wovynas ple’sa oll an kewri erel. An kowr a’y lavaras a-dro dhe dhestnans a’ga ehen. Bos an kewri ow pos ladhys po helghyes yn-mes gans yonker gans kledha. Taranlynn a hwerthas. Na allas bos bos an kewri ladhys gans unn yonker. Mes an kowr aral a’y surhas y vos an gwir. Taranlynn a sedhas hag a dybas. Wor’tiwedh, ev a lavaras dhe’n kowr y vos trovya ha’y vos ladha an yonker gans an kledha. Ev a wovynas, ple’sa an yonker gwelys an tro dhiwettha. “War arvoryow an gogledh o,” yn-medh an kowr. “Ev a ladhas an kewri dhe Lujuan, Pensans ha 24

Porth Ia. Herwydh kyhwedhel, yma va ow tos y’n tu-ma, dhe’n dyghow ha’n est.” “Ha sur owgh whi?” onan an pennow Taranlynn a wovyns. “Heb mar, sur yw!” an penn aral a worthebas kyns an kowr a allas gorthebi y honan. “Yma va ow ponya dhe-ves, ty bobba!” “Yth esa va yn arenebedh Truru de,” an kowr a lavaras. “Ev a ladhas ow theylu. Res o dhymm ponya dhe dhelivra ow honan.” “Da lowr,” an dew penn a lavaras war-barth. “Kewgh a ‘ma, lemmyn. Na dhevnydh dhymmo vy owgh whi.” An kowr a bonyas snell dhe-ves. Taranlynn a omdreylyas yn tu Truru hag a dhalathas ow kerdhes. Ev a dhrehedhas Truru an gorthugher-na. Yth esa korfow kewri yn bern y’n kres an dre. Taranlynn a viras orto hag a roghas. Gyllys o an yonker, kler o hemm. Ev a dhewisas mos tre kyns howlsedhes an nos-na hag eth dhe-ves. Pan ev a dhrehedhas y ji arta, tewal o. Mes y hwallas ev gweles bos daras y ji yger. Ev eth a-ji yn 25

lent hag a vlasas neppyth koynt. Den o. An kowr a ygeras y vinow hag a hanasas: “Fi, fau, fum. Y flasav vy an Sowson.” Hepken ena, skeus du a bonyas dhyworth an chi hag y’n nos dewal. Y’n myttin, Taranlynn a dhileghas y ji arta dhe hwilas an yonker. Y hwallas ev y vlasa hwath hag a holyas an fler dhe’n est. Ev a gerdhas mogha an jydh ow hwilas yn pub le possybyl. Parys dhe dhaskor o va, pan ev a welas neppyth a-is neb a wydh. Ev eth nes dhe hwithra. An kowr dhyworth de o moldrys yn y gosk. Taranlynn a woya y vos ogas hag a hanasas: “Fi, fau, fum. Y flasav vy an Sowson.” Neppyth a-dhelergh an kowr marow a vovyas. Taranlynn a lyftyas y dhorn hag a’y skwattyas war an dor. Lowarn a lammas dhyworth an prysk yn own. Y hwrug an kowr dewis y vos kerdhes dhe’n Tamer ha pan ny drovyas ev an yonker, ev a venja mos tre. War y fordh dhe’n est, ev a welas moy a gewri marow. Dh’y varth, Taranlynn a bassyas korf an kowr bras, Uther. 26

Ev a dhalathas ow tasleverel y rim: “Fi, fau, fum. Fi, fau, fum. Fi, fau, fum.” Yn golow kensa an jydh, an kowr a welas dowr an Tamar. Pur skwith o va, del ev a sedhas war lann an avon hag a dhiskwithas. Heb gwarnyans, Taranlynn a glowas payn meur yn y denewen. Ev a omdreylyas hag a welas yonker gans kledha esa ow plansa dhorto. Kyns ev a allas gul neppyth, an yonker a gramblas an kowr. Ha gans y gledha, ev a dhornas konna onan an pennow. An penn a godhas y’n dowr. An kowr a skrijas: “Gasowgh vy!” Mes kyns ev a yllas leverel neppyth moy y benn aral a godhas dhyworth y dhiwskodh. Heb y wodhvos, yth esa Taranlynn an kowr diwettha yn Kernow. An yonker a lanhas y gledha y’n dowr an Tamer kyns ow neuvya a-dreus an avon dhe’n kewri yn Dewnens.

Diwedh Wosa mernans Taranlynn, yth esa oll an kewri yn Kernow ladhys. Aga denledhyas eth dhe Gembra wosa Kernow ha’n soth west a Bow Sows hag a ladhas oll an kewri ena ynwedh. Del, mar whi a omwovyn ple’ma an kerwi hedhyw, whi a wra godhvos aga bos ladhys gans an tus. Mes, nyns yw oll kellys. Mar whi a yll previ bewnansow kewri hag a wel aga gwlas, res yw dhewgh hepken mos dhe Gernow, kewsel aga yeth ha kerdhes y’n leow ple’sens i trigys.